Stil, as’t begint is ’t nacht, duustere stikduustre September-nacht.Ge stoat midden op den kleiweg die van B. woar ’t karmis is, noar den Rien-diek geet. Ge stoat er, en de erste dorre bloai—gezwiept deur ’en griemelige weind—ze fledderen oe um ’t heufd, moar,zienku’j ze niet.Zien, krek zoomin as de tak’ van de boom’ die hen en weer scharmieren, en krek zoomin as ’t wêke, klesse, oan weerskanten hoog opgesjoepte woagenspoor, woar ie ien stêken blieft a’j d’r ien trooit.Niks geen spier ku’j zien, ook rechts, den Roojen Toren niet. ’t Was in den ouwen tied ’en kastêl—ge weet wel, met ’en toren, die rood was as ’t vuur ien de hel; en woater d’r um heer, en soldoatenvolk d’r ien; huzoaren en meer zu’k gesnor; mansluu stief ien ’t iesder as duuvels, en vrouwluu die heksen woaren altied ien ’t wit! Al ku’j ’em niet zien—zelfs bij kloarlichten dag niet—rechts is ’t nog altied: de Rooje Toren. Siends joar en dag is ie verdwenen; ’en klein gedoei bij ’en elzenpas is d’r ien stee van gekommen, moar—dat er nougeenrooje toren meer steet, en ’et tóch nog de Rooje Toren is, zie da’s ’t wonderbare, veural ien ’t duuster. En da’s oakelik ook! went, alda’j dan ien ’t duuster niet zien kunt, ’en mins die niet doof is kan heuren; en ’s nachts, bijnoame as de karkklok twoalf het gebromd, dan heurt ie—lienks van den weg woar de kolk van ’t kastêl zal gewêst zin, en ’t land nog altied lêg en zoer, vol riet en vol lies steet—doar heurt ie kloagen en zuchten; ’t zin de heksen. Rechts, woar ’s nachts de toren eiges nog wêzen mot, doar heurt ie knoerpen op de tand’ en du’k en geweerwolverie da’j meint de begoaves te kriegen. ’t Zin de huzoaren, lebendige duuvels!Dat er ’en heele zooi domme minsen zin, die niet begriepen woarum ’t bij den elzenpas de Rooje Toren heit; of ook, dat ’et geen Rooje Toren zou heiten, as ie ’t niet was; en nóg, dat ze ongeleuvig genogt zin um te meinen dat ’et kloagen en zuchten en knoerpen, geschuufel van ’t lies, en gekräk van ’t hout, of gesnoavel van wilde eend’ zou wêzen; dat er zulke domme minsen bestoan—heurende doof en ziende stêkebliend, dat kan woar zin, moar—juffer Sanne Goesterman van ’t Heunings-arf, die gunds,[192]op ’en goeje honderd pas afstand, achter ien de huufkar zit, ze verdrêjt ’et um deur te voaren langs ’t helse gedoei, nou Jan Goesterman van ’t Heunings-arf, heur bruur, die ’t peerd ’en eindwêgs bij den kop het vortgeleid, zoo onneuzel is gewêst um ’t glas ien de lanteern kapot te stooten, dat de keers is uutgewêjd.’t Kan allemoal best woar wêzen—wat Jan heel goejig zeit—dat ze toch hier met de kar niet kunne stoan blieven, en, dat zoo veul minsen ’s oavends den toren zonder ongemak gepassierd zin; ’t kan best woar wêzen, moar, zeker nooit as ’t zoo loat en zoo hels duuster as nou was. Juffer Sanne kos niet ens de vief vingers zien die ze veur de oog’ het uutgespreid. Dat ’et licht krek zoo dicht bij den toren is uutgegoan, dat most verdacht wêzen; liever wil ze umdrêjen en weer noar B. as wiejer noar huus voaren. Zuster had zat genoojd um te blieven; alles zou thuus wel terecht kommen.—Joa, as ze lang noar gunder ien ’t duuster kiekt, dan is ’t asof ze den toren ien vuur ziet stoan. Umdrêjen wil ze:„Niewoar Grietje?”Moar Jan-boer zei, dat umdrêjen niet kos. Zuster Sanne most begriepen, dat de weg zoo doanig slecht was, dat bruur de kar ten onderste boven zou smieten as ie dee wat zuster gern wou: ze most.…„O Heer!” vluukte juffer Sanne, en ze kneep nicht Grietje, die lienks noast heur zat, ien ’t been, dat ze opvloog.Jan en Grietje hadden óok gevuuld wat juffer Sanne vuulde: ’en zachte schok van de kar die stil sting. Niet éen van drie die uut durfde sprêken wàt ’et wêzen mocht? Ielk had z’n eigen eksplikoasie, moar zéker was’t dat Grietje met de neusdoek veur den mond zat: lachen most ze, en ze durfde ’t niet.’t Was van Peter Mullenk, die—heel toevallig?—óókB.-schekarmis had gehouen, wel ’en oarige spikkeloasie gewêst um met Jan en Sanne—die ’t niet groot op hum hadden—mee noar D. te voaren, woar ie óók thuus heurde, zonder dat ze’t gewoar wieren. Als Sanne-meu geweten had dat Grietje—toen ze ’s oavends met bruurs en zusters karmis hieuw—oan Peters erm had geloopen, ze zou heur Grietje, die ze anders zoo liefhad, heel niet vrindelik hebben oangezien. Moar Grietje! wat kos zij ’et gebêteren dat Peter óók op de karmis kwiem, en met geweld heur erm had genomen? Wat kos Grietje ’t gebêteren dat Peter ien ’t duuster achter op de kar was goan zitten; onder ’t voaren ielkreis met de hand onder ’t huuf deur was gekommen, en krek zoolang zuutjes oan ’t japon had getrokken, totdat ze héur henje in ’t ziene lee? As Grietje veul spul had gemoakt, en Peter zien zin niet gegeven, dan kos Sanne-meu ’t wel is gemarkt hebben, en—och harrejennig, dan was ’t meugelik heelegoar uut gewêst,uutmet alles woar negen bruurs en zusters over jaloers kosten zin, tenwoare Grietje niet altied goed en toeschietelik veur heurluu gebleven was. Zooveul as oangenomen kiend, begriep ie!Alêvel, juffer Goesterman had er niks van gemarkt, niks van ’t karmishouen, niks van ’t oarig stuk van ’en palfrenier, en niks[193]van ’t henjesgeven ook niet; moar, de schok—toen Peter d’r afsprong—die kleine schok had ze gevuuld, en, noa de vluuk die ze vluukte, zat ze stief, stom, zonder ’en woord te sprêken. Dat ’et ’en weerwolf most wêzen, die achter op de kar was gesprongen, dat kos haast niet anders. Wat ze wou? Ze wou dat ze met ’et heufd onder de dêkes lei, diep, heel diep d’r onder.’En half uur loater ha’j—as’t niet zoo duuster gewêst was—’en heel eind wiejer, veurbij den Toren en krek oan den voet van den opweg noar den diek, juffer Sanne in ’en heel ander pestuur kunne zien. Ze hing, met heur linkerzied, op den erm van ’en starke jonge boer, op den erm van Peter, die heur ielkreis vroeg: of ze wel vort kos—went, één van hoar stoffeschoen’ was onder ’t goan ien de klei blieve stêken.Ien ’t letst.… Nee, verechtig ze kos niemeer; heur kous plekte ielkreis vast. Weer op de kar goan zitten.…? Zie, met de duusternis was ze bang dat Jan ’em zou umsmieten, en êvel umdat ’et op die weg toch ook niet pluus was, had ze d’r zwoarigheid in. Al arg genogt dat Grietje d’r niet had uit gewild. Peter was wel vrindelik. Hoe toevallig dat ie heur krek was achteropgekommen.—Watblief? Op de rug goan zitten? ’t Was eigenlik als te vrindelik. Overdag zou ’t gek stoan; maar nou! Peter most niet meinen dat Jan-bruur of zij, in vroeger tied wat tegen hum hadden.—Wacht, ze zou ’t japon erst nog ’en beetje noar boven hoalen, en ’t zieden mantilie wat achterumsloan. Eén, twee, drie schökskes, doar zat ze.—Of ze niet te zwoar was?—Och heere nee, ze woog al heel licht.En toch, juffer Sanne was niet dom, bij lange noa niet. Toen Jan met de kar ook boven op den diek sting,—woar Peter de juffer noar toe had gedroagen—toen wiest z’et—aleer ze weer ien de kar goeng stappen—zóó te regelieren, dat Peter achterop zou zitten. Woarum? Dat zei ze niet, moar slim was ze, went, as den Peter d’r op goeng zitten, dan most den ander—ge weet wel, den weerwolf, as ie d’r op zat—goan schuuven; dan had z’en schut ien de rug en kos Peter afbieten wat er gebeuren mocht.En Jan, Jan vond alles goed wat zuster wou, en goeng—nou ie boven op den harden diek bêter zien en voaren kos—weer véúr op de kar zitten; Peter op ’t achterstuk; Sanne-meu, die zei dat Grietje moar deur most schuuven,lienksnoast Grietje woar ze straksrechtshad gezeuten, met natte kleivuut’, en schrikachtig; met ’en hart dat starker klopte as anders, en gluujende hand’. Van ’t letste zu’j al heel gauw rêkenschap kriegen.Toen de torenklok met ’en spookachtig noa-getjank één had gesloagen, was de boerin van ’t Heunings-arf nog op, en allinnig ien heur sloapcel. ’t Was loat, oakelik loat geworden, en noar zuster goeng ze nooit weer as’t dóár karmis was, ten mienste as ze dan ’soavendsnoar huus most.A’j nou plezier het dan ku’j Sanne-meu is bêter bekieken. Ze is van ’en lilleke makkeloasie. Moager en schroal van oanzicht[194]kieken heur voale oog’ altied arg schichtig ien ’t rond; heur neus—zoo had ’en ondermeister op school ens gezeid—was krek ’en vroagteiken dat niet op z’n ploats sting, en ’t heufd steet heur op den hals toezoers ’en bietje rechts op zied, krek asof ze doof was oan ’t linkeroor. Dat schêve, zeit juffer Sanne, dat het ze uut ’en schrik gehouen toen ze twientig joar oud was. Van den schrik het Jan-bruur nooit niks gemarkt, en ook het ie nooit geheurd—zooas zuster zeit, dat ze ien jonge joaren „’t reuske van ’t derp” wier genuumd, zoo mooi as ze was; moar—as zuster ’et zei, dan zou ’t wel zoo wêzen.A’k nou nog êfkes zoo vrij bint um oe te loaten zien, hoe juffer Sanne, ien stee van de mooie Zundagse muts, ’en breeje floddermuts op d’r koale vieftigjoarige heufd zet en voorders hoe ze ien’t bonte nachtjak met anderhalve rok um de schrumpele been’ op ’en breeje pantoffelvoet noar de deur geet, ’k bin zeker dan zu’j d’r niet op verlieven.Dóár is juffer Sanne nog zoo sekuur niet van; nog zoo sekuur niet, aldat ze niet gek genogt is um te geleuven dat ze nóg ’t reuske van ’t derp is.Da’j ien’t duuster niet zien kunt, da’s zeker; moar da’j ien’t duuster vuulen en begriepen kunt, da’s óók zeker, zóó redeniert juffer Sanne; moar Peter, hie redeniert: Da’j tastend ien ’t duuster, arg mistasten kunt, da’s krek zoo zeker.Hier za’k êfkes ’en punt schrieven.Toen juffer Sanne, noadat ze heur schoen ien de klei had geloaten, weer op de kar zat, toen is ze ien’t erste heel arg geschrokken, dat ze hoast geschráuwd had, moar—ien’t begriep dat toch geen weerwolf achter op de kar kos kommen, nou Peter d’r zat, ien dát begriep het ze dat trekken oan ’t japon wel bêter verstoan. Heere minsen! zou verechtig die jong.…? En—zwakke mins! bezwêken was ze; ze had zich de hand loaten drukken twee- drie keer achter mekoar, en alschoon de hand loater was weggebleven.… heur hart was ien zien hand blieve stêken krek as heur schoen ien de klei.Op de deur van ’t kämerke—die goed was gesloten—wordt nog ’en grundel gedoan; tegen ’t vensterglas, woarachter ’en stevig luuk is, zet juffer Sanne den biebel, die op ’et toafeltje d’r veur lee, met ’t open blad noar ’t roam toe. Met ’en langen stok, die in den hoek had gestoan, stêkt ze onder de bedstee—dat duut ze ielken oavend, went, ge kost moar niet weten.…! Ze stêkt lienks en rechts, en smêrt ’em hen en weer, en, as ’t richtig d’r onder is, dan kiekt ze d’r ien, en stêkt op de beddeplank, en boven ien den hoek;—nee nee, ge kost moar niet weten.’t Is alles ien orde. Moar de boerin van ’t Heunings-arf kan, alschoon ’et loat is, nog niet ien de bedstee stappen. ’t Is heur ook al te wonderboarlik um ’t hart. Wat of ’t lot van ’en mins ien één uurke tieds toch sjanzieren kos.Dat ze ’t vroeger niet groot op Peter gehad had, dát was woar. ’t Proatje had altied geloopen dat Peters voader weerwolfde, met[195]den duuvel krispendierde, altied neiigheden en zêgen op alles had. Moar, hoe dat ’et ook wêzen mocht, veur ’t erst van heur lêven het juffer Sanne den Peter gesproken, en—as oe dan iemand dóár, op zoo’n weg veilig veuruut helpt, joa, op den rug droagt, en oe later—och heere minsen! met ’t henje opzuukt, dan was ’t ien ielk geval niet meugelik dat zoo iemand ien ’t duuvelsverbond met zien voader sting. Voorders: Peter warkte zelfs dukkels bij dendomenei, denpastooren burgemeister ien den blom- en moeshof, en van hum had ze nooit geheurd dat ie „van ’en slechte reis” was thuus gekomen.„Van ’en slechte reis!” ’t Was krek of de juffer-boerin oan ’en fleske vlieg-op rook, zoo spalkte ze heur oogen. Hoastig trooit ze toe op ’en loaitoafel—moar—aleer dat ze ’en loaj opentrekt en ’en deuske d’r uut kriegt, scheen ’t wel dat ze ’en griezel kreeg, went, hoastig greep ze den stok; stootte drie, vier, vief keer d’r mee tegen ’t zolder, krek zoolang tot bruur Jan, die boven sliep, teiken van lêven gaf, en half sloapend, arg brommend, ’en stukske van den 64stenpsalm zong; dóár had ze hum op gedressierd.Juffer Sanne zit nou met een zooi pampierkes in de hand’. Veul planêt het ze ien der lêven getrokken, moardeze erste, den blauwe, die ze trok toen ze nog geen zestien joar oud was, dat kos de woare moar wêzen. Toezoers en altied het ie heur deur ’t heufd gespeuld, moar nou, ze wier d’r beduusd van zoo as ie heur toesprak. Kiek: „In den steenbok” sting d’r boven, en dan, dan steet d’r onder: „Van een slechte reize zult gij tehuis komen, als wanneer gij bij uw vijand zult tabernakelen en hij zal u ganschelijk in vlam zetten, zullende gij in den huwelijken staat bovenmate fortuinlijk zijn.”Nee! starker kos ’en planêt niet sprêken! Moar stil, alsdat ’t ook diep ien den nacht is, ze kan ’t niet loaten um ’t buukske, dat ze noa moeders dood achter ien ’t kammenet het gevonden, nog ens op te sloan. ’t Oracúlen-buukske! ’En bietje angstig kiekt ze rond en noar boven;—Jan zong niemeer—moar dan, dan tuurt ze ien ’t ouwe smêrige oracúlen-buukske met gêl perkementen umslag, den drie en twintigsten druk noa ’t joar 1657. Bij de drie en vieftigste vroag van ’t vroagregiester steet ze stil en lêst: „Of de serviteur goeds zal doen aan zijn verkoren?”Op ’t erste blad ien ’t rad van aventuur, leit ze heur vinger op dezestussen spoak vief en zeuven, telt volgens de onderrechtingzesien ’t vroagregiester noar umlêg, en kriegt getal acht en vieftig. Op dát blad van ’t buukske mot ze wêzen; en doar steet: „Olympias!—Olympias!!” Bêvend met de hand telt ze weer noar onderzesen doar, doar lêst ze: „Zoo gij u voorzichtig en wijselijk zult gedragen, zult gij al krijgen van uw serviteur wat gij wilt, want hij bemint u ten hoogste.”’t Hart schuumde juffer Sanne noar de kêl toe. Vol was ze, overvol! ’t Proffecie van de jonge joaren zou nog uutkommen, en—wonder was ’t niet dat ze nog ens noar heur hand keek, de hand die—ge weet wel.Da’j lachen mot over ’en vieftigjoarig bijgeleuvig mins, dat nog[196]verliefd is, doar he’k geen spiet af, êvel—went ’k heb heur gekend ien de Bêtuw—’k wil niet da’j altied over heur lachen zult,—as ze allinnig moar lillik gewêst was, dan zou j’ ’et iensgeheel niet gedoan hebben—moar ’k wou wel da’j ze ook kost bekloagen. Wat mein ie.… zal ’t kiend overdag zien koers kunne veinden, as ’t ’s oavends ien ’t duuster de weg wier gewêzen?’t Is ’en mooie September-mergen, die de donkere nacht het weggekeken.De groote blom- en moeshof van ’t Heunings-arf, die achter ’et huus leit, glienstert van duuzend en duuzenden dauwdröpkes ien ’t lachende zunneke, da’j de oog’ hoast mot dichtkniepen; de appelbongerd gunds oan ’t einde, ’t is krek asof d’r ’en mooie blauwe rook veurbijdrieft. A’j ien de hugt op de rooje liesterbes’ kiekt, die tegen ’t blauw van den bongerd zoo fonkelend uutkommen, dan ku’j oe wel begriepen dat ’et veugelje zich strieken loat as ze hum doarmee verlokken. Erm liesterken! of de minsen veur ou moar allinnig mooie, lekkere beskes wiesten te veinden um d’r lillikke ding mee op te sieren, woar ie oe dood ien zuukt! Erm liesterken wil ’t niet geleuven; de minsen ze doen ’t ook duk veur mekoar en—dat de mins zich o zoo dukkels loat snappen en niks wiezer as ’t liesterken is, da’s bedroevend, arg bedroevend!Alêvel, loawwe nou geen duuster gezicht zetten. Ien den hof is ’t zoo oarig. Heel oarig, en toch is Grietje—die al sinds ’en half uur tussen ’t rieshout aan ’t plukken van snijboonen was—zoo verstandig gewêst, um ’t bonten schort um heur hals te sloan, de zwarte rok ten buutenste binnen noar boven te doen, en, ien stee van de schoen’ de klomp’ oan te trekken. ’t Is ’s mergens al fris ien deez tied van ’t joar en alles is nat. Ielke stap die ze wiejer tussen ’t rieshout duut, mot ze de spinneweb’ die vol van woaterpäreljes zitten uuteensloan. Loater, as ze den grooten körf vol boon’ het geplukt, dan kumt ze uut ’t rieshout ien ’t pad—en, as ze ’en dikke witte herfstdroad, woar ze krek tegen ienliep, uut ’et gezicht het weggegriezeld, dan steet ze stil um efkes te kieken. Lienks ien de hugt, kiekt ze noar de witte duufkes, die zich eiges op ’t natte boord van heur til zitten te wasschen, te pikken onder de vleugeljes, of mekoare kniepeugskes geven; en rechts noar de doalioa’s en zonneblom’ en harfst-sering’, die, met de asters umlêg, oan weerskant van ’t vlierpriëel stoan, ’t oarig priëel woar ’t kamperfuulie deurheer wast. Veur duufkes en blommer zou Grietje heur letste cent uut ’t knipke hebben gegeven, as Sanne-meu—zoo goed was ze—’t niet alles betoalde.Misschien hiew Grietje zooveul van de duufkes omdat de duufkes zich eiges zoo rein bewoaren, en van de bluumpkes umdat ze ’t heufd altied noar ’t licht toekeeren. Moar ’k gleuf niet dat Grietje zoo wied gedocht het. Nou steet ze bij de doalioa’s. Weet ie van[197]wie of Grietje die mooie keuning Doavid het gekregen, den rooje zwoare doalioa hier, woar ze krek noar kiekt? Sanne-meu ze weet ’et niet. Grietje best. Wacht, ze zal zoo’n doalioa plukken en dan.… Moar harrejennig! was dát ook schrikken! Krek toen ze de blom bij ’t stêlje wou vatten, toen riep ’et: „Ho!” ien heur oor! „ho! met den keuning Doavid, die hei’j van mien gekregen, en erst mo’k nog ’en munje d’r veur! ’t Was al te arg! Peters neus was bij de hoare gekommen en voorders.… begriep ie?En Grietje, arg geschrokken, ze kiekt nog beduusd en ze zeit, dat ’et niks oarig is um ’en mins zoo den dood op ’et lief te joagen, foei! Peter hie most.…Wát, wát most ie.… Weggoan misschien?Joa, nee, moar in ielk geval ’en mins niet doen schrikken. Peter wiest wel dat Grietje niet alles gleufde—veural niet van hum—wat Sanne-meu gleufde, moar, da’j uut ’en schrik ’en schêven hals kos houen as geliekweg de klok sloeg, dát ko’j eiges oan Sanne toch zien dat wóár was.„Zêker,” meint Peter: „as Sanne ten mienste den schêven hals niet eer as den schrik had gehad.”Heur is, Peter most nou nietalleswegredenieren; hie most.… Moar wat anders: Hoe of Peter hier ien den hof durfde kommen? Jong, as Sanne-meu ’t gewoar wier! Joa, giesteroavend, da’s woar, moar, erst het Sanne met die duusternis zeker gemeind dat ’et ’en ander was die zien hulp presentierde, beveurbeild Peter van ’t Klingelhek; loater het heur zeker te veul den angst veur den toren geploagd; en joa, wat Peter heur zeit van dat henje geven deur ’t huuf van de kar heer, ’t was wel ’en bietje kemiek, moar, Sanne-meu was toch veul te best um doar zóó um te lachen as Peter dee. Zeker het Sanne gemeind—joa, wat?—dat wiest Grietje niet krek, moar Peter most nou uutscheien met zien ondeugend lachen; ’t was al arg genoeg dat ie hier in den hof durfde kommen, en arger nog.…„Da’j oe deurmien, zoo’n duuvelskiend, is pakken loat!” roept Peter en sleet zien erm om heur poezelen hals, en drukt heur ’en heel zuut munje op ’t frissige wengske.„Joa, da’s zeker al heel arg,” zeit Grietje as ze hum stillekes afweert, moar ze gêft toch de hand die Peter wou vatten: „Heur is Peter, ’k wil nou niet zeggen da’k krek as Sanne-meu oan dat duuvels-verbond van oe voader geleuf, nee, moar zóóveul is zeker, da’k dieper inzie hoe ’t zund is met ou nog langer verkeering te houen: verkeering um ’en huukske met ’en mins woarvan Sanne-meu.…”„Siends giesteroavend dat ie heur veurbij den Roojen Toren droeg toch wel ’en bêter begriep zal hebben,” velt Peter ien.„En toch geleuf ik dat ze ’en schrik zou kriegen as ze ou hier zag,” zeit Grietje.„Dat den hals weer recht kwiem te stoan?” lacht Peter.„Nee, moar ’k roaj toch ten beste da’j heergoat,” is ’t weerwoord: „as we mekoar motte kriegen Peter, dan zal God ons wel helpen en zurgen dat Sanne.…”[198]„Moar God helpt niet as welluu lêg zitten,” valt Peter weer in: „Heur is, ’k bin juffer Sanne giester ien ’t duuster van dienst gewêst, en.…”„Wat hei’j doar? ’en schoen?” vraagt Grietje en gliemlacht; en dan, dan kiekt ze noar ’t vlierpriëel, ’t was krek asof ze doarachter geritsel heurde—misschien ’en kat die op de loer was gewêst.„Joa, de schoen die giester in de klei blêf stêken he’k ien de vroegte opgezocht,” zeit Peter: „Grietje ’k goa noar binnen, ’k wil heur eiges den schoen weerum geven; ze mot mien dan toch te woord stoan; en voorders.…”„Nee Peter, ik roaj oe goanietnoar binnen,” moant Grietje; „a’j zéker wiest.… moar nou, en oome.…” En dan, half lachend met den vinger noar ’t hek—’et hek dat ’en eindje wiejer den hof van den weg scheidt: „Kiek is, doar hei’j weer dat wief van giesteroavend op de karmis, dat oe woarzeggen wou.”„Verechtig!” roept Peter, „van ’t kêtellappersvolk met den grauwen hit; ’k heb ze de les gelêzen! Kiek, kiek ze is knikken, ze kent ons niemeer.”„Geen wonder,” meint Grietje: „giester was ’t op de B.-sche karmis, en nou, hier, op ’enziedwegwel twee uren wiejer; ze zuukt ons hier niet.”„Wa’n lillik vrouwmins,” is ’t weerwoord van Peter: „en watte gluupse oog’! As onze burgemeister dat volk ien de goat kriegt, dan loat ie ze vast deur Gerr’t de veldwachter noar Oarem of Nimwêgen brengen.” Schráuwend, heel hard noar den kant van ’et hek:„Wi’j is moaken da’j wegkumt!”Grietje trekt Peter oan ’t wammes en fluustert: „Stil Peter.”’Et vrouwmins alêvel ze frunzelt hoar gêle en gluupige tronie ien smêkende plooi, en strêkt ’en toanige schrumpele hand vol pampierkes deur ’t hekke noar veuren.Aleer dat Grietje ’et keeren kan is Peter noar ’t hekke gegoan: „Wi’j as de weerlich is maken da’j met oe schorremorrie van hier goat!” gromt ie ’et vrouwmins toe: „he’k oe giesteroavend niet gezeid da’k oe met oe leugens liever boven oan den toren zag hangen as d’r ’en cent veur uut te geven?” Dreigend: „Zu’j goan.… of anders!”„Dulde, dulde, schön Königsköpke,” smiechelt ’et vrouwmins met schorre stem en vrêmde sproak: „wohlselig liebes Mädchen an die Brustnewoar?”„Loop! vremd gespuus dat geen Hollands kan proaten,” gromt Peter nog ens: „mein ie dawwe gek genogt zin um noar oe leugens te heuren. Zu’j goan.…? Wacht, ’k zal oe kriegen!” En, as ie rondziet dan roept ie: „Tjie.… tjie.… Moor! Moor.…!” stêkt hoastig de veurste vingers ien de mond, en fluut, dat ’t schel ien ’t rond klinkt.Zie, gunds bij den bongerd springt en zwarte hond over de breeje sloot den hof ien: vliegt, langs de koolstruuken heer, ’t andivieveld over noar deez kant van ’t arf toe; scheert voorbij de blom’ en deur ’et snijboonenrieshout tot woar zien boas steet, springt noar[199]’em op, en kwiespelt den steert en schudt er zien natte lief dat ’et water ien ’t rond spat.„’t Soa Moortje, ’t soa!” roept Peter en hitst noar de vrouw. Peter weet wel dat Moortje niet biet, moar met zien snibbige tand’ die’j altied zien kunt, het ie al dukkels schuuns volk van voaders arf gejoagd. En Moortje—hie kiekt noar ’t wief, en schiet op heur toe, en grienst met de tand’; moar—wat of ’t wêzen mag, doar trooit ie achteruut, en jankt en trekt de steert tussen de been’. En ’t wief—dat ’em stief blieft oankieken met heur koolzwarte oog’, ze ziet ien ’t eind noar Peter met ’en smoailikken lach, drêjt zich um, en smuuspelt bij ’t weggoan, ’en woord—dat niemand verstoan kan.Al siends ’en kertier is Peter noar binnen gegoan, moar Grietje, ze vuult zich zoo zwoar um ’et hart. Sanne-meu was ’et beste mins van de wereld; veur hóár as ’en moeder—alschoon ze liever had dat de minsen meinden dat Grietje ’en jongere zuster was. Joa, Sanne-meu was best en goed, moar, recht begrepen het Grietje heur nooit. ’s Zundags goeng ze tweemaal noar de kark, en meinde dat ze hiernoamoals ien ’t helse vuur zou branden as ze oversloeg, en toch—as ze Grietje, noa ’t erste gezang ’t loddereindeuske en ’en oogenblikske loater ’en pêpermunje geprezentierd had, dan goeng ze sloapen, en schrok—veural ’s namiddags—deur ’t noagezang erst wakker as domenei de predekoasie al uut had. Voorders zei Sanne altied dat ze—’k weet niet hoe dukkels, verkeering had kunne kriegen; en oome zei, dat ’et wel woar zou wêzen: moar, wie dat ’et gewêst woaren, die heur gevroagd hadden, dat wou ze niet zeggen. Sanne-meu kost ’et jongvolk dat verkeering had niet lochten of zien, en—ien ’t algemein had ze ’en hêkel oan al wat getrouwd was.Êvel, was ’r ’en erm man gesturven, dan zou ze de wêduw en kienders goeddoen en steunen wat ze moar kos. Zie, eigenlik was ze ’en bietje onbegriepelik. Dat heur eiges den trouwlust nog ploagde.…? ’t Kos toch niet woar wêzen, meint Grietje, moar, hoe ’t ook was, as Peter, die ’t meist um zien voader in zoo’n kwoaje noam sting, astrantig genogt zou wêzen um over verkeering te sprêken, dan zou ’et wel heelegoar mis zin.Mis?—„Joa, nee, joa, nee,” telt Grietje en de kleine bloadjes van ’en palmtekske dat ze plokte fledderen noar umlêg: „joa, nee, joa nee, joa nee, joa!—Wát joa.…? Zou ’tgoedgoan.…? Ze weet niemeer wát ze bepoald had van joa of van nee.—Harrejennig! wa’n groote kruusspin, die vlak over t pad, tussen twee karseboom’, ien zien web hieng:„Mergen spin,Slecht begin!”[200]—Al zoo veul spin’ het ze van mergen gezien, moar deez, deez was al ’en heel lillikke groote. Loop! ze gleufde d’r niks van. Peter schold en lachte altied over die dinger. Alêvel, Sanne-meu had toch veur drie joar al veurzeid: dat er bij Bouwels een starven zou umdat ie ’en vleermuus ien’t kippenhok had gevonden; en noú, ien’t letst van de veurige wêk is zien ouwe moeder toch ook moar krek gesturven. Dat er teikenswoarendat ko’j niet tegensprêken, en of Peter ook over alles lachte—over dieproatjesvan weerwolven en heksen en den Roojen Toren, dat wou ze doarloaten, moar over meernatuurlikkedinger dieielkeen geleufde, dat ko’j ookspottennuumen, went Sanne-meu zei altied, as ’t over veurzeggings te sprêken kwiem: „En deez het de gave der gezondmaking en die der proffecie.” Zie dat sting ien den biebel en ko’j niet tegensprêken.Zóó prakkezierend is Grietje rechts van ’t woonhuus bij de hooge schuur gekommen.—As de keujes die ze wêteren most allegoar ien’t schot woaren dán zou ’tgoedgoan met Peter, moar, woaren ze d’r buuten dan.… zou.… ’et.…Nou Grietje ’t lêge deurke wil iengoan, nou vuult ze—zonder te zien—dat ’en mins uut ’et hoazelhout lienks van de schuur, hoar op zied kumt. Hoastig umgedrêjd kiekt Grietje ien’t scharpe koolzwarte oog van ’t wief, dat kort gelêjen deur Peter wier weggejoagd. Grietje wordt wit, went van dichtebij is ’t krek ’en gezicht um de kienders mee noar bed te joagen; moar gunds op ’en distansie ziet ze Knilles de errebeier ien ’t noagres heujen, en ze sprêkt zoo stief as ze kan: „Hê.… wat wou ie?”„Iek mar weinig, schön Koniginneköpke, aber du soviel meer newoar.…?”„Hei’j niet geheurd da’j moar hoastig zoudt weggoan?” zeit Grietje en sleet heur oog’ noar umlêg.„Habs geheurd, fries, schönes Kiend,” smêrt ’et wief: „aber iek wiest wohl das du miek heuren wolst; sonst wier iek gegoan sein; newoar?”„Nee da’snietwoar!” spreekt Grietje: „’k Wil van oe leugens niet gediend wêzen; giesteroavond het mien.…manoe gezeid, da’j van ’en ander niks weten kunt.”„Dulde, dulde, schön Augelein,” grienst ’et vrouwmins: „Könink Doaved soll dei Mann sein, joa newoar, as Tante den Sjoen past.”Grietje kriegt ’en kleur zoo rood as heur halsduukske. Arg beduusd geet ze hoastig de schuur ien; smiet de deur achter zich toe, en ruts.… de grundel d’r op.Getik op de deur.Nee, Grietje wil d’r niks van heuren. ’t Was oakelik. Hoe kos zoo’n wild vremd mins van den doalia en den schoen weten, en boven alles dat Peter heur man niet was. Zou dat wief verechtig kunne zien of ze Peter zou kriegen of niet.…?Nee! tik moar, tik moar; ’k wil d’r geen spier mee van doen; Peter zou mien uutlachen.[201]Moar—Peter keek toch óók vremd toen Moor met de steert tussen de been’ achteruuttrooi. Dat wief had heel andere oog’ as ’en gewoon mins; da’jzienershadt dat kos toch niemand tegensprêken, en.…Grietje schrikt, went veur ’t kleine roampke van de peerdstal tussen de wingerdbloai ien, doar zag ze ’t heufd van dat wief weer, alschoon ien’t duuster, umdat ’et wief noar binnen keek en de kloare zonnehemel achter heur was. Zie, in den wenkenden vinger most ’en bezondere kracht zitten, zooas ie oantrok. Grietje vuult ’et. Niewoar, doar ien de lêge peerdstal was ’t donker.… geen mins zou ’t gewoar worden; ’t was toch moar gekheid, um is te weten.… ’en oarigheidje anders niks. ’t Wief verkocht striekzwêveljes en goaren en band; Grietje kos wat goaren koopen en dan is vroagen meteen. Met de muur tussen ien, kos ’et wief toch geen kwoad doen. Peter zei ook: ’t Was laf um bang te wêzen.En zie dan, doar steet ’t oarig boerinnekes-köpke met twee donkere oog’ ien frisse tronie, bij ’t open roampke van de duustere peerdstal; ze steet er met heur lêge geldknipje ien de eene, en heur bêvende andere hand in de gêle hand van ’t vrouwmins deur ’t roampke heer. En ze luustert, en heur harte bonst da’j ’et wel heuren kunt; en op ens word heur fleurig geloat zoo wit as ’en dooje; moar toch, toch lacht ze, zoo’n ongeleuvig lachske; en ’t wief.… ’t wief lacht ook, ze lacht as ze groetende heergoat—zoo’ngrienzendenlach.En nou—al is ’t ook al méér as ’en half uur gelêjen dat Peter noar binnen goeng, nog altied zit ie ien de keukenkoamer.A’j, krek as Grietje deur ’t touwgoatje van de klinkdeur gekeken en gezien hadt hoe Peter en oome Jan—zonder Sanne-meu—met ’en endje piep ien de mond bij ’t vuur hadde gezeuten, dan zou’j deur ’t vergeliek, nog bêter begriep hebben gekregen, dat Grietje den blonden blauwoog al heel knap en oome Jan al heel lillik vond. Lillik, joa, moar dood-goed; mo’j arg, vreeselik arg opdooddrukken. Zoo moager as ie was, zoo knap was ie, en zoo lang as ie was, zoo goed was ie.—Goed! al wel tienmoal het ie gezeid, dat ie zich niet kos begriepen woar of zuster bleef, die toch bescheid had gedoan dat ze kommen zou. Al wie weet hoe dukkels is ie noar de dêldeur gegoan um Grietje te roepen, went Peter—die zoo vrindelik was um die schoen weer te brengen, hie most toch ’en kummeke koffie drinken en ’en sneedje mik êten.Zie, Grietje kan ’t niet ontloopen; nog eer dat ze hoastig weggevlogen buuten de dêldeur is, roept oome ien de klinkdeur heur toe: of ze nou asteblief wou binnenkommen: d’r was ’en vremde die ’en kummeke koffie zou.Grietje most wel, en—oan ’t goeje gezicht van oome ko’j wel zien dat ie meer schik had nou Grietje d’rienwas.[202]Bij zich eiges had Jan-boer wel is ’en roare gedachte gehad; moar zuster.…! en ’t oomschap! en Grietjes jonge joaren! Zoo’n adee begriep ie?Niewoar, a’j oprecht bint, dan is ’t niks meklik um iemand, die oe duk um den hals had, gemergen te zeggen krek eender asof j’em alleen van de stroat en de kark kent. Oome markte niet dat Grietje en Peter ’t zoo’n klein bietje anders deejen.—Och, verdekseld! wat zou dat Grietje toch ’en oarig, bedrievig huusmoederke wêzen; denkt Peter. Wat dee ze die koffie handig ien ’t kêtelje. Toen ze ’t woater uut den grooten kêtel, die boven ’t vuur hieng, d’r ien schonk, en zoo vlak bij hem sting, toen had ie hoar wel is êfkes ien den molligen erm willen kniepen, moar—den oome met zien lange tronie zat d’r vlak tegenover. Kiek, wat goeng dat alles vlug van de hand; hoe veurnoam: ’en wit servet op ’t klap van de toafel; de mik, ’t roggebrood, de botter, alles d’r op gezet; vief, gezwiend!—Harrejennig, ’t is hum nou niet genogt dat ie Moor, die hum ’t köpke op de knie lei, langs de oor’ streelt.…„Wa’k zeggen wou, Jan-boer,” zeit Peter, asof ie uut ’en dreum kumt: „’k heb wel is geheurd da’j ien vroegere joaren, toen ie nog ien de harbarg kwiem, da’j toen zoo mooi den bromvlieg en de mug’ kost noasoezen; dat mot heel oarig gewest zin.”„Och nee—joa—wat za’k zeggen,” hakkelt Jan-boer, en bloast groote wolken tabaksdamp um zich heer: „dat het zoo’n voart niet geloopen.”„Joa, ’t mot toch méér as natuurlik gewêst zin,” zei Peter, „en dukkels he’k gezeid, ’k gaf ’r ’en verrel tabak veur, a’k dàt is heuren kos.”Jan-boer striekt de beie hand’ over de broekspiepen hen en weer; kiekt strak ien ’t vuur, en bescheielik sprêkt ie: „Och, in mien jonge joaren.… moar nou.… ’k zal ’t stik zin vergêten.”„Nee, dat kan niet woar wêzen,” zeit Peter, en dan, as ie opstaat, tot Grietje die mik snijdt: „Wat zeg gij d’r nou toe.…?”Grietje wordt rood en smuuspelt: „Nee, dat gleuf ik ook niet.”Zóó, zoo’n bietje bedeesd, wat is ze dan oarig! Peter wordt arg verliefd. Tot Jan-boer die mot bezwieken: „Och, a’j ’t moar is êfkes prebieren woudt.…?”Jan-boer weet niet.… en grunnikt moar.… as ie Peter die zoo vrindelik was, doarmee plezieren kos, dan.… hie zal ’t prebieren; mot niet ten kwoaje rêkenen as ie ’t vergêten is.„O nee, volstrekt niet!”Jan-boer steet langzoam op; leit ’et piepke op de toafel; geet zoo lang as ie is, met ’en bietje kromme rug noar ’et roam; striekt zich bedeesd over ’t hoar; kniept duum en vinger asof ie ’en kluutie zal nemen: kucht twee—drie keeren; zeit nog ens dat ie ’t verechtig vergêten is; moar, as Peter: „Nee toe moar!” gezeid het, dan geet ie met de geknepen vingers langs de gloas’ van ’t roam, noar boven en onder, op zied en achteruut; en klinkt er—arg kunstig—’et soezend gesnor van den bromvlieg, en ’t kloagend getjieng van ’et mugske, dat ’et ’en wonder in oe oor is.[203]A’j goed hadtgeluusterdengekekendan ha’j nog méér kunne heuren en zien.Nou Jan-boer met den rug noar hum toesting, nou het Peter zien oarige Grietje ien de boutjes gevat; en—wat ze ook stribbelt—as Jan-boer krek duut asof ie den bromvlieg al vatte moar dat ie weer vortvloog, dan is ’t metterdoad dat Peter al drie vliegkes van ’en zacht brommend munje gesnapt het: hie kos ’et wat gauwer as Jan-boer.Moar vrêmd! ’t is krek alsof dat eigenste munje niet lachen meer wil. Peter begriept niet woarom, en as ie allinnig op Grietje moar let, heur ien de donkere eugskes kiekt, en meint dat er treunjes ien springen, dan markt iete loatdat Jan-boer zien bromvliegveur ’t spiegelnog noazat, en, ’t stoan van heur bei met ’en oogslag gezien het.Asof ’t getooverd was, sprong Peter van Grietje weg. Moar Jan-boer—alschoon ien ’t zwak gegrepen, en meuglik ien nog wat anders, lienks onder ’t wammes, Jan-boer was veuls te goejig—en nou ook verlêgen—um te sprêken van wat ie gezien had; alêvel ien ’t brommen en piepen had ie geen oarigheid meer en schee d’r mee uut. Toen Peter hum vrindelik dankte veur ’t oarige spul, toen zeidie, arg goejig: „’t Is tot oedienstgewêst.” Zie,zóóbegreep ie’t. Moar Peter, hie vuult en begriept ook, dat: toen ie um Grietje is beet te pakken, oome Jan beet nam, moar de spiegelhumbeet kreeg, dat ie toen ’en lomp en oaverechts feguur het gesloagen.Um ronduut over Grietje te sprêken is ie hier gekommen, en nou—wat most den goejigen Jan-boer nou denken van ’t lakspul!Grietje vol schoamte is met de schort veur ’t gezicht uut de keuken geloopen; moar Peter, as Jan-boer zien piepke weer opstêkt, dan trooit ie toe um ook Jan-boer te zeggen, wat ie erst gemeind het allinnig veur ’t heugste gezag te motte bewaren, moar—krek as ie sprêken wil, dan geet de deur boven ’t keldertrap open, en kumt Sanne-meu langzaam de trooi van ’et kelderluuk af.’En ummezienje geduld. Jan-bruur eiges keek d’r beduusd van. Moeders trouwjapon van gruune sergie, ’en arfstuk bijkant tachtig joar oud, met kort en lêg uutgesnêje bovenlief, krakte zuster Sanne um de magere lêjen, aldat ie krek as ’en zak hieng; op ’tschêveheufd sting de neiste kniepmuts met rood en gêl gemoesd lient d’r um, da’j schêf en drêjerig wier a’j ’t oanzag. Den boot met dijemant—woar Bram ens honderd doalder veur geprezentierd had—hieng heur op ’t gemoed. Bruur begreep d’r niks van, moar dat hoefde ook niet. Nou Sanne zoo’n bietje groacelik den Peter het gegroet, nou smuuspelt ze op zied tegen Jan-bruur; en Jan-bruur begreep ’et, went, hie knikte zes- zeuven keer achter mekoar; sting op, en goeng met zien dood-goeje lief de deur uut.Peter was opgestoan toen de juffer binnenkwiem. Moor het de tand’ loate kieken: moar as Peter: koest! tegen Moor, en: gemergen! tegen de juffer het gezeid, dan houdt ie de pet veur zien mond, en ’k weet niet of ’t bleuheid of lachen is.Nee, bleuheid is ’t niet.[204]„Hei’j goed gesloapen juffer Goesterman?” zeit Peter met ’en knikske: „’k Most êvel is komme zien of alles nog fris en gezond was noa giesteroavend.”Och, wat was den Peter bij daglicht ’en knap mins; veul knapper van dichtebij as op ’en distansie.„Joa, Mullenk,” is ’t antwoord, „wat za’k oe zeggen; d’r zin umstandighêjens dat ’en mins die sloapen zou willen, geen oog kan dichtkriegen.” Met ’en knikske: „Ge bint giesteroavend wel vrindelik gewêst.…; ’k had niet gedocht, went.…”„Joa, ’k weet wel juffer da’j altied, um ouwe onneuzele proatjes ’n weerzin tegen voaders huus het gehad,” zeit Peter as die juffer op Jan-boers ploats bij ’t vuur goat zitten: „Moar ’k docht ook: siends giesteroavend da’k oe van dienst mocht wêzen, zu’j zeker wel heelegoar oan geen proatjes meer gleuven.”„Och nee!” smuuspelt Sanne: „d’r is zoo veul blammoasie ien de wereld; moar van ou of oe voader he’k toch eigenlijk nooit.…” ze zweeg en keek ien’t vuur.Peter is heel blied dat ie dat heuren mag. Niewoar, ’t was oakelik genogt dat de minsen ien dezen tied nog zoo bijgeleuvig woaren; juffer Sanne was ook veuls te verstandig; en—as ie dan van mergen ook al doadelik was gekommen um de juffer te prezentieren wat ze verloor.… Peter ziet rond, en veur en achter zich, en—as ie den hond, die juffers stoffeschoen het beet genomen en d’r krek mee oan ’t plukhoaren is, ’et ding met ’en ruk uut den bek het getrokken, en wiejer den arg vertrampenierden schoen, woar Moortje nog noar opspringt, ien de hugt houdt, dan kiekt ie de juffer oan asof ie wil zeggen: Zie, da’s nou spietig!Moar o, die schoen: ’t had niks te beteikenen.Joa juffer, da’s nog zoo zeker niet, a’j moar oan veurteikens hecht.Alêvel of ’t ook spietig is, Peter kan ’t niet gebêteren. Moortje kriegt ’en tik,—erme dier!„Van mergen,” zeit Peter, „bin’k al vroeg de deur uutgegoan um den schoen te zuuken, moar joa—goed Bêtuws, goed rond: de schoen is eigenlik de sleutel gewêst um hier in huus te kommen.” Gemuuizoam: „Juffer Sanna, ’k bin.… verliefd, arg verliefd!”Och lieven heere, doar ha’j’t al!„Siends da’k Grietje ’en joar gelêjen, veur ’t erst hier ien ’t darp zag,” vervolgt Peter met klem: en sleet met de schoenzool op toafel, „he’k bij mien eiges gezeid: die mot ’t wêzen, die en geen ander!”De juffer schrok, vreeselik arg, asof z’n weerwolf gezien had; misschien wel van die zoolslag op toafel, en ze kiekt naar umlêg onder de schorsteen, en trapt met heur voet tegen ’t houtvuur, dat ’et heelegoar deur mekoar velt.„’t Was, toen’k bij domenei de doalioa’s zou opbeinden,” proat Peter weer: „toen was ’t dat ze mien met heur vroolikke snuutje veur ’t erst ien ’t gemoet liep. Hou! zei ik. Nee, zei ze. Joa! zei ik, en zóó goeng ’et, totdat domenei, woar ze ’en schelharst gebrocht had,[205]uut de deur kwiem, en—vort was ze. Juffer Sanna, ’t was altied gestribbel van Grietje umda’j met voader.… ge weet wel.… En van mien was ’t geploag en gevrij um ’en huukske; moar nou, niewoar, siends da’k oe giester met die hand deur ’et huuf van de kar, misschien arg heb loate schrikken, zu’j ’t wel gevat hebben; juffer Sanne ’k bin zoadoanig verliefd op Grietje d’k verechtig.…”Moar wiejer spreken kan Peter niet, went krek as ie met ’en zoolslag ’t slotwoord verstarken wil, en Moortje nog ens opspringt noar den schoen, dan ziet Peter juffer Sanne opvliegen van heur stoel, en, as ze rukt oan ’t mooie japon, dan heurt ie heur gillen en schráuwen; „Help, help! ik stoai ien de vlam, heelegoar ien de vlam!”En juffer Sanne as ze den zoom van ’t japon, die zeker deur ’en vlammend op zied gevallen stuk hout ien brand kwiem, met heur hand wil uutdooven, en zich doanig de vingers brent, dan gilt ze al starker en starker; loopt Peter, die toeschiet, hoast t’onderstboven; vliegt, altied schrauwend, met onzinnig geweld de dêl op, en Moortje, de dartele Moor—wat Peter ook roept, hie vliegt heur schel blaffende noa.En zie, as ’t wonderspektoakel de kiep doet uiteenstuuven op de dêl, en de duufkes die op de deur zoaten, vortvliegen noar heur til, en de verkens uut ’t binnenschot noar buuten joagt—zóó hoastig, dat ze met heur drieën te geliek ien ’t nauwe deurke blieve stêken, dán,dánheurt Jan-boer ’t vremde geweld en ’t wekt hum uut ’en triestige moalerij.Krek sting ie te kieken naar den grooten parzik, die giester nog zoo mooi tussen de gruune bloai’ te kleuren hieng, en woar ie nou zag dat deur zoo’n stomme lillikke wisp ’en gat as ’en duum ien gevrêten was. Zie, doar vloog de wisp met zien goudgêle lief d’r weer op toe, um ’t hart d’r oan op te hoalen. ’t Zou niks, niks geen muuite wêzen um den dief dat spulleke betoald te zetten, en ’em veurgoed te leeren dat ie zien snoavelje had kunne thuus houen, moar.… wie kos nou eksplesieren dat zoo’n parzik niet krek zoo goed veur den wisp as veur hum, veur Jan-boer was geschoapen! Hie zou den beest moar met vrêje loaten, went—Grietje most ook eiges weten.…Hoe Jan-boer van den parzik ien ens op Grietje kwiem, dat wiest ie niet krek, moar nou—nou het ie ’t lêven van zuster geheurd, en ziet ie heur gunds bij de put stoan, met ’en spektoakel asof ze den duuvel op ’t lief had.En joa, dát had ze. Dat ie heur beet nam dat vuult ze en weet ze zéker, aldat ze ’t niet uutsprêkt. En toch, zie, den eigenste die ’t heur had oangedoan, ’t was toch ook den erste, die heur ’en emmer met putwoater over ’t brandende kleedoazie, en den blaffenden hond ’en eindwêgs op zied smeet. Nee, ze weet niet of z’em vluuken of danken mot, went, nou bruur Jan arg goejig steet te vroagen: of heur hand geen zeer deejen, en of ie ook helpen kos, en hóe of ’t gekommen was—nou komt Peter, die heel gauw noar binnen is gegoan, met Grietje uut ’t achterhuus al weerum; boakert de[206]lillik gebrende vingers ien döpkes van watten, en as ze nou harder schráuwt van de pien, dan is ’et toch weer den eigenste Peter die heur loat drinken uut den nap, die met ’en ketting oan de put hieng. Joa joa, ze vuult ’et wel dat „de vijand” die volgens ’t planêt ien den steenbok, „bij heur tabernoakelde”—onder den schorsteen—en heur heel anders as ze gemeind had „ien vlam zette”, die ’en kiend vrijde ien stee van hoar, dat ie heur toch ook goed was, went, hie steunde heur onder den erm, en hielp hoar—nou ze op bezwiemen af is—met Grietje ’et huus in.Da’j oe lillik de vingers kunt branden a’j onverstandig ien ’t vuur tast—doar kreeg Moortje bij vergeliek ’en kloar begriep van, went, toen ie de drie, met Jan-boer d’r achter, noar binnen zag goan, toen snapte ie noar ’en vliegske dat ien de hugt hum veurbijstreek, en stiet zien neus tegen den post van de schuurdeur.En eer dat Peter noar huus trok, goat ie nog êfkes ien den moes- en blomhof.A’j d’r niet tegen kunt um ’en oarig boerinneke met heur mollige frisse wengske tegen den schouwer van ’en knappe krullekop te zien leunen, as ze ielkreis de donkere oog’ deur de lange zwarte weimpers noar ’em opsloat; a’j d’r niet tegen kunt um heur henje,—zoo grof niet a’j meint,—deur de forse warkhand van den blonden krullekop te zien drukken, as ie meteen, zoo af en toe, op ’t veurheufd van ’t lieflikke dernje zien reine lippen zet; a’j d’r niet tegen kunt um ’t oan te zien, dan mo’j moar krek doen as Moortje, die oan de vuut’ van zien boas leit en de oog’ het dichtgeknepen. Alêvel ge kunt tochheuren.En Peter Mullenk, hie zeit tegen ’t oarige zwart-eugske: joawel, dat ’et heel best zal goan. Wat ie met redenoasies zeker nooit had verwonnen, dat het ie grif metterdoad verkregen. Tante Sanne zaljoazeggen, went, zoo woar as ie Grietjehierop ’t tipke van d’r neus kust—Moortje kniept êfkes met de oog’—zoo woar is ’t ook, dat ’en mins den angst veur andermans ziel loat stêken—aldat ie ’em duuvels gleuft—as ie ’em goed het gedoan en hielp bij okkoazie van nood. Joa, ’t kan best woar wêzen, dat Grietje geliek had, toen ze van mergen meinde, dat Sanne-meu nog eiges ’enleintebluumpkeop ’t platte gemoed wou, en dat ’en woarzeggerij van jonge joaren hoar nog altied beruurde; moar, zóóveul is óók zeker, dat ze bij ’et ploatvuur over Peters beduuling geen ummezienje ien de moaling is kunne blieven. Stil het ze’t oangeheurd, en ze wiest nou sekuur, dat niks anders as mooi lief hartewiefke troef was. Moortje kniept weer met de oog’. „Joa, zelfs,” zeit Peter al wiejer, „toen ik straks de juffer g’endag zei, en bêterschap wunste, toen het ze heel vrindelik, dag Mullenk en dank oe gezeid, went—ook de road van de watten was goed gewêst, en ’t[207]woaren heur eigen watten, woar niks geen duuvelsspul mee kos gebeurd zin.”En nou, nou mot Peter ’t liefste snuutje g’endag zeggen. Watblief.…? Of woarzeggerij welaltiedleugen zou zin? Of Peter d’rnooitoan geleuft.… Wel zeker, lief dierke, hie gleuft er wel oan. Weet ie wanneer? A’j op de vingers kunt noarêkenen dat ’et uutkommen zal; beveurbeild: oan ’et proffecie dat ie mergen noar B. zal goan um erst is met Grietjes moeder te proaten; en beveurbeild: dat ’et oarige zwart-eugske zien lieve wiefke zal worden, as ze moar tied van lêven het: en.…. dat ie heur zekertienmunjes weerum zal geven als zij hum d’r één gêft.En joa, ze duut ’et; en Moortje kan ’t niet loaten, um heelegoar noar den boas en zien zwart-eugske op te zien; en hie kumt overeind, went de boas kniept met de vingers en noojt ’em: „Kom Moortje, kom!” En Moortje loopt de boas achternoa, ’t hek uut, lochtig en opspringend noar de klappende vingers totdat ze soam al heel gauw vergoan veur ’t gezicht ien ’t dicht gebloart van den grooten bongerd.En Grietje—zie, ze blieft doar allinnig bij ’t hekke stoan, en as ze tuurt naar den bongerd, en niks.… niks meer ziet, dan is ’t heur toch asof ze dat lillikke wief weer ziet, en dan heurt ze nóg ens dat woord, dat harde woord.…Moar nee, ’t woaren leugens, allegoar leugens! „De heerlikheid van den oogst zou ze zien, de kou van den weinter zou ze vuulen, en de leintebluumpkes zou ze weer ruuken; moar, aleer dat ’en nije oogst kwiem, en de twoalfde moand van heur achtiende joar zou voleind wêzen, most ze afvallen van ’t lêven as ’en korn-oar veur ’t sikkel!” Watte proatjes! Peter zou d’r zeker um lachen as ie wist dat ’et wief zóó veurspeld had. En toch—doar springen ien ens weer heur ooglee ien troan’.…. Peter het gezeid dat ze zien wiefke zou worden as ze tied moar van lêven had; en Grietje, ze zucht veur zich uut: „Joa Peter, joa—a’k tied maar van lêven heb!”As Grietje moar tied van lêven het!Siends den frissen September-dag, toen we ’s mergens ien den blom- en moeshof van ’t Heunings-arf woaren, is ’t nog frisser geworden, en niet gering. Erst, totdat de eerdappels uut den grond woaren, hetOctoberzoo’n bietje kiekeboe met ’et zunneke gespeuld; moar op ’t letst het ie heelegoar wolken veur ’t zunneke gebloazen, dat ’et ’en arg spul veur de appel- en perenplokkers ien den bongerd is gewêst, um den oogst buuten ’t nat en de kramp buuten de vingers te houen. Wat ’et moantje belangt, ’t is deur den October, ien ’et letste veural, met vrêje geloaten, en de druufkes oan de kleine wingerds ien ’t derp die niet ziek woaren, ze hebben ’t letste zuut van ’t moantje gekregen. Grietje, alschoon dat ’et fris ien den bongerd was, ze het toch tot ’et letste toe mee[208]appels geroapt, en ten einde toe gezien: „de heerlikheid van den oogst;” zuute druufkes geproefd dat het ze niet; op ’t Heunings-arf was de ziekte d’r ien.Novemberis lillik oan ’t roazen gegoan, en met zien kouen oajem het ie al vroeg, en krek in één nacht, de doalioa’s glad verflenst, dat ze groezelig zwart woaren en slap hiengen as ’en voatdoek. Keuning Doaved had ook de mooie kleurige spullekes uutgetrokken, en zou moar sloapen totdat ’et weer leinte was.EnDecember, aldat ie ook met zien kille hand af en toe de klisse klei op de wêgen ien steen het veranderd en witte bluumkes op de gloas’ geteikend, en ’en dun vluurke asof ’t ’en spiegel was over woaien en sloot’ het getrokken.… deRienen deWoaltot stoan te kriegen, dat het ie oan Jannewoarie te doen geloaten.EnJannewoarie, met scharpe noagels het ie ’et altied hollende tweespan ien d’r neusgoat’ gevat, enRienenWoalzin op d’r achterste been’ goan stoan, en hebben geschuumd en gesloagen tegen kribben en diek. Goddank niet óver den diek.EnFebrewoarie, as ie van voader ’t bestier had overgenomen, dan het ie ’et tweespan weer losgeloaten, enRienenWoalzin weer lieberkes oan ’t loopen gegoan; krek as ’t minsdom doar buuten weer toog oan zien wark.De weinter was koud gewêst. Grietje had „de weinterkou gevuuld;” moar de leinte is gekommen, en wermte en wasdom het ze gebrocht, en ’t korn ien halm gezet, en den bongerd ien mooie bluumkes.A’j Grietje op ’t Heunings-arf zuukt dan ku’j nog wel twee uren wiejer goan.Al vief moand’ umtrent—went we schrieven nou bluuimoand—is ze niet meer bij Oome en Sanne-meu. Van lieverlee het z’en starke verzuuking noar moeders huus gekregen, zóó stark, dat oome Jan op ’en kouwe dag ien December, de kar moar iengespannen, en heur noar B. het gevoaren. Sanne-meu hadden de troan’ ien de oog’ gestoan toen ze Grietje g’endag kuste. Och! had ze niet alles gedoan um Grietje te plezieren? Op ’t gefleem en geproat van den Peter, woar ze toch ’t rechte niet van had—zoo’n vremde spitskieker as ie was—op ’t gefleem en geproat had ze gezeid: „Nou as ’t dan mot, dan mot ’et met Grietje en ou.”Moar ’tjoais d’r pas uut gewêst, of Sanne-meu het zooveul berouw gekregen as hoaren.… nee van d’r hoaren sprak ze niet, ze hetargberouw gekregen, went, toen ’t dan vroolikheid most wêzen, toen was ’t van dag tot doage alles oakelikker en stiller geworden. Ien stee dat Grietje vrijde noar beheuren, zat of liep ze heele doag’ zonder lach of proat; zelfs as Peter kwiem dan was ze zóó wonderboarlik roar, dat Sanne d’r geen begriep van kos kriegen en in Grietjes ploats heel anders zou gewêst zin. Ien stee dat Grietje zich ’s Zundags opkleidde noar beheuren, had ze dukkels ien’t warkendoagse jak en rok geloopen, zonder noar de kark te goan; en, dat ze moager en bleik wier, dat zag ielkeen die heur tegenkwiem. Moar Grietje niet allinnig, ook Jan-boer, altied zoo goejig, is sikkeneurig en stil geworden; heele oavends had ie in ’t vuur zitte[209]kieken, en, as zuster nog is prakkezierde van sukkeloai te drinken, woar ie altied zoo opgemonterd bij was, dan dronk ie ’t wel, soms twientig kummekes, moar—niks geen vroolikheid.Oan eigen gemoed het Sanne-meu al heel gauw gemarkt, dat er ’en zwarte roaf over ’t huus was gekommen, en al kort, noadat Peter dat joa kreeg, het ze kloar gevat, hoe ze: erst um eiges, en toen ter liefde van Grietje zich deur den booze liet strieken. Wat ze vroeger glippen liet, dat het ze weer beet gegrepen: die Peter die heur allen beruurde was duuvels, en met den duuvel speulde ie koart. Gerr’t de veldwachter had toch ook eiges gezien hoe Peter verleden joar bij burgemeister ien stee van mest,zoutbij de sparzieplant’ had gedoan.… zout! hoe ie de boom’ met ’en vremdsoortig woater had gewasschen; boom’ te wasschen! en stuufzwoavel over den wungerd had gestreujd dat ’et ’en schand was! Wie van z’n lêven had van zukke duuvelskunsten meer geheurd! Joa, burgemeister had van alles volop ien den hof gehad, moar watblief.… dat zien jongste dernje hoast deur ’t achtereind van zoo’n sliersparzie ien’t kêlje, gestikt is.… watblief, ge most moar onneuzel genogt wêzen um ’t verband niet te zien! En—„dat den Peter krek as zien voader ookweerwolft,” had Gerr’t gezeid, „’k bin niet bang veur geen mins, moar a’k ’em ’s oavends ien’t vezier kreeg dan druk ik de hand op mien soabel en sloai ’en kruus.” Gerr’t was Rooms, juffer Sanne Griffermierd, en alschoon de juffer niet begriepen kos hoe ’en mins zoo onneuzel kos wêzen um oan de macht van zoo’n kruussloan te gleuven, asof ’t biebelboek ten binnenste buuten zetten niet heel wat bêters was, ze gleufde toch krek as Gerr’t—dat Peter weerwolfde en heurheele huushad beweerwolfd.Hoe ’t wêzen mocht—Grietje had gegreind toen Sanne-meu heur het oangemoand um Peter zien woord weerum te geven, moar wonder bóven wonder, gevroagd of gesproken het Grietje niks, heelegoar niks. Niks het ze geproat, moar op ’en goejen dag dat ze Peter gesproken had, toen het z’em zeker effektief de woarheid gezeid, went—’s oavends lei ze lankuut met begoaves op den grond, en „de vluuk” is niemeer op ’t arf gezien.Moar, aldat Jan-boer ook weer ’en bietje tieriger is geworden, Grietje niet. Sanne had dukkels oan Grietje gevroagd, of ze wel is ’en gevuul had asof heur ’en groote kat op den rug sprong.…? Nee!—„Met de veurpoot’ hier, um de strot van de kêl heer.…?” Nee! „’En koud gevuul achter over de ruggegroat, krek eender asof ’en kelderslek d’r langs heer kroop?” Nee, dat had ze nooit gevuuld. „En geen kiepevel ook niet gekregen as ze met ’t lienkeroor ’s oavends ien’t kussen lei.…?” Nee! nee! Op alles was ’tneegewêst. Nee, Peter wou ze niet weerzien. Domenei d’r over sprêken, nee, dat kos.… en den dokter hoalen dat zou iens geheel niet. Ze mankierde niks; ’t was heelegoar niks; heur, ze zong al; zie, ze goeng al oan ’t wark ze.… Moar, goandeweg is ze zóó vremd geworden, en gestoag het ze toch zóó dukkels van moeders huus gesproken, dat Sanne ien’t eind, hoast oakelik van Grietje geworden[210]most toestoan en hêt oangezien, hoe ze, bleik en ontdoan, deur Jan-bruur niet de kar wier weggevoaren.En nou, nou is ’t ’en mooie vroege Zundagmergen ien de Meimoand. A’j over den Rien-diek goat en bij ’t darp kumt woarachter ’t Heunings-arf leit, dan mo’j toch êfkes stoan blieven zoo vrêjig en lieflik as ’t d’r uutziet. Hier tussen de harbarg en ’t bakkershuus ien, loopt den afweg noar umlêg, en vort met ’en kronkel langs domenei’s arf noar ’t lindenbuschke woarboven de torn van ’t karkske uutstêkt. De blauwe leikes gliensteren ien ’t zunneke, krek zoo blank as de blauwe leikes van ’t kleinere karktorntje doargunds met ’en groot kruus d’r op.Lienks en rechts, en overal ku’j ’t korn- en weiveld tussen de hoeven zien uutblinken. Over ’t grauw plankenschutting van domenei’s arf doar zie’j de gouwe-rêgen, de volle sering en de witte sneeböllekes tussen de gruune bloai oan ’t lachen, en—of ’t van dóár kumt of van de hoagedorn bij ’t bakkershuus of van de lindes gunds, ’t ruukt.… ’t ruukt zoo zuut en lieflik da’j de neus nog wiejer ien de locht veuruutstêkt. Ge zoudt ’en uur stoan kieken, ten mienste a’j niks anders heurde as ’t zacht gegons um de oor’ en ’t zuut gefluut ien de boom’, en ’t hoanje op ’t arf, en ’t oarig geklank en geklep uut de torns; hier, zes uur ien den mergen, dóár nooiend ter vroegmis.Moar nou, nou tuur ie noar wat anders. Gunds op den diek doar geet ’en stofwölkske op. ’t Is ’en jong vrouwmins dat hoastig naar deez’ kant veuruut kumt. Heur rok’ en schoen’ zin arg bestoven; zoo af en toe vêgt ze den neusdoek deur ’t geloat, went de zweitdroppels glijen heur ’t halsduuksken ien. Ze mot wel wied en hard geloopen hebben dat ze nou al zoo werm is.Woar ze vandoan kumt, en wie of ze wêzen mag.…? Stil, doe moar asof ie Grietje niet kent. Joa, eiges weet ze ’t wel dat ze bleik en moager is geworden, oakelik, heel oakelik. Ze vuult wel dat ze hoast geen kracht en geen oasem meer het um hoastig heurs wêgs te goan; maar toch, tóch wil ze veuruut. Woar ze wêzen mot doar zal ze zin véúrdat ’et karkvolk hoar ien ’t gemoet kumt. Nee, de dokter bij moeders huus hie zou niet geleuven dat ’en mins met de têrink nog zoo wied loopen kos. Eiges begriept ze ’t ook niet; al um drie uren is ze stillekes opgestoan, heel stillekes, went, Peterzouze toch weerzien, en de bluumkes die ie heur gaf, en de duufkes op ’t til aleer dat ze stierf.… O lieve God! wat griept heur dat woord ien de borst: Starven!En wiejer loopt ze, tot hier bij de harbarg. Den afweg mot ze af. Van de blom’ die over domenei’s schutting hangen ziet ze niks, moar zeruukttoch.… wat zuute locht! Niewoar.… „de leintebluumkes zou ze weer ruuken, moar, eerdat ’en neie oogst kwiem[211]en de twoalfde moand van heur achttiende joar.…” ’t Klamme zweit striekt ze vort van ’t vurheufd.Zie, nou steet ze stil; ’en scharpen blik sleet ze óp noar de roam van ’t domenei’s-huus; de gardien’ hangen glad veur de gloas’; met ’en zwonk schiet ze ’t hek van den hof ien. Achter ’t schutting, ien de schauw van ’t sering en ander blomhout schuult ze weg, en tuurt en kiekt onder de bloajers deur, ’et sliengerpad ien, ’t pad, woar ens, veur ’t allerêrst den blonden krullekop bij ’t doalioaspark heur toesprak van joa en van nee, met heur dolde en.…Zie, nou trilt ze ien al heur lêjen. Gunds uut ’t kleine deurke van de steenen trekkast, kumt ’en manmins noar buuten; de bruuiroam’ zet ie open.…; lienks kiekt ie en rechts; noar de locht kiekt ie, en noar umlêg op ’t park, woar nog heel kleine plant’ stoan bij hooge doalioastokken; ’en vroolik zwart hunje lekt hum de hand en hie strêlt ’et den kop.En.… ’et sliengerpad kumt ie af; zie.… recht op heur toe;.… ’t blomhout veurbij, en—’t blomhout dat ritselt, as ’t kloagt: „Peter, Peter!”En Peter ontruurt en blieft stoan; moar, goeje God! mot dát Grietje wêzen, zoo bleik van wang en hol van oog; kan ’t meugelik zin dat lieflikste dernje? Moar joa, ze is ’t; ’t is Grietje die hum verstiet, en zie, ze stêkt debêvendehand’ noar ’em uut, en smuuspelt nog ens: „Och Peter, mien Peter!”En Peter, aldat ie hóár Peter niemeer is; aldat ook ’en kouwe weinter hum ’t hart het bevroren, hie kumt toch noader, en as ie tegen Moortje, die blafte: koest! het gezeid, dan vroagt ie heel koel en bedoard:„Woar kom ie vandoan Grietje? Ge bint ziek, ik kan ’t oe oanzien. Wat doe’j hier zoo vroeg ien den hof?”Zie, ’en schuwen blik sleet Grietje noar ’em op, moar sprêken kan ze niet; heur oajem is beklemd; ’t hart sloat heur hoog ien de kêl! Niewoar, alles wou z’em gezeid hebben; alles wat ze vroeger niet durfde: dat ze hum afstiet ien ’t droeve gevuul hum nooit te beheuren; van ’t wief, dat heur woarzei den dag van heur starven; van den angst, die op stond hoar beruurde, aldat ze ’t niet geleufde; van ’t langzoam gevuulen, van ’t zuutjes vervallen, en ’t bijkant niet sloapen, van alles! van alles!! went nóú, niewoar, nou zou er den Peter, den liefste, niet lachen um ’t bijgeleuf: nóú zou ie ’t wél geleuven as ie heur zag, en zeker niet kwoad zin op Grietje, die starft ien heur schoen’.Moar nou—zoo strak sprêkt ie heur toe, en antwoord geven dat kan ze niet. ’En lange hokkende snik glijdt heur weg van ’t gemoed; ’en stroom van troan’ schiet heur vort uut de donkere oog’, en Peter, hie griept noar heur hand, went ze duuzelt zoo vremd asof ze zou neersloan.Peter is stark; met ielke hand honderd pond te geliek op toafel te zetten, doar moalt ie geen spier um, en as ’t gewed was dan zou ie Grietje best van hier noar ’t Heunings-arf droagen; moar nou, wat zou en wat kost ie nou doen? Tussen heur bei’ was alles gedoan;[212]doarveur het dat malle schoap van ’en Sanne gezurgd, die zeker nee meinde, toen ze joa zei van Grietje en hum; die altied valse laffe proatjes gesteund het van voader en van hum.… dat vervluukte bijgeleuvige wief! Stil Peter, ie meugt niet vervluuken. Nee, goeje groote God ’t is wel woar, moar a’j de proatjes ien ’t darp hadt geheurd, en ’t sloan van ’et hart ien de borst, en gevuuld wat ie um Grietje gevuuld het van ’t weinter, dan—dan zou j’et begriepen, en begriepen óók: dat ’et nou heelegoar uut is met hum en met Grietje, en dat ie met hoar niet kan droagen deur ’t darp.Woar mot ie noar toe? Ze zakt hoast ien zien erm.…? Och Heere, wat kiekt ze hum lief nog ien ’t oog; wat drukt ze nog oarig zien hand.… Moar nee, ’t spulleke van liefde is uut, heelegoar uut! En, as ie beroait en dan sprêkt asof ie niks vuulde: „Ge bint muu Grietje, en ziek; ’k zal oe bij Trien ien domenei’s keuken brengen, dan bêft ze en steunt ze; „Nee Peter, nee,nee!”Peter wier kwoad, dat wier ie meesttijds as ’en ander zou schrikken. De hoefslag van ’en peerd het ie in ’t griend op den afweg geheurd; boven ’t schutting van den hof uut, zag ie ’en manskop veurbijschieten. De manmins het Peter gezien met ’en vrouw in zien erm, en Peter het Oarie herkend, de bruur van Grietje. En Peter fronst het veurheufd en zeit: „Kom Grietje, ge most goan; oe bruur is op ’t peerd veurbijgerêjen, licht dat ie oe zuukt, wat mot ie wel denken da’j hier zoo bijmienstoat!”Moar Grietje, ze klemt zich oan Peter vast; ze kan, nee ze wil niet noar huus. En zie, oan ’t hek ien de schutting steet Moortje tegen ’en vremde te blaffen. ’t Is Oarie—’en groote kerl. Oarie houdt zien dampende peerd bij den toom en stêkt ’en geschild stuk wilgenhout, dat zien rijzwiep is, noar veuren.Of ie asteblief is weten mocht wat of den Peter op Zundagmergen, hier met zien zuster van doen had?Niks.En wat of ze dan hier dee?Dat most ie moar oan zien zuster vragen.Of ie niet zag dat ze ziek was en muu?Dat kos ’en stêkebliende wel zien.Moar of den Peter niet begreep dat moeder ien droeven angst zat; of ’t geen schand was, um ’en doodzwakke dern twee uren wied van d’r ziekbed te lokken?„Lokken!” roept Peter, en trooit met den voet veuruut. Starke Oarie, veul grooter as Peter, trekt ’et heufd ien, en zeit zuutjes: „Kom Grietje, kom mee!”Moar Grietje kan Peter niet loslaten, en ’t smêkt van heur lippen: „Och loat mien bij Peter: veur ’t letst mo’k ’em sprêken!”Oarie’s moeder en Sanne-meu woaren kienders van dezelfde vrouw, van hóár, die ’t Oracúlen-buukske ien d’r kammenet had; was ’t wonder dat den Oarie ’en vremd gevuul kreeg, nou ’t scharpe oog van den Peter hum altied moar oankeek. Had Sanne-meu eiges geen brief geschreven, dat de heele ziekte van Grietje niks anders kos zin as dat den weerwolf van Peter hoar ploagde,joa, dat Peters[213]weerwolf heur uut ’t bed gehoald en noar hier had gesleupt, ’t was kloar en bewezen.Bij heurluu ien ’t darp ha’j óók zoo’n nietsige kerl, den Hannes Blits, die weerwolven kos. Dukkels had Coarel Hout hem gezien dat ie veur dood ien ’t heuj lei, en dan kroop hum ’en heel klein dierke den mond uut, krek ’en speldeknop groot, en ’t liep al wiejer en wiejer, en ’t wier al grooter en grooter,—of ’t ’en slengske of ’en duuvelje was, dat ko’j met ’t bloote oog niet gewaar worden, maar wél wist ie, dat ’t op ’en weerwolf goeng lieken, en dat ie dan beesten en minsen temtierde van geweld. As ’t voorders was uutgeroasd, dan kwiem ’et ding den eigenste weg weerum, en ’t wier al kleiner en kleiner, en kroop den mond weer ien, woar ’t uut was gekommen, en de kerl wier wakker en was stik veralterierd. Ens had Coarel Hout d’r oarigheid ien gehad, um ’t dooje lief van den Blits ’en heel eind wiejer te sleupen, moar dat was spektoakel! ’t Klein ding kwiem weerum op de plek woar Blits gewêst was, en drêjde en drêjde ien ’t ronde, en, as hie hum toen niet krek had gelegen op ’t stee woar ie êrst lei, dan was ’t nog de vroag of den weerwolf niet altied d’r buute gebleven en Blits wel ooit weer was lêvend geworden.En met zulke dinger ien ’t heufd, was ’t dan vremd dat Oarie die Grietje op ’t Heunings-arf had willen zuuken—dat Oarie heur nou rukken wou uut den duuvelsklauw woarin ie heur vond? ’t Zou laf wêzen as ie terug trooi, en heftig zeit ie: „Ge zult mien zuster losloaten of anders.…!” en griept noar Grietjes erm, en sleet den Peter onwillens met de zweip ien ’t gezicht.„Oarie loat stoan! Ik kan en ik wil niet!” kloagt Grietje. En Peter—al ’t leed dat ie droeg, hie vuult ’et niemeer; dat Grietje hum nóg en verechtig liefhet, dát griept hum ien ’t hart, en alschoon ie ook mistast, hie meint nou heel zeker: dat bijgeleufsdwang van stêkebliende moagschap heur liefde versmoorde en ’t wit op heur koak’ lei:„Nee! Grietje zalblieven, as ze eiges niet goan wil!”En Oarie met duuzenden noald’ ien de oog’: „Dat, dát veur den weerlich! dat zal ik is kieken!”En kiek dan, rukkende met de linkerhand oan ’t halstertoom van ’t jonge peerd, dat—altied oangeblaft deur Moortje—hoog met zien kop ien de locht, achteruut trekt, griept Oarie nog ens met de rechterhand noar zien zuster.Peter houdt den erm as ’en schild veur trillende Grietje en trooit achteruut.
Stil, as’t begint is ’t nacht, duustere stikduustre September-nacht.Ge stoat midden op den kleiweg die van B. woar ’t karmis is, noar den Rien-diek geet. Ge stoat er, en de erste dorre bloai—gezwiept deur ’en griemelige weind—ze fledderen oe um ’t heufd, moar,zienku’j ze niet.Zien, krek zoomin as de tak’ van de boom’ die hen en weer scharmieren, en krek zoomin as ’t wêke, klesse, oan weerskanten hoog opgesjoepte woagenspoor, woar ie ien stêken blieft a’j d’r ien trooit.Niks geen spier ku’j zien, ook rechts, den Roojen Toren niet. ’t Was in den ouwen tied ’en kastêl—ge weet wel, met ’en toren, die rood was as ’t vuur ien de hel; en woater d’r um heer, en soldoatenvolk d’r ien; huzoaren en meer zu’k gesnor; mansluu stief ien ’t iesder as duuvels, en vrouwluu die heksen woaren altied ien ’t wit! Al ku’j ’em niet zien—zelfs bij kloarlichten dag niet—rechts is ’t nog altied: de Rooje Toren. Siends joar en dag is ie verdwenen; ’en klein gedoei bij ’en elzenpas is d’r ien stee van gekommen, moar—dat er nougeenrooje toren meer steet, en ’et tóch nog de Rooje Toren is, zie da’s ’t wonderbare, veural ien ’t duuster. En da’s oakelik ook! went, alda’j dan ien ’t duuster niet zien kunt, ’en mins die niet doof is kan heuren; en ’s nachts, bijnoame as de karkklok twoalf het gebromd, dan heurt ie—lienks van den weg woar de kolk van ’t kastêl zal gewêst zin, en ’t land nog altied lêg en zoer, vol riet en vol lies steet—doar heurt ie kloagen en zuchten; ’t zin de heksen. Rechts, woar ’s nachts de toren eiges nog wêzen mot, doar heurt ie knoerpen op de tand’ en du’k en geweerwolverie da’j meint de begoaves te kriegen. ’t Zin de huzoaren, lebendige duuvels!Dat er ’en heele zooi domme minsen zin, die niet begriepen woarum ’t bij den elzenpas de Rooje Toren heit; of ook, dat ’et geen Rooje Toren zou heiten, as ie ’t niet was; en nóg, dat ze ongeleuvig genogt zin um te meinen dat ’et kloagen en zuchten en knoerpen, geschuufel van ’t lies, en gekräk van ’t hout, of gesnoavel van wilde eend’ zou wêzen; dat er zulke domme minsen bestoan—heurende doof en ziende stêkebliend, dat kan woar zin, moar—juffer Sanne Goesterman van ’t Heunings-arf, die gunds,[192]op ’en goeje honderd pas afstand, achter ien de huufkar zit, ze verdrêjt ’et um deur te voaren langs ’t helse gedoei, nou Jan Goesterman van ’t Heunings-arf, heur bruur, die ’t peerd ’en eindwêgs bij den kop het vortgeleid, zoo onneuzel is gewêst um ’t glas ien de lanteern kapot te stooten, dat de keers is uutgewêjd.’t Kan allemoal best woar wêzen—wat Jan heel goejig zeit—dat ze toch hier met de kar niet kunne stoan blieven, en, dat zoo veul minsen ’s oavends den toren zonder ongemak gepassierd zin; ’t kan best woar wêzen, moar, zeker nooit as ’t zoo loat en zoo hels duuster as nou was. Juffer Sanne kos niet ens de vief vingers zien die ze veur de oog’ het uutgespreid. Dat ’et licht krek zoo dicht bij den toren is uutgegoan, dat most verdacht wêzen; liever wil ze umdrêjen en weer noar B. as wiejer noar huus voaren. Zuster had zat genoojd um te blieven; alles zou thuus wel terecht kommen.—Joa, as ze lang noar gunder ien ’t duuster kiekt, dan is ’t asof ze den toren ien vuur ziet stoan. Umdrêjen wil ze:„Niewoar Grietje?”Moar Jan-boer zei, dat umdrêjen niet kos. Zuster Sanne most begriepen, dat de weg zoo doanig slecht was, dat bruur de kar ten onderste boven zou smieten as ie dee wat zuster gern wou: ze most.…„O Heer!” vluukte juffer Sanne, en ze kneep nicht Grietje, die lienks noast heur zat, ien ’t been, dat ze opvloog.Jan en Grietje hadden óok gevuuld wat juffer Sanne vuulde: ’en zachte schok van de kar die stil sting. Niet éen van drie die uut durfde sprêken wàt ’et wêzen mocht? Ielk had z’n eigen eksplikoasie, moar zéker was’t dat Grietje met de neusdoek veur den mond zat: lachen most ze, en ze durfde ’t niet.’t Was van Peter Mullenk, die—heel toevallig?—óókB.-schekarmis had gehouen, wel ’en oarige spikkeloasie gewêst um met Jan en Sanne—die ’t niet groot op hum hadden—mee noar D. te voaren, woar ie óók thuus heurde, zonder dat ze’t gewoar wieren. Als Sanne-meu geweten had dat Grietje—toen ze ’s oavends met bruurs en zusters karmis hieuw—oan Peters erm had geloopen, ze zou heur Grietje, die ze anders zoo liefhad, heel niet vrindelik hebben oangezien. Moar Grietje! wat kos zij ’et gebêteren dat Peter óók op de karmis kwiem, en met geweld heur erm had genomen? Wat kos Grietje ’t gebêteren dat Peter ien ’t duuster achter op de kar was goan zitten; onder ’t voaren ielkreis met de hand onder ’t huuf deur was gekommen, en krek zoolang zuutjes oan ’t japon had getrokken, totdat ze héur henje in ’t ziene lee? As Grietje veul spul had gemoakt, en Peter zien zin niet gegeven, dan kos Sanne-meu ’t wel is gemarkt hebben, en—och harrejennig, dan was ’t meugelik heelegoar uut gewêst,uutmet alles woar negen bruurs en zusters over jaloers kosten zin, tenwoare Grietje niet altied goed en toeschietelik veur heurluu gebleven was. Zooveul as oangenomen kiend, begriep ie!Alêvel, juffer Goesterman had er niks van gemarkt, niks van ’t karmishouen, niks van ’t oarig stuk van ’en palfrenier, en niks[193]van ’t henjesgeven ook niet; moar, de schok—toen Peter d’r afsprong—die kleine schok had ze gevuuld, en, noa de vluuk die ze vluukte, zat ze stief, stom, zonder ’en woord te sprêken. Dat ’et ’en weerwolf most wêzen, die achter op de kar was gesprongen, dat kos haast niet anders. Wat ze wou? Ze wou dat ze met ’et heufd onder de dêkes lei, diep, heel diep d’r onder.’En half uur loater ha’j—as’t niet zoo duuster gewêst was—’en heel eind wiejer, veurbij den Toren en krek oan den voet van den opweg noar den diek, juffer Sanne in ’en heel ander pestuur kunne zien. Ze hing, met heur linkerzied, op den erm van ’en starke jonge boer, op den erm van Peter, die heur ielkreis vroeg: of ze wel vort kos—went, één van hoar stoffeschoen’ was onder ’t goan ien de klei blieve stêken.Ien ’t letst.… Nee, verechtig ze kos niemeer; heur kous plekte ielkreis vast. Weer op de kar goan zitten.…? Zie, met de duusternis was ze bang dat Jan ’em zou umsmieten, en êvel umdat ’et op die weg toch ook niet pluus was, had ze d’r zwoarigheid in. Al arg genogt dat Grietje d’r niet had uit gewild. Peter was wel vrindelik. Hoe toevallig dat ie heur krek was achteropgekommen.—Watblief? Op de rug goan zitten? ’t Was eigenlik als te vrindelik. Overdag zou ’t gek stoan; maar nou! Peter most niet meinen dat Jan-bruur of zij, in vroeger tied wat tegen hum hadden.—Wacht, ze zou ’t japon erst nog ’en beetje noar boven hoalen, en ’t zieden mantilie wat achterumsloan. Eén, twee, drie schökskes, doar zat ze.—Of ze niet te zwoar was?—Och heere nee, ze woog al heel licht.En toch, juffer Sanne was niet dom, bij lange noa niet. Toen Jan met de kar ook boven op den diek sting,—woar Peter de juffer noar toe had gedroagen—toen wiest z’et—aleer ze weer ien de kar goeng stappen—zóó te regelieren, dat Peter achterop zou zitten. Woarum? Dat zei ze niet, moar slim was ze, went, as den Peter d’r op goeng zitten, dan most den ander—ge weet wel, den weerwolf, as ie d’r op zat—goan schuuven; dan had z’en schut ien de rug en kos Peter afbieten wat er gebeuren mocht.En Jan, Jan vond alles goed wat zuster wou, en goeng—nou ie boven op den harden diek bêter zien en voaren kos—weer véúr op de kar zitten; Peter op ’t achterstuk; Sanne-meu, die zei dat Grietje moar deur most schuuven,lienksnoast Grietje woar ze straksrechtshad gezeuten, met natte kleivuut’, en schrikachtig; met ’en hart dat starker klopte as anders, en gluujende hand’. Van ’t letste zu’j al heel gauw rêkenschap kriegen.Toen de torenklok met ’en spookachtig noa-getjank één had gesloagen, was de boerin van ’t Heunings-arf nog op, en allinnig ien heur sloapcel. ’t Was loat, oakelik loat geworden, en noar zuster goeng ze nooit weer as’t dóár karmis was, ten mienste as ze dan ’soavendsnoar huus most.A’j nou plezier het dan ku’j Sanne-meu is bêter bekieken. Ze is van ’en lilleke makkeloasie. Moager en schroal van oanzicht[194]kieken heur voale oog’ altied arg schichtig ien ’t rond; heur neus—zoo had ’en ondermeister op school ens gezeid—was krek ’en vroagteiken dat niet op z’n ploats sting, en ’t heufd steet heur op den hals toezoers ’en bietje rechts op zied, krek asof ze doof was oan ’t linkeroor. Dat schêve, zeit juffer Sanne, dat het ze uut ’en schrik gehouen toen ze twientig joar oud was. Van den schrik het Jan-bruur nooit niks gemarkt, en ook het ie nooit geheurd—zooas zuster zeit, dat ze ien jonge joaren „’t reuske van ’t derp” wier genuumd, zoo mooi as ze was; moar—as zuster ’et zei, dan zou ’t wel zoo wêzen.A’k nou nog êfkes zoo vrij bint um oe te loaten zien, hoe juffer Sanne, ien stee van de mooie Zundagse muts, ’en breeje floddermuts op d’r koale vieftigjoarige heufd zet en voorders hoe ze ien’t bonte nachtjak met anderhalve rok um de schrumpele been’ op ’en breeje pantoffelvoet noar de deur geet, ’k bin zeker dan zu’j d’r niet op verlieven.Dóár is juffer Sanne nog zoo sekuur niet van; nog zoo sekuur niet, aldat ze niet gek genogt is um te geleuven dat ze nóg ’t reuske van ’t derp is.Da’j ien’t duuster niet zien kunt, da’s zeker; moar da’j ien’t duuster vuulen en begriepen kunt, da’s óók zeker, zóó redeniert juffer Sanne; moar Peter, hie redeniert: Da’j tastend ien ’t duuster, arg mistasten kunt, da’s krek zoo zeker.Hier za’k êfkes ’en punt schrieven.Toen juffer Sanne, noadat ze heur schoen ien de klei had geloaten, weer op de kar zat, toen is ze ien’t erste heel arg geschrokken, dat ze hoast geschráuwd had, moar—ien’t begriep dat toch geen weerwolf achter op de kar kos kommen, nou Peter d’r zat, ien dát begriep het ze dat trekken oan ’t japon wel bêter verstoan. Heere minsen! zou verechtig die jong.…? En—zwakke mins! bezwêken was ze; ze had zich de hand loaten drukken twee- drie keer achter mekoar, en alschoon de hand loater was weggebleven.… heur hart was ien zien hand blieve stêken krek as heur schoen ien de klei.Op de deur van ’t kämerke—die goed was gesloten—wordt nog ’en grundel gedoan; tegen ’t vensterglas, woarachter ’en stevig luuk is, zet juffer Sanne den biebel, die op ’et toafeltje d’r veur lee, met ’t open blad noar ’t roam toe. Met ’en langen stok, die in den hoek had gestoan, stêkt ze onder de bedstee—dat duut ze ielken oavend, went, ge kost moar niet weten.…! Ze stêkt lienks en rechts, en smêrt ’em hen en weer, en, as ’t richtig d’r onder is, dan kiekt ze d’r ien, en stêkt op de beddeplank, en boven ien den hoek;—nee nee, ge kost moar niet weten.’t Is alles ien orde. Moar de boerin van ’t Heunings-arf kan, alschoon ’et loat is, nog niet ien de bedstee stappen. ’t Is heur ook al te wonderboarlik um ’t hart. Wat of ’t lot van ’en mins ien één uurke tieds toch sjanzieren kos.Dat ze ’t vroeger niet groot op Peter gehad had, dát was woar. ’t Proatje had altied geloopen dat Peters voader weerwolfde, met[195]den duuvel krispendierde, altied neiigheden en zêgen op alles had. Moar, hoe dat ’et ook wêzen mocht, veur ’t erst van heur lêven het juffer Sanne den Peter gesproken, en—as oe dan iemand dóár, op zoo’n weg veilig veuruut helpt, joa, op den rug droagt, en oe later—och heere minsen! met ’t henje opzuukt, dan was ’t ien ielk geval niet meugelik dat zoo iemand ien ’t duuvelsverbond met zien voader sting. Voorders: Peter warkte zelfs dukkels bij dendomenei, denpastooren burgemeister ien den blom- en moeshof, en van hum had ze nooit geheurd dat ie „van ’en slechte reis” was thuus gekomen.„Van ’en slechte reis!” ’t Was krek of de juffer-boerin oan ’en fleske vlieg-op rook, zoo spalkte ze heur oogen. Hoastig trooit ze toe op ’en loaitoafel—moar—aleer dat ze ’en loaj opentrekt en ’en deuske d’r uut kriegt, scheen ’t wel dat ze ’en griezel kreeg, went, hoastig greep ze den stok; stootte drie, vier, vief keer d’r mee tegen ’t zolder, krek zoolang tot bruur Jan, die boven sliep, teiken van lêven gaf, en half sloapend, arg brommend, ’en stukske van den 64stenpsalm zong; dóár had ze hum op gedressierd.Juffer Sanne zit nou met een zooi pampierkes in de hand’. Veul planêt het ze ien der lêven getrokken, moardeze erste, den blauwe, die ze trok toen ze nog geen zestien joar oud was, dat kos de woare moar wêzen. Toezoers en altied het ie heur deur ’t heufd gespeuld, moar nou, ze wier d’r beduusd van zoo as ie heur toesprak. Kiek: „In den steenbok” sting d’r boven, en dan, dan steet d’r onder: „Van een slechte reize zult gij tehuis komen, als wanneer gij bij uw vijand zult tabernakelen en hij zal u ganschelijk in vlam zetten, zullende gij in den huwelijken staat bovenmate fortuinlijk zijn.”Nee! starker kos ’en planêt niet sprêken! Moar stil, alsdat ’t ook diep ien den nacht is, ze kan ’t niet loaten um ’t buukske, dat ze noa moeders dood achter ien ’t kammenet het gevonden, nog ens op te sloan. ’t Oracúlen-buukske! ’En bietje angstig kiekt ze rond en noar boven;—Jan zong niemeer—moar dan, dan tuurt ze ien ’t ouwe smêrige oracúlen-buukske met gêl perkementen umslag, den drie en twintigsten druk noa ’t joar 1657. Bij de drie en vieftigste vroag van ’t vroagregiester steet ze stil en lêst: „Of de serviteur goeds zal doen aan zijn verkoren?”Op ’t erste blad ien ’t rad van aventuur, leit ze heur vinger op dezestussen spoak vief en zeuven, telt volgens de onderrechtingzesien ’t vroagregiester noar umlêg, en kriegt getal acht en vieftig. Op dát blad van ’t buukske mot ze wêzen; en doar steet: „Olympias!—Olympias!!” Bêvend met de hand telt ze weer noar onderzesen doar, doar lêst ze: „Zoo gij u voorzichtig en wijselijk zult gedragen, zult gij al krijgen van uw serviteur wat gij wilt, want hij bemint u ten hoogste.”’t Hart schuumde juffer Sanne noar de kêl toe. Vol was ze, overvol! ’t Proffecie van de jonge joaren zou nog uutkommen, en—wonder was ’t niet dat ze nog ens noar heur hand keek, de hand die—ge weet wel.Da’j lachen mot over ’en vieftigjoarig bijgeleuvig mins, dat nog[196]verliefd is, doar he’k geen spiet af, êvel—went ’k heb heur gekend ien de Bêtuw—’k wil niet da’j altied over heur lachen zult,—as ze allinnig moar lillik gewêst was, dan zou j’ ’et iensgeheel niet gedoan hebben—moar ’k wou wel da’j ze ook kost bekloagen. Wat mein ie.… zal ’t kiend overdag zien koers kunne veinden, as ’t ’s oavends ien ’t duuster de weg wier gewêzen?’t Is ’en mooie September-mergen, die de donkere nacht het weggekeken.De groote blom- en moeshof van ’t Heunings-arf, die achter ’et huus leit, glienstert van duuzend en duuzenden dauwdröpkes ien ’t lachende zunneke, da’j de oog’ hoast mot dichtkniepen; de appelbongerd gunds oan ’t einde, ’t is krek asof d’r ’en mooie blauwe rook veurbijdrieft. A’j ien de hugt op de rooje liesterbes’ kiekt, die tegen ’t blauw van den bongerd zoo fonkelend uutkommen, dan ku’j oe wel begriepen dat ’et veugelje zich strieken loat as ze hum doarmee verlokken. Erm liesterken! of de minsen veur ou moar allinnig mooie, lekkere beskes wiesten te veinden um d’r lillikke ding mee op te sieren, woar ie oe dood ien zuukt! Erm liesterken wil ’t niet geleuven; de minsen ze doen ’t ook duk veur mekoar en—dat de mins zich o zoo dukkels loat snappen en niks wiezer as ’t liesterken is, da’s bedroevend, arg bedroevend!Alêvel, loawwe nou geen duuster gezicht zetten. Ien den hof is ’t zoo oarig. Heel oarig, en toch is Grietje—die al sinds ’en half uur tussen ’t rieshout aan ’t plukken van snijboonen was—zoo verstandig gewêst, um ’t bonten schort um heur hals te sloan, de zwarte rok ten buutenste binnen noar boven te doen, en, ien stee van de schoen’ de klomp’ oan te trekken. ’t Is ’s mergens al fris ien deez tied van ’t joar en alles is nat. Ielke stap die ze wiejer tussen ’t rieshout duut, mot ze de spinneweb’ die vol van woaterpäreljes zitten uuteensloan. Loater, as ze den grooten körf vol boon’ het geplukt, dan kumt ze uut ’t rieshout ien ’t pad—en, as ze ’en dikke witte herfstdroad, woar ze krek tegen ienliep, uut ’et gezicht het weggegriezeld, dan steet ze stil um efkes te kieken. Lienks ien de hugt, kiekt ze noar de witte duufkes, die zich eiges op ’t natte boord van heur til zitten te wasschen, te pikken onder de vleugeljes, of mekoare kniepeugskes geven; en rechts noar de doalioa’s en zonneblom’ en harfst-sering’, die, met de asters umlêg, oan weerskant van ’t vlierpriëel stoan, ’t oarig priëel woar ’t kamperfuulie deurheer wast. Veur duufkes en blommer zou Grietje heur letste cent uut ’t knipke hebben gegeven, as Sanne-meu—zoo goed was ze—’t niet alles betoalde.Misschien hiew Grietje zooveul van de duufkes omdat de duufkes zich eiges zoo rein bewoaren, en van de bluumpkes umdat ze ’t heufd altied noar ’t licht toekeeren. Moar ’k gleuf niet dat Grietje zoo wied gedocht het. Nou steet ze bij de doalioa’s. Weet ie van[197]wie of Grietje die mooie keuning Doavid het gekregen, den rooje zwoare doalioa hier, woar ze krek noar kiekt? Sanne-meu ze weet ’et niet. Grietje best. Wacht, ze zal zoo’n doalioa plukken en dan.… Moar harrejennig! was dát ook schrikken! Krek toen ze de blom bij ’t stêlje wou vatten, toen riep ’et: „Ho!” ien heur oor! „ho! met den keuning Doavid, die hei’j van mien gekregen, en erst mo’k nog ’en munje d’r veur! ’t Was al te arg! Peters neus was bij de hoare gekommen en voorders.… begriep ie?En Grietje, arg geschrokken, ze kiekt nog beduusd en ze zeit, dat ’et niks oarig is um ’en mins zoo den dood op ’et lief te joagen, foei! Peter hie most.…Wát, wát most ie.… Weggoan misschien?Joa, nee, moar in ielk geval ’en mins niet doen schrikken. Peter wiest wel dat Grietje niet alles gleufde—veural niet van hum—wat Sanne-meu gleufde, moar, da’j uut ’en schrik ’en schêven hals kos houen as geliekweg de klok sloeg, dát ko’j eiges oan Sanne toch zien dat wóár was.„Zêker,” meint Peter: „as Sanne ten mienste den schêven hals niet eer as den schrik had gehad.”Heur is, Peter most nou nietalleswegredenieren; hie most.… Moar wat anders: Hoe of Peter hier ien den hof durfde kommen? Jong, as Sanne-meu ’t gewoar wier! Joa, giesteroavend, da’s woar, moar, erst het Sanne met die duusternis zeker gemeind dat ’et ’en ander was die zien hulp presentierde, beveurbeild Peter van ’t Klingelhek; loater het heur zeker te veul den angst veur den toren geploagd; en joa, wat Peter heur zeit van dat henje geven deur ’t huuf van de kar heer, ’t was wel ’en bietje kemiek, moar, Sanne-meu was toch veul te best um doar zóó um te lachen as Peter dee. Zeker het Sanne gemeind—joa, wat?—dat wiest Grietje niet krek, moar Peter most nou uutscheien met zien ondeugend lachen; ’t was al arg genoeg dat ie hier in den hof durfde kommen, en arger nog.…„Da’j oe deurmien, zoo’n duuvelskiend, is pakken loat!” roept Peter en sleet zien erm om heur poezelen hals, en drukt heur ’en heel zuut munje op ’t frissige wengske.„Joa, da’s zeker al heel arg,” zeit Grietje as ze hum stillekes afweert, moar ze gêft toch de hand die Peter wou vatten: „Heur is Peter, ’k wil nou niet zeggen da’k krek as Sanne-meu oan dat duuvels-verbond van oe voader geleuf, nee, moar zóóveul is zeker, da’k dieper inzie hoe ’t zund is met ou nog langer verkeering te houen: verkeering um ’en huukske met ’en mins woarvan Sanne-meu.…”„Siends giesteroavend dat ie heur veurbij den Roojen Toren droeg toch wel ’en bêter begriep zal hebben,” velt Peter ien.„En toch geleuf ik dat ze ’en schrik zou kriegen as ze ou hier zag,” zeit Grietje.„Dat den hals weer recht kwiem te stoan?” lacht Peter.„Nee, moar ’k roaj toch ten beste da’j heergoat,” is ’t weerwoord: „as we mekoar motte kriegen Peter, dan zal God ons wel helpen en zurgen dat Sanne.…”[198]„Moar God helpt niet as welluu lêg zitten,” valt Peter weer in: „Heur is, ’k bin juffer Sanne giester ien ’t duuster van dienst gewêst, en.…”„Wat hei’j doar? ’en schoen?” vraagt Grietje en gliemlacht; en dan, dan kiekt ze noar ’t vlierpriëel, ’t was krek asof ze doarachter geritsel heurde—misschien ’en kat die op de loer was gewêst.„Joa, de schoen die giester in de klei blêf stêken he’k ien de vroegte opgezocht,” zeit Peter: „Grietje ’k goa noar binnen, ’k wil heur eiges den schoen weerum geven; ze mot mien dan toch te woord stoan; en voorders.…”„Nee Peter, ik roaj oe goanietnoar binnen,” moant Grietje; „a’j zéker wiest.… moar nou, en oome.…” En dan, half lachend met den vinger noar ’t hek—’et hek dat ’en eindje wiejer den hof van den weg scheidt: „Kiek is, doar hei’j weer dat wief van giesteroavend op de karmis, dat oe woarzeggen wou.”„Verechtig!” roept Peter, „van ’t kêtellappersvolk met den grauwen hit; ’k heb ze de les gelêzen! Kiek, kiek ze is knikken, ze kent ons niemeer.”„Geen wonder,” meint Grietje: „giester was ’t op de B.-sche karmis, en nou, hier, op ’enziedwegwel twee uren wiejer; ze zuukt ons hier niet.”„Wa’n lillik vrouwmins,” is ’t weerwoord van Peter: „en watte gluupse oog’! As onze burgemeister dat volk ien de goat kriegt, dan loat ie ze vast deur Gerr’t de veldwachter noar Oarem of Nimwêgen brengen.” Schráuwend, heel hard noar den kant van ’et hek:„Wi’j is moaken da’j wegkumt!”Grietje trekt Peter oan ’t wammes en fluustert: „Stil Peter.”’Et vrouwmins alêvel ze frunzelt hoar gêle en gluupige tronie ien smêkende plooi, en strêkt ’en toanige schrumpele hand vol pampierkes deur ’t hekke noar veuren.Aleer dat Grietje ’et keeren kan is Peter noar ’t hekke gegoan: „Wi’j as de weerlich is maken da’j met oe schorremorrie van hier goat!” gromt ie ’et vrouwmins toe: „he’k oe giesteroavend niet gezeid da’k oe met oe leugens liever boven oan den toren zag hangen as d’r ’en cent veur uut te geven?” Dreigend: „Zu’j goan.… of anders!”„Dulde, dulde, schön Königsköpke,” smiechelt ’et vrouwmins met schorre stem en vrêmde sproak: „wohlselig liebes Mädchen an die Brustnewoar?”„Loop! vremd gespuus dat geen Hollands kan proaten,” gromt Peter nog ens: „mein ie dawwe gek genogt zin um noar oe leugens te heuren. Zu’j goan.…? Wacht, ’k zal oe kriegen!” En, as ie rondziet dan roept ie: „Tjie.… tjie.… Moor! Moor.…!” stêkt hoastig de veurste vingers ien de mond, en fluut, dat ’t schel ien ’t rond klinkt.Zie, gunds bij den bongerd springt en zwarte hond over de breeje sloot den hof ien: vliegt, langs de koolstruuken heer, ’t andivieveld over noar deez kant van ’t arf toe; scheert voorbij de blom’ en deur ’et snijboonenrieshout tot woar zien boas steet, springt noar[199]’em op, en kwiespelt den steert en schudt er zien natte lief dat ’et water ien ’t rond spat.„’t Soa Moortje, ’t soa!” roept Peter en hitst noar de vrouw. Peter weet wel dat Moortje niet biet, moar met zien snibbige tand’ die’j altied zien kunt, het ie al dukkels schuuns volk van voaders arf gejoagd. En Moortje—hie kiekt noar ’t wief, en schiet op heur toe, en grienst met de tand’; moar—wat of ’t wêzen mag, doar trooit ie achteruut, en jankt en trekt de steert tussen de been’. En ’t wief—dat ’em stief blieft oankieken met heur koolzwarte oog’, ze ziet ien ’t eind noar Peter met ’en smoailikken lach, drêjt zich um, en smuuspelt bij ’t weggoan, ’en woord—dat niemand verstoan kan.Al siends ’en kertier is Peter noar binnen gegoan, moar Grietje, ze vuult zich zoo zwoar um ’et hart. Sanne-meu was ’et beste mins van de wereld; veur hóár as ’en moeder—alschoon ze liever had dat de minsen meinden dat Grietje ’en jongere zuster was. Joa, Sanne-meu was best en goed, moar, recht begrepen het Grietje heur nooit. ’s Zundags goeng ze tweemaal noar de kark, en meinde dat ze hiernoamoals ien ’t helse vuur zou branden as ze oversloeg, en toch—as ze Grietje, noa ’t erste gezang ’t loddereindeuske en ’en oogenblikske loater ’en pêpermunje geprezentierd had, dan goeng ze sloapen, en schrok—veural ’s namiddags—deur ’t noagezang erst wakker as domenei de predekoasie al uut had. Voorders zei Sanne altied dat ze—’k weet niet hoe dukkels, verkeering had kunne kriegen; en oome zei, dat ’et wel woar zou wêzen: moar, wie dat ’et gewêst woaren, die heur gevroagd hadden, dat wou ze niet zeggen. Sanne-meu kost ’et jongvolk dat verkeering had niet lochten of zien, en—ien ’t algemein had ze ’en hêkel oan al wat getrouwd was.Êvel, was ’r ’en erm man gesturven, dan zou ze de wêduw en kienders goeddoen en steunen wat ze moar kos. Zie, eigenlik was ze ’en bietje onbegriepelik. Dat heur eiges den trouwlust nog ploagde.…? ’t Kos toch niet woar wêzen, meint Grietje, moar, hoe ’t ook was, as Peter, die ’t meist um zien voader in zoo’n kwoaje noam sting, astrantig genogt zou wêzen um over verkeering te sprêken, dan zou ’et wel heelegoar mis zin.Mis?—„Joa, nee, joa, nee,” telt Grietje en de kleine bloadjes van ’en palmtekske dat ze plokte fledderen noar umlêg: „joa, nee, joa nee, joa nee, joa!—Wát joa.…? Zou ’tgoedgoan.…? Ze weet niemeer wát ze bepoald had van joa of van nee.—Harrejennig! wa’n groote kruusspin, die vlak over t pad, tussen twee karseboom’, ien zien web hieng:„Mergen spin,Slecht begin!”[200]—Al zoo veul spin’ het ze van mergen gezien, moar deez, deez was al ’en heel lillikke groote. Loop! ze gleufde d’r niks van. Peter schold en lachte altied over die dinger. Alêvel, Sanne-meu had toch veur drie joar al veurzeid: dat er bij Bouwels een starven zou umdat ie ’en vleermuus ien’t kippenhok had gevonden; en noú, ien’t letst van de veurige wêk is zien ouwe moeder toch ook moar krek gesturven. Dat er teikenswoarendat ko’j niet tegensprêken, en of Peter ook over alles lachte—over dieproatjesvan weerwolven en heksen en den Roojen Toren, dat wou ze doarloaten, moar over meernatuurlikkedinger dieielkeen geleufde, dat ko’j ookspottennuumen, went Sanne-meu zei altied, as ’t over veurzeggings te sprêken kwiem: „En deez het de gave der gezondmaking en die der proffecie.” Zie dat sting ien den biebel en ko’j niet tegensprêken.Zóó prakkezierend is Grietje rechts van ’t woonhuus bij de hooge schuur gekommen.—As de keujes die ze wêteren most allegoar ien’t schot woaren dán zou ’tgoedgoan met Peter, moar, woaren ze d’r buuten dan.… zou.… ’et.…Nou Grietje ’t lêge deurke wil iengoan, nou vuult ze—zonder te zien—dat ’en mins uut ’et hoazelhout lienks van de schuur, hoar op zied kumt. Hoastig umgedrêjd kiekt Grietje ien’t scharpe koolzwarte oog van ’t wief, dat kort gelêjen deur Peter wier weggejoagd. Grietje wordt wit, went van dichtebij is ’t krek ’en gezicht um de kienders mee noar bed te joagen; moar gunds op ’en distansie ziet ze Knilles de errebeier ien ’t noagres heujen, en ze sprêkt zoo stief as ze kan: „Hê.… wat wou ie?”„Iek mar weinig, schön Koniginneköpke, aber du soviel meer newoar.…?”„Hei’j niet geheurd da’j moar hoastig zoudt weggoan?” zeit Grietje en sleet heur oog’ noar umlêg.„Habs geheurd, fries, schönes Kiend,” smêrt ’et wief: „aber iek wiest wohl das du miek heuren wolst; sonst wier iek gegoan sein; newoar?”„Nee da’snietwoar!” spreekt Grietje: „’k Wil van oe leugens niet gediend wêzen; giesteroavond het mien.…manoe gezeid, da’j van ’en ander niks weten kunt.”„Dulde, dulde, schön Augelein,” grienst ’et vrouwmins: „Könink Doaved soll dei Mann sein, joa newoar, as Tante den Sjoen past.”Grietje kriegt ’en kleur zoo rood as heur halsduukske. Arg beduusd geet ze hoastig de schuur ien; smiet de deur achter zich toe, en ruts.… de grundel d’r op.Getik op de deur.Nee, Grietje wil d’r niks van heuren. ’t Was oakelik. Hoe kos zoo’n wild vremd mins van den doalia en den schoen weten, en boven alles dat Peter heur man niet was. Zou dat wief verechtig kunne zien of ze Peter zou kriegen of niet.…?Nee! tik moar, tik moar; ’k wil d’r geen spier mee van doen; Peter zou mien uutlachen.[201]Moar—Peter keek toch óók vremd toen Moor met de steert tussen de been’ achteruuttrooi. Dat wief had heel andere oog’ as ’en gewoon mins; da’jzienershadt dat kos toch niemand tegensprêken, en.…Grietje schrikt, went veur ’t kleine roampke van de peerdstal tussen de wingerdbloai ien, doar zag ze ’t heufd van dat wief weer, alschoon ien’t duuster, umdat ’et wief noar binnen keek en de kloare zonnehemel achter heur was. Zie, in den wenkenden vinger most ’en bezondere kracht zitten, zooas ie oantrok. Grietje vuult ’et. Niewoar, doar ien de lêge peerdstal was ’t donker.… geen mins zou ’t gewoar worden; ’t was toch moar gekheid, um is te weten.… ’en oarigheidje anders niks. ’t Wief verkocht striekzwêveljes en goaren en band; Grietje kos wat goaren koopen en dan is vroagen meteen. Met de muur tussen ien, kos ’et wief toch geen kwoad doen. Peter zei ook: ’t Was laf um bang te wêzen.En zie dan, doar steet ’t oarig boerinnekes-köpke met twee donkere oog’ ien frisse tronie, bij ’t open roampke van de duustere peerdstal; ze steet er met heur lêge geldknipje ien de eene, en heur bêvende andere hand in de gêle hand van ’t vrouwmins deur ’t roampke heer. En ze luustert, en heur harte bonst da’j ’et wel heuren kunt; en op ens word heur fleurig geloat zoo wit as ’en dooje; moar toch, toch lacht ze, zoo’n ongeleuvig lachske; en ’t wief.… ’t wief lacht ook, ze lacht as ze groetende heergoat—zoo’ngrienzendenlach.En nou—al is ’t ook al méér as ’en half uur gelêjen dat Peter noar binnen goeng, nog altied zit ie ien de keukenkoamer.A’j, krek as Grietje deur ’t touwgoatje van de klinkdeur gekeken en gezien hadt hoe Peter en oome Jan—zonder Sanne-meu—met ’en endje piep ien de mond bij ’t vuur hadde gezeuten, dan zou’j deur ’t vergeliek, nog bêter begriep hebben gekregen, dat Grietje den blonden blauwoog al heel knap en oome Jan al heel lillik vond. Lillik, joa, moar dood-goed; mo’j arg, vreeselik arg opdooddrukken. Zoo moager as ie was, zoo knap was ie, en zoo lang as ie was, zoo goed was ie.—Goed! al wel tienmoal het ie gezeid, dat ie zich niet kos begriepen woar of zuster bleef, die toch bescheid had gedoan dat ze kommen zou. Al wie weet hoe dukkels is ie noar de dêldeur gegoan um Grietje te roepen, went Peter—die zoo vrindelik was um die schoen weer te brengen, hie most toch ’en kummeke koffie drinken en ’en sneedje mik êten.Zie, Grietje kan ’t niet ontloopen; nog eer dat ze hoastig weggevlogen buuten de dêldeur is, roept oome ien de klinkdeur heur toe: of ze nou asteblief wou binnenkommen: d’r was ’en vremde die ’en kummeke koffie zou.Grietje most wel, en—oan ’t goeje gezicht van oome ko’j wel zien dat ie meer schik had nou Grietje d’rienwas.[202]Bij zich eiges had Jan-boer wel is ’en roare gedachte gehad; moar zuster.…! en ’t oomschap! en Grietjes jonge joaren! Zoo’n adee begriep ie?Niewoar, a’j oprecht bint, dan is ’t niks meklik um iemand, die oe duk um den hals had, gemergen te zeggen krek eender asof j’em alleen van de stroat en de kark kent. Oome markte niet dat Grietje en Peter ’t zoo’n klein bietje anders deejen.—Och, verdekseld! wat zou dat Grietje toch ’en oarig, bedrievig huusmoederke wêzen; denkt Peter. Wat dee ze die koffie handig ien ’t kêtelje. Toen ze ’t woater uut den grooten kêtel, die boven ’t vuur hieng, d’r ien schonk, en zoo vlak bij hem sting, toen had ie hoar wel is êfkes ien den molligen erm willen kniepen, moar—den oome met zien lange tronie zat d’r vlak tegenover. Kiek, wat goeng dat alles vlug van de hand; hoe veurnoam: ’en wit servet op ’t klap van de toafel; de mik, ’t roggebrood, de botter, alles d’r op gezet; vief, gezwiend!—Harrejennig, ’t is hum nou niet genogt dat ie Moor, die hum ’t köpke op de knie lei, langs de oor’ streelt.…„Wa’k zeggen wou, Jan-boer,” zeit Peter, asof ie uut ’en dreum kumt: „’k heb wel is geheurd da’j ien vroegere joaren, toen ie nog ien de harbarg kwiem, da’j toen zoo mooi den bromvlieg en de mug’ kost noasoezen; dat mot heel oarig gewest zin.”„Och nee—joa—wat za’k zeggen,” hakkelt Jan-boer, en bloast groote wolken tabaksdamp um zich heer: „dat het zoo’n voart niet geloopen.”„Joa, ’t mot toch méér as natuurlik gewêst zin,” zei Peter, „en dukkels he’k gezeid, ’k gaf ’r ’en verrel tabak veur, a’k dàt is heuren kos.”Jan-boer striekt de beie hand’ over de broekspiepen hen en weer; kiekt strak ien ’t vuur, en bescheielik sprêkt ie: „Och, in mien jonge joaren.… moar nou.… ’k zal ’t stik zin vergêten.”„Nee, dat kan niet woar wêzen,” zeit Peter, en dan, as ie opstaat, tot Grietje die mik snijdt: „Wat zeg gij d’r nou toe.…?”Grietje wordt rood en smuuspelt: „Nee, dat gleuf ik ook niet.”Zóó, zoo’n bietje bedeesd, wat is ze dan oarig! Peter wordt arg verliefd. Tot Jan-boer die mot bezwieken: „Och, a’j ’t moar is êfkes prebieren woudt.…?”Jan-boer weet niet.… en grunnikt moar.… as ie Peter die zoo vrindelik was, doarmee plezieren kos, dan.… hie zal ’t prebieren; mot niet ten kwoaje rêkenen as ie ’t vergêten is.„O nee, volstrekt niet!”Jan-boer steet langzoam op; leit ’et piepke op de toafel; geet zoo lang as ie is, met ’en bietje kromme rug noar ’et roam; striekt zich bedeesd over ’t hoar; kniept duum en vinger asof ie ’en kluutie zal nemen: kucht twee—drie keeren; zeit nog ens dat ie ’t verechtig vergêten is; moar, as Peter: „Nee toe moar!” gezeid het, dan geet ie met de geknepen vingers langs de gloas’ van ’t roam, noar boven en onder, op zied en achteruut; en klinkt er—arg kunstig—’et soezend gesnor van den bromvlieg, en ’t kloagend getjieng van ’et mugske, dat ’et ’en wonder in oe oor is.[203]A’j goed hadtgeluusterdengekekendan ha’j nog méér kunne heuren en zien.Nou Jan-boer met den rug noar hum toesting, nou het Peter zien oarige Grietje ien de boutjes gevat; en—wat ze ook stribbelt—as Jan-boer krek duut asof ie den bromvlieg al vatte moar dat ie weer vortvloog, dan is ’t metterdoad dat Peter al drie vliegkes van ’en zacht brommend munje gesnapt het: hie kos ’et wat gauwer as Jan-boer.Moar vrêmd! ’t is krek alsof dat eigenste munje niet lachen meer wil. Peter begriept niet woarom, en as ie allinnig op Grietje moar let, heur ien de donkere eugskes kiekt, en meint dat er treunjes ien springen, dan markt iete loatdat Jan-boer zien bromvliegveur ’t spiegelnog noazat, en, ’t stoan van heur bei met ’en oogslag gezien het.Asof ’t getooverd was, sprong Peter van Grietje weg. Moar Jan-boer—alschoon ien ’t zwak gegrepen, en meuglik ien nog wat anders, lienks onder ’t wammes, Jan-boer was veuls te goejig—en nou ook verlêgen—um te sprêken van wat ie gezien had; alêvel ien ’t brommen en piepen had ie geen oarigheid meer en schee d’r mee uut. Toen Peter hum vrindelik dankte veur ’t oarige spul, toen zeidie, arg goejig: „’t Is tot oedienstgewêst.” Zie,zóóbegreep ie’t. Moar Peter, hie vuult en begriept ook, dat: toen ie um Grietje is beet te pakken, oome Jan beet nam, moar de spiegelhumbeet kreeg, dat ie toen ’en lomp en oaverechts feguur het gesloagen.Um ronduut over Grietje te sprêken is ie hier gekommen, en nou—wat most den goejigen Jan-boer nou denken van ’t lakspul!Grietje vol schoamte is met de schort veur ’t gezicht uut de keuken geloopen; moar Peter, as Jan-boer zien piepke weer opstêkt, dan trooit ie toe um ook Jan-boer te zeggen, wat ie erst gemeind het allinnig veur ’t heugste gezag te motte bewaren, moar—krek as ie sprêken wil, dan geet de deur boven ’t keldertrap open, en kumt Sanne-meu langzaam de trooi van ’et kelderluuk af.’En ummezienje geduld. Jan-bruur eiges keek d’r beduusd van. Moeders trouwjapon van gruune sergie, ’en arfstuk bijkant tachtig joar oud, met kort en lêg uutgesnêje bovenlief, krakte zuster Sanne um de magere lêjen, aldat ie krek as ’en zak hieng; op ’tschêveheufd sting de neiste kniepmuts met rood en gêl gemoesd lient d’r um, da’j schêf en drêjerig wier a’j ’t oanzag. Den boot met dijemant—woar Bram ens honderd doalder veur geprezentierd had—hieng heur op ’t gemoed. Bruur begreep d’r niks van, moar dat hoefde ook niet. Nou Sanne zoo’n bietje groacelik den Peter het gegroet, nou smuuspelt ze op zied tegen Jan-bruur; en Jan-bruur begreep ’et, went, hie knikte zes- zeuven keer achter mekoar; sting op, en goeng met zien dood-goeje lief de deur uut.Peter was opgestoan toen de juffer binnenkwiem. Moor het de tand’ loate kieken: moar as Peter: koest! tegen Moor, en: gemergen! tegen de juffer het gezeid, dan houdt ie de pet veur zien mond, en ’k weet niet of ’t bleuheid of lachen is.Nee, bleuheid is ’t niet.[204]„Hei’j goed gesloapen juffer Goesterman?” zeit Peter met ’en knikske: „’k Most êvel is komme zien of alles nog fris en gezond was noa giesteroavend.”Och, wat was den Peter bij daglicht ’en knap mins; veul knapper van dichtebij as op ’en distansie.„Joa, Mullenk,” is ’t antwoord, „wat za’k oe zeggen; d’r zin umstandighêjens dat ’en mins die sloapen zou willen, geen oog kan dichtkriegen.” Met ’en knikske: „Ge bint giesteroavend wel vrindelik gewêst.…; ’k had niet gedocht, went.…”„Joa, ’k weet wel juffer da’j altied, um ouwe onneuzele proatjes ’n weerzin tegen voaders huus het gehad,” zeit Peter as die juffer op Jan-boers ploats bij ’t vuur goat zitten: „Moar ’k docht ook: siends giesteroavend da’k oe van dienst mocht wêzen, zu’j zeker wel heelegoar oan geen proatjes meer gleuven.”„Och nee!” smuuspelt Sanne: „d’r is zoo veul blammoasie ien de wereld; moar van ou of oe voader he’k toch eigenlijk nooit.…” ze zweeg en keek ien’t vuur.Peter is heel blied dat ie dat heuren mag. Niewoar, ’t was oakelik genogt dat de minsen ien dezen tied nog zoo bijgeleuvig woaren; juffer Sanne was ook veuls te verstandig; en—as ie dan van mergen ook al doadelik was gekommen um de juffer te prezentieren wat ze verloor.… Peter ziet rond, en veur en achter zich, en—as ie den hond, die juffers stoffeschoen het beet genomen en d’r krek mee oan ’t plukhoaren is, ’et ding met ’en ruk uut den bek het getrokken, en wiejer den arg vertrampenierden schoen, woar Moortje nog noar opspringt, ien de hugt houdt, dan kiekt ie de juffer oan asof ie wil zeggen: Zie, da’s nou spietig!Moar o, die schoen: ’t had niks te beteikenen.Joa juffer, da’s nog zoo zeker niet, a’j moar oan veurteikens hecht.Alêvel of ’t ook spietig is, Peter kan ’t niet gebêteren. Moortje kriegt ’en tik,—erme dier!„Van mergen,” zeit Peter, „bin’k al vroeg de deur uutgegoan um den schoen te zuuken, moar joa—goed Bêtuws, goed rond: de schoen is eigenlik de sleutel gewêst um hier in huus te kommen.” Gemuuizoam: „Juffer Sanna, ’k bin.… verliefd, arg verliefd!”Och lieven heere, doar ha’j’t al!„Siends da’k Grietje ’en joar gelêjen, veur ’t erst hier ien ’t darp zag,” vervolgt Peter met klem: en sleet met de schoenzool op toafel, „he’k bij mien eiges gezeid: die mot ’t wêzen, die en geen ander!”De juffer schrok, vreeselik arg, asof z’n weerwolf gezien had; misschien wel van die zoolslag op toafel, en ze kiekt naar umlêg onder de schorsteen, en trapt met heur voet tegen ’t houtvuur, dat ’et heelegoar deur mekoar velt.„’t Was, toen’k bij domenei de doalioa’s zou opbeinden,” proat Peter weer: „toen was ’t dat ze mien met heur vroolikke snuutje veur ’t erst ien ’t gemoet liep. Hou! zei ik. Nee, zei ze. Joa! zei ik, en zóó goeng ’et, totdat domenei, woar ze ’en schelharst gebrocht had,[205]uut de deur kwiem, en—vort was ze. Juffer Sanna, ’t was altied gestribbel van Grietje umda’j met voader.… ge weet wel.… En van mien was ’t geploag en gevrij um ’en huukske; moar nou, niewoar, siends da’k oe giester met die hand deur ’et huuf van de kar, misschien arg heb loate schrikken, zu’j ’t wel gevat hebben; juffer Sanne ’k bin zoadoanig verliefd op Grietje d’k verechtig.…”Moar wiejer spreken kan Peter niet, went krek as ie met ’en zoolslag ’t slotwoord verstarken wil, en Moortje nog ens opspringt noar den schoen, dan ziet Peter juffer Sanne opvliegen van heur stoel, en, as ze rukt oan ’t mooie japon, dan heurt ie heur gillen en schráuwen; „Help, help! ik stoai ien de vlam, heelegoar ien de vlam!”En juffer Sanne as ze den zoom van ’t japon, die zeker deur ’en vlammend op zied gevallen stuk hout ien brand kwiem, met heur hand wil uutdooven, en zich doanig de vingers brent, dan gilt ze al starker en starker; loopt Peter, die toeschiet, hoast t’onderstboven; vliegt, altied schrauwend, met onzinnig geweld de dêl op, en Moortje, de dartele Moor—wat Peter ook roept, hie vliegt heur schel blaffende noa.En zie, as ’t wonderspektoakel de kiep doet uiteenstuuven op de dêl, en de duufkes die op de deur zoaten, vortvliegen noar heur til, en de verkens uut ’t binnenschot noar buuten joagt—zóó hoastig, dat ze met heur drieën te geliek ien ’t nauwe deurke blieve stêken, dán,dánheurt Jan-boer ’t vremde geweld en ’t wekt hum uut ’en triestige moalerij.Krek sting ie te kieken naar den grooten parzik, die giester nog zoo mooi tussen de gruune bloai’ te kleuren hieng, en woar ie nou zag dat deur zoo’n stomme lillikke wisp ’en gat as ’en duum ien gevrêten was. Zie, doar vloog de wisp met zien goudgêle lief d’r weer op toe, um ’t hart d’r oan op te hoalen. ’t Zou niks, niks geen muuite wêzen um den dief dat spulleke betoald te zetten, en ’em veurgoed te leeren dat ie zien snoavelje had kunne thuus houen, moar.… wie kos nou eksplesieren dat zoo’n parzik niet krek zoo goed veur den wisp as veur hum, veur Jan-boer was geschoapen! Hie zou den beest moar met vrêje loaten, went—Grietje most ook eiges weten.…Hoe Jan-boer van den parzik ien ens op Grietje kwiem, dat wiest ie niet krek, moar nou—nou het ie ’t lêven van zuster geheurd, en ziet ie heur gunds bij de put stoan, met ’en spektoakel asof ze den duuvel op ’t lief had.En joa, dát had ze. Dat ie heur beet nam dat vuult ze en weet ze zéker, aldat ze ’t niet uutsprêkt. En toch, zie, den eigenste die ’t heur had oangedoan, ’t was toch ook den erste, die heur ’en emmer met putwoater over ’t brandende kleedoazie, en den blaffenden hond ’en eindwêgs op zied smeet. Nee, ze weet niet of z’em vluuken of danken mot, went, nou bruur Jan arg goejig steet te vroagen: of heur hand geen zeer deejen, en of ie ook helpen kos, en hóe of ’t gekommen was—nou komt Peter, die heel gauw noar binnen is gegoan, met Grietje uut ’t achterhuus al weerum; boakert de[206]lillik gebrende vingers ien döpkes van watten, en as ze nou harder schráuwt van de pien, dan is ’et toch weer den eigenste Peter die heur loat drinken uut den nap, die met ’en ketting oan de put hieng. Joa joa, ze vuult ’et wel dat „de vijand” die volgens ’t planêt ien den steenbok, „bij heur tabernoakelde”—onder den schorsteen—en heur heel anders as ze gemeind had „ien vlam zette”, die ’en kiend vrijde ien stee van hoar, dat ie heur toch ook goed was, went, hie steunde heur onder den erm, en hielp hoar—nou ze op bezwiemen af is—met Grietje ’et huus in.Da’j oe lillik de vingers kunt branden a’j onverstandig ien ’t vuur tast—doar kreeg Moortje bij vergeliek ’en kloar begriep van, went, toen ie de drie, met Jan-boer d’r achter, noar binnen zag goan, toen snapte ie noar ’en vliegske dat ien de hugt hum veurbijstreek, en stiet zien neus tegen den post van de schuurdeur.En eer dat Peter noar huus trok, goat ie nog êfkes ien den moes- en blomhof.A’j d’r niet tegen kunt um ’en oarig boerinneke met heur mollige frisse wengske tegen den schouwer van ’en knappe krullekop te zien leunen, as ze ielkreis de donkere oog’ deur de lange zwarte weimpers noar ’em opsloat; a’j d’r niet tegen kunt um heur henje,—zoo grof niet a’j meint,—deur de forse warkhand van den blonden krullekop te zien drukken, as ie meteen, zoo af en toe, op ’t veurheufd van ’t lieflikke dernje zien reine lippen zet; a’j d’r niet tegen kunt um ’t oan te zien, dan mo’j moar krek doen as Moortje, die oan de vuut’ van zien boas leit en de oog’ het dichtgeknepen. Alêvel ge kunt tochheuren.En Peter Mullenk, hie zeit tegen ’t oarige zwart-eugske: joawel, dat ’et heel best zal goan. Wat ie met redenoasies zeker nooit had verwonnen, dat het ie grif metterdoad verkregen. Tante Sanne zaljoazeggen, went, zoo woar as ie Grietjehierop ’t tipke van d’r neus kust—Moortje kniept êfkes met de oog’—zoo woar is ’t ook, dat ’en mins den angst veur andermans ziel loat stêken—aldat ie ’em duuvels gleuft—as ie ’em goed het gedoan en hielp bij okkoazie van nood. Joa, ’t kan best woar wêzen, dat Grietje geliek had, toen ze van mergen meinde, dat Sanne-meu nog eiges ’enleintebluumpkeop ’t platte gemoed wou, en dat ’en woarzeggerij van jonge joaren hoar nog altied beruurde; moar, zóóveul is óók zeker, dat ze bij ’et ploatvuur over Peters beduuling geen ummezienje ien de moaling is kunne blieven. Stil het ze’t oangeheurd, en ze wiest nou sekuur, dat niks anders as mooi lief hartewiefke troef was. Moortje kniept weer met de oog’. „Joa, zelfs,” zeit Peter al wiejer, „toen ik straks de juffer g’endag zei, en bêterschap wunste, toen het ze heel vrindelik, dag Mullenk en dank oe gezeid, went—ook de road van de watten was goed gewêst, en ’t[207]woaren heur eigen watten, woar niks geen duuvelsspul mee kos gebeurd zin.”En nou, nou mot Peter ’t liefste snuutje g’endag zeggen. Watblief.…? Of woarzeggerij welaltiedleugen zou zin? Of Peter d’rnooitoan geleuft.… Wel zeker, lief dierke, hie gleuft er wel oan. Weet ie wanneer? A’j op de vingers kunt noarêkenen dat ’et uutkommen zal; beveurbeild: oan ’et proffecie dat ie mergen noar B. zal goan um erst is met Grietjes moeder te proaten; en beveurbeild: dat ’et oarige zwart-eugske zien lieve wiefke zal worden, as ze moar tied van lêven het: en.…. dat ie heur zekertienmunjes weerum zal geven als zij hum d’r één gêft.En joa, ze duut ’et; en Moortje kan ’t niet loaten, um heelegoar noar den boas en zien zwart-eugske op te zien; en hie kumt overeind, went de boas kniept met de vingers en noojt ’em: „Kom Moortje, kom!” En Moortje loopt de boas achternoa, ’t hek uut, lochtig en opspringend noar de klappende vingers totdat ze soam al heel gauw vergoan veur ’t gezicht ien ’t dicht gebloart van den grooten bongerd.En Grietje—zie, ze blieft doar allinnig bij ’t hekke stoan, en as ze tuurt naar den bongerd, en niks.… niks meer ziet, dan is ’t heur toch asof ze dat lillikke wief weer ziet, en dan heurt ze nóg ens dat woord, dat harde woord.…Moar nee, ’t woaren leugens, allegoar leugens! „De heerlikheid van den oogst zou ze zien, de kou van den weinter zou ze vuulen, en de leintebluumpkes zou ze weer ruuken; moar, aleer dat ’en nije oogst kwiem, en de twoalfde moand van heur achtiende joar zou voleind wêzen, most ze afvallen van ’t lêven as ’en korn-oar veur ’t sikkel!” Watte proatjes! Peter zou d’r zeker um lachen as ie wist dat ’et wief zóó veurspeld had. En toch—doar springen ien ens weer heur ooglee ien troan’.…. Peter het gezeid dat ze zien wiefke zou worden as ze tied moar van lêven had; en Grietje, ze zucht veur zich uut: „Joa Peter, joa—a’k tied maar van lêven heb!”As Grietje moar tied van lêven het!Siends den frissen September-dag, toen we ’s mergens ien den blom- en moeshof van ’t Heunings-arf woaren, is ’t nog frisser geworden, en niet gering. Erst, totdat de eerdappels uut den grond woaren, hetOctoberzoo’n bietje kiekeboe met ’et zunneke gespeuld; moar op ’t letst het ie heelegoar wolken veur ’t zunneke gebloazen, dat ’et ’en arg spul veur de appel- en perenplokkers ien den bongerd is gewêst, um den oogst buuten ’t nat en de kramp buuten de vingers te houen. Wat ’et moantje belangt, ’t is deur den October, ien ’et letste veural, met vrêje geloaten, en de druufkes oan de kleine wingerds ien ’t derp die niet ziek woaren, ze hebben ’t letste zuut van ’t moantje gekregen. Grietje, alschoon dat ’et fris ien den bongerd was, ze het toch tot ’et letste toe mee[208]appels geroapt, en ten einde toe gezien: „de heerlikheid van den oogst;” zuute druufkes geproefd dat het ze niet; op ’t Heunings-arf was de ziekte d’r ien.Novemberis lillik oan ’t roazen gegoan, en met zien kouen oajem het ie al vroeg, en krek in één nacht, de doalioa’s glad verflenst, dat ze groezelig zwart woaren en slap hiengen as ’en voatdoek. Keuning Doaved had ook de mooie kleurige spullekes uutgetrokken, en zou moar sloapen totdat ’et weer leinte was.EnDecember, aldat ie ook met zien kille hand af en toe de klisse klei op de wêgen ien steen het veranderd en witte bluumkes op de gloas’ geteikend, en ’en dun vluurke asof ’t ’en spiegel was over woaien en sloot’ het getrokken.… deRienen deWoaltot stoan te kriegen, dat het ie oan Jannewoarie te doen geloaten.EnJannewoarie, met scharpe noagels het ie ’et altied hollende tweespan ien d’r neusgoat’ gevat, enRienenWoalzin op d’r achterste been’ goan stoan, en hebben geschuumd en gesloagen tegen kribben en diek. Goddank niet óver den diek.EnFebrewoarie, as ie van voader ’t bestier had overgenomen, dan het ie ’et tweespan weer losgeloaten, enRienenWoalzin weer lieberkes oan ’t loopen gegoan; krek as ’t minsdom doar buuten weer toog oan zien wark.De weinter was koud gewêst. Grietje had „de weinterkou gevuuld;” moar de leinte is gekommen, en wermte en wasdom het ze gebrocht, en ’t korn ien halm gezet, en den bongerd ien mooie bluumkes.A’j Grietje op ’t Heunings-arf zuukt dan ku’j nog wel twee uren wiejer goan.Al vief moand’ umtrent—went we schrieven nou bluuimoand—is ze niet meer bij Oome en Sanne-meu. Van lieverlee het z’en starke verzuuking noar moeders huus gekregen, zóó stark, dat oome Jan op ’en kouwe dag ien December, de kar moar iengespannen, en heur noar B. het gevoaren. Sanne-meu hadden de troan’ ien de oog’ gestoan toen ze Grietje g’endag kuste. Och! had ze niet alles gedoan um Grietje te plezieren? Op ’t gefleem en geproat van den Peter, woar ze toch ’t rechte niet van had—zoo’n vremde spitskieker as ie was—op ’t gefleem en geproat had ze gezeid: „Nou as ’t dan mot, dan mot ’et met Grietje en ou.”Moar ’tjoais d’r pas uut gewêst, of Sanne-meu het zooveul berouw gekregen as hoaren.… nee van d’r hoaren sprak ze niet, ze hetargberouw gekregen, went, toen ’t dan vroolikheid most wêzen, toen was ’t van dag tot doage alles oakelikker en stiller geworden. Ien stee dat Grietje vrijde noar beheuren, zat of liep ze heele doag’ zonder lach of proat; zelfs as Peter kwiem dan was ze zóó wonderboarlik roar, dat Sanne d’r geen begriep van kos kriegen en in Grietjes ploats heel anders zou gewêst zin. Ien stee dat Grietje zich ’s Zundags opkleidde noar beheuren, had ze dukkels ien’t warkendoagse jak en rok geloopen, zonder noar de kark te goan; en, dat ze moager en bleik wier, dat zag ielkeen die heur tegenkwiem. Moar Grietje niet allinnig, ook Jan-boer, altied zoo goejig, is sikkeneurig en stil geworden; heele oavends had ie in ’t vuur zitte[209]kieken, en, as zuster nog is prakkezierde van sukkeloai te drinken, woar ie altied zoo opgemonterd bij was, dan dronk ie ’t wel, soms twientig kummekes, moar—niks geen vroolikheid.Oan eigen gemoed het Sanne-meu al heel gauw gemarkt, dat er ’en zwarte roaf over ’t huus was gekommen, en al kort, noadat Peter dat joa kreeg, het ze kloar gevat, hoe ze: erst um eiges, en toen ter liefde van Grietje zich deur den booze liet strieken. Wat ze vroeger glippen liet, dat het ze weer beet gegrepen: die Peter die heur allen beruurde was duuvels, en met den duuvel speulde ie koart. Gerr’t de veldwachter had toch ook eiges gezien hoe Peter verleden joar bij burgemeister ien stee van mest,zoutbij de sparzieplant’ had gedoan.… zout! hoe ie de boom’ met ’en vremdsoortig woater had gewasschen; boom’ te wasschen! en stuufzwoavel over den wungerd had gestreujd dat ’et ’en schand was! Wie van z’n lêven had van zukke duuvelskunsten meer geheurd! Joa, burgemeister had van alles volop ien den hof gehad, moar watblief.… dat zien jongste dernje hoast deur ’t achtereind van zoo’n sliersparzie ien’t kêlje, gestikt is.… watblief, ge most moar onneuzel genogt wêzen um ’t verband niet te zien! En—„dat den Peter krek as zien voader ookweerwolft,” had Gerr’t gezeid, „’k bin niet bang veur geen mins, moar a’k ’em ’s oavends ien’t vezier kreeg dan druk ik de hand op mien soabel en sloai ’en kruus.” Gerr’t was Rooms, juffer Sanne Griffermierd, en alschoon de juffer niet begriepen kos hoe ’en mins zoo onneuzel kos wêzen um oan de macht van zoo’n kruussloan te gleuven, asof ’t biebelboek ten binnenste buuten zetten niet heel wat bêters was, ze gleufde toch krek as Gerr’t—dat Peter weerwolfde en heurheele huushad beweerwolfd.Hoe ’t wêzen mocht—Grietje had gegreind toen Sanne-meu heur het oangemoand um Peter zien woord weerum te geven, moar wonder bóven wonder, gevroagd of gesproken het Grietje niks, heelegoar niks. Niks het ze geproat, moar op ’en goejen dag dat ze Peter gesproken had, toen het z’em zeker effektief de woarheid gezeid, went—’s oavends lei ze lankuut met begoaves op den grond, en „de vluuk” is niemeer op ’t arf gezien.Moar, aldat Jan-boer ook weer ’en bietje tieriger is geworden, Grietje niet. Sanne had dukkels oan Grietje gevroagd, of ze wel is ’en gevuul had asof heur ’en groote kat op den rug sprong.…? Nee!—„Met de veurpoot’ hier, um de strot van de kêl heer.…?” Nee! „’En koud gevuul achter over de ruggegroat, krek eender asof ’en kelderslek d’r langs heer kroop?” Nee, dat had ze nooit gevuuld. „En geen kiepevel ook niet gekregen as ze met ’t lienkeroor ’s oavends ien’t kussen lei.…?” Nee! nee! Op alles was ’tneegewêst. Nee, Peter wou ze niet weerzien. Domenei d’r over sprêken, nee, dat kos.… en den dokter hoalen dat zou iens geheel niet. Ze mankierde niks; ’t was heelegoar niks; heur, ze zong al; zie, ze goeng al oan ’t wark ze.… Moar, goandeweg is ze zóó vremd geworden, en gestoag het ze toch zóó dukkels van moeders huus gesproken, dat Sanne ien’t eind, hoast oakelik van Grietje geworden[210]most toestoan en hêt oangezien, hoe ze, bleik en ontdoan, deur Jan-bruur niet de kar wier weggevoaren.En nou, nou is ’t ’en mooie vroege Zundagmergen ien de Meimoand. A’j over den Rien-diek goat en bij ’t darp kumt woarachter ’t Heunings-arf leit, dan mo’j toch êfkes stoan blieven zoo vrêjig en lieflik as ’t d’r uutziet. Hier tussen de harbarg en ’t bakkershuus ien, loopt den afweg noar umlêg, en vort met ’en kronkel langs domenei’s arf noar ’t lindenbuschke woarboven de torn van ’t karkske uutstêkt. De blauwe leikes gliensteren ien ’t zunneke, krek zoo blank as de blauwe leikes van ’t kleinere karktorntje doargunds met ’en groot kruus d’r op.Lienks en rechts, en overal ku’j ’t korn- en weiveld tussen de hoeven zien uutblinken. Over ’t grauw plankenschutting van domenei’s arf doar zie’j de gouwe-rêgen, de volle sering en de witte sneeböllekes tussen de gruune bloai oan ’t lachen, en—of ’t van dóár kumt of van de hoagedorn bij ’t bakkershuus of van de lindes gunds, ’t ruukt.… ’t ruukt zoo zuut en lieflik da’j de neus nog wiejer ien de locht veuruutstêkt. Ge zoudt ’en uur stoan kieken, ten mienste a’j niks anders heurde as ’t zacht gegons um de oor’ en ’t zuut gefluut ien de boom’, en ’t hoanje op ’t arf, en ’t oarig geklank en geklep uut de torns; hier, zes uur ien den mergen, dóár nooiend ter vroegmis.Moar nou, nou tuur ie noar wat anders. Gunds op den diek doar geet ’en stofwölkske op. ’t Is ’en jong vrouwmins dat hoastig naar deez’ kant veuruut kumt. Heur rok’ en schoen’ zin arg bestoven; zoo af en toe vêgt ze den neusdoek deur ’t geloat, went de zweitdroppels glijen heur ’t halsduuksken ien. Ze mot wel wied en hard geloopen hebben dat ze nou al zoo werm is.Woar ze vandoan kumt, en wie of ze wêzen mag.…? Stil, doe moar asof ie Grietje niet kent. Joa, eiges weet ze ’t wel dat ze bleik en moager is geworden, oakelik, heel oakelik. Ze vuult wel dat ze hoast geen kracht en geen oasem meer het um hoastig heurs wêgs te goan; maar toch, tóch wil ze veuruut. Woar ze wêzen mot doar zal ze zin véúrdat ’et karkvolk hoar ien ’t gemoet kumt. Nee, de dokter bij moeders huus hie zou niet geleuven dat ’en mins met de têrink nog zoo wied loopen kos. Eiges begriept ze ’t ook niet; al um drie uren is ze stillekes opgestoan, heel stillekes, went, Peterzouze toch weerzien, en de bluumkes die ie heur gaf, en de duufkes op ’t til aleer dat ze stierf.… O lieve God! wat griept heur dat woord ien de borst: Starven!En wiejer loopt ze, tot hier bij de harbarg. Den afweg mot ze af. Van de blom’ die over domenei’s schutting hangen ziet ze niks, moar zeruukttoch.… wat zuute locht! Niewoar.… „de leintebluumkes zou ze weer ruuken, moar, eerdat ’en neie oogst kwiem[211]en de twoalfde moand van heur achttiende joar.…” ’t Klamme zweit striekt ze vort van ’t vurheufd.Zie, nou steet ze stil; ’en scharpen blik sleet ze óp noar de roam van ’t domenei’s-huus; de gardien’ hangen glad veur de gloas’; met ’en zwonk schiet ze ’t hek van den hof ien. Achter ’t schutting, ien de schauw van ’t sering en ander blomhout schuult ze weg, en tuurt en kiekt onder de bloajers deur, ’et sliengerpad ien, ’t pad, woar ens, veur ’t allerêrst den blonden krullekop bij ’t doalioaspark heur toesprak van joa en van nee, met heur dolde en.…Zie, nou trilt ze ien al heur lêjen. Gunds uut ’t kleine deurke van de steenen trekkast, kumt ’en manmins noar buuten; de bruuiroam’ zet ie open.…; lienks kiekt ie en rechts; noar de locht kiekt ie, en noar umlêg op ’t park, woar nog heel kleine plant’ stoan bij hooge doalioastokken; ’en vroolik zwart hunje lekt hum de hand en hie strêlt ’et den kop.En.… ’et sliengerpad kumt ie af; zie.… recht op heur toe;.… ’t blomhout veurbij, en—’t blomhout dat ritselt, as ’t kloagt: „Peter, Peter!”En Peter ontruurt en blieft stoan; moar, goeje God! mot dát Grietje wêzen, zoo bleik van wang en hol van oog; kan ’t meugelik zin dat lieflikste dernje? Moar joa, ze is ’t; ’t is Grietje die hum verstiet, en zie, ze stêkt debêvendehand’ noar ’em uut, en smuuspelt nog ens: „Och Peter, mien Peter!”En Peter, aldat ie hóár Peter niemeer is; aldat ook ’en kouwe weinter hum ’t hart het bevroren, hie kumt toch noader, en as ie tegen Moortje, die blafte: koest! het gezeid, dan vroagt ie heel koel en bedoard:„Woar kom ie vandoan Grietje? Ge bint ziek, ik kan ’t oe oanzien. Wat doe’j hier zoo vroeg ien den hof?”Zie, ’en schuwen blik sleet Grietje noar ’em op, moar sprêken kan ze niet; heur oajem is beklemd; ’t hart sloat heur hoog ien de kêl! Niewoar, alles wou z’em gezeid hebben; alles wat ze vroeger niet durfde: dat ze hum afstiet ien ’t droeve gevuul hum nooit te beheuren; van ’t wief, dat heur woarzei den dag van heur starven; van den angst, die op stond hoar beruurde, aldat ze ’t niet geleufde; van ’t langzoam gevuulen, van ’t zuutjes vervallen, en ’t bijkant niet sloapen, van alles! van alles!! went nóú, niewoar, nou zou er den Peter, den liefste, niet lachen um ’t bijgeleuf: nóú zou ie ’t wél geleuven as ie heur zag, en zeker niet kwoad zin op Grietje, die starft ien heur schoen’.Moar nou—zoo strak sprêkt ie heur toe, en antwoord geven dat kan ze niet. ’En lange hokkende snik glijdt heur weg van ’t gemoed; ’en stroom van troan’ schiet heur vort uut de donkere oog’, en Peter, hie griept noar heur hand, went ze duuzelt zoo vremd asof ze zou neersloan.Peter is stark; met ielke hand honderd pond te geliek op toafel te zetten, doar moalt ie geen spier um, en as ’t gewed was dan zou ie Grietje best van hier noar ’t Heunings-arf droagen; moar nou, wat zou en wat kost ie nou doen? Tussen heur bei’ was alles gedoan;[212]doarveur het dat malle schoap van ’en Sanne gezurgd, die zeker nee meinde, toen ze joa zei van Grietje en hum; die altied valse laffe proatjes gesteund het van voader en van hum.… dat vervluukte bijgeleuvige wief! Stil Peter, ie meugt niet vervluuken. Nee, goeje groote God ’t is wel woar, moar a’j de proatjes ien ’t darp hadt geheurd, en ’t sloan van ’et hart ien de borst, en gevuuld wat ie um Grietje gevuuld het van ’t weinter, dan—dan zou j’et begriepen, en begriepen óók: dat ’et nou heelegoar uut is met hum en met Grietje, en dat ie met hoar niet kan droagen deur ’t darp.Woar mot ie noar toe? Ze zakt hoast ien zien erm.…? Och Heere, wat kiekt ze hum lief nog ien ’t oog; wat drukt ze nog oarig zien hand.… Moar nee, ’t spulleke van liefde is uut, heelegoar uut! En, as ie beroait en dan sprêkt asof ie niks vuulde: „Ge bint muu Grietje, en ziek; ’k zal oe bij Trien ien domenei’s keuken brengen, dan bêft ze en steunt ze; „Nee Peter, nee,nee!”Peter wier kwoad, dat wier ie meesttijds as ’en ander zou schrikken. De hoefslag van ’en peerd het ie in ’t griend op den afweg geheurd; boven ’t schutting van den hof uut, zag ie ’en manskop veurbijschieten. De manmins het Peter gezien met ’en vrouw in zien erm, en Peter het Oarie herkend, de bruur van Grietje. En Peter fronst het veurheufd en zeit: „Kom Grietje, ge most goan; oe bruur is op ’t peerd veurbijgerêjen, licht dat ie oe zuukt, wat mot ie wel denken da’j hier zoo bijmienstoat!”Moar Grietje, ze klemt zich oan Peter vast; ze kan, nee ze wil niet noar huus. En zie, oan ’t hek ien de schutting steet Moortje tegen ’en vremde te blaffen. ’t Is Oarie—’en groote kerl. Oarie houdt zien dampende peerd bij den toom en stêkt ’en geschild stuk wilgenhout, dat zien rijzwiep is, noar veuren.Of ie asteblief is weten mocht wat of den Peter op Zundagmergen, hier met zien zuster van doen had?Niks.En wat of ze dan hier dee?Dat most ie moar oan zien zuster vragen.Of ie niet zag dat ze ziek was en muu?Dat kos ’en stêkebliende wel zien.Moar of den Peter niet begreep dat moeder ien droeven angst zat; of ’t geen schand was, um ’en doodzwakke dern twee uren wied van d’r ziekbed te lokken?„Lokken!” roept Peter, en trooit met den voet veuruut. Starke Oarie, veul grooter as Peter, trekt ’et heufd ien, en zeit zuutjes: „Kom Grietje, kom mee!”Moar Grietje kan Peter niet loslaten, en ’t smêkt van heur lippen: „Och loat mien bij Peter: veur ’t letst mo’k ’em sprêken!”Oarie’s moeder en Sanne-meu woaren kienders van dezelfde vrouw, van hóár, die ’t Oracúlen-buukske ien d’r kammenet had; was ’t wonder dat den Oarie ’en vremd gevuul kreeg, nou ’t scharpe oog van den Peter hum altied moar oankeek. Had Sanne-meu eiges geen brief geschreven, dat de heele ziekte van Grietje niks anders kos zin as dat den weerwolf van Peter hoar ploagde,joa, dat Peters[213]weerwolf heur uut ’t bed gehoald en noar hier had gesleupt, ’t was kloar en bewezen.Bij heurluu ien ’t darp ha’j óók zoo’n nietsige kerl, den Hannes Blits, die weerwolven kos. Dukkels had Coarel Hout hem gezien dat ie veur dood ien ’t heuj lei, en dan kroop hum ’en heel klein dierke den mond uut, krek ’en speldeknop groot, en ’t liep al wiejer en wiejer, en ’t wier al grooter en grooter,—of ’t ’en slengske of ’en duuvelje was, dat ko’j met ’t bloote oog niet gewaar worden, maar wél wist ie, dat ’t op ’en weerwolf goeng lieken, en dat ie dan beesten en minsen temtierde van geweld. As ’t voorders was uutgeroasd, dan kwiem ’et ding den eigenste weg weerum, en ’t wier al kleiner en kleiner, en kroop den mond weer ien, woar ’t uut was gekommen, en de kerl wier wakker en was stik veralterierd. Ens had Coarel Hout d’r oarigheid ien gehad, um ’t dooje lief van den Blits ’en heel eind wiejer te sleupen, moar dat was spektoakel! ’t Klein ding kwiem weerum op de plek woar Blits gewêst was, en drêjde en drêjde ien ’t ronde, en, as hie hum toen niet krek had gelegen op ’t stee woar ie êrst lei, dan was ’t nog de vroag of den weerwolf niet altied d’r buute gebleven en Blits wel ooit weer was lêvend geworden.En met zulke dinger ien ’t heufd, was ’t dan vremd dat Oarie die Grietje op ’t Heunings-arf had willen zuuken—dat Oarie heur nou rukken wou uut den duuvelsklauw woarin ie heur vond? ’t Zou laf wêzen as ie terug trooi, en heftig zeit ie: „Ge zult mien zuster losloaten of anders.…!” en griept noar Grietjes erm, en sleet den Peter onwillens met de zweip ien ’t gezicht.„Oarie loat stoan! Ik kan en ik wil niet!” kloagt Grietje. En Peter—al ’t leed dat ie droeg, hie vuult ’et niemeer; dat Grietje hum nóg en verechtig liefhet, dát griept hum ien ’t hart, en alschoon ie ook mistast, hie meint nou heel zeker: dat bijgeleufsdwang van stêkebliende moagschap heur liefde versmoorde en ’t wit op heur koak’ lei:„Nee! Grietje zalblieven, as ze eiges niet goan wil!”En Oarie met duuzenden noald’ ien de oog’: „Dat, dát veur den weerlich! dat zal ik is kieken!”En kiek dan, rukkende met de linkerhand oan ’t halstertoom van ’t jonge peerd, dat—altied oangeblaft deur Moortje—hoog met zien kop ien de locht, achteruut trekt, griept Oarie nog ens met de rechterhand noar zien zuster.Peter houdt den erm as ’en schild veur trillende Grietje en trooit achteruut.
Stil, as’t begint is ’t nacht, duustere stikduustre September-nacht.Ge stoat midden op den kleiweg die van B. woar ’t karmis is, noar den Rien-diek geet. Ge stoat er, en de erste dorre bloai—gezwiept deur ’en griemelige weind—ze fledderen oe um ’t heufd, moar,zienku’j ze niet.Zien, krek zoomin as de tak’ van de boom’ die hen en weer scharmieren, en krek zoomin as ’t wêke, klesse, oan weerskanten hoog opgesjoepte woagenspoor, woar ie ien stêken blieft a’j d’r ien trooit.Niks geen spier ku’j zien, ook rechts, den Roojen Toren niet. ’t Was in den ouwen tied ’en kastêl—ge weet wel, met ’en toren, die rood was as ’t vuur ien de hel; en woater d’r um heer, en soldoatenvolk d’r ien; huzoaren en meer zu’k gesnor; mansluu stief ien ’t iesder as duuvels, en vrouwluu die heksen woaren altied ien ’t wit! Al ku’j ’em niet zien—zelfs bij kloarlichten dag niet—rechts is ’t nog altied: de Rooje Toren. Siends joar en dag is ie verdwenen; ’en klein gedoei bij ’en elzenpas is d’r ien stee van gekommen, moar—dat er nougeenrooje toren meer steet, en ’et tóch nog de Rooje Toren is, zie da’s ’t wonderbare, veural ien ’t duuster. En da’s oakelik ook! went, alda’j dan ien ’t duuster niet zien kunt, ’en mins die niet doof is kan heuren; en ’s nachts, bijnoame as de karkklok twoalf het gebromd, dan heurt ie—lienks van den weg woar de kolk van ’t kastêl zal gewêst zin, en ’t land nog altied lêg en zoer, vol riet en vol lies steet—doar heurt ie kloagen en zuchten; ’t zin de heksen. Rechts, woar ’s nachts de toren eiges nog wêzen mot, doar heurt ie knoerpen op de tand’ en du’k en geweerwolverie da’j meint de begoaves te kriegen. ’t Zin de huzoaren, lebendige duuvels!Dat er ’en heele zooi domme minsen zin, die niet begriepen woarum ’t bij den elzenpas de Rooje Toren heit; of ook, dat ’et geen Rooje Toren zou heiten, as ie ’t niet was; en nóg, dat ze ongeleuvig genogt zin um te meinen dat ’et kloagen en zuchten en knoerpen, geschuufel van ’t lies, en gekräk van ’t hout, of gesnoavel van wilde eend’ zou wêzen; dat er zulke domme minsen bestoan—heurende doof en ziende stêkebliend, dat kan woar zin, moar—juffer Sanne Goesterman van ’t Heunings-arf, die gunds,[192]op ’en goeje honderd pas afstand, achter ien de huufkar zit, ze verdrêjt ’et um deur te voaren langs ’t helse gedoei, nou Jan Goesterman van ’t Heunings-arf, heur bruur, die ’t peerd ’en eindwêgs bij den kop het vortgeleid, zoo onneuzel is gewêst um ’t glas ien de lanteern kapot te stooten, dat de keers is uutgewêjd.’t Kan allemoal best woar wêzen—wat Jan heel goejig zeit—dat ze toch hier met de kar niet kunne stoan blieven, en, dat zoo veul minsen ’s oavends den toren zonder ongemak gepassierd zin; ’t kan best woar wêzen, moar, zeker nooit as ’t zoo loat en zoo hels duuster as nou was. Juffer Sanne kos niet ens de vief vingers zien die ze veur de oog’ het uutgespreid. Dat ’et licht krek zoo dicht bij den toren is uutgegoan, dat most verdacht wêzen; liever wil ze umdrêjen en weer noar B. as wiejer noar huus voaren. Zuster had zat genoojd um te blieven; alles zou thuus wel terecht kommen.—Joa, as ze lang noar gunder ien ’t duuster kiekt, dan is ’t asof ze den toren ien vuur ziet stoan. Umdrêjen wil ze:„Niewoar Grietje?”Moar Jan-boer zei, dat umdrêjen niet kos. Zuster Sanne most begriepen, dat de weg zoo doanig slecht was, dat bruur de kar ten onderste boven zou smieten as ie dee wat zuster gern wou: ze most.…„O Heer!” vluukte juffer Sanne, en ze kneep nicht Grietje, die lienks noast heur zat, ien ’t been, dat ze opvloog.Jan en Grietje hadden óok gevuuld wat juffer Sanne vuulde: ’en zachte schok van de kar die stil sting. Niet éen van drie die uut durfde sprêken wàt ’et wêzen mocht? Ielk had z’n eigen eksplikoasie, moar zéker was’t dat Grietje met de neusdoek veur den mond zat: lachen most ze, en ze durfde ’t niet.’t Was van Peter Mullenk, die—heel toevallig?—óókB.-schekarmis had gehouen, wel ’en oarige spikkeloasie gewêst um met Jan en Sanne—die ’t niet groot op hum hadden—mee noar D. te voaren, woar ie óók thuus heurde, zonder dat ze’t gewoar wieren. Als Sanne-meu geweten had dat Grietje—toen ze ’s oavends met bruurs en zusters karmis hieuw—oan Peters erm had geloopen, ze zou heur Grietje, die ze anders zoo liefhad, heel niet vrindelik hebben oangezien. Moar Grietje! wat kos zij ’et gebêteren dat Peter óók op de karmis kwiem, en met geweld heur erm had genomen? Wat kos Grietje ’t gebêteren dat Peter ien ’t duuster achter op de kar was goan zitten; onder ’t voaren ielkreis met de hand onder ’t huuf deur was gekommen, en krek zoolang zuutjes oan ’t japon had getrokken, totdat ze héur henje in ’t ziene lee? As Grietje veul spul had gemoakt, en Peter zien zin niet gegeven, dan kos Sanne-meu ’t wel is gemarkt hebben, en—och harrejennig, dan was ’t meugelik heelegoar uut gewêst,uutmet alles woar negen bruurs en zusters over jaloers kosten zin, tenwoare Grietje niet altied goed en toeschietelik veur heurluu gebleven was. Zooveul as oangenomen kiend, begriep ie!Alêvel, juffer Goesterman had er niks van gemarkt, niks van ’t karmishouen, niks van ’t oarig stuk van ’en palfrenier, en niks[193]van ’t henjesgeven ook niet; moar, de schok—toen Peter d’r afsprong—die kleine schok had ze gevuuld, en, noa de vluuk die ze vluukte, zat ze stief, stom, zonder ’en woord te sprêken. Dat ’et ’en weerwolf most wêzen, die achter op de kar was gesprongen, dat kos haast niet anders. Wat ze wou? Ze wou dat ze met ’et heufd onder de dêkes lei, diep, heel diep d’r onder.’En half uur loater ha’j—as’t niet zoo duuster gewêst was—’en heel eind wiejer, veurbij den Toren en krek oan den voet van den opweg noar den diek, juffer Sanne in ’en heel ander pestuur kunne zien. Ze hing, met heur linkerzied, op den erm van ’en starke jonge boer, op den erm van Peter, die heur ielkreis vroeg: of ze wel vort kos—went, één van hoar stoffeschoen’ was onder ’t goan ien de klei blieve stêken.Ien ’t letst.… Nee, verechtig ze kos niemeer; heur kous plekte ielkreis vast. Weer op de kar goan zitten.…? Zie, met de duusternis was ze bang dat Jan ’em zou umsmieten, en êvel umdat ’et op die weg toch ook niet pluus was, had ze d’r zwoarigheid in. Al arg genogt dat Grietje d’r niet had uit gewild. Peter was wel vrindelik. Hoe toevallig dat ie heur krek was achteropgekommen.—Watblief? Op de rug goan zitten? ’t Was eigenlik als te vrindelik. Overdag zou ’t gek stoan; maar nou! Peter most niet meinen dat Jan-bruur of zij, in vroeger tied wat tegen hum hadden.—Wacht, ze zou ’t japon erst nog ’en beetje noar boven hoalen, en ’t zieden mantilie wat achterumsloan. Eén, twee, drie schökskes, doar zat ze.—Of ze niet te zwoar was?—Och heere nee, ze woog al heel licht.En toch, juffer Sanne was niet dom, bij lange noa niet. Toen Jan met de kar ook boven op den diek sting,—woar Peter de juffer noar toe had gedroagen—toen wiest z’et—aleer ze weer ien de kar goeng stappen—zóó te regelieren, dat Peter achterop zou zitten. Woarum? Dat zei ze niet, moar slim was ze, went, as den Peter d’r op goeng zitten, dan most den ander—ge weet wel, den weerwolf, as ie d’r op zat—goan schuuven; dan had z’en schut ien de rug en kos Peter afbieten wat er gebeuren mocht.En Jan, Jan vond alles goed wat zuster wou, en goeng—nou ie boven op den harden diek bêter zien en voaren kos—weer véúr op de kar zitten; Peter op ’t achterstuk; Sanne-meu, die zei dat Grietje moar deur most schuuven,lienksnoast Grietje woar ze straksrechtshad gezeuten, met natte kleivuut’, en schrikachtig; met ’en hart dat starker klopte as anders, en gluujende hand’. Van ’t letste zu’j al heel gauw rêkenschap kriegen.Toen de torenklok met ’en spookachtig noa-getjank één had gesloagen, was de boerin van ’t Heunings-arf nog op, en allinnig ien heur sloapcel. ’t Was loat, oakelik loat geworden, en noar zuster goeng ze nooit weer as’t dóár karmis was, ten mienste as ze dan ’soavendsnoar huus most.A’j nou plezier het dan ku’j Sanne-meu is bêter bekieken. Ze is van ’en lilleke makkeloasie. Moager en schroal van oanzicht[194]kieken heur voale oog’ altied arg schichtig ien ’t rond; heur neus—zoo had ’en ondermeister op school ens gezeid—was krek ’en vroagteiken dat niet op z’n ploats sting, en ’t heufd steet heur op den hals toezoers ’en bietje rechts op zied, krek asof ze doof was oan ’t linkeroor. Dat schêve, zeit juffer Sanne, dat het ze uut ’en schrik gehouen toen ze twientig joar oud was. Van den schrik het Jan-bruur nooit niks gemarkt, en ook het ie nooit geheurd—zooas zuster zeit, dat ze ien jonge joaren „’t reuske van ’t derp” wier genuumd, zoo mooi as ze was; moar—as zuster ’et zei, dan zou ’t wel zoo wêzen.A’k nou nog êfkes zoo vrij bint um oe te loaten zien, hoe juffer Sanne, ien stee van de mooie Zundagse muts, ’en breeje floddermuts op d’r koale vieftigjoarige heufd zet en voorders hoe ze ien’t bonte nachtjak met anderhalve rok um de schrumpele been’ op ’en breeje pantoffelvoet noar de deur geet, ’k bin zeker dan zu’j d’r niet op verlieven.Dóár is juffer Sanne nog zoo sekuur niet van; nog zoo sekuur niet, aldat ze niet gek genogt is um te geleuven dat ze nóg ’t reuske van ’t derp is.Da’j ien’t duuster niet zien kunt, da’s zeker; moar da’j ien’t duuster vuulen en begriepen kunt, da’s óók zeker, zóó redeniert juffer Sanne; moar Peter, hie redeniert: Da’j tastend ien ’t duuster, arg mistasten kunt, da’s krek zoo zeker.Hier za’k êfkes ’en punt schrieven.Toen juffer Sanne, noadat ze heur schoen ien de klei had geloaten, weer op de kar zat, toen is ze ien’t erste heel arg geschrokken, dat ze hoast geschráuwd had, moar—ien’t begriep dat toch geen weerwolf achter op de kar kos kommen, nou Peter d’r zat, ien dát begriep het ze dat trekken oan ’t japon wel bêter verstoan. Heere minsen! zou verechtig die jong.…? En—zwakke mins! bezwêken was ze; ze had zich de hand loaten drukken twee- drie keer achter mekoar, en alschoon de hand loater was weggebleven.… heur hart was ien zien hand blieve stêken krek as heur schoen ien de klei.Op de deur van ’t kämerke—die goed was gesloten—wordt nog ’en grundel gedoan; tegen ’t vensterglas, woarachter ’en stevig luuk is, zet juffer Sanne den biebel, die op ’et toafeltje d’r veur lee, met ’t open blad noar ’t roam toe. Met ’en langen stok, die in den hoek had gestoan, stêkt ze onder de bedstee—dat duut ze ielken oavend, went, ge kost moar niet weten.…! Ze stêkt lienks en rechts, en smêrt ’em hen en weer, en, as ’t richtig d’r onder is, dan kiekt ze d’r ien, en stêkt op de beddeplank, en boven ien den hoek;—nee nee, ge kost moar niet weten.’t Is alles ien orde. Moar de boerin van ’t Heunings-arf kan, alschoon ’et loat is, nog niet ien de bedstee stappen. ’t Is heur ook al te wonderboarlik um ’t hart. Wat of ’t lot van ’en mins ien één uurke tieds toch sjanzieren kos.Dat ze ’t vroeger niet groot op Peter gehad had, dát was woar. ’t Proatje had altied geloopen dat Peters voader weerwolfde, met[195]den duuvel krispendierde, altied neiigheden en zêgen op alles had. Moar, hoe dat ’et ook wêzen mocht, veur ’t erst van heur lêven het juffer Sanne den Peter gesproken, en—as oe dan iemand dóár, op zoo’n weg veilig veuruut helpt, joa, op den rug droagt, en oe later—och heere minsen! met ’t henje opzuukt, dan was ’t ien ielk geval niet meugelik dat zoo iemand ien ’t duuvelsverbond met zien voader sting. Voorders: Peter warkte zelfs dukkels bij dendomenei, denpastooren burgemeister ien den blom- en moeshof, en van hum had ze nooit geheurd dat ie „van ’en slechte reis” was thuus gekomen.„Van ’en slechte reis!” ’t Was krek of de juffer-boerin oan ’en fleske vlieg-op rook, zoo spalkte ze heur oogen. Hoastig trooit ze toe op ’en loaitoafel—moar—aleer dat ze ’en loaj opentrekt en ’en deuske d’r uut kriegt, scheen ’t wel dat ze ’en griezel kreeg, went, hoastig greep ze den stok; stootte drie, vier, vief keer d’r mee tegen ’t zolder, krek zoolang tot bruur Jan, die boven sliep, teiken van lêven gaf, en half sloapend, arg brommend, ’en stukske van den 64stenpsalm zong; dóár had ze hum op gedressierd.Juffer Sanne zit nou met een zooi pampierkes in de hand’. Veul planêt het ze ien der lêven getrokken, moardeze erste, den blauwe, die ze trok toen ze nog geen zestien joar oud was, dat kos de woare moar wêzen. Toezoers en altied het ie heur deur ’t heufd gespeuld, moar nou, ze wier d’r beduusd van zoo as ie heur toesprak. Kiek: „In den steenbok” sting d’r boven, en dan, dan steet d’r onder: „Van een slechte reize zult gij tehuis komen, als wanneer gij bij uw vijand zult tabernakelen en hij zal u ganschelijk in vlam zetten, zullende gij in den huwelijken staat bovenmate fortuinlijk zijn.”Nee! starker kos ’en planêt niet sprêken! Moar stil, alsdat ’t ook diep ien den nacht is, ze kan ’t niet loaten um ’t buukske, dat ze noa moeders dood achter ien ’t kammenet het gevonden, nog ens op te sloan. ’t Oracúlen-buukske! ’En bietje angstig kiekt ze rond en noar boven;—Jan zong niemeer—moar dan, dan tuurt ze ien ’t ouwe smêrige oracúlen-buukske met gêl perkementen umslag, den drie en twintigsten druk noa ’t joar 1657. Bij de drie en vieftigste vroag van ’t vroagregiester steet ze stil en lêst: „Of de serviteur goeds zal doen aan zijn verkoren?”Op ’t erste blad ien ’t rad van aventuur, leit ze heur vinger op dezestussen spoak vief en zeuven, telt volgens de onderrechtingzesien ’t vroagregiester noar umlêg, en kriegt getal acht en vieftig. Op dát blad van ’t buukske mot ze wêzen; en doar steet: „Olympias!—Olympias!!” Bêvend met de hand telt ze weer noar onderzesen doar, doar lêst ze: „Zoo gij u voorzichtig en wijselijk zult gedragen, zult gij al krijgen van uw serviteur wat gij wilt, want hij bemint u ten hoogste.”’t Hart schuumde juffer Sanne noar de kêl toe. Vol was ze, overvol! ’t Proffecie van de jonge joaren zou nog uutkommen, en—wonder was ’t niet dat ze nog ens noar heur hand keek, de hand die—ge weet wel.Da’j lachen mot over ’en vieftigjoarig bijgeleuvig mins, dat nog[196]verliefd is, doar he’k geen spiet af, êvel—went ’k heb heur gekend ien de Bêtuw—’k wil niet da’j altied over heur lachen zult,—as ze allinnig moar lillik gewêst was, dan zou j’ ’et iensgeheel niet gedoan hebben—moar ’k wou wel da’j ze ook kost bekloagen. Wat mein ie.… zal ’t kiend overdag zien koers kunne veinden, as ’t ’s oavends ien ’t duuster de weg wier gewêzen?’t Is ’en mooie September-mergen, die de donkere nacht het weggekeken.De groote blom- en moeshof van ’t Heunings-arf, die achter ’et huus leit, glienstert van duuzend en duuzenden dauwdröpkes ien ’t lachende zunneke, da’j de oog’ hoast mot dichtkniepen; de appelbongerd gunds oan ’t einde, ’t is krek asof d’r ’en mooie blauwe rook veurbijdrieft. A’j ien de hugt op de rooje liesterbes’ kiekt, die tegen ’t blauw van den bongerd zoo fonkelend uutkommen, dan ku’j oe wel begriepen dat ’et veugelje zich strieken loat as ze hum doarmee verlokken. Erm liesterken! of de minsen veur ou moar allinnig mooie, lekkere beskes wiesten te veinden um d’r lillikke ding mee op te sieren, woar ie oe dood ien zuukt! Erm liesterken wil ’t niet geleuven; de minsen ze doen ’t ook duk veur mekoar en—dat de mins zich o zoo dukkels loat snappen en niks wiezer as ’t liesterken is, da’s bedroevend, arg bedroevend!Alêvel, loawwe nou geen duuster gezicht zetten. Ien den hof is ’t zoo oarig. Heel oarig, en toch is Grietje—die al sinds ’en half uur tussen ’t rieshout aan ’t plukken van snijboonen was—zoo verstandig gewêst, um ’t bonten schort um heur hals te sloan, de zwarte rok ten buutenste binnen noar boven te doen, en, ien stee van de schoen’ de klomp’ oan te trekken. ’t Is ’s mergens al fris ien deez tied van ’t joar en alles is nat. Ielke stap die ze wiejer tussen ’t rieshout duut, mot ze de spinneweb’ die vol van woaterpäreljes zitten uuteensloan. Loater, as ze den grooten körf vol boon’ het geplukt, dan kumt ze uut ’t rieshout ien ’t pad—en, as ze ’en dikke witte herfstdroad, woar ze krek tegen ienliep, uut ’et gezicht het weggegriezeld, dan steet ze stil um efkes te kieken. Lienks ien de hugt, kiekt ze noar de witte duufkes, die zich eiges op ’t natte boord van heur til zitten te wasschen, te pikken onder de vleugeljes, of mekoare kniepeugskes geven; en rechts noar de doalioa’s en zonneblom’ en harfst-sering’, die, met de asters umlêg, oan weerskant van ’t vlierpriëel stoan, ’t oarig priëel woar ’t kamperfuulie deurheer wast. Veur duufkes en blommer zou Grietje heur letste cent uut ’t knipke hebben gegeven, as Sanne-meu—zoo goed was ze—’t niet alles betoalde.Misschien hiew Grietje zooveul van de duufkes omdat de duufkes zich eiges zoo rein bewoaren, en van de bluumpkes umdat ze ’t heufd altied noar ’t licht toekeeren. Moar ’k gleuf niet dat Grietje zoo wied gedocht het. Nou steet ze bij de doalioa’s. Weet ie van[197]wie of Grietje die mooie keuning Doavid het gekregen, den rooje zwoare doalioa hier, woar ze krek noar kiekt? Sanne-meu ze weet ’et niet. Grietje best. Wacht, ze zal zoo’n doalioa plukken en dan.… Moar harrejennig! was dát ook schrikken! Krek toen ze de blom bij ’t stêlje wou vatten, toen riep ’et: „Ho!” ien heur oor! „ho! met den keuning Doavid, die hei’j van mien gekregen, en erst mo’k nog ’en munje d’r veur! ’t Was al te arg! Peters neus was bij de hoare gekommen en voorders.… begriep ie?En Grietje, arg geschrokken, ze kiekt nog beduusd en ze zeit, dat ’et niks oarig is um ’en mins zoo den dood op ’et lief te joagen, foei! Peter hie most.…Wát, wát most ie.… Weggoan misschien?Joa, nee, moar in ielk geval ’en mins niet doen schrikken. Peter wiest wel dat Grietje niet alles gleufde—veural niet van hum—wat Sanne-meu gleufde, moar, da’j uut ’en schrik ’en schêven hals kos houen as geliekweg de klok sloeg, dát ko’j eiges oan Sanne toch zien dat wóár was.„Zêker,” meint Peter: „as Sanne ten mienste den schêven hals niet eer as den schrik had gehad.”Heur is, Peter most nou nietalleswegredenieren; hie most.… Moar wat anders: Hoe of Peter hier ien den hof durfde kommen? Jong, as Sanne-meu ’t gewoar wier! Joa, giesteroavend, da’s woar, moar, erst het Sanne met die duusternis zeker gemeind dat ’et ’en ander was die zien hulp presentierde, beveurbeild Peter van ’t Klingelhek; loater het heur zeker te veul den angst veur den toren geploagd; en joa, wat Peter heur zeit van dat henje geven deur ’t huuf van de kar heer, ’t was wel ’en bietje kemiek, moar, Sanne-meu was toch veul te best um doar zóó um te lachen as Peter dee. Zeker het Sanne gemeind—joa, wat?—dat wiest Grietje niet krek, moar Peter most nou uutscheien met zien ondeugend lachen; ’t was al arg genoeg dat ie hier in den hof durfde kommen, en arger nog.…„Da’j oe deurmien, zoo’n duuvelskiend, is pakken loat!” roept Peter en sleet zien erm om heur poezelen hals, en drukt heur ’en heel zuut munje op ’t frissige wengske.„Joa, da’s zeker al heel arg,” zeit Grietje as ze hum stillekes afweert, moar ze gêft toch de hand die Peter wou vatten: „Heur is Peter, ’k wil nou niet zeggen da’k krek as Sanne-meu oan dat duuvels-verbond van oe voader geleuf, nee, moar zóóveul is zeker, da’k dieper inzie hoe ’t zund is met ou nog langer verkeering te houen: verkeering um ’en huukske met ’en mins woarvan Sanne-meu.…”„Siends giesteroavend dat ie heur veurbij den Roojen Toren droeg toch wel ’en bêter begriep zal hebben,” velt Peter ien.„En toch geleuf ik dat ze ’en schrik zou kriegen as ze ou hier zag,” zeit Grietje.„Dat den hals weer recht kwiem te stoan?” lacht Peter.„Nee, moar ’k roaj toch ten beste da’j heergoat,” is ’t weerwoord: „as we mekoar motte kriegen Peter, dan zal God ons wel helpen en zurgen dat Sanne.…”[198]„Moar God helpt niet as welluu lêg zitten,” valt Peter weer in: „Heur is, ’k bin juffer Sanne giester ien ’t duuster van dienst gewêst, en.…”„Wat hei’j doar? ’en schoen?” vraagt Grietje en gliemlacht; en dan, dan kiekt ze noar ’t vlierpriëel, ’t was krek asof ze doarachter geritsel heurde—misschien ’en kat die op de loer was gewêst.„Joa, de schoen die giester in de klei blêf stêken he’k ien de vroegte opgezocht,” zeit Peter: „Grietje ’k goa noar binnen, ’k wil heur eiges den schoen weerum geven; ze mot mien dan toch te woord stoan; en voorders.…”„Nee Peter, ik roaj oe goanietnoar binnen,” moant Grietje; „a’j zéker wiest.… moar nou, en oome.…” En dan, half lachend met den vinger noar ’t hek—’et hek dat ’en eindje wiejer den hof van den weg scheidt: „Kiek is, doar hei’j weer dat wief van giesteroavend op de karmis, dat oe woarzeggen wou.”„Verechtig!” roept Peter, „van ’t kêtellappersvolk met den grauwen hit; ’k heb ze de les gelêzen! Kiek, kiek ze is knikken, ze kent ons niemeer.”„Geen wonder,” meint Grietje: „giester was ’t op de B.-sche karmis, en nou, hier, op ’enziedwegwel twee uren wiejer; ze zuukt ons hier niet.”„Wa’n lillik vrouwmins,” is ’t weerwoord van Peter: „en watte gluupse oog’! As onze burgemeister dat volk ien de goat kriegt, dan loat ie ze vast deur Gerr’t de veldwachter noar Oarem of Nimwêgen brengen.” Schráuwend, heel hard noar den kant van ’et hek:„Wi’j is moaken da’j wegkumt!”Grietje trekt Peter oan ’t wammes en fluustert: „Stil Peter.”’Et vrouwmins alêvel ze frunzelt hoar gêle en gluupige tronie ien smêkende plooi, en strêkt ’en toanige schrumpele hand vol pampierkes deur ’t hekke noar veuren.Aleer dat Grietje ’et keeren kan is Peter noar ’t hekke gegoan: „Wi’j as de weerlich is maken da’j met oe schorremorrie van hier goat!” gromt ie ’et vrouwmins toe: „he’k oe giesteroavend niet gezeid da’k oe met oe leugens liever boven oan den toren zag hangen as d’r ’en cent veur uut te geven?” Dreigend: „Zu’j goan.… of anders!”„Dulde, dulde, schön Königsköpke,” smiechelt ’et vrouwmins met schorre stem en vrêmde sproak: „wohlselig liebes Mädchen an die Brustnewoar?”„Loop! vremd gespuus dat geen Hollands kan proaten,” gromt Peter nog ens: „mein ie dawwe gek genogt zin um noar oe leugens te heuren. Zu’j goan.…? Wacht, ’k zal oe kriegen!” En, as ie rondziet dan roept ie: „Tjie.… tjie.… Moor! Moor.…!” stêkt hoastig de veurste vingers ien de mond, en fluut, dat ’t schel ien ’t rond klinkt.Zie, gunds bij den bongerd springt en zwarte hond over de breeje sloot den hof ien: vliegt, langs de koolstruuken heer, ’t andivieveld over noar deez kant van ’t arf toe; scheert voorbij de blom’ en deur ’et snijboonenrieshout tot woar zien boas steet, springt noar[199]’em op, en kwiespelt den steert en schudt er zien natte lief dat ’et water ien ’t rond spat.„’t Soa Moortje, ’t soa!” roept Peter en hitst noar de vrouw. Peter weet wel dat Moortje niet biet, moar met zien snibbige tand’ die’j altied zien kunt, het ie al dukkels schuuns volk van voaders arf gejoagd. En Moortje—hie kiekt noar ’t wief, en schiet op heur toe, en grienst met de tand’; moar—wat of ’t wêzen mag, doar trooit ie achteruut, en jankt en trekt de steert tussen de been’. En ’t wief—dat ’em stief blieft oankieken met heur koolzwarte oog’, ze ziet ien ’t eind noar Peter met ’en smoailikken lach, drêjt zich um, en smuuspelt bij ’t weggoan, ’en woord—dat niemand verstoan kan.Al siends ’en kertier is Peter noar binnen gegoan, moar Grietje, ze vuult zich zoo zwoar um ’et hart. Sanne-meu was ’et beste mins van de wereld; veur hóár as ’en moeder—alschoon ze liever had dat de minsen meinden dat Grietje ’en jongere zuster was. Joa, Sanne-meu was best en goed, moar, recht begrepen het Grietje heur nooit. ’s Zundags goeng ze tweemaal noar de kark, en meinde dat ze hiernoamoals ien ’t helse vuur zou branden as ze oversloeg, en toch—as ze Grietje, noa ’t erste gezang ’t loddereindeuske en ’en oogenblikske loater ’en pêpermunje geprezentierd had, dan goeng ze sloapen, en schrok—veural ’s namiddags—deur ’t noagezang erst wakker as domenei de predekoasie al uut had. Voorders zei Sanne altied dat ze—’k weet niet hoe dukkels, verkeering had kunne kriegen; en oome zei, dat ’et wel woar zou wêzen: moar, wie dat ’et gewêst woaren, die heur gevroagd hadden, dat wou ze niet zeggen. Sanne-meu kost ’et jongvolk dat verkeering had niet lochten of zien, en—ien ’t algemein had ze ’en hêkel oan al wat getrouwd was.Êvel, was ’r ’en erm man gesturven, dan zou ze de wêduw en kienders goeddoen en steunen wat ze moar kos. Zie, eigenlik was ze ’en bietje onbegriepelik. Dat heur eiges den trouwlust nog ploagde.…? ’t Kos toch niet woar wêzen, meint Grietje, moar, hoe ’t ook was, as Peter, die ’t meist um zien voader in zoo’n kwoaje noam sting, astrantig genogt zou wêzen um over verkeering te sprêken, dan zou ’et wel heelegoar mis zin.Mis?—„Joa, nee, joa, nee,” telt Grietje en de kleine bloadjes van ’en palmtekske dat ze plokte fledderen noar umlêg: „joa, nee, joa nee, joa nee, joa!—Wát joa.…? Zou ’tgoedgoan.…? Ze weet niemeer wát ze bepoald had van joa of van nee.—Harrejennig! wa’n groote kruusspin, die vlak over t pad, tussen twee karseboom’, ien zien web hieng:„Mergen spin,Slecht begin!”[200]—Al zoo veul spin’ het ze van mergen gezien, moar deez, deez was al ’en heel lillikke groote. Loop! ze gleufde d’r niks van. Peter schold en lachte altied over die dinger. Alêvel, Sanne-meu had toch veur drie joar al veurzeid: dat er bij Bouwels een starven zou umdat ie ’en vleermuus ien’t kippenhok had gevonden; en noú, ien’t letst van de veurige wêk is zien ouwe moeder toch ook moar krek gesturven. Dat er teikenswoarendat ko’j niet tegensprêken, en of Peter ook over alles lachte—over dieproatjesvan weerwolven en heksen en den Roojen Toren, dat wou ze doarloaten, moar over meernatuurlikkedinger dieielkeen geleufde, dat ko’j ookspottennuumen, went Sanne-meu zei altied, as ’t over veurzeggings te sprêken kwiem: „En deez het de gave der gezondmaking en die der proffecie.” Zie dat sting ien den biebel en ko’j niet tegensprêken.Zóó prakkezierend is Grietje rechts van ’t woonhuus bij de hooge schuur gekommen.—As de keujes die ze wêteren most allegoar ien’t schot woaren dán zou ’tgoedgoan met Peter, moar, woaren ze d’r buuten dan.… zou.… ’et.…Nou Grietje ’t lêge deurke wil iengoan, nou vuult ze—zonder te zien—dat ’en mins uut ’et hoazelhout lienks van de schuur, hoar op zied kumt. Hoastig umgedrêjd kiekt Grietje ien’t scharpe koolzwarte oog van ’t wief, dat kort gelêjen deur Peter wier weggejoagd. Grietje wordt wit, went van dichtebij is ’t krek ’en gezicht um de kienders mee noar bed te joagen; moar gunds op ’en distansie ziet ze Knilles de errebeier ien ’t noagres heujen, en ze sprêkt zoo stief as ze kan: „Hê.… wat wou ie?”„Iek mar weinig, schön Koniginneköpke, aber du soviel meer newoar.…?”„Hei’j niet geheurd da’j moar hoastig zoudt weggoan?” zeit Grietje en sleet heur oog’ noar umlêg.„Habs geheurd, fries, schönes Kiend,” smêrt ’et wief: „aber iek wiest wohl das du miek heuren wolst; sonst wier iek gegoan sein; newoar?”„Nee da’snietwoar!” spreekt Grietje: „’k Wil van oe leugens niet gediend wêzen; giesteroavond het mien.…manoe gezeid, da’j van ’en ander niks weten kunt.”„Dulde, dulde, schön Augelein,” grienst ’et vrouwmins: „Könink Doaved soll dei Mann sein, joa newoar, as Tante den Sjoen past.”Grietje kriegt ’en kleur zoo rood as heur halsduukske. Arg beduusd geet ze hoastig de schuur ien; smiet de deur achter zich toe, en ruts.… de grundel d’r op.Getik op de deur.Nee, Grietje wil d’r niks van heuren. ’t Was oakelik. Hoe kos zoo’n wild vremd mins van den doalia en den schoen weten, en boven alles dat Peter heur man niet was. Zou dat wief verechtig kunne zien of ze Peter zou kriegen of niet.…?Nee! tik moar, tik moar; ’k wil d’r geen spier mee van doen; Peter zou mien uutlachen.[201]Moar—Peter keek toch óók vremd toen Moor met de steert tussen de been’ achteruuttrooi. Dat wief had heel andere oog’ as ’en gewoon mins; da’jzienershadt dat kos toch niemand tegensprêken, en.…Grietje schrikt, went veur ’t kleine roampke van de peerdstal tussen de wingerdbloai ien, doar zag ze ’t heufd van dat wief weer, alschoon ien’t duuster, umdat ’et wief noar binnen keek en de kloare zonnehemel achter heur was. Zie, in den wenkenden vinger most ’en bezondere kracht zitten, zooas ie oantrok. Grietje vuult ’et. Niewoar, doar ien de lêge peerdstal was ’t donker.… geen mins zou ’t gewoar worden; ’t was toch moar gekheid, um is te weten.… ’en oarigheidje anders niks. ’t Wief verkocht striekzwêveljes en goaren en band; Grietje kos wat goaren koopen en dan is vroagen meteen. Met de muur tussen ien, kos ’et wief toch geen kwoad doen. Peter zei ook: ’t Was laf um bang te wêzen.En zie dan, doar steet ’t oarig boerinnekes-köpke met twee donkere oog’ ien frisse tronie, bij ’t open roampke van de duustere peerdstal; ze steet er met heur lêge geldknipje ien de eene, en heur bêvende andere hand in de gêle hand van ’t vrouwmins deur ’t roampke heer. En ze luustert, en heur harte bonst da’j ’et wel heuren kunt; en op ens word heur fleurig geloat zoo wit as ’en dooje; moar toch, toch lacht ze, zoo’n ongeleuvig lachske; en ’t wief.… ’t wief lacht ook, ze lacht as ze groetende heergoat—zoo’ngrienzendenlach.En nou—al is ’t ook al méér as ’en half uur gelêjen dat Peter noar binnen goeng, nog altied zit ie ien de keukenkoamer.A’j, krek as Grietje deur ’t touwgoatje van de klinkdeur gekeken en gezien hadt hoe Peter en oome Jan—zonder Sanne-meu—met ’en endje piep ien de mond bij ’t vuur hadde gezeuten, dan zou’j deur ’t vergeliek, nog bêter begriep hebben gekregen, dat Grietje den blonden blauwoog al heel knap en oome Jan al heel lillik vond. Lillik, joa, moar dood-goed; mo’j arg, vreeselik arg opdooddrukken. Zoo moager as ie was, zoo knap was ie, en zoo lang as ie was, zoo goed was ie.—Goed! al wel tienmoal het ie gezeid, dat ie zich niet kos begriepen woar of zuster bleef, die toch bescheid had gedoan dat ze kommen zou. Al wie weet hoe dukkels is ie noar de dêldeur gegoan um Grietje te roepen, went Peter—die zoo vrindelik was um die schoen weer te brengen, hie most toch ’en kummeke koffie drinken en ’en sneedje mik êten.Zie, Grietje kan ’t niet ontloopen; nog eer dat ze hoastig weggevlogen buuten de dêldeur is, roept oome ien de klinkdeur heur toe: of ze nou asteblief wou binnenkommen: d’r was ’en vremde die ’en kummeke koffie zou.Grietje most wel, en—oan ’t goeje gezicht van oome ko’j wel zien dat ie meer schik had nou Grietje d’rienwas.[202]Bij zich eiges had Jan-boer wel is ’en roare gedachte gehad; moar zuster.…! en ’t oomschap! en Grietjes jonge joaren! Zoo’n adee begriep ie?Niewoar, a’j oprecht bint, dan is ’t niks meklik um iemand, die oe duk um den hals had, gemergen te zeggen krek eender asof j’em alleen van de stroat en de kark kent. Oome markte niet dat Grietje en Peter ’t zoo’n klein bietje anders deejen.—Och, verdekseld! wat zou dat Grietje toch ’en oarig, bedrievig huusmoederke wêzen; denkt Peter. Wat dee ze die koffie handig ien ’t kêtelje. Toen ze ’t woater uut den grooten kêtel, die boven ’t vuur hieng, d’r ien schonk, en zoo vlak bij hem sting, toen had ie hoar wel is êfkes ien den molligen erm willen kniepen, moar—den oome met zien lange tronie zat d’r vlak tegenover. Kiek, wat goeng dat alles vlug van de hand; hoe veurnoam: ’en wit servet op ’t klap van de toafel; de mik, ’t roggebrood, de botter, alles d’r op gezet; vief, gezwiend!—Harrejennig, ’t is hum nou niet genogt dat ie Moor, die hum ’t köpke op de knie lei, langs de oor’ streelt.…„Wa’k zeggen wou, Jan-boer,” zeit Peter, asof ie uut ’en dreum kumt: „’k heb wel is geheurd da’j ien vroegere joaren, toen ie nog ien de harbarg kwiem, da’j toen zoo mooi den bromvlieg en de mug’ kost noasoezen; dat mot heel oarig gewest zin.”„Och nee—joa—wat za’k zeggen,” hakkelt Jan-boer, en bloast groote wolken tabaksdamp um zich heer: „dat het zoo’n voart niet geloopen.”„Joa, ’t mot toch méér as natuurlik gewêst zin,” zei Peter, „en dukkels he’k gezeid, ’k gaf ’r ’en verrel tabak veur, a’k dàt is heuren kos.”Jan-boer striekt de beie hand’ over de broekspiepen hen en weer; kiekt strak ien ’t vuur, en bescheielik sprêkt ie: „Och, in mien jonge joaren.… moar nou.… ’k zal ’t stik zin vergêten.”„Nee, dat kan niet woar wêzen,” zeit Peter, en dan, as ie opstaat, tot Grietje die mik snijdt: „Wat zeg gij d’r nou toe.…?”Grietje wordt rood en smuuspelt: „Nee, dat gleuf ik ook niet.”Zóó, zoo’n bietje bedeesd, wat is ze dan oarig! Peter wordt arg verliefd. Tot Jan-boer die mot bezwieken: „Och, a’j ’t moar is êfkes prebieren woudt.…?”Jan-boer weet niet.… en grunnikt moar.… as ie Peter die zoo vrindelik was, doarmee plezieren kos, dan.… hie zal ’t prebieren; mot niet ten kwoaje rêkenen as ie ’t vergêten is.„O nee, volstrekt niet!”Jan-boer steet langzoam op; leit ’et piepke op de toafel; geet zoo lang as ie is, met ’en bietje kromme rug noar ’et roam; striekt zich bedeesd over ’t hoar; kniept duum en vinger asof ie ’en kluutie zal nemen: kucht twee—drie keeren; zeit nog ens dat ie ’t verechtig vergêten is; moar, as Peter: „Nee toe moar!” gezeid het, dan geet ie met de geknepen vingers langs de gloas’ van ’t roam, noar boven en onder, op zied en achteruut; en klinkt er—arg kunstig—’et soezend gesnor van den bromvlieg, en ’t kloagend getjieng van ’et mugske, dat ’et ’en wonder in oe oor is.[203]A’j goed hadtgeluusterdengekekendan ha’j nog méér kunne heuren en zien.Nou Jan-boer met den rug noar hum toesting, nou het Peter zien oarige Grietje ien de boutjes gevat; en—wat ze ook stribbelt—as Jan-boer krek duut asof ie den bromvlieg al vatte moar dat ie weer vortvloog, dan is ’t metterdoad dat Peter al drie vliegkes van ’en zacht brommend munje gesnapt het: hie kos ’et wat gauwer as Jan-boer.Moar vrêmd! ’t is krek alsof dat eigenste munje niet lachen meer wil. Peter begriept niet woarom, en as ie allinnig op Grietje moar let, heur ien de donkere eugskes kiekt, en meint dat er treunjes ien springen, dan markt iete loatdat Jan-boer zien bromvliegveur ’t spiegelnog noazat, en, ’t stoan van heur bei met ’en oogslag gezien het.Asof ’t getooverd was, sprong Peter van Grietje weg. Moar Jan-boer—alschoon ien ’t zwak gegrepen, en meuglik ien nog wat anders, lienks onder ’t wammes, Jan-boer was veuls te goejig—en nou ook verlêgen—um te sprêken van wat ie gezien had; alêvel ien ’t brommen en piepen had ie geen oarigheid meer en schee d’r mee uut. Toen Peter hum vrindelik dankte veur ’t oarige spul, toen zeidie, arg goejig: „’t Is tot oedienstgewêst.” Zie,zóóbegreep ie’t. Moar Peter, hie vuult en begriept ook, dat: toen ie um Grietje is beet te pakken, oome Jan beet nam, moar de spiegelhumbeet kreeg, dat ie toen ’en lomp en oaverechts feguur het gesloagen.Um ronduut over Grietje te sprêken is ie hier gekommen, en nou—wat most den goejigen Jan-boer nou denken van ’t lakspul!Grietje vol schoamte is met de schort veur ’t gezicht uut de keuken geloopen; moar Peter, as Jan-boer zien piepke weer opstêkt, dan trooit ie toe um ook Jan-boer te zeggen, wat ie erst gemeind het allinnig veur ’t heugste gezag te motte bewaren, moar—krek as ie sprêken wil, dan geet de deur boven ’t keldertrap open, en kumt Sanne-meu langzaam de trooi van ’et kelderluuk af.’En ummezienje geduld. Jan-bruur eiges keek d’r beduusd van. Moeders trouwjapon van gruune sergie, ’en arfstuk bijkant tachtig joar oud, met kort en lêg uutgesnêje bovenlief, krakte zuster Sanne um de magere lêjen, aldat ie krek as ’en zak hieng; op ’tschêveheufd sting de neiste kniepmuts met rood en gêl gemoesd lient d’r um, da’j schêf en drêjerig wier a’j ’t oanzag. Den boot met dijemant—woar Bram ens honderd doalder veur geprezentierd had—hieng heur op ’t gemoed. Bruur begreep d’r niks van, moar dat hoefde ook niet. Nou Sanne zoo’n bietje groacelik den Peter het gegroet, nou smuuspelt ze op zied tegen Jan-bruur; en Jan-bruur begreep ’et, went, hie knikte zes- zeuven keer achter mekoar; sting op, en goeng met zien dood-goeje lief de deur uut.Peter was opgestoan toen de juffer binnenkwiem. Moor het de tand’ loate kieken: moar as Peter: koest! tegen Moor, en: gemergen! tegen de juffer het gezeid, dan houdt ie de pet veur zien mond, en ’k weet niet of ’t bleuheid of lachen is.Nee, bleuheid is ’t niet.[204]„Hei’j goed gesloapen juffer Goesterman?” zeit Peter met ’en knikske: „’k Most êvel is komme zien of alles nog fris en gezond was noa giesteroavend.”Och, wat was den Peter bij daglicht ’en knap mins; veul knapper van dichtebij as op ’en distansie.„Joa, Mullenk,” is ’t antwoord, „wat za’k oe zeggen; d’r zin umstandighêjens dat ’en mins die sloapen zou willen, geen oog kan dichtkriegen.” Met ’en knikske: „Ge bint giesteroavend wel vrindelik gewêst.…; ’k had niet gedocht, went.…”„Joa, ’k weet wel juffer da’j altied, um ouwe onneuzele proatjes ’n weerzin tegen voaders huus het gehad,” zeit Peter as die juffer op Jan-boers ploats bij ’t vuur goat zitten: „Moar ’k docht ook: siends giesteroavend da’k oe van dienst mocht wêzen, zu’j zeker wel heelegoar oan geen proatjes meer gleuven.”„Och nee!” smuuspelt Sanne: „d’r is zoo veul blammoasie ien de wereld; moar van ou of oe voader he’k toch eigenlijk nooit.…” ze zweeg en keek ien’t vuur.Peter is heel blied dat ie dat heuren mag. Niewoar, ’t was oakelik genogt dat de minsen ien dezen tied nog zoo bijgeleuvig woaren; juffer Sanne was ook veuls te verstandig; en—as ie dan van mergen ook al doadelik was gekommen um de juffer te prezentieren wat ze verloor.… Peter ziet rond, en veur en achter zich, en—as ie den hond, die juffers stoffeschoen het beet genomen en d’r krek mee oan ’t plukhoaren is, ’et ding met ’en ruk uut den bek het getrokken, en wiejer den arg vertrampenierden schoen, woar Moortje nog noar opspringt, ien de hugt houdt, dan kiekt ie de juffer oan asof ie wil zeggen: Zie, da’s nou spietig!Moar o, die schoen: ’t had niks te beteikenen.Joa juffer, da’s nog zoo zeker niet, a’j moar oan veurteikens hecht.Alêvel of ’t ook spietig is, Peter kan ’t niet gebêteren. Moortje kriegt ’en tik,—erme dier!„Van mergen,” zeit Peter, „bin’k al vroeg de deur uutgegoan um den schoen te zuuken, moar joa—goed Bêtuws, goed rond: de schoen is eigenlik de sleutel gewêst um hier in huus te kommen.” Gemuuizoam: „Juffer Sanna, ’k bin.… verliefd, arg verliefd!”Och lieven heere, doar ha’j’t al!„Siends da’k Grietje ’en joar gelêjen, veur ’t erst hier ien ’t darp zag,” vervolgt Peter met klem: en sleet met de schoenzool op toafel, „he’k bij mien eiges gezeid: die mot ’t wêzen, die en geen ander!”De juffer schrok, vreeselik arg, asof z’n weerwolf gezien had; misschien wel van die zoolslag op toafel, en ze kiekt naar umlêg onder de schorsteen, en trapt met heur voet tegen ’t houtvuur, dat ’et heelegoar deur mekoar velt.„’t Was, toen’k bij domenei de doalioa’s zou opbeinden,” proat Peter weer: „toen was ’t dat ze mien met heur vroolikke snuutje veur ’t erst ien ’t gemoet liep. Hou! zei ik. Nee, zei ze. Joa! zei ik, en zóó goeng ’et, totdat domenei, woar ze ’en schelharst gebrocht had,[205]uut de deur kwiem, en—vort was ze. Juffer Sanna, ’t was altied gestribbel van Grietje umda’j met voader.… ge weet wel.… En van mien was ’t geploag en gevrij um ’en huukske; moar nou, niewoar, siends da’k oe giester met die hand deur ’et huuf van de kar, misschien arg heb loate schrikken, zu’j ’t wel gevat hebben; juffer Sanne ’k bin zoadoanig verliefd op Grietje d’k verechtig.…”Moar wiejer spreken kan Peter niet, went krek as ie met ’en zoolslag ’t slotwoord verstarken wil, en Moortje nog ens opspringt noar den schoen, dan ziet Peter juffer Sanne opvliegen van heur stoel, en, as ze rukt oan ’t mooie japon, dan heurt ie heur gillen en schráuwen; „Help, help! ik stoai ien de vlam, heelegoar ien de vlam!”En juffer Sanne as ze den zoom van ’t japon, die zeker deur ’en vlammend op zied gevallen stuk hout ien brand kwiem, met heur hand wil uutdooven, en zich doanig de vingers brent, dan gilt ze al starker en starker; loopt Peter, die toeschiet, hoast t’onderstboven; vliegt, altied schrauwend, met onzinnig geweld de dêl op, en Moortje, de dartele Moor—wat Peter ook roept, hie vliegt heur schel blaffende noa.En zie, as ’t wonderspektoakel de kiep doet uiteenstuuven op de dêl, en de duufkes die op de deur zoaten, vortvliegen noar heur til, en de verkens uut ’t binnenschot noar buuten joagt—zóó hoastig, dat ze met heur drieën te geliek ien ’t nauwe deurke blieve stêken, dán,dánheurt Jan-boer ’t vremde geweld en ’t wekt hum uut ’en triestige moalerij.Krek sting ie te kieken naar den grooten parzik, die giester nog zoo mooi tussen de gruune bloai’ te kleuren hieng, en woar ie nou zag dat deur zoo’n stomme lillikke wisp ’en gat as ’en duum ien gevrêten was. Zie, doar vloog de wisp met zien goudgêle lief d’r weer op toe, um ’t hart d’r oan op te hoalen. ’t Zou niks, niks geen muuite wêzen um den dief dat spulleke betoald te zetten, en ’em veurgoed te leeren dat ie zien snoavelje had kunne thuus houen, moar.… wie kos nou eksplesieren dat zoo’n parzik niet krek zoo goed veur den wisp as veur hum, veur Jan-boer was geschoapen! Hie zou den beest moar met vrêje loaten, went—Grietje most ook eiges weten.…Hoe Jan-boer van den parzik ien ens op Grietje kwiem, dat wiest ie niet krek, moar nou—nou het ie ’t lêven van zuster geheurd, en ziet ie heur gunds bij de put stoan, met ’en spektoakel asof ze den duuvel op ’t lief had.En joa, dát had ze. Dat ie heur beet nam dat vuult ze en weet ze zéker, aldat ze ’t niet uutsprêkt. En toch, zie, den eigenste die ’t heur had oangedoan, ’t was toch ook den erste, die heur ’en emmer met putwoater over ’t brandende kleedoazie, en den blaffenden hond ’en eindwêgs op zied smeet. Nee, ze weet niet of z’em vluuken of danken mot, went, nou bruur Jan arg goejig steet te vroagen: of heur hand geen zeer deejen, en of ie ook helpen kos, en hóe of ’t gekommen was—nou komt Peter, die heel gauw noar binnen is gegoan, met Grietje uut ’t achterhuus al weerum; boakert de[206]lillik gebrende vingers ien döpkes van watten, en as ze nou harder schráuwt van de pien, dan is ’et toch weer den eigenste Peter die heur loat drinken uut den nap, die met ’en ketting oan de put hieng. Joa joa, ze vuult ’et wel dat „de vijand” die volgens ’t planêt ien den steenbok, „bij heur tabernoakelde”—onder den schorsteen—en heur heel anders as ze gemeind had „ien vlam zette”, die ’en kiend vrijde ien stee van hoar, dat ie heur toch ook goed was, went, hie steunde heur onder den erm, en hielp hoar—nou ze op bezwiemen af is—met Grietje ’et huus in.Da’j oe lillik de vingers kunt branden a’j onverstandig ien ’t vuur tast—doar kreeg Moortje bij vergeliek ’en kloar begriep van, went, toen ie de drie, met Jan-boer d’r achter, noar binnen zag goan, toen snapte ie noar ’en vliegske dat ien de hugt hum veurbijstreek, en stiet zien neus tegen den post van de schuurdeur.En eer dat Peter noar huus trok, goat ie nog êfkes ien den moes- en blomhof.A’j d’r niet tegen kunt um ’en oarig boerinneke met heur mollige frisse wengske tegen den schouwer van ’en knappe krullekop te zien leunen, as ze ielkreis de donkere oog’ deur de lange zwarte weimpers noar ’em opsloat; a’j d’r niet tegen kunt um heur henje,—zoo grof niet a’j meint,—deur de forse warkhand van den blonden krullekop te zien drukken, as ie meteen, zoo af en toe, op ’t veurheufd van ’t lieflikke dernje zien reine lippen zet; a’j d’r niet tegen kunt um ’t oan te zien, dan mo’j moar krek doen as Moortje, die oan de vuut’ van zien boas leit en de oog’ het dichtgeknepen. Alêvel ge kunt tochheuren.En Peter Mullenk, hie zeit tegen ’t oarige zwart-eugske: joawel, dat ’et heel best zal goan. Wat ie met redenoasies zeker nooit had verwonnen, dat het ie grif metterdoad verkregen. Tante Sanne zaljoazeggen, went, zoo woar as ie Grietjehierop ’t tipke van d’r neus kust—Moortje kniept êfkes met de oog’—zoo woar is ’t ook, dat ’en mins den angst veur andermans ziel loat stêken—aldat ie ’em duuvels gleuft—as ie ’em goed het gedoan en hielp bij okkoazie van nood. Joa, ’t kan best woar wêzen, dat Grietje geliek had, toen ze van mergen meinde, dat Sanne-meu nog eiges ’enleintebluumpkeop ’t platte gemoed wou, en dat ’en woarzeggerij van jonge joaren hoar nog altied beruurde; moar, zóóveul is óók zeker, dat ze bij ’et ploatvuur over Peters beduuling geen ummezienje ien de moaling is kunne blieven. Stil het ze’t oangeheurd, en ze wiest nou sekuur, dat niks anders as mooi lief hartewiefke troef was. Moortje kniept weer met de oog’. „Joa, zelfs,” zeit Peter al wiejer, „toen ik straks de juffer g’endag zei, en bêterschap wunste, toen het ze heel vrindelik, dag Mullenk en dank oe gezeid, went—ook de road van de watten was goed gewêst, en ’t[207]woaren heur eigen watten, woar niks geen duuvelsspul mee kos gebeurd zin.”En nou, nou mot Peter ’t liefste snuutje g’endag zeggen. Watblief.…? Of woarzeggerij welaltiedleugen zou zin? Of Peter d’rnooitoan geleuft.… Wel zeker, lief dierke, hie gleuft er wel oan. Weet ie wanneer? A’j op de vingers kunt noarêkenen dat ’et uutkommen zal; beveurbeild: oan ’et proffecie dat ie mergen noar B. zal goan um erst is met Grietjes moeder te proaten; en beveurbeild: dat ’et oarige zwart-eugske zien lieve wiefke zal worden, as ze moar tied van lêven het: en.…. dat ie heur zekertienmunjes weerum zal geven als zij hum d’r één gêft.En joa, ze duut ’et; en Moortje kan ’t niet loaten, um heelegoar noar den boas en zien zwart-eugske op te zien; en hie kumt overeind, went de boas kniept met de vingers en noojt ’em: „Kom Moortje, kom!” En Moortje loopt de boas achternoa, ’t hek uut, lochtig en opspringend noar de klappende vingers totdat ze soam al heel gauw vergoan veur ’t gezicht ien ’t dicht gebloart van den grooten bongerd.En Grietje—zie, ze blieft doar allinnig bij ’t hekke stoan, en as ze tuurt naar den bongerd, en niks.… niks meer ziet, dan is ’t heur toch asof ze dat lillikke wief weer ziet, en dan heurt ze nóg ens dat woord, dat harde woord.…Moar nee, ’t woaren leugens, allegoar leugens! „De heerlikheid van den oogst zou ze zien, de kou van den weinter zou ze vuulen, en de leintebluumpkes zou ze weer ruuken; moar, aleer dat ’en nije oogst kwiem, en de twoalfde moand van heur achtiende joar zou voleind wêzen, most ze afvallen van ’t lêven as ’en korn-oar veur ’t sikkel!” Watte proatjes! Peter zou d’r zeker um lachen as ie wist dat ’et wief zóó veurspeld had. En toch—doar springen ien ens weer heur ooglee ien troan’.…. Peter het gezeid dat ze zien wiefke zou worden as ze tied moar van lêven had; en Grietje, ze zucht veur zich uut: „Joa Peter, joa—a’k tied maar van lêven heb!”As Grietje moar tied van lêven het!Siends den frissen September-dag, toen we ’s mergens ien den blom- en moeshof van ’t Heunings-arf woaren, is ’t nog frisser geworden, en niet gering. Erst, totdat de eerdappels uut den grond woaren, hetOctoberzoo’n bietje kiekeboe met ’et zunneke gespeuld; moar op ’t letst het ie heelegoar wolken veur ’t zunneke gebloazen, dat ’et ’en arg spul veur de appel- en perenplokkers ien den bongerd is gewêst, um den oogst buuten ’t nat en de kramp buuten de vingers te houen. Wat ’et moantje belangt, ’t is deur den October, ien ’et letste veural, met vrêje geloaten, en de druufkes oan de kleine wingerds ien ’t derp die niet ziek woaren, ze hebben ’t letste zuut van ’t moantje gekregen. Grietje, alschoon dat ’et fris ien den bongerd was, ze het toch tot ’et letste toe mee[208]appels geroapt, en ten einde toe gezien: „de heerlikheid van den oogst;” zuute druufkes geproefd dat het ze niet; op ’t Heunings-arf was de ziekte d’r ien.Novemberis lillik oan ’t roazen gegoan, en met zien kouen oajem het ie al vroeg, en krek in één nacht, de doalioa’s glad verflenst, dat ze groezelig zwart woaren en slap hiengen as ’en voatdoek. Keuning Doaved had ook de mooie kleurige spullekes uutgetrokken, en zou moar sloapen totdat ’et weer leinte was.EnDecember, aldat ie ook met zien kille hand af en toe de klisse klei op de wêgen ien steen het veranderd en witte bluumkes op de gloas’ geteikend, en ’en dun vluurke asof ’t ’en spiegel was over woaien en sloot’ het getrokken.… deRienen deWoaltot stoan te kriegen, dat het ie oan Jannewoarie te doen geloaten.EnJannewoarie, met scharpe noagels het ie ’et altied hollende tweespan ien d’r neusgoat’ gevat, enRienenWoalzin op d’r achterste been’ goan stoan, en hebben geschuumd en gesloagen tegen kribben en diek. Goddank niet óver den diek.EnFebrewoarie, as ie van voader ’t bestier had overgenomen, dan het ie ’et tweespan weer losgeloaten, enRienenWoalzin weer lieberkes oan ’t loopen gegoan; krek as ’t minsdom doar buuten weer toog oan zien wark.De weinter was koud gewêst. Grietje had „de weinterkou gevuuld;” moar de leinte is gekommen, en wermte en wasdom het ze gebrocht, en ’t korn ien halm gezet, en den bongerd ien mooie bluumkes.A’j Grietje op ’t Heunings-arf zuukt dan ku’j nog wel twee uren wiejer goan.Al vief moand’ umtrent—went we schrieven nou bluuimoand—is ze niet meer bij Oome en Sanne-meu. Van lieverlee het z’en starke verzuuking noar moeders huus gekregen, zóó stark, dat oome Jan op ’en kouwe dag ien December, de kar moar iengespannen, en heur noar B. het gevoaren. Sanne-meu hadden de troan’ ien de oog’ gestoan toen ze Grietje g’endag kuste. Och! had ze niet alles gedoan um Grietje te plezieren? Op ’t gefleem en geproat van den Peter, woar ze toch ’t rechte niet van had—zoo’n vremde spitskieker as ie was—op ’t gefleem en geproat had ze gezeid: „Nou as ’t dan mot, dan mot ’et met Grietje en ou.”Moar ’tjoais d’r pas uut gewêst, of Sanne-meu het zooveul berouw gekregen as hoaren.… nee van d’r hoaren sprak ze niet, ze hetargberouw gekregen, went, toen ’t dan vroolikheid most wêzen, toen was ’t van dag tot doage alles oakelikker en stiller geworden. Ien stee dat Grietje vrijde noar beheuren, zat of liep ze heele doag’ zonder lach of proat; zelfs as Peter kwiem dan was ze zóó wonderboarlik roar, dat Sanne d’r geen begriep van kos kriegen en in Grietjes ploats heel anders zou gewêst zin. Ien stee dat Grietje zich ’s Zundags opkleidde noar beheuren, had ze dukkels ien’t warkendoagse jak en rok geloopen, zonder noar de kark te goan; en, dat ze moager en bleik wier, dat zag ielkeen die heur tegenkwiem. Moar Grietje niet allinnig, ook Jan-boer, altied zoo goejig, is sikkeneurig en stil geworden; heele oavends had ie in ’t vuur zitte[209]kieken, en, as zuster nog is prakkezierde van sukkeloai te drinken, woar ie altied zoo opgemonterd bij was, dan dronk ie ’t wel, soms twientig kummekes, moar—niks geen vroolikheid.Oan eigen gemoed het Sanne-meu al heel gauw gemarkt, dat er ’en zwarte roaf over ’t huus was gekommen, en al kort, noadat Peter dat joa kreeg, het ze kloar gevat, hoe ze: erst um eiges, en toen ter liefde van Grietje zich deur den booze liet strieken. Wat ze vroeger glippen liet, dat het ze weer beet gegrepen: die Peter die heur allen beruurde was duuvels, en met den duuvel speulde ie koart. Gerr’t de veldwachter had toch ook eiges gezien hoe Peter verleden joar bij burgemeister ien stee van mest,zoutbij de sparzieplant’ had gedoan.… zout! hoe ie de boom’ met ’en vremdsoortig woater had gewasschen; boom’ te wasschen! en stuufzwoavel over den wungerd had gestreujd dat ’et ’en schand was! Wie van z’n lêven had van zukke duuvelskunsten meer geheurd! Joa, burgemeister had van alles volop ien den hof gehad, moar watblief.… dat zien jongste dernje hoast deur ’t achtereind van zoo’n sliersparzie ien’t kêlje, gestikt is.… watblief, ge most moar onneuzel genogt wêzen um ’t verband niet te zien! En—„dat den Peter krek as zien voader ookweerwolft,” had Gerr’t gezeid, „’k bin niet bang veur geen mins, moar a’k ’em ’s oavends ien’t vezier kreeg dan druk ik de hand op mien soabel en sloai ’en kruus.” Gerr’t was Rooms, juffer Sanne Griffermierd, en alschoon de juffer niet begriepen kos hoe ’en mins zoo onneuzel kos wêzen um oan de macht van zoo’n kruussloan te gleuven, asof ’t biebelboek ten binnenste buuten zetten niet heel wat bêters was, ze gleufde toch krek as Gerr’t—dat Peter weerwolfde en heurheele huushad beweerwolfd.Hoe ’t wêzen mocht—Grietje had gegreind toen Sanne-meu heur het oangemoand um Peter zien woord weerum te geven, moar wonder bóven wonder, gevroagd of gesproken het Grietje niks, heelegoar niks. Niks het ze geproat, moar op ’en goejen dag dat ze Peter gesproken had, toen het z’em zeker effektief de woarheid gezeid, went—’s oavends lei ze lankuut met begoaves op den grond, en „de vluuk” is niemeer op ’t arf gezien.Moar, aldat Jan-boer ook weer ’en bietje tieriger is geworden, Grietje niet. Sanne had dukkels oan Grietje gevroagd, of ze wel is ’en gevuul had asof heur ’en groote kat op den rug sprong.…? Nee!—„Met de veurpoot’ hier, um de strot van de kêl heer.…?” Nee! „’En koud gevuul achter over de ruggegroat, krek eender asof ’en kelderslek d’r langs heer kroop?” Nee, dat had ze nooit gevuuld. „En geen kiepevel ook niet gekregen as ze met ’t lienkeroor ’s oavends ien’t kussen lei.…?” Nee! nee! Op alles was ’tneegewêst. Nee, Peter wou ze niet weerzien. Domenei d’r over sprêken, nee, dat kos.… en den dokter hoalen dat zou iens geheel niet. Ze mankierde niks; ’t was heelegoar niks; heur, ze zong al; zie, ze goeng al oan ’t wark ze.… Moar, goandeweg is ze zóó vremd geworden, en gestoag het ze toch zóó dukkels van moeders huus gesproken, dat Sanne ien’t eind, hoast oakelik van Grietje geworden[210]most toestoan en hêt oangezien, hoe ze, bleik en ontdoan, deur Jan-bruur niet de kar wier weggevoaren.En nou, nou is ’t ’en mooie vroege Zundagmergen ien de Meimoand. A’j over den Rien-diek goat en bij ’t darp kumt woarachter ’t Heunings-arf leit, dan mo’j toch êfkes stoan blieven zoo vrêjig en lieflik as ’t d’r uutziet. Hier tussen de harbarg en ’t bakkershuus ien, loopt den afweg noar umlêg, en vort met ’en kronkel langs domenei’s arf noar ’t lindenbuschke woarboven de torn van ’t karkske uutstêkt. De blauwe leikes gliensteren ien ’t zunneke, krek zoo blank as de blauwe leikes van ’t kleinere karktorntje doargunds met ’en groot kruus d’r op.Lienks en rechts, en overal ku’j ’t korn- en weiveld tussen de hoeven zien uutblinken. Over ’t grauw plankenschutting van domenei’s arf doar zie’j de gouwe-rêgen, de volle sering en de witte sneeböllekes tussen de gruune bloai oan ’t lachen, en—of ’t van dóár kumt of van de hoagedorn bij ’t bakkershuus of van de lindes gunds, ’t ruukt.… ’t ruukt zoo zuut en lieflik da’j de neus nog wiejer ien de locht veuruutstêkt. Ge zoudt ’en uur stoan kieken, ten mienste a’j niks anders heurde as ’t zacht gegons um de oor’ en ’t zuut gefluut ien de boom’, en ’t hoanje op ’t arf, en ’t oarig geklank en geklep uut de torns; hier, zes uur ien den mergen, dóár nooiend ter vroegmis.Moar nou, nou tuur ie noar wat anders. Gunds op den diek doar geet ’en stofwölkske op. ’t Is ’en jong vrouwmins dat hoastig naar deez’ kant veuruut kumt. Heur rok’ en schoen’ zin arg bestoven; zoo af en toe vêgt ze den neusdoek deur ’t geloat, went de zweitdroppels glijen heur ’t halsduuksken ien. Ze mot wel wied en hard geloopen hebben dat ze nou al zoo werm is.Woar ze vandoan kumt, en wie of ze wêzen mag.…? Stil, doe moar asof ie Grietje niet kent. Joa, eiges weet ze ’t wel dat ze bleik en moager is geworden, oakelik, heel oakelik. Ze vuult wel dat ze hoast geen kracht en geen oasem meer het um hoastig heurs wêgs te goan; maar toch, tóch wil ze veuruut. Woar ze wêzen mot doar zal ze zin véúrdat ’et karkvolk hoar ien ’t gemoet kumt. Nee, de dokter bij moeders huus hie zou niet geleuven dat ’en mins met de têrink nog zoo wied loopen kos. Eiges begriept ze ’t ook niet; al um drie uren is ze stillekes opgestoan, heel stillekes, went, Peterzouze toch weerzien, en de bluumkes die ie heur gaf, en de duufkes op ’t til aleer dat ze stierf.… O lieve God! wat griept heur dat woord ien de borst: Starven!En wiejer loopt ze, tot hier bij de harbarg. Den afweg mot ze af. Van de blom’ die over domenei’s schutting hangen ziet ze niks, moar zeruukttoch.… wat zuute locht! Niewoar.… „de leintebluumkes zou ze weer ruuken, moar, eerdat ’en neie oogst kwiem[211]en de twoalfde moand van heur achttiende joar.…” ’t Klamme zweit striekt ze vort van ’t vurheufd.Zie, nou steet ze stil; ’en scharpen blik sleet ze óp noar de roam van ’t domenei’s-huus; de gardien’ hangen glad veur de gloas’; met ’en zwonk schiet ze ’t hek van den hof ien. Achter ’t schutting, ien de schauw van ’t sering en ander blomhout schuult ze weg, en tuurt en kiekt onder de bloajers deur, ’et sliengerpad ien, ’t pad, woar ens, veur ’t allerêrst den blonden krullekop bij ’t doalioaspark heur toesprak van joa en van nee, met heur dolde en.…Zie, nou trilt ze ien al heur lêjen. Gunds uut ’t kleine deurke van de steenen trekkast, kumt ’en manmins noar buuten; de bruuiroam’ zet ie open.…; lienks kiekt ie en rechts; noar de locht kiekt ie, en noar umlêg op ’t park, woar nog heel kleine plant’ stoan bij hooge doalioastokken; ’en vroolik zwart hunje lekt hum de hand en hie strêlt ’et den kop.En.… ’et sliengerpad kumt ie af; zie.… recht op heur toe;.… ’t blomhout veurbij, en—’t blomhout dat ritselt, as ’t kloagt: „Peter, Peter!”En Peter ontruurt en blieft stoan; moar, goeje God! mot dát Grietje wêzen, zoo bleik van wang en hol van oog; kan ’t meugelik zin dat lieflikste dernje? Moar joa, ze is ’t; ’t is Grietje die hum verstiet, en zie, ze stêkt debêvendehand’ noar ’em uut, en smuuspelt nog ens: „Och Peter, mien Peter!”En Peter, aldat ie hóár Peter niemeer is; aldat ook ’en kouwe weinter hum ’t hart het bevroren, hie kumt toch noader, en as ie tegen Moortje, die blafte: koest! het gezeid, dan vroagt ie heel koel en bedoard:„Woar kom ie vandoan Grietje? Ge bint ziek, ik kan ’t oe oanzien. Wat doe’j hier zoo vroeg ien den hof?”Zie, ’en schuwen blik sleet Grietje noar ’em op, moar sprêken kan ze niet; heur oajem is beklemd; ’t hart sloat heur hoog ien de kêl! Niewoar, alles wou z’em gezeid hebben; alles wat ze vroeger niet durfde: dat ze hum afstiet ien ’t droeve gevuul hum nooit te beheuren; van ’t wief, dat heur woarzei den dag van heur starven; van den angst, die op stond hoar beruurde, aldat ze ’t niet geleufde; van ’t langzoam gevuulen, van ’t zuutjes vervallen, en ’t bijkant niet sloapen, van alles! van alles!! went nóú, niewoar, nou zou er den Peter, den liefste, niet lachen um ’t bijgeleuf: nóú zou ie ’t wél geleuven as ie heur zag, en zeker niet kwoad zin op Grietje, die starft ien heur schoen’.Moar nou—zoo strak sprêkt ie heur toe, en antwoord geven dat kan ze niet. ’En lange hokkende snik glijdt heur weg van ’t gemoed; ’en stroom van troan’ schiet heur vort uut de donkere oog’, en Peter, hie griept noar heur hand, went ze duuzelt zoo vremd asof ze zou neersloan.Peter is stark; met ielke hand honderd pond te geliek op toafel te zetten, doar moalt ie geen spier um, en as ’t gewed was dan zou ie Grietje best van hier noar ’t Heunings-arf droagen; moar nou, wat zou en wat kost ie nou doen? Tussen heur bei’ was alles gedoan;[212]doarveur het dat malle schoap van ’en Sanne gezurgd, die zeker nee meinde, toen ze joa zei van Grietje en hum; die altied valse laffe proatjes gesteund het van voader en van hum.… dat vervluukte bijgeleuvige wief! Stil Peter, ie meugt niet vervluuken. Nee, goeje groote God ’t is wel woar, moar a’j de proatjes ien ’t darp hadt geheurd, en ’t sloan van ’et hart ien de borst, en gevuuld wat ie um Grietje gevuuld het van ’t weinter, dan—dan zou j’et begriepen, en begriepen óók: dat ’et nou heelegoar uut is met hum en met Grietje, en dat ie met hoar niet kan droagen deur ’t darp.Woar mot ie noar toe? Ze zakt hoast ien zien erm.…? Och Heere, wat kiekt ze hum lief nog ien ’t oog; wat drukt ze nog oarig zien hand.… Moar nee, ’t spulleke van liefde is uut, heelegoar uut! En, as ie beroait en dan sprêkt asof ie niks vuulde: „Ge bint muu Grietje, en ziek; ’k zal oe bij Trien ien domenei’s keuken brengen, dan bêft ze en steunt ze; „Nee Peter, nee,nee!”Peter wier kwoad, dat wier ie meesttijds as ’en ander zou schrikken. De hoefslag van ’en peerd het ie in ’t griend op den afweg geheurd; boven ’t schutting van den hof uut, zag ie ’en manskop veurbijschieten. De manmins het Peter gezien met ’en vrouw in zien erm, en Peter het Oarie herkend, de bruur van Grietje. En Peter fronst het veurheufd en zeit: „Kom Grietje, ge most goan; oe bruur is op ’t peerd veurbijgerêjen, licht dat ie oe zuukt, wat mot ie wel denken da’j hier zoo bijmienstoat!”Moar Grietje, ze klemt zich oan Peter vast; ze kan, nee ze wil niet noar huus. En zie, oan ’t hek ien de schutting steet Moortje tegen ’en vremde te blaffen. ’t Is Oarie—’en groote kerl. Oarie houdt zien dampende peerd bij den toom en stêkt ’en geschild stuk wilgenhout, dat zien rijzwiep is, noar veuren.Of ie asteblief is weten mocht wat of den Peter op Zundagmergen, hier met zien zuster van doen had?Niks.En wat of ze dan hier dee?Dat most ie moar oan zien zuster vragen.Of ie niet zag dat ze ziek was en muu?Dat kos ’en stêkebliende wel zien.Moar of den Peter niet begreep dat moeder ien droeven angst zat; of ’t geen schand was, um ’en doodzwakke dern twee uren wied van d’r ziekbed te lokken?„Lokken!” roept Peter, en trooit met den voet veuruut. Starke Oarie, veul grooter as Peter, trekt ’et heufd ien, en zeit zuutjes: „Kom Grietje, kom mee!”Moar Grietje kan Peter niet loslaten, en ’t smêkt van heur lippen: „Och loat mien bij Peter: veur ’t letst mo’k ’em sprêken!”Oarie’s moeder en Sanne-meu woaren kienders van dezelfde vrouw, van hóár, die ’t Oracúlen-buukske ien d’r kammenet had; was ’t wonder dat den Oarie ’en vremd gevuul kreeg, nou ’t scharpe oog van den Peter hum altied moar oankeek. Had Sanne-meu eiges geen brief geschreven, dat de heele ziekte van Grietje niks anders kos zin as dat den weerwolf van Peter hoar ploagde,joa, dat Peters[213]weerwolf heur uut ’t bed gehoald en noar hier had gesleupt, ’t was kloar en bewezen.Bij heurluu ien ’t darp ha’j óók zoo’n nietsige kerl, den Hannes Blits, die weerwolven kos. Dukkels had Coarel Hout hem gezien dat ie veur dood ien ’t heuj lei, en dan kroop hum ’en heel klein dierke den mond uut, krek ’en speldeknop groot, en ’t liep al wiejer en wiejer, en ’t wier al grooter en grooter,—of ’t ’en slengske of ’en duuvelje was, dat ko’j met ’t bloote oog niet gewaar worden, maar wél wist ie, dat ’t op ’en weerwolf goeng lieken, en dat ie dan beesten en minsen temtierde van geweld. As ’t voorders was uutgeroasd, dan kwiem ’et ding den eigenste weg weerum, en ’t wier al kleiner en kleiner, en kroop den mond weer ien, woar ’t uut was gekommen, en de kerl wier wakker en was stik veralterierd. Ens had Coarel Hout d’r oarigheid ien gehad, um ’t dooje lief van den Blits ’en heel eind wiejer te sleupen, moar dat was spektoakel! ’t Klein ding kwiem weerum op de plek woar Blits gewêst was, en drêjde en drêjde ien ’t ronde, en, as hie hum toen niet krek had gelegen op ’t stee woar ie êrst lei, dan was ’t nog de vroag of den weerwolf niet altied d’r buute gebleven en Blits wel ooit weer was lêvend geworden.En met zulke dinger ien ’t heufd, was ’t dan vremd dat Oarie die Grietje op ’t Heunings-arf had willen zuuken—dat Oarie heur nou rukken wou uut den duuvelsklauw woarin ie heur vond? ’t Zou laf wêzen as ie terug trooi, en heftig zeit ie: „Ge zult mien zuster losloaten of anders.…!” en griept noar Grietjes erm, en sleet den Peter onwillens met de zweip ien ’t gezicht.„Oarie loat stoan! Ik kan en ik wil niet!” kloagt Grietje. En Peter—al ’t leed dat ie droeg, hie vuult ’et niemeer; dat Grietje hum nóg en verechtig liefhet, dát griept hum ien ’t hart, en alschoon ie ook mistast, hie meint nou heel zeker: dat bijgeleufsdwang van stêkebliende moagschap heur liefde versmoorde en ’t wit op heur koak’ lei:„Nee! Grietje zalblieven, as ze eiges niet goan wil!”En Oarie met duuzenden noald’ ien de oog’: „Dat, dát veur den weerlich! dat zal ik is kieken!”En kiek dan, rukkende met de linkerhand oan ’t halstertoom van ’t jonge peerd, dat—altied oangeblaft deur Moortje—hoog met zien kop ien de locht, achteruut trekt, griept Oarie nog ens met de rechterhand noar zien zuster.Peter houdt den erm as ’en schild veur trillende Grietje en trooit achteruut.
Stil, as’t begint is ’t nacht, duustere stikduustre September-nacht.
Ge stoat midden op den kleiweg die van B. woar ’t karmis is, noar den Rien-diek geet. Ge stoat er, en de erste dorre bloai—gezwiept deur ’en griemelige weind—ze fledderen oe um ’t heufd, moar,zienku’j ze niet.Zien, krek zoomin as de tak’ van de boom’ die hen en weer scharmieren, en krek zoomin as ’t wêke, klesse, oan weerskanten hoog opgesjoepte woagenspoor, woar ie ien stêken blieft a’j d’r ien trooit.
Niks geen spier ku’j zien, ook rechts, den Roojen Toren niet. ’t Was in den ouwen tied ’en kastêl—ge weet wel, met ’en toren, die rood was as ’t vuur ien de hel; en woater d’r um heer, en soldoatenvolk d’r ien; huzoaren en meer zu’k gesnor; mansluu stief ien ’t iesder as duuvels, en vrouwluu die heksen woaren altied ien ’t wit! Al ku’j ’em niet zien—zelfs bij kloarlichten dag niet—rechts is ’t nog altied: de Rooje Toren. Siends joar en dag is ie verdwenen; ’en klein gedoei bij ’en elzenpas is d’r ien stee van gekommen, moar—dat er nougeenrooje toren meer steet, en ’et tóch nog de Rooje Toren is, zie da’s ’t wonderbare, veural ien ’t duuster. En da’s oakelik ook! went, alda’j dan ien ’t duuster niet zien kunt, ’en mins die niet doof is kan heuren; en ’s nachts, bijnoame as de karkklok twoalf het gebromd, dan heurt ie—lienks van den weg woar de kolk van ’t kastêl zal gewêst zin, en ’t land nog altied lêg en zoer, vol riet en vol lies steet—doar heurt ie kloagen en zuchten; ’t zin de heksen. Rechts, woar ’s nachts de toren eiges nog wêzen mot, doar heurt ie knoerpen op de tand’ en du’k en geweerwolverie da’j meint de begoaves te kriegen. ’t Zin de huzoaren, lebendige duuvels!
Dat er ’en heele zooi domme minsen zin, die niet begriepen woarum ’t bij den elzenpas de Rooje Toren heit; of ook, dat ’et geen Rooje Toren zou heiten, as ie ’t niet was; en nóg, dat ze ongeleuvig genogt zin um te meinen dat ’et kloagen en zuchten en knoerpen, geschuufel van ’t lies, en gekräk van ’t hout, of gesnoavel van wilde eend’ zou wêzen; dat er zulke domme minsen bestoan—heurende doof en ziende stêkebliend, dat kan woar zin, moar—juffer Sanne Goesterman van ’t Heunings-arf, die gunds,[192]op ’en goeje honderd pas afstand, achter ien de huufkar zit, ze verdrêjt ’et um deur te voaren langs ’t helse gedoei, nou Jan Goesterman van ’t Heunings-arf, heur bruur, die ’t peerd ’en eindwêgs bij den kop het vortgeleid, zoo onneuzel is gewêst um ’t glas ien de lanteern kapot te stooten, dat de keers is uutgewêjd.
’t Kan allemoal best woar wêzen—wat Jan heel goejig zeit—dat ze toch hier met de kar niet kunne stoan blieven, en, dat zoo veul minsen ’s oavends den toren zonder ongemak gepassierd zin; ’t kan best woar wêzen, moar, zeker nooit as ’t zoo loat en zoo hels duuster as nou was. Juffer Sanne kos niet ens de vief vingers zien die ze veur de oog’ het uutgespreid. Dat ’et licht krek zoo dicht bij den toren is uutgegoan, dat most verdacht wêzen; liever wil ze umdrêjen en weer noar B. as wiejer noar huus voaren. Zuster had zat genoojd um te blieven; alles zou thuus wel terecht kommen.—Joa, as ze lang noar gunder ien ’t duuster kiekt, dan is ’t asof ze den toren ien vuur ziet stoan. Umdrêjen wil ze:„Niewoar Grietje?”
Moar Jan-boer zei, dat umdrêjen niet kos. Zuster Sanne most begriepen, dat de weg zoo doanig slecht was, dat bruur de kar ten onderste boven zou smieten as ie dee wat zuster gern wou: ze most.…
„O Heer!” vluukte juffer Sanne, en ze kneep nicht Grietje, die lienks noast heur zat, ien ’t been, dat ze opvloog.
Jan en Grietje hadden óok gevuuld wat juffer Sanne vuulde: ’en zachte schok van de kar die stil sting. Niet éen van drie die uut durfde sprêken wàt ’et wêzen mocht? Ielk had z’n eigen eksplikoasie, moar zéker was’t dat Grietje met de neusdoek veur den mond zat: lachen most ze, en ze durfde ’t niet.
’t Was van Peter Mullenk, die—heel toevallig?—óókB.-schekarmis had gehouen, wel ’en oarige spikkeloasie gewêst um met Jan en Sanne—die ’t niet groot op hum hadden—mee noar D. te voaren, woar ie óók thuus heurde, zonder dat ze’t gewoar wieren. Als Sanne-meu geweten had dat Grietje—toen ze ’s oavends met bruurs en zusters karmis hieuw—oan Peters erm had geloopen, ze zou heur Grietje, die ze anders zoo liefhad, heel niet vrindelik hebben oangezien. Moar Grietje! wat kos zij ’et gebêteren dat Peter óók op de karmis kwiem, en met geweld heur erm had genomen? Wat kos Grietje ’t gebêteren dat Peter ien ’t duuster achter op de kar was goan zitten; onder ’t voaren ielkreis met de hand onder ’t huuf deur was gekommen, en krek zoolang zuutjes oan ’t japon had getrokken, totdat ze héur henje in ’t ziene lee? As Grietje veul spul had gemoakt, en Peter zien zin niet gegeven, dan kos Sanne-meu ’t wel is gemarkt hebben, en—och harrejennig, dan was ’t meugelik heelegoar uut gewêst,uutmet alles woar negen bruurs en zusters over jaloers kosten zin, tenwoare Grietje niet altied goed en toeschietelik veur heurluu gebleven was. Zooveul as oangenomen kiend, begriep ie!
Alêvel, juffer Goesterman had er niks van gemarkt, niks van ’t karmishouen, niks van ’t oarig stuk van ’en palfrenier, en niks[193]van ’t henjesgeven ook niet; moar, de schok—toen Peter d’r afsprong—die kleine schok had ze gevuuld, en, noa de vluuk die ze vluukte, zat ze stief, stom, zonder ’en woord te sprêken. Dat ’et ’en weerwolf most wêzen, die achter op de kar was gesprongen, dat kos haast niet anders. Wat ze wou? Ze wou dat ze met ’et heufd onder de dêkes lei, diep, heel diep d’r onder.
’En half uur loater ha’j—as’t niet zoo duuster gewêst was—’en heel eind wiejer, veurbij den Toren en krek oan den voet van den opweg noar den diek, juffer Sanne in ’en heel ander pestuur kunne zien. Ze hing, met heur linkerzied, op den erm van ’en starke jonge boer, op den erm van Peter, die heur ielkreis vroeg: of ze wel vort kos—went, één van hoar stoffeschoen’ was onder ’t goan ien de klei blieve stêken.
Ien ’t letst.… Nee, verechtig ze kos niemeer; heur kous plekte ielkreis vast. Weer op de kar goan zitten.…? Zie, met de duusternis was ze bang dat Jan ’em zou umsmieten, en êvel umdat ’et op die weg toch ook niet pluus was, had ze d’r zwoarigheid in. Al arg genogt dat Grietje d’r niet had uit gewild. Peter was wel vrindelik. Hoe toevallig dat ie heur krek was achteropgekommen.—Watblief? Op de rug goan zitten? ’t Was eigenlik als te vrindelik. Overdag zou ’t gek stoan; maar nou! Peter most niet meinen dat Jan-bruur of zij, in vroeger tied wat tegen hum hadden.—Wacht, ze zou ’t japon erst nog ’en beetje noar boven hoalen, en ’t zieden mantilie wat achterumsloan. Eén, twee, drie schökskes, doar zat ze.—Of ze niet te zwoar was?—Och heere nee, ze woog al heel licht.
En toch, juffer Sanne was niet dom, bij lange noa niet. Toen Jan met de kar ook boven op den diek sting,—woar Peter de juffer noar toe had gedroagen—toen wiest z’et—aleer ze weer ien de kar goeng stappen—zóó te regelieren, dat Peter achterop zou zitten. Woarum? Dat zei ze niet, moar slim was ze, went, as den Peter d’r op goeng zitten, dan most den ander—ge weet wel, den weerwolf, as ie d’r op zat—goan schuuven; dan had z’en schut ien de rug en kos Peter afbieten wat er gebeuren mocht.
En Jan, Jan vond alles goed wat zuster wou, en goeng—nou ie boven op den harden diek bêter zien en voaren kos—weer véúr op de kar zitten; Peter op ’t achterstuk; Sanne-meu, die zei dat Grietje moar deur most schuuven,lienksnoast Grietje woar ze straksrechtshad gezeuten, met natte kleivuut’, en schrikachtig; met ’en hart dat starker klopte as anders, en gluujende hand’. Van ’t letste zu’j al heel gauw rêkenschap kriegen.
Toen de torenklok met ’en spookachtig noa-getjank één had gesloagen, was de boerin van ’t Heunings-arf nog op, en allinnig ien heur sloapcel. ’t Was loat, oakelik loat geworden, en noar zuster goeng ze nooit weer as’t dóár karmis was, ten mienste as ze dan ’soavendsnoar huus most.
A’j nou plezier het dan ku’j Sanne-meu is bêter bekieken. Ze is van ’en lilleke makkeloasie. Moager en schroal van oanzicht[194]kieken heur voale oog’ altied arg schichtig ien ’t rond; heur neus—zoo had ’en ondermeister op school ens gezeid—was krek ’en vroagteiken dat niet op z’n ploats sting, en ’t heufd steet heur op den hals toezoers ’en bietje rechts op zied, krek asof ze doof was oan ’t linkeroor. Dat schêve, zeit juffer Sanne, dat het ze uut ’en schrik gehouen toen ze twientig joar oud was. Van den schrik het Jan-bruur nooit niks gemarkt, en ook het ie nooit geheurd—zooas zuster zeit, dat ze ien jonge joaren „’t reuske van ’t derp” wier genuumd, zoo mooi as ze was; moar—as zuster ’et zei, dan zou ’t wel zoo wêzen.
A’k nou nog êfkes zoo vrij bint um oe te loaten zien, hoe juffer Sanne, ien stee van de mooie Zundagse muts, ’en breeje floddermuts op d’r koale vieftigjoarige heufd zet en voorders hoe ze ien’t bonte nachtjak met anderhalve rok um de schrumpele been’ op ’en breeje pantoffelvoet noar de deur geet, ’k bin zeker dan zu’j d’r niet op verlieven.
Dóár is juffer Sanne nog zoo sekuur niet van; nog zoo sekuur niet, aldat ze niet gek genogt is um te geleuven dat ze nóg ’t reuske van ’t derp is.
Da’j ien’t duuster niet zien kunt, da’s zeker; moar da’j ien’t duuster vuulen en begriepen kunt, da’s óók zeker, zóó redeniert juffer Sanne; moar Peter, hie redeniert: Da’j tastend ien ’t duuster, arg mistasten kunt, da’s krek zoo zeker.
Hier za’k êfkes ’en punt schrieven.
Toen juffer Sanne, noadat ze heur schoen ien de klei had geloaten, weer op de kar zat, toen is ze ien’t erste heel arg geschrokken, dat ze hoast geschráuwd had, moar—ien’t begriep dat toch geen weerwolf achter op de kar kos kommen, nou Peter d’r zat, ien dát begriep het ze dat trekken oan ’t japon wel bêter verstoan. Heere minsen! zou verechtig die jong.…? En—zwakke mins! bezwêken was ze; ze had zich de hand loaten drukken twee- drie keer achter mekoar, en alschoon de hand loater was weggebleven.… heur hart was ien zien hand blieve stêken krek as heur schoen ien de klei.
Op de deur van ’t kämerke—die goed was gesloten—wordt nog ’en grundel gedoan; tegen ’t vensterglas, woarachter ’en stevig luuk is, zet juffer Sanne den biebel, die op ’et toafeltje d’r veur lee, met ’t open blad noar ’t roam toe. Met ’en langen stok, die in den hoek had gestoan, stêkt ze onder de bedstee—dat duut ze ielken oavend, went, ge kost moar niet weten.…! Ze stêkt lienks en rechts, en smêrt ’em hen en weer, en, as ’t richtig d’r onder is, dan kiekt ze d’r ien, en stêkt op de beddeplank, en boven ien den hoek;—nee nee, ge kost moar niet weten.
’t Is alles ien orde. Moar de boerin van ’t Heunings-arf kan, alschoon ’et loat is, nog niet ien de bedstee stappen. ’t Is heur ook al te wonderboarlik um ’t hart. Wat of ’t lot van ’en mins ien één uurke tieds toch sjanzieren kos.
Dat ze ’t vroeger niet groot op Peter gehad had, dát was woar. ’t Proatje had altied geloopen dat Peters voader weerwolfde, met[195]den duuvel krispendierde, altied neiigheden en zêgen op alles had. Moar, hoe dat ’et ook wêzen mocht, veur ’t erst van heur lêven het juffer Sanne den Peter gesproken, en—as oe dan iemand dóár, op zoo’n weg veilig veuruut helpt, joa, op den rug droagt, en oe later—och heere minsen! met ’t henje opzuukt, dan was ’t ien ielk geval niet meugelik dat zoo iemand ien ’t duuvelsverbond met zien voader sting. Voorders: Peter warkte zelfs dukkels bij dendomenei, denpastooren burgemeister ien den blom- en moeshof, en van hum had ze nooit geheurd dat ie „van ’en slechte reis” was thuus gekomen.
„Van ’en slechte reis!” ’t Was krek of de juffer-boerin oan ’en fleske vlieg-op rook, zoo spalkte ze heur oogen. Hoastig trooit ze toe op ’en loaitoafel—moar—aleer dat ze ’en loaj opentrekt en ’en deuske d’r uut kriegt, scheen ’t wel dat ze ’en griezel kreeg, went, hoastig greep ze den stok; stootte drie, vier, vief keer d’r mee tegen ’t zolder, krek zoolang tot bruur Jan, die boven sliep, teiken van lêven gaf, en half sloapend, arg brommend, ’en stukske van den 64stenpsalm zong; dóár had ze hum op gedressierd.
Juffer Sanne zit nou met een zooi pampierkes in de hand’. Veul planêt het ze ien der lêven getrokken, moardeze erste, den blauwe, die ze trok toen ze nog geen zestien joar oud was, dat kos de woare moar wêzen. Toezoers en altied het ie heur deur ’t heufd gespeuld, moar nou, ze wier d’r beduusd van zoo as ie heur toesprak. Kiek: „In den steenbok” sting d’r boven, en dan, dan steet d’r onder: „Van een slechte reize zult gij tehuis komen, als wanneer gij bij uw vijand zult tabernakelen en hij zal u ganschelijk in vlam zetten, zullende gij in den huwelijken staat bovenmate fortuinlijk zijn.”
Nee! starker kos ’en planêt niet sprêken! Moar stil, alsdat ’t ook diep ien den nacht is, ze kan ’t niet loaten um ’t buukske, dat ze noa moeders dood achter ien ’t kammenet het gevonden, nog ens op te sloan. ’t Oracúlen-buukske! ’En bietje angstig kiekt ze rond en noar boven;—Jan zong niemeer—moar dan, dan tuurt ze ien ’t ouwe smêrige oracúlen-buukske met gêl perkementen umslag, den drie en twintigsten druk noa ’t joar 1657. Bij de drie en vieftigste vroag van ’t vroagregiester steet ze stil en lêst: „Of de serviteur goeds zal doen aan zijn verkoren?”
Op ’t erste blad ien ’t rad van aventuur, leit ze heur vinger op dezestussen spoak vief en zeuven, telt volgens de onderrechtingzesien ’t vroagregiester noar umlêg, en kriegt getal acht en vieftig. Op dát blad van ’t buukske mot ze wêzen; en doar steet: „Olympias!—Olympias!!” Bêvend met de hand telt ze weer noar onderzesen doar, doar lêst ze: „Zoo gij u voorzichtig en wijselijk zult gedragen, zult gij al krijgen van uw serviteur wat gij wilt, want hij bemint u ten hoogste.”
’t Hart schuumde juffer Sanne noar de kêl toe. Vol was ze, overvol! ’t Proffecie van de jonge joaren zou nog uutkommen, en—wonder was ’t niet dat ze nog ens noar heur hand keek, de hand die—ge weet wel.
Da’j lachen mot over ’en vieftigjoarig bijgeleuvig mins, dat nog[196]verliefd is, doar he’k geen spiet af, êvel—went ’k heb heur gekend ien de Bêtuw—’k wil niet da’j altied over heur lachen zult,—as ze allinnig moar lillik gewêst was, dan zou j’ ’et iensgeheel niet gedoan hebben—moar ’k wou wel da’j ze ook kost bekloagen. Wat mein ie.… zal ’t kiend overdag zien koers kunne veinden, as ’t ’s oavends ien ’t duuster de weg wier gewêzen?
’t Is ’en mooie September-mergen, die de donkere nacht het weggekeken.
De groote blom- en moeshof van ’t Heunings-arf, die achter ’et huus leit, glienstert van duuzend en duuzenden dauwdröpkes ien ’t lachende zunneke, da’j de oog’ hoast mot dichtkniepen; de appelbongerd gunds oan ’t einde, ’t is krek asof d’r ’en mooie blauwe rook veurbijdrieft. A’j ien de hugt op de rooje liesterbes’ kiekt, die tegen ’t blauw van den bongerd zoo fonkelend uutkommen, dan ku’j oe wel begriepen dat ’et veugelje zich strieken loat as ze hum doarmee verlokken. Erm liesterken! of de minsen veur ou moar allinnig mooie, lekkere beskes wiesten te veinden um d’r lillikke ding mee op te sieren, woar ie oe dood ien zuukt! Erm liesterken wil ’t niet geleuven; de minsen ze doen ’t ook duk veur mekoar en—dat de mins zich o zoo dukkels loat snappen en niks wiezer as ’t liesterken is, da’s bedroevend, arg bedroevend!
Alêvel, loawwe nou geen duuster gezicht zetten. Ien den hof is ’t zoo oarig. Heel oarig, en toch is Grietje—die al sinds ’en half uur tussen ’t rieshout aan ’t plukken van snijboonen was—zoo verstandig gewêst, um ’t bonten schort um heur hals te sloan, de zwarte rok ten buutenste binnen noar boven te doen, en, ien stee van de schoen’ de klomp’ oan te trekken. ’t Is ’s mergens al fris ien deez tied van ’t joar en alles is nat. Ielke stap die ze wiejer tussen ’t rieshout duut, mot ze de spinneweb’ die vol van woaterpäreljes zitten uuteensloan. Loater, as ze den grooten körf vol boon’ het geplukt, dan kumt ze uut ’t rieshout ien ’t pad—en, as ze ’en dikke witte herfstdroad, woar ze krek tegen ienliep, uut ’et gezicht het weggegriezeld, dan steet ze stil um efkes te kieken. Lienks ien de hugt, kiekt ze noar de witte duufkes, die zich eiges op ’t natte boord van heur til zitten te wasschen, te pikken onder de vleugeljes, of mekoare kniepeugskes geven; en rechts noar de doalioa’s en zonneblom’ en harfst-sering’, die, met de asters umlêg, oan weerskant van ’t vlierpriëel stoan, ’t oarig priëel woar ’t kamperfuulie deurheer wast. Veur duufkes en blommer zou Grietje heur letste cent uut ’t knipke hebben gegeven, as Sanne-meu—zoo goed was ze—’t niet alles betoalde.
Misschien hiew Grietje zooveul van de duufkes omdat de duufkes zich eiges zoo rein bewoaren, en van de bluumpkes umdat ze ’t heufd altied noar ’t licht toekeeren. Moar ’k gleuf niet dat Grietje zoo wied gedocht het. Nou steet ze bij de doalioa’s. Weet ie van[197]wie of Grietje die mooie keuning Doavid het gekregen, den rooje zwoare doalioa hier, woar ze krek noar kiekt? Sanne-meu ze weet ’et niet. Grietje best. Wacht, ze zal zoo’n doalioa plukken en dan.… Moar harrejennig! was dát ook schrikken! Krek toen ze de blom bij ’t stêlje wou vatten, toen riep ’et: „Ho!” ien heur oor! „ho! met den keuning Doavid, die hei’j van mien gekregen, en erst mo’k nog ’en munje d’r veur! ’t Was al te arg! Peters neus was bij de hoare gekommen en voorders.… begriep ie?
En Grietje, arg geschrokken, ze kiekt nog beduusd en ze zeit, dat ’et niks oarig is um ’en mins zoo den dood op ’et lief te joagen, foei! Peter hie most.…
Wát, wát most ie.… Weggoan misschien?
Joa, nee, moar in ielk geval ’en mins niet doen schrikken. Peter wiest wel dat Grietje niet alles gleufde—veural niet van hum—wat Sanne-meu gleufde, moar, da’j uut ’en schrik ’en schêven hals kos houen as geliekweg de klok sloeg, dát ko’j eiges oan Sanne toch zien dat wóár was.
„Zêker,” meint Peter: „as Sanne ten mienste den schêven hals niet eer as den schrik had gehad.”
Heur is, Peter most nou nietalleswegredenieren; hie most.… Moar wat anders: Hoe of Peter hier ien den hof durfde kommen? Jong, as Sanne-meu ’t gewoar wier! Joa, giesteroavend, da’s woar, moar, erst het Sanne met die duusternis zeker gemeind dat ’et ’en ander was die zien hulp presentierde, beveurbeild Peter van ’t Klingelhek; loater het heur zeker te veul den angst veur den toren geploagd; en joa, wat Peter heur zeit van dat henje geven deur ’t huuf van de kar heer, ’t was wel ’en bietje kemiek, moar, Sanne-meu was toch veul te best um doar zóó um te lachen as Peter dee. Zeker het Sanne gemeind—joa, wat?—dat wiest Grietje niet krek, moar Peter most nou uutscheien met zien ondeugend lachen; ’t was al arg genoeg dat ie hier in den hof durfde kommen, en arger nog.…
„Da’j oe deurmien, zoo’n duuvelskiend, is pakken loat!” roept Peter en sleet zien erm om heur poezelen hals, en drukt heur ’en heel zuut munje op ’t frissige wengske.
„Joa, da’s zeker al heel arg,” zeit Grietje as ze hum stillekes afweert, moar ze gêft toch de hand die Peter wou vatten: „Heur is Peter, ’k wil nou niet zeggen da’k krek as Sanne-meu oan dat duuvels-verbond van oe voader geleuf, nee, moar zóóveul is zeker, da’k dieper inzie hoe ’t zund is met ou nog langer verkeering te houen: verkeering um ’en huukske met ’en mins woarvan Sanne-meu.…”
„Siends giesteroavend dat ie heur veurbij den Roojen Toren droeg toch wel ’en bêter begriep zal hebben,” velt Peter ien.
„En toch geleuf ik dat ze ’en schrik zou kriegen as ze ou hier zag,” zeit Grietje.
„Dat den hals weer recht kwiem te stoan?” lacht Peter.
„Nee, moar ’k roaj toch ten beste da’j heergoat,” is ’t weerwoord: „as we mekoar motte kriegen Peter, dan zal God ons wel helpen en zurgen dat Sanne.…”[198]
„Moar God helpt niet as welluu lêg zitten,” valt Peter weer in: „Heur is, ’k bin juffer Sanne giester ien ’t duuster van dienst gewêst, en.…”
„Wat hei’j doar? ’en schoen?” vraagt Grietje en gliemlacht; en dan, dan kiekt ze noar ’t vlierpriëel, ’t was krek asof ze doarachter geritsel heurde—misschien ’en kat die op de loer was gewêst.
„Joa, de schoen die giester in de klei blêf stêken he’k ien de vroegte opgezocht,” zeit Peter: „Grietje ’k goa noar binnen, ’k wil heur eiges den schoen weerum geven; ze mot mien dan toch te woord stoan; en voorders.…”
„Nee Peter, ik roaj oe goanietnoar binnen,” moant Grietje; „a’j zéker wiest.… moar nou, en oome.…” En dan, half lachend met den vinger noar ’t hek—’et hek dat ’en eindje wiejer den hof van den weg scheidt: „Kiek is, doar hei’j weer dat wief van giesteroavend op de karmis, dat oe woarzeggen wou.”
„Verechtig!” roept Peter, „van ’t kêtellappersvolk met den grauwen hit; ’k heb ze de les gelêzen! Kiek, kiek ze is knikken, ze kent ons niemeer.”
„Geen wonder,” meint Grietje: „giester was ’t op de B.-sche karmis, en nou, hier, op ’enziedwegwel twee uren wiejer; ze zuukt ons hier niet.”
„Wa’n lillik vrouwmins,” is ’t weerwoord van Peter: „en watte gluupse oog’! As onze burgemeister dat volk ien de goat kriegt, dan loat ie ze vast deur Gerr’t de veldwachter noar Oarem of Nimwêgen brengen.” Schráuwend, heel hard noar den kant van ’et hek:
„Wi’j is moaken da’j wegkumt!”
Grietje trekt Peter oan ’t wammes en fluustert: „Stil Peter.”
’Et vrouwmins alêvel ze frunzelt hoar gêle en gluupige tronie ien smêkende plooi, en strêkt ’en toanige schrumpele hand vol pampierkes deur ’t hekke noar veuren.
Aleer dat Grietje ’et keeren kan is Peter noar ’t hekke gegoan: „Wi’j as de weerlich is maken da’j met oe schorremorrie van hier goat!” gromt ie ’et vrouwmins toe: „he’k oe giesteroavend niet gezeid da’k oe met oe leugens liever boven oan den toren zag hangen as d’r ’en cent veur uut te geven?” Dreigend: „Zu’j goan.… of anders!”
„Dulde, dulde, schön Königsköpke,” smiechelt ’et vrouwmins met schorre stem en vrêmde sproak: „wohlselig liebes Mädchen an die Brustnewoar?”
„Loop! vremd gespuus dat geen Hollands kan proaten,” gromt Peter nog ens: „mein ie dawwe gek genogt zin um noar oe leugens te heuren. Zu’j goan.…? Wacht, ’k zal oe kriegen!” En, as ie rondziet dan roept ie: „Tjie.… tjie.… Moor! Moor.…!” stêkt hoastig de veurste vingers ien de mond, en fluut, dat ’t schel ien ’t rond klinkt.
Zie, gunds bij den bongerd springt en zwarte hond over de breeje sloot den hof ien: vliegt, langs de koolstruuken heer, ’t andivieveld over noar deez kant van ’t arf toe; scheert voorbij de blom’ en deur ’et snijboonenrieshout tot woar zien boas steet, springt noar[199]’em op, en kwiespelt den steert en schudt er zien natte lief dat ’et water ien ’t rond spat.
„’t Soa Moortje, ’t soa!” roept Peter en hitst noar de vrouw. Peter weet wel dat Moortje niet biet, moar met zien snibbige tand’ die’j altied zien kunt, het ie al dukkels schuuns volk van voaders arf gejoagd. En Moortje—hie kiekt noar ’t wief, en schiet op heur toe, en grienst met de tand’; moar—wat of ’t wêzen mag, doar trooit ie achteruut, en jankt en trekt de steert tussen de been’. En ’t wief—dat ’em stief blieft oankieken met heur koolzwarte oog’, ze ziet ien ’t eind noar Peter met ’en smoailikken lach, drêjt zich um, en smuuspelt bij ’t weggoan, ’en woord—dat niemand verstoan kan.
Al siends ’en kertier is Peter noar binnen gegoan, moar Grietje, ze vuult zich zoo zwoar um ’et hart. Sanne-meu was ’et beste mins van de wereld; veur hóár as ’en moeder—alschoon ze liever had dat de minsen meinden dat Grietje ’en jongere zuster was. Joa, Sanne-meu was best en goed, moar, recht begrepen het Grietje heur nooit. ’s Zundags goeng ze tweemaal noar de kark, en meinde dat ze hiernoamoals ien ’t helse vuur zou branden as ze oversloeg, en toch—as ze Grietje, noa ’t erste gezang ’t loddereindeuske en ’en oogenblikske loater ’en pêpermunje geprezentierd had, dan goeng ze sloapen, en schrok—veural ’s namiddags—deur ’t noagezang erst wakker as domenei de predekoasie al uut had. Voorders zei Sanne altied dat ze—’k weet niet hoe dukkels, verkeering had kunne kriegen; en oome zei, dat ’et wel woar zou wêzen: moar, wie dat ’et gewêst woaren, die heur gevroagd hadden, dat wou ze niet zeggen. Sanne-meu kost ’et jongvolk dat verkeering had niet lochten of zien, en—ien ’t algemein had ze ’en hêkel oan al wat getrouwd was.
Êvel, was ’r ’en erm man gesturven, dan zou ze de wêduw en kienders goeddoen en steunen wat ze moar kos. Zie, eigenlik was ze ’en bietje onbegriepelik. Dat heur eiges den trouwlust nog ploagde.…? ’t Kos toch niet woar wêzen, meint Grietje, moar, hoe ’t ook was, as Peter, die ’t meist um zien voader in zoo’n kwoaje noam sting, astrantig genogt zou wêzen um over verkeering te sprêken, dan zou ’et wel heelegoar mis zin.
Mis?—„Joa, nee, joa, nee,” telt Grietje en de kleine bloadjes van ’en palmtekske dat ze plokte fledderen noar umlêg: „joa, nee, joa nee, joa nee, joa!—Wát joa.…? Zou ’tgoedgoan.…? Ze weet niemeer wát ze bepoald had van joa of van nee.—Harrejennig! wa’n groote kruusspin, die vlak over t pad, tussen twee karseboom’, ien zien web hieng:
„Mergen spin,Slecht begin!”
„Mergen spin,
Slecht begin!”
[200]
—Al zoo veul spin’ het ze van mergen gezien, moar deez, deez was al ’en heel lillikke groote. Loop! ze gleufde d’r niks van. Peter schold en lachte altied over die dinger. Alêvel, Sanne-meu had toch veur drie joar al veurzeid: dat er bij Bouwels een starven zou umdat ie ’en vleermuus ien’t kippenhok had gevonden; en noú, ien’t letst van de veurige wêk is zien ouwe moeder toch ook moar krek gesturven. Dat er teikenswoarendat ko’j niet tegensprêken, en of Peter ook over alles lachte—over dieproatjesvan weerwolven en heksen en den Roojen Toren, dat wou ze doarloaten, moar over meernatuurlikkedinger dieielkeen geleufde, dat ko’j ookspottennuumen, went Sanne-meu zei altied, as ’t over veurzeggings te sprêken kwiem: „En deez het de gave der gezondmaking en die der proffecie.” Zie dat sting ien den biebel en ko’j niet tegensprêken.
Zóó prakkezierend is Grietje rechts van ’t woonhuus bij de hooge schuur gekommen.
—As de keujes die ze wêteren most allegoar ien’t schot woaren dán zou ’tgoedgoan met Peter, moar, woaren ze d’r buuten dan.… zou.… ’et.…
Nou Grietje ’t lêge deurke wil iengoan, nou vuult ze—zonder te zien—dat ’en mins uut ’et hoazelhout lienks van de schuur, hoar op zied kumt. Hoastig umgedrêjd kiekt Grietje ien’t scharpe koolzwarte oog van ’t wief, dat kort gelêjen deur Peter wier weggejoagd. Grietje wordt wit, went van dichtebij is ’t krek ’en gezicht um de kienders mee noar bed te joagen; moar gunds op ’en distansie ziet ze Knilles de errebeier ien ’t noagres heujen, en ze sprêkt zoo stief as ze kan: „Hê.… wat wou ie?”
„Iek mar weinig, schön Koniginneköpke, aber du soviel meer newoar.…?”
„Hei’j niet geheurd da’j moar hoastig zoudt weggoan?” zeit Grietje en sleet heur oog’ noar umlêg.
„Habs geheurd, fries, schönes Kiend,” smêrt ’et wief: „aber iek wiest wohl das du miek heuren wolst; sonst wier iek gegoan sein; newoar?”
„Nee da’snietwoar!” spreekt Grietje: „’k Wil van oe leugens niet gediend wêzen; giesteroavond het mien.…manoe gezeid, da’j van ’en ander niks weten kunt.”
„Dulde, dulde, schön Augelein,” grienst ’et vrouwmins: „Könink Doaved soll dei Mann sein, joa newoar, as Tante den Sjoen past.”
Grietje kriegt ’en kleur zoo rood as heur halsduukske. Arg beduusd geet ze hoastig de schuur ien; smiet de deur achter zich toe, en ruts.… de grundel d’r op.
Getik op de deur.
Nee, Grietje wil d’r niks van heuren. ’t Was oakelik. Hoe kos zoo’n wild vremd mins van den doalia en den schoen weten, en boven alles dat Peter heur man niet was. Zou dat wief verechtig kunne zien of ze Peter zou kriegen of niet.…?
Nee! tik moar, tik moar; ’k wil d’r geen spier mee van doen; Peter zou mien uutlachen.[201]
Moar—Peter keek toch óók vremd toen Moor met de steert tussen de been’ achteruuttrooi. Dat wief had heel andere oog’ as ’en gewoon mins; da’jzienershadt dat kos toch niemand tegensprêken, en.…
Grietje schrikt, went veur ’t kleine roampke van de peerdstal tussen de wingerdbloai ien, doar zag ze ’t heufd van dat wief weer, alschoon ien’t duuster, umdat ’et wief noar binnen keek en de kloare zonnehemel achter heur was. Zie, in den wenkenden vinger most ’en bezondere kracht zitten, zooas ie oantrok. Grietje vuult ’et. Niewoar, doar ien de lêge peerdstal was ’t donker.… geen mins zou ’t gewoar worden; ’t was toch moar gekheid, um is te weten.… ’en oarigheidje anders niks. ’t Wief verkocht striekzwêveljes en goaren en band; Grietje kos wat goaren koopen en dan is vroagen meteen. Met de muur tussen ien, kos ’et wief toch geen kwoad doen. Peter zei ook: ’t Was laf um bang te wêzen.
En zie dan, doar steet ’t oarig boerinnekes-köpke met twee donkere oog’ ien frisse tronie, bij ’t open roampke van de duustere peerdstal; ze steet er met heur lêge geldknipje ien de eene, en heur bêvende andere hand in de gêle hand van ’t vrouwmins deur ’t roampke heer. En ze luustert, en heur harte bonst da’j ’et wel heuren kunt; en op ens word heur fleurig geloat zoo wit as ’en dooje; moar toch, toch lacht ze, zoo’n ongeleuvig lachske; en ’t wief.… ’t wief lacht ook, ze lacht as ze groetende heergoat—zoo’ngrienzendenlach.
En nou—al is ’t ook al méér as ’en half uur gelêjen dat Peter noar binnen goeng, nog altied zit ie ien de keukenkoamer.
A’j, krek as Grietje deur ’t touwgoatje van de klinkdeur gekeken en gezien hadt hoe Peter en oome Jan—zonder Sanne-meu—met ’en endje piep ien de mond bij ’t vuur hadde gezeuten, dan zou’j deur ’t vergeliek, nog bêter begriep hebben gekregen, dat Grietje den blonden blauwoog al heel knap en oome Jan al heel lillik vond. Lillik, joa, moar dood-goed; mo’j arg, vreeselik arg opdooddrukken. Zoo moager as ie was, zoo knap was ie, en zoo lang as ie was, zoo goed was ie.—Goed! al wel tienmoal het ie gezeid, dat ie zich niet kos begriepen woar of zuster bleef, die toch bescheid had gedoan dat ze kommen zou. Al wie weet hoe dukkels is ie noar de dêldeur gegoan um Grietje te roepen, went Peter—die zoo vrindelik was um die schoen weer te brengen, hie most toch ’en kummeke koffie drinken en ’en sneedje mik êten.
Zie, Grietje kan ’t niet ontloopen; nog eer dat ze hoastig weggevlogen buuten de dêldeur is, roept oome ien de klinkdeur heur toe: of ze nou asteblief wou binnenkommen: d’r was ’en vremde die ’en kummeke koffie zou.
Grietje most wel, en—oan ’t goeje gezicht van oome ko’j wel zien dat ie meer schik had nou Grietje d’rienwas.[202]
Bij zich eiges had Jan-boer wel is ’en roare gedachte gehad; moar zuster.…! en ’t oomschap! en Grietjes jonge joaren! Zoo’n adee begriep ie?
Niewoar, a’j oprecht bint, dan is ’t niks meklik um iemand, die oe duk um den hals had, gemergen te zeggen krek eender asof j’em alleen van de stroat en de kark kent. Oome markte niet dat Grietje en Peter ’t zoo’n klein bietje anders deejen.—Och, verdekseld! wat zou dat Grietje toch ’en oarig, bedrievig huusmoederke wêzen; denkt Peter. Wat dee ze die koffie handig ien ’t kêtelje. Toen ze ’t woater uut den grooten kêtel, die boven ’t vuur hieng, d’r ien schonk, en zoo vlak bij hem sting, toen had ie hoar wel is êfkes ien den molligen erm willen kniepen, moar—den oome met zien lange tronie zat d’r vlak tegenover. Kiek, wat goeng dat alles vlug van de hand; hoe veurnoam: ’en wit servet op ’t klap van de toafel; de mik, ’t roggebrood, de botter, alles d’r op gezet; vief, gezwiend!—Harrejennig, ’t is hum nou niet genogt dat ie Moor, die hum ’t köpke op de knie lei, langs de oor’ streelt.…
„Wa’k zeggen wou, Jan-boer,” zeit Peter, asof ie uut ’en dreum kumt: „’k heb wel is geheurd da’j ien vroegere joaren, toen ie nog ien de harbarg kwiem, da’j toen zoo mooi den bromvlieg en de mug’ kost noasoezen; dat mot heel oarig gewest zin.”
„Och nee—joa—wat za’k zeggen,” hakkelt Jan-boer, en bloast groote wolken tabaksdamp um zich heer: „dat het zoo’n voart niet geloopen.”
„Joa, ’t mot toch méér as natuurlik gewêst zin,” zei Peter, „en dukkels he’k gezeid, ’k gaf ’r ’en verrel tabak veur, a’k dàt is heuren kos.”
Jan-boer striekt de beie hand’ over de broekspiepen hen en weer; kiekt strak ien ’t vuur, en bescheielik sprêkt ie: „Och, in mien jonge joaren.… moar nou.… ’k zal ’t stik zin vergêten.”
„Nee, dat kan niet woar wêzen,” zeit Peter, en dan, as ie opstaat, tot Grietje die mik snijdt: „Wat zeg gij d’r nou toe.…?”
Grietje wordt rood en smuuspelt: „Nee, dat gleuf ik ook niet.”
Zóó, zoo’n bietje bedeesd, wat is ze dan oarig! Peter wordt arg verliefd. Tot Jan-boer die mot bezwieken: „Och, a’j ’t moar is êfkes prebieren woudt.…?”
Jan-boer weet niet.… en grunnikt moar.… as ie Peter die zoo vrindelik was, doarmee plezieren kos, dan.… hie zal ’t prebieren; mot niet ten kwoaje rêkenen as ie ’t vergêten is.
„O nee, volstrekt niet!”
Jan-boer steet langzoam op; leit ’et piepke op de toafel; geet zoo lang as ie is, met ’en bietje kromme rug noar ’et roam; striekt zich bedeesd over ’t hoar; kniept duum en vinger asof ie ’en kluutie zal nemen: kucht twee—drie keeren; zeit nog ens dat ie ’t verechtig vergêten is; moar, as Peter: „Nee toe moar!” gezeid het, dan geet ie met de geknepen vingers langs de gloas’ van ’t roam, noar boven en onder, op zied en achteruut; en klinkt er—arg kunstig—’et soezend gesnor van den bromvlieg, en ’t kloagend getjieng van ’et mugske, dat ’et ’en wonder in oe oor is.[203]
A’j goed hadtgeluusterdengekekendan ha’j nog méér kunne heuren en zien.
Nou Jan-boer met den rug noar hum toesting, nou het Peter zien oarige Grietje ien de boutjes gevat; en—wat ze ook stribbelt—as Jan-boer krek duut asof ie den bromvlieg al vatte moar dat ie weer vortvloog, dan is ’t metterdoad dat Peter al drie vliegkes van ’en zacht brommend munje gesnapt het: hie kos ’et wat gauwer as Jan-boer.
Moar vrêmd! ’t is krek alsof dat eigenste munje niet lachen meer wil. Peter begriept niet woarom, en as ie allinnig op Grietje moar let, heur ien de donkere eugskes kiekt, en meint dat er treunjes ien springen, dan markt iete loatdat Jan-boer zien bromvliegveur ’t spiegelnog noazat, en, ’t stoan van heur bei met ’en oogslag gezien het.
Asof ’t getooverd was, sprong Peter van Grietje weg. Moar Jan-boer—alschoon ien ’t zwak gegrepen, en meuglik ien nog wat anders, lienks onder ’t wammes, Jan-boer was veuls te goejig—en nou ook verlêgen—um te sprêken van wat ie gezien had; alêvel ien ’t brommen en piepen had ie geen oarigheid meer en schee d’r mee uut. Toen Peter hum vrindelik dankte veur ’t oarige spul, toen zeidie, arg goejig: „’t Is tot oedienstgewêst.” Zie,zóóbegreep ie’t. Moar Peter, hie vuult en begriept ook, dat: toen ie um Grietje is beet te pakken, oome Jan beet nam, moar de spiegelhumbeet kreeg, dat ie toen ’en lomp en oaverechts feguur het gesloagen.
Um ronduut over Grietje te sprêken is ie hier gekommen, en nou—wat most den goejigen Jan-boer nou denken van ’t lakspul!
Grietje vol schoamte is met de schort veur ’t gezicht uut de keuken geloopen; moar Peter, as Jan-boer zien piepke weer opstêkt, dan trooit ie toe um ook Jan-boer te zeggen, wat ie erst gemeind het allinnig veur ’t heugste gezag te motte bewaren, moar—krek as ie sprêken wil, dan geet de deur boven ’t keldertrap open, en kumt Sanne-meu langzaam de trooi van ’et kelderluuk af.
’En ummezienje geduld. Jan-bruur eiges keek d’r beduusd van. Moeders trouwjapon van gruune sergie, ’en arfstuk bijkant tachtig joar oud, met kort en lêg uutgesnêje bovenlief, krakte zuster Sanne um de magere lêjen, aldat ie krek as ’en zak hieng; op ’tschêveheufd sting de neiste kniepmuts met rood en gêl gemoesd lient d’r um, da’j schêf en drêjerig wier a’j ’t oanzag. Den boot met dijemant—woar Bram ens honderd doalder veur geprezentierd had—hieng heur op ’t gemoed. Bruur begreep d’r niks van, moar dat hoefde ook niet. Nou Sanne zoo’n bietje groacelik den Peter het gegroet, nou smuuspelt ze op zied tegen Jan-bruur; en Jan-bruur begreep ’et, went, hie knikte zes- zeuven keer achter mekoar; sting op, en goeng met zien dood-goeje lief de deur uut.
Peter was opgestoan toen de juffer binnenkwiem. Moor het de tand’ loate kieken: moar as Peter: koest! tegen Moor, en: gemergen! tegen de juffer het gezeid, dan houdt ie de pet veur zien mond, en ’k weet niet of ’t bleuheid of lachen is.
Nee, bleuheid is ’t niet.[204]
„Hei’j goed gesloapen juffer Goesterman?” zeit Peter met ’en knikske: „’k Most êvel is komme zien of alles nog fris en gezond was noa giesteroavend.”
Och, wat was den Peter bij daglicht ’en knap mins; veul knapper van dichtebij as op ’en distansie.
„Joa, Mullenk,” is ’t antwoord, „wat za’k oe zeggen; d’r zin umstandighêjens dat ’en mins die sloapen zou willen, geen oog kan dichtkriegen.” Met ’en knikske: „Ge bint giesteroavend wel vrindelik gewêst.…; ’k had niet gedocht, went.…”
„Joa, ’k weet wel juffer da’j altied, um ouwe onneuzele proatjes ’n weerzin tegen voaders huus het gehad,” zeit Peter as die juffer op Jan-boers ploats bij ’t vuur goat zitten: „Moar ’k docht ook: siends giesteroavend da’k oe van dienst mocht wêzen, zu’j zeker wel heelegoar oan geen proatjes meer gleuven.”
„Och nee!” smuuspelt Sanne: „d’r is zoo veul blammoasie ien de wereld; moar van ou of oe voader he’k toch eigenlijk nooit.…” ze zweeg en keek ien’t vuur.
Peter is heel blied dat ie dat heuren mag. Niewoar, ’t was oakelik genogt dat de minsen ien dezen tied nog zoo bijgeleuvig woaren; juffer Sanne was ook veuls te verstandig; en—as ie dan van mergen ook al doadelik was gekommen um de juffer te prezentieren wat ze verloor.… Peter ziet rond, en veur en achter zich, en—as ie den hond, die juffers stoffeschoen het beet genomen en d’r krek mee oan ’t plukhoaren is, ’et ding met ’en ruk uut den bek het getrokken, en wiejer den arg vertrampenierden schoen, woar Moortje nog noar opspringt, ien de hugt houdt, dan kiekt ie de juffer oan asof ie wil zeggen: Zie, da’s nou spietig!
Moar o, die schoen: ’t had niks te beteikenen.
Joa juffer, da’s nog zoo zeker niet, a’j moar oan veurteikens hecht.
Alêvel of ’t ook spietig is, Peter kan ’t niet gebêteren. Moortje kriegt ’en tik,—erme dier!
„Van mergen,” zeit Peter, „bin’k al vroeg de deur uutgegoan um den schoen te zuuken, moar joa—goed Bêtuws, goed rond: de schoen is eigenlik de sleutel gewêst um hier in huus te kommen.” Gemuuizoam: „Juffer Sanna, ’k bin.… verliefd, arg verliefd!”
Och lieven heere, doar ha’j’t al!
„Siends da’k Grietje ’en joar gelêjen, veur ’t erst hier ien ’t darp zag,” vervolgt Peter met klem: en sleet met de schoenzool op toafel, „he’k bij mien eiges gezeid: die mot ’t wêzen, die en geen ander!”
De juffer schrok, vreeselik arg, asof z’n weerwolf gezien had; misschien wel van die zoolslag op toafel, en ze kiekt naar umlêg onder de schorsteen, en trapt met heur voet tegen ’t houtvuur, dat ’et heelegoar deur mekoar velt.
„’t Was, toen’k bij domenei de doalioa’s zou opbeinden,” proat Peter weer: „toen was ’t dat ze mien met heur vroolikke snuutje veur ’t erst ien ’t gemoet liep. Hou! zei ik. Nee, zei ze. Joa! zei ik, en zóó goeng ’et, totdat domenei, woar ze ’en schelharst gebrocht had,[205]uut de deur kwiem, en—vort was ze. Juffer Sanna, ’t was altied gestribbel van Grietje umda’j met voader.… ge weet wel.… En van mien was ’t geploag en gevrij um ’en huukske; moar nou, niewoar, siends da’k oe giester met die hand deur ’et huuf van de kar, misschien arg heb loate schrikken, zu’j ’t wel gevat hebben; juffer Sanne ’k bin zoadoanig verliefd op Grietje d’k verechtig.…”
Moar wiejer spreken kan Peter niet, went krek as ie met ’en zoolslag ’t slotwoord verstarken wil, en Moortje nog ens opspringt noar den schoen, dan ziet Peter juffer Sanne opvliegen van heur stoel, en, as ze rukt oan ’t mooie japon, dan heurt ie heur gillen en schráuwen; „Help, help! ik stoai ien de vlam, heelegoar ien de vlam!”
En juffer Sanne as ze den zoom van ’t japon, die zeker deur ’en vlammend op zied gevallen stuk hout ien brand kwiem, met heur hand wil uutdooven, en zich doanig de vingers brent, dan gilt ze al starker en starker; loopt Peter, die toeschiet, hoast t’onderstboven; vliegt, altied schrauwend, met onzinnig geweld de dêl op, en Moortje, de dartele Moor—wat Peter ook roept, hie vliegt heur schel blaffende noa.
En zie, as ’t wonderspektoakel de kiep doet uiteenstuuven op de dêl, en de duufkes die op de deur zoaten, vortvliegen noar heur til, en de verkens uut ’t binnenschot noar buuten joagt—zóó hoastig, dat ze met heur drieën te geliek ien ’t nauwe deurke blieve stêken, dán,dánheurt Jan-boer ’t vremde geweld en ’t wekt hum uut ’en triestige moalerij.
Krek sting ie te kieken naar den grooten parzik, die giester nog zoo mooi tussen de gruune bloai’ te kleuren hieng, en woar ie nou zag dat deur zoo’n stomme lillikke wisp ’en gat as ’en duum ien gevrêten was. Zie, doar vloog de wisp met zien goudgêle lief d’r weer op toe, um ’t hart d’r oan op te hoalen. ’t Zou niks, niks geen muuite wêzen um den dief dat spulleke betoald te zetten, en ’em veurgoed te leeren dat ie zien snoavelje had kunne thuus houen, moar.… wie kos nou eksplesieren dat zoo’n parzik niet krek zoo goed veur den wisp as veur hum, veur Jan-boer was geschoapen! Hie zou den beest moar met vrêje loaten, went—Grietje most ook eiges weten.…
Hoe Jan-boer van den parzik ien ens op Grietje kwiem, dat wiest ie niet krek, moar nou—nou het ie ’t lêven van zuster geheurd, en ziet ie heur gunds bij de put stoan, met ’en spektoakel asof ze den duuvel op ’t lief had.
En joa, dát had ze. Dat ie heur beet nam dat vuult ze en weet ze zéker, aldat ze ’t niet uutsprêkt. En toch, zie, den eigenste die ’t heur had oangedoan, ’t was toch ook den erste, die heur ’en emmer met putwoater over ’t brandende kleedoazie, en den blaffenden hond ’en eindwêgs op zied smeet. Nee, ze weet niet of z’em vluuken of danken mot, went, nou bruur Jan arg goejig steet te vroagen: of heur hand geen zeer deejen, en of ie ook helpen kos, en hóe of ’t gekommen was—nou komt Peter, die heel gauw noar binnen is gegoan, met Grietje uut ’t achterhuus al weerum; boakert de[206]lillik gebrende vingers ien döpkes van watten, en as ze nou harder schráuwt van de pien, dan is ’et toch weer den eigenste Peter die heur loat drinken uut den nap, die met ’en ketting oan de put hieng. Joa joa, ze vuult ’et wel dat „de vijand” die volgens ’t planêt ien den steenbok, „bij heur tabernoakelde”—onder den schorsteen—en heur heel anders as ze gemeind had „ien vlam zette”, die ’en kiend vrijde ien stee van hoar, dat ie heur toch ook goed was, went, hie steunde heur onder den erm, en hielp hoar—nou ze op bezwiemen af is—met Grietje ’et huus in.
Da’j oe lillik de vingers kunt branden a’j onverstandig ien ’t vuur tast—doar kreeg Moortje bij vergeliek ’en kloar begriep van, went, toen ie de drie, met Jan-boer d’r achter, noar binnen zag goan, toen snapte ie noar ’en vliegske dat ien de hugt hum veurbijstreek, en stiet zien neus tegen den post van de schuurdeur.
En eer dat Peter noar huus trok, goat ie nog êfkes ien den moes- en blomhof.
A’j d’r niet tegen kunt um ’en oarig boerinneke met heur mollige frisse wengske tegen den schouwer van ’en knappe krullekop te zien leunen, as ze ielkreis de donkere oog’ deur de lange zwarte weimpers noar ’em opsloat; a’j d’r niet tegen kunt um heur henje,—zoo grof niet a’j meint,—deur de forse warkhand van den blonden krullekop te zien drukken, as ie meteen, zoo af en toe, op ’t veurheufd van ’t lieflikke dernje zien reine lippen zet; a’j d’r niet tegen kunt um ’t oan te zien, dan mo’j moar krek doen as Moortje, die oan de vuut’ van zien boas leit en de oog’ het dichtgeknepen. Alêvel ge kunt tochheuren.
En Peter Mullenk, hie zeit tegen ’t oarige zwart-eugske: joawel, dat ’et heel best zal goan. Wat ie met redenoasies zeker nooit had verwonnen, dat het ie grif metterdoad verkregen. Tante Sanne zaljoazeggen, went, zoo woar as ie Grietjehierop ’t tipke van d’r neus kust—Moortje kniept êfkes met de oog’—zoo woar is ’t ook, dat ’en mins den angst veur andermans ziel loat stêken—aldat ie ’em duuvels gleuft—as ie ’em goed het gedoan en hielp bij okkoazie van nood. Joa, ’t kan best woar wêzen, dat Grietje geliek had, toen ze van mergen meinde, dat Sanne-meu nog eiges ’enleintebluumpkeop ’t platte gemoed wou, en dat ’en woarzeggerij van jonge joaren hoar nog altied beruurde; moar, zóóveul is óók zeker, dat ze bij ’et ploatvuur over Peters beduuling geen ummezienje ien de moaling is kunne blieven. Stil het ze’t oangeheurd, en ze wiest nou sekuur, dat niks anders as mooi lief hartewiefke troef was. Moortje kniept weer met de oog’. „Joa, zelfs,” zeit Peter al wiejer, „toen ik straks de juffer g’endag zei, en bêterschap wunste, toen het ze heel vrindelik, dag Mullenk en dank oe gezeid, went—ook de road van de watten was goed gewêst, en ’t[207]woaren heur eigen watten, woar niks geen duuvelsspul mee kos gebeurd zin.”
En nou, nou mot Peter ’t liefste snuutje g’endag zeggen. Watblief.…? Of woarzeggerij welaltiedleugen zou zin? Of Peter d’rnooitoan geleuft.… Wel zeker, lief dierke, hie gleuft er wel oan. Weet ie wanneer? A’j op de vingers kunt noarêkenen dat ’et uutkommen zal; beveurbeild: oan ’et proffecie dat ie mergen noar B. zal goan um erst is met Grietjes moeder te proaten; en beveurbeild: dat ’et oarige zwart-eugske zien lieve wiefke zal worden, as ze moar tied van lêven het: en.…. dat ie heur zekertienmunjes weerum zal geven als zij hum d’r één gêft.
En joa, ze duut ’et; en Moortje kan ’t niet loaten, um heelegoar noar den boas en zien zwart-eugske op te zien; en hie kumt overeind, went de boas kniept met de vingers en noojt ’em: „Kom Moortje, kom!” En Moortje loopt de boas achternoa, ’t hek uut, lochtig en opspringend noar de klappende vingers totdat ze soam al heel gauw vergoan veur ’t gezicht ien ’t dicht gebloart van den grooten bongerd.
En Grietje—zie, ze blieft doar allinnig bij ’t hekke stoan, en as ze tuurt naar den bongerd, en niks.… niks meer ziet, dan is ’t heur toch asof ze dat lillikke wief weer ziet, en dan heurt ze nóg ens dat woord, dat harde woord.…
Moar nee, ’t woaren leugens, allegoar leugens! „De heerlikheid van den oogst zou ze zien, de kou van den weinter zou ze vuulen, en de leintebluumpkes zou ze weer ruuken; moar, aleer dat ’en nije oogst kwiem, en de twoalfde moand van heur achtiende joar zou voleind wêzen, most ze afvallen van ’t lêven as ’en korn-oar veur ’t sikkel!” Watte proatjes! Peter zou d’r zeker um lachen as ie wist dat ’et wief zóó veurspeld had. En toch—doar springen ien ens weer heur ooglee ien troan’.…. Peter het gezeid dat ze zien wiefke zou worden as ze tied moar van lêven had; en Grietje, ze zucht veur zich uut: „Joa Peter, joa—a’k tied maar van lêven heb!”
As Grietje moar tied van lêven het!
Siends den frissen September-dag, toen we ’s mergens ien den blom- en moeshof van ’t Heunings-arf woaren, is ’t nog frisser geworden, en niet gering. Erst, totdat de eerdappels uut den grond woaren, hetOctoberzoo’n bietje kiekeboe met ’et zunneke gespeuld; moar op ’t letst het ie heelegoar wolken veur ’t zunneke gebloazen, dat ’et ’en arg spul veur de appel- en perenplokkers ien den bongerd is gewêst, um den oogst buuten ’t nat en de kramp buuten de vingers te houen. Wat ’et moantje belangt, ’t is deur den October, ien ’et letste veural, met vrêje geloaten, en de druufkes oan de kleine wingerds ien ’t derp die niet ziek woaren, ze hebben ’t letste zuut van ’t moantje gekregen. Grietje, alschoon dat ’et fris ien den bongerd was, ze het toch tot ’et letste toe mee[208]appels geroapt, en ten einde toe gezien: „de heerlikheid van den oogst;” zuute druufkes geproefd dat het ze niet; op ’t Heunings-arf was de ziekte d’r ien.
Novemberis lillik oan ’t roazen gegoan, en met zien kouen oajem het ie al vroeg, en krek in één nacht, de doalioa’s glad verflenst, dat ze groezelig zwart woaren en slap hiengen as ’en voatdoek. Keuning Doaved had ook de mooie kleurige spullekes uutgetrokken, en zou moar sloapen totdat ’et weer leinte was.
EnDecember, aldat ie ook met zien kille hand af en toe de klisse klei op de wêgen ien steen het veranderd en witte bluumkes op de gloas’ geteikend, en ’en dun vluurke asof ’t ’en spiegel was over woaien en sloot’ het getrokken.… deRienen deWoaltot stoan te kriegen, dat het ie oan Jannewoarie te doen geloaten.
EnJannewoarie, met scharpe noagels het ie ’et altied hollende tweespan ien d’r neusgoat’ gevat, enRienenWoalzin op d’r achterste been’ goan stoan, en hebben geschuumd en gesloagen tegen kribben en diek. Goddank niet óver den diek.
EnFebrewoarie, as ie van voader ’t bestier had overgenomen, dan het ie ’et tweespan weer losgeloaten, enRienenWoalzin weer lieberkes oan ’t loopen gegoan; krek as ’t minsdom doar buuten weer toog oan zien wark.
De weinter was koud gewêst. Grietje had „de weinterkou gevuuld;” moar de leinte is gekommen, en wermte en wasdom het ze gebrocht, en ’t korn ien halm gezet, en den bongerd ien mooie bluumkes.
A’j Grietje op ’t Heunings-arf zuukt dan ku’j nog wel twee uren wiejer goan.
Al vief moand’ umtrent—went we schrieven nou bluuimoand—is ze niet meer bij Oome en Sanne-meu. Van lieverlee het z’en starke verzuuking noar moeders huus gekregen, zóó stark, dat oome Jan op ’en kouwe dag ien December, de kar moar iengespannen, en heur noar B. het gevoaren. Sanne-meu hadden de troan’ ien de oog’ gestoan toen ze Grietje g’endag kuste. Och! had ze niet alles gedoan um Grietje te plezieren? Op ’t gefleem en geproat van den Peter, woar ze toch ’t rechte niet van had—zoo’n vremde spitskieker as ie was—op ’t gefleem en geproat had ze gezeid: „Nou as ’t dan mot, dan mot ’et met Grietje en ou.”
Moar ’tjoais d’r pas uut gewêst, of Sanne-meu het zooveul berouw gekregen as hoaren.… nee van d’r hoaren sprak ze niet, ze hetargberouw gekregen, went, toen ’t dan vroolikheid most wêzen, toen was ’t van dag tot doage alles oakelikker en stiller geworden. Ien stee dat Grietje vrijde noar beheuren, zat of liep ze heele doag’ zonder lach of proat; zelfs as Peter kwiem dan was ze zóó wonderboarlik roar, dat Sanne d’r geen begriep van kos kriegen en in Grietjes ploats heel anders zou gewêst zin. Ien stee dat Grietje zich ’s Zundags opkleidde noar beheuren, had ze dukkels ien’t warkendoagse jak en rok geloopen, zonder noar de kark te goan; en, dat ze moager en bleik wier, dat zag ielkeen die heur tegenkwiem. Moar Grietje niet allinnig, ook Jan-boer, altied zoo goejig, is sikkeneurig en stil geworden; heele oavends had ie in ’t vuur zitte[209]kieken, en, as zuster nog is prakkezierde van sukkeloai te drinken, woar ie altied zoo opgemonterd bij was, dan dronk ie ’t wel, soms twientig kummekes, moar—niks geen vroolikheid.
Oan eigen gemoed het Sanne-meu al heel gauw gemarkt, dat er ’en zwarte roaf over ’t huus was gekommen, en al kort, noadat Peter dat joa kreeg, het ze kloar gevat, hoe ze: erst um eiges, en toen ter liefde van Grietje zich deur den booze liet strieken. Wat ze vroeger glippen liet, dat het ze weer beet gegrepen: die Peter die heur allen beruurde was duuvels, en met den duuvel speulde ie koart. Gerr’t de veldwachter had toch ook eiges gezien hoe Peter verleden joar bij burgemeister ien stee van mest,zoutbij de sparzieplant’ had gedoan.… zout! hoe ie de boom’ met ’en vremdsoortig woater had gewasschen; boom’ te wasschen! en stuufzwoavel over den wungerd had gestreujd dat ’et ’en schand was! Wie van z’n lêven had van zukke duuvelskunsten meer geheurd! Joa, burgemeister had van alles volop ien den hof gehad, moar watblief.… dat zien jongste dernje hoast deur ’t achtereind van zoo’n sliersparzie ien’t kêlje, gestikt is.… watblief, ge most moar onneuzel genogt wêzen um ’t verband niet te zien! En—„dat den Peter krek as zien voader ookweerwolft,” had Gerr’t gezeid, „’k bin niet bang veur geen mins, moar a’k ’em ’s oavends ien’t vezier kreeg dan druk ik de hand op mien soabel en sloai ’en kruus.” Gerr’t was Rooms, juffer Sanne Griffermierd, en alschoon de juffer niet begriepen kos hoe ’en mins zoo onneuzel kos wêzen um oan de macht van zoo’n kruussloan te gleuven, asof ’t biebelboek ten binnenste buuten zetten niet heel wat bêters was, ze gleufde toch krek as Gerr’t—dat Peter weerwolfde en heurheele huushad beweerwolfd.
Hoe ’t wêzen mocht—Grietje had gegreind toen Sanne-meu heur het oangemoand um Peter zien woord weerum te geven, moar wonder bóven wonder, gevroagd of gesproken het Grietje niks, heelegoar niks. Niks het ze geproat, moar op ’en goejen dag dat ze Peter gesproken had, toen het z’em zeker effektief de woarheid gezeid, went—’s oavends lei ze lankuut met begoaves op den grond, en „de vluuk” is niemeer op ’t arf gezien.
Moar, aldat Jan-boer ook weer ’en bietje tieriger is geworden, Grietje niet. Sanne had dukkels oan Grietje gevroagd, of ze wel is ’en gevuul had asof heur ’en groote kat op den rug sprong.…? Nee!—„Met de veurpoot’ hier, um de strot van de kêl heer.…?” Nee! „’En koud gevuul achter over de ruggegroat, krek eender asof ’en kelderslek d’r langs heer kroop?” Nee, dat had ze nooit gevuuld. „En geen kiepevel ook niet gekregen as ze met ’t lienkeroor ’s oavends ien’t kussen lei.…?” Nee! nee! Op alles was ’tneegewêst. Nee, Peter wou ze niet weerzien. Domenei d’r over sprêken, nee, dat kos.… en den dokter hoalen dat zou iens geheel niet. Ze mankierde niks; ’t was heelegoar niks; heur, ze zong al; zie, ze goeng al oan ’t wark ze.… Moar, goandeweg is ze zóó vremd geworden, en gestoag het ze toch zóó dukkels van moeders huus gesproken, dat Sanne ien’t eind, hoast oakelik van Grietje geworden[210]most toestoan en hêt oangezien, hoe ze, bleik en ontdoan, deur Jan-bruur niet de kar wier weggevoaren.
En nou, nou is ’t ’en mooie vroege Zundagmergen ien de Meimoand. A’j over den Rien-diek goat en bij ’t darp kumt woarachter ’t Heunings-arf leit, dan mo’j toch êfkes stoan blieven zoo vrêjig en lieflik as ’t d’r uutziet. Hier tussen de harbarg en ’t bakkershuus ien, loopt den afweg noar umlêg, en vort met ’en kronkel langs domenei’s arf noar ’t lindenbuschke woarboven de torn van ’t karkske uutstêkt. De blauwe leikes gliensteren ien ’t zunneke, krek zoo blank as de blauwe leikes van ’t kleinere karktorntje doargunds met ’en groot kruus d’r op.
Lienks en rechts, en overal ku’j ’t korn- en weiveld tussen de hoeven zien uutblinken. Over ’t grauw plankenschutting van domenei’s arf doar zie’j de gouwe-rêgen, de volle sering en de witte sneeböllekes tussen de gruune bloai oan ’t lachen, en—of ’t van dóár kumt of van de hoagedorn bij ’t bakkershuus of van de lindes gunds, ’t ruukt.… ’t ruukt zoo zuut en lieflik da’j de neus nog wiejer ien de locht veuruutstêkt. Ge zoudt ’en uur stoan kieken, ten mienste a’j niks anders heurde as ’t zacht gegons um de oor’ en ’t zuut gefluut ien de boom’, en ’t hoanje op ’t arf, en ’t oarig geklank en geklep uut de torns; hier, zes uur ien den mergen, dóár nooiend ter vroegmis.
Moar nou, nou tuur ie noar wat anders. Gunds op den diek doar geet ’en stofwölkske op. ’t Is ’en jong vrouwmins dat hoastig naar deez’ kant veuruut kumt. Heur rok’ en schoen’ zin arg bestoven; zoo af en toe vêgt ze den neusdoek deur ’t geloat, went de zweitdroppels glijen heur ’t halsduuksken ien. Ze mot wel wied en hard geloopen hebben dat ze nou al zoo werm is.
Woar ze vandoan kumt, en wie of ze wêzen mag.…? Stil, doe moar asof ie Grietje niet kent. Joa, eiges weet ze ’t wel dat ze bleik en moager is geworden, oakelik, heel oakelik. Ze vuult wel dat ze hoast geen kracht en geen oasem meer het um hoastig heurs wêgs te goan; maar toch, tóch wil ze veuruut. Woar ze wêzen mot doar zal ze zin véúrdat ’et karkvolk hoar ien ’t gemoet kumt. Nee, de dokter bij moeders huus hie zou niet geleuven dat ’en mins met de têrink nog zoo wied loopen kos. Eiges begriept ze ’t ook niet; al um drie uren is ze stillekes opgestoan, heel stillekes, went, Peterzouze toch weerzien, en de bluumkes die ie heur gaf, en de duufkes op ’t til aleer dat ze stierf.… O lieve God! wat griept heur dat woord ien de borst: Starven!
En wiejer loopt ze, tot hier bij de harbarg. Den afweg mot ze af. Van de blom’ die over domenei’s schutting hangen ziet ze niks, moar zeruukttoch.… wat zuute locht! Niewoar.… „de leintebluumkes zou ze weer ruuken, moar, eerdat ’en neie oogst kwiem[211]en de twoalfde moand van heur achttiende joar.…” ’t Klamme zweit striekt ze vort van ’t vurheufd.
Zie, nou steet ze stil; ’en scharpen blik sleet ze óp noar de roam van ’t domenei’s-huus; de gardien’ hangen glad veur de gloas’; met ’en zwonk schiet ze ’t hek van den hof ien. Achter ’t schutting, ien de schauw van ’t sering en ander blomhout schuult ze weg, en tuurt en kiekt onder de bloajers deur, ’et sliengerpad ien, ’t pad, woar ens, veur ’t allerêrst den blonden krullekop bij ’t doalioaspark heur toesprak van joa en van nee, met heur dolde en.…
Zie, nou trilt ze ien al heur lêjen. Gunds uut ’t kleine deurke van de steenen trekkast, kumt ’en manmins noar buuten; de bruuiroam’ zet ie open.…; lienks kiekt ie en rechts; noar de locht kiekt ie, en noar umlêg op ’t park, woar nog heel kleine plant’ stoan bij hooge doalioastokken; ’en vroolik zwart hunje lekt hum de hand en hie strêlt ’et den kop.
En.… ’et sliengerpad kumt ie af; zie.… recht op heur toe;.… ’t blomhout veurbij, en—’t blomhout dat ritselt, as ’t kloagt: „Peter, Peter!”
En Peter ontruurt en blieft stoan; moar, goeje God! mot dát Grietje wêzen, zoo bleik van wang en hol van oog; kan ’t meugelik zin dat lieflikste dernje? Moar joa, ze is ’t; ’t is Grietje die hum verstiet, en zie, ze stêkt debêvendehand’ noar ’em uut, en smuuspelt nog ens: „Och Peter, mien Peter!”
En Peter, aldat ie hóár Peter niemeer is; aldat ook ’en kouwe weinter hum ’t hart het bevroren, hie kumt toch noader, en as ie tegen Moortje, die blafte: koest! het gezeid, dan vroagt ie heel koel en bedoard:
„Woar kom ie vandoan Grietje? Ge bint ziek, ik kan ’t oe oanzien. Wat doe’j hier zoo vroeg ien den hof?”
Zie, ’en schuwen blik sleet Grietje noar ’em op, moar sprêken kan ze niet; heur oajem is beklemd; ’t hart sloat heur hoog ien de kêl! Niewoar, alles wou z’em gezeid hebben; alles wat ze vroeger niet durfde: dat ze hum afstiet ien ’t droeve gevuul hum nooit te beheuren; van ’t wief, dat heur woarzei den dag van heur starven; van den angst, die op stond hoar beruurde, aldat ze ’t niet geleufde; van ’t langzoam gevuulen, van ’t zuutjes vervallen, en ’t bijkant niet sloapen, van alles! van alles!! went nóú, niewoar, nou zou er den Peter, den liefste, niet lachen um ’t bijgeleuf: nóú zou ie ’t wél geleuven as ie heur zag, en zeker niet kwoad zin op Grietje, die starft ien heur schoen’.
Moar nou—zoo strak sprêkt ie heur toe, en antwoord geven dat kan ze niet. ’En lange hokkende snik glijdt heur weg van ’t gemoed; ’en stroom van troan’ schiet heur vort uut de donkere oog’, en Peter, hie griept noar heur hand, went ze duuzelt zoo vremd asof ze zou neersloan.
Peter is stark; met ielke hand honderd pond te geliek op toafel te zetten, doar moalt ie geen spier um, en as ’t gewed was dan zou ie Grietje best van hier noar ’t Heunings-arf droagen; moar nou, wat zou en wat kost ie nou doen? Tussen heur bei’ was alles gedoan;[212]doarveur het dat malle schoap van ’en Sanne gezurgd, die zeker nee meinde, toen ze joa zei van Grietje en hum; die altied valse laffe proatjes gesteund het van voader en van hum.… dat vervluukte bijgeleuvige wief! Stil Peter, ie meugt niet vervluuken. Nee, goeje groote God ’t is wel woar, moar a’j de proatjes ien ’t darp hadt geheurd, en ’t sloan van ’et hart ien de borst, en gevuuld wat ie um Grietje gevuuld het van ’t weinter, dan—dan zou j’et begriepen, en begriepen óók: dat ’et nou heelegoar uut is met hum en met Grietje, en dat ie met hoar niet kan droagen deur ’t darp.
Woar mot ie noar toe? Ze zakt hoast ien zien erm.…? Och Heere, wat kiekt ze hum lief nog ien ’t oog; wat drukt ze nog oarig zien hand.… Moar nee, ’t spulleke van liefde is uut, heelegoar uut! En, as ie beroait en dan sprêkt asof ie niks vuulde: „Ge bint muu Grietje, en ziek; ’k zal oe bij Trien ien domenei’s keuken brengen, dan bêft ze en steunt ze; „Nee Peter, nee,nee!”
Peter wier kwoad, dat wier ie meesttijds as ’en ander zou schrikken. De hoefslag van ’en peerd het ie in ’t griend op den afweg geheurd; boven ’t schutting van den hof uut, zag ie ’en manskop veurbijschieten. De manmins het Peter gezien met ’en vrouw in zien erm, en Peter het Oarie herkend, de bruur van Grietje. En Peter fronst het veurheufd en zeit: „Kom Grietje, ge most goan; oe bruur is op ’t peerd veurbijgerêjen, licht dat ie oe zuukt, wat mot ie wel denken da’j hier zoo bijmienstoat!”
Moar Grietje, ze klemt zich oan Peter vast; ze kan, nee ze wil niet noar huus. En zie, oan ’t hek ien de schutting steet Moortje tegen ’en vremde te blaffen. ’t Is Oarie—’en groote kerl. Oarie houdt zien dampende peerd bij den toom en stêkt ’en geschild stuk wilgenhout, dat zien rijzwiep is, noar veuren.
Of ie asteblief is weten mocht wat of den Peter op Zundagmergen, hier met zien zuster van doen had?
Niks.
En wat of ze dan hier dee?
Dat most ie moar oan zien zuster vragen.
Of ie niet zag dat ze ziek was en muu?
Dat kos ’en stêkebliende wel zien.
Moar of den Peter niet begreep dat moeder ien droeven angst zat; of ’t geen schand was, um ’en doodzwakke dern twee uren wied van d’r ziekbed te lokken?
„Lokken!” roept Peter, en trooit met den voet veuruut. Starke Oarie, veul grooter as Peter, trekt ’et heufd ien, en zeit zuutjes: „Kom Grietje, kom mee!”
Moar Grietje kan Peter niet loslaten, en ’t smêkt van heur lippen: „Och loat mien bij Peter: veur ’t letst mo’k ’em sprêken!”
Oarie’s moeder en Sanne-meu woaren kienders van dezelfde vrouw, van hóár, die ’t Oracúlen-buukske ien d’r kammenet had; was ’t wonder dat den Oarie ’en vremd gevuul kreeg, nou ’t scharpe oog van den Peter hum altied moar oankeek. Had Sanne-meu eiges geen brief geschreven, dat de heele ziekte van Grietje niks anders kos zin as dat den weerwolf van Peter hoar ploagde,joa, dat Peters[213]weerwolf heur uut ’t bed gehoald en noar hier had gesleupt, ’t was kloar en bewezen.
Bij heurluu ien ’t darp ha’j óók zoo’n nietsige kerl, den Hannes Blits, die weerwolven kos. Dukkels had Coarel Hout hem gezien dat ie veur dood ien ’t heuj lei, en dan kroop hum ’en heel klein dierke den mond uut, krek ’en speldeknop groot, en ’t liep al wiejer en wiejer, en ’t wier al grooter en grooter,—of ’t ’en slengske of ’en duuvelje was, dat ko’j met ’t bloote oog niet gewaar worden, maar wél wist ie, dat ’t op ’en weerwolf goeng lieken, en dat ie dan beesten en minsen temtierde van geweld. As ’t voorders was uutgeroasd, dan kwiem ’et ding den eigenste weg weerum, en ’t wier al kleiner en kleiner, en kroop den mond weer ien, woar ’t uut was gekommen, en de kerl wier wakker en was stik veralterierd. Ens had Coarel Hout d’r oarigheid ien gehad, um ’t dooje lief van den Blits ’en heel eind wiejer te sleupen, moar dat was spektoakel! ’t Klein ding kwiem weerum op de plek woar Blits gewêst was, en drêjde en drêjde ien ’t ronde, en, as hie hum toen niet krek had gelegen op ’t stee woar ie êrst lei, dan was ’t nog de vroag of den weerwolf niet altied d’r buute gebleven en Blits wel ooit weer was lêvend geworden.
En met zulke dinger ien ’t heufd, was ’t dan vremd dat Oarie die Grietje op ’t Heunings-arf had willen zuuken—dat Oarie heur nou rukken wou uut den duuvelsklauw woarin ie heur vond? ’t Zou laf wêzen as ie terug trooi, en heftig zeit ie: „Ge zult mien zuster losloaten of anders.…!” en griept noar Grietjes erm, en sleet den Peter onwillens met de zweip ien ’t gezicht.
„Oarie loat stoan! Ik kan en ik wil niet!” kloagt Grietje. En Peter—al ’t leed dat ie droeg, hie vuult ’et niemeer; dat Grietje hum nóg en verechtig liefhet, dát griept hum ien ’t hart, en alschoon ie ook mistast, hie meint nou heel zeker: dat bijgeleufsdwang van stêkebliende moagschap heur liefde versmoorde en ’t wit op heur koak’ lei:
„Nee! Grietje zalblieven, as ze eiges niet goan wil!”
En Oarie met duuzenden noald’ ien de oog’: „Dat, dát veur den weerlich! dat zal ik is kieken!”
En kiek dan, rukkende met de linkerhand oan ’t halstertoom van ’t jonge peerd, dat—altied oangeblaft deur Moortje—hoog met zien kop ien de locht, achteruut trekt, griept Oarie nog ens met de rechterhand noar zien zuster.
Peter houdt den erm as ’en schild veur trillende Grietje en trooit achteruut.