Phu! zoo gluujend was ’t ien doagen niet gewêst. Wie over den Rien voer—van de Bêtuw noar de Vêluw, of andersum—die most, as mins, al z’n verstand gebruuken om niet over den rand van ’t bootje as ’en rot ien ’t water te springen, went die zon.… neemoar die zon, ze stak as ’en noald! Wiend? Zelfs geen onneuzel trekske liep er over ’t woater.As Bram Oarends, uit de Bêtuw, niet zoo arg verliefd was gewêst, dan zou ’t hum zeker berouwd hebben dat ie zich met zóó’n hits noar de Vêluw liet overzetten.—Brams voader zei giesteren da’j van zoo’n hits heelegoar versmelten kos, krek as ’en keers deur de vlam.—Nee, gekheid!Alêvel, ’t is toch gluujend op den Rien.Bram streupte de mouwen van zien Zundagsche jas op, en sliert de beie hand tot over de polsen deur ’t woater. Moar wat helpt ’et! ’t Water is zoo werm dat de boars d’r wel goar ien mot wêzen.—Phu! wat ’en hits!Nou, ’t lupt op ’en eind; de boot kumt ’t kribhout al noader. Teun de veerknecht zeit: „Goddank!” Bram griept ’en tak van ’t rieshout oan den Vêluwschen oever; zeit:„G’endag soam!” en stapt dan de boot uut.Teun de veerknecht brendt zich bijkans de vingers oan den ketting van ’t oakske dat ie vastleit; kruupt onder ’en wilgeboom; bloast tegen de knoas’—’t klein gediert’—dat ’em ien de oog’ wil vliegen, en gluurt toch Bram noa; Bram, die nou al gunder oan ’t eind van de wei, de zwoare eikenloan ienstapt, woaronder ’t zwart ziet, arg lommerig-duuster, met kleine glimpscheutjes van de zon d’r deurheer.Teun kiekt ’em noa, en gronnikt met ’en bezonderen gloed ien ’t oog. Hie weet er meer van! Bram Oarends het niet zwiegen kunnen. Bram het ’en liefke op ’t Hoog. Moar sjuut! d’r kos niks van ienkommen; went, a’j zooas Brams voader groote gloas’ ien oe hofstee, en dik duiten ien ’t kammenet het zitten, dan zu’j ’en erm kiend van ’en tolboas toch krek zoomin oanzien as ’en verloopen schoenzool.—Alêvel, wat schêlt ’t mien, denkt Teun, en kiekt nog lilliker:[255]’t Geval is er veur mien niet te slechter um. Aldat Oarends en de vrouw ’t goedvonden; Nolleke Janssen zal in ielk geval as roazend wêzen. Van kiends af oan woaren Bram en Nolleke oan mêkoare toegezeid. De Janssens en Oarends zin altied koek en ei.—Joa, Nolleke zal schuumen van kwoadheid; en ikke.….. Wel deksels ding! doar was hum en knoaske vlak ien ’t oog gevlogen; hie drukte ’t dood, en ’t beet hum ien ’t oog.—Zu’k duuvels gediert’!’En klein bietje loater kwam Teunes hoastig onder den wilg uut, en stapte weer de boot ien.—’t Woater liep ’em met heele stroal’ langs de hoaren, went hie roeide zoo hard as hie kos noar de Bêtuw weerum, veul harder dan straks met Bram noar de Vêluw.Teun had ’en adee gekregen; ’en ienval, sekuur! Hie zou ’en brief schrieven op den noam van ’en ander.Toen ie straks thuus en op zien kämerke kwiem, toen nam ie uut de loai van z’n loaitoafel, ’en gruune portefeuille; scheurde ’en blad er uit, en schreef met potlood:„Mejuffer Nolleke Janssen!„Wetende dat UE in de rechtveerdigheit zeit, en geen verdraaijing of logentoal duldende, zoo heef ik UE kennis te geven alsdat UEdles uitverkorene, vol haat en tegenstand, schandelijk leugens tegen UEdele uitbroeit als een kiep z’n eiers. Hij heeft UE. smadelik verraaijen als een Judas Iscariot, want ofschoon UE meer as meer zijt van aanzien en biên, zoo heef hij zich eiges verslingerd aan een vrouwspersoon dat krek zooveul as niks is.„Als UE. daarvan meer wil weten dan heef ik UE. bloot den noam van een manspersoon te noemen die.…”Teun scheurt opnieuw een blaadje uit de portefeuille en schrijft dan verder:„.… die altijd zeedig en onbesproken van handel en wandel, er niks geen belang bij zou hebben om UE tegen het adder op te stoken, maar hem over het water mot schipperen als hij zijn eigen op Het Hoog gaat verslingeren. Deze persoon, zijnde Teunis Van Vlot, veerknecht, raai ik UE aan van denzelven de waarheid en niks dan de waarheid te goan vernemen. Deze persoon is een vriend van mij, ofschoon hij niet wetenschappelijk is dat ik UE deze schrijf, moar ikke weet dat hij u ganschelijk vereert omdat UE de eerste uut de Bêtuw zijt van aanzien en biên. Wetende alzoo dat alles in de overtuiging is gelegen, en van niks geen nietsigheid, eindig ik met de pen maar niet met het hart, mejuffer Nolleke Janssen, zijnde ik uw Vriend.…”Even hield Teunes op; zag eenige oogenblikken naar boven; en schrijft dan: „Jan Peper.”Teun lachte, ’t was goed geprakkezierd: Jan Peper! Zoo’n mins was er geen ien ’t heele darp.—Zie zoo! Nog ’en dubbel blad uutgescheurd; nou ien ’t vierkant gevouwen, den brief er iengeleid; ’t adres er buuten op; ’en rood ouweltje d’r tussen; zes keer den duum met den noagel er op gedrukt.…Kloar is ie!Omstreeks denzelfden tijd zat Wouter Arends, de dikke boer van[256]de hoeve ’t Rijnland, onder de linden aan de schaduwzij van zijn schoone hoeve, puffend en blazend zijn portie bier te verorberen.Arends zag er al heel welvarend uit.—Moar, zeit ie: schien bedriegt. Zooas ie hier bijveurbeeld op deze bank zit, is ie nog goed genogt um ’en oog over ’t volk te houen; welzeker, en um van doag met ’t ienvoaren van ’t heuj toe te zien of de vrachten, die ’t hek binnenkwammen, en langs hum heer noar denheujbargreejen, wel goed zin geloajen of krek genogt op tied kommen, moar, och nee, met den oardschen tabbernoakel was ’t anders noarigheid!—Loopen, dat goeng al bijzonder slecht; wiejer as de harrebarg kwiem ie niet mekkelik. Joa wel, zeker, hiekonwel loopen, moar ’t dee hum kwoad; ’t loopen parste hum altied ’t bloed noar ’t hart, en doar ko’j ’en hartteering van kriegen had den ouwen dokter gezeid. Den ouwen dokter had er bij gelachen; moar dokters worden op den duur ook wreed van gemoed. Geen wonder a’j alle doag’ ermen en beenen afzoagt asof ’t um ’en sneedje Dêventer koek was te doen.Wouter-boeris niet in ’t beste memeur. De knoas’ zin lastig; de wispen snorren hum langs ’t geloat; en ’t is ’en hits um iemand, die toch niet te best is, heelegoar van de been’ te smieten.—’t Zou bêter zin as ie stillekes wat kos goan liggen. As ’en mins sloapt dan rust ’t bloed. Natuurlik!—Moar hie kan ’t volk op den dag van ’t heuj ienhoalen toch niet heelegoar oan zich eiges overloaten.—’t Was ook ’en miesderoabel onneuzel ding dat Bram ’t krek nóu ien ’t heufd het gekregen um noar ’t Hoog te goan. Moeder Lina had ’t niet permetiere motten. Phu!Wouter-boer vat nu langzoam de kruik; schenkt zich het loatste glas bier in; ledigt het glas; steekt dan zonder om te zien, den duim noar achter, en tikt, twee, driemoal tegen het vensterglas.Vrouw Lina wist wat dit beduiden moest.Uit den kleinen voorkelder haalde ze aanstonds een versche kruik bier; ging er mee naar buiten; kwam ook êfkes phu tegen de zon, die heur ien ’t geloat sloeg; ging toen onder de lindes, en zette de volle kruik, in plaats van de leege, op tafel.Vrouw Lina was ’enheelknap mins,—’en bietje te schroal veur ’en vrouw van ien de veertig, zei Wouter, moar zei Wouter ook: wat nog ’t argste was, de vrouw mankeerde nooit niks, en doarum had ze geen begriep van andermans leed, en nooit geen woord van beklag.„Kh’m! Ik begriep toch niet Liene, da’j Bramvandaagnaar ’t Hoog liet goan.”„En hie het van mergen oan ou zelf gevraagd, Wouter.”„As ’kjoaheb gezeid, dan he’k eigenlijkneewillen zeggen,” is Wouters antwoord: „As ’en mins sloapt, dan is ’t onverstandig um te vroagen, Liene.”„O, ’k docht da’j den heelen nacht geen oog had dichtgedaan, Wouter?”„Den heelen nacht! kh’m, nee geenhalfoog, went, as ik ’s nachts op de rechterzied lig, dan begint de linker milt altied op te speulen van geweld, en a’k dan op de linkerzied keer, dan begint de rechter[257]milt weer van veuren af oan da’k er oakelik van wor; en joa, dan soezel ik ’s mergens wel zoo’n kertierke, moar sloapen, nee!”Of Wouters rechter milt weer begon op te speulen? althans, ter wijl hij in een enkele teug het nieuw ingeschonken glas verdwijnen deed, trok hij een leelijk gezicht, en zei toen blazend:„Moar sloapen of niet sloapen Liene, ik weet dat Bram noar ’t Hoog is. Met lammers of schoap’ het ie nou niks van noode; en a’j mien niet heelegoar ziek en dol ien ’t heufd wilt moaken, zeg dan wát ie d’r doen is?”„Moar Wouter hoe zou ikke.…” zegt vrouw Lina, en ze draait zich wat ter zijde, want ze vuult dat ze verschiet ien ’t geloat.„Hoe zou ikke! k’hm! Hoe zou ikke!” herhaalt Wouter: „Komplotjes! Iemand ziek, iemand gek moaken! Hoe zou ikke.…! Wát ikke? Woarum is ie noar ’t Hoog, zeg?—Geen antwoord? O God, a’j is vuulde hoe ’t bloed mien noar ’t hart schuumt. Mo’jzóó oeman liefhebben Lina?—As ’k denken most dat Bram um die gekkigheid naar ’t Hoog was gegoan!—Wat blief? Denkt ie oan ’t kiend dat ie ien De Pauw zag? Sprêk! O Heer, a’k met de teerink of ’en verval van krachten lig, dán zu’j sprêken,dán, as ’et te laat is!”„’k Weet niet Wouter woarum ie weer zoo woest bint! Noe joa: en aldat Bram dan nou is ’en gekkigheidje ien ’t heufd had; aldat …”„Aldat!” roept Wouter-boer zoo rood als ’en kreeft: „Aldat! ’t Mot een spichtig ding wêzen. Hei’j plan um oe zoo tegen oe wettigen man te verzetten? Is de jong verechtigdoarumnoar ’t Hoog toe! Dát zal m’n dood wêzen, went, wát heb ik anders op de wêreld as dat eenige kiend! Niks geen spier! En as ’en moeder dat kind dan opzet um zich eiges te versmieten; en vergêt dat we hum oan de Janssens hebben toegezeid!—O God, a’k ’en hartsteerink krieg dan bin gij d’r schuld van, zeker!”Vrouw Lina zweeg: nam Wouters rooden zakdoek, die op de tafel lag, en wischte er hem de zweetdroppels mee van het volle gelaat—Ze heeft alweer gehoord: Wouter had niks, volstrekt niks anders op de wêreld as zien eenig kiend!—O, ze wist ’et allang. Vroeger kon ze schreien as ze ’t heurde, moar nou, nee, ze had er zich overheer gezet; ze zou er wel oan wennen ien ’t eind.„Ge mot oe niet kwoad moaken, Wouter; ge kriegt ’t toch al zoo werm van ’t bier,” zegt ze een oogenblik later.Van ’et bier!—Wouter bloasde.—Hie zal moar zwiegen. Dommer proat was er niet te heuren. Asof de wermte van ’t bier en niet van de zon kumt! Welzeker van ’tbier, went ’et bier kost ’en bagatel geld, doarum! En dat eigenste bagatel zou ze liever oan ielk ander as oan hum gunnen. As Lina moar ’en kriezeltje verstand had, dan zou ze begriepen dat zien lêver ’t best bij ’en gluujende ploat is te vergelieken: kwiem d’r niet ielkreis ’en afkoelsel op, dan sloeg de brand noar ’t hart, en: genacht soam!Wouter dronk. Sprêken, nee, dat dee ie niemeer. Hie vuult dat ’et hum kwoad doet.—Met vrouw Lina is toch geen verstandig woord te redenieren. Moatregels zal ie nemen!—As ’t jungske ’en[258]oaverechts adee het, en deur zien moeder bedurven en verleid wordt, dan zal ie met geweld ’en stökske d’r veur stêken, en zeggen: D’r uut er mee jungske! A’j gekkigheid ien ’t heufd het, stêk dan oe kop ien ’en kuup koud woater; en bi’j verliefd da’j ’et trouwen ien ’t zin kriegt, neem dan ’en dernje van pestuur en fatsoen, zooas we allang veur ou destenierden; zeg oan Nolleke dat ’t meines wordt en.…Zie, of ’t was afgesproken, doar kwiem Nolleke krek ’t kleine hek van den bloemhof ien.Nolleke kon ’t hek hoast niet deur, zoo breed van heup as ze was; en bukken most ze ook um onder den pompoen deur te kommen, die ien den boog boven ’t hekske hing.Jong: wa’n stevig Nolleke! ’En breeje rand van ’en bruin streujen hoed dekt heur geloat veur de zon, moar as ze ien de schauw van de lindes kumt, en „g’endag soame” zeit, dan zet ze bloazend den hoed af, en a’j ze dan goed ien ’t rooje ronde geloat hebt gezien, dan ku’j zeggen: zie zoo dat he’k gezien.„Complement van voader en moeder en of Bram van middag mee spekpannekoek kwam êten? Hie lust ze zoo gern.”Dat Nolleke ’en liefelikke stem het, doar ku’j ook niet in roemen.„Bram is noar ’t Hoog toe,” zegt vrouw Lina.„Noar ’t Hoog! Wat duut ie op ’t Hoog?” vraagt Nolleke, die den valschen brief van den pseudoJan Pepereerst bij haar tehuiskomst zal vinden.„Kh’m! Lammers koopen,” zegt Arends; en dan: „Lust ie bier Nolleke?”„Nee, bier lust ik niet.”’t Is toch ’en lomperd, denkt vrouw Lina en gaat naar binnen.„Wanneer kumt ie weerum?” vraagt Nolleke.„Wanneer? ’k Weet niet,” zegt Arends met dichtgeknepen oogen. Een oogenblik later: „Kom is êfkes hier bij me zitten?”Nolleke zat al. Dat wil zeggen, niet op de bank naast Wouter-boer, maar met één been half op de tafel, zoodat de tafel onder Nollekekrakzei.Wouter-boer schenkt zich in, en dan:„’t Is te werm um druk te proaten, en êvel ’k hebtochal te veul geproat Nolleke. Bram is ’en goeje jong, niewoar? En gij—kh’m, gij bint as melk en bloed!”Nolleke wier nog roojer; moar, dat sjapieter doar had ze wel oarigheid ien. Ze smiet den elleboog op de knie, en ’t heufd ien de hand:„Goddank, ik bin gezond van harte.—Bram ’en goeje jong.… Wat zou dat?”„Nou, niewoar, ge meugt ’em gern?”„Bij de oor’ trekken, zeker.”„En op spekkoek traktieren?”[259]„Noe joa, as we eiges genogt hebben.”„’t Most er moar gauw toe kommen Nolleke.”„Met watte?” en ze trekt een blad van den boom, en haalt eenwesp, die in Wouters glas viel er mee op ’t droge: „Stom ding! Vort! Zie, doar snort ie.”„Met watte!?” herhaalt dikke Arends: „Wel met de groote sprong van oe beien.” Zachter: „’t Wordt tied Nolleke.—’t Geet met mien achteruut. Joa zeker, ’t is niet richtig met mien. Bij veurbeeld, ge ziet da’k bier drink, moar da’k dorst heb, nee, dat kan ’k niet zeggen, en da’s ’en slecht teiken.”Nolleke gronnikt.„Ge ziet er anders nog al welvoarende uut boer Oarends.”„Kh’m! dat zeggen ze; moar ’en mins vuult z’n eiges ’et beste.” Geheimzinnig: „’s Oavonds geen êtlust Nolleke. As ’k drie sneêen mik met ’en eindje worst heb gegêten dan, ’k weet niet, dan gêf ik um de dikke melk geen spier meer.”„En loatst zag ik oe twee borden met smoak d’r op toe êten.”„Kh’m! joa; moar, allegoejedingen bestoan in drie, Nolleke.—Nee: ’t wil niet meer, en doarum,—ge zult ’t alêvel verstoan: ’en voader wil z’n kiend dan toch nog gern gelukkig zien.—Nou! Bram is stil van memeur en koerakter. Heur is: ’k zal ’em zoo gauw as ie thuus kumt bij oe oansturen.—Gij Nolleke, bint meer mans as hie; ge mot ’em moar ’en bietje ien ’t gevlei kommen.…”Nolleke springt in ’t zelfde oogenblik van de tafel; en dan, in haar volle breedte er voor, met de handen in de zij, roept ze:„Zou ik ’em oanlonken!? Nee Wouter-boer; a’j denkt da’k doartoe kapoabel bin, dan hei’j de rechte niet veur.”Arends wischt zich onrustig de zweetdroppels van ’t voorhoofd. Nolleke vervolgt in éénen adem:„Da’kneezou gezeid hebben as ie ’t heel gern wou, dat gleuf ik niet, wentgoedis ie; en ook, as gelluu kumt te vallen dan zit ie dik ien de moppen. Hoe meer bij mekoar hoe bêter; ’en mins kan ze gebruuken. Moar.…”Arends schuift heel onrustig op de bank heen en weer, zoodat de bank er van kraakt. Nolleke kos zoo oakelig rondborstig wêzen.—Goeje hemel:as gelluu kumt te vallen! Wouter het geen dreuge droad oan ’t lief; en Nolleke proat al wiejer:„Moar a’j meint da’k ’em op spekkoek zou traktieren um ’em met stroop te smêren, zie, ’k smeet húm en oú en oe allegoar nog liever met ’en gluuiende spekkoek vlak ien ’t oangezicht.—Goeje mergen!”Wouter-boer was er perplekst van. Doar liep ze vort, dikke Nolleke; ’t hekske met muujte weer deur, zich bukkende veur den grooten pompoen.—Vort was ze!—Nee moar, Wouter-boer was erkapotvan! ’t Zou hum kwoad doen, opbrêken, zeker! Wa’n bretoale mond kos dat Nolleke opstêken. En toch,—as Bram zich eigen oan ’en spiering op ’t Hoog versmieten goeng—Nolleke.… wa’n keurlik pestuur!Wouter-boer wischte zich nog eens de zweetdroppels van ’t gelaat,[260]en toen, toen stak hij zonder om te zien den duim weer naar achter, en tikte op het venster, om—z’n darde kruuk bier.Inmiddels heeft Bram Arends aan de overzijde van den Rijn, onder ’t dichte eikenloof zijn weg vervolgd.Bram wist het: hier, bij den grooten plas, waar de laaghangende takken zich in den donkeren spiegel baden, hier moest hij rechts het tamelijk steile grauwgele zandpad op—Vóórdat Bram echter den Veluwschen bergrug beklom, blijft hij nog even staan.Z’n hart begon zoo wonder te kloppen. As ie boven op den barg is, en dan ’en goed eind deur ’t bosch en ’t akkermoalshout loopt, met nog ’en klein eindje rechts den stroatweg, dan zal ie heur lêvende snuutje al vlak veur zich zien, dan.… Och lieve deugd, ’t hart klopt ’em as ’en gek, as ’en harlozie dat gauw geet. Moar toch, hie kan ’t lachen niet loaten, joa lachen mot ie. Och hie is zoo verliefd.Nou schept Bram oajem, en zie, doar geet ie ’t pad van den barg op.In de deur van een klein huisje met een tolboom aan den straatweg, stond terzelfder tijd Driekske van oome Thijs den tolbaas—die vroeger schaapherder was. Ze stond er in de schaduw. Natuurlik, went ie zolle niet gleuven zoo werm as ’t binne in ’t tolhuusken was.—Oome Thijs had gelachen, dat Driekske ’t opgemoakte brood niet noar den bakker hoefde te sturen, went dat ’et nou van eiges wel bakken zol.—Oome, och joa—oome is zoo’n beste vroolikke mins! Was er wel één dien ze liever had op de wêreld! Moar ’t is toch vremd, denkt Driekske al verder: siends da’k de veurige wêke met de mart ien stad was, ben ikke lank zoo vroolik niet meer, en—nee, zoo goed veur oome ook niet.—’t Was ’en vriendelik jungske; heel vrindelik! Moar ’t zou bêter gewêst zin as ie met den martdag uut De Pauw te Oarem was weggebleven, went, nou kumt ie mien ielkreis weer veur den oandacht: en, dan zeit ie: Zóó, bin ie ’en dochter van den tolboas Witte? En zoo al wiejer.—Wat ie mien loater zoo heel zacht ien ’t oor fluusterde, loa’k doar niet oan denken. De Bêtuwsche boerkes zitten zoo vast ien de vette klei; en ikke.…? O foei! ’k bin oomes kind, en oomes zuster, en oomes vrouw. Kom, loa’k liever is zingen, ’t is bêter as prakkezieren.En heur stem klonk as ’en klökske; zóó rein, dat ’en eekhornje ien den beukeboom bij ’t tolhek, z’n snuutje um den boom stak, en luusteren bleef.Heur, nou begint ze:„’t Was lieflik en stil in den oavendstond,De veugeljes zongen heur liedjes ien ’t rond,De moan blonk ien ’t bosch en ze lachte vol vree;En Elsje, mooi Elsje, die dee ’t met heur mee.[261]’t Was lieflik ien ’t bosch en geen bloadje bewoog,De nachtegoal zong, en de moan lachte umhoog,Nou, lachen, dat mocht ze; moar Elsje nog meer,Went—koozend zat Reindert ien ’t mos bij heur neer.”Of ’t eekhornje boven ien den beukeboom meinde dat er onroad was.… Vort wipt ie van tak op tak ’t bosch ien.Driekske had bij ’t letste woord dat ze zong noar den hoek van ’t hout gezien woar de zandweg op den stroatweg uutkomt, en—’en kleur as vuur had ze gekregen. Krek geliek dat den eekhorn ien ’t bosch sprong, is zij met ’en zwonk de deur van ’t tolhuusken iengevlogen.„Wel mien snuusken, loat ie Reindert en Elsje moar zoo ien ’t mos zitten! Woarum vliegt dat zoo pardoes den tol ien?” zegt Thijs de tolbaas, die ’en wollen sok zit te breien, en lachend den blik naar ’t meisje wendt.„Ik kreeg ’t zoo werm, oome.”„Van ’t zingen? Dóarum doen de nachtegoals ’t misschien as de zon ien ’t west is,” lacht Thijs: „Van den kuulen oavend te zingen a’j ’t zoo werm hebt, kan anders geen kwoad. Zie, ’t frischt mien op da’k grovve wollen sokken brei; noe denk ik oan den winter as ’t kolde is, en hoe we dan met ’en roojen neus noar ’t zunneken uutkieken.”Driekske hoorde maar half wat oome verder sprak; ze keek naar de deur; zette een stoel recht; nam haastig een paar voorwerpen van de tafel, die er anders volstrekt niets misdeden; trok even aan haar heldere mutske, en—’t was wel ’en wonder van Driekske—êfkes, zoo heel êfkes met ’en zwonk keek ze in ’t kleine spiegel.O Heere, doar was ie!Bram Arends stond op den drempel.Bram had allegoar zwarte en rooje sterrekes veur de oogen; misschien umdat ie pas uut de felle zon kwiem.„Is doar iemand?” vroeg Thijs, terwijl hij toch Bram met zijn groote blauwe oogen vierkant aankeek.Bram had iets vremds ien de kêl dat ie niet proaten kos; alêvel ’t antwoord was toch ook niet neudig, went de kleine mins keek ’em vlak ien ’t oangezicht. En,—Och lieve heer, dóár was zij!„’k Zeg, Driekske, is doar iemand?” herneemt Thijs iets luider, en ziet nu ’t meisje vragend aan.—Joa, d’r was iemand.—Wat ie wol dat.… nee, dat wist ze niet—Misschien wol de vrindschap is opstéken? Misschien.…?Bram Arends begriept dat ie toch zoo niet kan blieven; went die groote blauw oogen van den sokkenbreier zien hum moar altied stief oan, en hie zeit:„G’en dag soame boas Witte;ikkebin ’et.”„Ikke!” lacht Thijs,„da’s sekuur genoeg. ’k Weet niet of er drie of vier millioen ikkes in ’t lieve land zin. Wês welkomikke. Goa er zitten. Daar steet ’en stoel.” Thijs wees waar de stoel stond.[262]„A’k me niet bedrieg,” herneemt Thijs,„dan he’k ’t plezier ’en manspersoon van jonge joaren veur me te zien.…?”—Nou da’s en mooie! denkt Bram, zou de tolboas meinen da’k en verkleed vrouwspersoon was.—Efkes ziet ie naar Driekske: Och goeje hemel, zóó as ze doar steet, schuchter met den veurscheut zoo half ien den mond, nou is ze nog honderdmaal fiener en mooier as loatst te Oarem ien ’t lozement De Pauw.—’t Was krek ’en engeltje van ’t urgel ien de kark; moar met kleerkes oan en ’en frisse kleur zonder bazuun.Bram had ’et vreeselijk warm, moar hij verstout zich. Schuins naar ’t meisje ziende, gaat hij een schrede vooruit, steekt den tolbaas de hand toe, en zegt:„Ik kom kennis moaken boas Witte. ’k Weet da’j vroeger schêper bin gewêst, en umda’k lammers wou koopen, zoo docht ik da’k hier wel road zou kriegen.”’t Was vremd, Bram hiew de hand al veuruut, moar Thijs scheen er geen trek ien te hebben.Bram wier nog wermer; de mins keek hum toch zoo wonderlik oan.—Zou ie ’t begriepen wát lammeke hum noar ’t Hoog had geroepen? Zou ’t ook van dien mins ’et ooilam wêzen dat ie hoalen wou noar de Bêtuwsche klei?„Oome is blind, heelegoar blind,” fluistert Driekske met meewarige stem; en luide: „Oome hie stêkt oe de hand toe.”—Die blauwe heldere oogen,blind, stêkeblind! Dát greep Bram diep in ’t hart, en hij drukte de hand, die nu veuruut was gebracht.„Da’s te zeggen, krek blind bin ik niet,” valt Thijs in: „went a’k nou moar wete, hoe da’j d’r zoo wat uutziet kammeroad, dan zie ik oe m’n heele lêven zoo goed as ’en ander.”Driekske heeft den boezeloar al loaten glippen, ze leunt nu op den schouder van Thijs, en—toch zoo’n bietje schuchter zegt ze, terwijl ze zoo half-oogig soms noar ’t Bêtuwsche jungske ziet:„Blonde hoaren Oome. ’En knap rond veurheufd. Oogen licht blauw, kleur.… as van de bluumkes op ’t porselein. Knappe neus.”„Groote neus?” vraagt Thijs.„Nee,” zegt Driekske, „volstrekt niet; noar den oard oome.”Bram meinde dat z’n neus groot was: alêvel as dat snuutje ’em noar den oard vond, dan zou ’t wel zoo wêzen.—Bram keek strak veur zich uut. Luuster, ’t mooie kiend teikende wiejer:„Ooren half onder ’en blond vlökske hoar, dicht bij ’t heufd; niks rood; zonder ringskes. Kin rond; zoo’n klein bietje veuruut. En frisse kleur. Blauwloakensch pak; bruin vest met botten knoopen, en.…”„Ho, ho!” roept Thijs: „Niet te hoastig snuuske; ie hebbe nog niks van den mond ’ezeid.”Zou Driekske ’t vergêten hebben? Ze kreeg een kleur as vuur; en Bram die ’t met ’en schuunsch oog gewoar wier, kreeg van de weerstuut d’r een as ’en zon bij ’t ondergoan. En Driekske zei zuutjes:[263]„De mond oome—o, dat schikt genoeg: ’en knappe mond oome.”„Rooje lippen?” vraagt Thijs.Bram—’t was oarig—Bram kon dien eigensten mond niet stilhouen; ’t woater kwiem ’em oan de lippen; hie dee heel zuutjes ’en stap noar Driekske veuruut, en—nee, met ’en schuunsch oog zag ie noar den blinde; nee, ’t zou gnieps en slecht wêzen, met zoo’n erme mins; en Bram trok den roojen neusdoek uut den zak, en wischte zich eiges er mee deur—’t pertret.„Best zoo snuuske!” valt Thijs nu in: „Nou zie ik hum goed.Driemoal knapniewoar? Wi’k oe zeggen wie ’t is? ’t Is ’et jungske van den veurigen martdag uut De Pauw te Oarem.”Bram meent dat het onweert bij zonneschijn. Wat deksel! hoe kon de blinde dat weten!Driekske is er kloar van geschrokken: hoe kon ie ’t zoo roajen!„Joa, kammeroad,” herneemt Thijs: „da’j zonder licht ien de oogen, zien kunne, dat begriept niet ielke mins; moar ’t is zoo.—Eén dink is jammer veur oe; ’t lammeke zal van heur schêper niet af willen, aldat zelfs de schoapskooi in oe vette Bêtuw wied veur d’r open stoat.”—Och, Thijs weet wel bêter, as ’t er op oankumt dan zal zelfs ’t lieve Driekske, „heur driemoal knappe jungske, met ’en mond noar beheuren” niet veur den blinden oom ien de stêk kunnen loaten; da’s den amoer; moar tegenstand uut de Bêtuw dóár is ie bang veur. Alêvel op d’eigen stond as Thijs van ’t lammeke sprak dat heur schêper niet zou willen verloaten, is ’t hart van Driekske oan ’t kloppen gegoan, zóó dat heur willens of niet de trönjes ien d’oog’ zin gesprongen. Ienéns, pardoes, doar lei ze um den goejerd zien hals. Zou ze húm, den stakker, den besten, den vroolikken blinde verloaten!„Nee oome, nee! van oe afgoan dat doe’j ’k niet; nooit van z’n lêven!” roept ze, en verbergt haar lief gezichtje voor de oogen van dat knappe Bêtuwsche jungske, oan oomes trouwe borst.Bram Oarends was d’r beduusd van geworden. Onderwêg had ie straks wel honderd keer bij zich eiges gerepeteerd hoe ie met zien amoer veur den dag zou kommen. Hie had gemeind dat ’t wel oavend worden kon eer ie ’t woord ronduut tegen dien oome over de lippen zou hebben. En nou, ’t is nog geen tien menuten dat ie binnen den tol was, en—zonder dat ie één éénig woord had gesproken, was ’t al alles d’r uut; en—’t leek zoo te wêzen—al uut er mee ook.Alêvel da’s tochals-teegezwiend! Bram had ’et werm; moar, luuster, dom is ie niet:„Da’s gauw begrepen boas Witte, en gauw besloten van ’t lief Driekske ook. Nou, ’t verlocht mien da’j alles geroajen hebt; en ’t duut mien ook goed dat Driekske oe zoo lief het, en oe nooit wil verloaten. Da’s een goed teiken boas Witte.”Driekske zag op, en noar ’t Bêtuwsche jungske. Och, wat sprak ie oarig. Moar kiek, hie wischte zich ’et geloat. Och heere, hie[264]zou wel dorst hebben, en wel muu zin van ’t loopen ook.—Alschoon ze oome nooit verloaten wou, ze kon ’t jungske, dat heur ien De Pauw te Oarem zoo wat oarigs ien ’t oor het gefluusterd, toch wel ’en goed hart gunnen;—en ’en stoel geven;—en ’en glêske suukerwoater met en scheutje azien prezentieren; woarum niet; ’t azienwoater zou hum verkwikken; bêter drank is er met de wermte ien de heele wêreld niet te prakkezieren: „Niewoar oome Thijs?”„Wel zeker snuuske,” zegt de blinde, en Drieksje ruurt met een pleeten lepeltje in haar Veluwsche limonade; en Bram, as ie ’t glas neemt, dan zeit ie: „O!” went hie had die kleine pink er hoast bij genomen. En as ie den drank drinkt, dan zou misschien ’en ander ’en zuur gezicht hebben getrokken, moar hie—nee, nooit had ie zoo’n verfrissing gepruufd, en nooit had ie eugskes gezien, die hum zóó lieflik vroegen: of ’t hum goeddee, en of z’em ook nóg op zoo’n glêske traktieren kos.—Noe joa, ’t glee toch zoo koel noar binnen, en: „Geen nood boas Witte, te gauw drink ik niet.”Hoe ’t zoo geloopen was kos Bram zich eiges niet verkloaren, moar, met ’en wondere franse slag had die tolboas hum tot den aftocht bewogen. Nee, ’t hoefde met dat liefke nietUUTte wêzen had ie gezeid, en Driekske toen ze hum bij ’t afscheid die kleine hand gaf, toen het ze ook gefluusterd: „Oomeverloatendoei ik wel nooit, moarouvergêten.… ’k zou niet weten woarum.” Alêvel ’t was hum toch wat al te gauw huus-in huus-uut gewêst; en, hie zou dan nou weeralleen.…Zie, dát was wonderboarlik! Toen Bram den blinde ’en hand tot afscheid wou geven, met de belofte dat ie erst met voader en moeder zou sprêken, toen het de blinde gezeid, dat ie ’en goed eind meeging um Bram ’t allernoaste pad over den barg deur ’t bosch te wiezen, went de rechte weg, niewoar, was toch altied de kortste, enhieróók de beste.’t Was al heel wonderboarlik: Thijs Witte wou niks van geen vasthouen weten: ’En dun hoagedorn-stökske had ie ien de hand en doarmee spitste en tikte ie veuruut en op zied—krek as ’en peerd met de oor’ speult. Joa, asof ie ’t heele landschap ien ’t heufd had, zoo sprak ie van de hei op zied, en ’t beukenbosch gunds, en ’t deurzicht op de Bêtuw; en de bremstruuken hier en de wilde eerdbêzen doar ien ’t gres.—En op ’t smalle poadje deur ’t hout, liep ie Bram veuruut; niet te hoastig moar heel sekuur. Zeker, ’t was ’en miroakel!As Bram ’t niet eiges gezien of geheurd had, hie zou niet geleufd hebben dat ’en blinde zich zoo redden en op ’t gevuul af kieken kos, moar nog minder dat ie vroolik zou proaten as de kloarziendste mins, alschoon de heldere gruune zomerdag, toch stikduustre nacht veur ’em was.[265]Terwijl de beide mannen nu juist bij een kromming van het smalle pad, den heuvel afdalende, achter het struikgewas verdwijnen, heeft er aan de Betuwzij nabij de rivier, een ander tooneel plaats.Nolleke Janssen, die pas nietsig van kwoadheid over de proat van boer Oarends was thuus gekommen, het deur ’en errebeiers kiend ’en brief gekregen; den brief deur Teunes geschreven.Nolleke het den brief gelêzen, en, van vuurrood is ze spierwit geworden; heur dikke hand’ het ze tot vuusten geknepen; ze is zich goan wasschen oan den put; en boven op heur cel het ze oan ’t loddereindeuske geroken. Maar nou—weg met die gekheid! Zoo, nou vuult ze zich stark. Vort mot ze noar ’t veerhuus!Teun de veerknecht lei oan ’t woater platweg achterover op den grond, ien de schauw van ’en rietmat. Toen ie Nolleke van verre zag oankummen, toen kneep ie de oogen dicht.—Hij sliep.—Doar kumt ze. En dan, as Nolleke al veur de darde keer zien noam het geroepen, en êfkes met heur voet hum ’t wakker worden meklik moakt, dan zeit ie verwonderd:„Hê, wie is doar?”Nolleke wou wel is weten of Teun bevrind was met ’en mins die Jan Peper heitte?Teun was alopgestoan.„Bevrind,—nee, moar ik ken ’em van oanzien; hie kumt zoo’n enkelen keer hier over ’t woater. Wat zou dat juffer Janssen?”Nolleke kiekt ien ’t ronde.—Niemand ziet ze.—Of Teun dan is êfkes deez brief wil lêzen?Teun sprak gemuujzoam:„Nee, mot niet kwoalik nemen, andermans brieven.… nee!”Nolleke stampt met den voet. Ze wil dat ie den brief zal lêzen.En Teun, as ie dan tóch zoo asstrant most zin!.… Hie lêst; en as ie ’t gedoan het dan kiekt ie beschoamd, en zeit:„Och, wat za’k oe zeggen juffer Janssen: ’t is woarheid, zeker!”„Wát is woarheid vroag ik?” stampt Nolleke weer.Teun ziet heur oakelik oan:„Och juffer Janssen, ge weet niet hoe ’t heele darp oe beklaagt.”„Bekloagen! Mien!? ’k Wil weten woarum!?”Teun wijst naar den brief, en dan:„Moar ’t most er van kommen.”„Mins ik stik! Sprêk, wat mein ie?”„Ien de wieg oan mekoare gekoppeld! Och heere, den amoer as ’en leske van buuten geleerd! Ielkeen juffer Janssen, bekloagt oe; schoon kiend as ge bint!”Nolleke bijt zich de lippen in bloed. Teun vervolgt:„Joa juffer, noe den vremde oe ’t oog het doen opengoan, nou, ’t mot gezeid zin: ’t is ’en schandoal!”En Nolleke forsch:„Wat weet ie van Bram Oarends? Allô!”—Och! Teun wou er liefst niet van sprêken. Peper had zwiege motten; moar, nou Peper zoo’n brief had geschreven, en as ’t dan zoo wêzen most, dan zou ie ’t heur zeggen—Teun zag noar den[266]opweg en voorders ien ’t rond.—Joa, dan zou ie d’r moar veur uutkommen, dat Bram, krek as ien den brief sting, z’n eigen had verslingerd oan ’en licht vrouwspersoon, woarmee ie te Oarem kennis had gemoakt en nou op de Vêluw in ’t geniep verkeering hiew.„En dat weet ie sekuur?” zegt Nolleke met vlammen in ’t oog.„Zóó sekuur as dat de zon oan den hemel steet,” zegt Teun: „en krek zoo zeker as dat ’et God gekloagd is dat zoo’n melkmuul ’t welgeschoapenste kiend uut de Bêtuw—gekoppeld of niet—zoo schandelik vergêt.”Nolleke Janssen kon niet spreken. Zóóveul leed en op zoo’n wermen dag; en zóóveul loopen; en a’j zóó zwoar van pestuur bint!—Ze snakte noar oajem.…„Bewiezen!” zegt ze: „Ik vroag noar bewiezen?”Teun kumt noar heur toe; vat—alsof ’t zoo van zelf sprak—heur hand; en dan.…Moar Nolleke—klets!—„Handen thuus houen; vort! Ik vroag oe bewiezen! Wie het ’t oe gezeid?”Teun begriept dat ie te gauw van wal is gestoken.—Alêvel, noe zal ie hoar dan ook bescheielik de moat volmêten:—Al dukkels, en ’t meest bij oavend en ontied, zei Teun, had ie Bram motten overzetten; en, Bram had de reden woarum ie noar ’t Hoog goeng, niet kunne verzwiegen. Teun had hum toen ’t verkeerde kloar veur oogen gesteld, en op juffer Nolleke gewezen—die toch meer as meer was. Moar, fluite! niks had geholpen. Gek was ie noar dat vrouwmins, stoapelgek!—Of Teun hoar kende?—Wel zeker, hie kende hoar best.—Of ze groot van pestuur was?—Joawel, groot en permantig; moar veural ’en valse tronie; gouwe bellekes ien de oor’. Schandoalen, schandoalen! O! En rauw ien d’r mond! Juffer Janssen zou ’en kleur kriegen as ze ’t alles noar woarheid vernam. Moar, dat den kwiebes weerd zou wêzen, dat ’en lieflik kind as Nolleke, nog zie zóóveul van ’em weten wou, dát nee,” zei Teun, „da’s krek zoo onmeugelik asdat ik oe kan oanzien zonder.… Och Heer!” kwiem ie toen met ’en diepen zucht, en nóg ens: „Och Heer!”Nolleke wist niet wát Teun in ’t letste gezeid het. Wark het ze um hoar troan’ te bedwingen. Ien éns had ze gevuuld dat Bram hoar toch diep ien ’t gemoed lei.—Och, ’t was altied, van klein kiend af oan, zoo’n oarig jungske gewêst!—As noaste buren woaren ze krek as van éénen heerd! Woar was de tied dat ze soam den grooten karnhond veur de prikslee spanden, en ielk verzet op de slee goenge zitten; toen ze soamen mussen ien de knip vongen; en witte konien’ hiewen, niks as witte, wel vieftig, met rooje oogen!Nolleke vermant zich nou ze oan rooje oogen denkt. Den Teun zal niet marken hoe’n slag ze op ’t hart kreeg. Moar, Teun sprak onwoarheid! ’t Kon zóó niet wêzen!—Had ze dan geen gevuul veur Bram asof z’em lêvenslank op de spekkoek met stroop wou[267]traktieren; en hie, het ie zelfs nog loatst niet gezeid, dat geen mins ze zoo lekker kon bakken as zij?Nolleke vuult dat ze wit wordt. Bij al wat heur lief is, as ’t woarheid mot wêzen, dan zal ie ’t onderveinden dat Nolleke zich niet bespotten loat! Dan zal ze zich wrêken!—Alêvel, zekerheid wil ze.—En tot Teun.… Nee, erst, nógens—klets! Weg met die hand!—Luuster: „A’k zekerheid kreeg dat ie zich oan zoo’n slecht vrouwmins kon versmieten.…”„Dan was ie weerd,” valt Teunes in, „dat ie den hals brak, juffer Janssen.—As Bram ’t woater weer overkumt, dan za’k ’em zeggen dat ie op d’eigen stond noar oe toe mot um zich vrij te sprêken; of—en zoo zal ’t wêzen—as ie ’t nietdurft, en j’em loater met blauwe oogen en ’en dikken neus deur ’t darp ziet goan, denk dan moar dat Teunes Van Vlot niet zal verdroagen dat ’et liefste kiend uut de Bêtuw, bespot en vertrampt wordt; en.… Och juffer Janssen!”Nolleke kwiem nog êfkes, klets, met de hand op Teunes’ hand, moar niet zoo straf as de twee erste keeren. Heur gemoed was overvol. As ’t uutkumt dat Bram zich eiges en hoar vergat, dan.… O! ze kan ’t niet langer uuthouen; heur oogen schieten ien troan’. Oan Teunes drêjt ze den rug toe. En, vort is ze, den weg op noar huus.Een klein uur later heerschte er bij boer Arends op ’t Rijnland de grootste ontsteltenis.Zoo even was er van de overzij der rivier een boodschap gebracht, dat Bram niet thuis kon komen, want, dat hem op ’t Hoog een overval had getroffen,—waarschijnlijk van de warmte of te sterke verkoeling—en, dat hij nu bij Witte den tolbaas, in huis lag.—Bij Witte den tolbaas! ’En overval! O God, dát het boer Oarends wel altied gedocht!—Moeders onverstand zou ’t verdarf van ’t kiend wêzen; ’t ongeluk van ’t heele huus!—’En overval!.… Starke verkoeling!—Arends schoof het volle bierglas ter zij: ’t Was dom en onverstandig van Lina dat zij ielkreis de kruuk moar weer vulde; ’en mins die dorst had, dronk toezoers deur, moar dat most ’en mins diegeendorst had, tegengoan. ’t Was meer geluk as wiesheid dat hie eiges ook in geen overval lei.„Wouter, ik wil terstond noar ’t Hoog,” zegt vrouw Lina: „En gij.…?”„Ikke noar ’t Hoog!” roept Arends: „Zeg Lina, is ’t oe niet genoeg da’j oe kiend tot schande oanzet en doardeur Gods wroak op ’t lief hebt gehoald?”Lina vermant zich:„Wouter ik loat de sjês ienspannen; te loopen dat duurt te lang.—O, mien erme kiend!”—’t Erme kiend! Joa, denkt Wouter, vrouw Lina mot opstond noar ’em toe, went geen is er zóó ree um iemand bij te stoan; moar, ’t peerd en de sjês, en—ge kost niet weten: as hie eiges d’r tegen den oavend noar toe wou:[268]„’t Is bêter da’j te voet goat Lina; gij vuult niet wóárum, moar ’t is zoo.”„En as er gevoar bij was, zou ’t erme kiend starven zonder zien moeder!” roept de vrouw.Wouter-boer wordt wit:„Starven!—Wat mein ie, Bram starven!—Moar dóár is toch geen denken oan. ’t Zal zoo arg niet wêzen. Weet ie wát Lina: we loaten ’t speulwoagentje ienspannen, dan voar ik tóch met oe mee, en kunnen we Bram ienloajen ook. Moarstarven.…” Haastig: „’k Wou da’j van die dinger niet sprak.”Moeder Lina is reeds verdwenen. Geen tien minuten later staat het bruine kapwagentje voor de deur der hoeve. Dikke Wouter-boer heeft de leidsels en zweep reeds terhand genomen om na vrouw Lina in te stappen; de bouwknecht geeft den boer een steun onder den arm. De rechterveer van het wagentje vertoont een sterke drukking.—Arends roept zwaar blazend: „Vort Piet.” Breede rimpels plooien den bil van het bruine paard. Arie de bouwknecht licht de pet op; en—’t echtpaar rijdt het witte met hooivlokken beslingerde hek der hoeve uit.Teunes de veerknecht zou er niets van vernemen dat de boer en de boerin van ’t Rijnland met het kapwagentje naar de overzijde der rivier gingen.—Arends vond het bêter over Oarem te goan. Dóár ha’j de schipbrug; en hier oan ’t veer was ’t met ’et ienvoaren van de gierpunt gevoarlijk veur ’en mins, die zoo zwoar van pestuur was.Vrouw Lina is er niet in geslaagd om hem van besluit te doen veranderen. ’t Was voor haar om te schreien. Meer dan twee uren te moeten omrijden; en niet uit den wagen te mogen springen; en haar jongen ziek te weten bij vreemden, misschien gevaarlijk ziek! „Och,” heeft ze nog eens gezegd: „loat mien dan over ’t veer goan, enloopenWouter. Wat zou ’t wêzen as ik te loat kwiem.”„Hum!” heeft Wouter gekucht: „Te loat! Ik zeg oenee!” En dan: „As oe eigen man onderwêge ’en ongeluk kreeg, niewoar, dat dee d’r niet toe; die zou j’ ien de stêk loaten! Watte gekheid, te loat!”Te Arnhem over den Rijn, en alzoo op den Veluwzoom gekomen heeft Wouter—weinig bekend met de wegen aan gene zij der stad, en met een toestemmend antwoord op de weinig doordachte vraag: of die stroatweg de stroatweg noar ’t Hoog was—in plaats van den Utrechtschen weg, den weg naar Apeldoorn gereden. Vrouw Lina had al gezegd, dat ’et niet in de richt was, maar Wouter had beweerd dat de weg toch hoog-op liep.Aan den eersten weg heeft hij zijn dwaling vernomen; langs een binnenweg, dien men hem aanwees zou hij nu—ofschoon het een[269]heele reis bleef—toch eerder op den rechten weg komen dan wanneer hij over Arnhem terugreed. Men moest bij den Lichtenbeek nog den Amsterdamschen straatweg passeeren en dan maar rechtuit rijden: „Goeje middag!”Goeje middag! Jawel, maar ’t was al avond toen Bruin met schuim overdekt het speulwagentje met een paar schokken uit een der zandwegen op Utrechtschen straatweg terecht bracht.Vrouw Lina’s onrust heeft geen grenzen gekend, en, Arends zelf, heeft Goddank! gezegd, want Lina’s sombere voorspellingen op dien langen tocht, hadden hem bij de inspanning van het hortend en stootend dwalen op zulke vreemde wegen, gedurig het angstzweet doen uitbreken, en, eerst tegen half zeven in den avond bereikten de echtgenooten den tol van baas Witte.Teunes de veerknecht had intusschen zijn besluit genomen.—Hoe ie ’t ook prakkezierde, ’t stond bij ’em vast dat—mocht Bram ook jollen en dollen met ’en liefke op ’t Hoog, ’t spul toch zekerlik met ’en trouwerij tussen Bram en Nolleke z’n beslag zou kriegen. De duiten! niewoar, de duiten!?—En zie, as ’et zoo loopen most, dan was en bleef die Bram Oarends—hoe ’en mins ’t ook berêkenen wou—niks meer as overkompleet.’t Is toch vreeselijk donker in ’t hart van Teun den veerknecht geworden.Hie prakkezierde! ’t Schee-mes da’k altied op zak heb, is scharp genoeg; moar—bloed is ’en helle kleur.—Watblief? ’t Blauwe diepe woater op ’n sturmdag?—Nee, sekuur was dát niet. Schippers oan den oever, en ’t volk ien de weerden kosten ’t verroajen.—’t Bosch?—Joa, ’t bosch oan d’overkant van ’t woater!—Zoo’n bosch is ’s oavends duuster. Wie zal doargunder op ’t Hoog adee op Teun den veerknecht kriegen; doar zin streupers en polderjongens: kwoad volk dat loert op ’en vette beurs uut deBêtuw. ’t Gebeurde soms dat dóár iemand verdween zonder dat ie ooit weer terecht kwiem. Bram Oarends is ’en kiend, ’en zwêvelstökske! ’t Kos alles in ’en ummezien geschied zin!—’t Zal wel loat worden eer ik weerum kom, had Bram gezied. Nou, de moan is dan in ielk geval wel onder, en ’t bosch goed duuster.—Ze zeggen ien ’t darp dat Nolleke Janssen meer wicht ien goud het te wachten as ze zwoar van pestuur is.—Ei wat verspeult de Bêtuw oan Bram zoo’n wittebroodskiend? En ikke!? As ik ’en mol stêk, of ’en hoas striek, dan zeggen ze, knap zoo. Wat oe ien de weg stoat—vort er mee! krek as van rupsen en al zu’k gesnor; dat steet ien den almenak.—’En liester ien ’t strik drêj ik den hals um. Domenei zei letst ien ’t predekoatsie, dat ’en mins zelfs nog minder as ’en vogel was, went ’en vogel kon vliegen en dat kon ’en mins niet. En bijveurbeeld, as zoo’n voader en moeder van Bram dat kiend heelegoar niet gekregen hadden dan was ’t er ook heelegoar niet gewêst, niewoar? Of, as ’t ien de luiers gesturven was.… Welzeker!Teunes Van Vlot heeft toen eenige oogenblikken met de hand[270]onder de kin, voor zich heen zitten staren. Toen heeft hij rond gezien.… en even ’t mes uit de schee naar boven gehaald; maar, ’t ook aanstonds weer laten zakken.—Scherp was ’t genoeg; giester het ie ’t nog geslepen.—Stil!—ze zouen oan ’tstrak kiekenkunnen marken dat ie wat ien ’t adee had.—Trek ien ’t êten.…? neetrekhet ie niet. Boven op zien cel doar het ie ’en fleske met kloare; hie zal d’r ’en kluutje goan vatten; joa, twee of drie as ie nóg ens zoo gek is um zich te verbeilden dat ie Bram al heurt schrauwen. Nou, as Bram moar ens ien ’t bosch onder d’ eerd leit, dan, och God, dan krêjt er geen hoan noar.Buuten krêjde de hoan, moar, Teunes Van Vlot hie heurde ’et niet, en, dronk zien darde glas kloare.Nolleke Janssen is arg dik, alêvel d’r zit stoal en iezer in.Tegen zessen is ze—’en goed half uur hooger op ’t revier—in heur voaders visch-oak gestapt, went Janssen had oalskurven in den Rien. Met de roeispoan’ kos Nolleke krek zoo goed overweg as met de riestenbrijlêpel.—En nou, ze was ien spanning d’r bij. Weten zou ze ’t! Rust had ze niet.—Klets, kloeng! ’t Woater spatte heur somtieds ien ’t gezicht, moar ’t oakske vloog toch deur ’t nat, en Nolleke—as ze oan ’t overkant van den Rien de boot oan ’en kribpoal het vastgebonden, dan trekt ze wel ’t halsdoek af, en wischt ze zich ’t rooje geloat, moar, vigelant stapt ze toch deur de weies op den barg met z’n bosch toe.Veurzichtig had ze uutgevischt woar ’t slechte vrouwmins kos wonen, en, ze geleuft wel te weten, woar ’t jong zal te veinden zin.’t Was omstreeks acht uren in den avond en heel donkere onweerslucht.Driekje van baas Witte heeft er niet eerder aan gedacht om de tollamp buiten bij ’t koninklijk wapen te ontsteken, want de spanning, waarin men binnen den tol verkeerde, was sedert den middag schier van oogenblik tot oogenblik geklommen.—Zie, doar lei ’et knappe jungske uit de Bêtuw, karmend en kloagend en somtieds gillend, zoo wit zoo doojelik wit ien Oomes bedstee.—En zij, Driekske, zij het er schuld oan: Joaalleschuld! Och, as zij den azien met suukerwoater moar niet had gegeven! Hie was te werm gewêst.—En nou, doar leit ie!—Onderwêges met Oome toen had ie ’t gekregen.—Oome het zelf den dokter uut ’t darp goan roepen, moar, wat dokter veurschreef het goar niks geboat. En nou, sinds de dikke boer en z’n vrouw uut de Bêtuw der woaren, was ’t heelegoar oaklikheid.De dikke boer had gevroagd: „Hoe geet ’et Bram? Wat is oe overkommen, en hoe kwiem ie hier?”—Moar Bram had niks gezeid, en alleen gekarmd.—Toen is de dikke boer op ’en stoel goan zitten, en het zich gedurig met ’en roojen neusdoek deur ’t geloat gestreken en gekarmd asof ie ’t eiges in ’t lief had.[271]En de moeder? Goed mocht ze wêzen, moar bitter ook; och heere zoo bitter! Toen ze ’t heurde van ’t azien met woater, toen het ze Driekske oangekeken met oogen as vuur, en gezeid: „Oanlonken en vergift in ’t lief gieten! Beest!”—Beest! het diemoedergezeid. Dat was oakelik. Goeje God,—beest!—Moar oome het Driekske in ’t oor gefluusterd: „Stille moar kiend, as den emmer vol is dun lupt ie over.”„O God!” steent de moeder, terwijl alle hulp weer vruchteloos bleek: „O God, hie zal ’t bestarven.”In een vreeselijken aanval van pijn hief de arme jongen nu de handen als radeloos ten hemel, en dan, terwijl hij zijn moeders hand greep, sloeg hij meteen den matten blik op het van verre staande meisje, en riep op droeven toon:„Driekske, hier kommen! Lieve Driekske!”In ’t zelfde oogenblik is Driekske schreiend toegesneld, en ligt om vrouw Lina’s hals.Hoe! schreit dat kiend oan héur borst?—Dát most wel ien ’t hart griepen.—As dat dernje slecht was, dan zou ze niet zoo snikken; dan zou ze niet um moeders hals zin gevallen.„Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid, nee,onverstandighe’k gezeid van ’t azienwoater; moar nee, gij kondt niet weten dat ’t Bram zou kwoaddoen.—Zeker liefste jong, ze gaf ’t oe uut bestwil, moar.… ’t was niet goed da’j ’et dronk.—Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid. Nee; God bewoare!”Geen vijf minuten later was de toestand van den armen Bram zoo zorgwekkend, dat moeder Lina in de hevigste onrust haar ingeslapen man wakker schudde, en drong om oogenblikkelijk nog eens den dokter van ’t naaste dorp te gaan halen.Wouters paard was in het kleine schuurtje gezet, en het wagentje stond er nog buiten.„Ikke.… de dokter.…?” soesde Wouter ontwakend, en in den aanvang niet wetende waar hij zich bevond: „Joa, allang gezeid; ’k heb ’en zwelling noar ’t hart.… Watblief, veurBramden dokter hoalen?—Ikke?—Bi’j gek Lina; ikke?”Maar ’t was geen gekheid.Er was de grootste haast bij. En wie anders zou ’t moeten doen! De moeder zelve? Het jonge meisje? De arme blinde misschien? Voort moest Wouter op d’eigen stond.—Moar ’t was buuten zoo duuster, en Wouter kende hier op ’t Hoog den weg niet; zonder lanteernspul kos ie ien geen geval voaren deur ’t donkere bosch.—’t Zou met Bram wel zoo arg niet wêzen; en luuster: buuten roasde de wiend; ’en hoagelslag kletterde tegen de gloas’; ’en schel licht glansde langs de luuk’ en onder de reet van de deur; ’en roatelslag van geweld knetsknatste vlak boven ’t huus; en.… O God wat zou doar wêzen.…? ’t Bonsde op de deur, en ’t schrauwde doarbuuten:„Doe open! Doe open!”Dikke Nolleke Janssen kos goen oajem meer kriegen. Ze had geen lid oan d’r lief dat niet trilde.—Stoapelgek was ze gewêst[272]om zoo’n aventuur te riskeeren! Wat goeng ’t hoar alêvel ook oan of Bram hier op den Hoogkant noar ’en andere vree!—Bram—zoo’n kiend! zoo’n zwêvelstok! Nee,liefdehad ze nooit veur ’em gevuuld: ’enoarigheid’enroarigheid, noe joa, moar niks meer.—As ze ooit had geweten dat ze deur hum in zoo’n onweer en nood zou kommen, dan had ze hum liever as kiend zien stikken ien ’en gluujende spekkoek.…—nee dát toch niet: moar zóó te motten dwoalen ien ’t bosch; en dan die bliksem, en donder, en hoagel! ’t Is asof heur ’t heele geloat met gluujende spiekers geprikt is.„Doe open! doe open!” roept ze nog ens, en al weer: „Ik zeg doe open!”Driekske keek naar buiten. De wind sloeg den hoagel noar binnen, en te geliek met ’en zwonk, dikke Nolleke mee de koamer ien.As er met Bram niet zoo’n nood en ermoei was gewêst, dan zou vrouw Lina van Nolleke geschrokken zin. Arends schrok nooit, behalve as ie den Dood zag, en—Nolleke was de Dood niet. Nee ’tlêven! ’t Was ’en bestierink van God: de liefde veur Bram zal Nolleke noar ’t Hoog hebben gejoagd toen ze van ’t overval heurde; en uutgemoakt was ’t nou meteen wie den dokter kos hoalen. O liefde Gods nooit recht geprezen!—„Kom is hier Nolleke?”Moar Nolleke—toen ze den hoagel uut d’r hoaren en rokken geschud, en woater uut de oog’ had gewreven, toen keek ze asof ze betooverd was. Van ’t ongeval had ze niks geheurd, en nou.—Zag ze goed! Zat doar dikke boer Oarends van ’t Rijnland? En stond doar zien vrouw? En gunds, lei Bram doar karmend ien ’en bedstee!?Woar was ze dan?—Toen ze buuten, ien de bosschen verdwoald, zoo angstig vortjoeg noar ’t rooje lanteernlicht van den tol, dat ze deur de bloajen zag gliensteren, hoe kon ze toen denken dat ien dat eigenste huus ’t heele Oarendsnest uut de Bêtuw bijeen zou wêzen.—Of ’et toevallig was?—Geen spier, a’j nog weet dat de tol bij ’t bosch ’t eenige huus was da’j op ’en verrel uur afstand ien ’t ronde zou vienden.—Moar toch, a’j van droomen sprêkt: en van wakker worden, en niet weten van hóé en van wát, dan mo’j nog altied bie Nolleke Janssen wêzen.„Bi’j boer Oarends van ’t Rijnland, of bin ik duuvels geworden?” zegt Nolleke op haar krachtigsten toon.—Ho! Nolleke most stil wêzen. ’t Noodweer had hoar zeker versuusd; ’t was mooi van hoar dat ze ook was gekommen.„Mooi! Wát mooi!?—Is er met Bram ’en ongeluk gebeurd?” Ze begriept er nog niks van.—Ze hadden hoar gezeid dat Bram bij ’en schêper ien ’t bosch met ’en slecht vrouwspersoon vree. Dát had ze willen zien; moar, zuukend noar ’en schêpers-huus, had ze gedwoald ien ’t groote bosch. En ’t booze weer was heur overvallen; en, toen ze noar dees kant ’en licht deur de bloaj’ had zien gliensteren, toen was ze d’r op toegeloopen. Zie, zóó kwiem ze ’t bosch uut, op den stroatweg, hier oan den tol.[273]Alêvel Nolleke zou toch uut den droom kommen.Al kwam ze nog niet op ’t adee dat zehierbij dien eigensten schêper met ’t slechte vrouwspersoon was, woarvan Teun heur ’t heufd zoo werm het gestookt, ze begriept toch wat er gebeurde, en, dat de ouwers uut de Bêtuw noar ’t Hoog geroepen, ien angst en ien zurg zin. Moar ’t was niet meuglik Nolleke nóú alles uut te leggen, went op dat eigenste oogenblik ha’j ’en konsternoasie van geweld.—Moeder Lina riep: „O Heere!” went ze zag heur erme lieveling, krimpende van pien, met de peerels op ’t gelaat!Nolleke had nog niet begrepen dat ’t zóó arg was; moar nou, op de bedstee toegeschoten, greep ze ’s jungskes hand en riep:„Bram,hei’j’tzoo kwoad? Stumper! Stakker da’j bint! Kumt dat van ’t loopen noar ’t Hoog! Zoo’n schoelje van ’en vrouwmins!”Bram trok oakelik met de oogen. Nolleke lei hum de hand op ’t veurheufd.—Maar Bram: „Phú! die werme dikke hand! O God! benauwd!”—Hie smeet zich um, en gilde van pien.Zie, doar kwiem de dochter van ’t huus—went Nolleke hiew Driekske veur ’t kiend van den tolboas—doar kwiem ze met ’en wermen drank—zóó werm dat de woasem heur as ’en glimp veur ’t gezicht stond, en ze fluusterde met ’en stemmeke as suuker:„Hier jungske, wês noe moar stille; ster-annies en vlier is d’r ien. Oome zei dat ’t goed was; en as de dokter dan kumt.…”Dat letste gaf vrouw Lina ’en schok. Hoe! kos ze ’t nog oanzien dat heur ooilam stuuptrekkend was, en dat z’n eigen bloeds-voader, zonder hart, as ’en os ien den stoel lee:„Zal dan niemand, niemand noar ’t darp goan um den dokter te hoalen!? Man! mins! Wouter! a’j nog langer zuumt en oe eiges ’t noaste bint, dan bin gij voor God en de minsen Brams moordenoar!”„Ziede roazende gek Lina! Wie sprêkt er van moordenoar? Zou ’k veur Bram niet alles doen; moar a’j zoo as ik, ’en zwelling noar ’t hart hadt met ’en gevuul as van ’en kronkel ien de moag; as ’t oe krek was as vuur en vlam ien de harsens.…”„Mins goai, of ik goai!” roept de moeder.Arends was zoo rood als ’en kreeft toen hij opstond.—Moar luuster—asof ’en engel hum op ’en kouwen dag ’en glêske annies had geschonken, zoo glee hum ’t stemmeke van Driekske as ’en werme gloed deur de nieren:„Blief ie moar stille boer Oarends; Oome Thijs is al ’t achterhuus uut. Oome hoalt den dokter; en—’t ster-annies en ’t vlier zal goeddoen nog eer ie d’r weer is.”„Wat! de blinde?” roept Arends. En dan, neervallende in den stoel: „O goedheid Gods.…” went zeker, as hie had motte goan, ’t zou z’n dood zin gewêst!Ook Nolleke was er beduust van. Hoe! was die tolboas, met z’n groote blauw oogen, ’en blinde?„Wel Heere mirakel!” roept ze: „’En blinde met zoo’n noodweer op ’t pad!”En Nolleke ziet de achterdeur open, en—van heur hoastigen[274]stap trillen de kummekes op den siffenjeere; en met heur breeje heup schuuft ze dwars deur ’t smalle deurke ’et achterhuus in.—Dien kant had ze den tolboas zien weggoan, en van doar zou ze hum volgen.Maar Driekje volgt háár.Een oogenblik later stonden dikke Nolleke en ’t slanke Vêluwskiend achter buuten den tol.’t Onweer had uutgeroasd. ’t Rêgende êfkes, moar heerlik was ’t, en, ’t rook noar denne-noalden zóó frisch asof ’t brulloft ien ’t bosch was.’t Goeje hart had Nolleke gedreven, moar hoe ze den blinde ien ’t duuster zou gevolgd zin, dat wist ze niet.—Goed zoo, nóú had ze ’t verstoan: d’r was geen gevoar veur den blinde. Oome kende den weg; en veur hum was ’t altied nacht, of altied dag, krek zooa’jt nemen woudt.—Nolleke begriept niet alles, moar ze vroeg noar wat anders. Ze zou wel gern is weten hoe Bram Oarends ien den tol was gekommen, en woar hier op ’t Hoog ’t slechte vrouwmins zou wonen die Bram—zooas ’t proaten was—met de grootste schandoalen noar de Vêluw had gelokt?Driekske is arg van die vroag geschrokken. Zou ’t zóó zin geschoapen! Wier d’r al zóóveul van hoar en van ’t jungske geproat! En was dan deze misschien ’en vroegere liefde? Gelukkig—die ’t gevroagd het, kan niet zien dat Driekske zoo’n kleur kreeg.„Joa kiend,” herneemt Nolleke: „hier op ’t Hoog mot ze zitten; bij ’en schêper ien ’t bosch. ’En groot permantig vrouwmins. Eén van ’t slag uut de stad; ge weet wel; met ’en lonkig oog, en gestolen goud ien de oor’. ’k Was roazend toen ’k ’et heurde, en ’k wil dat vrouwmins de les lêzen, dat ze ’t kiend van ’en jong zuukt te verdarven.—Woar stêkt dat kat van ’en wief—rechts, lienks: woar woont die schêper met ’en slang in z’n huus?”Driekske was er beduust van. Moar, nou schrok ze van wat anders.’t Akelig smartgeschrei van den armen Bram klonk tot buiten den tol.„O Heer!” roept Driekske,„zou ’t zóó arg zin!”Weg is ze noar binnen, en, Nolleke heur achternoa.Joa, ’t leek wel of ’t met ’t Oarendskiend op ’en eind zou loopen. As ’en dood mins die nog lêft, zóó lei Bram in moeders arm; moeder Lina gehurkt oan de bedstee.—Wouter-boer sting d’r bij met soamgeknepen handen.—Hie wiest bêter dat ’t geen starven was. Starven dat was geen ding, dat zoo moar ieder oogenblik gebeurde; verechtig niet! Dat was ’en ding van wiedweg, ien ’en duusteren hoek; ’en ding veur den ouwerdom. Joa ’t gebeurde wel op jonge joaren, moar altied bij andere minsen; en ’t was ook meer ien ’t adee, went behalve ’t gelui van de karkklok wier ’en mins, die[275]verstandig thuusbleef, d’r niks van gewoar. Ien ielk geval zou ’t al ’en duuzendste tref wêzen, dat krek nou, dezen eigensten oavend, ien ’n vremd huus,zien eenige kiend.… Nee! uut! hie mag er niet oan denken.—En, as ’ettochzoo wêzen most! Moar nee, ’tzou, ’tkos, ’tmochtniet zoo wêzen. De blinde zal wel opstond met den dokter weerum kommen, en dan.…„O, man, da’j zoo rustig kunt stoan!” schreit de moeder.„Watblief.…? Ikke? Rustig!”„Woater, azien! Gauw! Hie starft!” roept vrouw Lina een oogenblik later. En boer Arends hie karmt: „O God!” en sleet de beie hand’ veur de oogen.Maar Driekske, ien één zwonk het ze ’t gevroagde bij moeders hand; en Nolleke, as ze ’t oankiekt en bij zich eiges vluukt: „’k Zou ’t wief kunne vermoorden die ’em lokte en zóó ien den duuvelsklauw brocht,” dan ziet ze ’t slanke dernje, met troangeglienster in ’t oog, neervallen bie de bedstee, en de handen vouwen; en de lippen van heur kleine munje ziet ze bewêgen ook, moar—dat ze bidt: „Och Heere God, loat ’em lêven veur z’n moeder, en ook veur mien,”needát heurt Nolleke niet.Alêvel, Nolleke kreeg veur dat dernje ’en gloed ien d’r ziel; en heur mollige hand lei ze op Driekskes heufd, en fluustert:„Goed zoo kiend; doar kan onze lieve Heer geenneeop zeggen. Zie moar, ’t schoap van ’en jong, ’et erme kiend leit al stiller; zie, Goddank!”En Arends:„Watte? Stiller? Wordt ie bêter? Joa, ’k wiest ’et wel zeker. Moar zeker wiest ik ook dat er niemand oan mien zou denken. ’k Smoor van den angst en den dorst. Woater! ’k zeg woater—of bier. ’k Heb ’en brand op de moag da’k mein te stikken.”Maar, bier kwam er niet, en Arends bleef blazen en steunen. Wathieniet most uutstoan, dat geleufde geen mins.Thijs Witte vond ook dat ’t heerlik buuten ien ’t bosch rook. krek as op ’en keunings ientocht in stad. De koekoek wist van geen uutscheien, en de veugels kosten den sloap niet vatten, went, ’t was zoo lekker en malsch asof ’et ien ’t prilst van de Mei was.—Moar toch, ’t onweer dreef nog niet glad van de locht.Thijs stapte zoo hard as ie kos ’t pad dat ie kende, en tikte met zien stökske, rechts-lienks om sekuurder te loopen.—Heur, heur de nachtegoal is sloan!—Och goeje God, wat is ’t toch mooi in Oe groote huus, denkt de blinde: Heur moar, de krekeltjes kunnen d’r ook niet van zwiegen. Tot half tien mot de moan ien ’t erste kertier boven de hei stoan. ’k Wed dat de duuzende rêgendröppeljes ien ’t bosch gliensteren as ’en Friezin die de bruud is.—De bruud!—Driekske?—Och joa, as alles ten beste nog keerde, as[276]den dokter met Gods hulp nog road en doad had; as ’t pak van ’t hart was dat Driekske, met heur drank, dat jungske den dood dee; en.… as ze verechtig ien ’t eind nog de knie noast ’em boog ien de kark, dan.…Witte schudde het hoofd: Och, ’k was heur dan kwiet, heelegoar kwiet!—Nee, den ouwe Vêluwschen boom zou ien de Bêtuwsche klei niet oarden en wassen.—Lief kiend; zuut snuuske!—Toen mien Turk dood was—den goejen hond! toen docht ik: Uut er mee; geen schoap en geen hond meer. Moar, postorie! ’k zag ’em nog alle doag’. Joa ’k zie ’em zelfsnouweer: Gunds snuffelt ie bie de bremstruuk; hie zet de kroag op; nou rent ie den troep noa; d’r veur; d’r achter; opzied; jong wat loopt ie!—Hier Turk! Kieviet! Beste jong, woar is de hond dan!—Moar as Drieksken weg was, dàt zou toch anders—heel anders wêzen! Turk sprak geen woord. Driekskes babbelmunje steet niet stille; en as ze mien „genacht oome” kust, och lieve Heer, al kos ’kvieroogen weerum kriegen, ’k zou er den mond niet veur missen willen. Mien lieve snuuske; Zoo’n hart motte missen!.… Watblief? As ’t jungske uut de Bêtuw starf, zou er dán geen nood wêzen dat Driekske heur oome verliet.…?Witte schrok van zich eiges. Had zoo’n adee hum ien de olde harsenkast getrommeld? Wel deksels, as de nachtegoal ’t wiest dan schee ie d’r uut met z’n zang, Fie! slechte mins! Allo, veuruut! Ku’j niet wat harder loopen? Mot dat Bêtuws-jong starvenumda’jien ’t gniep oan oe eiges prakkeziert—umda’j dat kiend wilt bewoaren? Fie, ouwe zelfzuchtige mins! ’En mond noar beheuren!da’s wat bêters veur ’t kleine snuutje as oe griezen board. En as die mond dan nou dichtgoeng.… veur altied!—Vort Witte, vort luie domme gekke slechte mins!—Rechts ’en tik op ’en tak; links ’en klats tegen den ouwen mos-tronk.—Veuruut! Hier is de steenen jachtpoal. Nog driehonderd-vieftig trooi tot onder den barg ien de eikenloan, en dan nog ’en duuzend tot den meulen bie ’t darp. Vort ouwe Thijs! Die zieke jong da’s deliefdevan ’t snuuske.….….….….….. Moar stil: wa’n geritsel; wa’n roar gesnirp.—Nóg ens—Sjrrrt!—Luuster!— Nee, nou is ’t alles weer stil.
Phu! zoo gluujend was ’t ien doagen niet gewêst. Wie over den Rien voer—van de Bêtuw noar de Vêluw, of andersum—die most, as mins, al z’n verstand gebruuken om niet over den rand van ’t bootje as ’en rot ien ’t water te springen, went die zon.… neemoar die zon, ze stak as ’en noald! Wiend? Zelfs geen onneuzel trekske liep er over ’t woater.As Bram Oarends, uit de Bêtuw, niet zoo arg verliefd was gewêst, dan zou ’t hum zeker berouwd hebben dat ie zich met zóó’n hits noar de Vêluw liet overzetten.—Brams voader zei giesteren da’j van zoo’n hits heelegoar versmelten kos, krek as ’en keers deur de vlam.—Nee, gekheid!Alêvel, ’t is toch gluujend op den Rien.Bram streupte de mouwen van zien Zundagsche jas op, en sliert de beie hand tot over de polsen deur ’t woater. Moar wat helpt ’et! ’t Water is zoo werm dat de boars d’r wel goar ien mot wêzen.—Phu! wat ’en hits!Nou, ’t lupt op ’en eind; de boot kumt ’t kribhout al noader. Teun de veerknecht zeit: „Goddank!” Bram griept ’en tak van ’t rieshout oan den Vêluwschen oever; zeit:„G’endag soam!” en stapt dan de boot uut.Teun de veerknecht brendt zich bijkans de vingers oan den ketting van ’t oakske dat ie vastleit; kruupt onder ’en wilgeboom; bloast tegen de knoas’—’t klein gediert’—dat ’em ien de oog’ wil vliegen, en gluurt toch Bram noa; Bram, die nou al gunder oan ’t eind van de wei, de zwoare eikenloan ienstapt, woaronder ’t zwart ziet, arg lommerig-duuster, met kleine glimpscheutjes van de zon d’r deurheer.Teun kiekt ’em noa, en gronnikt met ’en bezonderen gloed ien ’t oog. Hie weet er meer van! Bram Oarends het niet zwiegen kunnen. Bram het ’en liefke op ’t Hoog. Moar sjuut! d’r kos niks van ienkommen; went, a’j zooas Brams voader groote gloas’ ien oe hofstee, en dik duiten ien ’t kammenet het zitten, dan zu’j ’en erm kiend van ’en tolboas toch krek zoomin oanzien as ’en verloopen schoenzool.—Alêvel, wat schêlt ’t mien, denkt Teun, en kiekt nog lilliker:[255]’t Geval is er veur mien niet te slechter um. Aldat Oarends en de vrouw ’t goedvonden; Nolleke Janssen zal in ielk geval as roazend wêzen. Van kiends af oan woaren Bram en Nolleke oan mêkoare toegezeid. De Janssens en Oarends zin altied koek en ei.—Joa, Nolleke zal schuumen van kwoadheid; en ikke.….. Wel deksels ding! doar was hum en knoaske vlak ien ’t oog gevlogen; hie drukte ’t dood, en ’t beet hum ien ’t oog.—Zu’k duuvels gediert’!’En klein bietje loater kwam Teunes hoastig onder den wilg uut, en stapte weer de boot ien.—’t Woater liep ’em met heele stroal’ langs de hoaren, went hie roeide zoo hard as hie kos noar de Bêtuw weerum, veul harder dan straks met Bram noar de Vêluw.Teun had ’en adee gekregen; ’en ienval, sekuur! Hie zou ’en brief schrieven op den noam van ’en ander.Toen ie straks thuus en op zien kämerke kwiem, toen nam ie uut de loai van z’n loaitoafel, ’en gruune portefeuille; scheurde ’en blad er uit, en schreef met potlood:„Mejuffer Nolleke Janssen!„Wetende dat UE in de rechtveerdigheit zeit, en geen verdraaijing of logentoal duldende, zoo heef ik UE kennis te geven alsdat UEdles uitverkorene, vol haat en tegenstand, schandelijk leugens tegen UEdele uitbroeit als een kiep z’n eiers. Hij heeft UE. smadelik verraaijen als een Judas Iscariot, want ofschoon UE meer as meer zijt van aanzien en biên, zoo heef hij zich eiges verslingerd aan een vrouwspersoon dat krek zooveul as niks is.„Als UE. daarvan meer wil weten dan heef ik UE. bloot den noam van een manspersoon te noemen die.…”Teun scheurt opnieuw een blaadje uit de portefeuille en schrijft dan verder:„.… die altijd zeedig en onbesproken van handel en wandel, er niks geen belang bij zou hebben om UE tegen het adder op te stoken, maar hem over het water mot schipperen als hij zijn eigen op Het Hoog gaat verslingeren. Deze persoon, zijnde Teunis Van Vlot, veerknecht, raai ik UE aan van denzelven de waarheid en niks dan de waarheid te goan vernemen. Deze persoon is een vriend van mij, ofschoon hij niet wetenschappelijk is dat ik UE deze schrijf, moar ikke weet dat hij u ganschelijk vereert omdat UE de eerste uut de Bêtuw zijt van aanzien en biên. Wetende alzoo dat alles in de overtuiging is gelegen, en van niks geen nietsigheid, eindig ik met de pen maar niet met het hart, mejuffer Nolleke Janssen, zijnde ik uw Vriend.…”Even hield Teunes op; zag eenige oogenblikken naar boven; en schrijft dan: „Jan Peper.”Teun lachte, ’t was goed geprakkezierd: Jan Peper! Zoo’n mins was er geen ien ’t heele darp.—Zie zoo! Nog ’en dubbel blad uutgescheurd; nou ien ’t vierkant gevouwen, den brief er iengeleid; ’t adres er buuten op; ’en rood ouweltje d’r tussen; zes keer den duum met den noagel er op gedrukt.…Kloar is ie!Omstreeks denzelfden tijd zat Wouter Arends, de dikke boer van[256]de hoeve ’t Rijnland, onder de linden aan de schaduwzij van zijn schoone hoeve, puffend en blazend zijn portie bier te verorberen.Arends zag er al heel welvarend uit.—Moar, zeit ie: schien bedriegt. Zooas ie hier bijveurbeeld op deze bank zit, is ie nog goed genogt um ’en oog over ’t volk te houen; welzeker, en um van doag met ’t ienvoaren van ’t heuj toe te zien of de vrachten, die ’t hek binnenkwammen, en langs hum heer noar denheujbargreejen, wel goed zin geloajen of krek genogt op tied kommen, moar, och nee, met den oardschen tabbernoakel was ’t anders noarigheid!—Loopen, dat goeng al bijzonder slecht; wiejer as de harrebarg kwiem ie niet mekkelik. Joa wel, zeker, hiekonwel loopen, moar ’t dee hum kwoad; ’t loopen parste hum altied ’t bloed noar ’t hart, en doar ko’j ’en hartteering van kriegen had den ouwen dokter gezeid. Den ouwen dokter had er bij gelachen; moar dokters worden op den duur ook wreed van gemoed. Geen wonder a’j alle doag’ ermen en beenen afzoagt asof ’t um ’en sneedje Dêventer koek was te doen.Wouter-boeris niet in ’t beste memeur. De knoas’ zin lastig; de wispen snorren hum langs ’t geloat; en ’t is ’en hits um iemand, die toch niet te best is, heelegoar van de been’ te smieten.—’t Zou bêter zin as ie stillekes wat kos goan liggen. As ’en mins sloapt dan rust ’t bloed. Natuurlik!—Moar hie kan ’t volk op den dag van ’t heuj ienhoalen toch niet heelegoar oan zich eiges overloaten.—’t Was ook ’en miesderoabel onneuzel ding dat Bram ’t krek nóu ien ’t heufd het gekregen um noar ’t Hoog te goan. Moeder Lina had ’t niet permetiere motten. Phu!Wouter-boer vat nu langzoam de kruik; schenkt zich het loatste glas bier in; ledigt het glas; steekt dan zonder om te zien, den duim noar achter, en tikt, twee, driemoal tegen het vensterglas.Vrouw Lina wist wat dit beduiden moest.Uit den kleinen voorkelder haalde ze aanstonds een versche kruik bier; ging er mee naar buiten; kwam ook êfkes phu tegen de zon, die heur ien ’t geloat sloeg; ging toen onder de lindes, en zette de volle kruik, in plaats van de leege, op tafel.Vrouw Lina was ’enheelknap mins,—’en bietje te schroal veur ’en vrouw van ien de veertig, zei Wouter, moar zei Wouter ook: wat nog ’t argste was, de vrouw mankeerde nooit niks, en doarum had ze geen begriep van andermans leed, en nooit geen woord van beklag.„Kh’m! Ik begriep toch niet Liene, da’j Bramvandaagnaar ’t Hoog liet goan.”„En hie het van mergen oan ou zelf gevraagd, Wouter.”„As ’kjoaheb gezeid, dan he’k eigenlijkneewillen zeggen,” is Wouters antwoord: „As ’en mins sloapt, dan is ’t onverstandig um te vroagen, Liene.”„O, ’k docht da’j den heelen nacht geen oog had dichtgedaan, Wouter?”„Den heelen nacht! kh’m, nee geenhalfoog, went, as ik ’s nachts op de rechterzied lig, dan begint de linker milt altied op te speulen van geweld, en a’k dan op de linkerzied keer, dan begint de rechter[257]milt weer van veuren af oan da’k er oakelik van wor; en joa, dan soezel ik ’s mergens wel zoo’n kertierke, moar sloapen, nee!”Of Wouters rechter milt weer begon op te speulen? althans, ter wijl hij in een enkele teug het nieuw ingeschonken glas verdwijnen deed, trok hij een leelijk gezicht, en zei toen blazend:„Moar sloapen of niet sloapen Liene, ik weet dat Bram noar ’t Hoog is. Met lammers of schoap’ het ie nou niks van noode; en a’j mien niet heelegoar ziek en dol ien ’t heufd wilt moaken, zeg dan wát ie d’r doen is?”„Moar Wouter hoe zou ikke.…” zegt vrouw Lina, en ze draait zich wat ter zijde, want ze vuult dat ze verschiet ien ’t geloat.„Hoe zou ikke! k’hm! Hoe zou ikke!” herhaalt Wouter: „Komplotjes! Iemand ziek, iemand gek moaken! Hoe zou ikke.…! Wát ikke? Woarum is ie noar ’t Hoog, zeg?—Geen antwoord? O God, a’j is vuulde hoe ’t bloed mien noar ’t hart schuumt. Mo’jzóó oeman liefhebben Lina?—As ’k denken most dat Bram um die gekkigheid naar ’t Hoog was gegoan!—Wat blief? Denkt ie oan ’t kiend dat ie ien De Pauw zag? Sprêk! O Heer, a’k met de teerink of ’en verval van krachten lig, dán zu’j sprêken,dán, as ’et te laat is!”„’k Weet niet Wouter woarum ie weer zoo woest bint! Noe joa: en aldat Bram dan nou is ’en gekkigheidje ien ’t heufd had; aldat …”„Aldat!” roept Wouter-boer zoo rood als ’en kreeft: „Aldat! ’t Mot een spichtig ding wêzen. Hei’j plan um oe zoo tegen oe wettigen man te verzetten? Is de jong verechtigdoarumnoar ’t Hoog toe! Dát zal m’n dood wêzen, went, wát heb ik anders op de wêreld as dat eenige kiend! Niks geen spier! En as ’en moeder dat kind dan opzet um zich eiges te versmieten; en vergêt dat we hum oan de Janssens hebben toegezeid!—O God, a’k ’en hartsteerink krieg dan bin gij d’r schuld van, zeker!”Vrouw Lina zweeg: nam Wouters rooden zakdoek, die op de tafel lag, en wischte er hem de zweetdroppels mee van het volle gelaat—Ze heeft alweer gehoord: Wouter had niks, volstrekt niks anders op de wêreld as zien eenig kiend!—O, ze wist ’et allang. Vroeger kon ze schreien as ze ’t heurde, moar nou, nee, ze had er zich overheer gezet; ze zou er wel oan wennen ien ’t eind.„Ge mot oe niet kwoad moaken, Wouter; ge kriegt ’t toch al zoo werm van ’t bier,” zegt ze een oogenblik later.Van ’et bier!—Wouter bloasde.—Hie zal moar zwiegen. Dommer proat was er niet te heuren. Asof de wermte van ’t bier en niet van de zon kumt! Welzeker van ’tbier, went ’et bier kost ’en bagatel geld, doarum! En dat eigenste bagatel zou ze liever oan ielk ander as oan hum gunnen. As Lina moar ’en kriezeltje verstand had, dan zou ze begriepen dat zien lêver ’t best bij ’en gluujende ploat is te vergelieken: kwiem d’r niet ielkreis ’en afkoelsel op, dan sloeg de brand noar ’t hart, en: genacht soam!Wouter dronk. Sprêken, nee, dat dee ie niemeer. Hie vuult dat ’et hum kwoad doet.—Met vrouw Lina is toch geen verstandig woord te redenieren. Moatregels zal ie nemen!—As ’t jungske ’en[258]oaverechts adee het, en deur zien moeder bedurven en verleid wordt, dan zal ie met geweld ’en stökske d’r veur stêken, en zeggen: D’r uut er mee jungske! A’j gekkigheid ien ’t heufd het, stêk dan oe kop ien ’en kuup koud woater; en bi’j verliefd da’j ’et trouwen ien ’t zin kriegt, neem dan ’en dernje van pestuur en fatsoen, zooas we allang veur ou destenierden; zeg oan Nolleke dat ’t meines wordt en.…Zie, of ’t was afgesproken, doar kwiem Nolleke krek ’t kleine hek van den bloemhof ien.Nolleke kon ’t hek hoast niet deur, zoo breed van heup as ze was; en bukken most ze ook um onder den pompoen deur te kommen, die ien den boog boven ’t hekske hing.Jong: wa’n stevig Nolleke! ’En breeje rand van ’en bruin streujen hoed dekt heur geloat veur de zon, moar as ze ien de schauw van de lindes kumt, en „g’endag soame” zeit, dan zet ze bloazend den hoed af, en a’j ze dan goed ien ’t rooje ronde geloat hebt gezien, dan ku’j zeggen: zie zoo dat he’k gezien.„Complement van voader en moeder en of Bram van middag mee spekpannekoek kwam êten? Hie lust ze zoo gern.”Dat Nolleke ’en liefelikke stem het, doar ku’j ook niet in roemen.„Bram is noar ’t Hoog toe,” zegt vrouw Lina.„Noar ’t Hoog! Wat duut ie op ’t Hoog?” vraagt Nolleke, die den valschen brief van den pseudoJan Pepereerst bij haar tehuiskomst zal vinden.„Kh’m! Lammers koopen,” zegt Arends; en dan: „Lust ie bier Nolleke?”„Nee, bier lust ik niet.”’t Is toch ’en lomperd, denkt vrouw Lina en gaat naar binnen.„Wanneer kumt ie weerum?” vraagt Nolleke.„Wanneer? ’k Weet niet,” zegt Arends met dichtgeknepen oogen. Een oogenblik later: „Kom is êfkes hier bij me zitten?”Nolleke zat al. Dat wil zeggen, niet op de bank naast Wouter-boer, maar met één been half op de tafel, zoodat de tafel onder Nollekekrakzei.Wouter-boer schenkt zich in, en dan:„’t Is te werm um druk te proaten, en êvel ’k hebtochal te veul geproat Nolleke. Bram is ’en goeje jong, niewoar? En gij—kh’m, gij bint as melk en bloed!”Nolleke wier nog roojer; moar, dat sjapieter doar had ze wel oarigheid ien. Ze smiet den elleboog op de knie, en ’t heufd ien de hand:„Goddank, ik bin gezond van harte.—Bram ’en goeje jong.… Wat zou dat?”„Nou, niewoar, ge meugt ’em gern?”„Bij de oor’ trekken, zeker.”„En op spekkoek traktieren?”[259]„Noe joa, as we eiges genogt hebben.”„’t Most er moar gauw toe kommen Nolleke.”„Met watte?” en ze trekt een blad van den boom, en haalt eenwesp, die in Wouters glas viel er mee op ’t droge: „Stom ding! Vort! Zie, doar snort ie.”„Met watte!?” herhaalt dikke Arends: „Wel met de groote sprong van oe beien.” Zachter: „’t Wordt tied Nolleke.—’t Geet met mien achteruut. Joa zeker, ’t is niet richtig met mien. Bij veurbeeld, ge ziet da’k bier drink, moar da’k dorst heb, nee, dat kan ’k niet zeggen, en da’s ’en slecht teiken.”Nolleke gronnikt.„Ge ziet er anders nog al welvoarende uut boer Oarends.”„Kh’m! dat zeggen ze; moar ’en mins vuult z’n eiges ’et beste.” Geheimzinnig: „’s Oavonds geen êtlust Nolleke. As ’k drie sneêen mik met ’en eindje worst heb gegêten dan, ’k weet niet, dan gêf ik um de dikke melk geen spier meer.”„En loatst zag ik oe twee borden met smoak d’r op toe êten.”„Kh’m! joa; moar, allegoejedingen bestoan in drie, Nolleke.—Nee: ’t wil niet meer, en doarum,—ge zult ’t alêvel verstoan: ’en voader wil z’n kiend dan toch nog gern gelukkig zien.—Nou! Bram is stil van memeur en koerakter. Heur is: ’k zal ’em zoo gauw as ie thuus kumt bij oe oansturen.—Gij Nolleke, bint meer mans as hie; ge mot ’em moar ’en bietje ien ’t gevlei kommen.…”Nolleke springt in ’t zelfde oogenblik van de tafel; en dan, in haar volle breedte er voor, met de handen in de zij, roept ze:„Zou ik ’em oanlonken!? Nee Wouter-boer; a’j denkt da’k doartoe kapoabel bin, dan hei’j de rechte niet veur.”Arends wischt zich onrustig de zweetdroppels van ’t voorhoofd. Nolleke vervolgt in éénen adem:„Da’kneezou gezeid hebben as ie ’t heel gern wou, dat gleuf ik niet, wentgoedis ie; en ook, as gelluu kumt te vallen dan zit ie dik ien de moppen. Hoe meer bij mekoar hoe bêter; ’en mins kan ze gebruuken. Moar.…”Arends schuift heel onrustig op de bank heen en weer, zoodat de bank er van kraakt. Nolleke kos zoo oakelig rondborstig wêzen.—Goeje hemel:as gelluu kumt te vallen! Wouter het geen dreuge droad oan ’t lief; en Nolleke proat al wiejer:„Moar a’j meint da’k ’em op spekkoek zou traktieren um ’em met stroop te smêren, zie, ’k smeet húm en oú en oe allegoar nog liever met ’en gluuiende spekkoek vlak ien ’t oangezicht.—Goeje mergen!”Wouter-boer was er perplekst van. Doar liep ze vort, dikke Nolleke; ’t hekske met muujte weer deur, zich bukkende veur den grooten pompoen.—Vort was ze!—Nee moar, Wouter-boer was erkapotvan! ’t Zou hum kwoad doen, opbrêken, zeker! Wa’n bretoale mond kos dat Nolleke opstêken. En toch,—as Bram zich eigen oan ’en spiering op ’t Hoog versmieten goeng—Nolleke.… wa’n keurlik pestuur!Wouter-boer wischte zich nog eens de zweetdroppels van ’t gelaat,[260]en toen, toen stak hij zonder om te zien den duim weer naar achter, en tikte op het venster, om—z’n darde kruuk bier.Inmiddels heeft Bram Arends aan de overzijde van den Rijn, onder ’t dichte eikenloof zijn weg vervolgd.Bram wist het: hier, bij den grooten plas, waar de laaghangende takken zich in den donkeren spiegel baden, hier moest hij rechts het tamelijk steile grauwgele zandpad op—Vóórdat Bram echter den Veluwschen bergrug beklom, blijft hij nog even staan.Z’n hart begon zoo wonder te kloppen. As ie boven op den barg is, en dan ’en goed eind deur ’t bosch en ’t akkermoalshout loopt, met nog ’en klein eindje rechts den stroatweg, dan zal ie heur lêvende snuutje al vlak veur zich zien, dan.… Och lieve deugd, ’t hart klopt ’em as ’en gek, as ’en harlozie dat gauw geet. Moar toch, hie kan ’t lachen niet loaten, joa lachen mot ie. Och hie is zoo verliefd.Nou schept Bram oajem, en zie, doar geet ie ’t pad van den barg op.In de deur van een klein huisje met een tolboom aan den straatweg, stond terzelfder tijd Driekske van oome Thijs den tolbaas—die vroeger schaapherder was. Ze stond er in de schaduw. Natuurlik, went ie zolle niet gleuven zoo werm as ’t binne in ’t tolhuusken was.—Oome Thijs had gelachen, dat Driekske ’t opgemoakte brood niet noar den bakker hoefde te sturen, went dat ’et nou van eiges wel bakken zol.—Oome, och joa—oome is zoo’n beste vroolikke mins! Was er wel één dien ze liever had op de wêreld! Moar ’t is toch vremd, denkt Driekske al verder: siends da’k de veurige wêke met de mart ien stad was, ben ikke lank zoo vroolik niet meer, en—nee, zoo goed veur oome ook niet.—’t Was ’en vriendelik jungske; heel vrindelik! Moar ’t zou bêter gewêst zin as ie met den martdag uut De Pauw te Oarem was weggebleven, went, nou kumt ie mien ielkreis weer veur den oandacht: en, dan zeit ie: Zóó, bin ie ’en dochter van den tolboas Witte? En zoo al wiejer.—Wat ie mien loater zoo heel zacht ien ’t oor fluusterde, loa’k doar niet oan denken. De Bêtuwsche boerkes zitten zoo vast ien de vette klei; en ikke.…? O foei! ’k bin oomes kind, en oomes zuster, en oomes vrouw. Kom, loa’k liever is zingen, ’t is bêter as prakkezieren.En heur stem klonk as ’en klökske; zóó rein, dat ’en eekhornje ien den beukeboom bij ’t tolhek, z’n snuutje um den boom stak, en luusteren bleef.Heur, nou begint ze:„’t Was lieflik en stil in den oavendstond,De veugeljes zongen heur liedjes ien ’t rond,De moan blonk ien ’t bosch en ze lachte vol vree;En Elsje, mooi Elsje, die dee ’t met heur mee.[261]’t Was lieflik ien ’t bosch en geen bloadje bewoog,De nachtegoal zong, en de moan lachte umhoog,Nou, lachen, dat mocht ze; moar Elsje nog meer,Went—koozend zat Reindert ien ’t mos bij heur neer.”Of ’t eekhornje boven ien den beukeboom meinde dat er onroad was.… Vort wipt ie van tak op tak ’t bosch ien.Driekske had bij ’t letste woord dat ze zong noar den hoek van ’t hout gezien woar de zandweg op den stroatweg uutkomt, en—’en kleur as vuur had ze gekregen. Krek geliek dat den eekhorn ien ’t bosch sprong, is zij met ’en zwonk de deur van ’t tolhuusken iengevlogen.„Wel mien snuusken, loat ie Reindert en Elsje moar zoo ien ’t mos zitten! Woarum vliegt dat zoo pardoes den tol ien?” zegt Thijs de tolbaas, die ’en wollen sok zit te breien, en lachend den blik naar ’t meisje wendt.„Ik kreeg ’t zoo werm, oome.”„Van ’t zingen? Dóarum doen de nachtegoals ’t misschien as de zon ien ’t west is,” lacht Thijs: „Van den kuulen oavend te zingen a’j ’t zoo werm hebt, kan anders geen kwoad. Zie, ’t frischt mien op da’k grovve wollen sokken brei; noe denk ik oan den winter as ’t kolde is, en hoe we dan met ’en roojen neus noar ’t zunneken uutkieken.”Driekske hoorde maar half wat oome verder sprak; ze keek naar de deur; zette een stoel recht; nam haastig een paar voorwerpen van de tafel, die er anders volstrekt niets misdeden; trok even aan haar heldere mutske, en—’t was wel ’en wonder van Driekske—êfkes, zoo heel êfkes met ’en zwonk keek ze in ’t kleine spiegel.O Heere, doar was ie!Bram Arends stond op den drempel.Bram had allegoar zwarte en rooje sterrekes veur de oogen; misschien umdat ie pas uut de felle zon kwiem.„Is doar iemand?” vroeg Thijs, terwijl hij toch Bram met zijn groote blauwe oogen vierkant aankeek.Bram had iets vremds ien de kêl dat ie niet proaten kos; alêvel ’t antwoord was toch ook niet neudig, went de kleine mins keek ’em vlak ien ’t oangezicht. En,—Och lieve heer, dóár was zij!„’k Zeg, Driekske, is doar iemand?” herneemt Thijs iets luider, en ziet nu ’t meisje vragend aan.—Joa, d’r was iemand.—Wat ie wol dat.… nee, dat wist ze niet—Misschien wol de vrindschap is opstéken? Misschien.…?Bram Arends begriept dat ie toch zoo niet kan blieven; went die groote blauw oogen van den sokkenbreier zien hum moar altied stief oan, en hie zeit:„G’en dag soame boas Witte;ikkebin ’et.”„Ikke!” lacht Thijs,„da’s sekuur genoeg. ’k Weet niet of er drie of vier millioen ikkes in ’t lieve land zin. Wês welkomikke. Goa er zitten. Daar steet ’en stoel.” Thijs wees waar de stoel stond.[262]„A’k me niet bedrieg,” herneemt Thijs,„dan he’k ’t plezier ’en manspersoon van jonge joaren veur me te zien.…?”—Nou da’s en mooie! denkt Bram, zou de tolboas meinen da’k en verkleed vrouwspersoon was.—Efkes ziet ie naar Driekske: Och goeje hemel, zóó as ze doar steet, schuchter met den veurscheut zoo half ien den mond, nou is ze nog honderdmaal fiener en mooier as loatst te Oarem ien ’t lozement De Pauw.—’t Was krek ’en engeltje van ’t urgel ien de kark; moar met kleerkes oan en ’en frisse kleur zonder bazuun.Bram had ’et vreeselijk warm, moar hij verstout zich. Schuins naar ’t meisje ziende, gaat hij een schrede vooruit, steekt den tolbaas de hand toe, en zegt:„Ik kom kennis moaken boas Witte. ’k Weet da’j vroeger schêper bin gewêst, en umda’k lammers wou koopen, zoo docht ik da’k hier wel road zou kriegen.”’t Was vremd, Bram hiew de hand al veuruut, moar Thijs scheen er geen trek ien te hebben.Bram wier nog wermer; de mins keek hum toch zoo wonderlik oan.—Zou ie ’t begriepen wát lammeke hum noar ’t Hoog had geroepen? Zou ’t ook van dien mins ’et ooilam wêzen dat ie hoalen wou noar de Bêtuwsche klei?„Oome is blind, heelegoar blind,” fluistert Driekske met meewarige stem; en luide: „Oome hie stêkt oe de hand toe.”—Die blauwe heldere oogen,blind, stêkeblind! Dát greep Bram diep in ’t hart, en hij drukte de hand, die nu veuruut was gebracht.„Da’s te zeggen, krek blind bin ik niet,” valt Thijs in: „went a’k nou moar wete, hoe da’j d’r zoo wat uutziet kammeroad, dan zie ik oe m’n heele lêven zoo goed as ’en ander.”Driekske heeft den boezeloar al loaten glippen, ze leunt nu op den schouder van Thijs, en—toch zoo’n bietje schuchter zegt ze, terwijl ze zoo half-oogig soms noar ’t Bêtuwsche jungske ziet:„Blonde hoaren Oome. ’En knap rond veurheufd. Oogen licht blauw, kleur.… as van de bluumkes op ’t porselein. Knappe neus.”„Groote neus?” vraagt Thijs.„Nee,” zegt Driekske, „volstrekt niet; noar den oard oome.”Bram meinde dat z’n neus groot was: alêvel as dat snuutje ’em noar den oard vond, dan zou ’t wel zoo wêzen.—Bram keek strak veur zich uut. Luuster, ’t mooie kiend teikende wiejer:„Ooren half onder ’en blond vlökske hoar, dicht bij ’t heufd; niks rood; zonder ringskes. Kin rond; zoo’n klein bietje veuruut. En frisse kleur. Blauwloakensch pak; bruin vest met botten knoopen, en.…”„Ho, ho!” roept Thijs: „Niet te hoastig snuuske; ie hebbe nog niks van den mond ’ezeid.”Zou Driekske ’t vergêten hebben? Ze kreeg een kleur as vuur; en Bram die ’t met ’en schuunsch oog gewoar wier, kreeg van de weerstuut d’r een as ’en zon bij ’t ondergoan. En Driekske zei zuutjes:[263]„De mond oome—o, dat schikt genoeg: ’en knappe mond oome.”„Rooje lippen?” vraagt Thijs.Bram—’t was oarig—Bram kon dien eigensten mond niet stilhouen; ’t woater kwiem ’em oan de lippen; hie dee heel zuutjes ’en stap noar Driekske veuruut, en—nee, met ’en schuunsch oog zag ie noar den blinde; nee, ’t zou gnieps en slecht wêzen, met zoo’n erme mins; en Bram trok den roojen neusdoek uut den zak, en wischte zich eiges er mee deur—’t pertret.„Best zoo snuuske!” valt Thijs nu in: „Nou zie ik hum goed.Driemoal knapniewoar? Wi’k oe zeggen wie ’t is? ’t Is ’et jungske van den veurigen martdag uut De Pauw te Oarem.”Bram meent dat het onweert bij zonneschijn. Wat deksel! hoe kon de blinde dat weten!Driekske is er kloar van geschrokken: hoe kon ie ’t zoo roajen!„Joa, kammeroad,” herneemt Thijs: „da’j zonder licht ien de oogen, zien kunne, dat begriept niet ielke mins; moar ’t is zoo.—Eén dink is jammer veur oe; ’t lammeke zal van heur schêper niet af willen, aldat zelfs de schoapskooi in oe vette Bêtuw wied veur d’r open stoat.”—Och, Thijs weet wel bêter, as ’t er op oankumt dan zal zelfs ’t lieve Driekske, „heur driemoal knappe jungske, met ’en mond noar beheuren” niet veur den blinden oom ien de stêk kunnen loaten; da’s den amoer; moar tegenstand uut de Bêtuw dóár is ie bang veur. Alêvel op d’eigen stond as Thijs van ’t lammeke sprak dat heur schêper niet zou willen verloaten, is ’t hart van Driekske oan ’t kloppen gegoan, zóó dat heur willens of niet de trönjes ien d’oog’ zin gesprongen. Ienéns, pardoes, doar lei ze um den goejerd zien hals. Zou ze húm, den stakker, den besten, den vroolikken blinde verloaten!„Nee oome, nee! van oe afgoan dat doe’j ’k niet; nooit van z’n lêven!” roept ze, en verbergt haar lief gezichtje voor de oogen van dat knappe Bêtuwsche jungske, oan oomes trouwe borst.Bram Oarends was d’r beduusd van geworden. Onderwêg had ie straks wel honderd keer bij zich eiges gerepeteerd hoe ie met zien amoer veur den dag zou kommen. Hie had gemeind dat ’t wel oavend worden kon eer ie ’t woord ronduut tegen dien oome over de lippen zou hebben. En nou, ’t is nog geen tien menuten dat ie binnen den tol was, en—zonder dat ie één éénig woord had gesproken, was ’t al alles d’r uut; en—’t leek zoo te wêzen—al uut er mee ook.Alêvel da’s tochals-teegezwiend! Bram had ’et werm; moar, luuster, dom is ie niet:„Da’s gauw begrepen boas Witte, en gauw besloten van ’t lief Driekske ook. Nou, ’t verlocht mien da’j alles geroajen hebt; en ’t duut mien ook goed dat Driekske oe zoo lief het, en oe nooit wil verloaten. Da’s een goed teiken boas Witte.”Driekske zag op, en noar ’t Bêtuwsche jungske. Och, wat sprak ie oarig. Moar kiek, hie wischte zich ’et geloat. Och heere, hie[264]zou wel dorst hebben, en wel muu zin van ’t loopen ook.—Alschoon ze oome nooit verloaten wou, ze kon ’t jungske, dat heur ien De Pauw te Oarem zoo wat oarigs ien ’t oor het gefluusterd, toch wel ’en goed hart gunnen;—en ’en stoel geven;—en ’en glêske suukerwoater met en scheutje azien prezentieren; woarum niet; ’t azienwoater zou hum verkwikken; bêter drank is er met de wermte ien de heele wêreld niet te prakkezieren: „Niewoar oome Thijs?”„Wel zeker snuuske,” zegt de blinde, en Drieksje ruurt met een pleeten lepeltje in haar Veluwsche limonade; en Bram, as ie ’t glas neemt, dan zeit ie: „O!” went hie had die kleine pink er hoast bij genomen. En as ie den drank drinkt, dan zou misschien ’en ander ’en zuur gezicht hebben getrokken, moar hie—nee, nooit had ie zoo’n verfrissing gepruufd, en nooit had ie eugskes gezien, die hum zóó lieflik vroegen: of ’t hum goeddee, en of z’em ook nóg op zoo’n glêske traktieren kos.—Noe joa, ’t glee toch zoo koel noar binnen, en: „Geen nood boas Witte, te gauw drink ik niet.”Hoe ’t zoo geloopen was kos Bram zich eiges niet verkloaren, moar, met ’en wondere franse slag had die tolboas hum tot den aftocht bewogen. Nee, ’t hoefde met dat liefke nietUUTte wêzen had ie gezeid, en Driekske toen ze hum bij ’t afscheid die kleine hand gaf, toen het ze ook gefluusterd: „Oomeverloatendoei ik wel nooit, moarouvergêten.… ’k zou niet weten woarum.” Alêvel ’t was hum toch wat al te gauw huus-in huus-uut gewêst; en, hie zou dan nou weeralleen.…Zie, dát was wonderboarlik! Toen Bram den blinde ’en hand tot afscheid wou geven, met de belofte dat ie erst met voader en moeder zou sprêken, toen het de blinde gezeid, dat ie ’en goed eind meeging um Bram ’t allernoaste pad over den barg deur ’t bosch te wiezen, went de rechte weg, niewoar, was toch altied de kortste, enhieróók de beste.’t Was al heel wonderboarlik: Thijs Witte wou niks van geen vasthouen weten: ’En dun hoagedorn-stökske had ie ien de hand en doarmee spitste en tikte ie veuruut en op zied—krek as ’en peerd met de oor’ speult. Joa, asof ie ’t heele landschap ien ’t heufd had, zoo sprak ie van de hei op zied, en ’t beukenbosch gunds, en ’t deurzicht op de Bêtuw; en de bremstruuken hier en de wilde eerdbêzen doar ien ’t gres.—En op ’t smalle poadje deur ’t hout, liep ie Bram veuruut; niet te hoastig moar heel sekuur. Zeker, ’t was ’en miroakel!As Bram ’t niet eiges gezien of geheurd had, hie zou niet geleufd hebben dat ’en blinde zich zoo redden en op ’t gevuul af kieken kos, moar nog minder dat ie vroolik zou proaten as de kloarziendste mins, alschoon de heldere gruune zomerdag, toch stikduustre nacht veur ’em was.[265]Terwijl de beide mannen nu juist bij een kromming van het smalle pad, den heuvel afdalende, achter het struikgewas verdwijnen, heeft er aan de Betuwzij nabij de rivier, een ander tooneel plaats.Nolleke Janssen, die pas nietsig van kwoadheid over de proat van boer Oarends was thuus gekommen, het deur ’en errebeiers kiend ’en brief gekregen; den brief deur Teunes geschreven.Nolleke het den brief gelêzen, en, van vuurrood is ze spierwit geworden; heur dikke hand’ het ze tot vuusten geknepen; ze is zich goan wasschen oan den put; en boven op heur cel het ze oan ’t loddereindeuske geroken. Maar nou—weg met die gekheid! Zoo, nou vuult ze zich stark. Vort mot ze noar ’t veerhuus!Teun de veerknecht lei oan ’t woater platweg achterover op den grond, ien de schauw van ’en rietmat. Toen ie Nolleke van verre zag oankummen, toen kneep ie de oogen dicht.—Hij sliep.—Doar kumt ze. En dan, as Nolleke al veur de darde keer zien noam het geroepen, en êfkes met heur voet hum ’t wakker worden meklik moakt, dan zeit ie verwonderd:„Hê, wie is doar?”Nolleke wou wel is weten of Teun bevrind was met ’en mins die Jan Peper heitte?Teun was alopgestoan.„Bevrind,—nee, moar ik ken ’em van oanzien; hie kumt zoo’n enkelen keer hier over ’t woater. Wat zou dat juffer Janssen?”Nolleke kiekt ien ’t ronde.—Niemand ziet ze.—Of Teun dan is êfkes deez brief wil lêzen?Teun sprak gemuujzoam:„Nee, mot niet kwoalik nemen, andermans brieven.… nee!”Nolleke stampt met den voet. Ze wil dat ie den brief zal lêzen.En Teun, as ie dan tóch zoo asstrant most zin!.… Hie lêst; en as ie ’t gedoan het dan kiekt ie beschoamd, en zeit:„Och, wat za’k oe zeggen juffer Janssen: ’t is woarheid, zeker!”„Wát is woarheid vroag ik?” stampt Nolleke weer.Teun ziet heur oakelik oan:„Och juffer Janssen, ge weet niet hoe ’t heele darp oe beklaagt.”„Bekloagen! Mien!? ’k Wil weten woarum!?”Teun wijst naar den brief, en dan:„Moar ’t most er van kommen.”„Mins ik stik! Sprêk, wat mein ie?”„Ien de wieg oan mekoare gekoppeld! Och heere, den amoer as ’en leske van buuten geleerd! Ielkeen juffer Janssen, bekloagt oe; schoon kiend as ge bint!”Nolleke bijt zich de lippen in bloed. Teun vervolgt:„Joa juffer, noe den vremde oe ’t oog het doen opengoan, nou, ’t mot gezeid zin: ’t is ’en schandoal!”En Nolleke forsch:„Wat weet ie van Bram Oarends? Allô!”—Och! Teun wou er liefst niet van sprêken. Peper had zwiege motten; moar, nou Peper zoo’n brief had geschreven, en as ’t dan zoo wêzen most, dan zou ie ’t heur zeggen—Teun zag noar den[266]opweg en voorders ien ’t rond.—Joa, dan zou ie d’r moar veur uutkommen, dat Bram, krek as ien den brief sting, z’n eigen had verslingerd oan ’en licht vrouwspersoon, woarmee ie te Oarem kennis had gemoakt en nou op de Vêluw in ’t geniep verkeering hiew.„En dat weet ie sekuur?” zegt Nolleke met vlammen in ’t oog.„Zóó sekuur as dat de zon oan den hemel steet,” zegt Teun: „en krek zoo zeker as dat ’et God gekloagd is dat zoo’n melkmuul ’t welgeschoapenste kiend uut de Bêtuw—gekoppeld of niet—zoo schandelik vergêt.”Nolleke Janssen kon niet spreken. Zóóveul leed en op zoo’n wermen dag; en zóóveul loopen; en a’j zóó zwoar van pestuur bint!—Ze snakte noar oajem.…„Bewiezen!” zegt ze: „Ik vroag noar bewiezen?”Teun kumt noar heur toe; vat—alsof ’t zoo van zelf sprak—heur hand; en dan.…Moar Nolleke—klets!—„Handen thuus houen; vort! Ik vroag oe bewiezen! Wie het ’t oe gezeid?”Teun begriept dat ie te gauw van wal is gestoken.—Alêvel, noe zal ie hoar dan ook bescheielik de moat volmêten:—Al dukkels, en ’t meest bij oavend en ontied, zei Teun, had ie Bram motten overzetten; en, Bram had de reden woarum ie noar ’t Hoog goeng, niet kunne verzwiegen. Teun had hum toen ’t verkeerde kloar veur oogen gesteld, en op juffer Nolleke gewezen—die toch meer as meer was. Moar, fluite! niks had geholpen. Gek was ie noar dat vrouwmins, stoapelgek!—Of Teun hoar kende?—Wel zeker, hie kende hoar best.—Of ze groot van pestuur was?—Joawel, groot en permantig; moar veural ’en valse tronie; gouwe bellekes ien de oor’. Schandoalen, schandoalen! O! En rauw ien d’r mond! Juffer Janssen zou ’en kleur kriegen as ze ’t alles noar woarheid vernam. Moar, dat den kwiebes weerd zou wêzen, dat ’en lieflik kind as Nolleke, nog zie zóóveul van ’em weten wou, dát nee,” zei Teun, „da’s krek zoo onmeugelik asdat ik oe kan oanzien zonder.… Och Heer!” kwiem ie toen met ’en diepen zucht, en nóg ens: „Och Heer!”Nolleke wist niet wát Teun in ’t letste gezeid het. Wark het ze um hoar troan’ te bedwingen. Ien éns had ze gevuuld dat Bram hoar toch diep ien ’t gemoed lei.—Och, ’t was altied, van klein kiend af oan, zoo’n oarig jungske gewêst!—As noaste buren woaren ze krek as van éénen heerd! Woar was de tied dat ze soam den grooten karnhond veur de prikslee spanden, en ielk verzet op de slee goenge zitten; toen ze soamen mussen ien de knip vongen; en witte konien’ hiewen, niks as witte, wel vieftig, met rooje oogen!Nolleke vermant zich nou ze oan rooje oogen denkt. Den Teun zal niet marken hoe’n slag ze op ’t hart kreeg. Moar, Teun sprak onwoarheid! ’t Kon zóó niet wêzen!—Had ze dan geen gevuul veur Bram asof z’em lêvenslank op de spekkoek met stroop wou[267]traktieren; en hie, het ie zelfs nog loatst niet gezeid, dat geen mins ze zoo lekker kon bakken as zij?Nolleke vuult dat ze wit wordt. Bij al wat heur lief is, as ’t woarheid mot wêzen, dan zal ie ’t onderveinden dat Nolleke zich niet bespotten loat! Dan zal ze zich wrêken!—Alêvel, zekerheid wil ze.—En tot Teun.… Nee, erst, nógens—klets! Weg met die hand!—Luuster: „A’k zekerheid kreeg dat ie zich oan zoo’n slecht vrouwmins kon versmieten.…”„Dan was ie weerd,” valt Teunes in, „dat ie den hals brak, juffer Janssen.—As Bram ’t woater weer overkumt, dan za’k ’em zeggen dat ie op d’eigen stond noar oe toe mot um zich vrij te sprêken; of—en zoo zal ’t wêzen—as ie ’t nietdurft, en j’em loater met blauwe oogen en ’en dikken neus deur ’t darp ziet goan, denk dan moar dat Teunes Van Vlot niet zal verdroagen dat ’et liefste kiend uut de Bêtuw, bespot en vertrampt wordt; en.… Och juffer Janssen!”Nolleke kwiem nog êfkes, klets, met de hand op Teunes’ hand, moar niet zoo straf as de twee erste keeren. Heur gemoed was overvol. As ’t uutkumt dat Bram zich eiges en hoar vergat, dan.… O! ze kan ’t niet langer uuthouen; heur oogen schieten ien troan’. Oan Teunes drêjt ze den rug toe. En, vort is ze, den weg op noar huus.Een klein uur later heerschte er bij boer Arends op ’t Rijnland de grootste ontsteltenis.Zoo even was er van de overzij der rivier een boodschap gebracht, dat Bram niet thuis kon komen, want, dat hem op ’t Hoog een overval had getroffen,—waarschijnlijk van de warmte of te sterke verkoeling—en, dat hij nu bij Witte den tolbaas, in huis lag.—Bij Witte den tolbaas! ’En overval! O God, dát het boer Oarends wel altied gedocht!—Moeders onverstand zou ’t verdarf van ’t kiend wêzen; ’t ongeluk van ’t heele huus!—’En overval!.… Starke verkoeling!—Arends schoof het volle bierglas ter zij: ’t Was dom en onverstandig van Lina dat zij ielkreis de kruuk moar weer vulde; ’en mins die dorst had, dronk toezoers deur, moar dat most ’en mins diegeendorst had, tegengoan. ’t Was meer geluk as wiesheid dat hie eiges ook in geen overval lei.„Wouter, ik wil terstond noar ’t Hoog,” zegt vrouw Lina: „En gij.…?”„Ikke noar ’t Hoog!” roept Arends: „Zeg Lina, is ’t oe niet genoeg da’j oe kiend tot schande oanzet en doardeur Gods wroak op ’t lief hebt gehoald?”Lina vermant zich:„Wouter ik loat de sjês ienspannen; te loopen dat duurt te lang.—O, mien erme kiend!”—’t Erme kiend! Joa, denkt Wouter, vrouw Lina mot opstond noar ’em toe, went geen is er zóó ree um iemand bij te stoan; moar, ’t peerd en de sjês, en—ge kost niet weten: as hie eiges d’r tegen den oavend noar toe wou:[268]„’t Is bêter da’j te voet goat Lina; gij vuult niet wóárum, moar ’t is zoo.”„En as er gevoar bij was, zou ’t erme kiend starven zonder zien moeder!” roept de vrouw.Wouter-boer wordt wit:„Starven!—Wat mein ie, Bram starven!—Moar dóár is toch geen denken oan. ’t Zal zoo arg niet wêzen. Weet ie wát Lina: we loaten ’t speulwoagentje ienspannen, dan voar ik tóch met oe mee, en kunnen we Bram ienloajen ook. Moarstarven.…” Haastig: „’k Wou da’j van die dinger niet sprak.”Moeder Lina is reeds verdwenen. Geen tien minuten later staat het bruine kapwagentje voor de deur der hoeve. Dikke Wouter-boer heeft de leidsels en zweep reeds terhand genomen om na vrouw Lina in te stappen; de bouwknecht geeft den boer een steun onder den arm. De rechterveer van het wagentje vertoont een sterke drukking.—Arends roept zwaar blazend: „Vort Piet.” Breede rimpels plooien den bil van het bruine paard. Arie de bouwknecht licht de pet op; en—’t echtpaar rijdt het witte met hooivlokken beslingerde hek der hoeve uit.Teunes de veerknecht zou er niets van vernemen dat de boer en de boerin van ’t Rijnland met het kapwagentje naar de overzijde der rivier gingen.—Arends vond het bêter over Oarem te goan. Dóár ha’j de schipbrug; en hier oan ’t veer was ’t met ’et ienvoaren van de gierpunt gevoarlijk veur ’en mins, die zoo zwoar van pestuur was.Vrouw Lina is er niet in geslaagd om hem van besluit te doen veranderen. ’t Was voor haar om te schreien. Meer dan twee uren te moeten omrijden; en niet uit den wagen te mogen springen; en haar jongen ziek te weten bij vreemden, misschien gevaarlijk ziek! „Och,” heeft ze nog eens gezegd: „loat mien dan over ’t veer goan, enloopenWouter. Wat zou ’t wêzen as ik te loat kwiem.”„Hum!” heeft Wouter gekucht: „Te loat! Ik zeg oenee!” En dan: „As oe eigen man onderwêge ’en ongeluk kreeg, niewoar, dat dee d’r niet toe; die zou j’ ien de stêk loaten! Watte gekheid, te loat!”Te Arnhem over den Rijn, en alzoo op den Veluwzoom gekomen heeft Wouter—weinig bekend met de wegen aan gene zij der stad, en met een toestemmend antwoord op de weinig doordachte vraag: of die stroatweg de stroatweg noar ’t Hoog was—in plaats van den Utrechtschen weg, den weg naar Apeldoorn gereden. Vrouw Lina had al gezegd, dat ’et niet in de richt was, maar Wouter had beweerd dat de weg toch hoog-op liep.Aan den eersten weg heeft hij zijn dwaling vernomen; langs een binnenweg, dien men hem aanwees zou hij nu—ofschoon het een[269]heele reis bleef—toch eerder op den rechten weg komen dan wanneer hij over Arnhem terugreed. Men moest bij den Lichtenbeek nog den Amsterdamschen straatweg passeeren en dan maar rechtuit rijden: „Goeje middag!”Goeje middag! Jawel, maar ’t was al avond toen Bruin met schuim overdekt het speulwagentje met een paar schokken uit een der zandwegen op Utrechtschen straatweg terecht bracht.Vrouw Lina’s onrust heeft geen grenzen gekend, en, Arends zelf, heeft Goddank! gezegd, want Lina’s sombere voorspellingen op dien langen tocht, hadden hem bij de inspanning van het hortend en stootend dwalen op zulke vreemde wegen, gedurig het angstzweet doen uitbreken, en, eerst tegen half zeven in den avond bereikten de echtgenooten den tol van baas Witte.Teunes de veerknecht had intusschen zijn besluit genomen.—Hoe ie ’t ook prakkezierde, ’t stond bij ’em vast dat—mocht Bram ook jollen en dollen met ’en liefke op ’t Hoog, ’t spul toch zekerlik met ’en trouwerij tussen Bram en Nolleke z’n beslag zou kriegen. De duiten! niewoar, de duiten!?—En zie, as ’et zoo loopen most, dan was en bleef die Bram Oarends—hoe ’en mins ’t ook berêkenen wou—niks meer as overkompleet.’t Is toch vreeselijk donker in ’t hart van Teun den veerknecht geworden.Hie prakkezierde! ’t Schee-mes da’k altied op zak heb, is scharp genoeg; moar—bloed is ’en helle kleur.—Watblief? ’t Blauwe diepe woater op ’n sturmdag?—Nee, sekuur was dát niet. Schippers oan den oever, en ’t volk ien de weerden kosten ’t verroajen.—’t Bosch?—Joa, ’t bosch oan d’overkant van ’t woater!—Zoo’n bosch is ’s oavends duuster. Wie zal doargunder op ’t Hoog adee op Teun den veerknecht kriegen; doar zin streupers en polderjongens: kwoad volk dat loert op ’en vette beurs uut deBêtuw. ’t Gebeurde soms dat dóár iemand verdween zonder dat ie ooit weer terecht kwiem. Bram Oarends is ’en kiend, ’en zwêvelstökske! ’t Kos alles in ’en ummezien geschied zin!—’t Zal wel loat worden eer ik weerum kom, had Bram gezied. Nou, de moan is dan in ielk geval wel onder, en ’t bosch goed duuster.—Ze zeggen ien ’t darp dat Nolleke Janssen meer wicht ien goud het te wachten as ze zwoar van pestuur is.—Ei wat verspeult de Bêtuw oan Bram zoo’n wittebroodskiend? En ikke!? As ik ’en mol stêk, of ’en hoas striek, dan zeggen ze, knap zoo. Wat oe ien de weg stoat—vort er mee! krek as van rupsen en al zu’k gesnor; dat steet ien den almenak.—’En liester ien ’t strik drêj ik den hals um. Domenei zei letst ien ’t predekoatsie, dat ’en mins zelfs nog minder as ’en vogel was, went ’en vogel kon vliegen en dat kon ’en mins niet. En bijveurbeeld, as zoo’n voader en moeder van Bram dat kiend heelegoar niet gekregen hadden dan was ’t er ook heelegoar niet gewêst, niewoar? Of, as ’t ien de luiers gesturven was.… Welzeker!Teunes Van Vlot heeft toen eenige oogenblikken met de hand[270]onder de kin, voor zich heen zitten staren. Toen heeft hij rond gezien.… en even ’t mes uit de schee naar boven gehaald; maar, ’t ook aanstonds weer laten zakken.—Scherp was ’t genoeg; giester het ie ’t nog geslepen.—Stil!—ze zouen oan ’tstrak kiekenkunnen marken dat ie wat ien ’t adee had.—Trek ien ’t êten.…? neetrekhet ie niet. Boven op zien cel doar het ie ’en fleske met kloare; hie zal d’r ’en kluutje goan vatten; joa, twee of drie as ie nóg ens zoo gek is um zich te verbeilden dat ie Bram al heurt schrauwen. Nou, as Bram moar ens ien ’t bosch onder d’ eerd leit, dan, och God, dan krêjt er geen hoan noar.Buuten krêjde de hoan, moar, Teunes Van Vlot hie heurde ’et niet, en, dronk zien darde glas kloare.Nolleke Janssen is arg dik, alêvel d’r zit stoal en iezer in.Tegen zessen is ze—’en goed half uur hooger op ’t revier—in heur voaders visch-oak gestapt, went Janssen had oalskurven in den Rien. Met de roeispoan’ kos Nolleke krek zoo goed overweg as met de riestenbrijlêpel.—En nou, ze was ien spanning d’r bij. Weten zou ze ’t! Rust had ze niet.—Klets, kloeng! ’t Woater spatte heur somtieds ien ’t gezicht, moar ’t oakske vloog toch deur ’t nat, en Nolleke—as ze oan ’t overkant van den Rien de boot oan ’en kribpoal het vastgebonden, dan trekt ze wel ’t halsdoek af, en wischt ze zich ’t rooje geloat, moar, vigelant stapt ze toch deur de weies op den barg met z’n bosch toe.Veurzichtig had ze uutgevischt woar ’t slechte vrouwmins kos wonen, en, ze geleuft wel te weten, woar ’t jong zal te veinden zin.’t Was omstreeks acht uren in den avond en heel donkere onweerslucht.Driekje van baas Witte heeft er niet eerder aan gedacht om de tollamp buiten bij ’t koninklijk wapen te ontsteken, want de spanning, waarin men binnen den tol verkeerde, was sedert den middag schier van oogenblik tot oogenblik geklommen.—Zie, doar lei ’et knappe jungske uit de Bêtuw, karmend en kloagend en somtieds gillend, zoo wit zoo doojelik wit ien Oomes bedstee.—En zij, Driekske, zij het er schuld oan: Joaalleschuld! Och, as zij den azien met suukerwoater moar niet had gegeven! Hie was te werm gewêst.—En nou, doar leit ie!—Onderwêges met Oome toen had ie ’t gekregen.—Oome het zelf den dokter uut ’t darp goan roepen, moar, wat dokter veurschreef het goar niks geboat. En nou, sinds de dikke boer en z’n vrouw uut de Bêtuw der woaren, was ’t heelegoar oaklikheid.De dikke boer had gevroagd: „Hoe geet ’et Bram? Wat is oe overkommen, en hoe kwiem ie hier?”—Moar Bram had niks gezeid, en alleen gekarmd.—Toen is de dikke boer op ’en stoel goan zitten, en het zich gedurig met ’en roojen neusdoek deur ’t geloat gestreken en gekarmd asof ie ’t eiges in ’t lief had.[271]En de moeder? Goed mocht ze wêzen, moar bitter ook; och heere zoo bitter! Toen ze ’t heurde van ’t azien met woater, toen het ze Driekske oangekeken met oogen as vuur, en gezeid: „Oanlonken en vergift in ’t lief gieten! Beest!”—Beest! het diemoedergezeid. Dat was oakelik. Goeje God,—beest!—Moar oome het Driekske in ’t oor gefluusterd: „Stille moar kiend, as den emmer vol is dun lupt ie over.”„O God!” steent de moeder, terwijl alle hulp weer vruchteloos bleek: „O God, hie zal ’t bestarven.”In een vreeselijken aanval van pijn hief de arme jongen nu de handen als radeloos ten hemel, en dan, terwijl hij zijn moeders hand greep, sloeg hij meteen den matten blik op het van verre staande meisje, en riep op droeven toon:„Driekske, hier kommen! Lieve Driekske!”In ’t zelfde oogenblik is Driekske schreiend toegesneld, en ligt om vrouw Lina’s hals.Hoe! schreit dat kiend oan héur borst?—Dát most wel ien ’t hart griepen.—As dat dernje slecht was, dan zou ze niet zoo snikken; dan zou ze niet um moeders hals zin gevallen.„Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid, nee,onverstandighe’k gezeid van ’t azienwoater; moar nee, gij kondt niet weten dat ’t Bram zou kwoaddoen.—Zeker liefste jong, ze gaf ’t oe uut bestwil, moar.… ’t was niet goed da’j ’et dronk.—Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid. Nee; God bewoare!”Geen vijf minuten later was de toestand van den armen Bram zoo zorgwekkend, dat moeder Lina in de hevigste onrust haar ingeslapen man wakker schudde, en drong om oogenblikkelijk nog eens den dokter van ’t naaste dorp te gaan halen.Wouters paard was in het kleine schuurtje gezet, en het wagentje stond er nog buiten.„Ikke.… de dokter.…?” soesde Wouter ontwakend, en in den aanvang niet wetende waar hij zich bevond: „Joa, allang gezeid; ’k heb ’en zwelling noar ’t hart.… Watblief, veurBramden dokter hoalen?—Ikke?—Bi’j gek Lina; ikke?”Maar ’t was geen gekheid.Er was de grootste haast bij. En wie anders zou ’t moeten doen! De moeder zelve? Het jonge meisje? De arme blinde misschien? Voort moest Wouter op d’eigen stond.—Moar ’t was buuten zoo duuster, en Wouter kende hier op ’t Hoog den weg niet; zonder lanteernspul kos ie ien geen geval voaren deur ’t donkere bosch.—’t Zou met Bram wel zoo arg niet wêzen; en luuster: buuten roasde de wiend; ’en hoagelslag kletterde tegen de gloas’; ’en schel licht glansde langs de luuk’ en onder de reet van de deur; ’en roatelslag van geweld knetsknatste vlak boven ’t huus; en.… O God wat zou doar wêzen.…? ’t Bonsde op de deur, en ’t schrauwde doarbuuten:„Doe open! Doe open!”Dikke Nolleke Janssen kos goen oajem meer kriegen. Ze had geen lid oan d’r lief dat niet trilde.—Stoapelgek was ze gewêst[272]om zoo’n aventuur te riskeeren! Wat goeng ’t hoar alêvel ook oan of Bram hier op den Hoogkant noar ’en andere vree!—Bram—zoo’n kiend! zoo’n zwêvelstok! Nee,liefdehad ze nooit veur ’em gevuuld: ’enoarigheid’enroarigheid, noe joa, moar niks meer.—As ze ooit had geweten dat ze deur hum in zoo’n onweer en nood zou kommen, dan had ze hum liever as kiend zien stikken ien ’en gluujende spekkoek.…—nee dát toch niet: moar zóó te motten dwoalen ien ’t bosch; en dan die bliksem, en donder, en hoagel! ’t Is asof heur ’t heele geloat met gluujende spiekers geprikt is.„Doe open! doe open!” roept ze nog ens, en al weer: „Ik zeg doe open!”Driekske keek naar buiten. De wind sloeg den hoagel noar binnen, en te geliek met ’en zwonk, dikke Nolleke mee de koamer ien.As er met Bram niet zoo’n nood en ermoei was gewêst, dan zou vrouw Lina van Nolleke geschrokken zin. Arends schrok nooit, behalve as ie den Dood zag, en—Nolleke was de Dood niet. Nee ’tlêven! ’t Was ’en bestierink van God: de liefde veur Bram zal Nolleke noar ’t Hoog hebben gejoagd toen ze van ’t overval heurde; en uutgemoakt was ’t nou meteen wie den dokter kos hoalen. O liefde Gods nooit recht geprezen!—„Kom is hier Nolleke?”Moar Nolleke—toen ze den hoagel uut d’r hoaren en rokken geschud, en woater uut de oog’ had gewreven, toen keek ze asof ze betooverd was. Van ’t ongeval had ze niks geheurd, en nou.—Zag ze goed! Zat doar dikke boer Oarends van ’t Rijnland? En stond doar zien vrouw? En gunds, lei Bram doar karmend ien ’en bedstee!?Woar was ze dan?—Toen ze buuten, ien de bosschen verdwoald, zoo angstig vortjoeg noar ’t rooje lanteernlicht van den tol, dat ze deur de bloajen zag gliensteren, hoe kon ze toen denken dat ien dat eigenste huus ’t heele Oarendsnest uut de Bêtuw bijeen zou wêzen.—Of ’et toevallig was?—Geen spier, a’j nog weet dat de tol bij ’t bosch ’t eenige huus was da’j op ’en verrel uur afstand ien ’t ronde zou vienden.—Moar toch, a’j van droomen sprêkt: en van wakker worden, en niet weten van hóé en van wát, dan mo’j nog altied bie Nolleke Janssen wêzen.„Bi’j boer Oarends van ’t Rijnland, of bin ik duuvels geworden?” zegt Nolleke op haar krachtigsten toon.—Ho! Nolleke most stil wêzen. ’t Noodweer had hoar zeker versuusd; ’t was mooi van hoar dat ze ook was gekommen.„Mooi! Wát mooi!?—Is er met Bram ’en ongeluk gebeurd?” Ze begriept er nog niks van.—Ze hadden hoar gezeid dat Bram bij ’en schêper ien ’t bosch met ’en slecht vrouwspersoon vree. Dát had ze willen zien; moar, zuukend noar ’en schêpers-huus, had ze gedwoald ien ’t groote bosch. En ’t booze weer was heur overvallen; en, toen ze noar dees kant ’en licht deur de bloaj’ had zien gliensteren, toen was ze d’r op toegeloopen. Zie, zóó kwiem ze ’t bosch uut, op den stroatweg, hier oan den tol.[273]Alêvel Nolleke zou toch uut den droom kommen.Al kwam ze nog niet op ’t adee dat zehierbij dien eigensten schêper met ’t slechte vrouwspersoon was, woarvan Teun heur ’t heufd zoo werm het gestookt, ze begriept toch wat er gebeurde, en, dat de ouwers uut de Bêtuw noar ’t Hoog geroepen, ien angst en ien zurg zin. Moar ’t was niet meuglik Nolleke nóú alles uut te leggen, went op dat eigenste oogenblik ha’j ’en konsternoasie van geweld.—Moeder Lina riep: „O Heere!” went ze zag heur erme lieveling, krimpende van pien, met de peerels op ’t gelaat!Nolleke had nog niet begrepen dat ’t zóó arg was; moar nou, op de bedstee toegeschoten, greep ze ’s jungskes hand en riep:„Bram,hei’j’tzoo kwoad? Stumper! Stakker da’j bint! Kumt dat van ’t loopen noar ’t Hoog! Zoo’n schoelje van ’en vrouwmins!”Bram trok oakelik met de oogen. Nolleke lei hum de hand op ’t veurheufd.—Maar Bram: „Phú! die werme dikke hand! O God! benauwd!”—Hie smeet zich um, en gilde van pien.Zie, doar kwiem de dochter van ’t huus—went Nolleke hiew Driekske veur ’t kiend van den tolboas—doar kwiem ze met ’en wermen drank—zóó werm dat de woasem heur as ’en glimp veur ’t gezicht stond, en ze fluusterde met ’en stemmeke as suuker:„Hier jungske, wês noe moar stille; ster-annies en vlier is d’r ien. Oome zei dat ’t goed was; en as de dokter dan kumt.…”Dat letste gaf vrouw Lina ’en schok. Hoe! kos ze ’t nog oanzien dat heur ooilam stuuptrekkend was, en dat z’n eigen bloeds-voader, zonder hart, as ’en os ien den stoel lee:„Zal dan niemand, niemand noar ’t darp goan um den dokter te hoalen!? Man! mins! Wouter! a’j nog langer zuumt en oe eiges ’t noaste bint, dan bin gij voor God en de minsen Brams moordenoar!”„Ziede roazende gek Lina! Wie sprêkt er van moordenoar? Zou ’k veur Bram niet alles doen; moar a’j zoo as ik, ’en zwelling noar ’t hart hadt met ’en gevuul as van ’en kronkel ien de moag; as ’t oe krek was as vuur en vlam ien de harsens.…”„Mins goai, of ik goai!” roept de moeder.Arends was zoo rood als ’en kreeft toen hij opstond.—Moar luuster—asof ’en engel hum op ’en kouwen dag ’en glêske annies had geschonken, zoo glee hum ’t stemmeke van Driekske as ’en werme gloed deur de nieren:„Blief ie moar stille boer Oarends; Oome Thijs is al ’t achterhuus uut. Oome hoalt den dokter; en—’t ster-annies en ’t vlier zal goeddoen nog eer ie d’r weer is.”„Wat! de blinde?” roept Arends. En dan, neervallende in den stoel: „O goedheid Gods.…” went zeker, as hie had motte goan, ’t zou z’n dood zin gewêst!Ook Nolleke was er beduust van. Hoe! was die tolboas, met z’n groote blauw oogen, ’en blinde?„Wel Heere mirakel!” roept ze: „’En blinde met zoo’n noodweer op ’t pad!”En Nolleke ziet de achterdeur open, en—van heur hoastigen[274]stap trillen de kummekes op den siffenjeere; en met heur breeje heup schuuft ze dwars deur ’t smalle deurke ’et achterhuus in.—Dien kant had ze den tolboas zien weggoan, en van doar zou ze hum volgen.Maar Driekje volgt háár.Een oogenblik later stonden dikke Nolleke en ’t slanke Vêluwskiend achter buuten den tol.’t Onweer had uutgeroasd. ’t Rêgende êfkes, moar heerlik was ’t, en, ’t rook noar denne-noalden zóó frisch asof ’t brulloft ien ’t bosch was.’t Goeje hart had Nolleke gedreven, moar hoe ze den blinde ien ’t duuster zou gevolgd zin, dat wist ze niet.—Goed zoo, nóú had ze ’t verstoan: d’r was geen gevoar veur den blinde. Oome kende den weg; en veur hum was ’t altied nacht, of altied dag, krek zooa’jt nemen woudt.—Nolleke begriept niet alles, moar ze vroeg noar wat anders. Ze zou wel gern is weten hoe Bram Oarends ien den tol was gekommen, en woar hier op ’t Hoog ’t slechte vrouwmins zou wonen die Bram—zooas ’t proaten was—met de grootste schandoalen noar de Vêluw had gelokt?Driekske is arg van die vroag geschrokken. Zou ’t zóó zin geschoapen! Wier d’r al zóóveul van hoar en van ’t jungske geproat! En was dan deze misschien ’en vroegere liefde? Gelukkig—die ’t gevroagd het, kan niet zien dat Driekske zoo’n kleur kreeg.„Joa kiend,” herneemt Nolleke: „hier op ’t Hoog mot ze zitten; bij ’en schêper ien ’t bosch. ’En groot permantig vrouwmins. Eén van ’t slag uut de stad; ge weet wel; met ’en lonkig oog, en gestolen goud ien de oor’. ’k Was roazend toen ’k ’et heurde, en ’k wil dat vrouwmins de les lêzen, dat ze ’t kiend van ’en jong zuukt te verdarven.—Woar stêkt dat kat van ’en wief—rechts, lienks: woar woont die schêper met ’en slang in z’n huus?”Driekske was er beduust van. Moar, nou schrok ze van wat anders.’t Akelig smartgeschrei van den armen Bram klonk tot buiten den tol.„O Heer!” roept Driekske,„zou ’t zóó arg zin!”Weg is ze noar binnen, en, Nolleke heur achternoa.Joa, ’t leek wel of ’t met ’t Oarendskiend op ’en eind zou loopen. As ’en dood mins die nog lêft, zóó lei Bram in moeders arm; moeder Lina gehurkt oan de bedstee.—Wouter-boer sting d’r bij met soamgeknepen handen.—Hie wiest bêter dat ’t geen starven was. Starven dat was geen ding, dat zoo moar ieder oogenblik gebeurde; verechtig niet! Dat was ’en ding van wiedweg, ien ’en duusteren hoek; ’en ding veur den ouwerdom. Joa ’t gebeurde wel op jonge joaren, moar altied bij andere minsen; en ’t was ook meer ien ’t adee, went behalve ’t gelui van de karkklok wier ’en mins, die[275]verstandig thuusbleef, d’r niks van gewoar. Ien ielk geval zou ’t al ’en duuzendste tref wêzen, dat krek nou, dezen eigensten oavend, ien ’n vremd huus,zien eenige kiend.… Nee! uut! hie mag er niet oan denken.—En, as ’ettochzoo wêzen most! Moar nee, ’tzou, ’tkos, ’tmochtniet zoo wêzen. De blinde zal wel opstond met den dokter weerum kommen, en dan.…„O, man, da’j zoo rustig kunt stoan!” schreit de moeder.„Watblief.…? Ikke? Rustig!”„Woater, azien! Gauw! Hie starft!” roept vrouw Lina een oogenblik later. En boer Arends hie karmt: „O God!” en sleet de beie hand’ veur de oogen.Maar Driekske, ien één zwonk het ze ’t gevroagde bij moeders hand; en Nolleke, as ze ’t oankiekt en bij zich eiges vluukt: „’k Zou ’t wief kunne vermoorden die ’em lokte en zóó ien den duuvelsklauw brocht,” dan ziet ze ’t slanke dernje, met troangeglienster in ’t oog, neervallen bie de bedstee, en de handen vouwen; en de lippen van heur kleine munje ziet ze bewêgen ook, moar—dat ze bidt: „Och Heere God, loat ’em lêven veur z’n moeder, en ook veur mien,”needát heurt Nolleke niet.Alêvel, Nolleke kreeg veur dat dernje ’en gloed ien d’r ziel; en heur mollige hand lei ze op Driekskes heufd, en fluustert:„Goed zoo kiend; doar kan onze lieve Heer geenneeop zeggen. Zie moar, ’t schoap van ’en jong, ’et erme kiend leit al stiller; zie, Goddank!”En Arends:„Watte? Stiller? Wordt ie bêter? Joa, ’k wiest ’et wel zeker. Moar zeker wiest ik ook dat er niemand oan mien zou denken. ’k Smoor van den angst en den dorst. Woater! ’k zeg woater—of bier. ’k Heb ’en brand op de moag da’k mein te stikken.”Maar, bier kwam er niet, en Arends bleef blazen en steunen. Wathieniet most uutstoan, dat geleufde geen mins.Thijs Witte vond ook dat ’t heerlik buuten ien ’t bosch rook. krek as op ’en keunings ientocht in stad. De koekoek wist van geen uutscheien, en de veugels kosten den sloap niet vatten, went, ’t was zoo lekker en malsch asof ’et ien ’t prilst van de Mei was.—Moar toch, ’t onweer dreef nog niet glad van de locht.Thijs stapte zoo hard as ie kos ’t pad dat ie kende, en tikte met zien stökske, rechts-lienks om sekuurder te loopen.—Heur, heur de nachtegoal is sloan!—Och goeje God, wat is ’t toch mooi in Oe groote huus, denkt de blinde: Heur moar, de krekeltjes kunnen d’r ook niet van zwiegen. Tot half tien mot de moan ien ’t erste kertier boven de hei stoan. ’k Wed dat de duuzende rêgendröppeljes ien ’t bosch gliensteren as ’en Friezin die de bruud is.—De bruud!—Driekske?—Och joa, as alles ten beste nog keerde, as[276]den dokter met Gods hulp nog road en doad had; as ’t pak van ’t hart was dat Driekske, met heur drank, dat jungske den dood dee; en.… as ze verechtig ien ’t eind nog de knie noast ’em boog ien de kark, dan.…Witte schudde het hoofd: Och, ’k was heur dan kwiet, heelegoar kwiet!—Nee, den ouwe Vêluwschen boom zou ien de Bêtuwsche klei niet oarden en wassen.—Lief kiend; zuut snuuske!—Toen mien Turk dood was—den goejen hond! toen docht ik: Uut er mee; geen schoap en geen hond meer. Moar, postorie! ’k zag ’em nog alle doag’. Joa ’k zie ’em zelfsnouweer: Gunds snuffelt ie bie de bremstruuk; hie zet de kroag op; nou rent ie den troep noa; d’r veur; d’r achter; opzied; jong wat loopt ie!—Hier Turk! Kieviet! Beste jong, woar is de hond dan!—Moar as Drieksken weg was, dàt zou toch anders—heel anders wêzen! Turk sprak geen woord. Driekskes babbelmunje steet niet stille; en as ze mien „genacht oome” kust, och lieve Heer, al kos ’kvieroogen weerum kriegen, ’k zou er den mond niet veur missen willen. Mien lieve snuuske; Zoo’n hart motte missen!.… Watblief? As ’t jungske uut de Bêtuw starf, zou er dán geen nood wêzen dat Driekske heur oome verliet.…?Witte schrok van zich eiges. Had zoo’n adee hum ien de olde harsenkast getrommeld? Wel deksels, as de nachtegoal ’t wiest dan schee ie d’r uut met z’n zang, Fie! slechte mins! Allo, veuruut! Ku’j niet wat harder loopen? Mot dat Bêtuws-jong starvenumda’jien ’t gniep oan oe eiges prakkeziert—umda’j dat kiend wilt bewoaren? Fie, ouwe zelfzuchtige mins! ’En mond noar beheuren!da’s wat bêters veur ’t kleine snuutje as oe griezen board. En as die mond dan nou dichtgoeng.… veur altied!—Vort Witte, vort luie domme gekke slechte mins!—Rechts ’en tik op ’en tak; links ’en klats tegen den ouwen mos-tronk.—Veuruut! Hier is de steenen jachtpoal. Nog driehonderd-vieftig trooi tot onder den barg ien de eikenloan, en dan nog ’en duuzend tot den meulen bie ’t darp. Vort ouwe Thijs! Die zieke jong da’s deliefdevan ’t snuuske.….….….….….. Moar stil: wa’n geritsel; wa’n roar gesnirp.—Nóg ens—Sjrrrt!—Luuster!— Nee, nou is ’t alles weer stil.
Phu! zoo gluujend was ’t ien doagen niet gewêst. Wie over den Rien voer—van de Bêtuw noar de Vêluw, of andersum—die most, as mins, al z’n verstand gebruuken om niet over den rand van ’t bootje as ’en rot ien ’t water te springen, went die zon.… neemoar die zon, ze stak as ’en noald! Wiend? Zelfs geen onneuzel trekske liep er over ’t woater.As Bram Oarends, uit de Bêtuw, niet zoo arg verliefd was gewêst, dan zou ’t hum zeker berouwd hebben dat ie zich met zóó’n hits noar de Vêluw liet overzetten.—Brams voader zei giesteren da’j van zoo’n hits heelegoar versmelten kos, krek as ’en keers deur de vlam.—Nee, gekheid!Alêvel, ’t is toch gluujend op den Rien.Bram streupte de mouwen van zien Zundagsche jas op, en sliert de beie hand tot over de polsen deur ’t woater. Moar wat helpt ’et! ’t Water is zoo werm dat de boars d’r wel goar ien mot wêzen.—Phu! wat ’en hits!Nou, ’t lupt op ’en eind; de boot kumt ’t kribhout al noader. Teun de veerknecht zeit: „Goddank!” Bram griept ’en tak van ’t rieshout oan den Vêluwschen oever; zeit:„G’endag soam!” en stapt dan de boot uut.Teun de veerknecht brendt zich bijkans de vingers oan den ketting van ’t oakske dat ie vastleit; kruupt onder ’en wilgeboom; bloast tegen de knoas’—’t klein gediert’—dat ’em ien de oog’ wil vliegen, en gluurt toch Bram noa; Bram, die nou al gunder oan ’t eind van de wei, de zwoare eikenloan ienstapt, woaronder ’t zwart ziet, arg lommerig-duuster, met kleine glimpscheutjes van de zon d’r deurheer.Teun kiekt ’em noa, en gronnikt met ’en bezonderen gloed ien ’t oog. Hie weet er meer van! Bram Oarends het niet zwiegen kunnen. Bram het ’en liefke op ’t Hoog. Moar sjuut! d’r kos niks van ienkommen; went, a’j zooas Brams voader groote gloas’ ien oe hofstee, en dik duiten ien ’t kammenet het zitten, dan zu’j ’en erm kiend van ’en tolboas toch krek zoomin oanzien as ’en verloopen schoenzool.—Alêvel, wat schêlt ’t mien, denkt Teun, en kiekt nog lilliker:[255]’t Geval is er veur mien niet te slechter um. Aldat Oarends en de vrouw ’t goedvonden; Nolleke Janssen zal in ielk geval as roazend wêzen. Van kiends af oan woaren Bram en Nolleke oan mêkoare toegezeid. De Janssens en Oarends zin altied koek en ei.—Joa, Nolleke zal schuumen van kwoadheid; en ikke.….. Wel deksels ding! doar was hum en knoaske vlak ien ’t oog gevlogen; hie drukte ’t dood, en ’t beet hum ien ’t oog.—Zu’k duuvels gediert’!’En klein bietje loater kwam Teunes hoastig onder den wilg uut, en stapte weer de boot ien.—’t Woater liep ’em met heele stroal’ langs de hoaren, went hie roeide zoo hard as hie kos noar de Bêtuw weerum, veul harder dan straks met Bram noar de Vêluw.Teun had ’en adee gekregen; ’en ienval, sekuur! Hie zou ’en brief schrieven op den noam van ’en ander.Toen ie straks thuus en op zien kämerke kwiem, toen nam ie uut de loai van z’n loaitoafel, ’en gruune portefeuille; scheurde ’en blad er uit, en schreef met potlood:„Mejuffer Nolleke Janssen!„Wetende dat UE in de rechtveerdigheit zeit, en geen verdraaijing of logentoal duldende, zoo heef ik UE kennis te geven alsdat UEdles uitverkorene, vol haat en tegenstand, schandelijk leugens tegen UEdele uitbroeit als een kiep z’n eiers. Hij heeft UE. smadelik verraaijen als een Judas Iscariot, want ofschoon UE meer as meer zijt van aanzien en biên, zoo heef hij zich eiges verslingerd aan een vrouwspersoon dat krek zooveul as niks is.„Als UE. daarvan meer wil weten dan heef ik UE. bloot den noam van een manspersoon te noemen die.…”Teun scheurt opnieuw een blaadje uit de portefeuille en schrijft dan verder:„.… die altijd zeedig en onbesproken van handel en wandel, er niks geen belang bij zou hebben om UE tegen het adder op te stoken, maar hem over het water mot schipperen als hij zijn eigen op Het Hoog gaat verslingeren. Deze persoon, zijnde Teunis Van Vlot, veerknecht, raai ik UE aan van denzelven de waarheid en niks dan de waarheid te goan vernemen. Deze persoon is een vriend van mij, ofschoon hij niet wetenschappelijk is dat ik UE deze schrijf, moar ikke weet dat hij u ganschelijk vereert omdat UE de eerste uut de Bêtuw zijt van aanzien en biên. Wetende alzoo dat alles in de overtuiging is gelegen, en van niks geen nietsigheid, eindig ik met de pen maar niet met het hart, mejuffer Nolleke Janssen, zijnde ik uw Vriend.…”Even hield Teunes op; zag eenige oogenblikken naar boven; en schrijft dan: „Jan Peper.”Teun lachte, ’t was goed geprakkezierd: Jan Peper! Zoo’n mins was er geen ien ’t heele darp.—Zie zoo! Nog ’en dubbel blad uutgescheurd; nou ien ’t vierkant gevouwen, den brief er iengeleid; ’t adres er buuten op; ’en rood ouweltje d’r tussen; zes keer den duum met den noagel er op gedrukt.…Kloar is ie!Omstreeks denzelfden tijd zat Wouter Arends, de dikke boer van[256]de hoeve ’t Rijnland, onder de linden aan de schaduwzij van zijn schoone hoeve, puffend en blazend zijn portie bier te verorberen.Arends zag er al heel welvarend uit.—Moar, zeit ie: schien bedriegt. Zooas ie hier bijveurbeeld op deze bank zit, is ie nog goed genogt um ’en oog over ’t volk te houen; welzeker, en um van doag met ’t ienvoaren van ’t heuj toe te zien of de vrachten, die ’t hek binnenkwammen, en langs hum heer noar denheujbargreejen, wel goed zin geloajen of krek genogt op tied kommen, moar, och nee, met den oardschen tabbernoakel was ’t anders noarigheid!—Loopen, dat goeng al bijzonder slecht; wiejer as de harrebarg kwiem ie niet mekkelik. Joa wel, zeker, hiekonwel loopen, moar ’t dee hum kwoad; ’t loopen parste hum altied ’t bloed noar ’t hart, en doar ko’j ’en hartteering van kriegen had den ouwen dokter gezeid. Den ouwen dokter had er bij gelachen; moar dokters worden op den duur ook wreed van gemoed. Geen wonder a’j alle doag’ ermen en beenen afzoagt asof ’t um ’en sneedje Dêventer koek was te doen.Wouter-boeris niet in ’t beste memeur. De knoas’ zin lastig; de wispen snorren hum langs ’t geloat; en ’t is ’en hits um iemand, die toch niet te best is, heelegoar van de been’ te smieten.—’t Zou bêter zin as ie stillekes wat kos goan liggen. As ’en mins sloapt dan rust ’t bloed. Natuurlik!—Moar hie kan ’t volk op den dag van ’t heuj ienhoalen toch niet heelegoar oan zich eiges overloaten.—’t Was ook ’en miesderoabel onneuzel ding dat Bram ’t krek nóu ien ’t heufd het gekregen um noar ’t Hoog te goan. Moeder Lina had ’t niet permetiere motten. Phu!Wouter-boer vat nu langzoam de kruik; schenkt zich het loatste glas bier in; ledigt het glas; steekt dan zonder om te zien, den duim noar achter, en tikt, twee, driemoal tegen het vensterglas.Vrouw Lina wist wat dit beduiden moest.Uit den kleinen voorkelder haalde ze aanstonds een versche kruik bier; ging er mee naar buiten; kwam ook êfkes phu tegen de zon, die heur ien ’t geloat sloeg; ging toen onder de lindes, en zette de volle kruik, in plaats van de leege, op tafel.Vrouw Lina was ’enheelknap mins,—’en bietje te schroal veur ’en vrouw van ien de veertig, zei Wouter, moar zei Wouter ook: wat nog ’t argste was, de vrouw mankeerde nooit niks, en doarum had ze geen begriep van andermans leed, en nooit geen woord van beklag.„Kh’m! Ik begriep toch niet Liene, da’j Bramvandaagnaar ’t Hoog liet goan.”„En hie het van mergen oan ou zelf gevraagd, Wouter.”„As ’kjoaheb gezeid, dan he’k eigenlijkneewillen zeggen,” is Wouters antwoord: „As ’en mins sloapt, dan is ’t onverstandig um te vroagen, Liene.”„O, ’k docht da’j den heelen nacht geen oog had dichtgedaan, Wouter?”„Den heelen nacht! kh’m, nee geenhalfoog, went, as ik ’s nachts op de rechterzied lig, dan begint de linker milt altied op te speulen van geweld, en a’k dan op de linkerzied keer, dan begint de rechter[257]milt weer van veuren af oan da’k er oakelik van wor; en joa, dan soezel ik ’s mergens wel zoo’n kertierke, moar sloapen, nee!”Of Wouters rechter milt weer begon op te speulen? althans, ter wijl hij in een enkele teug het nieuw ingeschonken glas verdwijnen deed, trok hij een leelijk gezicht, en zei toen blazend:„Moar sloapen of niet sloapen Liene, ik weet dat Bram noar ’t Hoog is. Met lammers of schoap’ het ie nou niks van noode; en a’j mien niet heelegoar ziek en dol ien ’t heufd wilt moaken, zeg dan wát ie d’r doen is?”„Moar Wouter hoe zou ikke.…” zegt vrouw Lina, en ze draait zich wat ter zijde, want ze vuult dat ze verschiet ien ’t geloat.„Hoe zou ikke! k’hm! Hoe zou ikke!” herhaalt Wouter: „Komplotjes! Iemand ziek, iemand gek moaken! Hoe zou ikke.…! Wát ikke? Woarum is ie noar ’t Hoog, zeg?—Geen antwoord? O God, a’j is vuulde hoe ’t bloed mien noar ’t hart schuumt. Mo’jzóó oeman liefhebben Lina?—As ’k denken most dat Bram um die gekkigheid naar ’t Hoog was gegoan!—Wat blief? Denkt ie oan ’t kiend dat ie ien De Pauw zag? Sprêk! O Heer, a’k met de teerink of ’en verval van krachten lig, dán zu’j sprêken,dán, as ’et te laat is!”„’k Weet niet Wouter woarum ie weer zoo woest bint! Noe joa: en aldat Bram dan nou is ’en gekkigheidje ien ’t heufd had; aldat …”„Aldat!” roept Wouter-boer zoo rood als ’en kreeft: „Aldat! ’t Mot een spichtig ding wêzen. Hei’j plan um oe zoo tegen oe wettigen man te verzetten? Is de jong verechtigdoarumnoar ’t Hoog toe! Dát zal m’n dood wêzen, went, wát heb ik anders op de wêreld as dat eenige kiend! Niks geen spier! En as ’en moeder dat kind dan opzet um zich eiges te versmieten; en vergêt dat we hum oan de Janssens hebben toegezeid!—O God, a’k ’en hartsteerink krieg dan bin gij d’r schuld van, zeker!”Vrouw Lina zweeg: nam Wouters rooden zakdoek, die op de tafel lag, en wischte er hem de zweetdroppels mee van het volle gelaat—Ze heeft alweer gehoord: Wouter had niks, volstrekt niks anders op de wêreld as zien eenig kiend!—O, ze wist ’et allang. Vroeger kon ze schreien as ze ’t heurde, moar nou, nee, ze had er zich overheer gezet; ze zou er wel oan wennen ien ’t eind.„Ge mot oe niet kwoad moaken, Wouter; ge kriegt ’t toch al zoo werm van ’t bier,” zegt ze een oogenblik later.Van ’et bier!—Wouter bloasde.—Hie zal moar zwiegen. Dommer proat was er niet te heuren. Asof de wermte van ’t bier en niet van de zon kumt! Welzeker van ’tbier, went ’et bier kost ’en bagatel geld, doarum! En dat eigenste bagatel zou ze liever oan ielk ander as oan hum gunnen. As Lina moar ’en kriezeltje verstand had, dan zou ze begriepen dat zien lêver ’t best bij ’en gluujende ploat is te vergelieken: kwiem d’r niet ielkreis ’en afkoelsel op, dan sloeg de brand noar ’t hart, en: genacht soam!Wouter dronk. Sprêken, nee, dat dee ie niemeer. Hie vuult dat ’et hum kwoad doet.—Met vrouw Lina is toch geen verstandig woord te redenieren. Moatregels zal ie nemen!—As ’t jungske ’en[258]oaverechts adee het, en deur zien moeder bedurven en verleid wordt, dan zal ie met geweld ’en stökske d’r veur stêken, en zeggen: D’r uut er mee jungske! A’j gekkigheid ien ’t heufd het, stêk dan oe kop ien ’en kuup koud woater; en bi’j verliefd da’j ’et trouwen ien ’t zin kriegt, neem dan ’en dernje van pestuur en fatsoen, zooas we allang veur ou destenierden; zeg oan Nolleke dat ’t meines wordt en.…Zie, of ’t was afgesproken, doar kwiem Nolleke krek ’t kleine hek van den bloemhof ien.Nolleke kon ’t hek hoast niet deur, zoo breed van heup as ze was; en bukken most ze ook um onder den pompoen deur te kommen, die ien den boog boven ’t hekske hing.Jong: wa’n stevig Nolleke! ’En breeje rand van ’en bruin streujen hoed dekt heur geloat veur de zon, moar as ze ien de schauw van de lindes kumt, en „g’endag soame” zeit, dan zet ze bloazend den hoed af, en a’j ze dan goed ien ’t rooje ronde geloat hebt gezien, dan ku’j zeggen: zie zoo dat he’k gezien.„Complement van voader en moeder en of Bram van middag mee spekpannekoek kwam êten? Hie lust ze zoo gern.”Dat Nolleke ’en liefelikke stem het, doar ku’j ook niet in roemen.„Bram is noar ’t Hoog toe,” zegt vrouw Lina.„Noar ’t Hoog! Wat duut ie op ’t Hoog?” vraagt Nolleke, die den valschen brief van den pseudoJan Pepereerst bij haar tehuiskomst zal vinden.„Kh’m! Lammers koopen,” zegt Arends; en dan: „Lust ie bier Nolleke?”„Nee, bier lust ik niet.”’t Is toch ’en lomperd, denkt vrouw Lina en gaat naar binnen.„Wanneer kumt ie weerum?” vraagt Nolleke.„Wanneer? ’k Weet niet,” zegt Arends met dichtgeknepen oogen. Een oogenblik later: „Kom is êfkes hier bij me zitten?”Nolleke zat al. Dat wil zeggen, niet op de bank naast Wouter-boer, maar met één been half op de tafel, zoodat de tafel onder Nollekekrakzei.Wouter-boer schenkt zich in, en dan:„’t Is te werm um druk te proaten, en êvel ’k hebtochal te veul geproat Nolleke. Bram is ’en goeje jong, niewoar? En gij—kh’m, gij bint as melk en bloed!”Nolleke wier nog roojer; moar, dat sjapieter doar had ze wel oarigheid ien. Ze smiet den elleboog op de knie, en ’t heufd ien de hand:„Goddank, ik bin gezond van harte.—Bram ’en goeje jong.… Wat zou dat?”„Nou, niewoar, ge meugt ’em gern?”„Bij de oor’ trekken, zeker.”„En op spekkoek traktieren?”[259]„Noe joa, as we eiges genogt hebben.”„’t Most er moar gauw toe kommen Nolleke.”„Met watte?” en ze trekt een blad van den boom, en haalt eenwesp, die in Wouters glas viel er mee op ’t droge: „Stom ding! Vort! Zie, doar snort ie.”„Met watte!?” herhaalt dikke Arends: „Wel met de groote sprong van oe beien.” Zachter: „’t Wordt tied Nolleke.—’t Geet met mien achteruut. Joa zeker, ’t is niet richtig met mien. Bij veurbeeld, ge ziet da’k bier drink, moar da’k dorst heb, nee, dat kan ’k niet zeggen, en da’s ’en slecht teiken.”Nolleke gronnikt.„Ge ziet er anders nog al welvoarende uut boer Oarends.”„Kh’m! dat zeggen ze; moar ’en mins vuult z’n eiges ’et beste.” Geheimzinnig: „’s Oavonds geen êtlust Nolleke. As ’k drie sneêen mik met ’en eindje worst heb gegêten dan, ’k weet niet, dan gêf ik um de dikke melk geen spier meer.”„En loatst zag ik oe twee borden met smoak d’r op toe êten.”„Kh’m! joa; moar, allegoejedingen bestoan in drie, Nolleke.—Nee: ’t wil niet meer, en doarum,—ge zult ’t alêvel verstoan: ’en voader wil z’n kiend dan toch nog gern gelukkig zien.—Nou! Bram is stil van memeur en koerakter. Heur is: ’k zal ’em zoo gauw as ie thuus kumt bij oe oansturen.—Gij Nolleke, bint meer mans as hie; ge mot ’em moar ’en bietje ien ’t gevlei kommen.…”Nolleke springt in ’t zelfde oogenblik van de tafel; en dan, in haar volle breedte er voor, met de handen in de zij, roept ze:„Zou ik ’em oanlonken!? Nee Wouter-boer; a’j denkt da’k doartoe kapoabel bin, dan hei’j de rechte niet veur.”Arends wischt zich onrustig de zweetdroppels van ’t voorhoofd. Nolleke vervolgt in éénen adem:„Da’kneezou gezeid hebben as ie ’t heel gern wou, dat gleuf ik niet, wentgoedis ie; en ook, as gelluu kumt te vallen dan zit ie dik ien de moppen. Hoe meer bij mekoar hoe bêter; ’en mins kan ze gebruuken. Moar.…”Arends schuift heel onrustig op de bank heen en weer, zoodat de bank er van kraakt. Nolleke kos zoo oakelig rondborstig wêzen.—Goeje hemel:as gelluu kumt te vallen! Wouter het geen dreuge droad oan ’t lief; en Nolleke proat al wiejer:„Moar a’j meint da’k ’em op spekkoek zou traktieren um ’em met stroop te smêren, zie, ’k smeet húm en oú en oe allegoar nog liever met ’en gluuiende spekkoek vlak ien ’t oangezicht.—Goeje mergen!”Wouter-boer was er perplekst van. Doar liep ze vort, dikke Nolleke; ’t hekske met muujte weer deur, zich bukkende veur den grooten pompoen.—Vort was ze!—Nee moar, Wouter-boer was erkapotvan! ’t Zou hum kwoad doen, opbrêken, zeker! Wa’n bretoale mond kos dat Nolleke opstêken. En toch,—as Bram zich eigen oan ’en spiering op ’t Hoog versmieten goeng—Nolleke.… wa’n keurlik pestuur!Wouter-boer wischte zich nog eens de zweetdroppels van ’t gelaat,[260]en toen, toen stak hij zonder om te zien den duim weer naar achter, en tikte op het venster, om—z’n darde kruuk bier.Inmiddels heeft Bram Arends aan de overzijde van den Rijn, onder ’t dichte eikenloof zijn weg vervolgd.Bram wist het: hier, bij den grooten plas, waar de laaghangende takken zich in den donkeren spiegel baden, hier moest hij rechts het tamelijk steile grauwgele zandpad op—Vóórdat Bram echter den Veluwschen bergrug beklom, blijft hij nog even staan.Z’n hart begon zoo wonder te kloppen. As ie boven op den barg is, en dan ’en goed eind deur ’t bosch en ’t akkermoalshout loopt, met nog ’en klein eindje rechts den stroatweg, dan zal ie heur lêvende snuutje al vlak veur zich zien, dan.… Och lieve deugd, ’t hart klopt ’em as ’en gek, as ’en harlozie dat gauw geet. Moar toch, hie kan ’t lachen niet loaten, joa lachen mot ie. Och hie is zoo verliefd.Nou schept Bram oajem, en zie, doar geet ie ’t pad van den barg op.In de deur van een klein huisje met een tolboom aan den straatweg, stond terzelfder tijd Driekske van oome Thijs den tolbaas—die vroeger schaapherder was. Ze stond er in de schaduw. Natuurlik, went ie zolle niet gleuven zoo werm as ’t binne in ’t tolhuusken was.—Oome Thijs had gelachen, dat Driekske ’t opgemoakte brood niet noar den bakker hoefde te sturen, went dat ’et nou van eiges wel bakken zol.—Oome, och joa—oome is zoo’n beste vroolikke mins! Was er wel één dien ze liever had op de wêreld! Moar ’t is toch vremd, denkt Driekske al verder: siends da’k de veurige wêke met de mart ien stad was, ben ikke lank zoo vroolik niet meer, en—nee, zoo goed veur oome ook niet.—’t Was ’en vriendelik jungske; heel vrindelik! Moar ’t zou bêter gewêst zin as ie met den martdag uut De Pauw te Oarem was weggebleven, went, nou kumt ie mien ielkreis weer veur den oandacht: en, dan zeit ie: Zóó, bin ie ’en dochter van den tolboas Witte? En zoo al wiejer.—Wat ie mien loater zoo heel zacht ien ’t oor fluusterde, loa’k doar niet oan denken. De Bêtuwsche boerkes zitten zoo vast ien de vette klei; en ikke.…? O foei! ’k bin oomes kind, en oomes zuster, en oomes vrouw. Kom, loa’k liever is zingen, ’t is bêter as prakkezieren.En heur stem klonk as ’en klökske; zóó rein, dat ’en eekhornje ien den beukeboom bij ’t tolhek, z’n snuutje um den boom stak, en luusteren bleef.Heur, nou begint ze:„’t Was lieflik en stil in den oavendstond,De veugeljes zongen heur liedjes ien ’t rond,De moan blonk ien ’t bosch en ze lachte vol vree;En Elsje, mooi Elsje, die dee ’t met heur mee.[261]’t Was lieflik ien ’t bosch en geen bloadje bewoog,De nachtegoal zong, en de moan lachte umhoog,Nou, lachen, dat mocht ze; moar Elsje nog meer,Went—koozend zat Reindert ien ’t mos bij heur neer.”Of ’t eekhornje boven ien den beukeboom meinde dat er onroad was.… Vort wipt ie van tak op tak ’t bosch ien.Driekske had bij ’t letste woord dat ze zong noar den hoek van ’t hout gezien woar de zandweg op den stroatweg uutkomt, en—’en kleur as vuur had ze gekregen. Krek geliek dat den eekhorn ien ’t bosch sprong, is zij met ’en zwonk de deur van ’t tolhuusken iengevlogen.„Wel mien snuusken, loat ie Reindert en Elsje moar zoo ien ’t mos zitten! Woarum vliegt dat zoo pardoes den tol ien?” zegt Thijs de tolbaas, die ’en wollen sok zit te breien, en lachend den blik naar ’t meisje wendt.„Ik kreeg ’t zoo werm, oome.”„Van ’t zingen? Dóarum doen de nachtegoals ’t misschien as de zon ien ’t west is,” lacht Thijs: „Van den kuulen oavend te zingen a’j ’t zoo werm hebt, kan anders geen kwoad. Zie, ’t frischt mien op da’k grovve wollen sokken brei; noe denk ik oan den winter as ’t kolde is, en hoe we dan met ’en roojen neus noar ’t zunneken uutkieken.”Driekske hoorde maar half wat oome verder sprak; ze keek naar de deur; zette een stoel recht; nam haastig een paar voorwerpen van de tafel, die er anders volstrekt niets misdeden; trok even aan haar heldere mutske, en—’t was wel ’en wonder van Driekske—êfkes, zoo heel êfkes met ’en zwonk keek ze in ’t kleine spiegel.O Heere, doar was ie!Bram Arends stond op den drempel.Bram had allegoar zwarte en rooje sterrekes veur de oogen; misschien umdat ie pas uut de felle zon kwiem.„Is doar iemand?” vroeg Thijs, terwijl hij toch Bram met zijn groote blauwe oogen vierkant aankeek.Bram had iets vremds ien de kêl dat ie niet proaten kos; alêvel ’t antwoord was toch ook niet neudig, went de kleine mins keek ’em vlak ien ’t oangezicht. En,—Och lieve heer, dóár was zij!„’k Zeg, Driekske, is doar iemand?” herneemt Thijs iets luider, en ziet nu ’t meisje vragend aan.—Joa, d’r was iemand.—Wat ie wol dat.… nee, dat wist ze niet—Misschien wol de vrindschap is opstéken? Misschien.…?Bram Arends begriept dat ie toch zoo niet kan blieven; went die groote blauw oogen van den sokkenbreier zien hum moar altied stief oan, en hie zeit:„G’en dag soame boas Witte;ikkebin ’et.”„Ikke!” lacht Thijs,„da’s sekuur genoeg. ’k Weet niet of er drie of vier millioen ikkes in ’t lieve land zin. Wês welkomikke. Goa er zitten. Daar steet ’en stoel.” Thijs wees waar de stoel stond.[262]„A’k me niet bedrieg,” herneemt Thijs,„dan he’k ’t plezier ’en manspersoon van jonge joaren veur me te zien.…?”—Nou da’s en mooie! denkt Bram, zou de tolboas meinen da’k en verkleed vrouwspersoon was.—Efkes ziet ie naar Driekske: Och goeje hemel, zóó as ze doar steet, schuchter met den veurscheut zoo half ien den mond, nou is ze nog honderdmaal fiener en mooier as loatst te Oarem ien ’t lozement De Pauw.—’t Was krek ’en engeltje van ’t urgel ien de kark; moar met kleerkes oan en ’en frisse kleur zonder bazuun.Bram had ’et vreeselijk warm, moar hij verstout zich. Schuins naar ’t meisje ziende, gaat hij een schrede vooruit, steekt den tolbaas de hand toe, en zegt:„Ik kom kennis moaken boas Witte. ’k Weet da’j vroeger schêper bin gewêst, en umda’k lammers wou koopen, zoo docht ik da’k hier wel road zou kriegen.”’t Was vremd, Bram hiew de hand al veuruut, moar Thijs scheen er geen trek ien te hebben.Bram wier nog wermer; de mins keek hum toch zoo wonderlik oan.—Zou ie ’t begriepen wát lammeke hum noar ’t Hoog had geroepen? Zou ’t ook van dien mins ’et ooilam wêzen dat ie hoalen wou noar de Bêtuwsche klei?„Oome is blind, heelegoar blind,” fluistert Driekske met meewarige stem; en luide: „Oome hie stêkt oe de hand toe.”—Die blauwe heldere oogen,blind, stêkeblind! Dát greep Bram diep in ’t hart, en hij drukte de hand, die nu veuruut was gebracht.„Da’s te zeggen, krek blind bin ik niet,” valt Thijs in: „went a’k nou moar wete, hoe da’j d’r zoo wat uutziet kammeroad, dan zie ik oe m’n heele lêven zoo goed as ’en ander.”Driekske heeft den boezeloar al loaten glippen, ze leunt nu op den schouder van Thijs, en—toch zoo’n bietje schuchter zegt ze, terwijl ze zoo half-oogig soms noar ’t Bêtuwsche jungske ziet:„Blonde hoaren Oome. ’En knap rond veurheufd. Oogen licht blauw, kleur.… as van de bluumkes op ’t porselein. Knappe neus.”„Groote neus?” vraagt Thijs.„Nee,” zegt Driekske, „volstrekt niet; noar den oard oome.”Bram meinde dat z’n neus groot was: alêvel as dat snuutje ’em noar den oard vond, dan zou ’t wel zoo wêzen.—Bram keek strak veur zich uut. Luuster, ’t mooie kiend teikende wiejer:„Ooren half onder ’en blond vlökske hoar, dicht bij ’t heufd; niks rood; zonder ringskes. Kin rond; zoo’n klein bietje veuruut. En frisse kleur. Blauwloakensch pak; bruin vest met botten knoopen, en.…”„Ho, ho!” roept Thijs: „Niet te hoastig snuuske; ie hebbe nog niks van den mond ’ezeid.”Zou Driekske ’t vergêten hebben? Ze kreeg een kleur as vuur; en Bram die ’t met ’en schuunsch oog gewoar wier, kreeg van de weerstuut d’r een as ’en zon bij ’t ondergoan. En Driekske zei zuutjes:[263]„De mond oome—o, dat schikt genoeg: ’en knappe mond oome.”„Rooje lippen?” vraagt Thijs.Bram—’t was oarig—Bram kon dien eigensten mond niet stilhouen; ’t woater kwiem ’em oan de lippen; hie dee heel zuutjes ’en stap noar Driekske veuruut, en—nee, met ’en schuunsch oog zag ie noar den blinde; nee, ’t zou gnieps en slecht wêzen, met zoo’n erme mins; en Bram trok den roojen neusdoek uut den zak, en wischte zich eiges er mee deur—’t pertret.„Best zoo snuuske!” valt Thijs nu in: „Nou zie ik hum goed.Driemoal knapniewoar? Wi’k oe zeggen wie ’t is? ’t Is ’et jungske van den veurigen martdag uut De Pauw te Oarem.”Bram meent dat het onweert bij zonneschijn. Wat deksel! hoe kon de blinde dat weten!Driekske is er kloar van geschrokken: hoe kon ie ’t zoo roajen!„Joa, kammeroad,” herneemt Thijs: „da’j zonder licht ien de oogen, zien kunne, dat begriept niet ielke mins; moar ’t is zoo.—Eén dink is jammer veur oe; ’t lammeke zal van heur schêper niet af willen, aldat zelfs de schoapskooi in oe vette Bêtuw wied veur d’r open stoat.”—Och, Thijs weet wel bêter, as ’t er op oankumt dan zal zelfs ’t lieve Driekske, „heur driemoal knappe jungske, met ’en mond noar beheuren” niet veur den blinden oom ien de stêk kunnen loaten; da’s den amoer; moar tegenstand uut de Bêtuw dóár is ie bang veur. Alêvel op d’eigen stond as Thijs van ’t lammeke sprak dat heur schêper niet zou willen verloaten, is ’t hart van Driekske oan ’t kloppen gegoan, zóó dat heur willens of niet de trönjes ien d’oog’ zin gesprongen. Ienéns, pardoes, doar lei ze um den goejerd zien hals. Zou ze húm, den stakker, den besten, den vroolikken blinde verloaten!„Nee oome, nee! van oe afgoan dat doe’j ’k niet; nooit van z’n lêven!” roept ze, en verbergt haar lief gezichtje voor de oogen van dat knappe Bêtuwsche jungske, oan oomes trouwe borst.Bram Oarends was d’r beduusd van geworden. Onderwêg had ie straks wel honderd keer bij zich eiges gerepeteerd hoe ie met zien amoer veur den dag zou kommen. Hie had gemeind dat ’t wel oavend worden kon eer ie ’t woord ronduut tegen dien oome over de lippen zou hebben. En nou, ’t is nog geen tien menuten dat ie binnen den tol was, en—zonder dat ie één éénig woord had gesproken, was ’t al alles d’r uut; en—’t leek zoo te wêzen—al uut er mee ook.Alêvel da’s tochals-teegezwiend! Bram had ’et werm; moar, luuster, dom is ie niet:„Da’s gauw begrepen boas Witte, en gauw besloten van ’t lief Driekske ook. Nou, ’t verlocht mien da’j alles geroajen hebt; en ’t duut mien ook goed dat Driekske oe zoo lief het, en oe nooit wil verloaten. Da’s een goed teiken boas Witte.”Driekske zag op, en noar ’t Bêtuwsche jungske. Och, wat sprak ie oarig. Moar kiek, hie wischte zich ’et geloat. Och heere, hie[264]zou wel dorst hebben, en wel muu zin van ’t loopen ook.—Alschoon ze oome nooit verloaten wou, ze kon ’t jungske, dat heur ien De Pauw te Oarem zoo wat oarigs ien ’t oor het gefluusterd, toch wel ’en goed hart gunnen;—en ’en stoel geven;—en ’en glêske suukerwoater met en scheutje azien prezentieren; woarum niet; ’t azienwoater zou hum verkwikken; bêter drank is er met de wermte ien de heele wêreld niet te prakkezieren: „Niewoar oome Thijs?”„Wel zeker snuuske,” zegt de blinde, en Drieksje ruurt met een pleeten lepeltje in haar Veluwsche limonade; en Bram, as ie ’t glas neemt, dan zeit ie: „O!” went hie had die kleine pink er hoast bij genomen. En as ie den drank drinkt, dan zou misschien ’en ander ’en zuur gezicht hebben getrokken, moar hie—nee, nooit had ie zoo’n verfrissing gepruufd, en nooit had ie eugskes gezien, die hum zóó lieflik vroegen: of ’t hum goeddee, en of z’em ook nóg op zoo’n glêske traktieren kos.—Noe joa, ’t glee toch zoo koel noar binnen, en: „Geen nood boas Witte, te gauw drink ik niet.”Hoe ’t zoo geloopen was kos Bram zich eiges niet verkloaren, moar, met ’en wondere franse slag had die tolboas hum tot den aftocht bewogen. Nee, ’t hoefde met dat liefke nietUUTte wêzen had ie gezeid, en Driekske toen ze hum bij ’t afscheid die kleine hand gaf, toen het ze ook gefluusterd: „Oomeverloatendoei ik wel nooit, moarouvergêten.… ’k zou niet weten woarum.” Alêvel ’t was hum toch wat al te gauw huus-in huus-uut gewêst; en, hie zou dan nou weeralleen.…Zie, dát was wonderboarlik! Toen Bram den blinde ’en hand tot afscheid wou geven, met de belofte dat ie erst met voader en moeder zou sprêken, toen het de blinde gezeid, dat ie ’en goed eind meeging um Bram ’t allernoaste pad over den barg deur ’t bosch te wiezen, went de rechte weg, niewoar, was toch altied de kortste, enhieróók de beste.’t Was al heel wonderboarlik: Thijs Witte wou niks van geen vasthouen weten: ’En dun hoagedorn-stökske had ie ien de hand en doarmee spitste en tikte ie veuruut en op zied—krek as ’en peerd met de oor’ speult. Joa, asof ie ’t heele landschap ien ’t heufd had, zoo sprak ie van de hei op zied, en ’t beukenbosch gunds, en ’t deurzicht op de Bêtuw; en de bremstruuken hier en de wilde eerdbêzen doar ien ’t gres.—En op ’t smalle poadje deur ’t hout, liep ie Bram veuruut; niet te hoastig moar heel sekuur. Zeker, ’t was ’en miroakel!As Bram ’t niet eiges gezien of geheurd had, hie zou niet geleufd hebben dat ’en blinde zich zoo redden en op ’t gevuul af kieken kos, moar nog minder dat ie vroolik zou proaten as de kloarziendste mins, alschoon de heldere gruune zomerdag, toch stikduustre nacht veur ’em was.[265]Terwijl de beide mannen nu juist bij een kromming van het smalle pad, den heuvel afdalende, achter het struikgewas verdwijnen, heeft er aan de Betuwzij nabij de rivier, een ander tooneel plaats.Nolleke Janssen, die pas nietsig van kwoadheid over de proat van boer Oarends was thuus gekommen, het deur ’en errebeiers kiend ’en brief gekregen; den brief deur Teunes geschreven.Nolleke het den brief gelêzen, en, van vuurrood is ze spierwit geworden; heur dikke hand’ het ze tot vuusten geknepen; ze is zich goan wasschen oan den put; en boven op heur cel het ze oan ’t loddereindeuske geroken. Maar nou—weg met die gekheid! Zoo, nou vuult ze zich stark. Vort mot ze noar ’t veerhuus!Teun de veerknecht lei oan ’t woater platweg achterover op den grond, ien de schauw van ’en rietmat. Toen ie Nolleke van verre zag oankummen, toen kneep ie de oogen dicht.—Hij sliep.—Doar kumt ze. En dan, as Nolleke al veur de darde keer zien noam het geroepen, en êfkes met heur voet hum ’t wakker worden meklik moakt, dan zeit ie verwonderd:„Hê, wie is doar?”Nolleke wou wel is weten of Teun bevrind was met ’en mins die Jan Peper heitte?Teun was alopgestoan.„Bevrind,—nee, moar ik ken ’em van oanzien; hie kumt zoo’n enkelen keer hier over ’t woater. Wat zou dat juffer Janssen?”Nolleke kiekt ien ’t ronde.—Niemand ziet ze.—Of Teun dan is êfkes deez brief wil lêzen?Teun sprak gemuujzoam:„Nee, mot niet kwoalik nemen, andermans brieven.… nee!”Nolleke stampt met den voet. Ze wil dat ie den brief zal lêzen.En Teun, as ie dan tóch zoo asstrant most zin!.… Hie lêst; en as ie ’t gedoan het dan kiekt ie beschoamd, en zeit:„Och, wat za’k oe zeggen juffer Janssen: ’t is woarheid, zeker!”„Wát is woarheid vroag ik?” stampt Nolleke weer.Teun ziet heur oakelik oan:„Och juffer Janssen, ge weet niet hoe ’t heele darp oe beklaagt.”„Bekloagen! Mien!? ’k Wil weten woarum!?”Teun wijst naar den brief, en dan:„Moar ’t most er van kommen.”„Mins ik stik! Sprêk, wat mein ie?”„Ien de wieg oan mekoare gekoppeld! Och heere, den amoer as ’en leske van buuten geleerd! Ielkeen juffer Janssen, bekloagt oe; schoon kiend as ge bint!”Nolleke bijt zich de lippen in bloed. Teun vervolgt:„Joa juffer, noe den vremde oe ’t oog het doen opengoan, nou, ’t mot gezeid zin: ’t is ’en schandoal!”En Nolleke forsch:„Wat weet ie van Bram Oarends? Allô!”—Och! Teun wou er liefst niet van sprêken. Peper had zwiege motten; moar, nou Peper zoo’n brief had geschreven, en as ’t dan zoo wêzen most, dan zou ie ’t heur zeggen—Teun zag noar den[266]opweg en voorders ien ’t rond.—Joa, dan zou ie d’r moar veur uutkommen, dat Bram, krek as ien den brief sting, z’n eigen had verslingerd oan ’en licht vrouwspersoon, woarmee ie te Oarem kennis had gemoakt en nou op de Vêluw in ’t geniep verkeering hiew.„En dat weet ie sekuur?” zegt Nolleke met vlammen in ’t oog.„Zóó sekuur as dat de zon oan den hemel steet,” zegt Teun: „en krek zoo zeker as dat ’et God gekloagd is dat zoo’n melkmuul ’t welgeschoapenste kiend uut de Bêtuw—gekoppeld of niet—zoo schandelik vergêt.”Nolleke Janssen kon niet spreken. Zóóveul leed en op zoo’n wermen dag; en zóóveul loopen; en a’j zóó zwoar van pestuur bint!—Ze snakte noar oajem.…„Bewiezen!” zegt ze: „Ik vroag noar bewiezen?”Teun kumt noar heur toe; vat—alsof ’t zoo van zelf sprak—heur hand; en dan.…Moar Nolleke—klets!—„Handen thuus houen; vort! Ik vroag oe bewiezen! Wie het ’t oe gezeid?”Teun begriept dat ie te gauw van wal is gestoken.—Alêvel, noe zal ie hoar dan ook bescheielik de moat volmêten:—Al dukkels, en ’t meest bij oavend en ontied, zei Teun, had ie Bram motten overzetten; en, Bram had de reden woarum ie noar ’t Hoog goeng, niet kunne verzwiegen. Teun had hum toen ’t verkeerde kloar veur oogen gesteld, en op juffer Nolleke gewezen—die toch meer as meer was. Moar, fluite! niks had geholpen. Gek was ie noar dat vrouwmins, stoapelgek!—Of Teun hoar kende?—Wel zeker, hie kende hoar best.—Of ze groot van pestuur was?—Joawel, groot en permantig; moar veural ’en valse tronie; gouwe bellekes ien de oor’. Schandoalen, schandoalen! O! En rauw ien d’r mond! Juffer Janssen zou ’en kleur kriegen as ze ’t alles noar woarheid vernam. Moar, dat den kwiebes weerd zou wêzen, dat ’en lieflik kind as Nolleke, nog zie zóóveul van ’em weten wou, dát nee,” zei Teun, „da’s krek zoo onmeugelik asdat ik oe kan oanzien zonder.… Och Heer!” kwiem ie toen met ’en diepen zucht, en nóg ens: „Och Heer!”Nolleke wist niet wát Teun in ’t letste gezeid het. Wark het ze um hoar troan’ te bedwingen. Ien éns had ze gevuuld dat Bram hoar toch diep ien ’t gemoed lei.—Och, ’t was altied, van klein kiend af oan, zoo’n oarig jungske gewêst!—As noaste buren woaren ze krek as van éénen heerd! Woar was de tied dat ze soam den grooten karnhond veur de prikslee spanden, en ielk verzet op de slee goenge zitten; toen ze soamen mussen ien de knip vongen; en witte konien’ hiewen, niks as witte, wel vieftig, met rooje oogen!Nolleke vermant zich nou ze oan rooje oogen denkt. Den Teun zal niet marken hoe’n slag ze op ’t hart kreeg. Moar, Teun sprak onwoarheid! ’t Kon zóó niet wêzen!—Had ze dan geen gevuul veur Bram asof z’em lêvenslank op de spekkoek met stroop wou[267]traktieren; en hie, het ie zelfs nog loatst niet gezeid, dat geen mins ze zoo lekker kon bakken as zij?Nolleke vuult dat ze wit wordt. Bij al wat heur lief is, as ’t woarheid mot wêzen, dan zal ie ’t onderveinden dat Nolleke zich niet bespotten loat! Dan zal ze zich wrêken!—Alêvel, zekerheid wil ze.—En tot Teun.… Nee, erst, nógens—klets! Weg met die hand!—Luuster: „A’k zekerheid kreeg dat ie zich oan zoo’n slecht vrouwmins kon versmieten.…”„Dan was ie weerd,” valt Teunes in, „dat ie den hals brak, juffer Janssen.—As Bram ’t woater weer overkumt, dan za’k ’em zeggen dat ie op d’eigen stond noar oe toe mot um zich vrij te sprêken; of—en zoo zal ’t wêzen—as ie ’t nietdurft, en j’em loater met blauwe oogen en ’en dikken neus deur ’t darp ziet goan, denk dan moar dat Teunes Van Vlot niet zal verdroagen dat ’et liefste kiend uut de Bêtuw, bespot en vertrampt wordt; en.… Och juffer Janssen!”Nolleke kwiem nog êfkes, klets, met de hand op Teunes’ hand, moar niet zoo straf as de twee erste keeren. Heur gemoed was overvol. As ’t uutkumt dat Bram zich eiges en hoar vergat, dan.… O! ze kan ’t niet langer uuthouen; heur oogen schieten ien troan’. Oan Teunes drêjt ze den rug toe. En, vort is ze, den weg op noar huus.Een klein uur later heerschte er bij boer Arends op ’t Rijnland de grootste ontsteltenis.Zoo even was er van de overzij der rivier een boodschap gebracht, dat Bram niet thuis kon komen, want, dat hem op ’t Hoog een overval had getroffen,—waarschijnlijk van de warmte of te sterke verkoeling—en, dat hij nu bij Witte den tolbaas, in huis lag.—Bij Witte den tolbaas! ’En overval! O God, dát het boer Oarends wel altied gedocht!—Moeders onverstand zou ’t verdarf van ’t kiend wêzen; ’t ongeluk van ’t heele huus!—’En overval!.… Starke verkoeling!—Arends schoof het volle bierglas ter zij: ’t Was dom en onverstandig van Lina dat zij ielkreis de kruuk moar weer vulde; ’en mins die dorst had, dronk toezoers deur, moar dat most ’en mins diegeendorst had, tegengoan. ’t Was meer geluk as wiesheid dat hie eiges ook in geen overval lei.„Wouter, ik wil terstond noar ’t Hoog,” zegt vrouw Lina: „En gij.…?”„Ikke noar ’t Hoog!” roept Arends: „Zeg Lina, is ’t oe niet genoeg da’j oe kiend tot schande oanzet en doardeur Gods wroak op ’t lief hebt gehoald?”Lina vermant zich:„Wouter ik loat de sjês ienspannen; te loopen dat duurt te lang.—O, mien erme kiend!”—’t Erme kiend! Joa, denkt Wouter, vrouw Lina mot opstond noar ’em toe, went geen is er zóó ree um iemand bij te stoan; moar, ’t peerd en de sjês, en—ge kost niet weten: as hie eiges d’r tegen den oavend noar toe wou:[268]„’t Is bêter da’j te voet goat Lina; gij vuult niet wóárum, moar ’t is zoo.”„En as er gevoar bij was, zou ’t erme kiend starven zonder zien moeder!” roept de vrouw.Wouter-boer wordt wit:„Starven!—Wat mein ie, Bram starven!—Moar dóár is toch geen denken oan. ’t Zal zoo arg niet wêzen. Weet ie wát Lina: we loaten ’t speulwoagentje ienspannen, dan voar ik tóch met oe mee, en kunnen we Bram ienloajen ook. Moarstarven.…” Haastig: „’k Wou da’j van die dinger niet sprak.”Moeder Lina is reeds verdwenen. Geen tien minuten later staat het bruine kapwagentje voor de deur der hoeve. Dikke Wouter-boer heeft de leidsels en zweep reeds terhand genomen om na vrouw Lina in te stappen; de bouwknecht geeft den boer een steun onder den arm. De rechterveer van het wagentje vertoont een sterke drukking.—Arends roept zwaar blazend: „Vort Piet.” Breede rimpels plooien den bil van het bruine paard. Arie de bouwknecht licht de pet op; en—’t echtpaar rijdt het witte met hooivlokken beslingerde hek der hoeve uit.Teunes de veerknecht zou er niets van vernemen dat de boer en de boerin van ’t Rijnland met het kapwagentje naar de overzijde der rivier gingen.—Arends vond het bêter over Oarem te goan. Dóár ha’j de schipbrug; en hier oan ’t veer was ’t met ’et ienvoaren van de gierpunt gevoarlijk veur ’en mins, die zoo zwoar van pestuur was.Vrouw Lina is er niet in geslaagd om hem van besluit te doen veranderen. ’t Was voor haar om te schreien. Meer dan twee uren te moeten omrijden; en niet uit den wagen te mogen springen; en haar jongen ziek te weten bij vreemden, misschien gevaarlijk ziek! „Och,” heeft ze nog eens gezegd: „loat mien dan over ’t veer goan, enloopenWouter. Wat zou ’t wêzen as ik te loat kwiem.”„Hum!” heeft Wouter gekucht: „Te loat! Ik zeg oenee!” En dan: „As oe eigen man onderwêge ’en ongeluk kreeg, niewoar, dat dee d’r niet toe; die zou j’ ien de stêk loaten! Watte gekheid, te loat!”Te Arnhem over den Rijn, en alzoo op den Veluwzoom gekomen heeft Wouter—weinig bekend met de wegen aan gene zij der stad, en met een toestemmend antwoord op de weinig doordachte vraag: of die stroatweg de stroatweg noar ’t Hoog was—in plaats van den Utrechtschen weg, den weg naar Apeldoorn gereden. Vrouw Lina had al gezegd, dat ’et niet in de richt was, maar Wouter had beweerd dat de weg toch hoog-op liep.Aan den eersten weg heeft hij zijn dwaling vernomen; langs een binnenweg, dien men hem aanwees zou hij nu—ofschoon het een[269]heele reis bleef—toch eerder op den rechten weg komen dan wanneer hij over Arnhem terugreed. Men moest bij den Lichtenbeek nog den Amsterdamschen straatweg passeeren en dan maar rechtuit rijden: „Goeje middag!”Goeje middag! Jawel, maar ’t was al avond toen Bruin met schuim overdekt het speulwagentje met een paar schokken uit een der zandwegen op Utrechtschen straatweg terecht bracht.Vrouw Lina’s onrust heeft geen grenzen gekend, en, Arends zelf, heeft Goddank! gezegd, want Lina’s sombere voorspellingen op dien langen tocht, hadden hem bij de inspanning van het hortend en stootend dwalen op zulke vreemde wegen, gedurig het angstzweet doen uitbreken, en, eerst tegen half zeven in den avond bereikten de echtgenooten den tol van baas Witte.Teunes de veerknecht had intusschen zijn besluit genomen.—Hoe ie ’t ook prakkezierde, ’t stond bij ’em vast dat—mocht Bram ook jollen en dollen met ’en liefke op ’t Hoog, ’t spul toch zekerlik met ’en trouwerij tussen Bram en Nolleke z’n beslag zou kriegen. De duiten! niewoar, de duiten!?—En zie, as ’et zoo loopen most, dan was en bleef die Bram Oarends—hoe ’en mins ’t ook berêkenen wou—niks meer as overkompleet.’t Is toch vreeselijk donker in ’t hart van Teun den veerknecht geworden.Hie prakkezierde! ’t Schee-mes da’k altied op zak heb, is scharp genoeg; moar—bloed is ’en helle kleur.—Watblief? ’t Blauwe diepe woater op ’n sturmdag?—Nee, sekuur was dát niet. Schippers oan den oever, en ’t volk ien de weerden kosten ’t verroajen.—’t Bosch?—Joa, ’t bosch oan d’overkant van ’t woater!—Zoo’n bosch is ’s oavends duuster. Wie zal doargunder op ’t Hoog adee op Teun den veerknecht kriegen; doar zin streupers en polderjongens: kwoad volk dat loert op ’en vette beurs uut deBêtuw. ’t Gebeurde soms dat dóár iemand verdween zonder dat ie ooit weer terecht kwiem. Bram Oarends is ’en kiend, ’en zwêvelstökske! ’t Kos alles in ’en ummezien geschied zin!—’t Zal wel loat worden eer ik weerum kom, had Bram gezied. Nou, de moan is dan in ielk geval wel onder, en ’t bosch goed duuster.—Ze zeggen ien ’t darp dat Nolleke Janssen meer wicht ien goud het te wachten as ze zwoar van pestuur is.—Ei wat verspeult de Bêtuw oan Bram zoo’n wittebroodskiend? En ikke!? As ik ’en mol stêk, of ’en hoas striek, dan zeggen ze, knap zoo. Wat oe ien de weg stoat—vort er mee! krek as van rupsen en al zu’k gesnor; dat steet ien den almenak.—’En liester ien ’t strik drêj ik den hals um. Domenei zei letst ien ’t predekoatsie, dat ’en mins zelfs nog minder as ’en vogel was, went ’en vogel kon vliegen en dat kon ’en mins niet. En bijveurbeeld, as zoo’n voader en moeder van Bram dat kiend heelegoar niet gekregen hadden dan was ’t er ook heelegoar niet gewêst, niewoar? Of, as ’t ien de luiers gesturven was.… Welzeker!Teunes Van Vlot heeft toen eenige oogenblikken met de hand[270]onder de kin, voor zich heen zitten staren. Toen heeft hij rond gezien.… en even ’t mes uit de schee naar boven gehaald; maar, ’t ook aanstonds weer laten zakken.—Scherp was ’t genoeg; giester het ie ’t nog geslepen.—Stil!—ze zouen oan ’tstrak kiekenkunnen marken dat ie wat ien ’t adee had.—Trek ien ’t êten.…? neetrekhet ie niet. Boven op zien cel doar het ie ’en fleske met kloare; hie zal d’r ’en kluutje goan vatten; joa, twee of drie as ie nóg ens zoo gek is um zich te verbeilden dat ie Bram al heurt schrauwen. Nou, as Bram moar ens ien ’t bosch onder d’ eerd leit, dan, och God, dan krêjt er geen hoan noar.Buuten krêjde de hoan, moar, Teunes Van Vlot hie heurde ’et niet, en, dronk zien darde glas kloare.Nolleke Janssen is arg dik, alêvel d’r zit stoal en iezer in.Tegen zessen is ze—’en goed half uur hooger op ’t revier—in heur voaders visch-oak gestapt, went Janssen had oalskurven in den Rien. Met de roeispoan’ kos Nolleke krek zoo goed overweg as met de riestenbrijlêpel.—En nou, ze was ien spanning d’r bij. Weten zou ze ’t! Rust had ze niet.—Klets, kloeng! ’t Woater spatte heur somtieds ien ’t gezicht, moar ’t oakske vloog toch deur ’t nat, en Nolleke—as ze oan ’t overkant van den Rien de boot oan ’en kribpoal het vastgebonden, dan trekt ze wel ’t halsdoek af, en wischt ze zich ’t rooje geloat, moar, vigelant stapt ze toch deur de weies op den barg met z’n bosch toe.Veurzichtig had ze uutgevischt woar ’t slechte vrouwmins kos wonen, en, ze geleuft wel te weten, woar ’t jong zal te veinden zin.’t Was omstreeks acht uren in den avond en heel donkere onweerslucht.Driekje van baas Witte heeft er niet eerder aan gedacht om de tollamp buiten bij ’t koninklijk wapen te ontsteken, want de spanning, waarin men binnen den tol verkeerde, was sedert den middag schier van oogenblik tot oogenblik geklommen.—Zie, doar lei ’et knappe jungske uit de Bêtuw, karmend en kloagend en somtieds gillend, zoo wit zoo doojelik wit ien Oomes bedstee.—En zij, Driekske, zij het er schuld oan: Joaalleschuld! Och, as zij den azien met suukerwoater moar niet had gegeven! Hie was te werm gewêst.—En nou, doar leit ie!—Onderwêges met Oome toen had ie ’t gekregen.—Oome het zelf den dokter uut ’t darp goan roepen, moar, wat dokter veurschreef het goar niks geboat. En nou, sinds de dikke boer en z’n vrouw uut de Bêtuw der woaren, was ’t heelegoar oaklikheid.De dikke boer had gevroagd: „Hoe geet ’et Bram? Wat is oe overkommen, en hoe kwiem ie hier?”—Moar Bram had niks gezeid, en alleen gekarmd.—Toen is de dikke boer op ’en stoel goan zitten, en het zich gedurig met ’en roojen neusdoek deur ’t geloat gestreken en gekarmd asof ie ’t eiges in ’t lief had.[271]En de moeder? Goed mocht ze wêzen, moar bitter ook; och heere zoo bitter! Toen ze ’t heurde van ’t azien met woater, toen het ze Driekske oangekeken met oogen as vuur, en gezeid: „Oanlonken en vergift in ’t lief gieten! Beest!”—Beest! het diemoedergezeid. Dat was oakelik. Goeje God,—beest!—Moar oome het Driekske in ’t oor gefluusterd: „Stille moar kiend, as den emmer vol is dun lupt ie over.”„O God!” steent de moeder, terwijl alle hulp weer vruchteloos bleek: „O God, hie zal ’t bestarven.”In een vreeselijken aanval van pijn hief de arme jongen nu de handen als radeloos ten hemel, en dan, terwijl hij zijn moeders hand greep, sloeg hij meteen den matten blik op het van verre staande meisje, en riep op droeven toon:„Driekske, hier kommen! Lieve Driekske!”In ’t zelfde oogenblik is Driekske schreiend toegesneld, en ligt om vrouw Lina’s hals.Hoe! schreit dat kiend oan héur borst?—Dát most wel ien ’t hart griepen.—As dat dernje slecht was, dan zou ze niet zoo snikken; dan zou ze niet um moeders hals zin gevallen.„Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid, nee,onverstandighe’k gezeid van ’t azienwoater; moar nee, gij kondt niet weten dat ’t Bram zou kwoaddoen.—Zeker liefste jong, ze gaf ’t oe uut bestwil, moar.… ’t was niet goed da’j ’et dronk.—Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid. Nee; God bewoare!”Geen vijf minuten later was de toestand van den armen Bram zoo zorgwekkend, dat moeder Lina in de hevigste onrust haar ingeslapen man wakker schudde, en drong om oogenblikkelijk nog eens den dokter van ’t naaste dorp te gaan halen.Wouters paard was in het kleine schuurtje gezet, en het wagentje stond er nog buiten.„Ikke.… de dokter.…?” soesde Wouter ontwakend, en in den aanvang niet wetende waar hij zich bevond: „Joa, allang gezeid; ’k heb ’en zwelling noar ’t hart.… Watblief, veurBramden dokter hoalen?—Ikke?—Bi’j gek Lina; ikke?”Maar ’t was geen gekheid.Er was de grootste haast bij. En wie anders zou ’t moeten doen! De moeder zelve? Het jonge meisje? De arme blinde misschien? Voort moest Wouter op d’eigen stond.—Moar ’t was buuten zoo duuster, en Wouter kende hier op ’t Hoog den weg niet; zonder lanteernspul kos ie ien geen geval voaren deur ’t donkere bosch.—’t Zou met Bram wel zoo arg niet wêzen; en luuster: buuten roasde de wiend; ’en hoagelslag kletterde tegen de gloas’; ’en schel licht glansde langs de luuk’ en onder de reet van de deur; ’en roatelslag van geweld knetsknatste vlak boven ’t huus; en.… O God wat zou doar wêzen.…? ’t Bonsde op de deur, en ’t schrauwde doarbuuten:„Doe open! Doe open!”Dikke Nolleke Janssen kos goen oajem meer kriegen. Ze had geen lid oan d’r lief dat niet trilde.—Stoapelgek was ze gewêst[272]om zoo’n aventuur te riskeeren! Wat goeng ’t hoar alêvel ook oan of Bram hier op den Hoogkant noar ’en andere vree!—Bram—zoo’n kiend! zoo’n zwêvelstok! Nee,liefdehad ze nooit veur ’em gevuuld: ’enoarigheid’enroarigheid, noe joa, moar niks meer.—As ze ooit had geweten dat ze deur hum in zoo’n onweer en nood zou kommen, dan had ze hum liever as kiend zien stikken ien ’en gluujende spekkoek.…—nee dát toch niet: moar zóó te motten dwoalen ien ’t bosch; en dan die bliksem, en donder, en hoagel! ’t Is asof heur ’t heele geloat met gluujende spiekers geprikt is.„Doe open! doe open!” roept ze nog ens, en al weer: „Ik zeg doe open!”Driekske keek naar buiten. De wind sloeg den hoagel noar binnen, en te geliek met ’en zwonk, dikke Nolleke mee de koamer ien.As er met Bram niet zoo’n nood en ermoei was gewêst, dan zou vrouw Lina van Nolleke geschrokken zin. Arends schrok nooit, behalve as ie den Dood zag, en—Nolleke was de Dood niet. Nee ’tlêven! ’t Was ’en bestierink van God: de liefde veur Bram zal Nolleke noar ’t Hoog hebben gejoagd toen ze van ’t overval heurde; en uutgemoakt was ’t nou meteen wie den dokter kos hoalen. O liefde Gods nooit recht geprezen!—„Kom is hier Nolleke?”Moar Nolleke—toen ze den hoagel uut d’r hoaren en rokken geschud, en woater uut de oog’ had gewreven, toen keek ze asof ze betooverd was. Van ’t ongeval had ze niks geheurd, en nou.—Zag ze goed! Zat doar dikke boer Oarends van ’t Rijnland? En stond doar zien vrouw? En gunds, lei Bram doar karmend ien ’en bedstee!?Woar was ze dan?—Toen ze buuten, ien de bosschen verdwoald, zoo angstig vortjoeg noar ’t rooje lanteernlicht van den tol, dat ze deur de bloajen zag gliensteren, hoe kon ze toen denken dat ien dat eigenste huus ’t heele Oarendsnest uut de Bêtuw bijeen zou wêzen.—Of ’et toevallig was?—Geen spier, a’j nog weet dat de tol bij ’t bosch ’t eenige huus was da’j op ’en verrel uur afstand ien ’t ronde zou vienden.—Moar toch, a’j van droomen sprêkt: en van wakker worden, en niet weten van hóé en van wát, dan mo’j nog altied bie Nolleke Janssen wêzen.„Bi’j boer Oarends van ’t Rijnland, of bin ik duuvels geworden?” zegt Nolleke op haar krachtigsten toon.—Ho! Nolleke most stil wêzen. ’t Noodweer had hoar zeker versuusd; ’t was mooi van hoar dat ze ook was gekommen.„Mooi! Wát mooi!?—Is er met Bram ’en ongeluk gebeurd?” Ze begriept er nog niks van.—Ze hadden hoar gezeid dat Bram bij ’en schêper ien ’t bosch met ’en slecht vrouwspersoon vree. Dát had ze willen zien; moar, zuukend noar ’en schêpers-huus, had ze gedwoald ien ’t groote bosch. En ’t booze weer was heur overvallen; en, toen ze noar dees kant ’en licht deur de bloaj’ had zien gliensteren, toen was ze d’r op toegeloopen. Zie, zóó kwiem ze ’t bosch uut, op den stroatweg, hier oan den tol.[273]Alêvel Nolleke zou toch uut den droom kommen.Al kwam ze nog niet op ’t adee dat zehierbij dien eigensten schêper met ’t slechte vrouwspersoon was, woarvan Teun heur ’t heufd zoo werm het gestookt, ze begriept toch wat er gebeurde, en, dat de ouwers uut de Bêtuw noar ’t Hoog geroepen, ien angst en ien zurg zin. Moar ’t was niet meuglik Nolleke nóú alles uut te leggen, went op dat eigenste oogenblik ha’j ’en konsternoasie van geweld.—Moeder Lina riep: „O Heere!” went ze zag heur erme lieveling, krimpende van pien, met de peerels op ’t gelaat!Nolleke had nog niet begrepen dat ’t zóó arg was; moar nou, op de bedstee toegeschoten, greep ze ’s jungskes hand en riep:„Bram,hei’j’tzoo kwoad? Stumper! Stakker da’j bint! Kumt dat van ’t loopen noar ’t Hoog! Zoo’n schoelje van ’en vrouwmins!”Bram trok oakelik met de oogen. Nolleke lei hum de hand op ’t veurheufd.—Maar Bram: „Phú! die werme dikke hand! O God! benauwd!”—Hie smeet zich um, en gilde van pien.Zie, doar kwiem de dochter van ’t huus—went Nolleke hiew Driekske veur ’t kiend van den tolboas—doar kwiem ze met ’en wermen drank—zóó werm dat de woasem heur as ’en glimp veur ’t gezicht stond, en ze fluusterde met ’en stemmeke as suuker:„Hier jungske, wês noe moar stille; ster-annies en vlier is d’r ien. Oome zei dat ’t goed was; en as de dokter dan kumt.…”Dat letste gaf vrouw Lina ’en schok. Hoe! kos ze ’t nog oanzien dat heur ooilam stuuptrekkend was, en dat z’n eigen bloeds-voader, zonder hart, as ’en os ien den stoel lee:„Zal dan niemand, niemand noar ’t darp goan um den dokter te hoalen!? Man! mins! Wouter! a’j nog langer zuumt en oe eiges ’t noaste bint, dan bin gij voor God en de minsen Brams moordenoar!”„Ziede roazende gek Lina! Wie sprêkt er van moordenoar? Zou ’k veur Bram niet alles doen; moar a’j zoo as ik, ’en zwelling noar ’t hart hadt met ’en gevuul as van ’en kronkel ien de moag; as ’t oe krek was as vuur en vlam ien de harsens.…”„Mins goai, of ik goai!” roept de moeder.Arends was zoo rood als ’en kreeft toen hij opstond.—Moar luuster—asof ’en engel hum op ’en kouwen dag ’en glêske annies had geschonken, zoo glee hum ’t stemmeke van Driekske as ’en werme gloed deur de nieren:„Blief ie moar stille boer Oarends; Oome Thijs is al ’t achterhuus uut. Oome hoalt den dokter; en—’t ster-annies en ’t vlier zal goeddoen nog eer ie d’r weer is.”„Wat! de blinde?” roept Arends. En dan, neervallende in den stoel: „O goedheid Gods.…” went zeker, as hie had motte goan, ’t zou z’n dood zin gewêst!Ook Nolleke was er beduust van. Hoe! was die tolboas, met z’n groote blauw oogen, ’en blinde?„Wel Heere mirakel!” roept ze: „’En blinde met zoo’n noodweer op ’t pad!”En Nolleke ziet de achterdeur open, en—van heur hoastigen[274]stap trillen de kummekes op den siffenjeere; en met heur breeje heup schuuft ze dwars deur ’t smalle deurke ’et achterhuus in.—Dien kant had ze den tolboas zien weggoan, en van doar zou ze hum volgen.Maar Driekje volgt háár.Een oogenblik later stonden dikke Nolleke en ’t slanke Vêluwskiend achter buuten den tol.’t Onweer had uutgeroasd. ’t Rêgende êfkes, moar heerlik was ’t, en, ’t rook noar denne-noalden zóó frisch asof ’t brulloft ien ’t bosch was.’t Goeje hart had Nolleke gedreven, moar hoe ze den blinde ien ’t duuster zou gevolgd zin, dat wist ze niet.—Goed zoo, nóú had ze ’t verstoan: d’r was geen gevoar veur den blinde. Oome kende den weg; en veur hum was ’t altied nacht, of altied dag, krek zooa’jt nemen woudt.—Nolleke begriept niet alles, moar ze vroeg noar wat anders. Ze zou wel gern is weten hoe Bram Oarends ien den tol was gekommen, en woar hier op ’t Hoog ’t slechte vrouwmins zou wonen die Bram—zooas ’t proaten was—met de grootste schandoalen noar de Vêluw had gelokt?Driekske is arg van die vroag geschrokken. Zou ’t zóó zin geschoapen! Wier d’r al zóóveul van hoar en van ’t jungske geproat! En was dan deze misschien ’en vroegere liefde? Gelukkig—die ’t gevroagd het, kan niet zien dat Driekske zoo’n kleur kreeg.„Joa kiend,” herneemt Nolleke: „hier op ’t Hoog mot ze zitten; bij ’en schêper ien ’t bosch. ’En groot permantig vrouwmins. Eén van ’t slag uut de stad; ge weet wel; met ’en lonkig oog, en gestolen goud ien de oor’. ’k Was roazend toen ’k ’et heurde, en ’k wil dat vrouwmins de les lêzen, dat ze ’t kiend van ’en jong zuukt te verdarven.—Woar stêkt dat kat van ’en wief—rechts, lienks: woar woont die schêper met ’en slang in z’n huus?”Driekske was er beduust van. Moar, nou schrok ze van wat anders.’t Akelig smartgeschrei van den armen Bram klonk tot buiten den tol.„O Heer!” roept Driekske,„zou ’t zóó arg zin!”Weg is ze noar binnen, en, Nolleke heur achternoa.Joa, ’t leek wel of ’t met ’t Oarendskiend op ’en eind zou loopen. As ’en dood mins die nog lêft, zóó lei Bram in moeders arm; moeder Lina gehurkt oan de bedstee.—Wouter-boer sting d’r bij met soamgeknepen handen.—Hie wiest bêter dat ’t geen starven was. Starven dat was geen ding, dat zoo moar ieder oogenblik gebeurde; verechtig niet! Dat was ’en ding van wiedweg, ien ’en duusteren hoek; ’en ding veur den ouwerdom. Joa ’t gebeurde wel op jonge joaren, moar altied bij andere minsen; en ’t was ook meer ien ’t adee, went behalve ’t gelui van de karkklok wier ’en mins, die[275]verstandig thuusbleef, d’r niks van gewoar. Ien ielk geval zou ’t al ’en duuzendste tref wêzen, dat krek nou, dezen eigensten oavend, ien ’n vremd huus,zien eenige kiend.… Nee! uut! hie mag er niet oan denken.—En, as ’ettochzoo wêzen most! Moar nee, ’tzou, ’tkos, ’tmochtniet zoo wêzen. De blinde zal wel opstond met den dokter weerum kommen, en dan.…„O, man, da’j zoo rustig kunt stoan!” schreit de moeder.„Watblief.…? Ikke? Rustig!”„Woater, azien! Gauw! Hie starft!” roept vrouw Lina een oogenblik later. En boer Arends hie karmt: „O God!” en sleet de beie hand’ veur de oogen.Maar Driekske, ien één zwonk het ze ’t gevroagde bij moeders hand; en Nolleke, as ze ’t oankiekt en bij zich eiges vluukt: „’k Zou ’t wief kunne vermoorden die ’em lokte en zóó ien den duuvelsklauw brocht,” dan ziet ze ’t slanke dernje, met troangeglienster in ’t oog, neervallen bie de bedstee, en de handen vouwen; en de lippen van heur kleine munje ziet ze bewêgen ook, moar—dat ze bidt: „Och Heere God, loat ’em lêven veur z’n moeder, en ook veur mien,”needát heurt Nolleke niet.Alêvel, Nolleke kreeg veur dat dernje ’en gloed ien d’r ziel; en heur mollige hand lei ze op Driekskes heufd, en fluustert:„Goed zoo kiend; doar kan onze lieve Heer geenneeop zeggen. Zie moar, ’t schoap van ’en jong, ’et erme kiend leit al stiller; zie, Goddank!”En Arends:„Watte? Stiller? Wordt ie bêter? Joa, ’k wiest ’et wel zeker. Moar zeker wiest ik ook dat er niemand oan mien zou denken. ’k Smoor van den angst en den dorst. Woater! ’k zeg woater—of bier. ’k Heb ’en brand op de moag da’k mein te stikken.”Maar, bier kwam er niet, en Arends bleef blazen en steunen. Wathieniet most uutstoan, dat geleufde geen mins.Thijs Witte vond ook dat ’t heerlik buuten ien ’t bosch rook. krek as op ’en keunings ientocht in stad. De koekoek wist van geen uutscheien, en de veugels kosten den sloap niet vatten, went, ’t was zoo lekker en malsch asof ’et ien ’t prilst van de Mei was.—Moar toch, ’t onweer dreef nog niet glad van de locht.Thijs stapte zoo hard as ie kos ’t pad dat ie kende, en tikte met zien stökske, rechts-lienks om sekuurder te loopen.—Heur, heur de nachtegoal is sloan!—Och goeje God, wat is ’t toch mooi in Oe groote huus, denkt de blinde: Heur moar, de krekeltjes kunnen d’r ook niet van zwiegen. Tot half tien mot de moan ien ’t erste kertier boven de hei stoan. ’k Wed dat de duuzende rêgendröppeljes ien ’t bosch gliensteren as ’en Friezin die de bruud is.—De bruud!—Driekske?—Och joa, as alles ten beste nog keerde, as[276]den dokter met Gods hulp nog road en doad had; as ’t pak van ’t hart was dat Driekske, met heur drank, dat jungske den dood dee; en.… as ze verechtig ien ’t eind nog de knie noast ’em boog ien de kark, dan.…Witte schudde het hoofd: Och, ’k was heur dan kwiet, heelegoar kwiet!—Nee, den ouwe Vêluwschen boom zou ien de Bêtuwsche klei niet oarden en wassen.—Lief kiend; zuut snuuske!—Toen mien Turk dood was—den goejen hond! toen docht ik: Uut er mee; geen schoap en geen hond meer. Moar, postorie! ’k zag ’em nog alle doag’. Joa ’k zie ’em zelfsnouweer: Gunds snuffelt ie bie de bremstruuk; hie zet de kroag op; nou rent ie den troep noa; d’r veur; d’r achter; opzied; jong wat loopt ie!—Hier Turk! Kieviet! Beste jong, woar is de hond dan!—Moar as Drieksken weg was, dàt zou toch anders—heel anders wêzen! Turk sprak geen woord. Driekskes babbelmunje steet niet stille; en as ze mien „genacht oome” kust, och lieve Heer, al kos ’kvieroogen weerum kriegen, ’k zou er den mond niet veur missen willen. Mien lieve snuuske; Zoo’n hart motte missen!.… Watblief? As ’t jungske uut de Bêtuw starf, zou er dán geen nood wêzen dat Driekske heur oome verliet.…?Witte schrok van zich eiges. Had zoo’n adee hum ien de olde harsenkast getrommeld? Wel deksels, as de nachtegoal ’t wiest dan schee ie d’r uut met z’n zang, Fie! slechte mins! Allo, veuruut! Ku’j niet wat harder loopen? Mot dat Bêtuws-jong starvenumda’jien ’t gniep oan oe eiges prakkeziert—umda’j dat kiend wilt bewoaren? Fie, ouwe zelfzuchtige mins! ’En mond noar beheuren!da’s wat bêters veur ’t kleine snuutje as oe griezen board. En as die mond dan nou dichtgoeng.… veur altied!—Vort Witte, vort luie domme gekke slechte mins!—Rechts ’en tik op ’en tak; links ’en klats tegen den ouwen mos-tronk.—Veuruut! Hier is de steenen jachtpoal. Nog driehonderd-vieftig trooi tot onder den barg ien de eikenloan, en dan nog ’en duuzend tot den meulen bie ’t darp. Vort ouwe Thijs! Die zieke jong da’s deliefdevan ’t snuuske.….….….….….. Moar stil: wa’n geritsel; wa’n roar gesnirp.—Nóg ens—Sjrrrt!—Luuster!— Nee, nou is ’t alles weer stil.
Phu! zoo gluujend was ’t ien doagen niet gewêst. Wie over den Rien voer—van de Bêtuw noar de Vêluw, of andersum—die most, as mins, al z’n verstand gebruuken om niet over den rand van ’t bootje as ’en rot ien ’t water te springen, went die zon.… neemoar die zon, ze stak as ’en noald! Wiend? Zelfs geen onneuzel trekske liep er over ’t woater.
As Bram Oarends, uit de Bêtuw, niet zoo arg verliefd was gewêst, dan zou ’t hum zeker berouwd hebben dat ie zich met zóó’n hits noar de Vêluw liet overzetten.—Brams voader zei giesteren da’j van zoo’n hits heelegoar versmelten kos, krek as ’en keers deur de vlam.—Nee, gekheid!Alêvel, ’t is toch gluujend op den Rien.
Bram streupte de mouwen van zien Zundagsche jas op, en sliert de beie hand tot over de polsen deur ’t woater. Moar wat helpt ’et! ’t Water is zoo werm dat de boars d’r wel goar ien mot wêzen.—Phu! wat ’en hits!
Nou, ’t lupt op ’en eind; de boot kumt ’t kribhout al noader. Teun de veerknecht zeit: „Goddank!” Bram griept ’en tak van ’t rieshout oan den Vêluwschen oever; zeit:„G’endag soam!” en stapt dan de boot uut.
Teun de veerknecht brendt zich bijkans de vingers oan den ketting van ’t oakske dat ie vastleit; kruupt onder ’en wilgeboom; bloast tegen de knoas’—’t klein gediert’—dat ’em ien de oog’ wil vliegen, en gluurt toch Bram noa; Bram, die nou al gunder oan ’t eind van de wei, de zwoare eikenloan ienstapt, woaronder ’t zwart ziet, arg lommerig-duuster, met kleine glimpscheutjes van de zon d’r deurheer.
Teun kiekt ’em noa, en gronnikt met ’en bezonderen gloed ien ’t oog. Hie weet er meer van! Bram Oarends het niet zwiegen kunnen. Bram het ’en liefke op ’t Hoog. Moar sjuut! d’r kos niks van ienkommen; went, a’j zooas Brams voader groote gloas’ ien oe hofstee, en dik duiten ien ’t kammenet het zitten, dan zu’j ’en erm kiend van ’en tolboas toch krek zoomin oanzien as ’en verloopen schoenzool.
—Alêvel, wat schêlt ’t mien, denkt Teun, en kiekt nog lilliker:[255]’t Geval is er veur mien niet te slechter um. Aldat Oarends en de vrouw ’t goedvonden; Nolleke Janssen zal in ielk geval as roazend wêzen. Van kiends af oan woaren Bram en Nolleke oan mêkoare toegezeid. De Janssens en Oarends zin altied koek en ei.—Joa, Nolleke zal schuumen van kwoadheid; en ikke.….. Wel deksels ding! doar was hum en knoaske vlak ien ’t oog gevlogen; hie drukte ’t dood, en ’t beet hum ien ’t oog.—Zu’k duuvels gediert’!
’En klein bietje loater kwam Teunes hoastig onder den wilg uut, en stapte weer de boot ien.—’t Woater liep ’em met heele stroal’ langs de hoaren, went hie roeide zoo hard as hie kos noar de Bêtuw weerum, veul harder dan straks met Bram noar de Vêluw.
Teun had ’en adee gekregen; ’en ienval, sekuur! Hie zou ’en brief schrieven op den noam van ’en ander.
Toen ie straks thuus en op zien kämerke kwiem, toen nam ie uut de loai van z’n loaitoafel, ’en gruune portefeuille; scheurde ’en blad er uit, en schreef met potlood:
„Mejuffer Nolleke Janssen!
„Wetende dat UE in de rechtveerdigheit zeit, en geen verdraaijing of logentoal duldende, zoo heef ik UE kennis te geven alsdat UEdles uitverkorene, vol haat en tegenstand, schandelijk leugens tegen UEdele uitbroeit als een kiep z’n eiers. Hij heeft UE. smadelik verraaijen als een Judas Iscariot, want ofschoon UE meer as meer zijt van aanzien en biên, zoo heef hij zich eiges verslingerd aan een vrouwspersoon dat krek zooveul as niks is.
„Als UE. daarvan meer wil weten dan heef ik UE. bloot den noam van een manspersoon te noemen die.…”
Teun scheurt opnieuw een blaadje uit de portefeuille en schrijft dan verder:
„.… die altijd zeedig en onbesproken van handel en wandel, er niks geen belang bij zou hebben om UE tegen het adder op te stoken, maar hem over het water mot schipperen als hij zijn eigen op Het Hoog gaat verslingeren. Deze persoon, zijnde Teunis Van Vlot, veerknecht, raai ik UE aan van denzelven de waarheid en niks dan de waarheid te goan vernemen. Deze persoon is een vriend van mij, ofschoon hij niet wetenschappelijk is dat ik UE deze schrijf, moar ikke weet dat hij u ganschelijk vereert omdat UE de eerste uut de Bêtuw zijt van aanzien en biên. Wetende alzoo dat alles in de overtuiging is gelegen, en van niks geen nietsigheid, eindig ik met de pen maar niet met het hart, mejuffer Nolleke Janssen, zijnde ik uw Vriend.…”
Even hield Teunes op; zag eenige oogenblikken naar boven; en schrijft dan: „Jan Peper.”
Teun lachte, ’t was goed geprakkezierd: Jan Peper! Zoo’n mins was er geen ien ’t heele darp.
—Zie zoo! Nog ’en dubbel blad uutgescheurd; nou ien ’t vierkant gevouwen, den brief er iengeleid; ’t adres er buuten op; ’en rood ouweltje d’r tussen; zes keer den duum met den noagel er op gedrukt.…Kloar is ie!
Omstreeks denzelfden tijd zat Wouter Arends, de dikke boer van[256]de hoeve ’t Rijnland, onder de linden aan de schaduwzij van zijn schoone hoeve, puffend en blazend zijn portie bier te verorberen.
Arends zag er al heel welvarend uit.—Moar, zeit ie: schien bedriegt. Zooas ie hier bijveurbeeld op deze bank zit, is ie nog goed genogt um ’en oog over ’t volk te houen; welzeker, en um van doag met ’t ienvoaren van ’t heuj toe te zien of de vrachten, die ’t hek binnenkwammen, en langs hum heer noar denheujbargreejen, wel goed zin geloajen of krek genogt op tied kommen, moar, och nee, met den oardschen tabbernoakel was ’t anders noarigheid!—Loopen, dat goeng al bijzonder slecht; wiejer as de harrebarg kwiem ie niet mekkelik. Joa wel, zeker, hiekonwel loopen, moar ’t dee hum kwoad; ’t loopen parste hum altied ’t bloed noar ’t hart, en doar ko’j ’en hartteering van kriegen had den ouwen dokter gezeid. Den ouwen dokter had er bij gelachen; moar dokters worden op den duur ook wreed van gemoed. Geen wonder a’j alle doag’ ermen en beenen afzoagt asof ’t um ’en sneedje Dêventer koek was te doen.
Wouter-boeris niet in ’t beste memeur. De knoas’ zin lastig; de wispen snorren hum langs ’t geloat; en ’t is ’en hits um iemand, die toch niet te best is, heelegoar van de been’ te smieten.—’t Zou bêter zin as ie stillekes wat kos goan liggen. As ’en mins sloapt dan rust ’t bloed. Natuurlik!—Moar hie kan ’t volk op den dag van ’t heuj ienhoalen toch niet heelegoar oan zich eiges overloaten.—’t Was ook ’en miesderoabel onneuzel ding dat Bram ’t krek nóu ien ’t heufd het gekregen um noar ’t Hoog te goan. Moeder Lina had ’t niet permetiere motten. Phu!
Wouter-boer vat nu langzoam de kruik; schenkt zich het loatste glas bier in; ledigt het glas; steekt dan zonder om te zien, den duim noar achter, en tikt, twee, driemoal tegen het vensterglas.
Vrouw Lina wist wat dit beduiden moest.
Uit den kleinen voorkelder haalde ze aanstonds een versche kruik bier; ging er mee naar buiten; kwam ook êfkes phu tegen de zon, die heur ien ’t geloat sloeg; ging toen onder de lindes, en zette de volle kruik, in plaats van de leege, op tafel.
Vrouw Lina was ’enheelknap mins,—’en bietje te schroal veur ’en vrouw van ien de veertig, zei Wouter, moar zei Wouter ook: wat nog ’t argste was, de vrouw mankeerde nooit niks, en doarum had ze geen begriep van andermans leed, en nooit geen woord van beklag.
„Kh’m! Ik begriep toch niet Liene, da’j Bramvandaagnaar ’t Hoog liet goan.”
„En hie het van mergen oan ou zelf gevraagd, Wouter.”
„As ’kjoaheb gezeid, dan he’k eigenlijkneewillen zeggen,” is Wouters antwoord: „As ’en mins sloapt, dan is ’t onverstandig um te vroagen, Liene.”
„O, ’k docht da’j den heelen nacht geen oog had dichtgedaan, Wouter?”
„Den heelen nacht! kh’m, nee geenhalfoog, went, as ik ’s nachts op de rechterzied lig, dan begint de linker milt altied op te speulen van geweld, en a’k dan op de linkerzied keer, dan begint de rechter[257]milt weer van veuren af oan da’k er oakelik van wor; en joa, dan soezel ik ’s mergens wel zoo’n kertierke, moar sloapen, nee!”
Of Wouters rechter milt weer begon op te speulen? althans, ter wijl hij in een enkele teug het nieuw ingeschonken glas verdwijnen deed, trok hij een leelijk gezicht, en zei toen blazend:
„Moar sloapen of niet sloapen Liene, ik weet dat Bram noar ’t Hoog is. Met lammers of schoap’ het ie nou niks van noode; en a’j mien niet heelegoar ziek en dol ien ’t heufd wilt moaken, zeg dan wát ie d’r doen is?”
„Moar Wouter hoe zou ikke.…” zegt vrouw Lina, en ze draait zich wat ter zijde, want ze vuult dat ze verschiet ien ’t geloat.
„Hoe zou ikke! k’hm! Hoe zou ikke!” herhaalt Wouter: „Komplotjes! Iemand ziek, iemand gek moaken! Hoe zou ikke.…! Wát ikke? Woarum is ie noar ’t Hoog, zeg?—Geen antwoord? O God, a’j is vuulde hoe ’t bloed mien noar ’t hart schuumt. Mo’jzóó oeman liefhebben Lina?—As ’k denken most dat Bram um die gekkigheid naar ’t Hoog was gegoan!—Wat blief? Denkt ie oan ’t kiend dat ie ien De Pauw zag? Sprêk! O Heer, a’k met de teerink of ’en verval van krachten lig, dán zu’j sprêken,dán, as ’et te laat is!”
„’k Weet niet Wouter woarum ie weer zoo woest bint! Noe joa: en aldat Bram dan nou is ’en gekkigheidje ien ’t heufd had; aldat …”
„Aldat!” roept Wouter-boer zoo rood als ’en kreeft: „Aldat! ’t Mot een spichtig ding wêzen. Hei’j plan um oe zoo tegen oe wettigen man te verzetten? Is de jong verechtigdoarumnoar ’t Hoog toe! Dát zal m’n dood wêzen, went, wát heb ik anders op de wêreld as dat eenige kiend! Niks geen spier! En as ’en moeder dat kind dan opzet um zich eiges te versmieten; en vergêt dat we hum oan de Janssens hebben toegezeid!—O God, a’k ’en hartsteerink krieg dan bin gij d’r schuld van, zeker!”
Vrouw Lina zweeg: nam Wouters rooden zakdoek, die op de tafel lag, en wischte er hem de zweetdroppels mee van het volle gelaat—Ze heeft alweer gehoord: Wouter had niks, volstrekt niks anders op de wêreld as zien eenig kiend!—O, ze wist ’et allang. Vroeger kon ze schreien as ze ’t heurde, moar nou, nee, ze had er zich overheer gezet; ze zou er wel oan wennen ien ’t eind.
„Ge mot oe niet kwoad moaken, Wouter; ge kriegt ’t toch al zoo werm van ’t bier,” zegt ze een oogenblik later.
Van ’et bier!—Wouter bloasde.—Hie zal moar zwiegen. Dommer proat was er niet te heuren. Asof de wermte van ’t bier en niet van de zon kumt! Welzeker van ’tbier, went ’et bier kost ’en bagatel geld, doarum! En dat eigenste bagatel zou ze liever oan ielk ander as oan hum gunnen. As Lina moar ’en kriezeltje verstand had, dan zou ze begriepen dat zien lêver ’t best bij ’en gluujende ploat is te vergelieken: kwiem d’r niet ielkreis ’en afkoelsel op, dan sloeg de brand noar ’t hart, en: genacht soam!
Wouter dronk. Sprêken, nee, dat dee ie niemeer. Hie vuult dat ’et hum kwoad doet.—Met vrouw Lina is toch geen verstandig woord te redenieren. Moatregels zal ie nemen!—As ’t jungske ’en[258]oaverechts adee het, en deur zien moeder bedurven en verleid wordt, dan zal ie met geweld ’en stökske d’r veur stêken, en zeggen: D’r uut er mee jungske! A’j gekkigheid ien ’t heufd het, stêk dan oe kop ien ’en kuup koud woater; en bi’j verliefd da’j ’et trouwen ien ’t zin kriegt, neem dan ’en dernje van pestuur en fatsoen, zooas we allang veur ou destenierden; zeg oan Nolleke dat ’t meines wordt en.…
Zie, of ’t was afgesproken, doar kwiem Nolleke krek ’t kleine hek van den bloemhof ien.
Nolleke kon ’t hek hoast niet deur, zoo breed van heup as ze was; en bukken most ze ook um onder den pompoen deur te kommen, die ien den boog boven ’t hekske hing.
Jong: wa’n stevig Nolleke! ’En breeje rand van ’en bruin streujen hoed dekt heur geloat veur de zon, moar as ze ien de schauw van de lindes kumt, en „g’endag soame” zeit, dan zet ze bloazend den hoed af, en a’j ze dan goed ien ’t rooje ronde geloat hebt gezien, dan ku’j zeggen: zie zoo dat he’k gezien.
„Complement van voader en moeder en of Bram van middag mee spekpannekoek kwam êten? Hie lust ze zoo gern.”
Dat Nolleke ’en liefelikke stem het, doar ku’j ook niet in roemen.
„Bram is noar ’t Hoog toe,” zegt vrouw Lina.
„Noar ’t Hoog! Wat duut ie op ’t Hoog?” vraagt Nolleke, die den valschen brief van den pseudoJan Pepereerst bij haar tehuiskomst zal vinden.
„Kh’m! Lammers koopen,” zegt Arends; en dan: „Lust ie bier Nolleke?”
„Nee, bier lust ik niet.”
’t Is toch ’en lomperd, denkt vrouw Lina en gaat naar binnen.
„Wanneer kumt ie weerum?” vraagt Nolleke.
„Wanneer? ’k Weet niet,” zegt Arends met dichtgeknepen oogen. Een oogenblik later: „Kom is êfkes hier bij me zitten?”
Nolleke zat al. Dat wil zeggen, niet op de bank naast Wouter-boer, maar met één been half op de tafel, zoodat de tafel onder Nollekekrakzei.
Wouter-boer schenkt zich in, en dan:
„’t Is te werm um druk te proaten, en êvel ’k hebtochal te veul geproat Nolleke. Bram is ’en goeje jong, niewoar? En gij—kh’m, gij bint as melk en bloed!”
Nolleke wier nog roojer; moar, dat sjapieter doar had ze wel oarigheid ien. Ze smiet den elleboog op de knie, en ’t heufd ien de hand:
„Goddank, ik bin gezond van harte.—Bram ’en goeje jong.… Wat zou dat?”
„Nou, niewoar, ge meugt ’em gern?”
„Bij de oor’ trekken, zeker.”
„En op spekkoek traktieren?”[259]
„Noe joa, as we eiges genogt hebben.”
„’t Most er moar gauw toe kommen Nolleke.”
„Met watte?” en ze trekt een blad van den boom, en haalt eenwesp, die in Wouters glas viel er mee op ’t droge: „Stom ding! Vort! Zie, doar snort ie.”
„Met watte!?” herhaalt dikke Arends: „Wel met de groote sprong van oe beien.” Zachter: „’t Wordt tied Nolleke.—’t Geet met mien achteruut. Joa zeker, ’t is niet richtig met mien. Bij veurbeeld, ge ziet da’k bier drink, moar da’k dorst heb, nee, dat kan ’k niet zeggen, en da’s ’en slecht teiken.”
Nolleke gronnikt.
„Ge ziet er anders nog al welvoarende uut boer Oarends.”
„Kh’m! dat zeggen ze; moar ’en mins vuult z’n eiges ’et beste.” Geheimzinnig: „’s Oavonds geen êtlust Nolleke. As ’k drie sneêen mik met ’en eindje worst heb gegêten dan, ’k weet niet, dan gêf ik um de dikke melk geen spier meer.”
„En loatst zag ik oe twee borden met smoak d’r op toe êten.”
„Kh’m! joa; moar, allegoejedingen bestoan in drie, Nolleke.—Nee: ’t wil niet meer, en doarum,—ge zult ’t alêvel verstoan: ’en voader wil z’n kiend dan toch nog gern gelukkig zien.—Nou! Bram is stil van memeur en koerakter. Heur is: ’k zal ’em zoo gauw as ie thuus kumt bij oe oansturen.—Gij Nolleke, bint meer mans as hie; ge mot ’em moar ’en bietje ien ’t gevlei kommen.…”
Nolleke springt in ’t zelfde oogenblik van de tafel; en dan, in haar volle breedte er voor, met de handen in de zij, roept ze:
„Zou ik ’em oanlonken!? Nee Wouter-boer; a’j denkt da’k doartoe kapoabel bin, dan hei’j de rechte niet veur.”
Arends wischt zich onrustig de zweetdroppels van ’t voorhoofd. Nolleke vervolgt in éénen adem:
„Da’kneezou gezeid hebben as ie ’t heel gern wou, dat gleuf ik niet, wentgoedis ie; en ook, as gelluu kumt te vallen dan zit ie dik ien de moppen. Hoe meer bij mekoar hoe bêter; ’en mins kan ze gebruuken. Moar.…”
Arends schuift heel onrustig op de bank heen en weer, zoodat de bank er van kraakt. Nolleke kos zoo oakelig rondborstig wêzen.—Goeje hemel:as gelluu kumt te vallen! Wouter het geen dreuge droad oan ’t lief; en Nolleke proat al wiejer:
„Moar a’j meint da’k ’em op spekkoek zou traktieren um ’em met stroop te smêren, zie, ’k smeet húm en oú en oe allegoar nog liever met ’en gluuiende spekkoek vlak ien ’t oangezicht.—Goeje mergen!”
Wouter-boer was er perplekst van. Doar liep ze vort, dikke Nolleke; ’t hekske met muujte weer deur, zich bukkende veur den grooten pompoen.—Vort was ze!—Nee moar, Wouter-boer was erkapotvan! ’t Zou hum kwoad doen, opbrêken, zeker! Wa’n bretoale mond kos dat Nolleke opstêken. En toch,—as Bram zich eigen oan ’en spiering op ’t Hoog versmieten goeng—Nolleke.… wa’n keurlik pestuur!
Wouter-boer wischte zich nog eens de zweetdroppels van ’t gelaat,[260]en toen, toen stak hij zonder om te zien den duim weer naar achter, en tikte op het venster, om—z’n darde kruuk bier.
Inmiddels heeft Bram Arends aan de overzijde van den Rijn, onder ’t dichte eikenloof zijn weg vervolgd.
Bram wist het: hier, bij den grooten plas, waar de laaghangende takken zich in den donkeren spiegel baden, hier moest hij rechts het tamelijk steile grauwgele zandpad op—Vóórdat Bram echter den Veluwschen bergrug beklom, blijft hij nog even staan.Z’n hart begon zoo wonder te kloppen. As ie boven op den barg is, en dan ’en goed eind deur ’t bosch en ’t akkermoalshout loopt, met nog ’en klein eindje rechts den stroatweg, dan zal ie heur lêvende snuutje al vlak veur zich zien, dan.… Och lieve deugd, ’t hart klopt ’em as ’en gek, as ’en harlozie dat gauw geet. Moar toch, hie kan ’t lachen niet loaten, joa lachen mot ie. Och hie is zoo verliefd.
Nou schept Bram oajem, en zie, doar geet ie ’t pad van den barg op.
In de deur van een klein huisje met een tolboom aan den straatweg, stond terzelfder tijd Driekske van oome Thijs den tolbaas—die vroeger schaapherder was. Ze stond er in de schaduw. Natuurlik, went ie zolle niet gleuven zoo werm as ’t binne in ’t tolhuusken was.—Oome Thijs had gelachen, dat Driekske ’t opgemoakte brood niet noar den bakker hoefde te sturen, went dat ’et nou van eiges wel bakken zol.—Oome, och joa—oome is zoo’n beste vroolikke mins! Was er wel één dien ze liever had op de wêreld! Moar ’t is toch vremd, denkt Driekske al verder: siends da’k de veurige wêke met de mart ien stad was, ben ikke lank zoo vroolik niet meer, en—nee, zoo goed veur oome ook niet.—’t Was ’en vriendelik jungske; heel vrindelik! Moar ’t zou bêter gewêst zin as ie met den martdag uut De Pauw te Oarem was weggebleven, went, nou kumt ie mien ielkreis weer veur den oandacht: en, dan zeit ie: Zóó, bin ie ’en dochter van den tolboas Witte? En zoo al wiejer.—Wat ie mien loater zoo heel zacht ien ’t oor fluusterde, loa’k doar niet oan denken. De Bêtuwsche boerkes zitten zoo vast ien de vette klei; en ikke.…? O foei! ’k bin oomes kind, en oomes zuster, en oomes vrouw. Kom, loa’k liever is zingen, ’t is bêter as prakkezieren.
En heur stem klonk as ’en klökske; zóó rein, dat ’en eekhornje ien den beukeboom bij ’t tolhek, z’n snuutje um den boom stak, en luusteren bleef.
Heur, nou begint ze:
„’t Was lieflik en stil in den oavendstond,De veugeljes zongen heur liedjes ien ’t rond,De moan blonk ien ’t bosch en ze lachte vol vree;En Elsje, mooi Elsje, die dee ’t met heur mee.[261]’t Was lieflik ien ’t bosch en geen bloadje bewoog,De nachtegoal zong, en de moan lachte umhoog,Nou, lachen, dat mocht ze; moar Elsje nog meer,Went—koozend zat Reindert ien ’t mos bij heur neer.”
„’t Was lieflik en stil in den oavendstond,
De veugeljes zongen heur liedjes ien ’t rond,
De moan blonk ien ’t bosch en ze lachte vol vree;
En Elsje, mooi Elsje, die dee ’t met heur mee.[261]
’t Was lieflik ien ’t bosch en geen bloadje bewoog,
De nachtegoal zong, en de moan lachte umhoog,
Nou, lachen, dat mocht ze; moar Elsje nog meer,
Went—koozend zat Reindert ien ’t mos bij heur neer.”
Of ’t eekhornje boven ien den beukeboom meinde dat er onroad was.… Vort wipt ie van tak op tak ’t bosch ien.
Driekske had bij ’t letste woord dat ze zong noar den hoek van ’t hout gezien woar de zandweg op den stroatweg uutkomt, en—’en kleur as vuur had ze gekregen. Krek geliek dat den eekhorn ien ’t bosch sprong, is zij met ’en zwonk de deur van ’t tolhuusken iengevlogen.
„Wel mien snuusken, loat ie Reindert en Elsje moar zoo ien ’t mos zitten! Woarum vliegt dat zoo pardoes den tol ien?” zegt Thijs de tolbaas, die ’en wollen sok zit te breien, en lachend den blik naar ’t meisje wendt.
„Ik kreeg ’t zoo werm, oome.”
„Van ’t zingen? Dóarum doen de nachtegoals ’t misschien as de zon ien ’t west is,” lacht Thijs: „Van den kuulen oavend te zingen a’j ’t zoo werm hebt, kan anders geen kwoad. Zie, ’t frischt mien op da’k grovve wollen sokken brei; noe denk ik oan den winter as ’t kolde is, en hoe we dan met ’en roojen neus noar ’t zunneken uutkieken.”
Driekske hoorde maar half wat oome verder sprak; ze keek naar de deur; zette een stoel recht; nam haastig een paar voorwerpen van de tafel, die er anders volstrekt niets misdeden; trok even aan haar heldere mutske, en—’t was wel ’en wonder van Driekske—êfkes, zoo heel êfkes met ’en zwonk keek ze in ’t kleine spiegel.
O Heere, doar was ie!
Bram Arends stond op den drempel.
Bram had allegoar zwarte en rooje sterrekes veur de oogen; misschien umdat ie pas uut de felle zon kwiem.
„Is doar iemand?” vroeg Thijs, terwijl hij toch Bram met zijn groote blauwe oogen vierkant aankeek.
Bram had iets vremds ien de kêl dat ie niet proaten kos; alêvel ’t antwoord was toch ook niet neudig, went de kleine mins keek ’em vlak ien ’t oangezicht. En,—Och lieve heer, dóár was zij!
„’k Zeg, Driekske, is doar iemand?” herneemt Thijs iets luider, en ziet nu ’t meisje vragend aan.
—Joa, d’r was iemand.—Wat ie wol dat.… nee, dat wist ze niet—Misschien wol de vrindschap is opstéken? Misschien.…?
Bram Arends begriept dat ie toch zoo niet kan blieven; went die groote blauw oogen van den sokkenbreier zien hum moar altied stief oan, en hie zeit:
„G’en dag soame boas Witte;ikkebin ’et.”
„Ikke!” lacht Thijs,„da’s sekuur genoeg. ’k Weet niet of er drie of vier millioen ikkes in ’t lieve land zin. Wês welkomikke. Goa er zitten. Daar steet ’en stoel.” Thijs wees waar de stoel stond.[262]
„A’k me niet bedrieg,” herneemt Thijs,„dan he’k ’t plezier ’en manspersoon van jonge joaren veur me te zien.…?”
—Nou da’s en mooie! denkt Bram, zou de tolboas meinen da’k en verkleed vrouwspersoon was.—Efkes ziet ie naar Driekske: Och goeje hemel, zóó as ze doar steet, schuchter met den veurscheut zoo half ien den mond, nou is ze nog honderdmaal fiener en mooier as loatst te Oarem ien ’t lozement De Pauw.—’t Was krek ’en engeltje van ’t urgel ien de kark; moar met kleerkes oan en ’en frisse kleur zonder bazuun.
Bram had ’et vreeselijk warm, moar hij verstout zich. Schuins naar ’t meisje ziende, gaat hij een schrede vooruit, steekt den tolbaas de hand toe, en zegt:
„Ik kom kennis moaken boas Witte. ’k Weet da’j vroeger schêper bin gewêst, en umda’k lammers wou koopen, zoo docht ik da’k hier wel road zou kriegen.”
’t Was vremd, Bram hiew de hand al veuruut, moar Thijs scheen er geen trek ien te hebben.
Bram wier nog wermer; de mins keek hum toch zoo wonderlik oan.—Zou ie ’t begriepen wát lammeke hum noar ’t Hoog had geroepen? Zou ’t ook van dien mins ’et ooilam wêzen dat ie hoalen wou noar de Bêtuwsche klei?
„Oome is blind, heelegoar blind,” fluistert Driekske met meewarige stem; en luide: „Oome hie stêkt oe de hand toe.”
—Die blauwe heldere oogen,blind, stêkeblind! Dát greep Bram diep in ’t hart, en hij drukte de hand, die nu veuruut was gebracht.
„Da’s te zeggen, krek blind bin ik niet,” valt Thijs in: „went a’k nou moar wete, hoe da’j d’r zoo wat uutziet kammeroad, dan zie ik oe m’n heele lêven zoo goed as ’en ander.”
Driekske heeft den boezeloar al loaten glippen, ze leunt nu op den schouder van Thijs, en—toch zoo’n bietje schuchter zegt ze, terwijl ze zoo half-oogig soms noar ’t Bêtuwsche jungske ziet:
„Blonde hoaren Oome. ’En knap rond veurheufd. Oogen licht blauw, kleur.… as van de bluumkes op ’t porselein. Knappe neus.”
„Groote neus?” vraagt Thijs.
„Nee,” zegt Driekske, „volstrekt niet; noar den oard oome.”
Bram meinde dat z’n neus groot was: alêvel as dat snuutje ’em noar den oard vond, dan zou ’t wel zoo wêzen.—Bram keek strak veur zich uut. Luuster, ’t mooie kiend teikende wiejer:
„Ooren half onder ’en blond vlökske hoar, dicht bij ’t heufd; niks rood; zonder ringskes. Kin rond; zoo’n klein bietje veuruut. En frisse kleur. Blauwloakensch pak; bruin vest met botten knoopen, en.…”
„Ho, ho!” roept Thijs: „Niet te hoastig snuuske; ie hebbe nog niks van den mond ’ezeid.”
Zou Driekske ’t vergêten hebben? Ze kreeg een kleur as vuur; en Bram die ’t met ’en schuunsch oog gewoar wier, kreeg van de weerstuut d’r een as ’en zon bij ’t ondergoan. En Driekske zei zuutjes:[263]
„De mond oome—o, dat schikt genoeg: ’en knappe mond oome.”
„Rooje lippen?” vraagt Thijs.
Bram—’t was oarig—Bram kon dien eigensten mond niet stilhouen; ’t woater kwiem ’em oan de lippen; hie dee heel zuutjes ’en stap noar Driekske veuruut, en—nee, met ’en schuunsch oog zag ie noar den blinde; nee, ’t zou gnieps en slecht wêzen, met zoo’n erme mins; en Bram trok den roojen neusdoek uut den zak, en wischte zich eiges er mee deur—’t pertret.
„Best zoo snuuske!” valt Thijs nu in: „Nou zie ik hum goed.Driemoal knapniewoar? Wi’k oe zeggen wie ’t is? ’t Is ’et jungske van den veurigen martdag uut De Pauw te Oarem.”
Bram meent dat het onweert bij zonneschijn. Wat deksel! hoe kon de blinde dat weten!
Driekske is er kloar van geschrokken: hoe kon ie ’t zoo roajen!
„Joa, kammeroad,” herneemt Thijs: „da’j zonder licht ien de oogen, zien kunne, dat begriept niet ielke mins; moar ’t is zoo.—Eén dink is jammer veur oe; ’t lammeke zal van heur schêper niet af willen, aldat zelfs de schoapskooi in oe vette Bêtuw wied veur d’r open stoat.”
—Och, Thijs weet wel bêter, as ’t er op oankumt dan zal zelfs ’t lieve Driekske, „heur driemoal knappe jungske, met ’en mond noar beheuren” niet veur den blinden oom ien de stêk kunnen loaten; da’s den amoer; moar tegenstand uut de Bêtuw dóár is ie bang veur. Alêvel op d’eigen stond as Thijs van ’t lammeke sprak dat heur schêper niet zou willen verloaten, is ’t hart van Driekske oan ’t kloppen gegoan, zóó dat heur willens of niet de trönjes ien d’oog’ zin gesprongen. Ienéns, pardoes, doar lei ze um den goejerd zien hals. Zou ze húm, den stakker, den besten, den vroolikken blinde verloaten!
„Nee oome, nee! van oe afgoan dat doe’j ’k niet; nooit van z’n lêven!” roept ze, en verbergt haar lief gezichtje voor de oogen van dat knappe Bêtuwsche jungske, oan oomes trouwe borst.
Bram Oarends was d’r beduusd van geworden. Onderwêg had ie straks wel honderd keer bij zich eiges gerepeteerd hoe ie met zien amoer veur den dag zou kommen. Hie had gemeind dat ’t wel oavend worden kon eer ie ’t woord ronduut tegen dien oome over de lippen zou hebben. En nou, ’t is nog geen tien menuten dat ie binnen den tol was, en—zonder dat ie één éénig woord had gesproken, was ’t al alles d’r uut; en—’t leek zoo te wêzen—al uut er mee ook.
Alêvel da’s tochals-teegezwiend! Bram had ’et werm; moar, luuster, dom is ie niet:
„Da’s gauw begrepen boas Witte, en gauw besloten van ’t lief Driekske ook. Nou, ’t verlocht mien da’j alles geroajen hebt; en ’t duut mien ook goed dat Driekske oe zoo lief het, en oe nooit wil verloaten. Da’s een goed teiken boas Witte.”
Driekske zag op, en noar ’t Bêtuwsche jungske. Och, wat sprak ie oarig. Moar kiek, hie wischte zich ’et geloat. Och heere, hie[264]zou wel dorst hebben, en wel muu zin van ’t loopen ook.—Alschoon ze oome nooit verloaten wou, ze kon ’t jungske, dat heur ien De Pauw te Oarem zoo wat oarigs ien ’t oor het gefluusterd, toch wel ’en goed hart gunnen;—en ’en stoel geven;—en ’en glêske suukerwoater met en scheutje azien prezentieren; woarum niet; ’t azienwoater zou hum verkwikken; bêter drank is er met de wermte ien de heele wêreld niet te prakkezieren: „Niewoar oome Thijs?”
„Wel zeker snuuske,” zegt de blinde, en Drieksje ruurt met een pleeten lepeltje in haar Veluwsche limonade; en Bram, as ie ’t glas neemt, dan zeit ie: „O!” went hie had die kleine pink er hoast bij genomen. En as ie den drank drinkt, dan zou misschien ’en ander ’en zuur gezicht hebben getrokken, moar hie—nee, nooit had ie zoo’n verfrissing gepruufd, en nooit had ie eugskes gezien, die hum zóó lieflik vroegen: of ’t hum goeddee, en of z’em ook nóg op zoo’n glêske traktieren kos.—Noe joa, ’t glee toch zoo koel noar binnen, en: „Geen nood boas Witte, te gauw drink ik niet.”
Hoe ’t zoo geloopen was kos Bram zich eiges niet verkloaren, moar, met ’en wondere franse slag had die tolboas hum tot den aftocht bewogen. Nee, ’t hoefde met dat liefke nietUUTte wêzen had ie gezeid, en Driekske toen ze hum bij ’t afscheid die kleine hand gaf, toen het ze ook gefluusterd: „Oomeverloatendoei ik wel nooit, moarouvergêten.… ’k zou niet weten woarum.” Alêvel ’t was hum toch wat al te gauw huus-in huus-uut gewêst; en, hie zou dan nou weeralleen.…
Zie, dát was wonderboarlik! Toen Bram den blinde ’en hand tot afscheid wou geven, met de belofte dat ie erst met voader en moeder zou sprêken, toen het de blinde gezeid, dat ie ’en goed eind meeging um Bram ’t allernoaste pad over den barg deur ’t bosch te wiezen, went de rechte weg, niewoar, was toch altied de kortste, enhieróók de beste.
’t Was al heel wonderboarlik: Thijs Witte wou niks van geen vasthouen weten: ’En dun hoagedorn-stökske had ie ien de hand en doarmee spitste en tikte ie veuruut en op zied—krek as ’en peerd met de oor’ speult. Joa, asof ie ’t heele landschap ien ’t heufd had, zoo sprak ie van de hei op zied, en ’t beukenbosch gunds, en ’t deurzicht op de Bêtuw; en de bremstruuken hier en de wilde eerdbêzen doar ien ’t gres.—En op ’t smalle poadje deur ’t hout, liep ie Bram veuruut; niet te hoastig moar heel sekuur. Zeker, ’t was ’en miroakel!
As Bram ’t niet eiges gezien of geheurd had, hie zou niet geleufd hebben dat ’en blinde zich zoo redden en op ’t gevuul af kieken kos, moar nog minder dat ie vroolik zou proaten as de kloarziendste mins, alschoon de heldere gruune zomerdag, toch stikduustre nacht veur ’em was.
[265]
Terwijl de beide mannen nu juist bij een kromming van het smalle pad, den heuvel afdalende, achter het struikgewas verdwijnen, heeft er aan de Betuwzij nabij de rivier, een ander tooneel plaats.
Nolleke Janssen, die pas nietsig van kwoadheid over de proat van boer Oarends was thuus gekommen, het deur ’en errebeiers kiend ’en brief gekregen; den brief deur Teunes geschreven.
Nolleke het den brief gelêzen, en, van vuurrood is ze spierwit geworden; heur dikke hand’ het ze tot vuusten geknepen; ze is zich goan wasschen oan den put; en boven op heur cel het ze oan ’t loddereindeuske geroken. Maar nou—weg met die gekheid! Zoo, nou vuult ze zich stark. Vort mot ze noar ’t veerhuus!
Teun de veerknecht lei oan ’t woater platweg achterover op den grond, ien de schauw van ’en rietmat. Toen ie Nolleke van verre zag oankummen, toen kneep ie de oogen dicht.—Hij sliep.—Doar kumt ze. En dan, as Nolleke al veur de darde keer zien noam het geroepen, en êfkes met heur voet hum ’t wakker worden meklik moakt, dan zeit ie verwonderd:
„Hê, wie is doar?”
Nolleke wou wel is weten of Teun bevrind was met ’en mins die Jan Peper heitte?
Teun was alopgestoan.
„Bevrind,—nee, moar ik ken ’em van oanzien; hie kumt zoo’n enkelen keer hier over ’t woater. Wat zou dat juffer Janssen?”
Nolleke kiekt ien ’t ronde.—Niemand ziet ze.
—Of Teun dan is êfkes deez brief wil lêzen?
Teun sprak gemuujzoam:
„Nee, mot niet kwoalik nemen, andermans brieven.… nee!”
Nolleke stampt met den voet. Ze wil dat ie den brief zal lêzen.
En Teun, as ie dan tóch zoo asstrant most zin!.… Hie lêst; en as ie ’t gedoan het dan kiekt ie beschoamd, en zeit:
„Och, wat za’k oe zeggen juffer Janssen: ’t is woarheid, zeker!”
„Wát is woarheid vroag ik?” stampt Nolleke weer.
Teun ziet heur oakelik oan:
„Och juffer Janssen, ge weet niet hoe ’t heele darp oe beklaagt.”
„Bekloagen! Mien!? ’k Wil weten woarum!?”
Teun wijst naar den brief, en dan:
„Moar ’t most er van kommen.”
„Mins ik stik! Sprêk, wat mein ie?”
„Ien de wieg oan mekoare gekoppeld! Och heere, den amoer as ’en leske van buuten geleerd! Ielkeen juffer Janssen, bekloagt oe; schoon kiend as ge bint!”
Nolleke bijt zich de lippen in bloed. Teun vervolgt:
„Joa juffer, noe den vremde oe ’t oog het doen opengoan, nou, ’t mot gezeid zin: ’t is ’en schandoal!”
En Nolleke forsch:
„Wat weet ie van Bram Oarends? Allô!”
—Och! Teun wou er liefst niet van sprêken. Peper had zwiege motten; moar, nou Peper zoo’n brief had geschreven, en as ’t dan zoo wêzen most, dan zou ie ’t heur zeggen—Teun zag noar den[266]opweg en voorders ien ’t rond.—Joa, dan zou ie d’r moar veur uutkommen, dat Bram, krek as ien den brief sting, z’n eigen had verslingerd oan ’en licht vrouwspersoon, woarmee ie te Oarem kennis had gemoakt en nou op de Vêluw in ’t geniep verkeering hiew.
„En dat weet ie sekuur?” zegt Nolleke met vlammen in ’t oog.
„Zóó sekuur as dat de zon oan den hemel steet,” zegt Teun: „en krek zoo zeker as dat ’et God gekloagd is dat zoo’n melkmuul ’t welgeschoapenste kiend uut de Bêtuw—gekoppeld of niet—zoo schandelik vergêt.”
Nolleke Janssen kon niet spreken. Zóóveul leed en op zoo’n wermen dag; en zóóveul loopen; en a’j zóó zwoar van pestuur bint!—Ze snakte noar oajem.…
„Bewiezen!” zegt ze: „Ik vroag noar bewiezen?”
Teun kumt noar heur toe; vat—alsof ’t zoo van zelf sprak—heur hand; en dan.…
Moar Nolleke—klets!—„Handen thuus houen; vort! Ik vroag oe bewiezen! Wie het ’t oe gezeid?”
Teun begriept dat ie te gauw van wal is gestoken.—Alêvel, noe zal ie hoar dan ook bescheielik de moat volmêten:
—Al dukkels, en ’t meest bij oavend en ontied, zei Teun, had ie Bram motten overzetten; en, Bram had de reden woarum ie noar ’t Hoog goeng, niet kunne verzwiegen. Teun had hum toen ’t verkeerde kloar veur oogen gesteld, en op juffer Nolleke gewezen—die toch meer as meer was. Moar, fluite! niks had geholpen. Gek was ie noar dat vrouwmins, stoapelgek!
—Of Teun hoar kende?
—Wel zeker, hie kende hoar best.
—Of ze groot van pestuur was?
—Joawel, groot en permantig; moar veural ’en valse tronie; gouwe bellekes ien de oor’. Schandoalen, schandoalen! O! En rauw ien d’r mond! Juffer Janssen zou ’en kleur kriegen as ze ’t alles noar woarheid vernam. Moar, dat den kwiebes weerd zou wêzen, dat ’en lieflik kind as Nolleke, nog zie zóóveul van ’em weten wou, dát nee,” zei Teun, „da’s krek zoo onmeugelik asdat ik oe kan oanzien zonder.… Och Heer!” kwiem ie toen met ’en diepen zucht, en nóg ens: „Och Heer!”
Nolleke wist niet wát Teun in ’t letste gezeid het. Wark het ze um hoar troan’ te bedwingen. Ien éns had ze gevuuld dat Bram hoar toch diep ien ’t gemoed lei.—Och, ’t was altied, van klein kiend af oan, zoo’n oarig jungske gewêst!—As noaste buren woaren ze krek as van éénen heerd! Woar was de tied dat ze soam den grooten karnhond veur de prikslee spanden, en ielk verzet op de slee goenge zitten; toen ze soamen mussen ien de knip vongen; en witte konien’ hiewen, niks as witte, wel vieftig, met rooje oogen!
Nolleke vermant zich nou ze oan rooje oogen denkt. Den Teun zal niet marken hoe’n slag ze op ’t hart kreeg. Moar, Teun sprak onwoarheid! ’t Kon zóó niet wêzen!—Had ze dan geen gevuul veur Bram asof z’em lêvenslank op de spekkoek met stroop wou[267]traktieren; en hie, het ie zelfs nog loatst niet gezeid, dat geen mins ze zoo lekker kon bakken as zij?
Nolleke vuult dat ze wit wordt. Bij al wat heur lief is, as ’t woarheid mot wêzen, dan zal ie ’t onderveinden dat Nolleke zich niet bespotten loat! Dan zal ze zich wrêken!—Alêvel, zekerheid wil ze.—En tot Teun.… Nee, erst, nógens—klets! Weg met die hand!—Luuster: „A’k zekerheid kreeg dat ie zich oan zoo’n slecht vrouwmins kon versmieten.…”
„Dan was ie weerd,” valt Teunes in, „dat ie den hals brak, juffer Janssen.—As Bram ’t woater weer overkumt, dan za’k ’em zeggen dat ie op d’eigen stond noar oe toe mot um zich vrij te sprêken; of—en zoo zal ’t wêzen—as ie ’t nietdurft, en j’em loater met blauwe oogen en ’en dikken neus deur ’t darp ziet goan, denk dan moar dat Teunes Van Vlot niet zal verdroagen dat ’et liefste kiend uut de Bêtuw, bespot en vertrampt wordt; en.… Och juffer Janssen!”
Nolleke kwiem nog êfkes, klets, met de hand op Teunes’ hand, moar niet zoo straf as de twee erste keeren. Heur gemoed was overvol. As ’t uutkumt dat Bram zich eiges en hoar vergat, dan.… O! ze kan ’t niet langer uuthouen; heur oogen schieten ien troan’. Oan Teunes drêjt ze den rug toe. En, vort is ze, den weg op noar huus.
Een klein uur later heerschte er bij boer Arends op ’t Rijnland de grootste ontsteltenis.
Zoo even was er van de overzij der rivier een boodschap gebracht, dat Bram niet thuis kon komen, want, dat hem op ’t Hoog een overval had getroffen,—waarschijnlijk van de warmte of te sterke verkoeling—en, dat hij nu bij Witte den tolbaas, in huis lag.
—Bij Witte den tolbaas! ’En overval! O God, dát het boer Oarends wel altied gedocht!—Moeders onverstand zou ’t verdarf van ’t kiend wêzen; ’t ongeluk van ’t heele huus!—’En overval!.… Starke verkoeling!—Arends schoof het volle bierglas ter zij: ’t Was dom en onverstandig van Lina dat zij ielkreis de kruuk moar weer vulde; ’en mins die dorst had, dronk toezoers deur, moar dat most ’en mins diegeendorst had, tegengoan. ’t Was meer geluk as wiesheid dat hie eiges ook in geen overval lei.
„Wouter, ik wil terstond noar ’t Hoog,” zegt vrouw Lina: „En gij.…?”
„Ikke noar ’t Hoog!” roept Arends: „Zeg Lina, is ’t oe niet genoeg da’j oe kiend tot schande oanzet en doardeur Gods wroak op ’t lief hebt gehoald?”
Lina vermant zich:
„Wouter ik loat de sjês ienspannen; te loopen dat duurt te lang.—O, mien erme kiend!”
—’t Erme kiend! Joa, denkt Wouter, vrouw Lina mot opstond noar ’em toe, went geen is er zóó ree um iemand bij te stoan; moar, ’t peerd en de sjês, en—ge kost niet weten: as hie eiges d’r tegen den oavend noar toe wou:[268]
„’t Is bêter da’j te voet goat Lina; gij vuult niet wóárum, moar ’t is zoo.”
„En as er gevoar bij was, zou ’t erme kiend starven zonder zien moeder!” roept de vrouw.
Wouter-boer wordt wit:
„Starven!—Wat mein ie, Bram starven!—Moar dóár is toch geen denken oan. ’t Zal zoo arg niet wêzen. Weet ie wát Lina: we loaten ’t speulwoagentje ienspannen, dan voar ik tóch met oe mee, en kunnen we Bram ienloajen ook. Moarstarven.…” Haastig: „’k Wou da’j van die dinger niet sprak.”
Moeder Lina is reeds verdwenen. Geen tien minuten later staat het bruine kapwagentje voor de deur der hoeve. Dikke Wouter-boer heeft de leidsels en zweep reeds terhand genomen om na vrouw Lina in te stappen; de bouwknecht geeft den boer een steun onder den arm. De rechterveer van het wagentje vertoont een sterke drukking.—Arends roept zwaar blazend: „Vort Piet.” Breede rimpels plooien den bil van het bruine paard. Arie de bouwknecht licht de pet op; en—’t echtpaar rijdt het witte met hooivlokken beslingerde hek der hoeve uit.
Teunes de veerknecht zou er niets van vernemen dat de boer en de boerin van ’t Rijnland met het kapwagentje naar de overzijde der rivier gingen.—Arends vond het bêter over Oarem te goan. Dóár ha’j de schipbrug; en hier oan ’t veer was ’t met ’et ienvoaren van de gierpunt gevoarlijk veur ’en mins, die zoo zwoar van pestuur was.
Vrouw Lina is er niet in geslaagd om hem van besluit te doen veranderen. ’t Was voor haar om te schreien. Meer dan twee uren te moeten omrijden; en niet uit den wagen te mogen springen; en haar jongen ziek te weten bij vreemden, misschien gevaarlijk ziek! „Och,” heeft ze nog eens gezegd: „loat mien dan over ’t veer goan, enloopenWouter. Wat zou ’t wêzen as ik te loat kwiem.”
„Hum!” heeft Wouter gekucht: „Te loat! Ik zeg oenee!” En dan: „As oe eigen man onderwêge ’en ongeluk kreeg, niewoar, dat dee d’r niet toe; die zou j’ ien de stêk loaten! Watte gekheid, te loat!”
Te Arnhem over den Rijn, en alzoo op den Veluwzoom gekomen heeft Wouter—weinig bekend met de wegen aan gene zij der stad, en met een toestemmend antwoord op de weinig doordachte vraag: of die stroatweg de stroatweg noar ’t Hoog was—in plaats van den Utrechtschen weg, den weg naar Apeldoorn gereden. Vrouw Lina had al gezegd, dat ’et niet in de richt was, maar Wouter had beweerd dat de weg toch hoog-op liep.
Aan den eersten weg heeft hij zijn dwaling vernomen; langs een binnenweg, dien men hem aanwees zou hij nu—ofschoon het een[269]heele reis bleef—toch eerder op den rechten weg komen dan wanneer hij over Arnhem terugreed. Men moest bij den Lichtenbeek nog den Amsterdamschen straatweg passeeren en dan maar rechtuit rijden: „Goeje middag!”
Goeje middag! Jawel, maar ’t was al avond toen Bruin met schuim overdekt het speulwagentje met een paar schokken uit een der zandwegen op Utrechtschen straatweg terecht bracht.
Vrouw Lina’s onrust heeft geen grenzen gekend, en, Arends zelf, heeft Goddank! gezegd, want Lina’s sombere voorspellingen op dien langen tocht, hadden hem bij de inspanning van het hortend en stootend dwalen op zulke vreemde wegen, gedurig het angstzweet doen uitbreken, en, eerst tegen half zeven in den avond bereikten de echtgenooten den tol van baas Witte.
Teunes de veerknecht had intusschen zijn besluit genomen.—Hoe ie ’t ook prakkezierde, ’t stond bij ’em vast dat—mocht Bram ook jollen en dollen met ’en liefke op ’t Hoog, ’t spul toch zekerlik met ’en trouwerij tussen Bram en Nolleke z’n beslag zou kriegen. De duiten! niewoar, de duiten!?—En zie, as ’et zoo loopen most, dan was en bleef die Bram Oarends—hoe ’en mins ’t ook berêkenen wou—niks meer as overkompleet.
’t Is toch vreeselijk donker in ’t hart van Teun den veerknecht geworden.
Hie prakkezierde! ’t Schee-mes da’k altied op zak heb, is scharp genoeg; moar—bloed is ’en helle kleur.—Watblief? ’t Blauwe diepe woater op ’n sturmdag?—Nee, sekuur was dát niet. Schippers oan den oever, en ’t volk ien de weerden kosten ’t verroajen.—’t Bosch?—Joa, ’t bosch oan d’overkant van ’t woater!—Zoo’n bosch is ’s oavends duuster. Wie zal doargunder op ’t Hoog adee op Teun den veerknecht kriegen; doar zin streupers en polderjongens: kwoad volk dat loert op ’en vette beurs uut deBêtuw. ’t Gebeurde soms dat dóár iemand verdween zonder dat ie ooit weer terecht kwiem. Bram Oarends is ’en kiend, ’en zwêvelstökske! ’t Kos alles in ’en ummezien geschied zin!
—’t Zal wel loat worden eer ik weerum kom, had Bram gezied. Nou, de moan is dan in ielk geval wel onder, en ’t bosch goed duuster.—Ze zeggen ien ’t darp dat Nolleke Janssen meer wicht ien goud het te wachten as ze zwoar van pestuur is.—Ei wat verspeult de Bêtuw oan Bram zoo’n wittebroodskiend? En ikke!? As ik ’en mol stêk, of ’en hoas striek, dan zeggen ze, knap zoo. Wat oe ien de weg stoat—vort er mee! krek as van rupsen en al zu’k gesnor; dat steet ien den almenak.—’En liester ien ’t strik drêj ik den hals um. Domenei zei letst ien ’t predekoatsie, dat ’en mins zelfs nog minder as ’en vogel was, went ’en vogel kon vliegen en dat kon ’en mins niet. En bijveurbeeld, as zoo’n voader en moeder van Bram dat kiend heelegoar niet gekregen hadden dan was ’t er ook heelegoar niet gewêst, niewoar? Of, as ’t ien de luiers gesturven was.… Welzeker!
Teunes Van Vlot heeft toen eenige oogenblikken met de hand[270]onder de kin, voor zich heen zitten staren. Toen heeft hij rond gezien.… en even ’t mes uit de schee naar boven gehaald; maar, ’t ook aanstonds weer laten zakken.—Scherp was ’t genoeg; giester het ie ’t nog geslepen.—Stil!—ze zouen oan ’tstrak kiekenkunnen marken dat ie wat ien ’t adee had.—Trek ien ’t êten.…? neetrekhet ie niet. Boven op zien cel doar het ie ’en fleske met kloare; hie zal d’r ’en kluutje goan vatten; joa, twee of drie as ie nóg ens zoo gek is um zich te verbeilden dat ie Bram al heurt schrauwen. Nou, as Bram moar ens ien ’t bosch onder d’ eerd leit, dan, och God, dan krêjt er geen hoan noar.
Buuten krêjde de hoan, moar, Teunes Van Vlot hie heurde ’et niet, en, dronk zien darde glas kloare.
Nolleke Janssen is arg dik, alêvel d’r zit stoal en iezer in.
Tegen zessen is ze—’en goed half uur hooger op ’t revier—in heur voaders visch-oak gestapt, went Janssen had oalskurven in den Rien. Met de roeispoan’ kos Nolleke krek zoo goed overweg as met de riestenbrijlêpel.—En nou, ze was ien spanning d’r bij. Weten zou ze ’t! Rust had ze niet.—Klets, kloeng! ’t Woater spatte heur somtieds ien ’t gezicht, moar ’t oakske vloog toch deur ’t nat, en Nolleke—as ze oan ’t overkant van den Rien de boot oan ’en kribpoal het vastgebonden, dan trekt ze wel ’t halsdoek af, en wischt ze zich ’t rooje geloat, moar, vigelant stapt ze toch deur de weies op den barg met z’n bosch toe.
Veurzichtig had ze uutgevischt woar ’t slechte vrouwmins kos wonen, en, ze geleuft wel te weten, woar ’t jong zal te veinden zin.
’t Was omstreeks acht uren in den avond en heel donkere onweerslucht.
Driekje van baas Witte heeft er niet eerder aan gedacht om de tollamp buiten bij ’t koninklijk wapen te ontsteken, want de spanning, waarin men binnen den tol verkeerde, was sedert den middag schier van oogenblik tot oogenblik geklommen.
—Zie, doar lei ’et knappe jungske uit de Bêtuw, karmend en kloagend en somtieds gillend, zoo wit zoo doojelik wit ien Oomes bedstee.—En zij, Driekske, zij het er schuld oan: Joaalleschuld! Och, as zij den azien met suukerwoater moar niet had gegeven! Hie was te werm gewêst.—En nou, doar leit ie!—Onderwêges met Oome toen had ie ’t gekregen.—Oome het zelf den dokter uut ’t darp goan roepen, moar, wat dokter veurschreef het goar niks geboat. En nou, sinds de dikke boer en z’n vrouw uut de Bêtuw der woaren, was ’t heelegoar oaklikheid.
De dikke boer had gevroagd: „Hoe geet ’et Bram? Wat is oe overkommen, en hoe kwiem ie hier?”—Moar Bram had niks gezeid, en alleen gekarmd.—Toen is de dikke boer op ’en stoel goan zitten, en het zich gedurig met ’en roojen neusdoek deur ’t geloat gestreken en gekarmd asof ie ’t eiges in ’t lief had.[271]
En de moeder? Goed mocht ze wêzen, moar bitter ook; och heere zoo bitter! Toen ze ’t heurde van ’t azien met woater, toen het ze Driekske oangekeken met oogen as vuur, en gezeid: „Oanlonken en vergift in ’t lief gieten! Beest!”
—Beest! het diemoedergezeid. Dat was oakelik. Goeje God,—beest!—Moar oome het Driekske in ’t oor gefluusterd: „Stille moar kiend, as den emmer vol is dun lupt ie over.”
„O God!” steent de moeder, terwijl alle hulp weer vruchteloos bleek: „O God, hie zal ’t bestarven.”
In een vreeselijken aanval van pijn hief de arme jongen nu de handen als radeloos ten hemel, en dan, terwijl hij zijn moeders hand greep, sloeg hij meteen den matten blik op het van verre staande meisje, en riep op droeven toon:
„Driekske, hier kommen! Lieve Driekske!”
In ’t zelfde oogenblik is Driekske schreiend toegesneld, en ligt om vrouw Lina’s hals.
Hoe! schreit dat kiend oan héur borst?—Dát most wel ien ’t hart griepen.—As dat dernje slecht was, dan zou ze niet zoo snikken; dan zou ze niet um moeders hals zin gevallen.
„Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid, nee,onverstandighe’k gezeid van ’t azienwoater; moar nee, gij kondt niet weten dat ’t Bram zou kwoaddoen.—Zeker liefste jong, ze gaf ’t oe uut bestwil, moar.… ’t was niet goed da’j ’et dronk.—Nee kiend, nee,beestdat he’k niet gezeid. Nee; God bewoare!”
Geen vijf minuten later was de toestand van den armen Bram zoo zorgwekkend, dat moeder Lina in de hevigste onrust haar ingeslapen man wakker schudde, en drong om oogenblikkelijk nog eens den dokter van ’t naaste dorp te gaan halen.
Wouters paard was in het kleine schuurtje gezet, en het wagentje stond er nog buiten.
„Ikke.… de dokter.…?” soesde Wouter ontwakend, en in den aanvang niet wetende waar hij zich bevond: „Joa, allang gezeid; ’k heb ’en zwelling noar ’t hart.… Watblief, veurBramden dokter hoalen?—Ikke?—Bi’j gek Lina; ikke?”
Maar ’t was geen gekheid.
Er was de grootste haast bij. En wie anders zou ’t moeten doen! De moeder zelve? Het jonge meisje? De arme blinde misschien? Voort moest Wouter op d’eigen stond.
—Moar ’t was buuten zoo duuster, en Wouter kende hier op ’t Hoog den weg niet; zonder lanteernspul kos ie ien geen geval voaren deur ’t donkere bosch.—’t Zou met Bram wel zoo arg niet wêzen; en luuster: buuten roasde de wiend; ’en hoagelslag kletterde tegen de gloas’; ’en schel licht glansde langs de luuk’ en onder de reet van de deur; ’en roatelslag van geweld knetsknatste vlak boven ’t huus; en.… O God wat zou doar wêzen.…? ’t Bonsde op de deur, en ’t schrauwde doarbuuten:
„Doe open! Doe open!”
Dikke Nolleke Janssen kos goen oajem meer kriegen. Ze had geen lid oan d’r lief dat niet trilde.—Stoapelgek was ze gewêst[272]om zoo’n aventuur te riskeeren! Wat goeng ’t hoar alêvel ook oan of Bram hier op den Hoogkant noar ’en andere vree!—Bram—zoo’n kiend! zoo’n zwêvelstok! Nee,liefdehad ze nooit veur ’em gevuuld: ’enoarigheid’enroarigheid, noe joa, moar niks meer.—As ze ooit had geweten dat ze deur hum in zoo’n onweer en nood zou kommen, dan had ze hum liever as kiend zien stikken ien ’en gluujende spekkoek.…—nee dát toch niet: moar zóó te motten dwoalen ien ’t bosch; en dan die bliksem, en donder, en hoagel! ’t Is asof heur ’t heele geloat met gluujende spiekers geprikt is.
„Doe open! doe open!” roept ze nog ens, en al weer: „Ik zeg doe open!”
Driekske keek naar buiten. De wind sloeg den hoagel noar binnen, en te geliek met ’en zwonk, dikke Nolleke mee de koamer ien.
As er met Bram niet zoo’n nood en ermoei was gewêst, dan zou vrouw Lina van Nolleke geschrokken zin. Arends schrok nooit, behalve as ie den Dood zag, en—Nolleke was de Dood niet. Nee ’tlêven! ’t Was ’en bestierink van God: de liefde veur Bram zal Nolleke noar ’t Hoog hebben gejoagd toen ze van ’t overval heurde; en uutgemoakt was ’t nou meteen wie den dokter kos hoalen. O liefde Gods nooit recht geprezen!—„Kom is hier Nolleke?”
Moar Nolleke—toen ze den hoagel uut d’r hoaren en rokken geschud, en woater uut de oog’ had gewreven, toen keek ze asof ze betooverd was. Van ’t ongeval had ze niks geheurd, en nou.—Zag ze goed! Zat doar dikke boer Oarends van ’t Rijnland? En stond doar zien vrouw? En gunds, lei Bram doar karmend ien ’en bedstee!?
Woar was ze dan?—Toen ze buuten, ien de bosschen verdwoald, zoo angstig vortjoeg noar ’t rooje lanteernlicht van den tol, dat ze deur de bloajen zag gliensteren, hoe kon ze toen denken dat ien dat eigenste huus ’t heele Oarendsnest uut de Bêtuw bijeen zou wêzen.—Of ’et toevallig was?—Geen spier, a’j nog weet dat de tol bij ’t bosch ’t eenige huus was da’j op ’en verrel uur afstand ien ’t ronde zou vienden.—Moar toch, a’j van droomen sprêkt: en van wakker worden, en niet weten van hóé en van wát, dan mo’j nog altied bie Nolleke Janssen wêzen.
„Bi’j boer Oarends van ’t Rijnland, of bin ik duuvels geworden?” zegt Nolleke op haar krachtigsten toon.
—Ho! Nolleke most stil wêzen. ’t Noodweer had hoar zeker versuusd; ’t was mooi van hoar dat ze ook was gekommen.
„Mooi! Wát mooi!?—Is er met Bram ’en ongeluk gebeurd?” Ze begriept er nog niks van.—Ze hadden hoar gezeid dat Bram bij ’en schêper ien ’t bosch met ’en slecht vrouwspersoon vree. Dát had ze willen zien; moar, zuukend noar ’en schêpers-huus, had ze gedwoald ien ’t groote bosch. En ’t booze weer was heur overvallen; en, toen ze noar dees kant ’en licht deur de bloaj’ had zien gliensteren, toen was ze d’r op toegeloopen. Zie, zóó kwiem ze ’t bosch uut, op den stroatweg, hier oan den tol.[273]
Alêvel Nolleke zou toch uut den droom kommen.
Al kwam ze nog niet op ’t adee dat zehierbij dien eigensten schêper met ’t slechte vrouwspersoon was, woarvan Teun heur ’t heufd zoo werm het gestookt, ze begriept toch wat er gebeurde, en, dat de ouwers uut de Bêtuw noar ’t Hoog geroepen, ien angst en ien zurg zin. Moar ’t was niet meuglik Nolleke nóú alles uut te leggen, went op dat eigenste oogenblik ha’j ’en konsternoasie van geweld.—Moeder Lina riep: „O Heere!” went ze zag heur erme lieveling, krimpende van pien, met de peerels op ’t gelaat!
Nolleke had nog niet begrepen dat ’t zóó arg was; moar nou, op de bedstee toegeschoten, greep ze ’s jungskes hand en riep:
„Bram,hei’j’tzoo kwoad? Stumper! Stakker da’j bint! Kumt dat van ’t loopen noar ’t Hoog! Zoo’n schoelje van ’en vrouwmins!”
Bram trok oakelik met de oogen. Nolleke lei hum de hand op ’t veurheufd.—Maar Bram: „Phú! die werme dikke hand! O God! benauwd!”—Hie smeet zich um, en gilde van pien.
Zie, doar kwiem de dochter van ’t huus—went Nolleke hiew Driekske veur ’t kiend van den tolboas—doar kwiem ze met ’en wermen drank—zóó werm dat de woasem heur as ’en glimp veur ’t gezicht stond, en ze fluusterde met ’en stemmeke as suuker:
„Hier jungske, wês noe moar stille; ster-annies en vlier is d’r ien. Oome zei dat ’t goed was; en as de dokter dan kumt.…”
Dat letste gaf vrouw Lina ’en schok. Hoe! kos ze ’t nog oanzien dat heur ooilam stuuptrekkend was, en dat z’n eigen bloeds-voader, zonder hart, as ’en os ien den stoel lee:
„Zal dan niemand, niemand noar ’t darp goan um den dokter te hoalen!? Man! mins! Wouter! a’j nog langer zuumt en oe eiges ’t noaste bint, dan bin gij voor God en de minsen Brams moordenoar!”
„Ziede roazende gek Lina! Wie sprêkt er van moordenoar? Zou ’k veur Bram niet alles doen; moar a’j zoo as ik, ’en zwelling noar ’t hart hadt met ’en gevuul as van ’en kronkel ien de moag; as ’t oe krek was as vuur en vlam ien de harsens.…”
„Mins goai, of ik goai!” roept de moeder.
Arends was zoo rood als ’en kreeft toen hij opstond.
—Moar luuster—asof ’en engel hum op ’en kouwen dag ’en glêske annies had geschonken, zoo glee hum ’t stemmeke van Driekske as ’en werme gloed deur de nieren:
„Blief ie moar stille boer Oarends; Oome Thijs is al ’t achterhuus uut. Oome hoalt den dokter; en—’t ster-annies en ’t vlier zal goeddoen nog eer ie d’r weer is.”
„Wat! de blinde?” roept Arends. En dan, neervallende in den stoel: „O goedheid Gods.…” went zeker, as hie had motte goan, ’t zou z’n dood zin gewêst!
Ook Nolleke was er beduust van. Hoe! was die tolboas, met z’n groote blauw oogen, ’en blinde?
„Wel Heere mirakel!” roept ze: „’En blinde met zoo’n noodweer op ’t pad!”
En Nolleke ziet de achterdeur open, en—van heur hoastigen[274]stap trillen de kummekes op den siffenjeere; en met heur breeje heup schuuft ze dwars deur ’t smalle deurke ’et achterhuus in.—Dien kant had ze den tolboas zien weggoan, en van doar zou ze hum volgen.
Maar Driekje volgt háár.
Een oogenblik later stonden dikke Nolleke en ’t slanke Vêluwskiend achter buuten den tol.
’t Onweer had uutgeroasd. ’t Rêgende êfkes, moar heerlik was ’t, en, ’t rook noar denne-noalden zóó frisch asof ’t brulloft ien ’t bosch was.
’t Goeje hart had Nolleke gedreven, moar hoe ze den blinde ien ’t duuster zou gevolgd zin, dat wist ze niet.—Goed zoo, nóú had ze ’t verstoan: d’r was geen gevoar veur den blinde. Oome kende den weg; en veur hum was ’t altied nacht, of altied dag, krek zooa’jt nemen woudt.—Nolleke begriept niet alles, moar ze vroeg noar wat anders. Ze zou wel gern is weten hoe Bram Oarends ien den tol was gekommen, en woar hier op ’t Hoog ’t slechte vrouwmins zou wonen die Bram—zooas ’t proaten was—met de grootste schandoalen noar de Vêluw had gelokt?
Driekske is arg van die vroag geschrokken. Zou ’t zóó zin geschoapen! Wier d’r al zóóveul van hoar en van ’t jungske geproat! En was dan deze misschien ’en vroegere liefde? Gelukkig—die ’t gevroagd het, kan niet zien dat Driekske zoo’n kleur kreeg.
„Joa kiend,” herneemt Nolleke: „hier op ’t Hoog mot ze zitten; bij ’en schêper ien ’t bosch. ’En groot permantig vrouwmins. Eén van ’t slag uut de stad; ge weet wel; met ’en lonkig oog, en gestolen goud ien de oor’. ’k Was roazend toen ’k ’et heurde, en ’k wil dat vrouwmins de les lêzen, dat ze ’t kiend van ’en jong zuukt te verdarven.—Woar stêkt dat kat van ’en wief—rechts, lienks: woar woont die schêper met ’en slang in z’n huus?”
Driekske was er beduust van. Moar, nou schrok ze van wat anders.
’t Akelig smartgeschrei van den armen Bram klonk tot buiten den tol.
„O Heer!” roept Driekske,„zou ’t zóó arg zin!”
Weg is ze noar binnen, en, Nolleke heur achternoa.
Joa, ’t leek wel of ’t met ’t Oarendskiend op ’en eind zou loopen. As ’en dood mins die nog lêft, zóó lei Bram in moeders arm; moeder Lina gehurkt oan de bedstee.—Wouter-boer sting d’r bij met soamgeknepen handen.—Hie wiest bêter dat ’t geen starven was. Starven dat was geen ding, dat zoo moar ieder oogenblik gebeurde; verechtig niet! Dat was ’en ding van wiedweg, ien ’en duusteren hoek; ’en ding veur den ouwerdom. Joa ’t gebeurde wel op jonge joaren, moar altied bij andere minsen; en ’t was ook meer ien ’t adee, went behalve ’t gelui van de karkklok wier ’en mins, die[275]verstandig thuusbleef, d’r niks van gewoar. Ien ielk geval zou ’t al ’en duuzendste tref wêzen, dat krek nou, dezen eigensten oavend, ien ’n vremd huus,zien eenige kiend.… Nee! uut! hie mag er niet oan denken.—En, as ’ettochzoo wêzen most! Moar nee, ’tzou, ’tkos, ’tmochtniet zoo wêzen. De blinde zal wel opstond met den dokter weerum kommen, en dan.…
„O, man, da’j zoo rustig kunt stoan!” schreit de moeder.
„Watblief.…? Ikke? Rustig!”
„Woater, azien! Gauw! Hie starft!” roept vrouw Lina een oogenblik later. En boer Arends hie karmt: „O God!” en sleet de beie hand’ veur de oogen.
Maar Driekske, ien één zwonk het ze ’t gevroagde bij moeders hand; en Nolleke, as ze ’t oankiekt en bij zich eiges vluukt: „’k Zou ’t wief kunne vermoorden die ’em lokte en zóó ien den duuvelsklauw brocht,” dan ziet ze ’t slanke dernje, met troangeglienster in ’t oog, neervallen bie de bedstee, en de handen vouwen; en de lippen van heur kleine munje ziet ze bewêgen ook, moar—dat ze bidt: „Och Heere God, loat ’em lêven veur z’n moeder, en ook veur mien,”needát heurt Nolleke niet.
Alêvel, Nolleke kreeg veur dat dernje ’en gloed ien d’r ziel; en heur mollige hand lei ze op Driekskes heufd, en fluustert:
„Goed zoo kiend; doar kan onze lieve Heer geenneeop zeggen. Zie moar, ’t schoap van ’en jong, ’et erme kiend leit al stiller; zie, Goddank!”
En Arends:
„Watte? Stiller? Wordt ie bêter? Joa, ’k wiest ’et wel zeker. Moar zeker wiest ik ook dat er niemand oan mien zou denken. ’k Smoor van den angst en den dorst. Woater! ’k zeg woater—of bier. ’k Heb ’en brand op de moag da’k mein te stikken.”
Maar, bier kwam er niet, en Arends bleef blazen en steunen. Wathieniet most uutstoan, dat geleufde geen mins.
Thijs Witte vond ook dat ’t heerlik buuten ien ’t bosch rook. krek as op ’en keunings ientocht in stad. De koekoek wist van geen uutscheien, en de veugels kosten den sloap niet vatten, went, ’t was zoo lekker en malsch asof ’et ien ’t prilst van de Mei was.—Moar toch, ’t onweer dreef nog niet glad van de locht.
Thijs stapte zoo hard as ie kos ’t pad dat ie kende, en tikte met zien stökske, rechts-lienks om sekuurder te loopen.—Heur, heur de nachtegoal is sloan!—Och goeje God, wat is ’t toch mooi in Oe groote huus, denkt de blinde: Heur moar, de krekeltjes kunnen d’r ook niet van zwiegen. Tot half tien mot de moan ien ’t erste kertier boven de hei stoan. ’k Wed dat de duuzende rêgendröppeljes ien ’t bosch gliensteren as ’en Friezin die de bruud is.—De bruud!—Driekske?—Och joa, as alles ten beste nog keerde, as[276]den dokter met Gods hulp nog road en doad had; as ’t pak van ’t hart was dat Driekske, met heur drank, dat jungske den dood dee; en.… as ze verechtig ien ’t eind nog de knie noast ’em boog ien de kark, dan.…Witte schudde het hoofd: Och, ’k was heur dan kwiet, heelegoar kwiet!—Nee, den ouwe Vêluwschen boom zou ien de Bêtuwsche klei niet oarden en wassen.—Lief kiend; zuut snuuske!—Toen mien Turk dood was—den goejen hond! toen docht ik: Uut er mee; geen schoap en geen hond meer. Moar, postorie! ’k zag ’em nog alle doag’. Joa ’k zie ’em zelfsnouweer: Gunds snuffelt ie bie de bremstruuk; hie zet de kroag op; nou rent ie den troep noa; d’r veur; d’r achter; opzied; jong wat loopt ie!—Hier Turk! Kieviet! Beste jong, woar is de hond dan!—Moar as Drieksken weg was, dàt zou toch anders—heel anders wêzen! Turk sprak geen woord. Driekskes babbelmunje steet niet stille; en as ze mien „genacht oome” kust, och lieve Heer, al kos ’kvieroogen weerum kriegen, ’k zou er den mond niet veur missen willen. Mien lieve snuuske; Zoo’n hart motte missen!.… Watblief? As ’t jungske uut de Bêtuw starf, zou er dán geen nood wêzen dat Driekske heur oome verliet.…?
Witte schrok van zich eiges. Had zoo’n adee hum ien de olde harsenkast getrommeld? Wel deksels, as de nachtegoal ’t wiest dan schee ie d’r uut met z’n zang, Fie! slechte mins! Allo, veuruut! Ku’j niet wat harder loopen? Mot dat Bêtuws-jong starvenumda’jien ’t gniep oan oe eiges prakkeziert—umda’j dat kiend wilt bewoaren? Fie, ouwe zelfzuchtige mins! ’En mond noar beheuren!da’s wat bêters veur ’t kleine snuutje as oe griezen board. En as die mond dan nou dichtgoeng.… veur altied!—Vort Witte, vort luie domme gekke slechte mins!—Rechts ’en tik op ’en tak; links ’en klats tegen den ouwen mos-tronk.—Veuruut! Hier is de steenen jachtpoal. Nog driehonderd-vieftig trooi tot onder den barg ien de eikenloan, en dan nog ’en duuzend tot den meulen bie ’t darp. Vort ouwe Thijs! Die zieke jong da’s deliefdevan ’t snuuske.….….….….….. Moar stil: wa’n geritsel; wa’n roar gesnirp.—Nóg ens—Sjrrrt!—Luuster!— Nee, nou is ’t alles weer stil.