Chapter 25

„’t Liefde-woord van God geschonken,Ook in ’thartmet goud beklonken.”—En zou ze Gods woord dan berooven veur eigen glorie en proal!? Nee, nee! Grootmoeders karkboek—’en sieroad van bêtere doagen—zou ze ien eere bewoaren. En Janna streek met de vlakke hand over de messchramp op ’t binnenstuk, en sloot toen de klampen.Nou tuurt ze op ’t buutenwark. Tussen de sterrekes ien ’t goud woaren bluumpkes geteikend; en ’en troan blonk heur ien ’t prachtig blauw oog: ’t Was toch arg, en ’en roadsel niewoar, dat ’en blom—’en roos en ’en lelie, zooas ien dien eigensten biebel sting,—deur God zoo mooi en zoo kleurig woaren getooid, en, dat ’et mooiste boerenkiend, die ’t reuske van ’t darp wier genuumd, nog minder as ’en onneuzele blom ien den hof is, en zelfs geen tooi of versiering kan kriegen!—Bidden?—Nee, Janna gleuft niet dat ’et helpen zal.—Alêvel, umdat ze ’t karkboek niet schond; en.… as Thom dan toch.… ’t kruus liet blinken.… en met de gouwe tientjes rammelde.… hoog ien de locht.… Wie weet!’t Mooie köpke had driemoal geknikkebold. Op den stoel veur ’t roam was ze ien sloap gevallen.Op ’t oogenblik dat ’et mooiste kind uut de Bêtuw oan Thom heur nood het gekloagd, en bij hum—den verschopte—te biecht most kommen, toen het hum ’t hart gebonsd ien de kêl.—Moar veurzichtig! De verzuuking most ie weerstoan. Erst de boan nog gevêgd en ’t lokoas gewonnen!Bij ’t schuurtje aan de waaikolk gekomen,—het ie geluusterd. Zachte hoamerslagen het ie geheurd. De vrind was oan ’et wark.Thom most erst nog ens oajemhoalen.—Toen is ie binnengegoan.Dorus zag op. ’t Lampje aan den muur verlicht zijn kloeke voorhoofd, dat nu toch gefronst is.—Bijkant den ganschen dag had ie gewarkt ien voaders smeejerij, snakkend noar de schofturen, en—noar den oavend veural, went God was ’t bekend hoe ’t stuk nog gereed kwiem!Met ’en duisteren blik kiekt Dorus noar de deur. Hie wist dat Thom zou kommen, en doarum liet ie de deur open; alêvel ielkreis docht ie oan ’en voader, die—veur ’t oog as gewoon—toch niks te goed is um ’t wark van z’n kiend te verdarven.[332]O, Dorus geleuft ’t nou zeker, ’t was voader die ’t dee. Geen lêvende ziel het den sturm ’s nachts geheurd.—Thom, joa, Thom alleen. Um voader te spoaren misschien.—Zie, doar was ie, den beste!Toen Dorus zag dat ’et de vrind was, toen hief ie den hoamer weer; went vortmoaken mot ie, alschoon ’t ook lapwerk zal blieven.„Janna gesproken?”„Wel zeker; de groeten weerum.”„En?”„En.… dat ’t goed was.”„Goed!?”„Joa, goed of niet goed.… Wát zal ik oe zeggen!”„’k Docht wel Thom, dat ’t heur verdrietig zou moaken. ’t Treft ook zoo kwoad as ’t kon. ’k Wou hoar, en geen mins—zelfsou niet van ’en joawoord sprêken eer ik heelegoar kloar was; en zie, nou ’k hoar giesteren vroeg.…”„Wil ik oe wat zeggen Dorus? ’En mins die moar één fout het, het ’en groote.”„Wat zou dat?”„Wie van Janna ’en woord ten kwoaje dorst sprêken.…”Dorus kiekt êfkes op:„Die zou met mien te doen kriegen!”„Natuurlik! èn met mien. Moar is ’t óók kwoad dat Janna weet dat ze mooi is?”„Wat mein ie doarmee?”„Ik mein Dorus, da’j geen koek mot verliezen a’j ze eiges wilt êten. Luuster: met die prinsenbegroeting hebben ze Janna ’t heufd doen drêjen. Zie Dorus, ze had op ou gerêkend veur bijstand en versiering; maar nou gij geen tied hadt um er over te sprêken, en hoar van mergen zoo bot liet weggoan, nou most wel ’en ander.…”Dorus’ oog vonkt omhoog. De hand met den hamer blijft roerloos.„’En ander! Wát zou hoar ’en ander!?”—Moar Dorus most bedoard blieven. Den angst dat ie mergen niet bijtieds met ’t stuk kloar zou wêzen, de woeling ien ’t hart dat zien voader hum ’t leed had gedoan, dat miek hum wat koortsig.„Misschien,” hernam Thom: „was ’t bêter a’k gezwegen had Dorus. Alêvel, wa’k denk dat zeoumisdoen, dat hebben ze mien misdoan.”„Moar wat dan, um Gods wil!?”„Noe, bedoard! ’t Was zoo arg niet.—Leendert Meermans is sedert ’en poar doag’ ien ’t darp. Um ’t vertoon van den prins het ie Janna noar ’tHemelrijkgetroond, alschoon ’t met Nela kwaad bloed was ien ’t lest. ’t Mot doar ’en vroolikke oavend gewêst zin: went, toen ik met ou boodschap dat Janna moar wat geduld most hebben—oan ’t Peters-huus kwiem, toen zag ik.… Maar nee, nee! ’t Was al wat duuster, en.…”Dorus vuult dat ’t bloed hum noar ’t hart sloat; alêvel kienderachtig was ie nooit; den drift mot ie verwinnen:[333]„En ie hebt toen gezien.…?”„A’k zeker wist da’j ’tJannaniet wieten zoudt?”„Ik vroag oe, wat hei’j toen gezien?”„Ien ’t schemerduuster zag ik heur soam den bongerd uutkommen, en Janna geleund ien Leenderts erm. ’t Scheen wel asof er bij Meermans zwoar getraktierd was, went over ’t vonder het Leendert heur stik gedroagen; en bij de deur, nou, doar most ie toch ’t loon hebben, zeidie, en toen kuste ie hoar.”„Gelogen! zoo’n kiend te besmêlen!” roept Dorus.Thom keek beduusd.„Ge loat iemand niet uutsprêken Dorus. Wie zeit er ’en woord ten kwoaje van Janna! ’t Erm kiend—alschoon ien ’en soezing, ze weerde hum af, en zei dat ie goan most.”Er klonk een geweldige slag. Met kracht had Dorus den hamer van zich weggeslingerd.—O God, zoo’n wicht wier te zwaar!—Wie, wie durft hem noast ’t kiend van zien harsens, ook ’t kiend van zien liefde verdarven!—Vort! Thom mot op zied! Den oaterlink zal ie sprêken. Met deze hand hier, zal ie hum de harsens klooven, as ie ’t zou woagen nog ’ens ’en oog op zien liefke te sloan!Alêvel Thom is Dorus’ beste vriend; en Thom brengt hum tot bedoaren. Niewoar, ’t was veur Janna ’en verzuuking gewêst, woar Dorus, deur ’t wark dat hum dien dag, noa zoo’n joawoord! ien huus hieuw, toch ook onwillens toe had bijgedroagen. Moar luuster, ’t woord dat Thom heur ien ’t oor het gesproken, dàt had heur tot troanen geruurd. Den toeleg van Leendert, ze had hum verstoan en veracht. „Trouw was ze,” zei Thom: „en trouw zal ze blieven: Zeg oan Dorus, zoo sprak ze bij ’t einde: da’k zien komst en zien road wel geerne gewild had; moar nou, loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.—Zóó sprak ze Dorus, dus, blief nou moar rustig oan ’t wark; a’j zuumt dan kwiem ie heel zeker niet kloar. Voorts, denk van oe voader geen kwoad; maar ook, denk oan den nood die Janna mien kloagde. Wat gij niet hebt, dat ku’j oe voader vragen. Gij Dorus, gij bint er zeker de noaste wel toe.”Toen Thom was verdwenen, goeng Dorus toch êfkes noar buuten. De frisse oavendlocht most hum ’en oogenblik speulen langs ’t gluujende heufd. Ien de richting van Janna’s woon spitst ie den blik; en ’t hart klopt met sloagen. Of ’tHemelrijkmeuglik zien hel ook zou wêzen! Maar nee! Wês rustig Dorus; a’j toegaf oan ’t koken van ’t bloed, dan was ’t met den arbeid verloren. Janna blieft oe toch trouw. Het ze ’t niet eiges gezeid: „loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.”—’t Kostelik stuk!—Bijtieds!—en mergen, klokke zes ien de vroegte, mot alles wat meedingt op ’t letste bezurgd zin! En behalve den bak mot ’et rad nog gemoakt en besmeed worden, èn, al ’et beschoadigde met vuurlak beschilderd!—Luuster: de toren sleet negen.—Dus ook nog negen uur tied!—Negen, niks meer!—Dorus’ hand drukt het kloppende[334]hoofd.—Moar toe dan: die gloed zal bedoaren.—Zie, ’t lichtje ien ’t schuurke ’etroeptas ’t flikkert.—Toe dan! Veur tweeën mot ’et houtwark kloar wêzen, zal ie ’t rad nog bijtieds in voaders warkploats besloan.Nou is Dorus weer binnen.En in de stille warkploats doar heurt de doalende nacht, bij poozen, den beitel en schoaf, of ook ’et snorrende drêjwiel; of—weer den hoamer die klinkt.Twoalf brommende sloagen dreunt de karkklok.—Al twoalf! En ’t rad nog oan stuk!—Wie was doar? Wie vluukt hem den ganschen tied in ’t oor dat ie niet kloar kommen zal? Wiezeithum dat zoo’n gelapt stuk wark toch niks as ’en vod zal wêzen!?—Joa kiek, ’t is woar, dat hout zit niet hoaks; de bak veur de garf, leit op zied; zie, ’t heele ding slingert en drêjt van hum af.—Moar nee, da’s verbeilding.—En Janna en Leendert ze goan ook niet soamen doargunder over ’t vonder.—En voader gluurt niet deur de reet van ’t beschot. Nee, ’t is alles de gluujing van ’t heufd.—Kom, ’t oog flink geopend, de hand weer oan ’t wark. ’Et stuk mot gereed! Deur ’t wark zal Dorus toonen wát ie vermag—al het ie geen hand of geen kracht as zien voader.En de nacht vervliegt, ’etdrêjwielsnort, en.…Twee bromt de karkklok.—Luuster: ’en kiend schreit van verre. Nee, ’t is de nachtwiend die suust ien den wilg bij de kolk.… En, nog giesteroavend stond ie doar buuten bij die kolk; met zien Janna; hoar kussend op ’t Mei-zuut geloat. En nou!.… Joa toch, ze schreit:„Woarum schreit ie Janna? Da’s niet oarig. Ziemoar, zie: ’t drêjrad snort; en de beitel het geen rust. Is ’t niet veur ou m’n liefke! m’n lêven!”En Dorus oogen zijn dolken op ’t werk bij ’t flikkerend kwijnende lampje. ’t Wastwee, en nog was ’et houtwark niet kloar. En.… Drie, bromt de toren.—Goddank! met het voltooide rad en den gebogen ijzeren hoepel oan den arm, snelt Dorus nu de kleine werkplaats uit. ’t Vuur dat hem in de aderen brandt jaagt hem voort. Joa, hie zal toch nog kloar kommen,joa! Of ’t heufd ook geet bersten, zien wark zal voltooid en véur zessen bezurgd zin!Ien den oavend is smid Roelfsen arg onrustig gewêst. Dat Dorus siends lang as dwoas het geknutseld, dat begreep, dat wiest ie.—Gekheid, domheid was ’t.—Alêvel te roazen met oe eenigst kiend, ’t was muujte en last; en—toen Anneke nog lêfde, toen was ze toch ook zoo gek met den jong!—Loat ’em, loat ’em! had ie nog ’s mergens gedocht! as Dorus gewoon zien plicht duut, ien Godsnoam, dan loat ’em![335]Moar ’t oavend is smid Roelfsen onrustig geworden. Dorus had den heelen dag bij ’t wark niet gesproken. ’s Middags oan toafel het ie geen spier gegêten! En siends den oavend,.… a’j zoo’n kiend dan niet ziet, en noar zoo’n schuurke niet goan wilt; en as zoo’n dink dat ie moakte, dan toch—zooas Thom het gezeid—kapot is gesloagen. En ook, a’j van vremden mot heuren, dat zoo’n jong zich eiges tegen ’en erm iedel dink verproatte.… niewoar.…?Roelfsen was onrustig en arg korzeleurig geworden.— Nou, as ’t kuuken wiezer as de hen wil wêzen, en ie niemand, zelfs geen voader van nooi het; loat ’em dan, loat ’em! Moar—toen Thom hum, al vrij loat genacht zei, toen vroeg ie toch asof ie ’t niet bêter wiest:„Dorus nog zeker noar ’t darp toe? Wat blief?”Dát was veur Thom ’en okkoazie! Joa, siends giesteroavond dat hum ’et woord van Janna oan Dorus verraste, kookte hum ’t bloed as ’en hel, en het ie gezworen dat ’t kiend, dat hum op den letsten karmisoavend—al was ’t ook onwillens—ien zoo’n wonderen hemel brocht, de zien niet zal wêzen, al zou Gods vuur heur soam ook te pletter sloan, en hie eiges ’en Judas worden.—Joa dit was den okkoazie! De trom van de mallemeulen en de schotse drie van ’t urgel, ze bonsden en snerpten hum ien ’t oor: Wie niet stark is mot slim zin.„Dorus noar ’t darp boas! God gaf dat ’et woar was.”„Woarum?”„Boas Roelfsen, a’k oe niet alles verplicht was, ’k zou zwiegen! moar och, d’r bruujt wat kwoads, ’t is met Dorus niet goed.”„’k Zou niet weten woarum.”„Moar ik des te bêter.”„Nou d’r uut as te blief!”„Och, ge begriept ’t zelf: Dat Dorus buuten oe um bleef warken,—ien Godsnoam! En, dat ie zich eiges versmeet oan Janna van Peters, das droevig, heel droevig.”„Nóg ens, veuruut; en kort as te blief!”„’k Zal ’t wêzen boas Roelfsen, ien Dorus’ belang: Dorus het geld neudig; geld veur ’t stuk dat ie moakte en betoalen mot eer ie ’t lêveren mag, en geld ook veur z’n liefke, dat ze met de erste Toonstellingsdag, zied en goud kan droagen, ten pronk veur de Bêtuw en ’t Koninklik huus.”„Geld veur zoo’n dink; zoo’n knooisel!” buldert de smid. „En geld ook veur pronk van ’en dern, die hum striekte met lokkende oog’! Geld! dát vroagt ie van mien, van mien!”„Nee, ik vroag ’et veur hum, boas Roelfsen: A’k moar één honderd gulden kos kriegen, zei Dorus, dan was ik geburgen.—Nou boas, nou weet ie ’t; en, ’k zei ’et oe vrij veur de vuust.”’t Was genoeg. Thom had ’et goeje woord veur Dorus gesproken.En de uutwarking?—Of er nog twiefel kos wêzen. Smid Roelfsen had geweerlicht met de oog’; en ’en bons op de toafel had Thom de deur uutgejoagd.[336]Toen Thom vort was, is Roelfsen—ien stee van noar bed te goan, oan de klaptoafel, ien ’t lamplicht goan kieken.En—ien ’t rooje vlemmeke het ie ’en snuutje gezien, zoo mooi as van zien Anne, die nou al krek tien joaren dood is; en joa, ’t was ook ’t geloat van klein Doruske; krek, op ’en prik, op ’en hoar.—Kleine roerdomp; ’t pluummutske trekt ie van ’t heufd; de zwarte flikkerende eugskes zuuken noar ’t licht; en, as ze ’t licht niet zuuken, dan zuuken ze moeders borst.’t Was Roelfsen asof ie kienderachtig wier; en dat was ie anders nooit; hie wreef de handpalm langs ’t oog.—Dorus, Annekes spiegelbeeld; Annekes glorie! zucht hij hoorbaar; en dan weer zacht: ’t Most altied méér dat jong; altied wat bêters; en uutblinken!—’k Weet niet woarum de leem wiezer as de pottenbakker mot wêzen.—En dat geknutsel zou noar de Toonstelling motten! Moar nee, ’t zal niet woar zin!.….…—En toch, as zu’k geknutsel—’en haksel- of streujsnijer, zei Thom—dan tussen al dat buutenlands spul parrierde, veur ’t oog van ’t darp; van de Bêtuw; joa zelfs van ’t vorstelik huus!Steeds starende in ’t flikkerende licht, ziet Roelfsen plotseling weer een tafreeltje uit den tijd toen zijn Anna nog leefde:—’t Klein jong had ’en poort van turven en koartpapier gebouwd, met ’en toren d’r noast. ’t Stuk stond midden ien de keukenkoamer, en ’t was oarig misschien.—Moar, as ’t dan werm is, en druk ien de smeejerij! Roelfsen was korzeleurig gewêst, en had ’et dink uut den weg geschopt, dat de torenkroon met den uutgesneejen en vergulden hoan, op de ploat en ien ’t vuur was gevallen.—’t Wier toen een middag van opstand en troanen. Moar ’s oavends, toen moeder Anne met rooje oogen hier oan deez’ eigenste klaptoafel zat, en ’t jong d’r noast sting, toen het voader ’t beste wiefke langs ’t kinneke gestreken, en ’t jong ’en dubbelje ien de hand gestopt, voor de kosten van ’t goudpapier van den verbranden torenhoan.—En toen, toen het ie vier oogen zien glinsteren, en bij zich eiges gezworen, dat ie ’t gebouw en geknutselnooitmeer verschoppen zou; nooit,nooit! as ’t jong moar leeren wou, en z’n plicht doen, en ’en smid worden, zoo ree as zien voader.En turende ien ’t vlemmeke,blevende vier oogen gliensteren, en keken hum vroagend oan.—Of ie den hakselsnijer zien wou?—Nee, loat ’em, loat ’em! Wat Dorus buuten zien voader bestoat, doarblieftie ook buuten.—Alêvel, as toch meugelik zoo’n dink wierbekroond! ’t Wark van Dorusbekroond!!! ’t Wark van Annekeskiend!—En as ’t jong dan nog geld mot betoalen eer ie ’t bezurgen kan; en nou ien verlêgenheid zit!Smid Roelfsen tuurde nog altijd in ’t licht.—D’r zat ’en dief oan de pit. Hie kneep ’em d’r af.—Zóó’n dief, dat was geen zwoarigheid. Moar.…—Roelfsen keek angstig.—Hoe lang ie zoo zat, en of ie ook dummelend insliep, hie wist ’et niet. Ien ’t einde,[337]opgestoan, liep ie van de klaptoafel noar de deur, en van de deur weer noar de klaptoafel.—Welzeker, as Dorus hier veur ’em stond, dan zou ie hum vroagen: Wóárum, wóárum ook alles buuten voader gedoan? Woarum, ook nooit,nooitgeproat: alschoon ikke niet proat!—’Eneigen uutvindsel, woar ie zelfs op deToonstelling mee parrieren kunt, da’s nog wat anders as ’en poort van turven, of knutseloarij.—En,—’t mooiste darpskiend—as ze niet dwoaselik is, wat roakt ’et of ze geen geld het! Had oe moeder geld toen ’k ze op den neijoarsoavend, achter de smidse veur ’t erst ien den erm hiew, en heur zei da’k er nooit een zou liefhebben ashoar! Geld! wat wiest ze van geld! Heur voader was ’en arbeidsmins; moar oogen had ze as krôalen, en, gluujend kosten ze stoan van liefde veur mien en—veur ou! Geld! woarveur had ze geld neudig?—Wou ze uutblinken? Nee! Moar ik, ik wou ’et. Met de karmis zou ’t wêzen. Ielkeen zou ’t weten dat de grofsmid den goudsmid regieren kos.—Geld! Versiering!Met de forsche hand op de klaptafel geleund, staat nu smid Roelfsen een oogenblik stil.—Of ’t weer eendiefis, die aan het flikker-licht vonkt? ’t Besluit schijnt genomen.—’t Is alles rustig in huis. Thom, en de knecht, en Hanne de dienstbooi, ze gingen sinds lang al naar bed.—En Dorus?—Noe, loat ’em, loat ’em!’t Vuur aan den haard is uitgedoofd: smid Roelfsen steekt een gereedstaand lantaarntje aan; dooft het lamplicht, en verlaat de keukenkamer.De koekoek slaat vier.—Vier! dan mot ie toch straks wel gesloapen hebben toen ie Dorus op ’t kelderkämerke bij Annekes kammenet zag stoan, en ’t gekras van de ringsleutels ien ’t slot geheurd het; toen ie ien d’ eigen stond, moeder—den engel—op ’t jong zag toeschieten, en drukken oan ’t hart, en kussen op ’t veurheufd; toen ie zag dat ze ’t kiend uut die kast ’en zak gaf met spoargeld, en ook heur dyamanten kruus, heur erste kleinood. Joa zeker, toen het ie gedreumd, lang en zwoar.Moar nou, nou ie deur ’t veurhuus getroojen, de keldertrappen is opgegoan woarlangs zien engel op den kouwen wientermergen—nog killer as ’t ies ien de kolk—wier afgedroagen; nou ie ien ’t holst van den nacht, de deur losduut van ’t kämerken woar grooter schat ging verloren dan die er veur Annekes kiend blieft bewoard; nou is ’t ’en suuzing, die den forsen smid op den durpel beruurt.—Dat ie nóu woakt, dat weet ie; moar, t oog spitst ie veuruut.—Wat ie ziet, hiebegriept, hie geleuft ’et niet: ’En moanglimp, deur ’en hart ien ’t vensterluuk, speult op ’t blanke linnen van Annekes losstoand kammenet.—Is ’t ’en schim, ’en spoeksel misschien?—Moar nee, zie! En ijlings toegetroojen, steet ie as ’en bargroei stief, en vliegt hum ’et bloed met woestheid noar ’t heufd. ’t Kunstig slot is verbroken![338]—Bij God ien den hemel, z’n kiend wier ’en dief! Annekes eenigst.… gebrandmarkt veur hier en veur ’t eeuwige lêven!En bij ’t venster ien ’t moanlicht met grootmoeders karkboek op schoot, sliep Janna, ’t mooi reuske van ’t darp.En de moan ging zuutjes passieren.En binnen smid Roelfsens smederij brandde omstreeks hetzelfde uur—het vierde na middernacht—de kleine katrollamp; en soesde de blaasbalg; en vonkte het kolenvuur aan de smidse, alsof ’t overdag was.Dorus is er aan ’t werk.Gezwiept en met jachtigen angst—ielkreis luusterend, en vluchtig opziende noar de binnendeur ien den hoek, het ie den dunnen hoepel veur ’t rad van zien warkstuk gesmeed.—Met de bouttang gevat, en ’t iezer um ’t rad gesloagen, gluujt den vurigen ring oan ’et hout; moar—starker zien heufd.—Alêvel veuruut!—’t Deksel van ’t woaterluuk noar boven gehoald. ’t Rad noar beneden.—Heur, ’t sist in de diepte.…., as ’en slang; as ’en voader die hum ’t wark wil verdarven! as ’en spoeksel dat grienst: ’t Is al muujte vergêfs!—Moar toch veuruut! As ’t stuk niet kloar kwiem dan woar den uutzicht verloren. Voader zal hum ’en droomer en knutseloar nuumen—onbekwoam veur ’t wark; en, Janna zal wachten.… wie wisthoelang.—Gezwiend, ’t rad noar boven gehoald; op den vloer getuuld; met nêgels beklonken!—Moar groote God: of ’t hout gezwollen, of ’t iezer te klein was, de band is geborsten; ’t wark van ’en uur leit onnut; verbroken—o God!En na ’t koortsig gejaag van den vroegen morgen tot nu in ’t holst van den nacht, nu dreigt het hart hem te bersten in de hijgende borst, en glijden de zweetdroppels hem tappelings van ’t breede voorhoofd langs de slapen. ’t Is een aanval van koorts, die hem schudt en tandenklapperend doet rillen als een paard in ’t gareel.En op d’ eigen stond, riep de koekoek ien ’t achterhuusvier, en bromde de karkklok ’t heur noa.Nog twee uren het Dorus veur ’t wark; twee uren; niks meer!—Moar luuster, buuten krêjt de hoan.Of ’t vroeg, of ’t loat ien den nacht is, as de hoan krêjt dan sprêkt ie van lichten ien ’t Oost, van lêven en frisheid.En Dorus, alschoon de oajers hum zwollen, en de erms zin gekneusd! en de hand’ zin verlamd; alschoon ’t rad veur zien oog’ ien stroalen verschiet, en krimpt, en weer klinglend uiteenspat.„Moed, moed!” zoo sprêkt ie.—En, wiejer krêjt weer ’en hoan—wel meuglik op ’t arf van Janna, zien liefde!—Moed Dorus, moed, en oan ’t wark!—Veuruut! Den geborsten band mot ielings van ’t rad gedoan, en ’en neie gesmeed!—Woarum kwiem Thom niet helpen? Vremd dat ie kos sloapen deez’ nacht. Nou, loat ie sloapen den goeje! Oan Dorus’ wark mocht toch geen ander de handen sloan.[339]En de moat van ’en neien band is genomen. En de bloasbalg soest; en ’t vuur vonkt weer op.—Moar luuster.… Wat klonk er in huus?—’En slag van ’en deur; ’en dreun.…!Met de hand aan den blaasbalg, en de pook in den gloed, staren Dorus’ glinsterende oogen naar de binnendeur der smederij.„Wie is doar? Wie!?” zoo roept hij.En de deur geet open; en doar gunds ien den grauw duustren hoek, zie, doar stoat de mins, die hum ’en droomer en onbekwoam veur ’et smidswark nuumt, die ien ’t einde ’t geknutsel muu, bij ontied en nacht zien vinding te verdarven zuukt.Strak, onbeweeglijk steet Dorus.Smid Roelfsen op den dorpel, houdt zien lanteern ien de hugt.’En oogenblik mot ie bezinnen en oajemhoalen. Alschoon ie ’t gedreun van den hoamer geheurd had, ’t verraste hum tochden diefhier oan ’t warken te zien.Nou steet ie veur ’t kiend:„Dief! wat doej’ hier! zeg,wátveur den bliksem!”Of er ’en donderslag volgde op ’tvuur: Dorus heurde ’em niet.Debliksemwas iengeslagen.Toen de morgen grauwde, en de Betuw nog onder ’et dek van den herfstdauw lag, sloop Thom haastig door de achterdeur van het smidshuis naar buiten.Z’n oogen stonden rood, asof ie niet veul had gesloapen. Ien den zak scheen ie wat wichtigs te droagen,—hij hiew er de hand tegen: en ielkreis zag ie noar achter, asof ie meinde dat iemand hum noaliep.’En goed uur vroeger was Janna, bij ’t roam woar ze in sloap viel, weer wakker geworden. Gedreumd het ze niks, moar, toen ze ’t karkboek zag toen wist ze weer alles, en kreeg ’en gevuul asof ’t vremd was dat onze Lieve Heer—um ’t sparen van ’t karkboek—heur niks ien den sloap had gestuurd.—Moar nee, ze wist wel bêter; zukke dinger gebeurden niet; alêvel dat ze diespoaringbeloond zou kriegen, dát was heur geleuf:—’t geleuf oan Gods goedheid.Van ’t sloapen op den stoel is Janna rillig en schuuverig geworden. ’t Was buuten nog duuster, en ze wil dus wel gern nog ’en bietje noar bed goan.’En goed uur loater wier Janna wakker. Ze dreumde krek dat Dorus heur uutlacht, umdat ze ’t kleedoazie wil oantrekken moar niet kloarkommen kan; en dat ie nog harder lacht, alschoon ze grooten hoast moakt, umdat ze roepen dat de prins al ien ’t darp is.—’En kanonschot ter eere van den prins dee heur opschrikken.Janna wreef de oogen.[340]—Bons! Nog ens,bons!—Van buuten wier d’r zeker met ’en stoak of ’en dink tegen ’t venster gebonsd.„Joa, joa! Wacht!”—Ze mot zich toch erst ’en bietje oantrekken.—Van jachtigen hoast kan ze de hoaken van ’t jak bijkant niet dicht kriegen.—Geduld dan, geduld!—Zou ’t Dorus met ’t geld en z’n moeders versiersels nog wêzen!? Joa, nou ’t mergen is en z’n wark misschien al bezurgd, nou komt ie op stond en brengt wathietoch ook ’t best oan zien Janna kan geven.Nou is ze kloar, en vliegt noar ’et roam.—’t Is nog groezelig buuten; moar zien kan ze best.—Umlêg steet Thom Brasser. En Thom, as ie Janna gewoar wordt, dan telegrafiert ie met allegoar vremde teikens, en wil ’en leer tegen ’t dakvenster zetten.Janna tikt tegen ’t glas, en schudt vannee.Thom knikt van joa; moar zij, nóg ensnee, en in ’en ummezien is ze benêjen; en van de deur schuuft ze de grundel los, en stêkt ’t mooi snuutje ien den frisschen mergen.—Wel zeker,—alschoon ’t Janna arg tegenviel dat ’et Thom was, ze wil gern weten wát ie hoar te zeggen het. Moar nee, hum binnenloaten, dát kon ze niet doen. Ielk oogenblik kos voader opstoan, en wát zou ie wel denken as ie Thom hier in huus zag!—Moar, Thom het wat wichtigs ien de hand:—„Noe, gauw dan!”Ien ’en wip was Thom op de dêl—en,—geen tien menuten later stond Janna versuusd. Wat Thom heur zei, dat het heur ien ’t hart gegrepen.—Nee, ze kan ’t niet geleuven. Dorus had gezeid dat Janna, as ze hum verechtig liefhad, die dwoasheid van den prins te begroeten uut ’t heufd most zetten. ’t Was iedele proalzucht, had ie gezeid! en bovendien, ze wist wel dat hie geen geld000000000000000 had, en ’t voadernoúook niet vroagen kos. Janna zou verstandig wêzen;Dorus’ eer mosthoarglorie zin, en niet de proal van gekken en dwoazen.Toen Thom had gezwegen, keek Janna strak noar den grond.—Nee, as Dorus haar verechtig liefhad, dan zou ie zóó niet sprêken. Dan zou ie ien stee van Thom met zoo’n boodschap te sturen, nou ien de vroegte toch êfkes zelf zin gekommen.—Gekken en dwoazen! Was ’t ook dwoasheid misschien dat ze heur trouwwoord gaf oan ’en mins, die volgens zien eigen voader, nog onbekwoam was veur z’n handwark; dwoas, dat ze ien d’erste vervoering van eer, noar ’t schuurke vloog um met Dorus heur vreugd te beproaten. En, was ’t ook dwoas, dat ze ’t woord niet weerum gaf, toen ie oan niks docht aseigenglorie, en zien liefste,—’t mooi reuske—as ’en erm kiend liet goan?„En wat hei’j doar ien de hand?” vraagt Janna, nu ze eensklaps opziet, en met geweld een traan terugdringt. Misschien was ’t nog ’en bepruuving, dat Dorus tóch ’t geld oan heur stuurde.Ge kost niet weten; ’t was êvel zoo’nwakkerejong; en, zien oog blonk zoo trouw op dien oavend!„Joa, wa’k hier ien de hand heb, Janna!” zegt Thom zoo’n bietje[341]schuchter; en als hij haar zeer nabij komt, dan vervolgt hij snel, terwijl hij haar een zak met geld in de hand drukken wil:„Wie oe lief het die kan geen troan’ in oe eugskes zien. Hier neem ’et! Joawel Janna; ’k zou Dorus’ vrind niet wêzen, a’k, bekend met oe nood, oe toch ien de stêk liet. ’t Is mien spoargeld Janna; en woarveur zou’k nog langer spoaren op de wêreld, nou ie oanDorusoe woord hebt gegeven! Toe Janna, neem ’et! ’t Woar eeuwige schand, as gij, met de komst van den prins, niet de kroon van ’t darp woart.”Moar Janna kos de hand niet uutstêken um ’t geld te vatten.—Zeker, Thom is Dorus’ vrind—zien eenigst en trouwste: En zie, veurDorus’ bemindeacht ie z’n spoargeld um niet.—Alêvel, wat kiekt ie heur oan! Zoo vremd stoan zien oog’! Weet ze ’t niet meer wat ie vroeger, en nog giester gezeid het.… van ’t helse vuur, woarin ie wou branden veur ’en eenige lonk uut heur oog’? En, hoe kwiem den erme smidsknecht oan zooveul geld!? Kan dat zien spoargeld wel wêzen!?—Luuster, hie zeit dat ze soamen noar stad zullen goan, um alles en ’t mooiste te koopen. ’t Is merktdag; licht kan ze bij voader en moeder ’en veurwendsel zuuken.Janna wordt angstig.—Die grauwe oogen ze gliensteren zoo fel.—Soamen noar stad!—Wat proat ie wiejer?—Luuster: woarheid mot woarheid blieven, zoo zeit ie. Bêter mins as Dorus lêft er niet; moar—woater en vuur die blussen mekoar, en ’en mooi vuurke as Janna, mot hout hebben, joa, al is ’t ook moar sprokkelhout.In de tamelijk donkere ruimte, waar ’t aanbrekende daglicht slechts de reten der groote deeldeur zoomt, staat ’t mooi bluumke van ’t darp ien ’en glimp van dat licht, en, wat er streed in heur borst, dat wisten de veugeljes niet, die buuten van Gods liefde zongen.—Of die jong met zien grauwgêle hoaren en mopse neus, hoarduuvelzou wêzen!? Zooveul is zeker, woar de duuvel ooit kumt doar het ie zien lokoas.’t Is ’et geld in Thoms hand.—Van wie kos Janna ’etandersverwachten! Oan wie kos ze ’t vroagen; en wie zou ’t heur geven!? Ze kriegt ’t benauwd. De dêldeur duut ze los.—Zóó, nou vuult ze zich stark um ’en dolheufd met één smak noar buuten te sloan.—Moar toch dat geld!—En overmergen zal ’t de begroetingsdag wêzen; en—as heur goed dan niet kloar kwiem!Thom smuuspelt weer, dat gunds veur de harbarg de merktwoagen wacht.„Woarum niet op stond noar de stad?” zoo vraagt ie: „’t Is toch alles verrassing niewoar? Kom Janna, gezwiend! a’j oe hoastig wat oantrekt en meegoat, dan bi’j véúr den middag present weer in huus!”’t Kwiem goed dat de mergenwiend zoo fris was. Janna gluujde. In de grauwe oogen van Dorus’ vrind doar het ze gelêzen, wat de gêlwitte weimpers bij ’t neersloan, veur hoar niet koste bedekken.—Moar toch, dat geld!—Alêvel, as ’t ’ens gestolen was!!!—O God[342]loat ie goan!—Gestolen!—Woarum kiekt ie anders zoo schuuns en zoo dukkels noar buuten; woarum smuuspelt ie dan zoo vremd en gejoagd!?—Moar, Dorus’ vrind kan toch zoo’n slechtoard niet wêzen. Nee zeker, gestolen is ’t niet. In elk geval, wat schêlt ’t hoar! Geld blijft geld; en, as zewoarveur dat geld gêft, wie zou ’t hoar betwisten!En van verre glimmen weer de sloten van grootmoeders kerkboek.—As ze ’t karkboek oan Thom gaf; ien leen; ien pand! zoo vleit ’t van binnen.En Thom Brasser? Duustere ziel! Wist ie zelf wat hum dreef? Is ’t ’en vlam van ’et hart; ’en minnige zucht noar de fleur van ’t darp; of,—’en kanker van helsen gloed; ’en wangunst van kiendsbeen af oan; ’en ik-zucht ten koste van ’t edelst gemoed, van trouw en van mildheid, joa, ten koste van den vrind, die as kiend, hum ’t lêven gered had!?Duustere ziel!—Toen—lang verleên—de vrind hum vertrouwde dat ’t Janna zou wêzen, toen gloorde op stond de vonk, die nou tot ’en vlam was geworden.En de vlam sting op ’t uutsloan.—Moar, Thom zal ’em nog ienhouen. ’t Liep alles noar wensch, alschoon ie ’t straks niet gedocht had.Zie, Janna bedenkt zich. Nou neemt ze ’t besluit.„Wacht êfkes!” zoo sprêkt ze;—en vort is ze noar ’t achterst van de dêl, en doar de trapleer van heur kämerken op.Thoms oog blinkt heur noa. Dan kiekt ie noar buuten. De merktwoagen steet nog veur de harbarg.—As Janna moar spoed moakt, zoo denkt ie, en kiekt weer noar binnen.—Moar zie, boven alle begriep kumt ze nou al de trapleer weer af.Thom markt niet dat Janna weerum kwiem zóóas ze gegoan was, zonder hoed, zelfs zonder mantel um ’t sierlik pestuur.—Hie kiekt noar den woagen. Ze mag niet zien hoe ’t hum verrukt dat ze vast ien den strik lupt.En Janna, die met spoed kwiem geloopen, vertroagt den voettrooi, went:—Nog ’ens zingen de veugeljes doar buuten.… van ’en gelofte oan ’t erste nachtmoal.…—Moar, ’t boek dient as pand; wel zeker, niks meer. En noar den afkomst van ’t geld het zij niet te vroagen.Nou steet ze bij Thom.En Thom, ’t allererst dat ie Janna ien den erm wou vatten, is ie geschrokken.—Wát hum beruurde dat wist ie niet. Spierwit was ie geworden. Hie heurde weer ’en urgel, maar nou ’en karkurgel speulen. Hie zat tussen Dorus en Dorus’ moeder ien de karkbank, en wermde de vuut’ op vrouw Anna’s stoof; en ze gaf hum ’en cent; en de knoop, die ie ien ploats van de cent ien ’t zekske wou geven, gluujde hum ien de hand, went van den prêkstoel klonk ’en stem met geweld: Verloren! Voor eeuwig verloren!—Moar.… de knoop gaf ie toch: alêvel de oog’ dorst ie niet opsloan; en onder de bank en op vrouw Anna’s karkboek het ie gekeken, hie wist niet hoe lang.[343]„Ik zeg, loat mien boek ’en pand veur oe geld zin,” dringt Janna.—Nee, Thom wiest wel, dat dát boek niet ’et karkboek van Dorus’ moeder was; moar hie heurde nog altied ’et karkurgel; en vuulde vrouw Annekes stoof: de gluujende stoof; en nog ens klonk die stem:—Verloren, voor eeuwig verloren.…!—Onneuzel! ’t was Thom niet doenlik dat karkboek te vatten. Moar eindelijk, hie dee ’et. En,—toen ie ’en ummezien loater noar huus liep, toen had ie, tot loon veur den roof van zien weldoeners geld, ien stee van ’t mooi reuske van ’t darp, ’en karkboek—zoo’n oakelik boek, vol van God en van Dood!Nog nooit sting er boven de Bêtuw ’en harfstlucht zóó strak glanzig-blauw, as op den ersten dag van de groote Landbouwtentoonstelling, die ’t darp, met klapperend rood wit en blauw, van vroegs-oan al vierde.Op ’t breeje plein achter de kark en over ’t Roadhuus, ha’j de groote loods, woar de heele verbouw van ’t vette land met keur en sier was uutgestald.Langs de wanden, onder de slingers van ’t vlagdoek, glommen de zakken en moaten met ’t kostelik zoad, van allerlei oaren. Gunds ha’j de gelpe wortels, bieten en knollen; monsterkôalen, rooje en witte; eerdappels as vuusten! Ien ’t midden op ’t lange oanrecht, was alles van vruchten uut bongerd en hof geranzierd; kiek, noten as beugelballen, appels as keezen; druuven as pruums; tot zelfs de loate wienterperen en appels die—zooas ’en boerin zei: geen pries moste hebben, umdat ze d’r eigenlik nog niet koste wêzen.En noast en tussen de vruchten, blozend en lokkend, doar stoan de blommer—’k zeg niet van ’t erste premjee, moar lachend toch ien ’t gruun oan den stam, of—in pracht van peketten. En dan die keezen—jong! zuutemelks met komijn; hoast zoo vet as die botter in potten en kluuten.Moar stil, oan ’t eind doar hei’j wat anders: ’t Is ’en eereboog van de tabaksplant, met vlaggen en kronen, woar alles van den arbeid—kruiwoagens, spijlen, klauwiezers—alles oan bijgebrocht is. Zie, zelfs de meskes ontbreken niet, woar ze de ruggen van ’t breeje gebloart mee snijen, um de bloaj’ te stêken oan spijlen, en te hangen ien schuren hoog en dreug. De pinnekes woar Hannes Lamers de slekken mee stêkt1, die zitten er achter misschien. Moar de forse planten met heur gruune bloajer ien ’t rond, en de mooie zoadblommen ien top; de bussels gedreugd, oan den voet—lichtbruin en donker; en ien ’t midden ’et borstbeild van Keuning Willem den darde met ’t joar van den Watersnood d’r onder, ’t is alles te zoam—op ’t kwiestigst getooid—de glorie van de Tentoonstelling,[344]en proalt as ’en wonder ien ’t goud van de lachende zon.Alêvel buuten, noast de loods tot bij de lindes, doar hei’j óók wat te zien: Onder ’en afdak stoan de boerenwarktuugen ien ’t groot en klein: spoajen, grepen, schoefels, goavels, ploegen, eggen, meer as meer. En al wiejer de massinies van neie vinding: karnen, melkkoelers, wanmeulens, streujsnijers, hooischudders, veul niet genog.En dan, zie doar rooken, dampen, snuuven en stampen de hooge stoommassinies, die den dood oan de zeissen en dorsvlêgels doen.En, kiek, gunder, doar hei’j nóg wat anders: Oan lijnen en reepen, in vakken en hokken en kurven, is ’t lêvend gedierte bijeen, t Geblêr en gesnoavel, ’t gegrom en geknur, ’t geloei en gehinnik, ’t klinkt as ’en arke van Noach.De kiepen en kalkoenen, de schoapen en kalvers, ze hadden ’t al lang gemarkt dat ze noar de Toonstelling zouwe goan. Veur plezier? Dát vonden ze niet toen ze ien den nacht op de kar mosten. Alêvel ze woaren toch neisgierig wát zoo’n Toonstelling zou wêzen, en wat ze te zien zouwe kriegen.—Nou, ze hebben ielk dan ’en ploats—wel wat benauwd, moar genog um te zien.Deur de poort—ien ’t afschutsel van planken en touw, woarboven ook vlaggen ien ’t zonlicht speulen, doar kumt den heelen troep van ’t minsdom noar binnen. Ze hebben zich veur mekoar op ’t mooiste gedost—Alêvel, ’t stomme vee let op de kleedoazie niet. Zie:—Doar hei’j’ de karkmeister Bolmans, die ien den biebel lêst, en—zooas de hoan deur ’t venster zag—de kat ien ’t duustere kniept.2—En de pauw met z’n mooie steert, kent Hannes Balders, en Govert Ros wel, aldat ze—deur umval en brand, heur steerten verloren.3—En de duufkes stêken d’r köpkes umheug, went gunder ien ’t bonte gewoel kumt mooi Grietje van ’t Heunings-arf, die ze wakker riepen toen ’t dwoalgeleuf heur ’t wit op de koak had geleid.4—Moar ook, Grauwke spitst de ooren veuruut: Doar ha’j ze soam met heur beien, Joapik en Hanske; Joapik d’ onneuz’le ien ’t kwoaje, en Hanske die trouw bleef en rein.5—En ien ’t kommen en goan, bij ’t lachen en proaten, bij ’t stoan en kieken, doar ha’j d’rzooveulnog: Mansvolk, dat liever, as ’t vee, schoon woater most drinken: en vrouwluu, die de kienders noar school moste sturen, liever as ’t vee loate ploagen.—Ook oarige kiender, en—frisse dernjes; pestuurkes, mild met handen vol garst en hoaver, die zingen bij ’t wark, en—kussen bij ’t vrijen.Noe, da’s geen kwoad. Ielk duut ’t op zijn manier: De lemmekes[345]kussen moeders uier: en de koe duut ’et den ouwen man—as ie hum lekt met de raspige tong, langs de hand die hum welduut en krauwt ien ’t kroezelige kophoar.6—Wel zeker, as de lig- of stoanploatsen moar wat ruimer woaren, en ’t geredeneer niet zoo druk was, dan zou ’t vee zoo’n Toonstelling veur ’en keer nog wel is oarig vinden. Ge ziet er van allerlei slag en pestuur: schoapen en lemmekes, duufkes en gouwe hoantjes, eenden en ezels, koeien en bokken, ossen en verkens—zooas ze zich onder mekoare duk nuumen; moar allegoar met ’en karmisgezicht, en zóó vrindelik, asof ze zelfs niet weten dat er zwiepen en allerlei messen en vals tuug ien de wêreld bestoan.Aan den uitersten hoek van de afdeeling werktuigen, niet ver van eenige schapen—die door de keurmeesters zonder eenig beraad zijn voorbijgegaan—staat Arie Peters, Janna’s vader.De parziks, die Janna mee noar Huibert-nêf nam, hebben niks uutgewarkt; en, as ie met ’en lonks oog gunder de schoap’ ziet, die den ersten pries kregen, dan pruttelt ie: A’k de mien ook moar duurder betoald en starker gevoerd had, dan woaren ze zeker nóg mooier gewêst.Alêvel watPetershiertekort kwiem, dat zou ie te middag op ’t Roadhuus weer winnen!De gevel van dat Roadhuus is met loof versierd, en de vlag, die d’r uuthangt, is zóó breed, dat ie bijkans ’t halve Roadhuus bedekt.—En doar gunds, bij die stoep, zal de prins uut z’n woagen stappen, en de road zal hum begroeten; en,—ook Janna zal tegenover hum stoan. En zeker, dan zal de prins oan heur vroagen hoe dat ze heit. En dan zal ze zeggen: Janna Peters, mienheer Hoogheid. Noe, en wie weet of deur zoo’n reloasie nog geen mouw oan die schoapen te passen is. Veur ’en darde pries; ’en getuugschrift. Wie weet!Kiek, doar steet de smid.—’t Is hum wel oan te zien dat de proatjes niet uut den wolk zin getast. A’j van ’en eenigst kiend—noar dat ie zoo pas heurde proaten—zóóveul leeds hebt, al bi’j dan ’en mins as smid Roelfsen, dan ku’j nog ’et lachen wel loaten. Goddank, dat Janna zich nooit met den Dorus het afgegeven,—zooas óók al geproat wier. Hie, Peters, kan ’t getuugen, dat ’et kiend zelfs nooit den noam het genuumd. Goddank! In stee van voaders smidswark noar eisch te doen, had dien Dorus ook altied wat vremds en onneuzels ien ’t zin. En den ouwe—zwakheufdig—het hum z’n gang loate goan. Moar nou, zoo êfkes had Peters vernomen, dat de smid zien jong opderdoad het gegrepen, toen ie ’s nachts zien eigen voader bestal, en dat ie hum toen ’en rib ien de borst kapot het gestooten. ’t Wier stil gehouen, heel stil. Geen wonder. En, al zou ’t geval van dien rib overdrieving wêzen—[346]went dat proaten ien ’t darp ’t is altied geweldig—dat den dokter d’r twee keer per dag is gewêst, dát was hum secuur pas veur woarheid verteld.—Kom, ik punder ’em êfkes aleer ik den keur van de peerds goai bezien.„Gemergen smid! Met Dorus’ verkoudheid wat bêter? ’t Is jammer dat hie den Toonstelling, en veural vandoag met de komst van den prins, niet bijwonen kan. Ge weet ’et misschien, mien Janna zal ien de stoasie wêzen. Erst hadden de drie meiskes besloten as modeploat te goan, moar Leendert van Huibert-nêf het doar ’en stökske veur gestoken. Hie lachte toen ie ’t heurde, en ik zei óók: Wel kiend, wie zou ’t betoald hebben! went op zoo’n prins ku’j niet rêkenen, en op geen Road en geen keurmeisters ook niet. Moar zie, alschoon ze nou simpel ien ’t Zundagse pak zullen goan, ’k wed toch dat de prins d’r van opkieken zal. ’k Zeg: Jammer van Dorus; zoo’n trouwe, zoo’n eerlikke jong!”Zie, ’t was of de smid nog witter wier; moar z’n oogen keken zoo zwart as de nacht.Erst zeit ie niks; moar dan, aleer ie zich umdrêjt en hoastig weggeet:„Wil ik oe wat zeggen Peters? Ik geleuf dat ’en iedele deern den eerliksten jong op ’en dwoalspoor kan brengen; en, dat gij, as ge noarzeker geldwoudt zuuken, ’etmeer as gemekkelijk vinden zoudt.”—Goeje God! Peters was een stap achteruut gegoan. Hie begreep er niks van, verechtig niet.Nou ie opkiekt, nou ziet ie smid Roelfsen niet meer. En,—wat roaken hum nou nog de peerds, die gunds op den karkweg zoo lustig veur de keurmeisters op en neer droaven; en de vette ossen, wat moalt ie d’r um!—„Iedele deern!” En, „zeker geld dat ie mekkelik zou vinden!” Wat beteekent ’et. Wát!?En smid Roelfsen? De letste woorden hebben hum gekrabd ien de borst aleer ie ze sprêken kos.Siends den nacht dat ie deur Annekes kiend zoo fel op ’t hart was getrapt, en Dorus—„zien schuld bewust”—bij voaders komst ien de warkploats is neergesloagen, sinds dien stond was hum ’t lêven as iezer, nóú rood en gluujend, dán zwart en koud.En sinds dien stond lei Dorus met dolle koortsen te bed;—en altied as voader toefde bij Annekes jong, dan zag ie hóár, en ook—’en dief, die noar ’t spinhuus gebrocht wier.—O God, zoo oaklik!Alêvel behalve met den dokter, en ook met Thom—die arg kapot was gewêst—het Roelfsen, van ’t hoe en van ’t wat, met niemand gesproken.—Dorus had de koorts! niks meer.Moar bij al ’t donker gevuul het toch nog ’en stroaltje van licht geschenen:Toen Dorus in dien nacht deur voader te bed was geholpen, is smid Roelfsen, nog eer ’t dag wier, met ’t kleine rad, dat ie in de smeejerij vond, noar ’t schuurke gegoan.En lang, heel lang het ie gekeken.—Ien ’t letst, toen het ie[347]’t rad oan dat warktuug gepast, en, joa, zelfs geschroefd, en—toen ie goeng drêjen oan ’t rad, toen zei ie: „Welweerlichs!”Wát Roelfsen geprakkezierd had um dat ding—zonder zien toedoen of weten natuurlik!—nog noar die Toonstelling te kriegen, dat kan ie niet zeggen. Moar Thom, die arg kapot was, het zooveul verstoan, dat ie—heel uut eiges, joa zelfs dat de boas ’r geen schoaduw van markte,—’et stuk d’r noar toe het gekroojen.’En beste jong, die Thom; altied meegoande, en, arg met Dorus bewogen, alschoon Thom toch z’n botterram at. Zie dát was z’n oard: Êten kos iealtied. Zelfs dee ie ’t op den starfdag van Anneke, die toch meer as ’en moeder veur ’em gewêst was.En nou, deez’ mergen dat die Toonstelling geopend wier, is smid Roelfsenmeeras onrustig gewêst. Veur de smeejerij het ie geen heufd gehad; dóár moesten de knechts moar zurgen. En oan Dorus bedstee had ie ook geen rust gevonden. ’t Was hum ielkreis asof ’et dooie geloat van zien Anne genoade vroeg veur—dendief!En dan, Thom had hum almee onrustig gemoakt. Wat Dorus misdreef, zoo had ie gevleid, dat most de boas hum moar kwietschelden. ’t Was alles ontstoan deur de iedele deern. Och, de boas most er moar geen woord van sprêken as Dorus, met Gods hulp, weer bêter wier, went, dat zou hum heel zeker den dood op ’et lief joagen. Vergeven en vergêten, dat sting in den biebel!—Nooit van sprêken! Vergeven en vergêten! Smid Roelfsen het niks gesproken. Woar bemuujde die Thom zich mee! ’t Was goedheid, joawel, moar ’t miek ’en mins, bij zoo’n stoat,korzeleurig.Smid Roelfsen was arg onrustig gewêst. Ielkreis had ie op de klok en op ’t harlozie gekeken, vroeger het ie gezeid dat ie niet noar die Toonstelling wou; die fratsen en neie kunsten ’t was niks as verzuuking. Alêvelnóú,—hie mot er uut. Joa, de zurg veur den zieke blieft veilig oan Hanna, de dienstbooi, vertrouwd.—Hie mot er op uut!—Noar die Toonstelling? Nee! Moar hie mot er op uut!En,—een van de ersten die onder de kroonvlaggen deur, die Toonstelling binnengoeng, ’t was boas Roelfsen de smid.Of ie niet wou gezien wêzen? althans, heelegoar is ie achterum geloopen; en van ’t rumoer ien ’t darp had ie weinig gezien: zelfs niks van den oploop bij de Roskam, woar Tols de kastelein—zooas geproat wier—’en jonge kerl die met vals geld wou betoalen, uut de deur had gegooid.En ien den achtersten hoek, woar bijna geen volk kwiem, doar was ie verbleven, totdat Janna’s voader hum ’t bloed oan de kook brocht, en, noar den veurkant verjoeg.Moar ’en klein bietje loater was Roelfsen alweer in dien achtersten hoek. Hie steet er bij ’en schoapshok te kieken. Alêvel ’t oog gluurt op zied, en toeft op ’en duustere zee. Dóár, bij eggen en ploegen en streujbrêkers, doar stoan nóg de massinie-keurmeisters. Ze zin oan ’t eind van heur wark.—Roelfsen kiekt strak noar de[348]schoap’.—Hie heurde gelach.—Luuster, ’t geproat ku’j verstoan.„’En onooglik ding!” zeit er één.„Nommer Honderd en drie. ’En hakselsnijer. Inzender fabrikant: Thomas Brasser.”Smid Roelfsen keek zóó vremd noar de schoap’, dat ze allegoar soam noar den kant van ’et afschutsel drongen—Thom Brasser!!!—En gunder wier alweer gesmuuspeld, en gedrêjd oan ’en rad da’j ’et rakklen kos heuren; en,—weer wier d’r gelachen.Roelfsen kos ’t niet loaten êfkes noar die keurmeisters te kieken.—Bij den hemel! dat lachen ’t was niet te verdroagen!—En zijn oogen vonkten nóg ens noar dien hoek, en toen, toen liep ie weer onder den vlaggenboog deur, en bromde ien stilte:„Vervluukt geknutsel! Moar, joa, joa! Thom is ’en goeje; met zien eigen noam het ie den smidsnoam gedekt!”Ien ’t zolderkämerke van Janna Peters speulde ’t zunneke op den ersten Toonstellingsdag zóó vroolik, asof er ien de letste drie doag’ geen troan was geloaten. Moar, ’t spiegel wist ’et; rood zin ze gewêst die mooie oogen; rood, zóó rood, dat bijkans geen woater ’t het kunne verjoagen.’t Was ook hard gewêst.—Van Dorus het ze heel niks vernomen. En dan, asof ’t niet genoeg was dat ze, op ’t punt um noar stad te goan, ten einde tóch veur dat geld ’t kleedoazie te koopen, ’en booi most kriegen dat die begroeting moar simpel ien ’t Zundagse pak zou wêzen; nee, hoe hard ook, ’et argste dat kwiem nog: Op den loaten oavend van dienzelfden dag was hoar ’en briefke gebrocht, en wat er ien stond, dat trof as ’en hoamer. Luuster:„Liefste Janna!„Deze schrijf ik u omdat Dorus u afvallig is. Maar als hij zelf u losloat, dan gunt hij u aan den vriend, aldat ik schuldig staai, want ik was blind van liefde, zoodat het ienstee van mijn spaargeld het spaargeld van vrouw Anneke was. Maar de daad is geen daad. Zoudende vrouw Anna mij zeker meer als dat verleend hebben, daar ik alles van haar gedaan kos kriegen. Doch alschoon ik mijn gading nam, en wat mijn as rechtveerdig toekomt, de minsen zin dwars. Als ze weten dat ik den zak met geld uut het kammenet kreeg,—aldat het dyamanten kruus bleef liggen umdat ik het niet vinden kos—dan pakken ze mien, en gleuven aan niks meer.„Nu, mijn geliefde, deze is dienende om u te verzuuken, alsdat mijn oog op u geslagen, niet mag verriwweneerd worden, maar in genade, omdat ik goed voor m’n brood bin, en een tiende in de loterij speul. En in den biebel, die gij mien op pand hebt gegeven, steet argens,—maar ik kos ’et niet vinden: Deze twee zullen zalig zin. Dat waren de moordenaars aan ’t kruus. Zoo zeg ik Janna, zal er geen scheiding zijn tusschen ons; en wie ’et geld uut vrouw Annes kammenet ontving, en ’et karkboek op pand gaf, die[349]zal veur den rechter toch wel in alles met Thom Brasser geliek staan. Nou Janna, en daarum moet u dit in gedachtenis houwen; en zie, as gij zelfs alleen den avond van ’t meziek ien de Roskam met mijn woudt wezen, dan zou alles goed zin; en van ’t geld geen spraak, nimmendal!„In de hoop op minzaam, en dat wij samen voor eeuwig vereenigd zijn, verblijve uw eeuwige minnaar:„THOMAS BRASSER.”Joa, rood, bloejig rood het Janna heur oogen geschreid toen ze dat schrift had verstoan.—O! ’t Was dan woarheid: dat geld wier gestolen!Ien den ersten oanval van angst is Janna op de knieën gevallen, en het ze gesnikt: „Nee goeje God, Gij weet ’et, kwoads dee ik niet, ’en ’k stoai niet geliek met ’n dief as Thom Brasser.” En terzelfder stond wier ’t noar zoo oaklik benauwd, dat ze de oogen weer losdee.—As ze Thom afstoot, dan zou ie heur oankloagen en ien ’t verdarf brengen.—O lieven Heer! zou zij veur den rechter stoan; zou zij ien ’t gevangenhuus zitten! achter troalies en slot! Zij, ’et bluumpke van ’t darp!?—Nee, zie moar, ielkeen knikt heur toe; ’t jongmansvolk fluustert: Mooi Janna! Zelfs ’t riekvolk gêft heur de hand; en, wat heur benijdt, ’t mot toch êfkes heur oanzien.—En,nóukeeren ze de heufden van heur af.—O, woarum kwiem Dorus ook niet! Woarum liet ie heur los? Woarum gaf God heur de eer en den ermoei er bij?—Moar geen nood! Had ’et heur droef gestemd dat ’et geld ongebruukt most blieven,nóúis ’t en zêgen. Dóár in de loajtoafel, doar leit ’et zóó as ze ’t ontving.—Ze zal zich opmoaken. Ze wil noar ’t smidshuus, en oan Dorus ’t geld weerumgeven. Ze zal hum vroagen van ’t wát en woarum; en zeggen hoe ’t alles geschied is.—Alêvel, noar ’t smidshuus!?—Al was ’et niet woar dat Dorus heur losloaten wil, toch boog ie as kiend veur den grommenden voader. En de smid zal heur vatten in den iezeren vuust; en hie zal heur stellen veurThomsgezicht. En, as zij den schender verroajt, dan zal ie liegen, en zeggen.… dat Janna hum drong tot de doad, en dat ze heur grootmoeders karkboek verkocht.—En, o lieven Heer, dan gleuft hoar geen mins, en brengen ze heur weg, op den dag van dat feest, as ’enschandevan ’t darp!Dóár kreeg ze ’n ienval: ’t Geld begroaven ien den grond! Of, den zak ien de woaikolk smieten, bij oavend achter de elzen, oan den anderen kant van ’et smidshuus!—Moar, ien den hof zullen ze heur zien; en ’t ploffen ien ’t woater zullen ze heuren; en, Gert de veldwachter zal achter ’en schutting of boom stoan, en heur griepen.… O lieve God, wat benauwdheid!’s Anderendoags was Janna veul kalmer, en het ze zich goed gehouen. Niewoar, ze dee toch geen kwoad—behalve van ’t karkboek.[350]—Ze most redenieren.—As ze Thom ’en bietje te vrind houdt, dan zal ie heur ’t karkboek—veur ’t geld, dat ze toch niet van nooj het,—wel weergeven; en, eenmoal zoo wied, dan loat ze hum trekken, den valse!—Joa zeker: den valse!—Moar toch, as ze rechtveerdig is dan mot ze ’t erkennen: Wat ie misdee, dat dee ie veur hóár. Die bedreiging in den brief, ’t kan deur den gloed van zien liefde wêzen.—En, of ie tóch slecht is, wat geet ’et hoar oan! ’t Zal zich alles opkloaren ien ’t eind. En zeker! dwoas zou ’et wêzen zich de vreugd en de eer van zoo’n dag te verdarven.—Wie weet,wie weetzelfs, of Dorus ien ’t letst nog niet opdoagen kumt! ’t Kos wel alles onwoar wêzen wat Thom heur berichtte. Onwoar, dat Dorus zoo streng had geschimpt tegen de eerebegroeting en „’t iedel gepronk van gekken en dwoazen”. Onwoar, dat er um ’t stuk van zien moaksel, en zien liefde veur hoar, al bloedige ruzie op ’t smidshuus gewêst was.—Joa, Janna zal redenieren. Nou ’t geld onoangeruurd bleef, nou is ze toch vrij, en kan ze doen woartoe de wardiering heur riep.—Welzeker, ze zal niet beangst zin, zij—Janna,—Nommer één van de drie!Maar in weerwil dat Janna aan den avond vóór het groote Landbouwfeest met zulke gedachten was ingeslapen, zoo stonden haar mooie oogen bij ’t ontwaken toch lang zoo fleurig niet as ’t zunneke oan den hemel.—Blij-angstig, wonderlik vremd, klopte heur hart. ’t Zag er buuten uut asof ze noar de Nimwêgse karmis most; en de veugels ien de boom’ veur ’t roam, ze sjilpten en zongen alsof ’t meziek van den oavend alvast was begonnen. Moar toch, Janna’s oog vloog ielkreis weer noar die onderste loaj van de loajtoafel, woar, ien den achtersten hoek, onder prullen en dinger, dat zekske met specie verburgen lag.—Noe, ze wil er niet meer oan denken; ze zal lochtig wêzen. Niewoar, ze het zoo verlangd noar den stond dat ze zich opmoaken kan en zich tooien, um „’t pronkstuk te wêzen van ’t Toonstellingsfeest.”Alêvel, ’t is nog te vroeg, veul te vroeg. Thom het gedrongen dat ie hoar noar ’t Roadhuus zou riejen.—Noe ’t was goed.As ie ’t karkboek meebrocht, het ze gezeid. Ze most hum winnen niewoar? En moeder zou meevoaren ook! Zoo had ze besloten. D’r zou veur moeder nog wel ’en ploatske op ’t Roadhuus wêzen; wel zeker.—’t Sloeg tien: um twoalf zou Thom met z’n kerreke kommen. En Janna—onrustig—het nog gedurig oan de huusdeur gestoan.—Och, as ze rechts en links kiekt, dan het ze toch ielkreis zoo’n stille hoop of Dorus nog kommen mocht.—Maar nee; hie kumt niet. Ontrouwe oan ’t woord! Afhankelik kiend! As Leendert ’t moar wiest, hie zou heur roajen en steunen, en vast verlossen uut den strik, die den loensche heur spant.—Och, voader en moeder te sprêken, ’t is heur niet meuglik gewêst.[351]Zie, een oogenblik later staat Janna’s lief gezichtje weer minder bedrukt.—Boven de lindes van ’t karkhof flappert ’et rood wit en blauw heur zoo vroolik toe; en luuster, ’t gegons van lêven en vreugd ’t klinkt almee uut de verte.—Spoed dan Janna, spoed! Oe kroon mo’j niet missen! Noar ’t kämerken, vort!En op heur kämerke had Janna nog warks genog. Toen ze in ’t gries parremat met bajees veur den spiegel zich eiges terdeeg bekeek,—joa, toen mocht ze ’t priezen. ’t Hartje van ’t wit sjemizet,—noar de mode ien stad—doar zullen de andere twee geen gedachte op hebben. En,—moeders grenoatslot is wel niet zwoar of groot, moar—’en halske zoo poezel en blank zullenNelaen Driekske niet toonen.—’t Is vremd, hoe dukkels het ze niet vroeger ’t klein moedervlekske hier oan de kin met ’en bietje kriet of witkalk bestreken; moar, siends Leendert hoar eergister zei, dat ’tstadswas, en ’t kinneke nog ronder en blanker miek, nou mot ze bekennen:—’t steet oarig!—Alêvel wat ’et heele geloat belangt, as ze goed kiekt dan is ze toch bleêker as anders.—Van al den onrust misschien.—Wacht, de klapreus die ze bewoarde kan ’t licht verhelpen. Zóó, tussen duum en vinger gemurwd, mot z’m êfkes moar drukken op ’t donzige vel.—Te stark!—Ze kan ’t wel verdrieven.—Moar kiek, nóu is’t weer te min. Janna kan niet best zien of ’t op ielke wang wel allins is.Met ’t kleine spiegel ien de linkerhand kiekt ze van rechts ien den groote; moar—de groote koatst glanzig de zon die krek op ’et roam steet. Ze mot den groote ’en klein bietje van den muurkant afdrêjen. Zóó!—Joa, ’t kleurke oan deez kant is goed; moar hier? Den spiegel kan nog wel ’en zierke op zied noar veuren.Alêvel, op stond dat Janna den spiegel nog wiejer van den muurkant drêjt, keert ongemarkt de spieker ien den lossen kalkmuur den kop noar umlêg.—Zóó, nog ’en kriezelke dwarser getrokken, dan kan ze meteen zich eiges van achter bekieken.En de spieker grienzelt en sukkelt al wiejer ien de kalk noar buuten; alêvel, zien kromme punt houdt nog vast oan den muur, en ’t dik eindje touw bewoart nog heel êfkes ’t verband tussen ’t glas en den spieker.—Bestig! Nou kan Janna zich heelegoar zien; van veur en van achter.—Niewoar, as Dorus heur nou toch ens zag!—Moar, wat denkt ze oan hum! As Leendert, de Road, ’t heele darp, joa zelfs de prins hoar zóó zien zal.Janna vuult toch êfkes ’en scheut deur de borst; went krek zoo noabij as ze zich eiges nou ziet, zal straks de prins tegenover heur stoan.—Moed Janna, en begriep wie da’j bint! Zeker, wát ook gromt en bloast ien ’t lêven, veurmooigeet alles op zied; en, of[352]ze ’t, wangunstig, vergankelik nuumen,—ien de kark da’s wat anders—gegroet, de druif zin te zoer, zei de vos.Nog met de hand aan den grootsten spiegel, ziet Janna nu luisterend op.Ze heurde rumoer onder ’t roam, en drukte en lêven in huus.O! as ’t de veldwachter was! Moar nee, ’t zal Thom alvast met ’t kerreke wêzen.—Och, as ’t Dorus nog wêzen mocht!.… of, Leendert!—Nee luuster, ’t is moeder die roept: „Kom Janna, kom gauw!”—Joa! Janna kumt.—’t Blauw strikske op ’t gemoed mot erst nog ’en bietje terdeeg gedoan. Moar,—’t spiegel, die wel wat stark noar veuren helt, wordt zwoar in heur hand. Ze drêjt hum weer hoastig terug noar den muur. Alêvel,.… woar schiet plots ’et licht met de koamer noar toe! „Help, help!” ’t stuk zwiept veuruut. Vuur spat uut heur oog! En sterker gilt zij: „Help, moeder, help!”En vrouw Steyntje, versuusd en gejoagd deur ’en toestand umlêg, woarveur ze heur kiend kwam hoalen, schrikt bij ’t ienkommen, en roept: „God, Janna wat doe’j!” en griept noar den spiegel, die ’t kiend langs ’t geloat streek.Eén oogenblik wist Janna van hemel noch eerde. Moar toen—toen zag ze met ’en zwonk heur moeder, en ook ’en groote, heel groote oranjekokarde op moeders borst; en—ze wist zelf niet woarum—toen begos ze te lachen, hard, oaklik, en zonder begriep.Moeder wier kwoad. Den spiegel van boven tot onder geborsten!—En beneden zoo’n toestand! En dan zu’k onzinnig geschater!„Ge most liever schreien!” zoo roept ze: „Joa schreien, ’t was bêter. O God, wat ellend op deez dag!”En—veur Janna was er niks méér neudig. Bij den letsten schoaterlach zag ze moeders duuster geloat; en ook bij ’en glimp van de zon, de loaj woar dat geld in lag, en—met de hand oan ’t geloat, zeeg ze plots bij heur moeder neer; bleek, maar zonderling rood gevlekt, losberstende ien troan’, en kloagende: „Nee, moeder, ik dee toch geen kwoad! nee, zoo woarlik as God!”Terzelfder tijd dat Janna—aleer ze zich kleeden ging—aan de huisdeur tuurde of de ontrouwe nog komen mocht; in den eigen stond lei Dorus ien koortsgloed te bed.Ge weet ’et: smid Roelfsen was naar de Toonstelling; en Hanna zou goed oppassen, en ’t medicijn geven; dát het ze gezeid.Toen Hanna bij de bedstee ’en bietje getoefd had, en Dorus—zooas ze begreep—heel rustig sliep, toen is ze moar opgemarsierd, went, met zoo’n drukte ien ’t darp is ’t natuurlijk dat ’en mins liever ’en keer oan de stroatdeur steet as ien ’en dompigkämerkebij ’en zieke te zitten as ie toch niks van nooj het.En terwijl Hanna aan de deur stond, kwiem aan den achterkant van ’t smidshuis, langs het schuurtje bij de kolk, een welbekende[353]schier ademloos aangeloopen. ’t Was Thom.—Bij de achterdeur gekomen, staat hij even stil; luistert; wischt zich het zweet van ’t gelaat, en sluipt dan zachtjes het huis in.Weinige oogenblikken later bevindt hij zich in het kleine vertrek waar Dorus te bed ligt. ’t Is vrij donker in dat benedenkamertje naast het groote keukenvertrek, en vooral aan den kant van ’t afhellend dak waar zich de bedstee bevindt.Thom, op een stoel neergevallen, snakt naar adem. Van ’t vreeselijk loopen is hem de borst als dichtgeschroefd, en gloeit hem een vuur in de keel.—Vervluukt! Dat geld, dat verwunste geld zou ’t alles bedarven! ’t Was ’enzeeuw, ’enongangboare munt, had Tols ien de Roskam gezeid.—Thom had gedocht dat ’et ’en groot soort ouwe rieksdoalders woaren. Wie had er z’n lêven vanzeeuwengeheurd!—Moar zeker, domheid was ’t gewêst um ’t meeste geld veur zich eiges te houen.—Alêvel, as de nood oan den man kumt, dan zal ’et karkboek bewiezen veur wie ie ’t gedoan het.—De nood zal êvel niet kommen. Geen zurg! ’t Zal alles veur Dorus’ rekening blieven. Joa zeker, dát mot ’et!

„’t Liefde-woord van God geschonken,Ook in ’thartmet goud beklonken.”—En zou ze Gods woord dan berooven veur eigen glorie en proal!? Nee, nee! Grootmoeders karkboek—’en sieroad van bêtere doagen—zou ze ien eere bewoaren. En Janna streek met de vlakke hand over de messchramp op ’t binnenstuk, en sloot toen de klampen.Nou tuurt ze op ’t buutenwark. Tussen de sterrekes ien ’t goud woaren bluumpkes geteikend; en ’en troan blonk heur ien ’t prachtig blauw oog: ’t Was toch arg, en ’en roadsel niewoar, dat ’en blom—’en roos en ’en lelie, zooas ien dien eigensten biebel sting,—deur God zoo mooi en zoo kleurig woaren getooid, en, dat ’et mooiste boerenkiend, die ’t reuske van ’t darp wier genuumd, nog minder as ’en onneuzele blom ien den hof is, en zelfs geen tooi of versiering kan kriegen!—Bidden?—Nee, Janna gleuft niet dat ’et helpen zal.—Alêvel, umdat ze ’t karkboek niet schond; en.… as Thom dan toch.… ’t kruus liet blinken.… en met de gouwe tientjes rammelde.… hoog ien de locht.… Wie weet!’t Mooie köpke had driemoal geknikkebold. Op den stoel veur ’t roam was ze ien sloap gevallen.Op ’t oogenblik dat ’et mooiste kind uut de Bêtuw oan Thom heur nood het gekloagd, en bij hum—den verschopte—te biecht most kommen, toen het hum ’t hart gebonsd ien de kêl.—Moar veurzichtig! De verzuuking most ie weerstoan. Erst de boan nog gevêgd en ’t lokoas gewonnen!Bij ’t schuurtje aan de waaikolk gekomen,—het ie geluusterd. Zachte hoamerslagen het ie geheurd. De vrind was oan ’et wark.Thom most erst nog ens oajemhoalen.—Toen is ie binnengegoan.Dorus zag op. ’t Lampje aan den muur verlicht zijn kloeke voorhoofd, dat nu toch gefronst is.—Bijkant den ganschen dag had ie gewarkt ien voaders smeejerij, snakkend noar de schofturen, en—noar den oavend veural, went God was ’t bekend hoe ’t stuk nog gereed kwiem!Met ’en duisteren blik kiekt Dorus noar de deur. Hie wist dat Thom zou kommen, en doarum liet ie de deur open; alêvel ielkreis docht ie oan ’en voader, die—veur ’t oog as gewoon—toch niks te goed is um ’t wark van z’n kiend te verdarven.[332]O, Dorus geleuft ’t nou zeker, ’t was voader die ’t dee. Geen lêvende ziel het den sturm ’s nachts geheurd.—Thom, joa, Thom alleen. Um voader te spoaren misschien.—Zie, doar was ie, den beste!Toen Dorus zag dat ’et de vrind was, toen hief ie den hoamer weer; went vortmoaken mot ie, alschoon ’t ook lapwerk zal blieven.„Janna gesproken?”„Wel zeker; de groeten weerum.”„En?”„En.… dat ’t goed was.”„Goed!?”„Joa, goed of niet goed.… Wát zal ik oe zeggen!”„’k Docht wel Thom, dat ’t heur verdrietig zou moaken. ’t Treft ook zoo kwoad as ’t kon. ’k Wou hoar, en geen mins—zelfsou niet van ’en joawoord sprêken eer ik heelegoar kloar was; en zie, nou ’k hoar giesteren vroeg.…”„Wil ik oe wat zeggen Dorus? ’En mins die moar één fout het, het ’en groote.”„Wat zou dat?”„Wie van Janna ’en woord ten kwoaje dorst sprêken.…”Dorus kiekt êfkes op:„Die zou met mien te doen kriegen!”„Natuurlik! èn met mien. Moar is ’t óók kwoad dat Janna weet dat ze mooi is?”„Wat mein ie doarmee?”„Ik mein Dorus, da’j geen koek mot verliezen a’j ze eiges wilt êten. Luuster: met die prinsenbegroeting hebben ze Janna ’t heufd doen drêjen. Zie Dorus, ze had op ou gerêkend veur bijstand en versiering; maar nou gij geen tied hadt um er over te sprêken, en hoar van mergen zoo bot liet weggoan, nou most wel ’en ander.…”Dorus’ oog vonkt omhoog. De hand met den hamer blijft roerloos.„’En ander! Wát zou hoar ’en ander!?”—Moar Dorus most bedoard blieven. Den angst dat ie mergen niet bijtieds met ’t stuk kloar zou wêzen, de woeling ien ’t hart dat zien voader hum ’t leed had gedoan, dat miek hum wat koortsig.„Misschien,” hernam Thom: „was ’t bêter a’k gezwegen had Dorus. Alêvel, wa’k denk dat zeoumisdoen, dat hebben ze mien misdoan.”„Moar wat dan, um Gods wil!?”„Noe, bedoard! ’t Was zoo arg niet.—Leendert Meermans is sedert ’en poar doag’ ien ’t darp. Um ’t vertoon van den prins het ie Janna noar ’tHemelrijkgetroond, alschoon ’t met Nela kwaad bloed was ien ’t lest. ’t Mot doar ’en vroolikke oavend gewêst zin: went, toen ik met ou boodschap dat Janna moar wat geduld most hebben—oan ’t Peters-huus kwiem, toen zag ik.… Maar nee, nee! ’t Was al wat duuster, en.…”Dorus vuult dat ’t bloed hum noar ’t hart sloat; alêvel kienderachtig was ie nooit; den drift mot ie verwinnen:[333]„En ie hebt toen gezien.…?”„A’k zeker wist da’j ’tJannaniet wieten zoudt?”„Ik vroag oe, wat hei’j toen gezien?”„Ien ’t schemerduuster zag ik heur soam den bongerd uutkommen, en Janna geleund ien Leenderts erm. ’t Scheen wel asof er bij Meermans zwoar getraktierd was, went over ’t vonder het Leendert heur stik gedroagen; en bij de deur, nou, doar most ie toch ’t loon hebben, zeidie, en toen kuste ie hoar.”„Gelogen! zoo’n kiend te besmêlen!” roept Dorus.Thom keek beduusd.„Ge loat iemand niet uutsprêken Dorus. Wie zeit er ’en woord ten kwoaje van Janna! ’t Erm kiend—alschoon ien ’en soezing, ze weerde hum af, en zei dat ie goan most.”Er klonk een geweldige slag. Met kracht had Dorus den hamer van zich weggeslingerd.—O God, zoo’n wicht wier te zwaar!—Wie, wie durft hem noast ’t kiend van zien harsens, ook ’t kiend van zien liefde verdarven!—Vort! Thom mot op zied! Den oaterlink zal ie sprêken. Met deze hand hier, zal ie hum de harsens klooven, as ie ’t zou woagen nog ’ens ’en oog op zien liefke te sloan!Alêvel Thom is Dorus’ beste vriend; en Thom brengt hum tot bedoaren. Niewoar, ’t was veur Janna ’en verzuuking gewêst, woar Dorus, deur ’t wark dat hum dien dag, noa zoo’n joawoord! ien huus hieuw, toch ook onwillens toe had bijgedroagen. Moar luuster, ’t woord dat Thom heur ien ’t oor het gesproken, dàt had heur tot troanen geruurd. Den toeleg van Leendert, ze had hum verstoan en veracht. „Trouw was ze,” zei Thom: „en trouw zal ze blieven: Zeg oan Dorus, zoo sprak ze bij ’t einde: da’k zien komst en zien road wel geerne gewild had; moar nou, loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.—Zóó sprak ze Dorus, dus, blief nou moar rustig oan ’t wark; a’j zuumt dan kwiem ie heel zeker niet kloar. Voorts, denk van oe voader geen kwoad; maar ook, denk oan den nood die Janna mien kloagde. Wat gij niet hebt, dat ku’j oe voader vragen. Gij Dorus, gij bint er zeker de noaste wel toe.”Toen Thom was verdwenen, goeng Dorus toch êfkes noar buuten. De frisse oavendlocht most hum ’en oogenblik speulen langs ’t gluujende heufd. Ien de richting van Janna’s woon spitst ie den blik; en ’t hart klopt met sloagen. Of ’tHemelrijkmeuglik zien hel ook zou wêzen! Maar nee! Wês rustig Dorus; a’j toegaf oan ’t koken van ’t bloed, dan was ’t met den arbeid verloren. Janna blieft oe toch trouw. Het ze ’t niet eiges gezeid: „loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.”—’t Kostelik stuk!—Bijtieds!—en mergen, klokke zes ien de vroegte, mot alles wat meedingt op ’t letste bezurgd zin! En behalve den bak mot ’et rad nog gemoakt en besmeed worden, èn, al ’et beschoadigde met vuurlak beschilderd!—Luuster: de toren sleet negen.—Dus ook nog negen uur tied!—Negen, niks meer!—Dorus’ hand drukt het kloppende[334]hoofd.—Moar toe dan: die gloed zal bedoaren.—Zie, ’t lichtje ien ’t schuurke ’etroeptas ’t flikkert.—Toe dan! Veur tweeën mot ’et houtwark kloar wêzen, zal ie ’t rad nog bijtieds in voaders warkploats besloan.Nou is Dorus weer binnen.En in de stille warkploats doar heurt de doalende nacht, bij poozen, den beitel en schoaf, of ook ’et snorrende drêjwiel; of—weer den hoamer die klinkt.Twoalf brommende sloagen dreunt de karkklok.—Al twoalf! En ’t rad nog oan stuk!—Wie was doar? Wie vluukt hem den ganschen tied in ’t oor dat ie niet kloar kommen zal? Wiezeithum dat zoo’n gelapt stuk wark toch niks as ’en vod zal wêzen!?—Joa kiek, ’t is woar, dat hout zit niet hoaks; de bak veur de garf, leit op zied; zie, ’t heele ding slingert en drêjt van hum af.—Moar nee, da’s verbeilding.—En Janna en Leendert ze goan ook niet soamen doargunder over ’t vonder.—En voader gluurt niet deur de reet van ’t beschot. Nee, ’t is alles de gluujing van ’t heufd.—Kom, ’t oog flink geopend, de hand weer oan ’t wark. ’Et stuk mot gereed! Deur ’t wark zal Dorus toonen wát ie vermag—al het ie geen hand of geen kracht as zien voader.En de nacht vervliegt, ’etdrêjwielsnort, en.…Twee bromt de karkklok.—Luuster: ’en kiend schreit van verre. Nee, ’t is de nachtwiend die suust ien den wilg bij de kolk.… En, nog giesteroavend stond ie doar buuten bij die kolk; met zien Janna; hoar kussend op ’t Mei-zuut geloat. En nou!.… Joa toch, ze schreit:„Woarum schreit ie Janna? Da’s niet oarig. Ziemoar, zie: ’t drêjrad snort; en de beitel het geen rust. Is ’t niet veur ou m’n liefke! m’n lêven!”En Dorus oogen zijn dolken op ’t werk bij ’t flikkerend kwijnende lampje. ’t Wastwee, en nog was ’et houtwark niet kloar. En.… Drie, bromt de toren.—Goddank! met het voltooide rad en den gebogen ijzeren hoepel oan den arm, snelt Dorus nu de kleine werkplaats uit. ’t Vuur dat hem in de aderen brandt jaagt hem voort. Joa, hie zal toch nog kloar kommen,joa! Of ’t heufd ook geet bersten, zien wark zal voltooid en véur zessen bezurgd zin!Ien den oavend is smid Roelfsen arg onrustig gewêst. Dat Dorus siends lang as dwoas het geknutseld, dat begreep, dat wiest ie.—Gekheid, domheid was ’t.—Alêvel te roazen met oe eenigst kiend, ’t was muujte en last; en—toen Anneke nog lêfde, toen was ze toch ook zoo gek met den jong!—Loat ’em, loat ’em! had ie nog ’s mergens gedocht! as Dorus gewoon zien plicht duut, ien Godsnoam, dan loat ’em![335]Moar ’t oavend is smid Roelfsen onrustig geworden. Dorus had den heelen dag bij ’t wark niet gesproken. ’s Middags oan toafel het ie geen spier gegêten! En siends den oavend,.… a’j zoo’n kiend dan niet ziet, en noar zoo’n schuurke niet goan wilt; en as zoo’n dink dat ie moakte, dan toch—zooas Thom het gezeid—kapot is gesloagen. En ook, a’j van vremden mot heuren, dat zoo’n jong zich eiges tegen ’en erm iedel dink verproatte.… niewoar.…?Roelfsen was onrustig en arg korzeleurig geworden.— Nou, as ’t kuuken wiezer as de hen wil wêzen, en ie niemand, zelfs geen voader van nooi het; loat ’em dan, loat ’em! Moar—toen Thom hum, al vrij loat genacht zei, toen vroeg ie toch asof ie ’t niet bêter wiest:„Dorus nog zeker noar ’t darp toe? Wat blief?”Dát was veur Thom ’en okkoazie! Joa, siends giesteroavond dat hum ’et woord van Janna oan Dorus verraste, kookte hum ’t bloed as ’en hel, en het ie gezworen dat ’t kiend, dat hum op den letsten karmisoavend—al was ’t ook onwillens—ien zoo’n wonderen hemel brocht, de zien niet zal wêzen, al zou Gods vuur heur soam ook te pletter sloan, en hie eiges ’en Judas worden.—Joa dit was den okkoazie! De trom van de mallemeulen en de schotse drie van ’t urgel, ze bonsden en snerpten hum ien ’t oor: Wie niet stark is mot slim zin.„Dorus noar ’t darp boas! God gaf dat ’et woar was.”„Woarum?”„Boas Roelfsen, a’k oe niet alles verplicht was, ’k zou zwiegen! moar och, d’r bruujt wat kwoads, ’t is met Dorus niet goed.”„’k Zou niet weten woarum.”„Moar ik des te bêter.”„Nou d’r uut as te blief!”„Och, ge begriept ’t zelf: Dat Dorus buuten oe um bleef warken,—ien Godsnoam! En, dat ie zich eiges versmeet oan Janna van Peters, das droevig, heel droevig.”„Nóg ens, veuruut; en kort as te blief!”„’k Zal ’t wêzen boas Roelfsen, ien Dorus’ belang: Dorus het geld neudig; geld veur ’t stuk dat ie moakte en betoalen mot eer ie ’t lêveren mag, en geld ook veur z’n liefke, dat ze met de erste Toonstellingsdag, zied en goud kan droagen, ten pronk veur de Bêtuw en ’t Koninklik huus.”„Geld veur zoo’n dink; zoo’n knooisel!” buldert de smid. „En geld ook veur pronk van ’en dern, die hum striekte met lokkende oog’! Geld! dát vroagt ie van mien, van mien!”„Nee, ik vroag ’et veur hum, boas Roelfsen: A’k moar één honderd gulden kos kriegen, zei Dorus, dan was ik geburgen.—Nou boas, nou weet ie ’t; en, ’k zei ’et oe vrij veur de vuust.”’t Was genoeg. Thom had ’et goeje woord veur Dorus gesproken.En de uutwarking?—Of er nog twiefel kos wêzen. Smid Roelfsen had geweerlicht met de oog’; en ’en bons op de toafel had Thom de deur uutgejoagd.[336]Toen Thom vort was, is Roelfsen—ien stee van noar bed te goan, oan de klaptoafel, ien ’t lamplicht goan kieken.En—ien ’t rooje vlemmeke het ie ’en snuutje gezien, zoo mooi as van zien Anne, die nou al krek tien joaren dood is; en joa, ’t was ook ’t geloat van klein Doruske; krek, op ’en prik, op ’en hoar.—Kleine roerdomp; ’t pluummutske trekt ie van ’t heufd; de zwarte flikkerende eugskes zuuken noar ’t licht; en, as ze ’t licht niet zuuken, dan zuuken ze moeders borst.’t Was Roelfsen asof ie kienderachtig wier; en dat was ie anders nooit; hie wreef de handpalm langs ’t oog.—Dorus, Annekes spiegelbeeld; Annekes glorie! zucht hij hoorbaar; en dan weer zacht: ’t Most altied méér dat jong; altied wat bêters; en uutblinken!—’k Weet niet woarum de leem wiezer as de pottenbakker mot wêzen.—En dat geknutsel zou noar de Toonstelling motten! Moar nee, ’t zal niet woar zin!.….…—En toch, as zu’k geknutsel—’en haksel- of streujsnijer, zei Thom—dan tussen al dat buutenlands spul parrierde, veur ’t oog van ’t darp; van de Bêtuw; joa zelfs van ’t vorstelik huus!Steeds starende in ’t flikkerende licht, ziet Roelfsen plotseling weer een tafreeltje uit den tijd toen zijn Anna nog leefde:—’t Klein jong had ’en poort van turven en koartpapier gebouwd, met ’en toren d’r noast. ’t Stuk stond midden ien de keukenkoamer, en ’t was oarig misschien.—Moar, as ’t dan werm is, en druk ien de smeejerij! Roelfsen was korzeleurig gewêst, en had ’et dink uut den weg geschopt, dat de torenkroon met den uutgesneejen en vergulden hoan, op de ploat en ien ’t vuur was gevallen.—’t Wier toen een middag van opstand en troanen. Moar ’s oavends, toen moeder Anne met rooje oogen hier oan deez’ eigenste klaptoafel zat, en ’t jong d’r noast sting, toen het voader ’t beste wiefke langs ’t kinneke gestreken, en ’t jong ’en dubbelje ien de hand gestopt, voor de kosten van ’t goudpapier van den verbranden torenhoan.—En toen, toen het ie vier oogen zien glinsteren, en bij zich eiges gezworen, dat ie ’t gebouw en geknutselnooitmeer verschoppen zou; nooit,nooit! as ’t jong moar leeren wou, en z’n plicht doen, en ’en smid worden, zoo ree as zien voader.En turende ien ’t vlemmeke,blevende vier oogen gliensteren, en keken hum vroagend oan.—Of ie den hakselsnijer zien wou?—Nee, loat ’em, loat ’em! Wat Dorus buuten zien voader bestoat, doarblieftie ook buuten.—Alêvel, as toch meugelik zoo’n dink wierbekroond! ’t Wark van Dorusbekroond!!! ’t Wark van Annekeskiend!—En as ’t jong dan nog geld mot betoalen eer ie ’t bezurgen kan; en nou ien verlêgenheid zit!Smid Roelfsen tuurde nog altijd in ’t licht.—D’r zat ’en dief oan de pit. Hie kneep ’em d’r af.—Zóó’n dief, dat was geen zwoarigheid. Moar.…—Roelfsen keek angstig.—Hoe lang ie zoo zat, en of ie ook dummelend insliep, hie wist ’et niet. Ien ’t einde,[337]opgestoan, liep ie van de klaptoafel noar de deur, en van de deur weer noar de klaptoafel.—Welzeker, as Dorus hier veur ’em stond, dan zou ie hum vroagen: Wóárum, wóárum ook alles buuten voader gedoan? Woarum, ook nooit,nooitgeproat: alschoon ikke niet proat!—’Eneigen uutvindsel, woar ie zelfs op deToonstelling mee parrieren kunt, da’s nog wat anders as ’en poort van turven, of knutseloarij.—En,—’t mooiste darpskiend—as ze niet dwoaselik is, wat roakt ’et of ze geen geld het! Had oe moeder geld toen ’k ze op den neijoarsoavend, achter de smidse veur ’t erst ien den erm hiew, en heur zei da’k er nooit een zou liefhebben ashoar! Geld! wat wiest ze van geld! Heur voader was ’en arbeidsmins; moar oogen had ze as krôalen, en, gluujend kosten ze stoan van liefde veur mien en—veur ou! Geld! woarveur had ze geld neudig?—Wou ze uutblinken? Nee! Moar ik, ik wou ’et. Met de karmis zou ’t wêzen. Ielkeen zou ’t weten dat de grofsmid den goudsmid regieren kos.—Geld! Versiering!Met de forsche hand op de klaptafel geleund, staat nu smid Roelfsen een oogenblik stil.—Of ’t weer eendiefis, die aan het flikker-licht vonkt? ’t Besluit schijnt genomen.—’t Is alles rustig in huis. Thom, en de knecht, en Hanne de dienstbooi, ze gingen sinds lang al naar bed.—En Dorus?—Noe, loat ’em, loat ’em!’t Vuur aan den haard is uitgedoofd: smid Roelfsen steekt een gereedstaand lantaarntje aan; dooft het lamplicht, en verlaat de keukenkamer.De koekoek slaat vier.—Vier! dan mot ie toch straks wel gesloapen hebben toen ie Dorus op ’t kelderkämerke bij Annekes kammenet zag stoan, en ’t gekras van de ringsleutels ien ’t slot geheurd het; toen ie ien d’ eigen stond, moeder—den engel—op ’t jong zag toeschieten, en drukken oan ’t hart, en kussen op ’t veurheufd; toen ie zag dat ze ’t kiend uut die kast ’en zak gaf met spoargeld, en ook heur dyamanten kruus, heur erste kleinood. Joa zeker, toen het ie gedreumd, lang en zwoar.Moar nou, nou ie deur ’t veurhuus getroojen, de keldertrappen is opgegoan woarlangs zien engel op den kouwen wientermergen—nog killer as ’t ies ien de kolk—wier afgedroagen; nou ie ien ’t holst van den nacht, de deur losduut van ’t kämerken woar grooter schat ging verloren dan die er veur Annekes kiend blieft bewoard; nou is ’t ’en suuzing, die den forsen smid op den durpel beruurt.—Dat ie nóu woakt, dat weet ie; moar, t oog spitst ie veuruut.—Wat ie ziet, hiebegriept, hie geleuft ’et niet: ’En moanglimp, deur ’en hart ien ’t vensterluuk, speult op ’t blanke linnen van Annekes losstoand kammenet.—Is ’t ’en schim, ’en spoeksel misschien?—Moar nee, zie! En ijlings toegetroojen, steet ie as ’en bargroei stief, en vliegt hum ’et bloed met woestheid noar ’t heufd. ’t Kunstig slot is verbroken![338]—Bij God ien den hemel, z’n kiend wier ’en dief! Annekes eenigst.… gebrandmarkt veur hier en veur ’t eeuwige lêven!En bij ’t venster ien ’t moanlicht met grootmoeders karkboek op schoot, sliep Janna, ’t mooi reuske van ’t darp.En de moan ging zuutjes passieren.En binnen smid Roelfsens smederij brandde omstreeks hetzelfde uur—het vierde na middernacht—de kleine katrollamp; en soesde de blaasbalg; en vonkte het kolenvuur aan de smidse, alsof ’t overdag was.Dorus is er aan ’t werk.Gezwiept en met jachtigen angst—ielkreis luusterend, en vluchtig opziende noar de binnendeur ien den hoek, het ie den dunnen hoepel veur ’t rad van zien warkstuk gesmeed.—Met de bouttang gevat, en ’t iezer um ’t rad gesloagen, gluujt den vurigen ring oan ’et hout; moar—starker zien heufd.—Alêvel veuruut!—’t Deksel van ’t woaterluuk noar boven gehoald. ’t Rad noar beneden.—Heur, ’t sist in de diepte.…., as ’en slang; as ’en voader die hum ’t wark wil verdarven! as ’en spoeksel dat grienst: ’t Is al muujte vergêfs!—Moar toch veuruut! As ’t stuk niet kloar kwiem dan woar den uutzicht verloren. Voader zal hum ’en droomer en knutseloar nuumen—onbekwoam veur ’t wark; en, Janna zal wachten.… wie wisthoelang.—Gezwiend, ’t rad noar boven gehoald; op den vloer getuuld; met nêgels beklonken!—Moar groote God: of ’t hout gezwollen, of ’t iezer te klein was, de band is geborsten; ’t wark van ’en uur leit onnut; verbroken—o God!En na ’t koortsig gejaag van den vroegen morgen tot nu in ’t holst van den nacht, nu dreigt het hart hem te bersten in de hijgende borst, en glijden de zweetdroppels hem tappelings van ’t breede voorhoofd langs de slapen. ’t Is een aanval van koorts, die hem schudt en tandenklapperend doet rillen als een paard in ’t gareel.En op d’ eigen stond, riep de koekoek ien ’t achterhuusvier, en bromde de karkklok ’t heur noa.Nog twee uren het Dorus veur ’t wark; twee uren; niks meer!—Moar luuster, buuten krêjt de hoan.Of ’t vroeg, of ’t loat ien den nacht is, as de hoan krêjt dan sprêkt ie van lichten ien ’t Oost, van lêven en frisheid.En Dorus, alschoon de oajers hum zwollen, en de erms zin gekneusd! en de hand’ zin verlamd; alschoon ’t rad veur zien oog’ ien stroalen verschiet, en krimpt, en weer klinglend uiteenspat.„Moed, moed!” zoo sprêkt ie.—En, wiejer krêjt weer ’en hoan—wel meuglik op ’t arf van Janna, zien liefde!—Moed Dorus, moed, en oan ’t wark!—Veuruut! Den geborsten band mot ielings van ’t rad gedoan, en ’en neie gesmeed!—Woarum kwiem Thom niet helpen? Vremd dat ie kos sloapen deez’ nacht. Nou, loat ie sloapen den goeje! Oan Dorus’ wark mocht toch geen ander de handen sloan.[339]En de moat van ’en neien band is genomen. En de bloasbalg soest; en ’t vuur vonkt weer op.—Moar luuster.… Wat klonk er in huus?—’En slag van ’en deur; ’en dreun.…!Met de hand aan den blaasbalg, en de pook in den gloed, staren Dorus’ glinsterende oogen naar de binnendeur der smederij.„Wie is doar? Wie!?” zoo roept hij.En de deur geet open; en doar gunds ien den grauw duustren hoek, zie, doar stoat de mins, die hum ’en droomer en onbekwoam veur ’et smidswark nuumt, die ien ’t einde ’t geknutsel muu, bij ontied en nacht zien vinding te verdarven zuukt.Strak, onbeweeglijk steet Dorus.Smid Roelfsen op den dorpel, houdt zien lanteern ien de hugt.’En oogenblik mot ie bezinnen en oajemhoalen. Alschoon ie ’t gedreun van den hoamer geheurd had, ’t verraste hum tochden diefhier oan ’t warken te zien.Nou steet ie veur ’t kiend:„Dief! wat doej’ hier! zeg,wátveur den bliksem!”Of er ’en donderslag volgde op ’tvuur: Dorus heurde ’em niet.Debliksemwas iengeslagen.Toen de morgen grauwde, en de Betuw nog onder ’et dek van den herfstdauw lag, sloop Thom haastig door de achterdeur van het smidshuis naar buiten.Z’n oogen stonden rood, asof ie niet veul had gesloapen. Ien den zak scheen ie wat wichtigs te droagen,—hij hiew er de hand tegen: en ielkreis zag ie noar achter, asof ie meinde dat iemand hum noaliep.’En goed uur vroeger was Janna, bij ’t roam woar ze in sloap viel, weer wakker geworden. Gedreumd het ze niks, moar, toen ze ’t karkboek zag toen wist ze weer alles, en kreeg ’en gevuul asof ’t vremd was dat onze Lieve Heer—um ’t sparen van ’t karkboek—heur niks ien den sloap had gestuurd.—Moar nee, ze wist wel bêter; zukke dinger gebeurden niet; alêvel dat ze diespoaringbeloond zou kriegen, dát was heur geleuf:—’t geleuf oan Gods goedheid.Van ’t sloapen op den stoel is Janna rillig en schuuverig geworden. ’t Was buuten nog duuster, en ze wil dus wel gern nog ’en bietje noar bed goan.’En goed uur loater wier Janna wakker. Ze dreumde krek dat Dorus heur uutlacht, umdat ze ’t kleedoazie wil oantrekken moar niet kloarkommen kan; en dat ie nog harder lacht, alschoon ze grooten hoast moakt, umdat ze roepen dat de prins al ien ’t darp is.—’En kanonschot ter eere van den prins dee heur opschrikken.Janna wreef de oogen.[340]—Bons! Nog ens,bons!—Van buuten wier d’r zeker met ’en stoak of ’en dink tegen ’t venster gebonsd.„Joa, joa! Wacht!”—Ze mot zich toch erst ’en bietje oantrekken.—Van jachtigen hoast kan ze de hoaken van ’t jak bijkant niet dicht kriegen.—Geduld dan, geduld!—Zou ’t Dorus met ’t geld en z’n moeders versiersels nog wêzen!? Joa, nou ’t mergen is en z’n wark misschien al bezurgd, nou komt ie op stond en brengt wathietoch ook ’t best oan zien Janna kan geven.Nou is ze kloar, en vliegt noar ’et roam.—’t Is nog groezelig buuten; moar zien kan ze best.—Umlêg steet Thom Brasser. En Thom, as ie Janna gewoar wordt, dan telegrafiert ie met allegoar vremde teikens, en wil ’en leer tegen ’t dakvenster zetten.Janna tikt tegen ’t glas, en schudt vannee.Thom knikt van joa; moar zij, nóg ensnee, en in ’en ummezien is ze benêjen; en van de deur schuuft ze de grundel los, en stêkt ’t mooi snuutje ien den frisschen mergen.—Wel zeker,—alschoon ’t Janna arg tegenviel dat ’et Thom was, ze wil gern weten wát ie hoar te zeggen het. Moar nee, hum binnenloaten, dát kon ze niet doen. Ielk oogenblik kos voader opstoan, en wát zou ie wel denken as ie Thom hier in huus zag!—Moar, Thom het wat wichtigs ien de hand:—„Noe, gauw dan!”Ien ’en wip was Thom op de dêl—en,—geen tien menuten later stond Janna versuusd. Wat Thom heur zei, dat het heur ien ’t hart gegrepen.—Nee, ze kan ’t niet geleuven. Dorus had gezeid dat Janna, as ze hum verechtig liefhad, die dwoasheid van den prins te begroeten uut ’t heufd most zetten. ’t Was iedele proalzucht, had ie gezeid! en bovendien, ze wist wel dat hie geen geld000000000000000 had, en ’t voadernoúook niet vroagen kos. Janna zou verstandig wêzen;Dorus’ eer mosthoarglorie zin, en niet de proal van gekken en dwoazen.Toen Thom had gezwegen, keek Janna strak noar den grond.—Nee, as Dorus haar verechtig liefhad, dan zou ie zóó niet sprêken. Dan zou ie ien stee van Thom met zoo’n boodschap te sturen, nou ien de vroegte toch êfkes zelf zin gekommen.—Gekken en dwoazen! Was ’t ook dwoasheid misschien dat ze heur trouwwoord gaf oan ’en mins, die volgens zien eigen voader, nog onbekwoam was veur z’n handwark; dwoas, dat ze ien d’erste vervoering van eer, noar ’t schuurke vloog um met Dorus heur vreugd te beproaten. En, was ’t ook dwoas, dat ze ’t woord niet weerum gaf, toen ie oan niks docht aseigenglorie, en zien liefste,—’t mooi reuske—as ’en erm kiend liet goan?„En wat hei’j doar ien de hand?” vraagt Janna, nu ze eensklaps opziet, en met geweld een traan terugdringt. Misschien was ’t nog ’en bepruuving, dat Dorus tóch ’t geld oan heur stuurde.Ge kost niet weten; ’t was êvel zoo’nwakkerejong; en, zien oog blonk zoo trouw op dien oavend!„Joa, wa’k hier ien de hand heb, Janna!” zegt Thom zoo’n bietje[341]schuchter; en als hij haar zeer nabij komt, dan vervolgt hij snel, terwijl hij haar een zak met geld in de hand drukken wil:„Wie oe lief het die kan geen troan’ in oe eugskes zien. Hier neem ’et! Joawel Janna; ’k zou Dorus’ vrind niet wêzen, a’k, bekend met oe nood, oe toch ien de stêk liet. ’t Is mien spoargeld Janna; en woarveur zou’k nog langer spoaren op de wêreld, nou ie oanDorusoe woord hebt gegeven! Toe Janna, neem ’et! ’t Woar eeuwige schand, as gij, met de komst van den prins, niet de kroon van ’t darp woart.”Moar Janna kos de hand niet uutstêken um ’t geld te vatten.—Zeker, Thom is Dorus’ vrind—zien eenigst en trouwste: En zie, veurDorus’ bemindeacht ie z’n spoargeld um niet.—Alêvel, wat kiekt ie heur oan! Zoo vremd stoan zien oog’! Weet ze ’t niet meer wat ie vroeger, en nog giester gezeid het.… van ’t helse vuur, woarin ie wou branden veur ’en eenige lonk uut heur oog’? En, hoe kwiem den erme smidsknecht oan zooveul geld!? Kan dat zien spoargeld wel wêzen!?—Luuster, hie zeit dat ze soamen noar stad zullen goan, um alles en ’t mooiste te koopen. ’t Is merktdag; licht kan ze bij voader en moeder ’en veurwendsel zuuken.Janna wordt angstig.—Die grauwe oogen ze gliensteren zoo fel.—Soamen noar stad!—Wat proat ie wiejer?—Luuster: woarheid mot woarheid blieven, zoo zeit ie. Bêter mins as Dorus lêft er niet; moar—woater en vuur die blussen mekoar, en ’en mooi vuurke as Janna, mot hout hebben, joa, al is ’t ook moar sprokkelhout.In de tamelijk donkere ruimte, waar ’t aanbrekende daglicht slechts de reten der groote deeldeur zoomt, staat ’t mooi bluumke van ’t darp ien ’en glimp van dat licht, en, wat er streed in heur borst, dat wisten de veugeljes niet, die buuten van Gods liefde zongen.—Of die jong met zien grauwgêle hoaren en mopse neus, hoarduuvelzou wêzen!? Zooveul is zeker, woar de duuvel ooit kumt doar het ie zien lokoas.’t Is ’et geld in Thoms hand.—Van wie kos Janna ’etandersverwachten! Oan wie kos ze ’t vroagen; en wie zou ’t heur geven!? Ze kriegt ’t benauwd. De dêldeur duut ze los.—Zóó, nou vuult ze zich stark um ’en dolheufd met één smak noar buuten te sloan.—Moar toch dat geld!—En overmergen zal ’t de begroetingsdag wêzen; en—as heur goed dan niet kloar kwiem!Thom smuuspelt weer, dat gunds veur de harbarg de merktwoagen wacht.„Woarum niet op stond noar de stad?” zoo vraagt ie: „’t Is toch alles verrassing niewoar? Kom Janna, gezwiend! a’j oe hoastig wat oantrekt en meegoat, dan bi’j véúr den middag present weer in huus!”’t Kwiem goed dat de mergenwiend zoo fris was. Janna gluujde. In de grauwe oogen van Dorus’ vrind doar het ze gelêzen, wat de gêlwitte weimpers bij ’t neersloan, veur hoar niet koste bedekken.—Moar toch, dat geld!—Alêvel, as ’t ’ens gestolen was!!!—O God[342]loat ie goan!—Gestolen!—Woarum kiekt ie anders zoo schuuns en zoo dukkels noar buuten; woarum smuuspelt ie dan zoo vremd en gejoagd!?—Moar, Dorus’ vrind kan toch zoo’n slechtoard niet wêzen. Nee zeker, gestolen is ’t niet. In elk geval, wat schêlt ’t hoar! Geld blijft geld; en, as zewoarveur dat geld gêft, wie zou ’t hoar betwisten!En van verre glimmen weer de sloten van grootmoeders kerkboek.—As ze ’t karkboek oan Thom gaf; ien leen; ien pand! zoo vleit ’t van binnen.En Thom Brasser? Duustere ziel! Wist ie zelf wat hum dreef? Is ’t ’en vlam van ’et hart; ’en minnige zucht noar de fleur van ’t darp; of,—’en kanker van helsen gloed; ’en wangunst van kiendsbeen af oan; ’en ik-zucht ten koste van ’t edelst gemoed, van trouw en van mildheid, joa, ten koste van den vrind, die as kiend, hum ’t lêven gered had!?Duustere ziel!—Toen—lang verleên—de vrind hum vertrouwde dat ’t Janna zou wêzen, toen gloorde op stond de vonk, die nou tot ’en vlam was geworden.En de vlam sting op ’t uutsloan.—Moar, Thom zal ’em nog ienhouen. ’t Liep alles noar wensch, alschoon ie ’t straks niet gedocht had.Zie, Janna bedenkt zich. Nou neemt ze ’t besluit.„Wacht êfkes!” zoo sprêkt ze;—en vort is ze noar ’t achterst van de dêl, en doar de trapleer van heur kämerken op.Thoms oog blinkt heur noa. Dan kiekt ie noar buuten. De merktwoagen steet nog veur de harbarg.—As Janna moar spoed moakt, zoo denkt ie, en kiekt weer noar binnen.—Moar zie, boven alle begriep kumt ze nou al de trapleer weer af.Thom markt niet dat Janna weerum kwiem zóóas ze gegoan was, zonder hoed, zelfs zonder mantel um ’t sierlik pestuur.—Hie kiekt noar den woagen. Ze mag niet zien hoe ’t hum verrukt dat ze vast ien den strik lupt.En Janna, die met spoed kwiem geloopen, vertroagt den voettrooi, went:—Nog ’ens zingen de veugeljes doar buuten.… van ’en gelofte oan ’t erste nachtmoal.…—Moar, ’t boek dient as pand; wel zeker, niks meer. En noar den afkomst van ’t geld het zij niet te vroagen.Nou steet ze bij Thom.En Thom, ’t allererst dat ie Janna ien den erm wou vatten, is ie geschrokken.—Wát hum beruurde dat wist ie niet. Spierwit was ie geworden. Hie heurde weer ’en urgel, maar nou ’en karkurgel speulen. Hie zat tussen Dorus en Dorus’ moeder ien de karkbank, en wermde de vuut’ op vrouw Anna’s stoof; en ze gaf hum ’en cent; en de knoop, die ie ien ploats van de cent ien ’t zekske wou geven, gluujde hum ien de hand, went van den prêkstoel klonk ’en stem met geweld: Verloren! Voor eeuwig verloren!—Moar.… de knoop gaf ie toch: alêvel de oog’ dorst ie niet opsloan; en onder de bank en op vrouw Anna’s karkboek het ie gekeken, hie wist niet hoe lang.[343]„Ik zeg, loat mien boek ’en pand veur oe geld zin,” dringt Janna.—Nee, Thom wiest wel, dat dát boek niet ’et karkboek van Dorus’ moeder was; moar hie heurde nog altied ’et karkurgel; en vuulde vrouw Annekes stoof: de gluujende stoof; en nog ens klonk die stem:—Verloren, voor eeuwig verloren.…!—Onneuzel! ’t was Thom niet doenlik dat karkboek te vatten. Moar eindelijk, hie dee ’et. En,—toen ie ’en ummezien loater noar huus liep, toen had ie, tot loon veur den roof van zien weldoeners geld, ien stee van ’t mooi reuske van ’t darp, ’en karkboek—zoo’n oakelik boek, vol van God en van Dood!Nog nooit sting er boven de Bêtuw ’en harfstlucht zóó strak glanzig-blauw, as op den ersten dag van de groote Landbouwtentoonstelling, die ’t darp, met klapperend rood wit en blauw, van vroegs-oan al vierde.Op ’t breeje plein achter de kark en over ’t Roadhuus, ha’j de groote loods, woar de heele verbouw van ’t vette land met keur en sier was uutgestald.Langs de wanden, onder de slingers van ’t vlagdoek, glommen de zakken en moaten met ’t kostelik zoad, van allerlei oaren. Gunds ha’j de gelpe wortels, bieten en knollen; monsterkôalen, rooje en witte; eerdappels as vuusten! Ien ’t midden op ’t lange oanrecht, was alles van vruchten uut bongerd en hof geranzierd; kiek, noten as beugelballen, appels as keezen; druuven as pruums; tot zelfs de loate wienterperen en appels die—zooas ’en boerin zei: geen pries moste hebben, umdat ze d’r eigenlik nog niet koste wêzen.En noast en tussen de vruchten, blozend en lokkend, doar stoan de blommer—’k zeg niet van ’t erste premjee, moar lachend toch ien ’t gruun oan den stam, of—in pracht van peketten. En dan die keezen—jong! zuutemelks met komijn; hoast zoo vet as die botter in potten en kluuten.Moar stil, oan ’t eind doar hei’j wat anders: ’t Is ’en eereboog van de tabaksplant, met vlaggen en kronen, woar alles van den arbeid—kruiwoagens, spijlen, klauwiezers—alles oan bijgebrocht is. Zie, zelfs de meskes ontbreken niet, woar ze de ruggen van ’t breeje gebloart mee snijen, um de bloaj’ te stêken oan spijlen, en te hangen ien schuren hoog en dreug. De pinnekes woar Hannes Lamers de slekken mee stêkt1, die zitten er achter misschien. Moar de forse planten met heur gruune bloajer ien ’t rond, en de mooie zoadblommen ien top; de bussels gedreugd, oan den voet—lichtbruin en donker; en ien ’t midden ’et borstbeild van Keuning Willem den darde met ’t joar van den Watersnood d’r onder, ’t is alles te zoam—op ’t kwiestigst getooid—de glorie van de Tentoonstelling,[344]en proalt as ’en wonder ien ’t goud van de lachende zon.Alêvel buuten, noast de loods tot bij de lindes, doar hei’j óók wat te zien: Onder ’en afdak stoan de boerenwarktuugen ien ’t groot en klein: spoajen, grepen, schoefels, goavels, ploegen, eggen, meer as meer. En al wiejer de massinies van neie vinding: karnen, melkkoelers, wanmeulens, streujsnijers, hooischudders, veul niet genog.En dan, zie doar rooken, dampen, snuuven en stampen de hooge stoommassinies, die den dood oan de zeissen en dorsvlêgels doen.En, kiek, gunder, doar hei’j nóg wat anders: Oan lijnen en reepen, in vakken en hokken en kurven, is ’t lêvend gedierte bijeen, t Geblêr en gesnoavel, ’t gegrom en geknur, ’t geloei en gehinnik, ’t klinkt as ’en arke van Noach.De kiepen en kalkoenen, de schoapen en kalvers, ze hadden ’t al lang gemarkt dat ze noar de Toonstelling zouwe goan. Veur plezier? Dát vonden ze niet toen ze ien den nacht op de kar mosten. Alêvel ze woaren toch neisgierig wát zoo’n Toonstelling zou wêzen, en wat ze te zien zouwe kriegen.—Nou, ze hebben ielk dan ’en ploats—wel wat benauwd, moar genog um te zien.Deur de poort—ien ’t afschutsel van planken en touw, woarboven ook vlaggen ien ’t zonlicht speulen, doar kumt den heelen troep van ’t minsdom noar binnen. Ze hebben zich veur mekoar op ’t mooiste gedost—Alêvel, ’t stomme vee let op de kleedoazie niet. Zie:—Doar hei’j’ de karkmeister Bolmans, die ien den biebel lêst, en—zooas de hoan deur ’t venster zag—de kat ien ’t duustere kniept.2—En de pauw met z’n mooie steert, kent Hannes Balders, en Govert Ros wel, aldat ze—deur umval en brand, heur steerten verloren.3—En de duufkes stêken d’r köpkes umheug, went gunder ien ’t bonte gewoel kumt mooi Grietje van ’t Heunings-arf, die ze wakker riepen toen ’t dwoalgeleuf heur ’t wit op de koak had geleid.4—Moar ook, Grauwke spitst de ooren veuruut: Doar ha’j ze soam met heur beien, Joapik en Hanske; Joapik d’ onneuz’le ien ’t kwoaje, en Hanske die trouw bleef en rein.5—En ien ’t kommen en goan, bij ’t lachen en proaten, bij ’t stoan en kieken, doar ha’j d’rzooveulnog: Mansvolk, dat liever, as ’t vee, schoon woater most drinken: en vrouwluu, die de kienders noar school moste sturen, liever as ’t vee loate ploagen.—Ook oarige kiender, en—frisse dernjes; pestuurkes, mild met handen vol garst en hoaver, die zingen bij ’t wark, en—kussen bij ’t vrijen.Noe, da’s geen kwoad. Ielk duut ’t op zijn manier: De lemmekes[345]kussen moeders uier: en de koe duut ’et den ouwen man—as ie hum lekt met de raspige tong, langs de hand die hum welduut en krauwt ien ’t kroezelige kophoar.6—Wel zeker, as de lig- of stoanploatsen moar wat ruimer woaren, en ’t geredeneer niet zoo druk was, dan zou ’t vee zoo’n Toonstelling veur ’en keer nog wel is oarig vinden. Ge ziet er van allerlei slag en pestuur: schoapen en lemmekes, duufkes en gouwe hoantjes, eenden en ezels, koeien en bokken, ossen en verkens—zooas ze zich onder mekoare duk nuumen; moar allegoar met ’en karmisgezicht, en zóó vrindelik, asof ze zelfs niet weten dat er zwiepen en allerlei messen en vals tuug ien de wêreld bestoan.Aan den uitersten hoek van de afdeeling werktuigen, niet ver van eenige schapen—die door de keurmeesters zonder eenig beraad zijn voorbijgegaan—staat Arie Peters, Janna’s vader.De parziks, die Janna mee noar Huibert-nêf nam, hebben niks uutgewarkt; en, as ie met ’en lonks oog gunder de schoap’ ziet, die den ersten pries kregen, dan pruttelt ie: A’k de mien ook moar duurder betoald en starker gevoerd had, dan woaren ze zeker nóg mooier gewêst.Alêvel watPetershiertekort kwiem, dat zou ie te middag op ’t Roadhuus weer winnen!De gevel van dat Roadhuus is met loof versierd, en de vlag, die d’r uuthangt, is zóó breed, dat ie bijkans ’t halve Roadhuus bedekt.—En doar gunds, bij die stoep, zal de prins uut z’n woagen stappen, en de road zal hum begroeten; en,—ook Janna zal tegenover hum stoan. En zeker, dan zal de prins oan heur vroagen hoe dat ze heit. En dan zal ze zeggen: Janna Peters, mienheer Hoogheid. Noe, en wie weet of deur zoo’n reloasie nog geen mouw oan die schoapen te passen is. Veur ’en darde pries; ’en getuugschrift. Wie weet!Kiek, doar steet de smid.—’t Is hum wel oan te zien dat de proatjes niet uut den wolk zin getast. A’j van ’en eenigst kiend—noar dat ie zoo pas heurde proaten—zóóveul leeds hebt, al bi’j dan ’en mins as smid Roelfsen, dan ku’j nog ’et lachen wel loaten. Goddank, dat Janna zich nooit met den Dorus het afgegeven,—zooas óók al geproat wier. Hie, Peters, kan ’t getuugen, dat ’et kiend zelfs nooit den noam het genuumd. Goddank! In stee van voaders smidswark noar eisch te doen, had dien Dorus ook altied wat vremds en onneuzels ien ’t zin. En den ouwe—zwakheufdig—het hum z’n gang loate goan. Moar nou, zoo êfkes had Peters vernomen, dat de smid zien jong opderdoad het gegrepen, toen ie ’s nachts zien eigen voader bestal, en dat ie hum toen ’en rib ien de borst kapot het gestooten. ’t Wier stil gehouen, heel stil. Geen wonder. En, al zou ’t geval van dien rib overdrieving wêzen—[346]went dat proaten ien ’t darp ’t is altied geweldig—dat den dokter d’r twee keer per dag is gewêst, dát was hum secuur pas veur woarheid verteld.—Kom, ik punder ’em êfkes aleer ik den keur van de peerds goai bezien.„Gemergen smid! Met Dorus’ verkoudheid wat bêter? ’t Is jammer dat hie den Toonstelling, en veural vandoag met de komst van den prins, niet bijwonen kan. Ge weet ’et misschien, mien Janna zal ien de stoasie wêzen. Erst hadden de drie meiskes besloten as modeploat te goan, moar Leendert van Huibert-nêf het doar ’en stökske veur gestoken. Hie lachte toen ie ’t heurde, en ik zei óók: Wel kiend, wie zou ’t betoald hebben! went op zoo’n prins ku’j niet rêkenen, en op geen Road en geen keurmeisters ook niet. Moar zie, alschoon ze nou simpel ien ’t Zundagse pak zullen goan, ’k wed toch dat de prins d’r van opkieken zal. ’k Zeg: Jammer van Dorus; zoo’n trouwe, zoo’n eerlikke jong!”Zie, ’t was of de smid nog witter wier; moar z’n oogen keken zoo zwart as de nacht.Erst zeit ie niks; moar dan, aleer ie zich umdrêjt en hoastig weggeet:„Wil ik oe wat zeggen Peters? Ik geleuf dat ’en iedele deern den eerliksten jong op ’en dwoalspoor kan brengen; en, dat gij, as ge noarzeker geldwoudt zuuken, ’etmeer as gemekkelijk vinden zoudt.”—Goeje God! Peters was een stap achteruut gegoan. Hie begreep er niks van, verechtig niet.Nou ie opkiekt, nou ziet ie smid Roelfsen niet meer. En,—wat roaken hum nou nog de peerds, die gunds op den karkweg zoo lustig veur de keurmeisters op en neer droaven; en de vette ossen, wat moalt ie d’r um!—„Iedele deern!” En, „zeker geld dat ie mekkelik zou vinden!” Wat beteekent ’et. Wát!?En smid Roelfsen? De letste woorden hebben hum gekrabd ien de borst aleer ie ze sprêken kos.Siends den nacht dat ie deur Annekes kiend zoo fel op ’t hart was getrapt, en Dorus—„zien schuld bewust”—bij voaders komst ien de warkploats is neergesloagen, sinds dien stond was hum ’t lêven as iezer, nóú rood en gluujend, dán zwart en koud.En sinds dien stond lei Dorus met dolle koortsen te bed;—en altied as voader toefde bij Annekes jong, dan zag ie hóár, en ook—’en dief, die noar ’t spinhuus gebrocht wier.—O God, zoo oaklik!Alêvel behalve met den dokter, en ook met Thom—die arg kapot was gewêst—het Roelfsen, van ’t hoe en van ’t wat, met niemand gesproken.—Dorus had de koorts! niks meer.Moar bij al ’t donker gevuul het toch nog ’en stroaltje van licht geschenen:Toen Dorus in dien nacht deur voader te bed was geholpen, is smid Roelfsen, nog eer ’t dag wier, met ’t kleine rad, dat ie in de smeejerij vond, noar ’t schuurke gegoan.En lang, heel lang het ie gekeken.—Ien ’t letst, toen het ie[347]’t rad oan dat warktuug gepast, en, joa, zelfs geschroefd, en—toen ie goeng drêjen oan ’t rad, toen zei ie: „Welweerlichs!”Wát Roelfsen geprakkezierd had um dat ding—zonder zien toedoen of weten natuurlik!—nog noar die Toonstelling te kriegen, dat kan ie niet zeggen. Moar Thom, die arg kapot was, het zooveul verstoan, dat ie—heel uut eiges, joa zelfs dat de boas ’r geen schoaduw van markte,—’et stuk d’r noar toe het gekroojen.’En beste jong, die Thom; altied meegoande, en, arg met Dorus bewogen, alschoon Thom toch z’n botterram at. Zie dát was z’n oard: Êten kos iealtied. Zelfs dee ie ’t op den starfdag van Anneke, die toch meer as ’en moeder veur ’em gewêst was.En nou, deez’ mergen dat die Toonstelling geopend wier, is smid Roelfsenmeeras onrustig gewêst. Veur de smeejerij het ie geen heufd gehad; dóár moesten de knechts moar zurgen. En oan Dorus bedstee had ie ook geen rust gevonden. ’t Was hum ielkreis asof ’et dooie geloat van zien Anne genoade vroeg veur—dendief!En dan, Thom had hum almee onrustig gemoakt. Wat Dorus misdreef, zoo had ie gevleid, dat most de boas hum moar kwietschelden. ’t Was alles ontstoan deur de iedele deern. Och, de boas most er moar geen woord van sprêken as Dorus, met Gods hulp, weer bêter wier, went, dat zou hum heel zeker den dood op ’et lief joagen. Vergeven en vergêten, dat sting in den biebel!—Nooit van sprêken! Vergeven en vergêten! Smid Roelfsen het niks gesproken. Woar bemuujde die Thom zich mee! ’t Was goedheid, joawel, moar ’t miek ’en mins, bij zoo’n stoat,korzeleurig.Smid Roelfsen was arg onrustig gewêst. Ielkreis had ie op de klok en op ’t harlozie gekeken, vroeger het ie gezeid dat ie niet noar die Toonstelling wou; die fratsen en neie kunsten ’t was niks as verzuuking. Alêvelnóú,—hie mot er uut. Joa, de zurg veur den zieke blieft veilig oan Hanna, de dienstbooi, vertrouwd.—Hie mot er op uut!—Noar die Toonstelling? Nee! Moar hie mot er op uut!En,—een van de ersten die onder de kroonvlaggen deur, die Toonstelling binnengoeng, ’t was boas Roelfsen de smid.Of ie niet wou gezien wêzen? althans, heelegoar is ie achterum geloopen; en van ’t rumoer ien ’t darp had ie weinig gezien: zelfs niks van den oploop bij de Roskam, woar Tols de kastelein—zooas geproat wier—’en jonge kerl die met vals geld wou betoalen, uut de deur had gegooid.En ien den achtersten hoek, woar bijna geen volk kwiem, doar was ie verbleven, totdat Janna’s voader hum ’t bloed oan de kook brocht, en, noar den veurkant verjoeg.Moar ’en klein bietje loater was Roelfsen alweer in dien achtersten hoek. Hie steet er bij ’en schoapshok te kieken. Alêvel ’t oog gluurt op zied, en toeft op ’en duustere zee. Dóár, bij eggen en ploegen en streujbrêkers, doar stoan nóg de massinie-keurmeisters. Ze zin oan ’t eind van heur wark.—Roelfsen kiekt strak noar de[348]schoap’.—Hie heurde gelach.—Luuster, ’t geproat ku’j verstoan.„’En onooglik ding!” zeit er één.„Nommer Honderd en drie. ’En hakselsnijer. Inzender fabrikant: Thomas Brasser.”Smid Roelfsen keek zóó vremd noar de schoap’, dat ze allegoar soam noar den kant van ’et afschutsel drongen—Thom Brasser!!!—En gunder wier alweer gesmuuspeld, en gedrêjd oan ’en rad da’j ’et rakklen kos heuren; en,—weer wier d’r gelachen.Roelfsen kos ’t niet loaten êfkes noar die keurmeisters te kieken.—Bij den hemel! dat lachen ’t was niet te verdroagen!—En zijn oogen vonkten nóg ens noar dien hoek, en toen, toen liep ie weer onder den vlaggenboog deur, en bromde ien stilte:„Vervluukt geknutsel! Moar, joa, joa! Thom is ’en goeje; met zien eigen noam het ie den smidsnoam gedekt!”Ien ’t zolderkämerke van Janna Peters speulde ’t zunneke op den ersten Toonstellingsdag zóó vroolik, asof er ien de letste drie doag’ geen troan was geloaten. Moar, ’t spiegel wist ’et; rood zin ze gewêst die mooie oogen; rood, zóó rood, dat bijkans geen woater ’t het kunne verjoagen.’t Was ook hard gewêst.—Van Dorus het ze heel niks vernomen. En dan, asof ’t niet genoeg was dat ze, op ’t punt um noar stad te goan, ten einde tóch veur dat geld ’t kleedoazie te koopen, ’en booi most kriegen dat die begroeting moar simpel ien ’t Zundagse pak zou wêzen; nee, hoe hard ook, ’et argste dat kwiem nog: Op den loaten oavend van dienzelfden dag was hoar ’en briefke gebrocht, en wat er ien stond, dat trof as ’en hoamer. Luuster:„Liefste Janna!„Deze schrijf ik u omdat Dorus u afvallig is. Maar als hij zelf u losloat, dan gunt hij u aan den vriend, aldat ik schuldig staai, want ik was blind van liefde, zoodat het ienstee van mijn spaargeld het spaargeld van vrouw Anneke was. Maar de daad is geen daad. Zoudende vrouw Anna mij zeker meer als dat verleend hebben, daar ik alles van haar gedaan kos kriegen. Doch alschoon ik mijn gading nam, en wat mijn as rechtveerdig toekomt, de minsen zin dwars. Als ze weten dat ik den zak met geld uut het kammenet kreeg,—aldat het dyamanten kruus bleef liggen umdat ik het niet vinden kos—dan pakken ze mien, en gleuven aan niks meer.„Nu, mijn geliefde, deze is dienende om u te verzuuken, alsdat mijn oog op u geslagen, niet mag verriwweneerd worden, maar in genade, omdat ik goed voor m’n brood bin, en een tiende in de loterij speul. En in den biebel, die gij mien op pand hebt gegeven, steet argens,—maar ik kos ’et niet vinden: Deze twee zullen zalig zin. Dat waren de moordenaars aan ’t kruus. Zoo zeg ik Janna, zal er geen scheiding zijn tusschen ons; en wie ’et geld uut vrouw Annes kammenet ontving, en ’et karkboek op pand gaf, die[349]zal veur den rechter toch wel in alles met Thom Brasser geliek staan. Nou Janna, en daarum moet u dit in gedachtenis houwen; en zie, as gij zelfs alleen den avond van ’t meziek ien de Roskam met mijn woudt wezen, dan zou alles goed zin; en van ’t geld geen spraak, nimmendal!„In de hoop op minzaam, en dat wij samen voor eeuwig vereenigd zijn, verblijve uw eeuwige minnaar:„THOMAS BRASSER.”Joa, rood, bloejig rood het Janna heur oogen geschreid toen ze dat schrift had verstoan.—O! ’t Was dan woarheid: dat geld wier gestolen!Ien den ersten oanval van angst is Janna op de knieën gevallen, en het ze gesnikt: „Nee goeje God, Gij weet ’et, kwoads dee ik niet, ’en ’k stoai niet geliek met ’n dief as Thom Brasser.” En terzelfder stond wier ’t noar zoo oaklik benauwd, dat ze de oogen weer losdee.—As ze Thom afstoot, dan zou ie heur oankloagen en ien ’t verdarf brengen.—O lieven Heer! zou zij veur den rechter stoan; zou zij ien ’t gevangenhuus zitten! achter troalies en slot! Zij, ’et bluumpke van ’t darp!?—Nee, zie moar, ielkeen knikt heur toe; ’t jongmansvolk fluustert: Mooi Janna! Zelfs ’t riekvolk gêft heur de hand; en, wat heur benijdt, ’t mot toch êfkes heur oanzien.—En,nóukeeren ze de heufden van heur af.—O, woarum kwiem Dorus ook niet! Woarum liet ie heur los? Woarum gaf God heur de eer en den ermoei er bij?—Moar geen nood! Had ’et heur droef gestemd dat ’et geld ongebruukt most blieven,nóúis ’t en zêgen. Dóár in de loajtoafel, doar leit ’et zóó as ze ’t ontving.—Ze zal zich opmoaken. Ze wil noar ’t smidshuus, en oan Dorus ’t geld weerumgeven. Ze zal hum vroagen van ’t wát en woarum; en zeggen hoe ’t alles geschied is.—Alêvel, noar ’t smidshuus!?—Al was ’et niet woar dat Dorus heur losloaten wil, toch boog ie as kiend veur den grommenden voader. En de smid zal heur vatten in den iezeren vuust; en hie zal heur stellen veurThomsgezicht. En, as zij den schender verroajt, dan zal ie liegen, en zeggen.… dat Janna hum drong tot de doad, en dat ze heur grootmoeders karkboek verkocht.—En, o lieven Heer, dan gleuft hoar geen mins, en brengen ze heur weg, op den dag van dat feest, as ’enschandevan ’t darp!Dóár kreeg ze ’n ienval: ’t Geld begroaven ien den grond! Of, den zak ien de woaikolk smieten, bij oavend achter de elzen, oan den anderen kant van ’et smidshuus!—Moar, ien den hof zullen ze heur zien; en ’t ploffen ien ’t woater zullen ze heuren; en, Gert de veldwachter zal achter ’en schutting of boom stoan, en heur griepen.… O lieve God, wat benauwdheid!’s Anderendoags was Janna veul kalmer, en het ze zich goed gehouen. Niewoar, ze dee toch geen kwoad—behalve van ’t karkboek.[350]—Ze most redenieren.—As ze Thom ’en bietje te vrind houdt, dan zal ie heur ’t karkboek—veur ’t geld, dat ze toch niet van nooj het,—wel weergeven; en, eenmoal zoo wied, dan loat ze hum trekken, den valse!—Joa zeker: den valse!—Moar toch, as ze rechtveerdig is dan mot ze ’t erkennen: Wat ie misdee, dat dee ie veur hóár. Die bedreiging in den brief, ’t kan deur den gloed van zien liefde wêzen.—En, of ie tóch slecht is, wat geet ’et hoar oan! ’t Zal zich alles opkloaren ien ’t eind. En zeker! dwoas zou ’et wêzen zich de vreugd en de eer van zoo’n dag te verdarven.—Wie weet,wie weetzelfs, of Dorus ien ’t letst nog niet opdoagen kumt! ’t Kos wel alles onwoar wêzen wat Thom heur berichtte. Onwoar, dat Dorus zoo streng had geschimpt tegen de eerebegroeting en „’t iedel gepronk van gekken en dwoazen”. Onwoar, dat er um ’t stuk van zien moaksel, en zien liefde veur hoar, al bloedige ruzie op ’t smidshuus gewêst was.—Joa, Janna zal redenieren. Nou ’t geld onoangeruurd bleef, nou is ze toch vrij, en kan ze doen woartoe de wardiering heur riep.—Welzeker, ze zal niet beangst zin, zij—Janna,—Nommer één van de drie!Maar in weerwil dat Janna aan den avond vóór het groote Landbouwfeest met zulke gedachten was ingeslapen, zoo stonden haar mooie oogen bij ’t ontwaken toch lang zoo fleurig niet as ’t zunneke oan den hemel.—Blij-angstig, wonderlik vremd, klopte heur hart. ’t Zag er buuten uut asof ze noar de Nimwêgse karmis most; en de veugels ien de boom’ veur ’t roam, ze sjilpten en zongen alsof ’t meziek van den oavend alvast was begonnen. Moar toch, Janna’s oog vloog ielkreis weer noar die onderste loaj van de loajtoafel, woar, ien den achtersten hoek, onder prullen en dinger, dat zekske met specie verburgen lag.—Noe, ze wil er niet meer oan denken; ze zal lochtig wêzen. Niewoar, ze het zoo verlangd noar den stond dat ze zich opmoaken kan en zich tooien, um „’t pronkstuk te wêzen van ’t Toonstellingsfeest.”Alêvel, ’t is nog te vroeg, veul te vroeg. Thom het gedrongen dat ie hoar noar ’t Roadhuus zou riejen.—Noe ’t was goed.As ie ’t karkboek meebrocht, het ze gezeid. Ze most hum winnen niewoar? En moeder zou meevoaren ook! Zoo had ze besloten. D’r zou veur moeder nog wel ’en ploatske op ’t Roadhuus wêzen; wel zeker.—’t Sloeg tien: um twoalf zou Thom met z’n kerreke kommen. En Janna—onrustig—het nog gedurig oan de huusdeur gestoan.—Och, as ze rechts en links kiekt, dan het ze toch ielkreis zoo’n stille hoop of Dorus nog kommen mocht.—Maar nee; hie kumt niet. Ontrouwe oan ’t woord! Afhankelik kiend! As Leendert ’t moar wiest, hie zou heur roajen en steunen, en vast verlossen uut den strik, die den loensche heur spant.—Och, voader en moeder te sprêken, ’t is heur niet meuglik gewêst.[351]Zie, een oogenblik later staat Janna’s lief gezichtje weer minder bedrukt.—Boven de lindes van ’t karkhof flappert ’et rood wit en blauw heur zoo vroolik toe; en luuster, ’t gegons van lêven en vreugd ’t klinkt almee uut de verte.—Spoed dan Janna, spoed! Oe kroon mo’j niet missen! Noar ’t kämerken, vort!En op heur kämerke had Janna nog warks genog. Toen ze in ’t gries parremat met bajees veur den spiegel zich eiges terdeeg bekeek,—joa, toen mocht ze ’t priezen. ’t Hartje van ’t wit sjemizet,—noar de mode ien stad—doar zullen de andere twee geen gedachte op hebben. En,—moeders grenoatslot is wel niet zwoar of groot, moar—’en halske zoo poezel en blank zullenNelaen Driekske niet toonen.—’t Is vremd, hoe dukkels het ze niet vroeger ’t klein moedervlekske hier oan de kin met ’en bietje kriet of witkalk bestreken; moar, siends Leendert hoar eergister zei, dat ’tstadswas, en ’t kinneke nog ronder en blanker miek, nou mot ze bekennen:—’t steet oarig!—Alêvel wat ’et heele geloat belangt, as ze goed kiekt dan is ze toch bleêker as anders.—Van al den onrust misschien.—Wacht, de klapreus die ze bewoarde kan ’t licht verhelpen. Zóó, tussen duum en vinger gemurwd, mot z’m êfkes moar drukken op ’t donzige vel.—Te stark!—Ze kan ’t wel verdrieven.—Moar kiek, nóu is’t weer te min. Janna kan niet best zien of ’t op ielke wang wel allins is.Met ’t kleine spiegel ien de linkerhand kiekt ze van rechts ien den groote; moar—de groote koatst glanzig de zon die krek op ’et roam steet. Ze mot den groote ’en klein bietje van den muurkant afdrêjen. Zóó!—Joa, ’t kleurke oan deez kant is goed; moar hier? Den spiegel kan nog wel ’en zierke op zied noar veuren.Alêvel, op stond dat Janna den spiegel nog wiejer van den muurkant drêjt, keert ongemarkt de spieker ien den lossen kalkmuur den kop noar umlêg.—Zóó, nog ’en kriezelke dwarser getrokken, dan kan ze meteen zich eiges van achter bekieken.En de spieker grienzelt en sukkelt al wiejer ien de kalk noar buuten; alêvel, zien kromme punt houdt nog vast oan den muur, en ’t dik eindje touw bewoart nog heel êfkes ’t verband tussen ’t glas en den spieker.—Bestig! Nou kan Janna zich heelegoar zien; van veur en van achter.—Niewoar, as Dorus heur nou toch ens zag!—Moar, wat denkt ze oan hum! As Leendert, de Road, ’t heele darp, joa zelfs de prins hoar zóó zien zal.Janna vuult toch êfkes ’en scheut deur de borst; went krek zoo noabij as ze zich eiges nou ziet, zal straks de prins tegenover heur stoan.—Moed Janna, en begriep wie da’j bint! Zeker, wát ook gromt en bloast ien ’t lêven, veurmooigeet alles op zied; en, of[352]ze ’t, wangunstig, vergankelik nuumen,—ien de kark da’s wat anders—gegroet, de druif zin te zoer, zei de vos.Nog met de hand aan den grootsten spiegel, ziet Janna nu luisterend op.Ze heurde rumoer onder ’t roam, en drukte en lêven in huus.O! as ’t de veldwachter was! Moar nee, ’t zal Thom alvast met ’t kerreke wêzen.—Och, as ’t Dorus nog wêzen mocht!.… of, Leendert!—Nee luuster, ’t is moeder die roept: „Kom Janna, kom gauw!”—Joa! Janna kumt.—’t Blauw strikske op ’t gemoed mot erst nog ’en bietje terdeeg gedoan. Moar,—’t spiegel, die wel wat stark noar veuren helt, wordt zwoar in heur hand. Ze drêjt hum weer hoastig terug noar den muur. Alêvel,.… woar schiet plots ’et licht met de koamer noar toe! „Help, help!” ’t stuk zwiept veuruut. Vuur spat uut heur oog! En sterker gilt zij: „Help, moeder, help!”En vrouw Steyntje, versuusd en gejoagd deur ’en toestand umlêg, woarveur ze heur kiend kwam hoalen, schrikt bij ’t ienkommen, en roept: „God, Janna wat doe’j!” en griept noar den spiegel, die ’t kiend langs ’t geloat streek.Eén oogenblik wist Janna van hemel noch eerde. Moar toen—toen zag ze met ’en zwonk heur moeder, en ook ’en groote, heel groote oranjekokarde op moeders borst; en—ze wist zelf niet woarum—toen begos ze te lachen, hard, oaklik, en zonder begriep.Moeder wier kwoad. Den spiegel van boven tot onder geborsten!—En beneden zoo’n toestand! En dan zu’k onzinnig geschater!„Ge most liever schreien!” zoo roept ze: „Joa schreien, ’t was bêter. O God, wat ellend op deez dag!”En—veur Janna was er niks méér neudig. Bij den letsten schoaterlach zag ze moeders duuster geloat; en ook bij ’en glimp van de zon, de loaj woar dat geld in lag, en—met de hand oan ’t geloat, zeeg ze plots bij heur moeder neer; bleek, maar zonderling rood gevlekt, losberstende ien troan’, en kloagende: „Nee, moeder, ik dee toch geen kwoad! nee, zoo woarlik as God!”Terzelfder tijd dat Janna—aleer ze zich kleeden ging—aan de huisdeur tuurde of de ontrouwe nog komen mocht; in den eigen stond lei Dorus ien koortsgloed te bed.Ge weet ’et: smid Roelfsen was naar de Toonstelling; en Hanna zou goed oppassen, en ’t medicijn geven; dát het ze gezeid.Toen Hanna bij de bedstee ’en bietje getoefd had, en Dorus—zooas ze begreep—heel rustig sliep, toen is ze moar opgemarsierd, went, met zoo’n drukte ien ’t darp is ’t natuurlijk dat ’en mins liever ’en keer oan de stroatdeur steet as ien ’en dompigkämerkebij ’en zieke te zitten as ie toch niks van nooj het.En terwijl Hanna aan de deur stond, kwiem aan den achterkant van ’t smidshuis, langs het schuurtje bij de kolk, een welbekende[353]schier ademloos aangeloopen. ’t Was Thom.—Bij de achterdeur gekomen, staat hij even stil; luistert; wischt zich het zweet van ’t gelaat, en sluipt dan zachtjes het huis in.Weinige oogenblikken later bevindt hij zich in het kleine vertrek waar Dorus te bed ligt. ’t Is vrij donker in dat benedenkamertje naast het groote keukenvertrek, en vooral aan den kant van ’t afhellend dak waar zich de bedstee bevindt.Thom, op een stoel neergevallen, snakt naar adem. Van ’t vreeselijk loopen is hem de borst als dichtgeschroefd, en gloeit hem een vuur in de keel.—Vervluukt! Dat geld, dat verwunste geld zou ’t alles bedarven! ’t Was ’enzeeuw, ’enongangboare munt, had Tols ien de Roskam gezeid.—Thom had gedocht dat ’et ’en groot soort ouwe rieksdoalders woaren. Wie had er z’n lêven vanzeeuwengeheurd!—Moar zeker, domheid was ’t gewêst um ’t meeste geld veur zich eiges te houen.—Alêvel, as de nood oan den man kumt, dan zal ’et karkboek bewiezen veur wie ie ’t gedoan het.—De nood zal êvel niet kommen. Geen zurg! ’t Zal alles veur Dorus’ rekening blieven. Joa zeker, dát mot ’et!

„’t Liefde-woord van God geschonken,Ook in ’thartmet goud beklonken.”—En zou ze Gods woord dan berooven veur eigen glorie en proal!? Nee, nee! Grootmoeders karkboek—’en sieroad van bêtere doagen—zou ze ien eere bewoaren. En Janna streek met de vlakke hand over de messchramp op ’t binnenstuk, en sloot toen de klampen.Nou tuurt ze op ’t buutenwark. Tussen de sterrekes ien ’t goud woaren bluumpkes geteikend; en ’en troan blonk heur ien ’t prachtig blauw oog: ’t Was toch arg, en ’en roadsel niewoar, dat ’en blom—’en roos en ’en lelie, zooas ien dien eigensten biebel sting,—deur God zoo mooi en zoo kleurig woaren getooid, en, dat ’et mooiste boerenkiend, die ’t reuske van ’t darp wier genuumd, nog minder as ’en onneuzele blom ien den hof is, en zelfs geen tooi of versiering kan kriegen!—Bidden?—Nee, Janna gleuft niet dat ’et helpen zal.—Alêvel, umdat ze ’t karkboek niet schond; en.… as Thom dan toch.… ’t kruus liet blinken.… en met de gouwe tientjes rammelde.… hoog ien de locht.… Wie weet!’t Mooie köpke had driemoal geknikkebold. Op den stoel veur ’t roam was ze ien sloap gevallen.Op ’t oogenblik dat ’et mooiste kind uut de Bêtuw oan Thom heur nood het gekloagd, en bij hum—den verschopte—te biecht most kommen, toen het hum ’t hart gebonsd ien de kêl.—Moar veurzichtig! De verzuuking most ie weerstoan. Erst de boan nog gevêgd en ’t lokoas gewonnen!Bij ’t schuurtje aan de waaikolk gekomen,—het ie geluusterd. Zachte hoamerslagen het ie geheurd. De vrind was oan ’et wark.Thom most erst nog ens oajemhoalen.—Toen is ie binnengegoan.Dorus zag op. ’t Lampje aan den muur verlicht zijn kloeke voorhoofd, dat nu toch gefronst is.—Bijkant den ganschen dag had ie gewarkt ien voaders smeejerij, snakkend noar de schofturen, en—noar den oavend veural, went God was ’t bekend hoe ’t stuk nog gereed kwiem!Met ’en duisteren blik kiekt Dorus noar de deur. Hie wist dat Thom zou kommen, en doarum liet ie de deur open; alêvel ielkreis docht ie oan ’en voader, die—veur ’t oog as gewoon—toch niks te goed is um ’t wark van z’n kiend te verdarven.[332]O, Dorus geleuft ’t nou zeker, ’t was voader die ’t dee. Geen lêvende ziel het den sturm ’s nachts geheurd.—Thom, joa, Thom alleen. Um voader te spoaren misschien.—Zie, doar was ie, den beste!Toen Dorus zag dat ’et de vrind was, toen hief ie den hoamer weer; went vortmoaken mot ie, alschoon ’t ook lapwerk zal blieven.„Janna gesproken?”„Wel zeker; de groeten weerum.”„En?”„En.… dat ’t goed was.”„Goed!?”„Joa, goed of niet goed.… Wát zal ik oe zeggen!”„’k Docht wel Thom, dat ’t heur verdrietig zou moaken. ’t Treft ook zoo kwoad as ’t kon. ’k Wou hoar, en geen mins—zelfsou niet van ’en joawoord sprêken eer ik heelegoar kloar was; en zie, nou ’k hoar giesteren vroeg.…”„Wil ik oe wat zeggen Dorus? ’En mins die moar één fout het, het ’en groote.”„Wat zou dat?”„Wie van Janna ’en woord ten kwoaje dorst sprêken.…”Dorus kiekt êfkes op:„Die zou met mien te doen kriegen!”„Natuurlik! èn met mien. Moar is ’t óók kwoad dat Janna weet dat ze mooi is?”„Wat mein ie doarmee?”„Ik mein Dorus, da’j geen koek mot verliezen a’j ze eiges wilt êten. Luuster: met die prinsenbegroeting hebben ze Janna ’t heufd doen drêjen. Zie Dorus, ze had op ou gerêkend veur bijstand en versiering; maar nou gij geen tied hadt um er over te sprêken, en hoar van mergen zoo bot liet weggoan, nou most wel ’en ander.…”Dorus’ oog vonkt omhoog. De hand met den hamer blijft roerloos.„’En ander! Wát zou hoar ’en ander!?”—Moar Dorus most bedoard blieven. Den angst dat ie mergen niet bijtieds met ’t stuk kloar zou wêzen, de woeling ien ’t hart dat zien voader hum ’t leed had gedoan, dat miek hum wat koortsig.„Misschien,” hernam Thom: „was ’t bêter a’k gezwegen had Dorus. Alêvel, wa’k denk dat zeoumisdoen, dat hebben ze mien misdoan.”„Moar wat dan, um Gods wil!?”„Noe, bedoard! ’t Was zoo arg niet.—Leendert Meermans is sedert ’en poar doag’ ien ’t darp. Um ’t vertoon van den prins het ie Janna noar ’tHemelrijkgetroond, alschoon ’t met Nela kwaad bloed was ien ’t lest. ’t Mot doar ’en vroolikke oavend gewêst zin: went, toen ik met ou boodschap dat Janna moar wat geduld most hebben—oan ’t Peters-huus kwiem, toen zag ik.… Maar nee, nee! ’t Was al wat duuster, en.…”Dorus vuult dat ’t bloed hum noar ’t hart sloat; alêvel kienderachtig was ie nooit; den drift mot ie verwinnen:[333]„En ie hebt toen gezien.…?”„A’k zeker wist da’j ’tJannaniet wieten zoudt?”„Ik vroag oe, wat hei’j toen gezien?”„Ien ’t schemerduuster zag ik heur soam den bongerd uutkommen, en Janna geleund ien Leenderts erm. ’t Scheen wel asof er bij Meermans zwoar getraktierd was, went over ’t vonder het Leendert heur stik gedroagen; en bij de deur, nou, doar most ie toch ’t loon hebben, zeidie, en toen kuste ie hoar.”„Gelogen! zoo’n kiend te besmêlen!” roept Dorus.Thom keek beduusd.„Ge loat iemand niet uutsprêken Dorus. Wie zeit er ’en woord ten kwoaje van Janna! ’t Erm kiend—alschoon ien ’en soezing, ze weerde hum af, en zei dat ie goan most.”Er klonk een geweldige slag. Met kracht had Dorus den hamer van zich weggeslingerd.—O God, zoo’n wicht wier te zwaar!—Wie, wie durft hem noast ’t kiend van zien harsens, ook ’t kiend van zien liefde verdarven!—Vort! Thom mot op zied! Den oaterlink zal ie sprêken. Met deze hand hier, zal ie hum de harsens klooven, as ie ’t zou woagen nog ’ens ’en oog op zien liefke te sloan!Alêvel Thom is Dorus’ beste vriend; en Thom brengt hum tot bedoaren. Niewoar, ’t was veur Janna ’en verzuuking gewêst, woar Dorus, deur ’t wark dat hum dien dag, noa zoo’n joawoord! ien huus hieuw, toch ook onwillens toe had bijgedroagen. Moar luuster, ’t woord dat Thom heur ien ’t oor het gesproken, dàt had heur tot troanen geruurd. Den toeleg van Leendert, ze had hum verstoan en veracht. „Trouw was ze,” zei Thom: „en trouw zal ze blieven: Zeg oan Dorus, zoo sprak ze bij ’t einde: da’k zien komst en zien road wel geerne gewild had; moar nou, loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.—Zóó sprak ze Dorus, dus, blief nou moar rustig oan ’t wark; a’j zuumt dan kwiem ie heel zeker niet kloar. Voorts, denk van oe voader geen kwoad; maar ook, denk oan den nood die Janna mien kloagde. Wat gij niet hebt, dat ku’j oe voader vragen. Gij Dorus, gij bint er zeker de noaste wel toe.”Toen Thom was verdwenen, goeng Dorus toch êfkes noar buuten. De frisse oavendlocht most hum ’en oogenblik speulen langs ’t gluujende heufd. Ien de richting van Janna’s woon spitst ie den blik; en ’t hart klopt met sloagen. Of ’tHemelrijkmeuglik zien hel ook zou wêzen! Maar nee! Wês rustig Dorus; a’j toegaf oan ’t koken van ’t bloed, dan was ’t met den arbeid verloren. Janna blieft oe toch trouw. Het ze ’t niet eiges gezeid: „loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.”—’t Kostelik stuk!—Bijtieds!—en mergen, klokke zes ien de vroegte, mot alles wat meedingt op ’t letste bezurgd zin! En behalve den bak mot ’et rad nog gemoakt en besmeed worden, èn, al ’et beschoadigde met vuurlak beschilderd!—Luuster: de toren sleet negen.—Dus ook nog negen uur tied!—Negen, niks meer!—Dorus’ hand drukt het kloppende[334]hoofd.—Moar toe dan: die gloed zal bedoaren.—Zie, ’t lichtje ien ’t schuurke ’etroeptas ’t flikkert.—Toe dan! Veur tweeën mot ’et houtwark kloar wêzen, zal ie ’t rad nog bijtieds in voaders warkploats besloan.Nou is Dorus weer binnen.En in de stille warkploats doar heurt de doalende nacht, bij poozen, den beitel en schoaf, of ook ’et snorrende drêjwiel; of—weer den hoamer die klinkt.Twoalf brommende sloagen dreunt de karkklok.—Al twoalf! En ’t rad nog oan stuk!—Wie was doar? Wie vluukt hem den ganschen tied in ’t oor dat ie niet kloar kommen zal? Wiezeithum dat zoo’n gelapt stuk wark toch niks as ’en vod zal wêzen!?—Joa kiek, ’t is woar, dat hout zit niet hoaks; de bak veur de garf, leit op zied; zie, ’t heele ding slingert en drêjt van hum af.—Moar nee, da’s verbeilding.—En Janna en Leendert ze goan ook niet soamen doargunder over ’t vonder.—En voader gluurt niet deur de reet van ’t beschot. Nee, ’t is alles de gluujing van ’t heufd.—Kom, ’t oog flink geopend, de hand weer oan ’t wark. ’Et stuk mot gereed! Deur ’t wark zal Dorus toonen wát ie vermag—al het ie geen hand of geen kracht as zien voader.En de nacht vervliegt, ’etdrêjwielsnort, en.…Twee bromt de karkklok.—Luuster: ’en kiend schreit van verre. Nee, ’t is de nachtwiend die suust ien den wilg bij de kolk.… En, nog giesteroavend stond ie doar buuten bij die kolk; met zien Janna; hoar kussend op ’t Mei-zuut geloat. En nou!.… Joa toch, ze schreit:„Woarum schreit ie Janna? Da’s niet oarig. Ziemoar, zie: ’t drêjrad snort; en de beitel het geen rust. Is ’t niet veur ou m’n liefke! m’n lêven!”En Dorus oogen zijn dolken op ’t werk bij ’t flikkerend kwijnende lampje. ’t Wastwee, en nog was ’et houtwark niet kloar. En.… Drie, bromt de toren.—Goddank! met het voltooide rad en den gebogen ijzeren hoepel oan den arm, snelt Dorus nu de kleine werkplaats uit. ’t Vuur dat hem in de aderen brandt jaagt hem voort. Joa, hie zal toch nog kloar kommen,joa! Of ’t heufd ook geet bersten, zien wark zal voltooid en véur zessen bezurgd zin!Ien den oavend is smid Roelfsen arg onrustig gewêst. Dat Dorus siends lang as dwoas het geknutseld, dat begreep, dat wiest ie.—Gekheid, domheid was ’t.—Alêvel te roazen met oe eenigst kiend, ’t was muujte en last; en—toen Anneke nog lêfde, toen was ze toch ook zoo gek met den jong!—Loat ’em, loat ’em! had ie nog ’s mergens gedocht! as Dorus gewoon zien plicht duut, ien Godsnoam, dan loat ’em![335]Moar ’t oavend is smid Roelfsen onrustig geworden. Dorus had den heelen dag bij ’t wark niet gesproken. ’s Middags oan toafel het ie geen spier gegêten! En siends den oavend,.… a’j zoo’n kiend dan niet ziet, en noar zoo’n schuurke niet goan wilt; en as zoo’n dink dat ie moakte, dan toch—zooas Thom het gezeid—kapot is gesloagen. En ook, a’j van vremden mot heuren, dat zoo’n jong zich eiges tegen ’en erm iedel dink verproatte.… niewoar.…?Roelfsen was onrustig en arg korzeleurig geworden.— Nou, as ’t kuuken wiezer as de hen wil wêzen, en ie niemand, zelfs geen voader van nooi het; loat ’em dan, loat ’em! Moar—toen Thom hum, al vrij loat genacht zei, toen vroeg ie toch asof ie ’t niet bêter wiest:„Dorus nog zeker noar ’t darp toe? Wat blief?”Dát was veur Thom ’en okkoazie! Joa, siends giesteroavond dat hum ’et woord van Janna oan Dorus verraste, kookte hum ’t bloed as ’en hel, en het ie gezworen dat ’t kiend, dat hum op den letsten karmisoavend—al was ’t ook onwillens—ien zoo’n wonderen hemel brocht, de zien niet zal wêzen, al zou Gods vuur heur soam ook te pletter sloan, en hie eiges ’en Judas worden.—Joa dit was den okkoazie! De trom van de mallemeulen en de schotse drie van ’t urgel, ze bonsden en snerpten hum ien ’t oor: Wie niet stark is mot slim zin.„Dorus noar ’t darp boas! God gaf dat ’et woar was.”„Woarum?”„Boas Roelfsen, a’k oe niet alles verplicht was, ’k zou zwiegen! moar och, d’r bruujt wat kwoads, ’t is met Dorus niet goed.”„’k Zou niet weten woarum.”„Moar ik des te bêter.”„Nou d’r uut as te blief!”„Och, ge begriept ’t zelf: Dat Dorus buuten oe um bleef warken,—ien Godsnoam! En, dat ie zich eiges versmeet oan Janna van Peters, das droevig, heel droevig.”„Nóg ens, veuruut; en kort as te blief!”„’k Zal ’t wêzen boas Roelfsen, ien Dorus’ belang: Dorus het geld neudig; geld veur ’t stuk dat ie moakte en betoalen mot eer ie ’t lêveren mag, en geld ook veur z’n liefke, dat ze met de erste Toonstellingsdag, zied en goud kan droagen, ten pronk veur de Bêtuw en ’t Koninklik huus.”„Geld veur zoo’n dink; zoo’n knooisel!” buldert de smid. „En geld ook veur pronk van ’en dern, die hum striekte met lokkende oog’! Geld! dát vroagt ie van mien, van mien!”„Nee, ik vroag ’et veur hum, boas Roelfsen: A’k moar één honderd gulden kos kriegen, zei Dorus, dan was ik geburgen.—Nou boas, nou weet ie ’t; en, ’k zei ’et oe vrij veur de vuust.”’t Was genoeg. Thom had ’et goeje woord veur Dorus gesproken.En de uutwarking?—Of er nog twiefel kos wêzen. Smid Roelfsen had geweerlicht met de oog’; en ’en bons op de toafel had Thom de deur uutgejoagd.[336]Toen Thom vort was, is Roelfsen—ien stee van noar bed te goan, oan de klaptoafel, ien ’t lamplicht goan kieken.En—ien ’t rooje vlemmeke het ie ’en snuutje gezien, zoo mooi as van zien Anne, die nou al krek tien joaren dood is; en joa, ’t was ook ’t geloat van klein Doruske; krek, op ’en prik, op ’en hoar.—Kleine roerdomp; ’t pluummutske trekt ie van ’t heufd; de zwarte flikkerende eugskes zuuken noar ’t licht; en, as ze ’t licht niet zuuken, dan zuuken ze moeders borst.’t Was Roelfsen asof ie kienderachtig wier; en dat was ie anders nooit; hie wreef de handpalm langs ’t oog.—Dorus, Annekes spiegelbeeld; Annekes glorie! zucht hij hoorbaar; en dan weer zacht: ’t Most altied méér dat jong; altied wat bêters; en uutblinken!—’k Weet niet woarum de leem wiezer as de pottenbakker mot wêzen.—En dat geknutsel zou noar de Toonstelling motten! Moar nee, ’t zal niet woar zin!.….…—En toch, as zu’k geknutsel—’en haksel- of streujsnijer, zei Thom—dan tussen al dat buutenlands spul parrierde, veur ’t oog van ’t darp; van de Bêtuw; joa zelfs van ’t vorstelik huus!Steeds starende in ’t flikkerende licht, ziet Roelfsen plotseling weer een tafreeltje uit den tijd toen zijn Anna nog leefde:—’t Klein jong had ’en poort van turven en koartpapier gebouwd, met ’en toren d’r noast. ’t Stuk stond midden ien de keukenkoamer, en ’t was oarig misschien.—Moar, as ’t dan werm is, en druk ien de smeejerij! Roelfsen was korzeleurig gewêst, en had ’et dink uut den weg geschopt, dat de torenkroon met den uutgesneejen en vergulden hoan, op de ploat en ien ’t vuur was gevallen.—’t Wier toen een middag van opstand en troanen. Moar ’s oavends, toen moeder Anne met rooje oogen hier oan deez’ eigenste klaptoafel zat, en ’t jong d’r noast sting, toen het voader ’t beste wiefke langs ’t kinneke gestreken, en ’t jong ’en dubbelje ien de hand gestopt, voor de kosten van ’t goudpapier van den verbranden torenhoan.—En toen, toen het ie vier oogen zien glinsteren, en bij zich eiges gezworen, dat ie ’t gebouw en geknutselnooitmeer verschoppen zou; nooit,nooit! as ’t jong moar leeren wou, en z’n plicht doen, en ’en smid worden, zoo ree as zien voader.En turende ien ’t vlemmeke,blevende vier oogen gliensteren, en keken hum vroagend oan.—Of ie den hakselsnijer zien wou?—Nee, loat ’em, loat ’em! Wat Dorus buuten zien voader bestoat, doarblieftie ook buuten.—Alêvel, as toch meugelik zoo’n dink wierbekroond! ’t Wark van Dorusbekroond!!! ’t Wark van Annekeskiend!—En as ’t jong dan nog geld mot betoalen eer ie ’t bezurgen kan; en nou ien verlêgenheid zit!Smid Roelfsen tuurde nog altijd in ’t licht.—D’r zat ’en dief oan de pit. Hie kneep ’em d’r af.—Zóó’n dief, dat was geen zwoarigheid. Moar.…—Roelfsen keek angstig.—Hoe lang ie zoo zat, en of ie ook dummelend insliep, hie wist ’et niet. Ien ’t einde,[337]opgestoan, liep ie van de klaptoafel noar de deur, en van de deur weer noar de klaptoafel.—Welzeker, as Dorus hier veur ’em stond, dan zou ie hum vroagen: Wóárum, wóárum ook alles buuten voader gedoan? Woarum, ook nooit,nooitgeproat: alschoon ikke niet proat!—’Eneigen uutvindsel, woar ie zelfs op deToonstelling mee parrieren kunt, da’s nog wat anders as ’en poort van turven, of knutseloarij.—En,—’t mooiste darpskiend—as ze niet dwoaselik is, wat roakt ’et of ze geen geld het! Had oe moeder geld toen ’k ze op den neijoarsoavend, achter de smidse veur ’t erst ien den erm hiew, en heur zei da’k er nooit een zou liefhebben ashoar! Geld! wat wiest ze van geld! Heur voader was ’en arbeidsmins; moar oogen had ze as krôalen, en, gluujend kosten ze stoan van liefde veur mien en—veur ou! Geld! woarveur had ze geld neudig?—Wou ze uutblinken? Nee! Moar ik, ik wou ’et. Met de karmis zou ’t wêzen. Ielkeen zou ’t weten dat de grofsmid den goudsmid regieren kos.—Geld! Versiering!Met de forsche hand op de klaptafel geleund, staat nu smid Roelfsen een oogenblik stil.—Of ’t weer eendiefis, die aan het flikker-licht vonkt? ’t Besluit schijnt genomen.—’t Is alles rustig in huis. Thom, en de knecht, en Hanne de dienstbooi, ze gingen sinds lang al naar bed.—En Dorus?—Noe, loat ’em, loat ’em!’t Vuur aan den haard is uitgedoofd: smid Roelfsen steekt een gereedstaand lantaarntje aan; dooft het lamplicht, en verlaat de keukenkamer.De koekoek slaat vier.—Vier! dan mot ie toch straks wel gesloapen hebben toen ie Dorus op ’t kelderkämerke bij Annekes kammenet zag stoan, en ’t gekras van de ringsleutels ien ’t slot geheurd het; toen ie ien d’ eigen stond, moeder—den engel—op ’t jong zag toeschieten, en drukken oan ’t hart, en kussen op ’t veurheufd; toen ie zag dat ze ’t kiend uut die kast ’en zak gaf met spoargeld, en ook heur dyamanten kruus, heur erste kleinood. Joa zeker, toen het ie gedreumd, lang en zwoar.Moar nou, nou ie deur ’t veurhuus getroojen, de keldertrappen is opgegoan woarlangs zien engel op den kouwen wientermergen—nog killer as ’t ies ien de kolk—wier afgedroagen; nou ie ien ’t holst van den nacht, de deur losduut van ’t kämerken woar grooter schat ging verloren dan die er veur Annekes kiend blieft bewoard; nou is ’t ’en suuzing, die den forsen smid op den durpel beruurt.—Dat ie nóu woakt, dat weet ie; moar, t oog spitst ie veuruut.—Wat ie ziet, hiebegriept, hie geleuft ’et niet: ’En moanglimp, deur ’en hart ien ’t vensterluuk, speult op ’t blanke linnen van Annekes losstoand kammenet.—Is ’t ’en schim, ’en spoeksel misschien?—Moar nee, zie! En ijlings toegetroojen, steet ie as ’en bargroei stief, en vliegt hum ’et bloed met woestheid noar ’t heufd. ’t Kunstig slot is verbroken![338]—Bij God ien den hemel, z’n kiend wier ’en dief! Annekes eenigst.… gebrandmarkt veur hier en veur ’t eeuwige lêven!En bij ’t venster ien ’t moanlicht met grootmoeders karkboek op schoot, sliep Janna, ’t mooi reuske van ’t darp.En de moan ging zuutjes passieren.En binnen smid Roelfsens smederij brandde omstreeks hetzelfde uur—het vierde na middernacht—de kleine katrollamp; en soesde de blaasbalg; en vonkte het kolenvuur aan de smidse, alsof ’t overdag was.Dorus is er aan ’t werk.Gezwiept en met jachtigen angst—ielkreis luusterend, en vluchtig opziende noar de binnendeur ien den hoek, het ie den dunnen hoepel veur ’t rad van zien warkstuk gesmeed.—Met de bouttang gevat, en ’t iezer um ’t rad gesloagen, gluujt den vurigen ring oan ’et hout; moar—starker zien heufd.—Alêvel veuruut!—’t Deksel van ’t woaterluuk noar boven gehoald. ’t Rad noar beneden.—Heur, ’t sist in de diepte.…., as ’en slang; as ’en voader die hum ’t wark wil verdarven! as ’en spoeksel dat grienst: ’t Is al muujte vergêfs!—Moar toch veuruut! As ’t stuk niet kloar kwiem dan woar den uutzicht verloren. Voader zal hum ’en droomer en knutseloar nuumen—onbekwoam veur ’t wark; en, Janna zal wachten.… wie wisthoelang.—Gezwiend, ’t rad noar boven gehoald; op den vloer getuuld; met nêgels beklonken!—Moar groote God: of ’t hout gezwollen, of ’t iezer te klein was, de band is geborsten; ’t wark van ’en uur leit onnut; verbroken—o God!En na ’t koortsig gejaag van den vroegen morgen tot nu in ’t holst van den nacht, nu dreigt het hart hem te bersten in de hijgende borst, en glijden de zweetdroppels hem tappelings van ’t breede voorhoofd langs de slapen. ’t Is een aanval van koorts, die hem schudt en tandenklapperend doet rillen als een paard in ’t gareel.En op d’ eigen stond, riep de koekoek ien ’t achterhuusvier, en bromde de karkklok ’t heur noa.Nog twee uren het Dorus veur ’t wark; twee uren; niks meer!—Moar luuster, buuten krêjt de hoan.Of ’t vroeg, of ’t loat ien den nacht is, as de hoan krêjt dan sprêkt ie van lichten ien ’t Oost, van lêven en frisheid.En Dorus, alschoon de oajers hum zwollen, en de erms zin gekneusd! en de hand’ zin verlamd; alschoon ’t rad veur zien oog’ ien stroalen verschiet, en krimpt, en weer klinglend uiteenspat.„Moed, moed!” zoo sprêkt ie.—En, wiejer krêjt weer ’en hoan—wel meuglik op ’t arf van Janna, zien liefde!—Moed Dorus, moed, en oan ’t wark!—Veuruut! Den geborsten band mot ielings van ’t rad gedoan, en ’en neie gesmeed!—Woarum kwiem Thom niet helpen? Vremd dat ie kos sloapen deez’ nacht. Nou, loat ie sloapen den goeje! Oan Dorus’ wark mocht toch geen ander de handen sloan.[339]En de moat van ’en neien band is genomen. En de bloasbalg soest; en ’t vuur vonkt weer op.—Moar luuster.… Wat klonk er in huus?—’En slag van ’en deur; ’en dreun.…!Met de hand aan den blaasbalg, en de pook in den gloed, staren Dorus’ glinsterende oogen naar de binnendeur der smederij.„Wie is doar? Wie!?” zoo roept hij.En de deur geet open; en doar gunds ien den grauw duustren hoek, zie, doar stoat de mins, die hum ’en droomer en onbekwoam veur ’et smidswark nuumt, die ien ’t einde ’t geknutsel muu, bij ontied en nacht zien vinding te verdarven zuukt.Strak, onbeweeglijk steet Dorus.Smid Roelfsen op den dorpel, houdt zien lanteern ien de hugt.’En oogenblik mot ie bezinnen en oajemhoalen. Alschoon ie ’t gedreun van den hoamer geheurd had, ’t verraste hum tochden diefhier oan ’t warken te zien.Nou steet ie veur ’t kiend:„Dief! wat doej’ hier! zeg,wátveur den bliksem!”Of er ’en donderslag volgde op ’tvuur: Dorus heurde ’em niet.Debliksemwas iengeslagen.Toen de morgen grauwde, en de Betuw nog onder ’et dek van den herfstdauw lag, sloop Thom haastig door de achterdeur van het smidshuis naar buiten.Z’n oogen stonden rood, asof ie niet veul had gesloapen. Ien den zak scheen ie wat wichtigs te droagen,—hij hiew er de hand tegen: en ielkreis zag ie noar achter, asof ie meinde dat iemand hum noaliep.’En goed uur vroeger was Janna, bij ’t roam woar ze in sloap viel, weer wakker geworden. Gedreumd het ze niks, moar, toen ze ’t karkboek zag toen wist ze weer alles, en kreeg ’en gevuul asof ’t vremd was dat onze Lieve Heer—um ’t sparen van ’t karkboek—heur niks ien den sloap had gestuurd.—Moar nee, ze wist wel bêter; zukke dinger gebeurden niet; alêvel dat ze diespoaringbeloond zou kriegen, dát was heur geleuf:—’t geleuf oan Gods goedheid.Van ’t sloapen op den stoel is Janna rillig en schuuverig geworden. ’t Was buuten nog duuster, en ze wil dus wel gern nog ’en bietje noar bed goan.’En goed uur loater wier Janna wakker. Ze dreumde krek dat Dorus heur uutlacht, umdat ze ’t kleedoazie wil oantrekken moar niet kloarkommen kan; en dat ie nog harder lacht, alschoon ze grooten hoast moakt, umdat ze roepen dat de prins al ien ’t darp is.—’En kanonschot ter eere van den prins dee heur opschrikken.Janna wreef de oogen.[340]—Bons! Nog ens,bons!—Van buuten wier d’r zeker met ’en stoak of ’en dink tegen ’t venster gebonsd.„Joa, joa! Wacht!”—Ze mot zich toch erst ’en bietje oantrekken.—Van jachtigen hoast kan ze de hoaken van ’t jak bijkant niet dicht kriegen.—Geduld dan, geduld!—Zou ’t Dorus met ’t geld en z’n moeders versiersels nog wêzen!? Joa, nou ’t mergen is en z’n wark misschien al bezurgd, nou komt ie op stond en brengt wathietoch ook ’t best oan zien Janna kan geven.Nou is ze kloar, en vliegt noar ’et roam.—’t Is nog groezelig buuten; moar zien kan ze best.—Umlêg steet Thom Brasser. En Thom, as ie Janna gewoar wordt, dan telegrafiert ie met allegoar vremde teikens, en wil ’en leer tegen ’t dakvenster zetten.Janna tikt tegen ’t glas, en schudt vannee.Thom knikt van joa; moar zij, nóg ensnee, en in ’en ummezien is ze benêjen; en van de deur schuuft ze de grundel los, en stêkt ’t mooi snuutje ien den frisschen mergen.—Wel zeker,—alschoon ’t Janna arg tegenviel dat ’et Thom was, ze wil gern weten wát ie hoar te zeggen het. Moar nee, hum binnenloaten, dát kon ze niet doen. Ielk oogenblik kos voader opstoan, en wát zou ie wel denken as ie Thom hier in huus zag!—Moar, Thom het wat wichtigs ien de hand:—„Noe, gauw dan!”Ien ’en wip was Thom op de dêl—en,—geen tien menuten later stond Janna versuusd. Wat Thom heur zei, dat het heur ien ’t hart gegrepen.—Nee, ze kan ’t niet geleuven. Dorus had gezeid dat Janna, as ze hum verechtig liefhad, die dwoasheid van den prins te begroeten uut ’t heufd most zetten. ’t Was iedele proalzucht, had ie gezeid! en bovendien, ze wist wel dat hie geen geld000000000000000 had, en ’t voadernoúook niet vroagen kos. Janna zou verstandig wêzen;Dorus’ eer mosthoarglorie zin, en niet de proal van gekken en dwoazen.Toen Thom had gezwegen, keek Janna strak noar den grond.—Nee, as Dorus haar verechtig liefhad, dan zou ie zóó niet sprêken. Dan zou ie ien stee van Thom met zoo’n boodschap te sturen, nou ien de vroegte toch êfkes zelf zin gekommen.—Gekken en dwoazen! Was ’t ook dwoasheid misschien dat ze heur trouwwoord gaf oan ’en mins, die volgens zien eigen voader, nog onbekwoam was veur z’n handwark; dwoas, dat ze ien d’erste vervoering van eer, noar ’t schuurke vloog um met Dorus heur vreugd te beproaten. En, was ’t ook dwoas, dat ze ’t woord niet weerum gaf, toen ie oan niks docht aseigenglorie, en zien liefste,—’t mooi reuske—as ’en erm kiend liet goan?„En wat hei’j doar ien de hand?” vraagt Janna, nu ze eensklaps opziet, en met geweld een traan terugdringt. Misschien was ’t nog ’en bepruuving, dat Dorus tóch ’t geld oan heur stuurde.Ge kost niet weten; ’t was êvel zoo’nwakkerejong; en, zien oog blonk zoo trouw op dien oavend!„Joa, wa’k hier ien de hand heb, Janna!” zegt Thom zoo’n bietje[341]schuchter; en als hij haar zeer nabij komt, dan vervolgt hij snel, terwijl hij haar een zak met geld in de hand drukken wil:„Wie oe lief het die kan geen troan’ in oe eugskes zien. Hier neem ’et! Joawel Janna; ’k zou Dorus’ vrind niet wêzen, a’k, bekend met oe nood, oe toch ien de stêk liet. ’t Is mien spoargeld Janna; en woarveur zou’k nog langer spoaren op de wêreld, nou ie oanDorusoe woord hebt gegeven! Toe Janna, neem ’et! ’t Woar eeuwige schand, as gij, met de komst van den prins, niet de kroon van ’t darp woart.”Moar Janna kos de hand niet uutstêken um ’t geld te vatten.—Zeker, Thom is Dorus’ vrind—zien eenigst en trouwste: En zie, veurDorus’ bemindeacht ie z’n spoargeld um niet.—Alêvel, wat kiekt ie heur oan! Zoo vremd stoan zien oog’! Weet ze ’t niet meer wat ie vroeger, en nog giester gezeid het.… van ’t helse vuur, woarin ie wou branden veur ’en eenige lonk uut heur oog’? En, hoe kwiem den erme smidsknecht oan zooveul geld!? Kan dat zien spoargeld wel wêzen!?—Luuster, hie zeit dat ze soamen noar stad zullen goan, um alles en ’t mooiste te koopen. ’t Is merktdag; licht kan ze bij voader en moeder ’en veurwendsel zuuken.Janna wordt angstig.—Die grauwe oogen ze gliensteren zoo fel.—Soamen noar stad!—Wat proat ie wiejer?—Luuster: woarheid mot woarheid blieven, zoo zeit ie. Bêter mins as Dorus lêft er niet; moar—woater en vuur die blussen mekoar, en ’en mooi vuurke as Janna, mot hout hebben, joa, al is ’t ook moar sprokkelhout.In de tamelijk donkere ruimte, waar ’t aanbrekende daglicht slechts de reten der groote deeldeur zoomt, staat ’t mooi bluumke van ’t darp ien ’en glimp van dat licht, en, wat er streed in heur borst, dat wisten de veugeljes niet, die buuten van Gods liefde zongen.—Of die jong met zien grauwgêle hoaren en mopse neus, hoarduuvelzou wêzen!? Zooveul is zeker, woar de duuvel ooit kumt doar het ie zien lokoas.’t Is ’et geld in Thoms hand.—Van wie kos Janna ’etandersverwachten! Oan wie kos ze ’t vroagen; en wie zou ’t heur geven!? Ze kriegt ’t benauwd. De dêldeur duut ze los.—Zóó, nou vuult ze zich stark um ’en dolheufd met één smak noar buuten te sloan.—Moar toch dat geld!—En overmergen zal ’t de begroetingsdag wêzen; en—as heur goed dan niet kloar kwiem!Thom smuuspelt weer, dat gunds veur de harbarg de merktwoagen wacht.„Woarum niet op stond noar de stad?” zoo vraagt ie: „’t Is toch alles verrassing niewoar? Kom Janna, gezwiend! a’j oe hoastig wat oantrekt en meegoat, dan bi’j véúr den middag present weer in huus!”’t Kwiem goed dat de mergenwiend zoo fris was. Janna gluujde. In de grauwe oogen van Dorus’ vrind doar het ze gelêzen, wat de gêlwitte weimpers bij ’t neersloan, veur hoar niet koste bedekken.—Moar toch, dat geld!—Alêvel, as ’t ’ens gestolen was!!!—O God[342]loat ie goan!—Gestolen!—Woarum kiekt ie anders zoo schuuns en zoo dukkels noar buuten; woarum smuuspelt ie dan zoo vremd en gejoagd!?—Moar, Dorus’ vrind kan toch zoo’n slechtoard niet wêzen. Nee zeker, gestolen is ’t niet. In elk geval, wat schêlt ’t hoar! Geld blijft geld; en, as zewoarveur dat geld gêft, wie zou ’t hoar betwisten!En van verre glimmen weer de sloten van grootmoeders kerkboek.—As ze ’t karkboek oan Thom gaf; ien leen; ien pand! zoo vleit ’t van binnen.En Thom Brasser? Duustere ziel! Wist ie zelf wat hum dreef? Is ’t ’en vlam van ’et hart; ’en minnige zucht noar de fleur van ’t darp; of,—’en kanker van helsen gloed; ’en wangunst van kiendsbeen af oan; ’en ik-zucht ten koste van ’t edelst gemoed, van trouw en van mildheid, joa, ten koste van den vrind, die as kiend, hum ’t lêven gered had!?Duustere ziel!—Toen—lang verleên—de vrind hum vertrouwde dat ’t Janna zou wêzen, toen gloorde op stond de vonk, die nou tot ’en vlam was geworden.En de vlam sting op ’t uutsloan.—Moar, Thom zal ’em nog ienhouen. ’t Liep alles noar wensch, alschoon ie ’t straks niet gedocht had.Zie, Janna bedenkt zich. Nou neemt ze ’t besluit.„Wacht êfkes!” zoo sprêkt ze;—en vort is ze noar ’t achterst van de dêl, en doar de trapleer van heur kämerken op.Thoms oog blinkt heur noa. Dan kiekt ie noar buuten. De merktwoagen steet nog veur de harbarg.—As Janna moar spoed moakt, zoo denkt ie, en kiekt weer noar binnen.—Moar zie, boven alle begriep kumt ze nou al de trapleer weer af.Thom markt niet dat Janna weerum kwiem zóóas ze gegoan was, zonder hoed, zelfs zonder mantel um ’t sierlik pestuur.—Hie kiekt noar den woagen. Ze mag niet zien hoe ’t hum verrukt dat ze vast ien den strik lupt.En Janna, die met spoed kwiem geloopen, vertroagt den voettrooi, went:—Nog ’ens zingen de veugeljes doar buuten.… van ’en gelofte oan ’t erste nachtmoal.…—Moar, ’t boek dient as pand; wel zeker, niks meer. En noar den afkomst van ’t geld het zij niet te vroagen.Nou steet ze bij Thom.En Thom, ’t allererst dat ie Janna ien den erm wou vatten, is ie geschrokken.—Wát hum beruurde dat wist ie niet. Spierwit was ie geworden. Hie heurde weer ’en urgel, maar nou ’en karkurgel speulen. Hie zat tussen Dorus en Dorus’ moeder ien de karkbank, en wermde de vuut’ op vrouw Anna’s stoof; en ze gaf hum ’en cent; en de knoop, die ie ien ploats van de cent ien ’t zekske wou geven, gluujde hum ien de hand, went van den prêkstoel klonk ’en stem met geweld: Verloren! Voor eeuwig verloren!—Moar.… de knoop gaf ie toch: alêvel de oog’ dorst ie niet opsloan; en onder de bank en op vrouw Anna’s karkboek het ie gekeken, hie wist niet hoe lang.[343]„Ik zeg, loat mien boek ’en pand veur oe geld zin,” dringt Janna.—Nee, Thom wiest wel, dat dát boek niet ’et karkboek van Dorus’ moeder was; moar hie heurde nog altied ’et karkurgel; en vuulde vrouw Annekes stoof: de gluujende stoof; en nog ens klonk die stem:—Verloren, voor eeuwig verloren.…!—Onneuzel! ’t was Thom niet doenlik dat karkboek te vatten. Moar eindelijk, hie dee ’et. En,—toen ie ’en ummezien loater noar huus liep, toen had ie, tot loon veur den roof van zien weldoeners geld, ien stee van ’t mooi reuske van ’t darp, ’en karkboek—zoo’n oakelik boek, vol van God en van Dood!Nog nooit sting er boven de Bêtuw ’en harfstlucht zóó strak glanzig-blauw, as op den ersten dag van de groote Landbouwtentoonstelling, die ’t darp, met klapperend rood wit en blauw, van vroegs-oan al vierde.Op ’t breeje plein achter de kark en over ’t Roadhuus, ha’j de groote loods, woar de heele verbouw van ’t vette land met keur en sier was uutgestald.Langs de wanden, onder de slingers van ’t vlagdoek, glommen de zakken en moaten met ’t kostelik zoad, van allerlei oaren. Gunds ha’j de gelpe wortels, bieten en knollen; monsterkôalen, rooje en witte; eerdappels as vuusten! Ien ’t midden op ’t lange oanrecht, was alles van vruchten uut bongerd en hof geranzierd; kiek, noten as beugelballen, appels as keezen; druuven as pruums; tot zelfs de loate wienterperen en appels die—zooas ’en boerin zei: geen pries moste hebben, umdat ze d’r eigenlik nog niet koste wêzen.En noast en tussen de vruchten, blozend en lokkend, doar stoan de blommer—’k zeg niet van ’t erste premjee, moar lachend toch ien ’t gruun oan den stam, of—in pracht van peketten. En dan die keezen—jong! zuutemelks met komijn; hoast zoo vet as die botter in potten en kluuten.Moar stil, oan ’t eind doar hei’j wat anders: ’t Is ’en eereboog van de tabaksplant, met vlaggen en kronen, woar alles van den arbeid—kruiwoagens, spijlen, klauwiezers—alles oan bijgebrocht is. Zie, zelfs de meskes ontbreken niet, woar ze de ruggen van ’t breeje gebloart mee snijen, um de bloaj’ te stêken oan spijlen, en te hangen ien schuren hoog en dreug. De pinnekes woar Hannes Lamers de slekken mee stêkt1, die zitten er achter misschien. Moar de forse planten met heur gruune bloajer ien ’t rond, en de mooie zoadblommen ien top; de bussels gedreugd, oan den voet—lichtbruin en donker; en ien ’t midden ’et borstbeild van Keuning Willem den darde met ’t joar van den Watersnood d’r onder, ’t is alles te zoam—op ’t kwiestigst getooid—de glorie van de Tentoonstelling,[344]en proalt as ’en wonder ien ’t goud van de lachende zon.Alêvel buuten, noast de loods tot bij de lindes, doar hei’j óók wat te zien: Onder ’en afdak stoan de boerenwarktuugen ien ’t groot en klein: spoajen, grepen, schoefels, goavels, ploegen, eggen, meer as meer. En al wiejer de massinies van neie vinding: karnen, melkkoelers, wanmeulens, streujsnijers, hooischudders, veul niet genog.En dan, zie doar rooken, dampen, snuuven en stampen de hooge stoommassinies, die den dood oan de zeissen en dorsvlêgels doen.En, kiek, gunder, doar hei’j nóg wat anders: Oan lijnen en reepen, in vakken en hokken en kurven, is ’t lêvend gedierte bijeen, t Geblêr en gesnoavel, ’t gegrom en geknur, ’t geloei en gehinnik, ’t klinkt as ’en arke van Noach.De kiepen en kalkoenen, de schoapen en kalvers, ze hadden ’t al lang gemarkt dat ze noar de Toonstelling zouwe goan. Veur plezier? Dát vonden ze niet toen ze ien den nacht op de kar mosten. Alêvel ze woaren toch neisgierig wát zoo’n Toonstelling zou wêzen, en wat ze te zien zouwe kriegen.—Nou, ze hebben ielk dan ’en ploats—wel wat benauwd, moar genog um te zien.Deur de poort—ien ’t afschutsel van planken en touw, woarboven ook vlaggen ien ’t zonlicht speulen, doar kumt den heelen troep van ’t minsdom noar binnen. Ze hebben zich veur mekoar op ’t mooiste gedost—Alêvel, ’t stomme vee let op de kleedoazie niet. Zie:—Doar hei’j’ de karkmeister Bolmans, die ien den biebel lêst, en—zooas de hoan deur ’t venster zag—de kat ien ’t duustere kniept.2—En de pauw met z’n mooie steert, kent Hannes Balders, en Govert Ros wel, aldat ze—deur umval en brand, heur steerten verloren.3—En de duufkes stêken d’r köpkes umheug, went gunder ien ’t bonte gewoel kumt mooi Grietje van ’t Heunings-arf, die ze wakker riepen toen ’t dwoalgeleuf heur ’t wit op de koak had geleid.4—Moar ook, Grauwke spitst de ooren veuruut: Doar ha’j ze soam met heur beien, Joapik en Hanske; Joapik d’ onneuz’le ien ’t kwoaje, en Hanske die trouw bleef en rein.5—En ien ’t kommen en goan, bij ’t lachen en proaten, bij ’t stoan en kieken, doar ha’j d’rzooveulnog: Mansvolk, dat liever, as ’t vee, schoon woater most drinken: en vrouwluu, die de kienders noar school moste sturen, liever as ’t vee loate ploagen.—Ook oarige kiender, en—frisse dernjes; pestuurkes, mild met handen vol garst en hoaver, die zingen bij ’t wark, en—kussen bij ’t vrijen.Noe, da’s geen kwoad. Ielk duut ’t op zijn manier: De lemmekes[345]kussen moeders uier: en de koe duut ’et den ouwen man—as ie hum lekt met de raspige tong, langs de hand die hum welduut en krauwt ien ’t kroezelige kophoar.6—Wel zeker, as de lig- of stoanploatsen moar wat ruimer woaren, en ’t geredeneer niet zoo druk was, dan zou ’t vee zoo’n Toonstelling veur ’en keer nog wel is oarig vinden. Ge ziet er van allerlei slag en pestuur: schoapen en lemmekes, duufkes en gouwe hoantjes, eenden en ezels, koeien en bokken, ossen en verkens—zooas ze zich onder mekoare duk nuumen; moar allegoar met ’en karmisgezicht, en zóó vrindelik, asof ze zelfs niet weten dat er zwiepen en allerlei messen en vals tuug ien de wêreld bestoan.Aan den uitersten hoek van de afdeeling werktuigen, niet ver van eenige schapen—die door de keurmeesters zonder eenig beraad zijn voorbijgegaan—staat Arie Peters, Janna’s vader.De parziks, die Janna mee noar Huibert-nêf nam, hebben niks uutgewarkt; en, as ie met ’en lonks oog gunder de schoap’ ziet, die den ersten pries kregen, dan pruttelt ie: A’k de mien ook moar duurder betoald en starker gevoerd had, dan woaren ze zeker nóg mooier gewêst.Alêvel watPetershiertekort kwiem, dat zou ie te middag op ’t Roadhuus weer winnen!De gevel van dat Roadhuus is met loof versierd, en de vlag, die d’r uuthangt, is zóó breed, dat ie bijkans ’t halve Roadhuus bedekt.—En doar gunds, bij die stoep, zal de prins uut z’n woagen stappen, en de road zal hum begroeten; en,—ook Janna zal tegenover hum stoan. En zeker, dan zal de prins oan heur vroagen hoe dat ze heit. En dan zal ze zeggen: Janna Peters, mienheer Hoogheid. Noe, en wie weet of deur zoo’n reloasie nog geen mouw oan die schoapen te passen is. Veur ’en darde pries; ’en getuugschrift. Wie weet!Kiek, doar steet de smid.—’t Is hum wel oan te zien dat de proatjes niet uut den wolk zin getast. A’j van ’en eenigst kiend—noar dat ie zoo pas heurde proaten—zóóveul leeds hebt, al bi’j dan ’en mins as smid Roelfsen, dan ku’j nog ’et lachen wel loaten. Goddank, dat Janna zich nooit met den Dorus het afgegeven,—zooas óók al geproat wier. Hie, Peters, kan ’t getuugen, dat ’et kiend zelfs nooit den noam het genuumd. Goddank! In stee van voaders smidswark noar eisch te doen, had dien Dorus ook altied wat vremds en onneuzels ien ’t zin. En den ouwe—zwakheufdig—het hum z’n gang loate goan. Moar nou, zoo êfkes had Peters vernomen, dat de smid zien jong opderdoad het gegrepen, toen ie ’s nachts zien eigen voader bestal, en dat ie hum toen ’en rib ien de borst kapot het gestooten. ’t Wier stil gehouen, heel stil. Geen wonder. En, al zou ’t geval van dien rib overdrieving wêzen—[346]went dat proaten ien ’t darp ’t is altied geweldig—dat den dokter d’r twee keer per dag is gewêst, dát was hum secuur pas veur woarheid verteld.—Kom, ik punder ’em êfkes aleer ik den keur van de peerds goai bezien.„Gemergen smid! Met Dorus’ verkoudheid wat bêter? ’t Is jammer dat hie den Toonstelling, en veural vandoag met de komst van den prins, niet bijwonen kan. Ge weet ’et misschien, mien Janna zal ien de stoasie wêzen. Erst hadden de drie meiskes besloten as modeploat te goan, moar Leendert van Huibert-nêf het doar ’en stökske veur gestoken. Hie lachte toen ie ’t heurde, en ik zei óók: Wel kiend, wie zou ’t betoald hebben! went op zoo’n prins ku’j niet rêkenen, en op geen Road en geen keurmeisters ook niet. Moar zie, alschoon ze nou simpel ien ’t Zundagse pak zullen goan, ’k wed toch dat de prins d’r van opkieken zal. ’k Zeg: Jammer van Dorus; zoo’n trouwe, zoo’n eerlikke jong!”Zie, ’t was of de smid nog witter wier; moar z’n oogen keken zoo zwart as de nacht.Erst zeit ie niks; moar dan, aleer ie zich umdrêjt en hoastig weggeet:„Wil ik oe wat zeggen Peters? Ik geleuf dat ’en iedele deern den eerliksten jong op ’en dwoalspoor kan brengen; en, dat gij, as ge noarzeker geldwoudt zuuken, ’etmeer as gemekkelijk vinden zoudt.”—Goeje God! Peters was een stap achteruut gegoan. Hie begreep er niks van, verechtig niet.Nou ie opkiekt, nou ziet ie smid Roelfsen niet meer. En,—wat roaken hum nou nog de peerds, die gunds op den karkweg zoo lustig veur de keurmeisters op en neer droaven; en de vette ossen, wat moalt ie d’r um!—„Iedele deern!” En, „zeker geld dat ie mekkelik zou vinden!” Wat beteekent ’et. Wát!?En smid Roelfsen? De letste woorden hebben hum gekrabd ien de borst aleer ie ze sprêken kos.Siends den nacht dat ie deur Annekes kiend zoo fel op ’t hart was getrapt, en Dorus—„zien schuld bewust”—bij voaders komst ien de warkploats is neergesloagen, sinds dien stond was hum ’t lêven as iezer, nóú rood en gluujend, dán zwart en koud.En sinds dien stond lei Dorus met dolle koortsen te bed;—en altied as voader toefde bij Annekes jong, dan zag ie hóár, en ook—’en dief, die noar ’t spinhuus gebrocht wier.—O God, zoo oaklik!Alêvel behalve met den dokter, en ook met Thom—die arg kapot was gewêst—het Roelfsen, van ’t hoe en van ’t wat, met niemand gesproken.—Dorus had de koorts! niks meer.Moar bij al ’t donker gevuul het toch nog ’en stroaltje van licht geschenen:Toen Dorus in dien nacht deur voader te bed was geholpen, is smid Roelfsen, nog eer ’t dag wier, met ’t kleine rad, dat ie in de smeejerij vond, noar ’t schuurke gegoan.En lang, heel lang het ie gekeken.—Ien ’t letst, toen het ie[347]’t rad oan dat warktuug gepast, en, joa, zelfs geschroefd, en—toen ie goeng drêjen oan ’t rad, toen zei ie: „Welweerlichs!”Wát Roelfsen geprakkezierd had um dat ding—zonder zien toedoen of weten natuurlik!—nog noar die Toonstelling te kriegen, dat kan ie niet zeggen. Moar Thom, die arg kapot was, het zooveul verstoan, dat ie—heel uut eiges, joa zelfs dat de boas ’r geen schoaduw van markte,—’et stuk d’r noar toe het gekroojen.’En beste jong, die Thom; altied meegoande, en, arg met Dorus bewogen, alschoon Thom toch z’n botterram at. Zie dát was z’n oard: Êten kos iealtied. Zelfs dee ie ’t op den starfdag van Anneke, die toch meer as ’en moeder veur ’em gewêst was.En nou, deez’ mergen dat die Toonstelling geopend wier, is smid Roelfsenmeeras onrustig gewêst. Veur de smeejerij het ie geen heufd gehad; dóár moesten de knechts moar zurgen. En oan Dorus bedstee had ie ook geen rust gevonden. ’t Was hum ielkreis asof ’et dooie geloat van zien Anne genoade vroeg veur—dendief!En dan, Thom had hum almee onrustig gemoakt. Wat Dorus misdreef, zoo had ie gevleid, dat most de boas hum moar kwietschelden. ’t Was alles ontstoan deur de iedele deern. Och, de boas most er moar geen woord van sprêken as Dorus, met Gods hulp, weer bêter wier, went, dat zou hum heel zeker den dood op ’et lief joagen. Vergeven en vergêten, dat sting in den biebel!—Nooit van sprêken! Vergeven en vergêten! Smid Roelfsen het niks gesproken. Woar bemuujde die Thom zich mee! ’t Was goedheid, joawel, moar ’t miek ’en mins, bij zoo’n stoat,korzeleurig.Smid Roelfsen was arg onrustig gewêst. Ielkreis had ie op de klok en op ’t harlozie gekeken, vroeger het ie gezeid dat ie niet noar die Toonstelling wou; die fratsen en neie kunsten ’t was niks as verzuuking. Alêvelnóú,—hie mot er uut. Joa, de zurg veur den zieke blieft veilig oan Hanna, de dienstbooi, vertrouwd.—Hie mot er op uut!—Noar die Toonstelling? Nee! Moar hie mot er op uut!En,—een van de ersten die onder de kroonvlaggen deur, die Toonstelling binnengoeng, ’t was boas Roelfsen de smid.Of ie niet wou gezien wêzen? althans, heelegoar is ie achterum geloopen; en van ’t rumoer ien ’t darp had ie weinig gezien: zelfs niks van den oploop bij de Roskam, woar Tols de kastelein—zooas geproat wier—’en jonge kerl die met vals geld wou betoalen, uut de deur had gegooid.En ien den achtersten hoek, woar bijna geen volk kwiem, doar was ie verbleven, totdat Janna’s voader hum ’t bloed oan de kook brocht, en, noar den veurkant verjoeg.Moar ’en klein bietje loater was Roelfsen alweer in dien achtersten hoek. Hie steet er bij ’en schoapshok te kieken. Alêvel ’t oog gluurt op zied, en toeft op ’en duustere zee. Dóár, bij eggen en ploegen en streujbrêkers, doar stoan nóg de massinie-keurmeisters. Ze zin oan ’t eind van heur wark.—Roelfsen kiekt strak noar de[348]schoap’.—Hie heurde gelach.—Luuster, ’t geproat ku’j verstoan.„’En onooglik ding!” zeit er één.„Nommer Honderd en drie. ’En hakselsnijer. Inzender fabrikant: Thomas Brasser.”Smid Roelfsen keek zóó vremd noar de schoap’, dat ze allegoar soam noar den kant van ’et afschutsel drongen—Thom Brasser!!!—En gunder wier alweer gesmuuspeld, en gedrêjd oan ’en rad da’j ’et rakklen kos heuren; en,—weer wier d’r gelachen.Roelfsen kos ’t niet loaten êfkes noar die keurmeisters te kieken.—Bij den hemel! dat lachen ’t was niet te verdroagen!—En zijn oogen vonkten nóg ens noar dien hoek, en toen, toen liep ie weer onder den vlaggenboog deur, en bromde ien stilte:„Vervluukt geknutsel! Moar, joa, joa! Thom is ’en goeje; met zien eigen noam het ie den smidsnoam gedekt!”Ien ’t zolderkämerke van Janna Peters speulde ’t zunneke op den ersten Toonstellingsdag zóó vroolik, asof er ien de letste drie doag’ geen troan was geloaten. Moar, ’t spiegel wist ’et; rood zin ze gewêst die mooie oogen; rood, zóó rood, dat bijkans geen woater ’t het kunne verjoagen.’t Was ook hard gewêst.—Van Dorus het ze heel niks vernomen. En dan, asof ’t niet genoeg was dat ze, op ’t punt um noar stad te goan, ten einde tóch veur dat geld ’t kleedoazie te koopen, ’en booi most kriegen dat die begroeting moar simpel ien ’t Zundagse pak zou wêzen; nee, hoe hard ook, ’et argste dat kwiem nog: Op den loaten oavend van dienzelfden dag was hoar ’en briefke gebrocht, en wat er ien stond, dat trof as ’en hoamer. Luuster:„Liefste Janna!„Deze schrijf ik u omdat Dorus u afvallig is. Maar als hij zelf u losloat, dan gunt hij u aan den vriend, aldat ik schuldig staai, want ik was blind van liefde, zoodat het ienstee van mijn spaargeld het spaargeld van vrouw Anneke was. Maar de daad is geen daad. Zoudende vrouw Anna mij zeker meer als dat verleend hebben, daar ik alles van haar gedaan kos kriegen. Doch alschoon ik mijn gading nam, en wat mijn as rechtveerdig toekomt, de minsen zin dwars. Als ze weten dat ik den zak met geld uut het kammenet kreeg,—aldat het dyamanten kruus bleef liggen umdat ik het niet vinden kos—dan pakken ze mien, en gleuven aan niks meer.„Nu, mijn geliefde, deze is dienende om u te verzuuken, alsdat mijn oog op u geslagen, niet mag verriwweneerd worden, maar in genade, omdat ik goed voor m’n brood bin, en een tiende in de loterij speul. En in den biebel, die gij mien op pand hebt gegeven, steet argens,—maar ik kos ’et niet vinden: Deze twee zullen zalig zin. Dat waren de moordenaars aan ’t kruus. Zoo zeg ik Janna, zal er geen scheiding zijn tusschen ons; en wie ’et geld uut vrouw Annes kammenet ontving, en ’et karkboek op pand gaf, die[349]zal veur den rechter toch wel in alles met Thom Brasser geliek staan. Nou Janna, en daarum moet u dit in gedachtenis houwen; en zie, as gij zelfs alleen den avond van ’t meziek ien de Roskam met mijn woudt wezen, dan zou alles goed zin; en van ’t geld geen spraak, nimmendal!„In de hoop op minzaam, en dat wij samen voor eeuwig vereenigd zijn, verblijve uw eeuwige minnaar:„THOMAS BRASSER.”Joa, rood, bloejig rood het Janna heur oogen geschreid toen ze dat schrift had verstoan.—O! ’t Was dan woarheid: dat geld wier gestolen!Ien den ersten oanval van angst is Janna op de knieën gevallen, en het ze gesnikt: „Nee goeje God, Gij weet ’et, kwoads dee ik niet, ’en ’k stoai niet geliek met ’n dief as Thom Brasser.” En terzelfder stond wier ’t noar zoo oaklik benauwd, dat ze de oogen weer losdee.—As ze Thom afstoot, dan zou ie heur oankloagen en ien ’t verdarf brengen.—O lieven Heer! zou zij veur den rechter stoan; zou zij ien ’t gevangenhuus zitten! achter troalies en slot! Zij, ’et bluumpke van ’t darp!?—Nee, zie moar, ielkeen knikt heur toe; ’t jongmansvolk fluustert: Mooi Janna! Zelfs ’t riekvolk gêft heur de hand; en, wat heur benijdt, ’t mot toch êfkes heur oanzien.—En,nóukeeren ze de heufden van heur af.—O, woarum kwiem Dorus ook niet! Woarum liet ie heur los? Woarum gaf God heur de eer en den ermoei er bij?—Moar geen nood! Had ’et heur droef gestemd dat ’et geld ongebruukt most blieven,nóúis ’t en zêgen. Dóár in de loajtoafel, doar leit ’et zóó as ze ’t ontving.—Ze zal zich opmoaken. Ze wil noar ’t smidshuus, en oan Dorus ’t geld weerumgeven. Ze zal hum vroagen van ’t wát en woarum; en zeggen hoe ’t alles geschied is.—Alêvel, noar ’t smidshuus!?—Al was ’et niet woar dat Dorus heur losloaten wil, toch boog ie as kiend veur den grommenden voader. En de smid zal heur vatten in den iezeren vuust; en hie zal heur stellen veurThomsgezicht. En, as zij den schender verroajt, dan zal ie liegen, en zeggen.… dat Janna hum drong tot de doad, en dat ze heur grootmoeders karkboek verkocht.—En, o lieven Heer, dan gleuft hoar geen mins, en brengen ze heur weg, op den dag van dat feest, as ’enschandevan ’t darp!Dóár kreeg ze ’n ienval: ’t Geld begroaven ien den grond! Of, den zak ien de woaikolk smieten, bij oavend achter de elzen, oan den anderen kant van ’et smidshuus!—Moar, ien den hof zullen ze heur zien; en ’t ploffen ien ’t woater zullen ze heuren; en, Gert de veldwachter zal achter ’en schutting of boom stoan, en heur griepen.… O lieve God, wat benauwdheid!’s Anderendoags was Janna veul kalmer, en het ze zich goed gehouen. Niewoar, ze dee toch geen kwoad—behalve van ’t karkboek.[350]—Ze most redenieren.—As ze Thom ’en bietje te vrind houdt, dan zal ie heur ’t karkboek—veur ’t geld, dat ze toch niet van nooj het,—wel weergeven; en, eenmoal zoo wied, dan loat ze hum trekken, den valse!—Joa zeker: den valse!—Moar toch, as ze rechtveerdig is dan mot ze ’t erkennen: Wat ie misdee, dat dee ie veur hóár. Die bedreiging in den brief, ’t kan deur den gloed van zien liefde wêzen.—En, of ie tóch slecht is, wat geet ’et hoar oan! ’t Zal zich alles opkloaren ien ’t eind. En zeker! dwoas zou ’et wêzen zich de vreugd en de eer van zoo’n dag te verdarven.—Wie weet,wie weetzelfs, of Dorus ien ’t letst nog niet opdoagen kumt! ’t Kos wel alles onwoar wêzen wat Thom heur berichtte. Onwoar, dat Dorus zoo streng had geschimpt tegen de eerebegroeting en „’t iedel gepronk van gekken en dwoazen”. Onwoar, dat er um ’t stuk van zien moaksel, en zien liefde veur hoar, al bloedige ruzie op ’t smidshuus gewêst was.—Joa, Janna zal redenieren. Nou ’t geld onoangeruurd bleef, nou is ze toch vrij, en kan ze doen woartoe de wardiering heur riep.—Welzeker, ze zal niet beangst zin, zij—Janna,—Nommer één van de drie!Maar in weerwil dat Janna aan den avond vóór het groote Landbouwfeest met zulke gedachten was ingeslapen, zoo stonden haar mooie oogen bij ’t ontwaken toch lang zoo fleurig niet as ’t zunneke oan den hemel.—Blij-angstig, wonderlik vremd, klopte heur hart. ’t Zag er buuten uut asof ze noar de Nimwêgse karmis most; en de veugels ien de boom’ veur ’t roam, ze sjilpten en zongen alsof ’t meziek van den oavend alvast was begonnen. Moar toch, Janna’s oog vloog ielkreis weer noar die onderste loaj van de loajtoafel, woar, ien den achtersten hoek, onder prullen en dinger, dat zekske met specie verburgen lag.—Noe, ze wil er niet meer oan denken; ze zal lochtig wêzen. Niewoar, ze het zoo verlangd noar den stond dat ze zich opmoaken kan en zich tooien, um „’t pronkstuk te wêzen van ’t Toonstellingsfeest.”Alêvel, ’t is nog te vroeg, veul te vroeg. Thom het gedrongen dat ie hoar noar ’t Roadhuus zou riejen.—Noe ’t was goed.As ie ’t karkboek meebrocht, het ze gezeid. Ze most hum winnen niewoar? En moeder zou meevoaren ook! Zoo had ze besloten. D’r zou veur moeder nog wel ’en ploatske op ’t Roadhuus wêzen; wel zeker.—’t Sloeg tien: um twoalf zou Thom met z’n kerreke kommen. En Janna—onrustig—het nog gedurig oan de huusdeur gestoan.—Och, as ze rechts en links kiekt, dan het ze toch ielkreis zoo’n stille hoop of Dorus nog kommen mocht.—Maar nee; hie kumt niet. Ontrouwe oan ’t woord! Afhankelik kiend! As Leendert ’t moar wiest, hie zou heur roajen en steunen, en vast verlossen uut den strik, die den loensche heur spant.—Och, voader en moeder te sprêken, ’t is heur niet meuglik gewêst.[351]Zie, een oogenblik later staat Janna’s lief gezichtje weer minder bedrukt.—Boven de lindes van ’t karkhof flappert ’et rood wit en blauw heur zoo vroolik toe; en luuster, ’t gegons van lêven en vreugd ’t klinkt almee uut de verte.—Spoed dan Janna, spoed! Oe kroon mo’j niet missen! Noar ’t kämerken, vort!En op heur kämerke had Janna nog warks genog. Toen ze in ’t gries parremat met bajees veur den spiegel zich eiges terdeeg bekeek,—joa, toen mocht ze ’t priezen. ’t Hartje van ’t wit sjemizet,—noar de mode ien stad—doar zullen de andere twee geen gedachte op hebben. En,—moeders grenoatslot is wel niet zwoar of groot, moar—’en halske zoo poezel en blank zullenNelaen Driekske niet toonen.—’t Is vremd, hoe dukkels het ze niet vroeger ’t klein moedervlekske hier oan de kin met ’en bietje kriet of witkalk bestreken; moar, siends Leendert hoar eergister zei, dat ’tstadswas, en ’t kinneke nog ronder en blanker miek, nou mot ze bekennen:—’t steet oarig!—Alêvel wat ’et heele geloat belangt, as ze goed kiekt dan is ze toch bleêker as anders.—Van al den onrust misschien.—Wacht, de klapreus die ze bewoarde kan ’t licht verhelpen. Zóó, tussen duum en vinger gemurwd, mot z’m êfkes moar drukken op ’t donzige vel.—Te stark!—Ze kan ’t wel verdrieven.—Moar kiek, nóu is’t weer te min. Janna kan niet best zien of ’t op ielke wang wel allins is.Met ’t kleine spiegel ien de linkerhand kiekt ze van rechts ien den groote; moar—de groote koatst glanzig de zon die krek op ’et roam steet. Ze mot den groote ’en klein bietje van den muurkant afdrêjen. Zóó!—Joa, ’t kleurke oan deez kant is goed; moar hier? Den spiegel kan nog wel ’en zierke op zied noar veuren.Alêvel, op stond dat Janna den spiegel nog wiejer van den muurkant drêjt, keert ongemarkt de spieker ien den lossen kalkmuur den kop noar umlêg.—Zóó, nog ’en kriezelke dwarser getrokken, dan kan ze meteen zich eiges van achter bekieken.En de spieker grienzelt en sukkelt al wiejer ien de kalk noar buuten; alêvel, zien kromme punt houdt nog vast oan den muur, en ’t dik eindje touw bewoart nog heel êfkes ’t verband tussen ’t glas en den spieker.—Bestig! Nou kan Janna zich heelegoar zien; van veur en van achter.—Niewoar, as Dorus heur nou toch ens zag!—Moar, wat denkt ze oan hum! As Leendert, de Road, ’t heele darp, joa zelfs de prins hoar zóó zien zal.Janna vuult toch êfkes ’en scheut deur de borst; went krek zoo noabij as ze zich eiges nou ziet, zal straks de prins tegenover heur stoan.—Moed Janna, en begriep wie da’j bint! Zeker, wát ook gromt en bloast ien ’t lêven, veurmooigeet alles op zied; en, of[352]ze ’t, wangunstig, vergankelik nuumen,—ien de kark da’s wat anders—gegroet, de druif zin te zoer, zei de vos.Nog met de hand aan den grootsten spiegel, ziet Janna nu luisterend op.Ze heurde rumoer onder ’t roam, en drukte en lêven in huus.O! as ’t de veldwachter was! Moar nee, ’t zal Thom alvast met ’t kerreke wêzen.—Och, as ’t Dorus nog wêzen mocht!.… of, Leendert!—Nee luuster, ’t is moeder die roept: „Kom Janna, kom gauw!”—Joa! Janna kumt.—’t Blauw strikske op ’t gemoed mot erst nog ’en bietje terdeeg gedoan. Moar,—’t spiegel, die wel wat stark noar veuren helt, wordt zwoar in heur hand. Ze drêjt hum weer hoastig terug noar den muur. Alêvel,.… woar schiet plots ’et licht met de koamer noar toe! „Help, help!” ’t stuk zwiept veuruut. Vuur spat uut heur oog! En sterker gilt zij: „Help, moeder, help!”En vrouw Steyntje, versuusd en gejoagd deur ’en toestand umlêg, woarveur ze heur kiend kwam hoalen, schrikt bij ’t ienkommen, en roept: „God, Janna wat doe’j!” en griept noar den spiegel, die ’t kiend langs ’t geloat streek.Eén oogenblik wist Janna van hemel noch eerde. Moar toen—toen zag ze met ’en zwonk heur moeder, en ook ’en groote, heel groote oranjekokarde op moeders borst; en—ze wist zelf niet woarum—toen begos ze te lachen, hard, oaklik, en zonder begriep.Moeder wier kwoad. Den spiegel van boven tot onder geborsten!—En beneden zoo’n toestand! En dan zu’k onzinnig geschater!„Ge most liever schreien!” zoo roept ze: „Joa schreien, ’t was bêter. O God, wat ellend op deez dag!”En—veur Janna was er niks méér neudig. Bij den letsten schoaterlach zag ze moeders duuster geloat; en ook bij ’en glimp van de zon, de loaj woar dat geld in lag, en—met de hand oan ’t geloat, zeeg ze plots bij heur moeder neer; bleek, maar zonderling rood gevlekt, losberstende ien troan’, en kloagende: „Nee, moeder, ik dee toch geen kwoad! nee, zoo woarlik as God!”Terzelfder tijd dat Janna—aleer ze zich kleeden ging—aan de huisdeur tuurde of de ontrouwe nog komen mocht; in den eigen stond lei Dorus ien koortsgloed te bed.Ge weet ’et: smid Roelfsen was naar de Toonstelling; en Hanna zou goed oppassen, en ’t medicijn geven; dát het ze gezeid.Toen Hanna bij de bedstee ’en bietje getoefd had, en Dorus—zooas ze begreep—heel rustig sliep, toen is ze moar opgemarsierd, went, met zoo’n drukte ien ’t darp is ’t natuurlijk dat ’en mins liever ’en keer oan de stroatdeur steet as ien ’en dompigkämerkebij ’en zieke te zitten as ie toch niks van nooj het.En terwijl Hanna aan de deur stond, kwiem aan den achterkant van ’t smidshuis, langs het schuurtje bij de kolk, een welbekende[353]schier ademloos aangeloopen. ’t Was Thom.—Bij de achterdeur gekomen, staat hij even stil; luistert; wischt zich het zweet van ’t gelaat, en sluipt dan zachtjes het huis in.Weinige oogenblikken later bevindt hij zich in het kleine vertrek waar Dorus te bed ligt. ’t Is vrij donker in dat benedenkamertje naast het groote keukenvertrek, en vooral aan den kant van ’t afhellend dak waar zich de bedstee bevindt.Thom, op een stoel neergevallen, snakt naar adem. Van ’t vreeselijk loopen is hem de borst als dichtgeschroefd, en gloeit hem een vuur in de keel.—Vervluukt! Dat geld, dat verwunste geld zou ’t alles bedarven! ’t Was ’enzeeuw, ’enongangboare munt, had Tols ien de Roskam gezeid.—Thom had gedocht dat ’et ’en groot soort ouwe rieksdoalders woaren. Wie had er z’n lêven vanzeeuwengeheurd!—Moar zeker, domheid was ’t gewêst um ’t meeste geld veur zich eiges te houen.—Alêvel, as de nood oan den man kumt, dan zal ’et karkboek bewiezen veur wie ie ’t gedoan het.—De nood zal êvel niet kommen. Geen zurg! ’t Zal alles veur Dorus’ rekening blieven. Joa zeker, dát mot ’et!

„’t Liefde-woord van God geschonken,Ook in ’thartmet goud beklonken.”

„’t Liefde-woord van God geschonken,

Ook in ’thartmet goud beklonken.”

—En zou ze Gods woord dan berooven veur eigen glorie en proal!? Nee, nee! Grootmoeders karkboek—’en sieroad van bêtere doagen—zou ze ien eere bewoaren. En Janna streek met de vlakke hand over de messchramp op ’t binnenstuk, en sloot toen de klampen.

Nou tuurt ze op ’t buutenwark. Tussen de sterrekes ien ’t goud woaren bluumpkes geteikend; en ’en troan blonk heur ien ’t prachtig blauw oog: ’t Was toch arg, en ’en roadsel niewoar, dat ’en blom—’en roos en ’en lelie, zooas ien dien eigensten biebel sting,—deur God zoo mooi en zoo kleurig woaren getooid, en, dat ’et mooiste boerenkiend, die ’t reuske van ’t darp wier genuumd, nog minder as ’en onneuzele blom ien den hof is, en zelfs geen tooi of versiering kan kriegen!—Bidden?—Nee, Janna gleuft niet dat ’et helpen zal.—Alêvel, umdat ze ’t karkboek niet schond; en.… as Thom dan toch.… ’t kruus liet blinken.… en met de gouwe tientjes rammelde.… hoog ien de locht.… Wie weet!

’t Mooie köpke had driemoal geknikkebold. Op den stoel veur ’t roam was ze ien sloap gevallen.

Op ’t oogenblik dat ’et mooiste kind uut de Bêtuw oan Thom heur nood het gekloagd, en bij hum—den verschopte—te biecht most kommen, toen het hum ’t hart gebonsd ien de kêl.

—Moar veurzichtig! De verzuuking most ie weerstoan. Erst de boan nog gevêgd en ’t lokoas gewonnen!

Bij ’t schuurtje aan de waaikolk gekomen,—het ie geluusterd. Zachte hoamerslagen het ie geheurd. De vrind was oan ’et wark.

Thom most erst nog ens oajemhoalen.—Toen is ie binnengegoan.

Dorus zag op. ’t Lampje aan den muur verlicht zijn kloeke voorhoofd, dat nu toch gefronst is.—Bijkant den ganschen dag had ie gewarkt ien voaders smeejerij, snakkend noar de schofturen, en—noar den oavend veural, went God was ’t bekend hoe ’t stuk nog gereed kwiem!

Met ’en duisteren blik kiekt Dorus noar de deur. Hie wist dat Thom zou kommen, en doarum liet ie de deur open; alêvel ielkreis docht ie oan ’en voader, die—veur ’t oog as gewoon—toch niks te goed is um ’t wark van z’n kiend te verdarven.[332]

O, Dorus geleuft ’t nou zeker, ’t was voader die ’t dee. Geen lêvende ziel het den sturm ’s nachts geheurd.—Thom, joa, Thom alleen. Um voader te spoaren misschien.

—Zie, doar was ie, den beste!

Toen Dorus zag dat ’et de vrind was, toen hief ie den hoamer weer; went vortmoaken mot ie, alschoon ’t ook lapwerk zal blieven.

„Janna gesproken?”

„Wel zeker; de groeten weerum.”

„En?”

„En.… dat ’t goed was.”

„Goed!?”

„Joa, goed of niet goed.… Wát zal ik oe zeggen!”

„’k Docht wel Thom, dat ’t heur verdrietig zou moaken. ’t Treft ook zoo kwoad as ’t kon. ’k Wou hoar, en geen mins—zelfsou niet van ’en joawoord sprêken eer ik heelegoar kloar was; en zie, nou ’k hoar giesteren vroeg.…”

„Wil ik oe wat zeggen Dorus? ’En mins die moar één fout het, het ’en groote.”

„Wat zou dat?”

„Wie van Janna ’en woord ten kwoaje dorst sprêken.…”

Dorus kiekt êfkes op:

„Die zou met mien te doen kriegen!”

„Natuurlik! èn met mien. Moar is ’t óók kwoad dat Janna weet dat ze mooi is?”

„Wat mein ie doarmee?”

„Ik mein Dorus, da’j geen koek mot verliezen a’j ze eiges wilt êten. Luuster: met die prinsenbegroeting hebben ze Janna ’t heufd doen drêjen. Zie Dorus, ze had op ou gerêkend veur bijstand en versiering; maar nou gij geen tied hadt um er over te sprêken, en hoar van mergen zoo bot liet weggoan, nou most wel ’en ander.…”

Dorus’ oog vonkt omhoog. De hand met den hamer blijft roerloos.

„’En ander! Wát zou hoar ’en ander!?”

—Moar Dorus most bedoard blieven. Den angst dat ie mergen niet bijtieds met ’t stuk kloar zou wêzen, de woeling ien ’t hart dat zien voader hum ’t leed had gedoan, dat miek hum wat koortsig.

„Misschien,” hernam Thom: „was ’t bêter a’k gezwegen had Dorus. Alêvel, wa’k denk dat zeoumisdoen, dat hebben ze mien misdoan.”

„Moar wat dan, um Gods wil!?”

„Noe, bedoard! ’t Was zoo arg niet.—Leendert Meermans is sedert ’en poar doag’ ien ’t darp. Um ’t vertoon van den prins het ie Janna noar ’tHemelrijkgetroond, alschoon ’t met Nela kwaad bloed was ien ’t lest. ’t Mot doar ’en vroolikke oavend gewêst zin: went, toen ik met ou boodschap dat Janna moar wat geduld most hebben—oan ’t Peters-huus kwiem, toen zag ik.… Maar nee, nee! ’t Was al wat duuster, en.…”

Dorus vuult dat ’t bloed hum noar ’t hart sloat; alêvel kienderachtig was ie nooit; den drift mot ie verwinnen:[333]

„En ie hebt toen gezien.…?”

„A’k zeker wist da’j ’tJannaniet wieten zoudt?”

„Ik vroag oe, wat hei’j toen gezien?”

„Ien ’t schemerduuster zag ik heur soam den bongerd uutkommen, en Janna geleund ien Leenderts erm. ’t Scheen wel asof er bij Meermans zwoar getraktierd was, went over ’t vonder het Leendert heur stik gedroagen; en bij de deur, nou, doar most ie toch ’t loon hebben, zeidie, en toen kuste ie hoar.”

„Gelogen! zoo’n kiend te besmêlen!” roept Dorus.

Thom keek beduusd.

„Ge loat iemand niet uutsprêken Dorus. Wie zeit er ’en woord ten kwoaje van Janna! ’t Erm kiend—alschoon ien ’en soezing, ze weerde hum af, en zei dat ie goan most.”

Er klonk een geweldige slag. Met kracht had Dorus den hamer van zich weggeslingerd.

—O God, zoo’n wicht wier te zwaar!—Wie, wie durft hem noast ’t kiend van zien harsens, ook ’t kiend van zien liefde verdarven!—Vort! Thom mot op zied! Den oaterlink zal ie sprêken. Met deze hand hier, zal ie hum de harsens klooven, as ie ’t zou woagen nog ’ens ’en oog op zien liefke te sloan!

Alêvel Thom is Dorus’ beste vriend; en Thom brengt hum tot bedoaren. Niewoar, ’t was veur Janna ’en verzuuking gewêst, woar Dorus, deur ’t wark dat hum dien dag, noa zoo’n joawoord! ien huus hieuw, toch ook onwillens toe had bijgedroagen. Moar luuster, ’t woord dat Thom heur ien ’t oor het gesproken, dàt had heur tot troanen geruurd. Den toeleg van Leendert, ze had hum verstoan en veracht. „Trouw was ze,” zei Thom: „en trouw zal ze blieven: Zeg oan Dorus, zoo sprak ze bij ’t einde: da’k zien komst en zien road wel geerne gewild had; moar nou, loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.—Zóó sprak ze Dorus, dus, blief nou moar rustig oan ’t wark; a’j zuumt dan kwiem ie heel zeker niet kloar. Voorts, denk van oe voader geen kwoad; maar ook, denk oan den nood die Janna mien kloagde. Wat gij niet hebt, dat ku’j oe voader vragen. Gij Dorus, gij bint er zeker de noaste wel toe.”

Toen Thom was verdwenen, goeng Dorus toch êfkes noar buuten. De frisse oavendlocht most hum ’en oogenblik speulen langs ’t gluujende heufd. Ien de richting van Janna’s woon spitst ie den blik; en ’t hart klopt met sloagen. Of ’tHemelrijkmeuglik zien hel ook zou wêzen! Maar nee! Wês rustig Dorus; a’j toegaf oan ’t koken van ’t bloed, dan was ’t met den arbeid verloren. Janna blieft oe toch trouw. Het ze ’t niet eiges gezeid: „loat hum warken met spoed, dat ’t kostelik stuk nog bijtieds wordt geleverd.”

—’t Kostelik stuk!—Bijtieds!—en mergen, klokke zes ien de vroegte, mot alles wat meedingt op ’t letste bezurgd zin! En behalve den bak mot ’et rad nog gemoakt en besmeed worden, èn, al ’et beschoadigde met vuurlak beschilderd!

—Luuster: de toren sleet negen.—Dus ook nog negen uur tied!—Negen, niks meer!—Dorus’ hand drukt het kloppende[334]hoofd.—Moar toe dan: die gloed zal bedoaren.—Zie, ’t lichtje ien ’t schuurke ’etroeptas ’t flikkert.—Toe dan! Veur tweeën mot ’et houtwark kloar wêzen, zal ie ’t rad nog bijtieds in voaders warkploats besloan.

Nou is Dorus weer binnen.

En in de stille warkploats doar heurt de doalende nacht, bij poozen, den beitel en schoaf, of ook ’et snorrende drêjwiel; of—weer den hoamer die klinkt.

Twoalf brommende sloagen dreunt de karkklok.

—Al twoalf! En ’t rad nog oan stuk!

—Wie was doar? Wie vluukt hem den ganschen tied in ’t oor dat ie niet kloar kommen zal? Wiezeithum dat zoo’n gelapt stuk wark toch niks as ’en vod zal wêzen!?—Joa kiek, ’t is woar, dat hout zit niet hoaks; de bak veur de garf, leit op zied; zie, ’t heele ding slingert en drêjt van hum af.—Moar nee, da’s verbeilding.—En Janna en Leendert ze goan ook niet soamen doargunder over ’t vonder.—En voader gluurt niet deur de reet van ’t beschot. Nee, ’t is alles de gluujing van ’t heufd.—Kom, ’t oog flink geopend, de hand weer oan ’t wark. ’Et stuk mot gereed! Deur ’t wark zal Dorus toonen wát ie vermag—al het ie geen hand of geen kracht as zien voader.

En de nacht vervliegt, ’etdrêjwielsnort, en.…

Twee bromt de karkklok.

—Luuster: ’en kiend schreit van verre. Nee, ’t is de nachtwiend die suust ien den wilg bij de kolk.… En, nog giesteroavend stond ie doar buuten bij die kolk; met zien Janna; hoar kussend op ’t Mei-zuut geloat. En nou!.… Joa toch, ze schreit:

„Woarum schreit ie Janna? Da’s niet oarig. Ziemoar, zie: ’t drêjrad snort; en de beitel het geen rust. Is ’t niet veur ou m’n liefke! m’n lêven!”

En Dorus oogen zijn dolken op ’t werk bij ’t flikkerend kwijnende lampje. ’t Wastwee, en nog was ’et houtwark niet kloar. En.… Drie, bromt de toren.

—Goddank! met het voltooide rad en den gebogen ijzeren hoepel oan den arm, snelt Dorus nu de kleine werkplaats uit. ’t Vuur dat hem in de aderen brandt jaagt hem voort. Joa, hie zal toch nog kloar kommen,joa! Of ’t heufd ook geet bersten, zien wark zal voltooid en véur zessen bezurgd zin!

Ien den oavend is smid Roelfsen arg onrustig gewêst. Dat Dorus siends lang as dwoas het geknutseld, dat begreep, dat wiest ie.—Gekheid, domheid was ’t.—Alêvel te roazen met oe eenigst kiend, ’t was muujte en last; en—toen Anneke nog lêfde, toen was ze toch ook zoo gek met den jong!

—Loat ’em, loat ’em! had ie nog ’s mergens gedocht! as Dorus gewoon zien plicht duut, ien Godsnoam, dan loat ’em![335]

Moar ’t oavend is smid Roelfsen onrustig geworden. Dorus had den heelen dag bij ’t wark niet gesproken. ’s Middags oan toafel het ie geen spier gegêten! En siends den oavend,.… a’j zoo’n kiend dan niet ziet, en noar zoo’n schuurke niet goan wilt; en as zoo’n dink dat ie moakte, dan toch—zooas Thom het gezeid—kapot is gesloagen. En ook, a’j van vremden mot heuren, dat zoo’n jong zich eiges tegen ’en erm iedel dink verproatte.… niewoar.…?

Roelfsen was onrustig en arg korzeleurig geworden.

— Nou, as ’t kuuken wiezer as de hen wil wêzen, en ie niemand, zelfs geen voader van nooi het; loat ’em dan, loat ’em! Moar—toen Thom hum, al vrij loat genacht zei, toen vroeg ie toch asof ie ’t niet bêter wiest:

„Dorus nog zeker noar ’t darp toe? Wat blief?”

Dát was veur Thom ’en okkoazie! Joa, siends giesteroavond dat hum ’et woord van Janna oan Dorus verraste, kookte hum ’t bloed as ’en hel, en het ie gezworen dat ’t kiend, dat hum op den letsten karmisoavend—al was ’t ook onwillens—ien zoo’n wonderen hemel brocht, de zien niet zal wêzen, al zou Gods vuur heur soam ook te pletter sloan, en hie eiges ’en Judas worden.

—Joa dit was den okkoazie! De trom van de mallemeulen en de schotse drie van ’t urgel, ze bonsden en snerpten hum ien ’t oor: Wie niet stark is mot slim zin.

„Dorus noar ’t darp boas! God gaf dat ’et woar was.”

„Woarum?”

„Boas Roelfsen, a’k oe niet alles verplicht was, ’k zou zwiegen! moar och, d’r bruujt wat kwoads, ’t is met Dorus niet goed.”

„’k Zou niet weten woarum.”

„Moar ik des te bêter.”

„Nou d’r uut as te blief!”

„Och, ge begriept ’t zelf: Dat Dorus buuten oe um bleef warken,—ien Godsnoam! En, dat ie zich eiges versmeet oan Janna van Peters, das droevig, heel droevig.”

„Nóg ens, veuruut; en kort as te blief!”

„’k Zal ’t wêzen boas Roelfsen, ien Dorus’ belang: Dorus het geld neudig; geld veur ’t stuk dat ie moakte en betoalen mot eer ie ’t lêveren mag, en geld ook veur z’n liefke, dat ze met de erste Toonstellingsdag, zied en goud kan droagen, ten pronk veur de Bêtuw en ’t Koninklik huus.”

„Geld veur zoo’n dink; zoo’n knooisel!” buldert de smid. „En geld ook veur pronk van ’en dern, die hum striekte met lokkende oog’! Geld! dát vroagt ie van mien, van mien!”

„Nee, ik vroag ’et veur hum, boas Roelfsen: A’k moar één honderd gulden kos kriegen, zei Dorus, dan was ik geburgen.—Nou boas, nou weet ie ’t; en, ’k zei ’et oe vrij veur de vuust.”

’t Was genoeg. Thom had ’et goeje woord veur Dorus gesproken.

En de uutwarking?—Of er nog twiefel kos wêzen. Smid Roelfsen had geweerlicht met de oog’; en ’en bons op de toafel had Thom de deur uutgejoagd.[336]

Toen Thom vort was, is Roelfsen—ien stee van noar bed te goan, oan de klaptoafel, ien ’t lamplicht goan kieken.

En—ien ’t rooje vlemmeke het ie ’en snuutje gezien, zoo mooi as van zien Anne, die nou al krek tien joaren dood is; en joa, ’t was ook ’t geloat van klein Doruske; krek, op ’en prik, op ’en hoar.

—Kleine roerdomp; ’t pluummutske trekt ie van ’t heufd; de zwarte flikkerende eugskes zuuken noar ’t licht; en, as ze ’t licht niet zuuken, dan zuuken ze moeders borst.

’t Was Roelfsen asof ie kienderachtig wier; en dat was ie anders nooit; hie wreef de handpalm langs ’t oog.

—Dorus, Annekes spiegelbeeld; Annekes glorie! zucht hij hoorbaar; en dan weer zacht: ’t Most altied méér dat jong; altied wat bêters; en uutblinken!—’k Weet niet woarum de leem wiezer as de pottenbakker mot wêzen.—En dat geknutsel zou noar de Toonstelling motten! Moar nee, ’t zal niet woar zin!.….…

—En toch, as zu’k geknutsel—’en haksel- of streujsnijer, zei Thom—dan tussen al dat buutenlands spul parrierde, veur ’t oog van ’t darp; van de Bêtuw; joa zelfs van ’t vorstelik huus!

Steeds starende in ’t flikkerende licht, ziet Roelfsen plotseling weer een tafreeltje uit den tijd toen zijn Anna nog leefde:

—’t Klein jong had ’en poort van turven en koartpapier gebouwd, met ’en toren d’r noast. ’t Stuk stond midden ien de keukenkoamer, en ’t was oarig misschien.

—Moar, as ’t dan werm is, en druk ien de smeejerij! Roelfsen was korzeleurig gewêst, en had ’et dink uut den weg geschopt, dat de torenkroon met den uutgesneejen en vergulden hoan, op de ploat en ien ’t vuur was gevallen.

—’t Wier toen een middag van opstand en troanen. Moar ’s oavends, toen moeder Anne met rooje oogen hier oan deez’ eigenste klaptoafel zat, en ’t jong d’r noast sting, toen het voader ’t beste wiefke langs ’t kinneke gestreken, en ’t jong ’en dubbelje ien de hand gestopt, voor de kosten van ’t goudpapier van den verbranden torenhoan.—En toen, toen het ie vier oogen zien glinsteren, en bij zich eiges gezworen, dat ie ’t gebouw en geknutselnooitmeer verschoppen zou; nooit,nooit! as ’t jong moar leeren wou, en z’n plicht doen, en ’en smid worden, zoo ree as zien voader.

En turende ien ’t vlemmeke,blevende vier oogen gliensteren, en keken hum vroagend oan.

—Of ie den hakselsnijer zien wou?—Nee, loat ’em, loat ’em! Wat Dorus buuten zien voader bestoat, doarblieftie ook buuten.

—Alêvel, as toch meugelik zoo’n dink wierbekroond! ’t Wark van Dorusbekroond!!! ’t Wark van Annekeskiend!—En as ’t jong dan nog geld mot betoalen eer ie ’t bezurgen kan; en nou ien verlêgenheid zit!

Smid Roelfsen tuurde nog altijd in ’t licht.—D’r zat ’en dief oan de pit. Hie kneep ’em d’r af.—Zóó’n dief, dat was geen zwoarigheid. Moar.…—Roelfsen keek angstig.—Hoe lang ie zoo zat, en of ie ook dummelend insliep, hie wist ’et niet. Ien ’t einde,[337]opgestoan, liep ie van de klaptoafel noar de deur, en van de deur weer noar de klaptoafel.

—Welzeker, as Dorus hier veur ’em stond, dan zou ie hum vroagen: Wóárum, wóárum ook alles buuten voader gedoan? Woarum, ook nooit,nooitgeproat: alschoon ikke niet proat!—’Eneigen uutvindsel, woar ie zelfs op deToonstelling mee parrieren kunt, da’s nog wat anders as ’en poort van turven, of knutseloarij.—En,—’t mooiste darpskiend—as ze niet dwoaselik is, wat roakt ’et of ze geen geld het! Had oe moeder geld toen ’k ze op den neijoarsoavend, achter de smidse veur ’t erst ien den erm hiew, en heur zei da’k er nooit een zou liefhebben ashoar! Geld! wat wiest ze van geld! Heur voader was ’en arbeidsmins; moar oogen had ze as krôalen, en, gluujend kosten ze stoan van liefde veur mien en—veur ou! Geld! woarveur had ze geld neudig?—Wou ze uutblinken? Nee! Moar ik, ik wou ’et. Met de karmis zou ’t wêzen. Ielkeen zou ’t weten dat de grofsmid den goudsmid regieren kos.

—Geld! Versiering!

Met de forsche hand op de klaptafel geleund, staat nu smid Roelfsen een oogenblik stil.

—Of ’t weer eendiefis, die aan het flikker-licht vonkt? ’t Besluit schijnt genomen.—’t Is alles rustig in huis. Thom, en de knecht, en Hanne de dienstbooi, ze gingen sinds lang al naar bed.—En Dorus?—Noe, loat ’em, loat ’em!

’t Vuur aan den haard is uitgedoofd: smid Roelfsen steekt een gereedstaand lantaarntje aan; dooft het lamplicht, en verlaat de keukenkamer.

De koekoek slaat vier.

—Vier! dan mot ie toch straks wel gesloapen hebben toen ie Dorus op ’t kelderkämerke bij Annekes kammenet zag stoan, en ’t gekras van de ringsleutels ien ’t slot geheurd het; toen ie ien d’ eigen stond, moeder—den engel—op ’t jong zag toeschieten, en drukken oan ’t hart, en kussen op ’t veurheufd; toen ie zag dat ze ’t kiend uut die kast ’en zak gaf met spoargeld, en ook heur dyamanten kruus, heur erste kleinood. Joa zeker, toen het ie gedreumd, lang en zwoar.

Moar nou, nou ie deur ’t veurhuus getroojen, de keldertrappen is opgegoan woarlangs zien engel op den kouwen wientermergen—nog killer as ’t ies ien de kolk—wier afgedroagen; nou ie ien ’t holst van den nacht, de deur losduut van ’t kämerken woar grooter schat ging verloren dan die er veur Annekes kiend blieft bewoard; nou is ’t ’en suuzing, die den forsen smid op den durpel beruurt.

—Dat ie nóu woakt, dat weet ie; moar, t oog spitst ie veuruut.—Wat ie ziet, hiebegriept, hie geleuft ’et niet: ’En moanglimp, deur ’en hart ien ’t vensterluuk, speult op ’t blanke linnen van Annekes losstoand kammenet.—Is ’t ’en schim, ’en spoeksel misschien?—Moar nee, zie! En ijlings toegetroojen, steet ie as ’en bargroei stief, en vliegt hum ’et bloed met woestheid noar ’t heufd. ’t Kunstig slot is verbroken![338]

—Bij God ien den hemel, z’n kiend wier ’en dief! Annekes eenigst.… gebrandmarkt veur hier en veur ’t eeuwige lêven!

En bij ’t venster ien ’t moanlicht met grootmoeders karkboek op schoot, sliep Janna, ’t mooi reuske van ’t darp.

En de moan ging zuutjes passieren.

En binnen smid Roelfsens smederij brandde omstreeks hetzelfde uur—het vierde na middernacht—de kleine katrollamp; en soesde de blaasbalg; en vonkte het kolenvuur aan de smidse, alsof ’t overdag was.

Dorus is er aan ’t werk.

Gezwiept en met jachtigen angst—ielkreis luusterend, en vluchtig opziende noar de binnendeur ien den hoek, het ie den dunnen hoepel veur ’t rad van zien warkstuk gesmeed.—Met de bouttang gevat, en ’t iezer um ’t rad gesloagen, gluujt den vurigen ring oan ’et hout; moar—starker zien heufd.

—Alêvel veuruut!—’t Deksel van ’t woaterluuk noar boven gehoald. ’t Rad noar beneden.—Heur, ’t sist in de diepte.…., as ’en slang; as ’en voader die hum ’t wark wil verdarven! as ’en spoeksel dat grienst: ’t Is al muujte vergêfs!—Moar toch veuruut! As ’t stuk niet kloar kwiem dan woar den uutzicht verloren. Voader zal hum ’en droomer en knutseloar nuumen—onbekwoam veur ’t wark; en, Janna zal wachten.… wie wisthoelang.

—Gezwiend, ’t rad noar boven gehoald; op den vloer getuuld; met nêgels beklonken!

—Moar groote God: of ’t hout gezwollen, of ’t iezer te klein was, de band is geborsten; ’t wark van ’en uur leit onnut; verbroken—o God!

En na ’t koortsig gejaag van den vroegen morgen tot nu in ’t holst van den nacht, nu dreigt het hart hem te bersten in de hijgende borst, en glijden de zweetdroppels hem tappelings van ’t breede voorhoofd langs de slapen. ’t Is een aanval van koorts, die hem schudt en tandenklapperend doet rillen als een paard in ’t gareel.

En op d’ eigen stond, riep de koekoek ien ’t achterhuusvier, en bromde de karkklok ’t heur noa.

Nog twee uren het Dorus veur ’t wark; twee uren; niks meer!

—Moar luuster, buuten krêjt de hoan.

Of ’t vroeg, of ’t loat ien den nacht is, as de hoan krêjt dan sprêkt ie van lichten ien ’t Oost, van lêven en frisheid.

En Dorus, alschoon de oajers hum zwollen, en de erms zin gekneusd! en de hand’ zin verlamd; alschoon ’t rad veur zien oog’ ien stroalen verschiet, en krimpt, en weer klinglend uiteenspat.

„Moed, moed!” zoo sprêkt ie.—En, wiejer krêjt weer ’en hoan—wel meuglik op ’t arf van Janna, zien liefde!—Moed Dorus, moed, en oan ’t wark!—Veuruut! Den geborsten band mot ielings van ’t rad gedoan, en ’en neie gesmeed!—Woarum kwiem Thom niet helpen? Vremd dat ie kos sloapen deez’ nacht. Nou, loat ie sloapen den goeje! Oan Dorus’ wark mocht toch geen ander de handen sloan.[339]

En de moat van ’en neien band is genomen. En de bloasbalg soest; en ’t vuur vonkt weer op.—Moar luuster.… Wat klonk er in huus?—’En slag van ’en deur; ’en dreun.…!

Met de hand aan den blaasbalg, en de pook in den gloed, staren Dorus’ glinsterende oogen naar de binnendeur der smederij.

„Wie is doar? Wie!?” zoo roept hij.

En de deur geet open; en doar gunds ien den grauw duustren hoek, zie, doar stoat de mins, die hum ’en droomer en onbekwoam veur ’et smidswark nuumt, die ien ’t einde ’t geknutsel muu, bij ontied en nacht zien vinding te verdarven zuukt.

Strak, onbeweeglijk steet Dorus.

Smid Roelfsen op den dorpel, houdt zien lanteern ien de hugt.

’En oogenblik mot ie bezinnen en oajemhoalen. Alschoon ie ’t gedreun van den hoamer geheurd had, ’t verraste hum tochden diefhier oan ’t warken te zien.

Nou steet ie veur ’t kiend:

„Dief! wat doej’ hier! zeg,wátveur den bliksem!”

Of er ’en donderslag volgde op ’tvuur: Dorus heurde ’em niet.

Debliksemwas iengeslagen.

Toen de morgen grauwde, en de Betuw nog onder ’et dek van den herfstdauw lag, sloop Thom haastig door de achterdeur van het smidshuis naar buiten.

Z’n oogen stonden rood, asof ie niet veul had gesloapen. Ien den zak scheen ie wat wichtigs te droagen,—hij hiew er de hand tegen: en ielkreis zag ie noar achter, asof ie meinde dat iemand hum noaliep.

’En goed uur vroeger was Janna, bij ’t roam woar ze in sloap viel, weer wakker geworden. Gedreumd het ze niks, moar, toen ze ’t karkboek zag toen wist ze weer alles, en kreeg ’en gevuul asof ’t vremd was dat onze Lieve Heer—um ’t sparen van ’t karkboek—heur niks ien den sloap had gestuurd.

—Moar nee, ze wist wel bêter; zukke dinger gebeurden niet; alêvel dat ze diespoaringbeloond zou kriegen, dát was heur geleuf:—’t geleuf oan Gods goedheid.

Van ’t sloapen op den stoel is Janna rillig en schuuverig geworden. ’t Was buuten nog duuster, en ze wil dus wel gern nog ’en bietje noar bed goan.

’En goed uur loater wier Janna wakker. Ze dreumde krek dat Dorus heur uutlacht, umdat ze ’t kleedoazie wil oantrekken moar niet kloarkommen kan; en dat ie nog harder lacht, alschoon ze grooten hoast moakt, umdat ze roepen dat de prins al ien ’t darp is.—’En kanonschot ter eere van den prins dee heur opschrikken.

Janna wreef de oogen.[340]

—Bons! Nog ens,bons!—Van buuten wier d’r zeker met ’en stoak of ’en dink tegen ’t venster gebonsd.

„Joa, joa! Wacht!”—Ze mot zich toch erst ’en bietje oantrekken.—Van jachtigen hoast kan ze de hoaken van ’t jak bijkant niet dicht kriegen.

—Geduld dan, geduld!—Zou ’t Dorus met ’t geld en z’n moeders versiersels nog wêzen!? Joa, nou ’t mergen is en z’n wark misschien al bezurgd, nou komt ie op stond en brengt wathietoch ook ’t best oan zien Janna kan geven.

Nou is ze kloar, en vliegt noar ’et roam.—’t Is nog groezelig buuten; moar zien kan ze best.

—Umlêg steet Thom Brasser. En Thom, as ie Janna gewoar wordt, dan telegrafiert ie met allegoar vremde teikens, en wil ’en leer tegen ’t dakvenster zetten.

Janna tikt tegen ’t glas, en schudt vannee.

Thom knikt van joa; moar zij, nóg ensnee, en in ’en ummezien is ze benêjen; en van de deur schuuft ze de grundel los, en stêkt ’t mooi snuutje ien den frisschen mergen.

—Wel zeker,—alschoon ’t Janna arg tegenviel dat ’et Thom was, ze wil gern weten wát ie hoar te zeggen het. Moar nee, hum binnenloaten, dát kon ze niet doen. Ielk oogenblik kos voader opstoan, en wát zou ie wel denken as ie Thom hier in huus zag!

—Moar, Thom het wat wichtigs ien de hand:—„Noe, gauw dan!”

Ien ’en wip was Thom op de dêl—en,—geen tien menuten later stond Janna versuusd. Wat Thom heur zei, dat het heur ien ’t hart gegrepen.—Nee, ze kan ’t niet geleuven. Dorus had gezeid dat Janna, as ze hum verechtig liefhad, die dwoasheid van den prins te begroeten uut ’t heufd most zetten. ’t Was iedele proalzucht, had ie gezeid! en bovendien, ze wist wel dat hie geen geld000000000000000 had, en ’t voadernoúook niet vroagen kos. Janna zou verstandig wêzen;Dorus’ eer mosthoarglorie zin, en niet de proal van gekken en dwoazen.

Toen Thom had gezwegen, keek Janna strak noar den grond.

—Nee, as Dorus haar verechtig liefhad, dan zou ie zóó niet sprêken. Dan zou ie ien stee van Thom met zoo’n boodschap te sturen, nou ien de vroegte toch êfkes zelf zin gekommen.

—Gekken en dwoazen! Was ’t ook dwoasheid misschien dat ze heur trouwwoord gaf oan ’en mins, die volgens zien eigen voader, nog onbekwoam was veur z’n handwark; dwoas, dat ze ien d’erste vervoering van eer, noar ’t schuurke vloog um met Dorus heur vreugd te beproaten. En, was ’t ook dwoas, dat ze ’t woord niet weerum gaf, toen ie oan niks docht aseigenglorie, en zien liefste,—’t mooi reuske—as ’en erm kiend liet goan?

„En wat hei’j doar ien de hand?” vraagt Janna, nu ze eensklaps opziet, en met geweld een traan terugdringt. Misschien was ’t nog ’en bepruuving, dat Dorus tóch ’t geld oan heur stuurde.Ge kost niet weten; ’t was êvel zoo’nwakkerejong; en, zien oog blonk zoo trouw op dien oavend!

„Joa, wa’k hier ien de hand heb, Janna!” zegt Thom zoo’n bietje[341]schuchter; en als hij haar zeer nabij komt, dan vervolgt hij snel, terwijl hij haar een zak met geld in de hand drukken wil:

„Wie oe lief het die kan geen troan’ in oe eugskes zien. Hier neem ’et! Joawel Janna; ’k zou Dorus’ vrind niet wêzen, a’k, bekend met oe nood, oe toch ien de stêk liet. ’t Is mien spoargeld Janna; en woarveur zou’k nog langer spoaren op de wêreld, nou ie oanDorusoe woord hebt gegeven! Toe Janna, neem ’et! ’t Woar eeuwige schand, as gij, met de komst van den prins, niet de kroon van ’t darp woart.”

Moar Janna kos de hand niet uutstêken um ’t geld te vatten.—Zeker, Thom is Dorus’ vrind—zien eenigst en trouwste: En zie, veurDorus’ bemindeacht ie z’n spoargeld um niet.—Alêvel, wat kiekt ie heur oan! Zoo vremd stoan zien oog’! Weet ze ’t niet meer wat ie vroeger, en nog giester gezeid het.… van ’t helse vuur, woarin ie wou branden veur ’en eenige lonk uut heur oog’? En, hoe kwiem den erme smidsknecht oan zooveul geld!? Kan dat zien spoargeld wel wêzen!?

—Luuster, hie zeit dat ze soamen noar stad zullen goan, um alles en ’t mooiste te koopen. ’t Is merktdag; licht kan ze bij voader en moeder ’en veurwendsel zuuken.

Janna wordt angstig.—Die grauwe oogen ze gliensteren zoo fel.—Soamen noar stad!—Wat proat ie wiejer?

—Luuster: woarheid mot woarheid blieven, zoo zeit ie. Bêter mins as Dorus lêft er niet; moar—woater en vuur die blussen mekoar, en ’en mooi vuurke as Janna, mot hout hebben, joa, al is ’t ook moar sprokkelhout.

In de tamelijk donkere ruimte, waar ’t aanbrekende daglicht slechts de reten der groote deeldeur zoomt, staat ’t mooi bluumke van ’t darp ien ’en glimp van dat licht, en, wat er streed in heur borst, dat wisten de veugeljes niet, die buuten van Gods liefde zongen.

—Of die jong met zien grauwgêle hoaren en mopse neus, hoarduuvelzou wêzen!? Zooveul is zeker, woar de duuvel ooit kumt doar het ie zien lokoas.

’t Is ’et geld in Thoms hand.

—Van wie kos Janna ’etandersverwachten! Oan wie kos ze ’t vroagen; en wie zou ’t heur geven!? Ze kriegt ’t benauwd. De dêldeur duut ze los.—Zóó, nou vuult ze zich stark um ’en dolheufd met één smak noar buuten te sloan.—Moar toch dat geld!—En overmergen zal ’t de begroetingsdag wêzen; en—as heur goed dan niet kloar kwiem!

Thom smuuspelt weer, dat gunds veur de harbarg de merktwoagen wacht.

„Woarum niet op stond noar de stad?” zoo vraagt ie: „’t Is toch alles verrassing niewoar? Kom Janna, gezwiend! a’j oe hoastig wat oantrekt en meegoat, dan bi’j véúr den middag present weer in huus!”

’t Kwiem goed dat de mergenwiend zoo fris was. Janna gluujde. In de grauwe oogen van Dorus’ vrind doar het ze gelêzen, wat de gêlwitte weimpers bij ’t neersloan, veur hoar niet koste bedekken.—Moar toch, dat geld!—Alêvel, as ’t ’ens gestolen was!!!—O God[342]loat ie goan!—Gestolen!—Woarum kiekt ie anders zoo schuuns en zoo dukkels noar buuten; woarum smuuspelt ie dan zoo vremd en gejoagd!?

—Moar, Dorus’ vrind kan toch zoo’n slechtoard niet wêzen. Nee zeker, gestolen is ’t niet. In elk geval, wat schêlt ’t hoar! Geld blijft geld; en, as zewoarveur dat geld gêft, wie zou ’t hoar betwisten!

En van verre glimmen weer de sloten van grootmoeders kerkboek.—As ze ’t karkboek oan Thom gaf; ien leen; ien pand! zoo vleit ’t van binnen.

En Thom Brasser? Duustere ziel! Wist ie zelf wat hum dreef? Is ’t ’en vlam van ’et hart; ’en minnige zucht noar de fleur van ’t darp; of,—’en kanker van helsen gloed; ’en wangunst van kiendsbeen af oan; ’en ik-zucht ten koste van ’t edelst gemoed, van trouw en van mildheid, joa, ten koste van den vrind, die as kiend, hum ’t lêven gered had!?

Duustere ziel!—Toen—lang verleên—de vrind hum vertrouwde dat ’t Janna zou wêzen, toen gloorde op stond de vonk, die nou tot ’en vlam was geworden.

En de vlam sting op ’t uutsloan.—Moar, Thom zal ’em nog ienhouen. ’t Liep alles noar wensch, alschoon ie ’t straks niet gedocht had.

Zie, Janna bedenkt zich. Nou neemt ze ’t besluit.

„Wacht êfkes!” zoo sprêkt ze;—en vort is ze noar ’t achterst van de dêl, en doar de trapleer van heur kämerken op.

Thoms oog blinkt heur noa. Dan kiekt ie noar buuten. De merktwoagen steet nog veur de harbarg.

—As Janna moar spoed moakt, zoo denkt ie, en kiekt weer noar binnen.

—Moar zie, boven alle begriep kumt ze nou al de trapleer weer af.

Thom markt niet dat Janna weerum kwiem zóóas ze gegoan was, zonder hoed, zelfs zonder mantel um ’t sierlik pestuur.—Hie kiekt noar den woagen. Ze mag niet zien hoe ’t hum verrukt dat ze vast ien den strik lupt.

En Janna, die met spoed kwiem geloopen, vertroagt den voettrooi, went:

—Nog ’ens zingen de veugeljes doar buuten.… van ’en gelofte oan ’t erste nachtmoal.…

—Moar, ’t boek dient as pand; wel zeker, niks meer. En noar den afkomst van ’t geld het zij niet te vroagen.

Nou steet ze bij Thom.

En Thom, ’t allererst dat ie Janna ien den erm wou vatten, is ie geschrokken.—Wát hum beruurde dat wist ie niet. Spierwit was ie geworden. Hie heurde weer ’en urgel, maar nou ’en karkurgel speulen. Hie zat tussen Dorus en Dorus’ moeder ien de karkbank, en wermde de vuut’ op vrouw Anna’s stoof; en ze gaf hum ’en cent; en de knoop, die ie ien ploats van de cent ien ’t zekske wou geven, gluujde hum ien de hand, went van den prêkstoel klonk ’en stem met geweld: Verloren! Voor eeuwig verloren!—Moar.… de knoop gaf ie toch: alêvel de oog’ dorst ie niet opsloan; en onder de bank en op vrouw Anna’s karkboek het ie gekeken, hie wist niet hoe lang.[343]

„Ik zeg, loat mien boek ’en pand veur oe geld zin,” dringt Janna.

—Nee, Thom wiest wel, dat dát boek niet ’et karkboek van Dorus’ moeder was; moar hie heurde nog altied ’et karkurgel; en vuulde vrouw Annekes stoof: de gluujende stoof; en nog ens klonk die stem:—Verloren, voor eeuwig verloren.…!

—Onneuzel! ’t was Thom niet doenlik dat karkboek te vatten. Moar eindelijk, hie dee ’et. En,—toen ie ’en ummezien loater noar huus liep, toen had ie, tot loon veur den roof van zien weldoeners geld, ien stee van ’t mooi reuske van ’t darp, ’en karkboek—zoo’n oakelik boek, vol van God en van Dood!

Nog nooit sting er boven de Bêtuw ’en harfstlucht zóó strak glanzig-blauw, as op den ersten dag van de groote Landbouwtentoonstelling, die ’t darp, met klapperend rood wit en blauw, van vroegs-oan al vierde.

Op ’t breeje plein achter de kark en over ’t Roadhuus, ha’j de groote loods, woar de heele verbouw van ’t vette land met keur en sier was uutgestald.

Langs de wanden, onder de slingers van ’t vlagdoek, glommen de zakken en moaten met ’t kostelik zoad, van allerlei oaren. Gunds ha’j de gelpe wortels, bieten en knollen; monsterkôalen, rooje en witte; eerdappels as vuusten! Ien ’t midden op ’t lange oanrecht, was alles van vruchten uut bongerd en hof geranzierd; kiek, noten as beugelballen, appels as keezen; druuven as pruums; tot zelfs de loate wienterperen en appels die—zooas ’en boerin zei: geen pries moste hebben, umdat ze d’r eigenlik nog niet koste wêzen.

En noast en tussen de vruchten, blozend en lokkend, doar stoan de blommer—’k zeg niet van ’t erste premjee, moar lachend toch ien ’t gruun oan den stam, of—in pracht van peketten. En dan die keezen—jong! zuutemelks met komijn; hoast zoo vet as die botter in potten en kluuten.

Moar stil, oan ’t eind doar hei’j wat anders: ’t Is ’en eereboog van de tabaksplant, met vlaggen en kronen, woar alles van den arbeid—kruiwoagens, spijlen, klauwiezers—alles oan bijgebrocht is. Zie, zelfs de meskes ontbreken niet, woar ze de ruggen van ’t breeje gebloart mee snijen, um de bloaj’ te stêken oan spijlen, en te hangen ien schuren hoog en dreug. De pinnekes woar Hannes Lamers de slekken mee stêkt1, die zitten er achter misschien. Moar de forse planten met heur gruune bloajer ien ’t rond, en de mooie zoadblommen ien top; de bussels gedreugd, oan den voet—lichtbruin en donker; en ien ’t midden ’et borstbeild van Keuning Willem den darde met ’t joar van den Watersnood d’r onder, ’t is alles te zoam—op ’t kwiestigst getooid—de glorie van de Tentoonstelling,[344]en proalt as ’en wonder ien ’t goud van de lachende zon.

Alêvel buuten, noast de loods tot bij de lindes, doar hei’j óók wat te zien: Onder ’en afdak stoan de boerenwarktuugen ien ’t groot en klein: spoajen, grepen, schoefels, goavels, ploegen, eggen, meer as meer. En al wiejer de massinies van neie vinding: karnen, melkkoelers, wanmeulens, streujsnijers, hooischudders, veul niet genog.

En dan, zie doar rooken, dampen, snuuven en stampen de hooge stoommassinies, die den dood oan de zeissen en dorsvlêgels doen.

En, kiek, gunder, doar hei’j nóg wat anders: Oan lijnen en reepen, in vakken en hokken en kurven, is ’t lêvend gedierte bijeen, t Geblêr en gesnoavel, ’t gegrom en geknur, ’t geloei en gehinnik, ’t klinkt as ’en arke van Noach.

De kiepen en kalkoenen, de schoapen en kalvers, ze hadden ’t al lang gemarkt dat ze noar de Toonstelling zouwe goan. Veur plezier? Dát vonden ze niet toen ze ien den nacht op de kar mosten. Alêvel ze woaren toch neisgierig wát zoo’n Toonstelling zou wêzen, en wat ze te zien zouwe kriegen.—Nou, ze hebben ielk dan ’en ploats—wel wat benauwd, moar genog um te zien.

Deur de poort—ien ’t afschutsel van planken en touw, woarboven ook vlaggen ien ’t zonlicht speulen, doar kumt den heelen troep van ’t minsdom noar binnen. Ze hebben zich veur mekoar op ’t mooiste gedost—Alêvel, ’t stomme vee let op de kleedoazie niet. Zie:

—Doar hei’j’ de karkmeister Bolmans, die ien den biebel lêst, en—zooas de hoan deur ’t venster zag—de kat ien ’t duustere kniept.2

—En de pauw met z’n mooie steert, kent Hannes Balders, en Govert Ros wel, aldat ze—deur umval en brand, heur steerten verloren.3

—En de duufkes stêken d’r köpkes umheug, went gunder ien ’t bonte gewoel kumt mooi Grietje van ’t Heunings-arf, die ze wakker riepen toen ’t dwoalgeleuf heur ’t wit op de koak had geleid.4

—Moar ook, Grauwke spitst de ooren veuruut: Doar ha’j ze soam met heur beien, Joapik en Hanske; Joapik d’ onneuz’le ien ’t kwoaje, en Hanske die trouw bleef en rein.5

—En ien ’t kommen en goan, bij ’t lachen en proaten, bij ’t stoan en kieken, doar ha’j d’rzooveulnog: Mansvolk, dat liever, as ’t vee, schoon woater most drinken: en vrouwluu, die de kienders noar school moste sturen, liever as ’t vee loate ploagen.

—Ook oarige kiender, en—frisse dernjes; pestuurkes, mild met handen vol garst en hoaver, die zingen bij ’t wark, en—kussen bij ’t vrijen.

Noe, da’s geen kwoad. Ielk duut ’t op zijn manier: De lemmekes[345]kussen moeders uier: en de koe duut ’et den ouwen man—as ie hum lekt met de raspige tong, langs de hand die hum welduut en krauwt ien ’t kroezelige kophoar.6

—Wel zeker, as de lig- of stoanploatsen moar wat ruimer woaren, en ’t geredeneer niet zoo druk was, dan zou ’t vee zoo’n Toonstelling veur ’en keer nog wel is oarig vinden. Ge ziet er van allerlei slag en pestuur: schoapen en lemmekes, duufkes en gouwe hoantjes, eenden en ezels, koeien en bokken, ossen en verkens—zooas ze zich onder mekoare duk nuumen; moar allegoar met ’en karmisgezicht, en zóó vrindelik, asof ze zelfs niet weten dat er zwiepen en allerlei messen en vals tuug ien de wêreld bestoan.

Aan den uitersten hoek van de afdeeling werktuigen, niet ver van eenige schapen—die door de keurmeesters zonder eenig beraad zijn voorbijgegaan—staat Arie Peters, Janna’s vader.

De parziks, die Janna mee noar Huibert-nêf nam, hebben niks uutgewarkt; en, as ie met ’en lonks oog gunder de schoap’ ziet, die den ersten pries kregen, dan pruttelt ie: A’k de mien ook moar duurder betoald en starker gevoerd had, dan woaren ze zeker nóg mooier gewêst.

Alêvel watPetershiertekort kwiem, dat zou ie te middag op ’t Roadhuus weer winnen!

De gevel van dat Roadhuus is met loof versierd, en de vlag, die d’r uuthangt, is zóó breed, dat ie bijkans ’t halve Roadhuus bedekt.

—En doar gunds, bij die stoep, zal de prins uut z’n woagen stappen, en de road zal hum begroeten; en,—ook Janna zal tegenover hum stoan. En zeker, dan zal de prins oan heur vroagen hoe dat ze heit. En dan zal ze zeggen: Janna Peters, mienheer Hoogheid. Noe, en wie weet of deur zoo’n reloasie nog geen mouw oan die schoapen te passen is. Veur ’en darde pries; ’en getuugschrift. Wie weet!

Kiek, doar steet de smid.—’t Is hum wel oan te zien dat de proatjes niet uut den wolk zin getast. A’j van ’en eenigst kiend—noar dat ie zoo pas heurde proaten—zóóveul leeds hebt, al bi’j dan ’en mins as smid Roelfsen, dan ku’j nog ’et lachen wel loaten. Goddank, dat Janna zich nooit met den Dorus het afgegeven,—zooas óók al geproat wier. Hie, Peters, kan ’t getuugen, dat ’et kiend zelfs nooit den noam het genuumd. Goddank! In stee van voaders smidswark noar eisch te doen, had dien Dorus ook altied wat vremds en onneuzels ien ’t zin. En den ouwe—zwakheufdig—het hum z’n gang loate goan. Moar nou, zoo êfkes had Peters vernomen, dat de smid zien jong opderdoad het gegrepen, toen ie ’s nachts zien eigen voader bestal, en dat ie hum toen ’en rib ien de borst kapot het gestooten. ’t Wier stil gehouen, heel stil. Geen wonder. En, al zou ’t geval van dien rib overdrieving wêzen—[346]went dat proaten ien ’t darp ’t is altied geweldig—dat den dokter d’r twee keer per dag is gewêst, dát was hum secuur pas veur woarheid verteld.—Kom, ik punder ’em êfkes aleer ik den keur van de peerds goai bezien.

„Gemergen smid! Met Dorus’ verkoudheid wat bêter? ’t Is jammer dat hie den Toonstelling, en veural vandoag met de komst van den prins, niet bijwonen kan. Ge weet ’et misschien, mien Janna zal ien de stoasie wêzen. Erst hadden de drie meiskes besloten as modeploat te goan, moar Leendert van Huibert-nêf het doar ’en stökske veur gestoken. Hie lachte toen ie ’t heurde, en ik zei óók: Wel kiend, wie zou ’t betoald hebben! went op zoo’n prins ku’j niet rêkenen, en op geen Road en geen keurmeisters ook niet. Moar zie, alschoon ze nou simpel ien ’t Zundagse pak zullen goan, ’k wed toch dat de prins d’r van opkieken zal. ’k Zeg: Jammer van Dorus; zoo’n trouwe, zoo’n eerlikke jong!”

Zie, ’t was of de smid nog witter wier; moar z’n oogen keken zoo zwart as de nacht.

Erst zeit ie niks; moar dan, aleer ie zich umdrêjt en hoastig weggeet:

„Wil ik oe wat zeggen Peters? Ik geleuf dat ’en iedele deern den eerliksten jong op ’en dwoalspoor kan brengen; en, dat gij, as ge noarzeker geldwoudt zuuken, ’etmeer as gemekkelijk vinden zoudt.”

—Goeje God! Peters was een stap achteruut gegoan. Hie begreep er niks van, verechtig niet.

Nou ie opkiekt, nou ziet ie smid Roelfsen niet meer. En,—wat roaken hum nou nog de peerds, die gunds op den karkweg zoo lustig veur de keurmeisters op en neer droaven; en de vette ossen, wat moalt ie d’r um!—„Iedele deern!” En, „zeker geld dat ie mekkelik zou vinden!” Wat beteekent ’et. Wát!?

En smid Roelfsen? De letste woorden hebben hum gekrabd ien de borst aleer ie ze sprêken kos.

Siends den nacht dat ie deur Annekes kiend zoo fel op ’t hart was getrapt, en Dorus—„zien schuld bewust”—bij voaders komst ien de warkploats is neergesloagen, sinds dien stond was hum ’t lêven as iezer, nóú rood en gluujend, dán zwart en koud.

En sinds dien stond lei Dorus met dolle koortsen te bed;—en altied as voader toefde bij Annekes jong, dan zag ie hóár, en ook—’en dief, die noar ’t spinhuus gebrocht wier.—O God, zoo oaklik!

Alêvel behalve met den dokter, en ook met Thom—die arg kapot was gewêst—het Roelfsen, van ’t hoe en van ’t wat, met niemand gesproken.—Dorus had de koorts! niks meer.

Moar bij al ’t donker gevuul het toch nog ’en stroaltje van licht geschenen:

Toen Dorus in dien nacht deur voader te bed was geholpen, is smid Roelfsen, nog eer ’t dag wier, met ’t kleine rad, dat ie in de smeejerij vond, noar ’t schuurke gegoan.

En lang, heel lang het ie gekeken.—Ien ’t letst, toen het ie[347]’t rad oan dat warktuug gepast, en, joa, zelfs geschroefd, en—toen ie goeng drêjen oan ’t rad, toen zei ie: „Welweerlichs!”

Wát Roelfsen geprakkezierd had um dat ding—zonder zien toedoen of weten natuurlik!—nog noar die Toonstelling te kriegen, dat kan ie niet zeggen. Moar Thom, die arg kapot was, het zooveul verstoan, dat ie—heel uut eiges, joa zelfs dat de boas ’r geen schoaduw van markte,—’et stuk d’r noar toe het gekroojen.

’En beste jong, die Thom; altied meegoande, en, arg met Dorus bewogen, alschoon Thom toch z’n botterram at. Zie dát was z’n oard: Êten kos iealtied. Zelfs dee ie ’t op den starfdag van Anneke, die toch meer as ’en moeder veur ’em gewêst was.

En nou, deez’ mergen dat die Toonstelling geopend wier, is smid Roelfsenmeeras onrustig gewêst. Veur de smeejerij het ie geen heufd gehad; dóár moesten de knechts moar zurgen. En oan Dorus bedstee had ie ook geen rust gevonden. ’t Was hum ielkreis asof ’et dooie geloat van zien Anne genoade vroeg veur—dendief!

En dan, Thom had hum almee onrustig gemoakt. Wat Dorus misdreef, zoo had ie gevleid, dat most de boas hum moar kwietschelden. ’t Was alles ontstoan deur de iedele deern. Och, de boas most er moar geen woord van sprêken as Dorus, met Gods hulp, weer bêter wier, went, dat zou hum heel zeker den dood op ’et lief joagen. Vergeven en vergêten, dat sting in den biebel!

—Nooit van sprêken! Vergeven en vergêten! Smid Roelfsen het niks gesproken. Woar bemuujde die Thom zich mee! ’t Was goedheid, joawel, moar ’t miek ’en mins, bij zoo’n stoat,korzeleurig.

Smid Roelfsen was arg onrustig gewêst. Ielkreis had ie op de klok en op ’t harlozie gekeken, vroeger het ie gezeid dat ie niet noar die Toonstelling wou; die fratsen en neie kunsten ’t was niks as verzuuking. Alêvelnóú,—hie mot er uut. Joa, de zurg veur den zieke blieft veilig oan Hanna, de dienstbooi, vertrouwd.—Hie mot er op uut!—Noar die Toonstelling? Nee! Moar hie mot er op uut!

En,—een van de ersten die onder de kroonvlaggen deur, die Toonstelling binnengoeng, ’t was boas Roelfsen de smid.

Of ie niet wou gezien wêzen? althans, heelegoar is ie achterum geloopen; en van ’t rumoer ien ’t darp had ie weinig gezien: zelfs niks van den oploop bij de Roskam, woar Tols de kastelein—zooas geproat wier—’en jonge kerl die met vals geld wou betoalen, uut de deur had gegooid.

En ien den achtersten hoek, woar bijna geen volk kwiem, doar was ie verbleven, totdat Janna’s voader hum ’t bloed oan de kook brocht, en, noar den veurkant verjoeg.

Moar ’en klein bietje loater was Roelfsen alweer in dien achtersten hoek. Hie steet er bij ’en schoapshok te kieken. Alêvel ’t oog gluurt op zied, en toeft op ’en duustere zee. Dóár, bij eggen en ploegen en streujbrêkers, doar stoan nóg de massinie-keurmeisters. Ze zin oan ’t eind van heur wark.—Roelfsen kiekt strak noar de[348]schoap’.—Hie heurde gelach.—Luuster, ’t geproat ku’j verstoan.

„’En onooglik ding!” zeit er één.

„Nommer Honderd en drie. ’En hakselsnijer. Inzender fabrikant: Thomas Brasser.”

Smid Roelfsen keek zóó vremd noar de schoap’, dat ze allegoar soam noar den kant van ’et afschutsel drongen—Thom Brasser!!!

—En gunder wier alweer gesmuuspeld, en gedrêjd oan ’en rad da’j ’et rakklen kos heuren; en,—weer wier d’r gelachen.

Roelfsen kos ’t niet loaten êfkes noar die keurmeisters te kieken.—Bij den hemel! dat lachen ’t was niet te verdroagen!—En zijn oogen vonkten nóg ens noar dien hoek, en toen, toen liep ie weer onder den vlaggenboog deur, en bromde ien stilte:

„Vervluukt geknutsel! Moar, joa, joa! Thom is ’en goeje; met zien eigen noam het ie den smidsnoam gedekt!”

Ien ’t zolderkämerke van Janna Peters speulde ’t zunneke op den ersten Toonstellingsdag zóó vroolik, asof er ien de letste drie doag’ geen troan was geloaten. Moar, ’t spiegel wist ’et; rood zin ze gewêst die mooie oogen; rood, zóó rood, dat bijkans geen woater ’t het kunne verjoagen.

’t Was ook hard gewêst.—Van Dorus het ze heel niks vernomen. En dan, asof ’t niet genoeg was dat ze, op ’t punt um noar stad te goan, ten einde tóch veur dat geld ’t kleedoazie te koopen, ’en booi most kriegen dat die begroeting moar simpel ien ’t Zundagse pak zou wêzen; nee, hoe hard ook, ’et argste dat kwiem nog: Op den loaten oavend van dienzelfden dag was hoar ’en briefke gebrocht, en wat er ien stond, dat trof as ’en hoamer. Luuster:

„Liefste Janna!„Deze schrijf ik u omdat Dorus u afvallig is. Maar als hij zelf u losloat, dan gunt hij u aan den vriend, aldat ik schuldig staai, want ik was blind van liefde, zoodat het ienstee van mijn spaargeld het spaargeld van vrouw Anneke was. Maar de daad is geen daad. Zoudende vrouw Anna mij zeker meer als dat verleend hebben, daar ik alles van haar gedaan kos kriegen. Doch alschoon ik mijn gading nam, en wat mijn as rechtveerdig toekomt, de minsen zin dwars. Als ze weten dat ik den zak met geld uut het kammenet kreeg,—aldat het dyamanten kruus bleef liggen umdat ik het niet vinden kos—dan pakken ze mien, en gleuven aan niks meer.„Nu, mijn geliefde, deze is dienende om u te verzuuken, alsdat mijn oog op u geslagen, niet mag verriwweneerd worden, maar in genade, omdat ik goed voor m’n brood bin, en een tiende in de loterij speul. En in den biebel, die gij mien op pand hebt gegeven, steet argens,—maar ik kos ’et niet vinden: Deze twee zullen zalig zin. Dat waren de moordenaars aan ’t kruus. Zoo zeg ik Janna, zal er geen scheiding zijn tusschen ons; en wie ’et geld uut vrouw Annes kammenet ontving, en ’et karkboek op pand gaf, die[349]zal veur den rechter toch wel in alles met Thom Brasser geliek staan. Nou Janna, en daarum moet u dit in gedachtenis houwen; en zie, as gij zelfs alleen den avond van ’t meziek ien de Roskam met mijn woudt wezen, dan zou alles goed zin; en van ’t geld geen spraak, nimmendal!„In de hoop op minzaam, en dat wij samen voor eeuwig vereenigd zijn, verblijve uw eeuwige minnaar:„THOMAS BRASSER.”

„Liefste Janna!

„Deze schrijf ik u omdat Dorus u afvallig is. Maar als hij zelf u losloat, dan gunt hij u aan den vriend, aldat ik schuldig staai, want ik was blind van liefde, zoodat het ienstee van mijn spaargeld het spaargeld van vrouw Anneke was. Maar de daad is geen daad. Zoudende vrouw Anna mij zeker meer als dat verleend hebben, daar ik alles van haar gedaan kos kriegen. Doch alschoon ik mijn gading nam, en wat mijn as rechtveerdig toekomt, de minsen zin dwars. Als ze weten dat ik den zak met geld uut het kammenet kreeg,—aldat het dyamanten kruus bleef liggen umdat ik het niet vinden kos—dan pakken ze mien, en gleuven aan niks meer.

„Nu, mijn geliefde, deze is dienende om u te verzuuken, alsdat mijn oog op u geslagen, niet mag verriwweneerd worden, maar in genade, omdat ik goed voor m’n brood bin, en een tiende in de loterij speul. En in den biebel, die gij mien op pand hebt gegeven, steet argens,—maar ik kos ’et niet vinden: Deze twee zullen zalig zin. Dat waren de moordenaars aan ’t kruus. Zoo zeg ik Janna, zal er geen scheiding zijn tusschen ons; en wie ’et geld uut vrouw Annes kammenet ontving, en ’et karkboek op pand gaf, die[349]zal veur den rechter toch wel in alles met Thom Brasser geliek staan. Nou Janna, en daarum moet u dit in gedachtenis houwen; en zie, as gij zelfs alleen den avond van ’t meziek ien de Roskam met mijn woudt wezen, dan zou alles goed zin; en van ’t geld geen spraak, nimmendal!

„In de hoop op minzaam, en dat wij samen voor eeuwig vereenigd zijn, verblijve uw eeuwige minnaar:

„THOMAS BRASSER.”

Joa, rood, bloejig rood het Janna heur oogen geschreid toen ze dat schrift had verstoan.

—O! ’t Was dan woarheid: dat geld wier gestolen!

Ien den ersten oanval van angst is Janna op de knieën gevallen, en het ze gesnikt: „Nee goeje God, Gij weet ’et, kwoads dee ik niet, ’en ’k stoai niet geliek met ’n dief as Thom Brasser.” En terzelfder stond wier ’t noar zoo oaklik benauwd, dat ze de oogen weer losdee.—As ze Thom afstoot, dan zou ie heur oankloagen en ien ’t verdarf brengen.—O lieven Heer! zou zij veur den rechter stoan; zou zij ien ’t gevangenhuus zitten! achter troalies en slot! Zij, ’et bluumpke van ’t darp!?—Nee, zie moar, ielkeen knikt heur toe; ’t jongmansvolk fluustert: Mooi Janna! Zelfs ’t riekvolk gêft heur de hand; en, wat heur benijdt, ’t mot toch êfkes heur oanzien.

—En,nóukeeren ze de heufden van heur af.—O, woarum kwiem Dorus ook niet! Woarum liet ie heur los? Woarum gaf God heur de eer en den ermoei er bij?

—Moar geen nood! Had ’et heur droef gestemd dat ’et geld ongebruukt most blieven,nóúis ’t en zêgen. Dóár in de loajtoafel, doar leit ’et zóó as ze ’t ontving.—Ze zal zich opmoaken. Ze wil noar ’t smidshuus, en oan Dorus ’t geld weerumgeven. Ze zal hum vroagen van ’t wát en woarum; en zeggen hoe ’t alles geschied is.

—Alêvel, noar ’t smidshuus!?—Al was ’et niet woar dat Dorus heur losloaten wil, toch boog ie as kiend veur den grommenden voader. En de smid zal heur vatten in den iezeren vuust; en hie zal heur stellen veurThomsgezicht. En, as zij den schender verroajt, dan zal ie liegen, en zeggen.… dat Janna hum drong tot de doad, en dat ze heur grootmoeders karkboek verkocht.—En, o lieven Heer, dan gleuft hoar geen mins, en brengen ze heur weg, op den dag van dat feest, as ’enschandevan ’t darp!

Dóár kreeg ze ’n ienval: ’t Geld begroaven ien den grond! Of, den zak ien de woaikolk smieten, bij oavend achter de elzen, oan den anderen kant van ’et smidshuus!

—Moar, ien den hof zullen ze heur zien; en ’t ploffen ien ’t woater zullen ze heuren; en, Gert de veldwachter zal achter ’en schutting of boom stoan, en heur griepen.… O lieve God, wat benauwdheid!

’s Anderendoags was Janna veul kalmer, en het ze zich goed gehouen. Niewoar, ze dee toch geen kwoad—behalve van ’t karkboek.[350]—Ze most redenieren.—As ze Thom ’en bietje te vrind houdt, dan zal ie heur ’t karkboek—veur ’t geld, dat ze toch niet van nooj het,—wel weergeven; en, eenmoal zoo wied, dan loat ze hum trekken, den valse!—Joa zeker: den valse!

—Moar toch, as ze rechtveerdig is dan mot ze ’t erkennen: Wat ie misdee, dat dee ie veur hóár. Die bedreiging in den brief, ’t kan deur den gloed van zien liefde wêzen.—En, of ie tóch slecht is, wat geet ’et hoar oan! ’t Zal zich alles opkloaren ien ’t eind. En zeker! dwoas zou ’et wêzen zich de vreugd en de eer van zoo’n dag te verdarven.

—Wie weet,wie weetzelfs, of Dorus ien ’t letst nog niet opdoagen kumt! ’t Kos wel alles onwoar wêzen wat Thom heur berichtte. Onwoar, dat Dorus zoo streng had geschimpt tegen de eerebegroeting en „’t iedel gepronk van gekken en dwoazen”. Onwoar, dat er um ’t stuk van zien moaksel, en zien liefde veur hoar, al bloedige ruzie op ’t smidshuus gewêst was.—Joa, Janna zal redenieren. Nou ’t geld onoangeruurd bleef, nou is ze toch vrij, en kan ze doen woartoe de wardiering heur riep.—Welzeker, ze zal niet beangst zin, zij—Janna,—Nommer één van de drie!

Maar in weerwil dat Janna aan den avond vóór het groote Landbouwfeest met zulke gedachten was ingeslapen, zoo stonden haar mooie oogen bij ’t ontwaken toch lang zoo fleurig niet as ’t zunneke oan den hemel.

—Blij-angstig, wonderlik vremd, klopte heur hart. ’t Zag er buuten uut asof ze noar de Nimwêgse karmis most; en de veugels ien de boom’ veur ’t roam, ze sjilpten en zongen alsof ’t meziek van den oavend alvast was begonnen. Moar toch, Janna’s oog vloog ielkreis weer noar die onderste loaj van de loajtoafel, woar, ien den achtersten hoek, onder prullen en dinger, dat zekske met specie verburgen lag.

—Noe, ze wil er niet meer oan denken; ze zal lochtig wêzen. Niewoar, ze het zoo verlangd noar den stond dat ze zich opmoaken kan en zich tooien, um „’t pronkstuk te wêzen van ’t Toonstellingsfeest.”

Alêvel, ’t is nog te vroeg, veul te vroeg. Thom het gedrongen dat ie hoar noar ’t Roadhuus zou riejen.—Noe ’t was goed.As ie ’t karkboek meebrocht, het ze gezeid. Ze most hum winnen niewoar? En moeder zou meevoaren ook! Zoo had ze besloten. D’r zou veur moeder nog wel ’en ploatske op ’t Roadhuus wêzen; wel zeker.

—’t Sloeg tien: um twoalf zou Thom met z’n kerreke kommen. En Janna—onrustig—het nog gedurig oan de huusdeur gestoan.—Och, as ze rechts en links kiekt, dan het ze toch ielkreis zoo’n stille hoop of Dorus nog kommen mocht.

—Maar nee; hie kumt niet. Ontrouwe oan ’t woord! Afhankelik kiend! As Leendert ’t moar wiest, hie zou heur roajen en steunen, en vast verlossen uut den strik, die den loensche heur spant.—Och, voader en moeder te sprêken, ’t is heur niet meuglik gewêst.[351]

Zie, een oogenblik later staat Janna’s lief gezichtje weer minder bedrukt.—Boven de lindes van ’t karkhof flappert ’et rood wit en blauw heur zoo vroolik toe; en luuster, ’t gegons van lêven en vreugd ’t klinkt almee uut de verte.

—Spoed dan Janna, spoed! Oe kroon mo’j niet missen! Noar ’t kämerken, vort!

En op heur kämerke had Janna nog warks genog. Toen ze in ’t gries parremat met bajees veur den spiegel zich eiges terdeeg bekeek,—joa, toen mocht ze ’t priezen. ’t Hartje van ’t wit sjemizet,—noar de mode ien stad—doar zullen de andere twee geen gedachte op hebben. En,—moeders grenoatslot is wel niet zwoar of groot, moar—’en halske zoo poezel en blank zullenNelaen Driekske niet toonen.

—’t Is vremd, hoe dukkels het ze niet vroeger ’t klein moedervlekske hier oan de kin met ’en bietje kriet of witkalk bestreken; moar, siends Leendert hoar eergister zei, dat ’tstadswas, en ’t kinneke nog ronder en blanker miek, nou mot ze bekennen:—’t steet oarig!

—Alêvel wat ’et heele geloat belangt, as ze goed kiekt dan is ze toch bleêker as anders.—Van al den onrust misschien.—Wacht, de klapreus die ze bewoarde kan ’t licht verhelpen. Zóó, tussen duum en vinger gemurwd, mot z’m êfkes moar drukken op ’t donzige vel.

—Te stark!—Ze kan ’t wel verdrieven.—Moar kiek, nóu is’t weer te min. Janna kan niet best zien of ’t op ielke wang wel allins is.

Met ’t kleine spiegel ien de linkerhand kiekt ze van rechts ien den groote; moar—de groote koatst glanzig de zon die krek op ’et roam steet. Ze mot den groote ’en klein bietje van den muurkant afdrêjen. Zóó!—Joa, ’t kleurke oan deez kant is goed; moar hier? Den spiegel kan nog wel ’en zierke op zied noar veuren.

Alêvel, op stond dat Janna den spiegel nog wiejer van den muurkant drêjt, keert ongemarkt de spieker ien den lossen kalkmuur den kop noar umlêg.

—Zóó, nog ’en kriezelke dwarser getrokken, dan kan ze meteen zich eiges van achter bekieken.

En de spieker grienzelt en sukkelt al wiejer ien de kalk noar buuten; alêvel, zien kromme punt houdt nog vast oan den muur, en ’t dik eindje touw bewoart nog heel êfkes ’t verband tussen ’t glas en den spieker.

—Bestig! Nou kan Janna zich heelegoar zien; van veur en van achter.—Niewoar, as Dorus heur nou toch ens zag!—Moar, wat denkt ze oan hum! As Leendert, de Road, ’t heele darp, joa zelfs de prins hoar zóó zien zal.

Janna vuult toch êfkes ’en scheut deur de borst; went krek zoo noabij as ze zich eiges nou ziet, zal straks de prins tegenover heur stoan.—Moed Janna, en begriep wie da’j bint! Zeker, wát ook gromt en bloast ien ’t lêven, veurmooigeet alles op zied; en, of[352]ze ’t, wangunstig, vergankelik nuumen,—ien de kark da’s wat anders—gegroet, de druif zin te zoer, zei de vos.

Nog met de hand aan den grootsten spiegel, ziet Janna nu luisterend op.

Ze heurde rumoer onder ’t roam, en drukte en lêven in huus.

O! as ’t de veldwachter was! Moar nee, ’t zal Thom alvast met ’t kerreke wêzen.—Och, as ’t Dorus nog wêzen mocht!.… of, Leendert!—Nee luuster, ’t is moeder die roept: „Kom Janna, kom gauw!”

—Joa! Janna kumt.—’t Blauw strikske op ’t gemoed mot erst nog ’en bietje terdeeg gedoan. Moar,—’t spiegel, die wel wat stark noar veuren helt, wordt zwoar in heur hand. Ze drêjt hum weer hoastig terug noar den muur. Alêvel,.… woar schiet plots ’et licht met de koamer noar toe! „Help, help!” ’t stuk zwiept veuruut. Vuur spat uut heur oog! En sterker gilt zij: „Help, moeder, help!”

En vrouw Steyntje, versuusd en gejoagd deur ’en toestand umlêg, woarveur ze heur kiend kwam hoalen, schrikt bij ’t ienkommen, en roept: „God, Janna wat doe’j!” en griept noar den spiegel, die ’t kiend langs ’t geloat streek.

Eén oogenblik wist Janna van hemel noch eerde. Moar toen—toen zag ze met ’en zwonk heur moeder, en ook ’en groote, heel groote oranjekokarde op moeders borst; en—ze wist zelf niet woarum—toen begos ze te lachen, hard, oaklik, en zonder begriep.

Moeder wier kwoad. Den spiegel van boven tot onder geborsten!—En beneden zoo’n toestand! En dan zu’k onzinnig geschater!

„Ge most liever schreien!” zoo roept ze: „Joa schreien, ’t was bêter. O God, wat ellend op deez dag!”

En—veur Janna was er niks méér neudig. Bij den letsten schoaterlach zag ze moeders duuster geloat; en ook bij ’en glimp van de zon, de loaj woar dat geld in lag, en—met de hand oan ’t geloat, zeeg ze plots bij heur moeder neer; bleek, maar zonderling rood gevlekt, losberstende ien troan’, en kloagende: „Nee, moeder, ik dee toch geen kwoad! nee, zoo woarlik as God!”

Terzelfder tijd dat Janna—aleer ze zich kleeden ging—aan de huisdeur tuurde of de ontrouwe nog komen mocht; in den eigen stond lei Dorus ien koortsgloed te bed.

Ge weet ’et: smid Roelfsen was naar de Toonstelling; en Hanna zou goed oppassen, en ’t medicijn geven; dát het ze gezeid.

Toen Hanna bij de bedstee ’en bietje getoefd had, en Dorus—zooas ze begreep—heel rustig sliep, toen is ze moar opgemarsierd, went, met zoo’n drukte ien ’t darp is ’t natuurlijk dat ’en mins liever ’en keer oan de stroatdeur steet as ien ’en dompigkämerkebij ’en zieke te zitten as ie toch niks van nooj het.

En terwijl Hanna aan de deur stond, kwiem aan den achterkant van ’t smidshuis, langs het schuurtje bij de kolk, een welbekende[353]schier ademloos aangeloopen. ’t Was Thom.—Bij de achterdeur gekomen, staat hij even stil; luistert; wischt zich het zweet van ’t gelaat, en sluipt dan zachtjes het huis in.

Weinige oogenblikken later bevindt hij zich in het kleine vertrek waar Dorus te bed ligt. ’t Is vrij donker in dat benedenkamertje naast het groote keukenvertrek, en vooral aan den kant van ’t afhellend dak waar zich de bedstee bevindt.

Thom, op een stoel neergevallen, snakt naar adem. Van ’t vreeselijk loopen is hem de borst als dichtgeschroefd, en gloeit hem een vuur in de keel.

—Vervluukt! Dat geld, dat verwunste geld zou ’t alles bedarven! ’t Was ’enzeeuw, ’enongangboare munt, had Tols ien de Roskam gezeid.—Thom had gedocht dat ’et ’en groot soort ouwe rieksdoalders woaren. Wie had er z’n lêven vanzeeuwengeheurd!

—Moar zeker, domheid was ’t gewêst um ’t meeste geld veur zich eiges te houen.—Alêvel, as de nood oan den man kumt, dan zal ’et karkboek bewiezen veur wie ie ’t gedoan het.—De nood zal êvel niet kommen. Geen zurg! ’t Zal alles veur Dorus’ rekening blieven. Joa zeker, dát mot ’et!

Back to IndexNext