’tIs ’en Mei-oavond, stillekes, doodstillekes. Eergiesteren en giesteren was ’t hitsig oan de locht; vandoag het ’t ’en bietje gerêgend, moar t’ oavend het de moan ’t weer opgetrokken.Nou stoa’j midden op den diek, en ge ziet—ien’t Oost veur oe uut, heel ien’t verschiet—de stadstorns, niks grooter as zwêvelstökskes. Rechts—ien’t Zuud—hei’j de Bêtuw.Mollig lepke grond! Alschoon de minsen duk ondankboar heiten, gij bint dankboar, went, as z’oe moar ’en bietje goeddoen, dan gêf ie honderd- en duuzendvoud weer.Mooi lepke grond! Zandbargen hei’j er niet, zooas links op de Vêluw; moar andere bargen he’j ’r; doar mo’j ’t noajoar um kommen; van die bargen as halve torns, met weit en rog en boonen d’r ien; jennig zukke bargen!Mooi lepke grond! Wat oarige wêgskes hei’j d’r ien; wat velden met koolzoad, en akkers met groan, en weiës met moddervet vee, en wallen tabak, en peppel- en wilgen- en elzenloantjes, en boerenhofstêjen, en karse- en appelbongerden, en—o nog veul meer!A’j oe umdrêjt—achter oe, noar ’t West—doar zie’j ’en kronkel van den Rien; en volg ie den kronkel noar veuren, dan zie’j ien’t woater de moan op de gölfjes ketsen, schimp, schamp, altied trillen; dan zie’j de torns van ’en oud kastêlje blonkeren;—’t kastêlje leit op de Vêluw, links ien’t Noord—en, zoo zin we nou rond gewêst.’t Is stillekes, doodstillekes! Ze proaten altied van honden, die j’op de hofstêjen heurt blaffen.…moar’k heur niks! Kikkers ook niet! Toch—nou ’k ’r um denk—nou heur ’k ’r een.… Stil ding, stil!—Vertrapt! doar sleet ’en andere nachtegoal; heur moar: Tju tju tju.… Luuster … O ’t is zoo lieflik.Heur, doar knetst ’et heel ien de verte op den diek asof ’en kerreke deur ’t keizand rolt.—Nou is ’t weer stil. Zeker achter ’en huus.—Doar heur ie ’t weer. ’t Kniezelgeknets wordt goandeweg starker. ’t Is zeker ’en kerreke, en licht dat de boer Bikkers van De Kniehorst d’r op zit, went, met anderman meevoaren dat duut ie wèl zoo lief as eigen spul ien tuug te zetten.[58]En ’t is zoo. Op het karretje, dat men in den stillen avond—ofschoon nog van verre—zeer duidelijk hoort naderen, zit ter linkerzijde van Harmen Homan—die ’t spulleke toekumt—Sander Bikkers, boer van De Kniehorst.Bij ’t maanlicht kunnen wij duidelijk zien dat Sander een klein en mager persoon is; ouder dan vijf en dertig jaren zal hij niet wezen; zijn signalement heeft niets bijzonders; ’t eenige is, dat zijn oogen nog al dicht bij elkaar staan, en veelal iets hebben asof ze verstöppelje speulen.De eigenaar van het rijtuig, Harmen Homan, is een jonge boer van nauwelijks vijf en twintig jaren. ’En ronde knappe kop; flinke blauwe oog’ d’r ien; ’en frisse kleur; blond krullend hoar, en ’en mooie ringboard, niewoar?—Breed en zwoar veur zien lêftied,ku’j’t’emoanzien, dat ie ’t lêven nog niet muu is. En toch, nou twee moand’ gelêje zou’j dat niet gezeid hebben. Zie’j wel dat ie ’en hoed op ’t heufd het, met ’en rouwband d’r um, ’en breeje tot boven oan toe.…? Pas één joar getrouwd stierf zien Reuske: ’en wiefke—kiek! zoogoed en oarig en liefkes a’j ’t ooit belêfde. Ien den mergen toen ’t ’s nachts gebeurd was, toen ha’j Harmen is motte zien. Och hemel! oan ’t snikken kwiem geen end. „Harmen, Harmen! bedoar toch,” hadden ze gezeid, moar, wàt ze proatten of prakkezierden, niks had geboat: „Loat mien óók starven! had ie geschráuwd, „mien Reuske weg: alles weg!”’t Was toch ook arg! Den ermen Homan!Heur, nou sprêkt ie ien’t kerreke, en Bikkers zal ’em bescheid doen:„Duur of niet duur Bikkers, da’s tot doar ’en toe. Op mien hofstêj ien R. te blieven dat wou en dat kos ik niet. Woar ’k goeng of stong, ’k zag en heurde altied Reuske; en ’t argste mins—ze was ’r niet. ’t Kwiem krek al oarig dat de hofstêj ’t Wilderveld hier te koop sting. ’k Sprak ’r Limp de notoaris over; ’en oarige kerl! o zoo’n oarige kerl! altied vol fratsen, en lachen! lachen da’k den buuk mot vasthouen as ie op slag is. En Limp het mien boeltje verkocht—duur kan ’k niet zeggen—en ’k het nou ’t Wilderveld, ien de hoop—al verspeul ’k ’en duuzend gulden of vier—da’k in ou buurtschap zal oarden.—Wi’j ’en segoartje.…? ’k Het nog vuur.”„Dat kan ’k niet afsloan,” klinkt Bikkers’ antwoord, terwijl hij met welgevalligen blik het segoartje vat: „’k Rook weinig segoartjes,” voegt hij er bij: „da’s ook al neimodies, en êvel, met brand zie je.… op ’t arf!”„Van oe arf gesproken,” herneemt de weduwnaar, „jongens Bikkers, ge most mien de mergen weiland verkoopen, die achter de meulen krek bij mien Wilderveld leit; ze zeggen da’j d’r wel af wilt wêzen; ’k bin ’en liefhebber van peerds, en doarum he’k ze gern dicht bij huus loopen.”’t Was of de moan ien de kleine eugskes van Sander ketste: „Verkoopen!” zegt hij langzaam: „Nee Homan, dóár he’k nooit oan gedocht; ’k zou ’t weiland niet misse kunnen.… en ook.…”„’k Weet road, ’k weet road!” roept Harmen: „as buur zu’j mien[59]gern van dienst wille wêzen: Dat mien uuterweerds bêter zin dan ou binnenweike dat weet ’en kiend; nou dan: gij van mien ’en mergen uuterweerd,ikvan ou ’t stuk achter de meulen.…?”„Hê hê hê!” klinkt het uit Sanders mond, maar Harmen kan niet heuren of ’t lachen of proaten is.„Da’s dan akkoord!” roept de weduwnaar: „Veuruut moar! Gunds in De Lindeboom doar zuwwe is opstêken. Vort Reuske!.… Weetje: ’k heb ’t peerd noar mien wiefke genoemd. Loopen kan ze; wi’j ’t is zien?„Dank oe, dank oe!” valt Sander haastig in—went hie was bang ien’t voaren: „Veurzichtig! veurzichtig!! Moar van de wei … wi’k zeggen.…” Bikkers slokte: „die is mien krek zoogoed gelêgen as ou; en, best is ie, meer as best!”„’k Ben geen kniesoor! verdrêjd!” roept Harmen met klem: „um Reuske bij huus te houwe wou’k ’et meulenstuk; moar weet ie wat: ’en mergen uuterweerd en—honderd doalder ien’t zekske d’r bij.…? Alla: hoe is ’t ’r mee.…?”„Heur is, hê hê hê, da’s te weinig,” zegt Sander: „’t meulenstuk is ’en arfenis; ’k het ’r zwakkigheid op; en, zie je.…?”„Schei moar uut! schei moar uut!” roept Harmen: „hier hewwe De Lindeboom al. ’k Zal ’t mergen bij kloarlichte dag wel kloar met oe speulen; ’t is nou te duuster. Wacht, doar zie’k vrouw Grompel al stoan.—G’n oavend moeder!—Ho Reuske! we zullen is oanpiepen.—Is ’r niemand um ’t peerd vast te houen? Allinnig stoan dat duut ie niet gern.—zoo Koatje, bin ie doar! Jong dern, naar ’t peerd en niet te veul noar de moan kieken, heur ie.—Alla Bikkers, kom mee; moeder Grompel schenkt ’en glêske konjak dat ’en dood mins weer lêvendig wordt.”Sander Bikkers is mede uit het karretje gestapt. Toen Homan hem, een uur geleden, heeft gevraagd: of ie mee wou varen, toen het ie op die weergoaise Lindeboom niet gerêkend. Sander het ’et land oan kroegen; ’t zin drêjkolken, zóó bi’j boven, zóó d’r onder, en—genacht soam!—Ien kroegen of harbargen kregen ze Sander nooit. Uut godsdienstigheid, zei deez; uut knieperigheid, zei ’en ander.—„Kom mee?” had Harmen gezeid, en Sander denkt: ’k Zal veur ’t meevoaren ’en borrel motte prezentieren! ha’k dat geweten, dan ha’k krek zoo goed loope kunnen. As ’t ’r bij één nog bleef; moar den Homan het ’en kop asof ie van ’t natte slag is. ’t Meulenstuk! doar mot ie tóch oan.„’k Het verrechtig geen tied,” zegt Bikkers: „’k blief ou dankboar da’k mee heb gevoaren, went ’k had mien toch al verloat. Genacht Homan! ’k sprêk ou loater nog wel. Nacht vrouw Grompel; nacht Koatje.” En Homan zegt:„As ’t dan wêzen mot, wèl te rusten, tot mergen!” En vrouw Grompel trekt ’en halve-moansgezicht tegen Koatje, en Koatje gêft ’en kniepeugske weerum, en zeit:„Stil peerd! went Reuske hoaide met den veurhoef en smeet de neus ien de locht, asof ze lont rook.[60]Terwijl Harmen Homan, onder ’t genot van ’en konjekske, met vrouw Grompel over zien beste wief zit te proaten, die moar één joar met hum soam mocht wêzen en nou op ’t karkhof leit; over de vrouw, die ’en bekske had as ’en kussentje, en die ie nooit zal vergêten.… „Alla! nog ’en slukske!”—terwijl Kaatje ’t land het umdat Kobus de veerknecht uut is, en zij nou bij ’t peerd mot stoan wachten;—terwijl Sander Bikkers zijn weg over den Rijndijk vervolgt, en over ’t meulenstuk prekkeziert, ’t meulenstuk dat dien Homan wel twee-, driemoal de gewone pries weerd mot wêzen;—terwijl de moan nog altied ketst op de gölfkes, en de nachtegoal, noa ’en langen slag, zwiegt,—klinkt er hondgebas in de verte, ginds, in de richting van De Kniehorst.’t Is Waks de hokhond die blaft. Waks is ’en vuule veur vremden ’en heel vuule hond. Zijn hok staat aan den buitenkant van ’tachterhuisder hofstee.„Stil Waks, koest! ’t is Kobus en ikke,” zegt een meisje van ’en knap pestuur; en, op ’t hooren van haar stem, staakt Waks onmiddellijk zijn uitvallende kettingmetingen en halve-cirkel-beschrijvingen. Waks is om en bij de zestien jaren oud, en—van al de kleintjes, doar ie jonk mee ien ’t nest was, is zij die koest riep, de eenige, die niet is weggebrocht, gunds noar de sloot, umdat—umdat zij krek zoo as hij, te goed veur ’t verzuupen gewêst was.In duidelijker woorden: Francijntje Schouw was twee jaren oud toen aan de zesling-broertjes en zusjes van Waks, op reeds zoo teederen leeftijd het doodvonnis werd voltrokken. De kleine Waks was Franskes speulpupke; ’t kind voelde zich tot den hond getrokken, en de hond—in één woord, er bestond sympathie tusschen die twee.—Waks kende zijn ouders niet—hij wist niet eens dat er zoo iets bestaan had. Franske wist van haar ouders omtrent even weinig; dit wist ze alleen, dat voader al dood was gewêst nog eer dat zij op de wereld kwiem, en dat moeder starf toen zij op z’n best ien ’t lamplicht kos kieken.Wij verwijlen niet langer bij de genegenheid, die er tusschen Waks en Franske bestond, maar vragen alleen: Hoe kwam Franske Schouw op De Kniehorst?De moeder van Franske was de eenige dochter der oudelui Bikkers, en alzoo ook de eenige zuster van Sander geweest; drie maanden vóór Franskes geboorte stierf haar echtgenoot, en weinige weken na die geboorte daalde zij zelve in ’t graf.Arm weeske! arme Franske! Wel arm, want vader Schouw is een Job geweest,—zonder Jobs laatste dagen van weelde en overvloed.—In de zes jaren van zijn huwelijksleven heeft hij rampen gehad zonder tal, en, toen hij acht weken voor zijn sterven, bij zijn schoonvader op De Kniehorst om een laatste uitredding kwam smeeken, toen kreeg hij nog honderd gulden op hand, maar de verzekering er bij: dat ’t arfdeil van Martje zien vrouw al méér as vergeven, en loater bij starven of dinksigheden, op niks meer te rêkenen was.Schouw en Martje hebben geen arfdeel meer noodig gehad, maar ’t kind.…? ’t Kind heeft er nooit aan gedacht; ’t weeske is bij[61]grootvoader en grootmoeder en oome ien huus gekommen; ze het ’r gegêten en gedronken, en—is ’r opgewassen tot ’en schoone knappe dern. Toen grootvader veur vier joaren stierf, toen het ze, veur ’t erst van d’r lêven, gegreind zonder dat ze straf of roazes gehad had; en nou, nou helpt ze grootmoeder vort, grootmoeder die ze lief het, en zuukt ze oome Sander te believen zooveul ze kan, went, oome Sander is best en wèl, en oome Sander houdt óók van zien „gouwe dukoatje”—zoo kan ie heur, as ’t heel mooi weer is, wel nuumen—en zij.… ze mag oome.… ook.… wel.… en ze is hum dankbaar.… moar, dat oome ’en bietje arg knieperig is, dat onderveindt ze te veul; en, dat oome op ’en keer, toen ze ’t oor van ’en eerden kan had gebroken: „Schoap!” het gezeid: „genoadebrood êten en de boel trampenieren!” da’s ’en ding dat ze lang het vergêven moar niet kan vergêten.En van Kobus hieuw Franske veul. Kobus niet weinig van hoar; moar, al had ze de halfscheid minder van Kobus gehouen, dan zou ze nog blied met ’en vrijer zin gewêst. Woarum.…? Alleen um t’ oavond of mergen onafhankelijk te wêzen; went, ze kos geen botteram smeren—al was ’t dan ook schroal—of ze zei bij d’r eiges: „’t Is toch genoadebrood! alles um Godswil!”Waks, Franskes vriend, is in ’t hok teruggetreden; heeft er zich in omgedraaid, met den kop weer naar buiten, en ’t vroolijk geklop van zijn staart tegen de hokwanden zegt duidelijk genoeg, dat ie geen jaloersigheid kent, en dat Kobus Van Kempe bij hum ien geen kwoaje reuk steet.„Ik zeg ’t oe Franske! nóú of z’n lêven niet,” spreekt Kobus: „’t kan nooit bêter; ’en veerhuus is mien lust en mien zin. Gij zelf hebt altied gezeid dat boer Bikkers niet knieperig is; ou geleuf ik ’t beste; zóóveul is zeker: wi’jhebben, mo’jvroagen: en Sander Bikkers kan niet ruuken da’k bij de pacht vierhonderd guldes veuruut mot stellen, ’k Zal z’em vroagen Franske; as ie dan krek van oe houdt zóó as ie zeit, dan zal ie ’t geld wel geven; en Franske.… nog eer dat de rogge van ’t land is, binde gij Kobus’ wiefke!”„Ik kan ’t niet geleuven Kobus,”antwoardthet meisje: „nee gierig is ie niet, moar vierhonderd guldes! veur ou, veur mien.…!”„En altied hei’j’t laster geheiten dat oome knieperig is,” valt Kobus in.„Da’s woar, da’s woar!” roept Franske met haaste: „moar vierhonderd guldes!”„Op ientrest. ’En veurschot!” spreekt Kobus weder: „Mergen oan den dag kom ik hier en prebier ’t!” En, hij legt zijn beide handen op Franskes schouders, en geeft haar: ’en bezoer sloap wel, op ’r mond, die klinkt as ’en klok.Franske had al lang gezeid dat ’t tied was van weggoan; ielk oogenblik kos oome thuus kommen! Veur dat bij Kobus ’t spek oan den balk hieng, had oome van geen verkeerderoazie wille heuren. Dus—nou nog vrijen um ’en huukske, moar mergen! mergen!!„Nacht liefste Frans, nacht dierkelief, droom is van me.” En[62]Franske zei: „Gauw vort moar!” En, vort was Kobus, vort noar ’t veerhuus De Lindeboom woar ie knecht was.Een groot kwartier later—nadat een leelijk geblaf van den hokhond was vernomen—trad Sander Bikkers de keukenkamer der boerenhoeve binnen, der hoeve, die hij reeds gaarne de zijne noemde.Evenwel de wettige eigenares van De Kniehorst zit nog dáár, in haar krakenden leuningstoel, en is gezond van harte; maar toch—ze strekt de magere handen en armen gedurig naar het plaatvuur uit: „’En oud mins is kouwelik,” zeit ze, en ook—ien heur jonkheid was de Meimoand lank zoo griemelig niet.De toon, waarop Sander zijn oude moeder en Franske g’en oavend wenscht, is zóó opgeruimd als Sander ’t maar doen kan; en, de vriendelijke weergroet der vrouw geeft het bewijs dat opgeruimdheid aanstekelijk is.Moeder Gerharda—bij verkorting moeder Grade—begriept wel woarum, en Franske ook. Veur kalver, die Sander gelêverd had, was ie ’t geld wêze hoalen.—Verstoa j’et: Ien de portefeuilje, diep ien de jaszak!„’t Is loat geworden oome,” zegt Franske, terwijl zij ’t pruttelende koffieketeltje van ’t vuur neemt: „Hei’j van middag gegêten?”„Da’s te zeggen.…nee,” zegt Sander: „’k Zou ien De Roskam te Z. wel ’en botteram gevat hebben, moar—’t was arg loat geworden. ’t Trof anders oarig da’k mee weerum kos riejen. Onze neië buurman van ’t Wilderveld ree krek hier op oan; ’t is ’en oarige kerl.”„Goat ’r nou zitten, en loawwe bidden en êten,” herneemt de jonge huishoudster.Eenige oogenblikken later heur j’alleen: ’t geknets van den houtwurm ien den zolderbalk.De minsen zitten te bidden. Houtwurmen bidden niet.„Doar he’k van heure sprêken,” zegt Franske, die de neië buurman weer opvatte: „’t mot ’en vroolikke mins wêzen.… Och, hoe heit ie ook weer.…?”„Harmen Homan,” valt Sander in: „’t zeggen was dat ie splint had, en—nou he’k ’et gezien: rejoal heur, peerd en kerreke, kant en kloar!”De oude vrouw heeft de gewoonte om door gebaren of klanken van haar belangstelling in ’t geen men zegt te doen blijken. „Wel! wel! He’k z’n lêven!” en „Si! si!” zijn Grades meest gebruikelijke uitroepen—waarvan zij nu den laatsten deed hooren—terwijl haar bij buitengewone gelegenheden ook buitengewone uitroepen ten dienste staan.Denk niet dat we met Grade gaan spotten; neen, Sanders moeder is een brave trouwe ziel; slechts jammer—doch stil! Sander Bikkers roept: „Watte kunsten! Wat weergoaise gekheid!” en Grade knikt goedkeurend, want, Franske heeft ongemerkt in den zwarten ketel, drie eiers veur oome gekookt; den heelen dag niks te êten, dat kos niet.[63]Sander schuift het bakje waarin de eieren vóór hem liggen van zich af: „Eiers! as ze vier cent oan de mérkt doen!”Grade maakt een teeken van: toemoar!Sander heeft honger; hij pruttelt iets binnensmonds, vat een ei, legt het voor zijn moeder neder, en zegt:„Alla! as gij d’r ook een wilt vatten.”„He’k z’n lêven!” zegt Grade en legt het ei bij Franske neder. Franske zegt: „Dat ku’j begriepen!” en ’t ei, dat nog eenige malen door Grade wordt ter zij gelegd, en haar opnieuw door de anderen wordt toegeschoven, strekt der oude in ’t einde tot een smakelijk hapje; maar ook, Franske ziet dat Sander den board likt, en—umdat ’et dan êvel zoo wêzen mot—zien tweede ei tegen de toafel butst.„Ze willen anders wel zeggen dat die Homan wat rauw van lêven is,” spreekt Franske weder, terwijl zij, in ’t minst niet overdadig, een snede eigenbaks botert.De boter schijnt voor Bikkers’ oogen een aantrekkingskracht te bezitten; waar boter verwerkt wordt daar dwalen zijn oogen.„’k Heurde ien Z. dat de botter weer veertien en ’en half is,” zegt hij met iets haastigs in de stem.—Franske vuult ’em, en striekt heur mes op ’et botterbord af.—„Rauw lêven!” herneemt Sander; „as Homan geld het, dan mot ie het gebruuken;ikzeg dat de man rejoal is, en rejoal doar hou ’k van—a’j ’t wêzen kunt. Z’n vrouw het ie dood, en doarum kos ie te R. niet blieven. ’t Is ’en knap slag van ’en mins, wel êns zoo zwoar as ikke, en ’en kleine tien joar jonger.”„Oome hei’j niet geheurd dat ’et veerhuus te R. ondershands te pacht is?” vraagt Franske en kiekt noar ’t vuur.„Nee Franske.”„De wêduwvrouw wil d’r afwezen, êvel wil ze ien ’t huus blieve wonen, achter ien, weet ie, en ’t veerhuus veur den pachter.”„Niks af geheurd! Watzoudat Franske?” klinkt Sanders weerwoord.„Joa.… zie je.…” aarzelt Franske: „Kobus had ’r ’en oog op. Niewoar grootmoeder, ’k zei ’t oe straks al.…?”„He’k z’n lêven!” zegt de grootmoeder, en licht vol verbazing haar hand op.’t Goeje mins was ’t verrechtig al lang vergêten.„Zoo! het Kobus doar zin ien,” spreekt Sander, en—weg zin zien eugskes.„Met ’en knecht op ’t veer te houwen,” herneemt Franske, „gaf ’t veur de wêduwvrouw geen rêkening, en, met ’en schikkelikke pacht was ’t veur Kobus ’en oarig bestoanje. Kobus is ’en beste veerman.”„Dat is ie!” bevestigt Sander: „’k heb ’em oan ’t veer bij de Lindeboom z’n lêven niet onbekwoam gezien.—Loawwe danken, went moeder het sloap,” laat hij er spoedig op volgen, maar ’tgeen hij zegt is iets anders dan ’tgeen hij denkt, en ’t denken is: De olie kost geld; m’n kos ook bij ’t moanlicht wel eten.[64]’t Knetsen ien den balk is weer ’t eenige gewêst wa’j heurde. Loater: ’t genacht zeggen. Sloap wel.Sander is naar zijn eigen verblijf getrokken. Op dit oogenblik stapt moeder Grade in haar bedstee binnen de keukenkamer, en Franske, die de boel het geredderd, kiekt, véurdat ze zich uitkleedt, nog erst is deur ’t venster noar buuten. ’t Moantje schient oolik.—Krek of ’t lacht.—Oom Sander het goed van Kobus gesproken; ’t was ’en beste veerman!—De moan lacht verrechtig! Nacht Kobus, slaap wel! tot mergen!’t Is mergen! De jonge huusmus’ en spreêuw’ schoppen ’en leven op ’t dak asof ’t karmis is. Schik hebben ze; moar—as gundse karsebongerd, nou spierwit van bluumpkes, gruun zat ien ’t blad, met duuzenden roodböllekes d’r onder, dan hè!! zou ’t nog anders wêzen!„Wat niet is kan worden!” redeniert ’en ouwe spreêuw.„A’j moar tied van lêven het!” antwoordt ’en hoagelschot. Roak of niet roak, da’s de vroag nou.Weinige oogenblikken geleden is Harmen Homan De Kniehorst opgereden. ’t Was nog frisch; en Grade, toen ze even was buiten geweest, had recht gehad met te zeggen: Minsen kienders! ’t blieft moar koud veur den tied van ’t joar.Homan had hard gereden, want, hij was al vroeg naar de stad geweest, en Reuske was stik bezweit dat de damp d’r afsloeg.Harmen was afgestapt. Een jongen die op ’t erf liep had hij geroepen, um ’t peerd vast te houwen, en eiges was ie noar binne gegoan.„Hê!” had de jongen gezegd: „’t peerd zoo bezweit zonder dek te loaten! Wacht, achter den barg zal ’t minder trekken,” en dóar was ie bij Reuske gebleven, Reuske, die wel een bietje dempig was, en ’en keer of wat.…. kuchte.Ga binnen. ’t Is hetzelfde vertrek waarin wij ons gisteravond bevonden. Toen, toen hebt gij er niets vreemds, niets bijzonders bespeurd—of—’t moest de verveloosheid van ’t houtwerk, en de hooge ouderdom der weinige meubelen zijn geweest. Sieraden, gewone boerenwoning-sieraden vindt uw oog er zelfs nu bij klaarlichten dag niet. Geen Jozefs of Genoveva’s aan den wand; geen porseleinen schotels op den schoorsteen!—drie witte borden, waarvan er twee nog gekramd zijn. Een spiegeltje.….? ’t is er niet. Een koekoek.…? ja toch, daar hangt de klok in den hoek. Of de olie van ’t uurwerk verdikt of dat de veer is gesprongen, wij weten ’t niet; zóóveel is zeker dat de kleine wijzer, nu vier jaar geleden, op één is blijven staan, en—op één staat hij nog.Ziet gij die steenen kan zonder oor en een scherf uit de tuit? ’t Is de kan door Franske gebroken. Dezen morgen heeft zij voor grootmoeder ’en poar mooie tekskes seringen d’r ien gezet. Da’s een aardigheid van Franske. Wilt ge een aardigheid van Sander zien? Dáár boven ’t broodkastje hangen drie snoeren uutgebloazen[65]vogeleier. „’t Steet oarig,” zegt Sander, „en ge hebt ze veur de muujte van ’t nemen en bloazen.”„Da’s recht, Sander Bikkers,” zeggen de poppen en gaaikes, „veur de muujte van ’t nemen en bloazen!”Op dit oogenblik zit moeder Grade bij de vuurplaat sokken voor Sander te breien, en Sander zit op de punt van zijn stoel bij de tafel, juist tegenover den blozenden weduwnaar.„Dan za’k oe nou krek is loate kieken wa’k ’r veur over heb,” zegt Homan, terwijl hij een breede portefeuille uit den jaszak te voorschijn haalt: „Da’s een, da’s twee-, da’s drie- en—da’s vierhonderd guldes,” en vestigt na het toewerpen der bankbriefjes een vragenden blik op Sander.En Sander, verrechtig, hij kon ’t gliemlachen niet loaten toen ie die pampierkes, één voor één, naar zich toe zag vliegen; verrechtig, hij kreeg ’r de kriewel van ien vingers en duum; moar toch, Homan zal ’t niet gemerkt hebben.Sander heeft zich tot de oude gewend, en zegt: „Met vieftig d’r bij dan kos’t goan, niewoar moeder?”Of moeder het niet gehoord heeft, althans, zij antwoordt niet.’t Was ’en vraag op zied, umdat ie rechtuut toch ook wat straf was.Eer er tien seconden waren verstreken, was de zaak betreffende de ruiling der weilanden afgehandeld.’t Vijfde bankbiljet van zestig gulden lag voor Sander op de tafel. Homan moest tien terug ontvangen, en Sander zou voor de overdracht zorgen, omdat Homan, zooals hij zeide, dat „genotoaris” zat was.„’t Het geen hoast, we zullen dat bagatelleke wel kriegen,” verzekerde Harmen toen hij zag dat Sander opstond, vermoedelijk om die tien gulden te halen. Maar.… Sander stapte de keldertrappen binnen, kwam eenige minuten later terug, en, ’t was merkwaardig om te zienhoeSander—van die zestig weerum gaf. Of ie zich ook verteld had.…? „Nee;.… tien guldes! zie je Homan.… ’t was zestig, dat was tien guldes weerum, niewoar.…? Kiek dan is hier.…! ’k hou van effen rêkening. Ien geldzoaken, placht voader te zeggen, mo’j glad wêzen. Hei’j ’t gezien? vief en nóg êns vief, da’s tien!”Maar Harmen Homan kijkt er niet naar; hij heeft heel wat anders gezien.Een was er ien huus neisgierig gewêst, heel neisgierig van wie dat kerreke en peerd achter den barg mocht wézen. Toen ze ’t geheurd het, toen is ze neisgierig geworden um den neiën boer van ’t Wilderveld—woar nogal geproat van was—toch ook is te zien. Kobus kwam loat; misschien had ie Homan ’t arf op zien voaren, en wachtte ie tot de vremde weer aftrok.—As ze binnengoeng misschien dat ’r dan ’en eind oan ’t gepoerperlee kwiem.… ’En takkenbos onder den erm; zóó noar binnen.Zie den Homan met zien blauw oogen is kieken!Wat is dat knikske beteuterd, woarbij mooi Franske: ’t Gemergen zeit.[66]„Is dat oe jungske, vrouw Bikkers?” vroeg Harmen onnadenkend, waarop de een-en-tachtig-jarige vrouw al de: He’k z’n lêvens! en Heere bezwiekes! lucht, die haar in dezen oogenblik ten dienste staan.„Zooveul as oangenome nicht doar we niks veur rêkenen en doar ook weinig van te hoale zou wêzen,” zegt Sander: „’en dern as goud; en veur moeder! niewoar moeder? doar za’k ’r veur zêgenen zoo trouw as ze veur grootmoeder is.”„Schei moar uut oome,” komt Franske, die met den takkenbos bij ’t vuur gehurkt en den rug naar de menschen gekeerd, de bleuheid deur ’t schorsteengat joagt: „schei moar uut; as ik veur grootmoeder Grade niet deugde, dan zou’k ’t lêven niet weerd zin.”„We weten ’t wel soam, niewoar Franske!” zegt de oude vrouw, terwijl ze heur breikous dichter bij de oogen houdt, umdat drie stêk zin gevallen.„Trouw veur oud: trouw veur jong!” zegt de weduwnaar, en hij knipoogt tegen den oom. Maar, Sander ziet slechts.… hoe Homan doelloos met die guldens speult en over de toafel tuult.… Doar ha’j ’t al!overde toafel—vande toafel—op den grond.… tot bij.… bij.…? Woar was ie geblêven? tot onder de vuurploat!’t Is moeder Grade die „Si! si!” zegt; ’t is haar zoon die opgesprongen, en met zijn hoofd op den steenen vloer rustende, naar het stuk tuurt, het geldstuk, dat tusschen de afgebrokkelde steenen ligt. ’t Is Franske die op Sanders aanwijzing met een houtje vruchtelooze pogingen doet om den gulden er uit te werken, en eindelijk den Homan heurt schoateren van ’t lachen, dat er zooveul spuls um één gulden gemoakt wordt,—woarbij ze ’t niet loaten kan um ’en schalksch eugske noar ’em op te sloan.Franske! ’t Is jammer da’j dat lach-eugske hebt opgespeuld. Jammer! Dat ééne lach-eugske het oan Harmen—den vremde—gezeid, wa’j giester toen de moan scheen, veur Kobus niet weten woudt; toen zelfs hei’j ’t laster genuumd dat oome Sander knieperig is. Franske! dat ééne lach-eugske doar lacht ’en duuveltje um.Zoo arg?Zóó arg!„As ’r moar één penningske zuuk is, leert de Schrift, dan keer ie ’t huus wel met bêzems,” vermaant Grade.„Ik heb ’em!” roept Sander en toont den eigenaar het weergevonden muntstuk. Homan echter had liever ’en bitteren borrel, of, al was ’t moar ’en kummeke koffie ien plaats gekregen; as den Bikkers bij hum was gewêst dan had ie minstens ’en fiene fles achter de knoopen gehad.Franske heeft geen tijd om langer te toeven, misschien is de wenk van oome Sander haar niet ontgaan, en, met een: „Mergen soam!” tot den vreemde, wil ze vertrekken.Maar wacht, Harmen vindt—wat er wel meer vonden—dat die blonde dern ’en weergoais poar eugskes had, um van de kuultjes ien de wang’ niet te sprêken: „Heisa Franske!” zegt Homan: „ik bin erstens hier gekommen um met Boer Bikkers ’en zoak te[67]beklinken,”—dubbelzinnig woord, moar Sander vuult ’em niet—„en voorders um olluu kennis te moaken. Eerda’j goat, heur is hier: zoo gauw as’k op ’t Wilderveld heel thuus zal wêzen, dan vroag ik de buurt op ’en moal doar ie ’t kastentuug op oan kunt trekken.… Za’k verzinke! as ’t niet woar is.”„Ho! ho!” zegt Grade.„Loat moar loopen, moeder,” herneemt Harmen: „wa’j te stief trekt duut zeer. Mien hart is geen moordkuul. Nou heur dan, blondje; ’k wil d’r geen vluuk op doen—vluuken is zund, niewaar moeder?—dat de been’ niet van de vloer zullen; Franske ku’j dansen?”„Nee mins, nee!” bromt Grade onrustig. Sander ziet schichtig, en Franske heeft een kleur als vuur nu ze zegt: „Nee, ikke niet.”„Niet dansen! zóó’n dern niet dansen!” roept Homan: „dan mot ’et jongvolk hier ien’t darp wel kloasgoed wêzen, as ze zóó’n karmispop ien’t hökske loaten!Ikzal ’t oe leeren.—Blief nou hier!” vervolgt hij opgewonden dewijl hij bespeurt dat Franske—ondanks zijn vroolijke toespraak—de keuken wil verlaten: „Loa’k nou uutsprêken.…” Maar—Franske blieftniet. Homan wendt zijn wichtig lichaam naar de zijde waar zij ontwijkt; doet een greep naar dien kant om haar tot stilstaan te nopen; doch.…krak! de leuning van den ouden stoel ligt gebroken, en Homan, die zich aan de tafel heeft vastgegrepen, doet een uitroep—dien we moar weg zullen laten—en schatert van ’t lachen.’t Gelach is niet algemeen. Moeder Grade begriept ’r niks van: „Zoo’n rauwe mins, ’t was meer as arg!”Sander heeft de grootste moeite om een verwijt op de lippen te smoren; ’t lukt maar ten deele. Homan—de vremde—loopt vrij; Franskes „gedrêj” krijgt de schuld.En Homan, ’t is ’en oarige kerl. Wat trekt ie vremde gezichten dat Franske ze zien kan; en eindelik.… kiek, doar vat ie de tien guldes die nog op de toafel liggen: „Hiér mien dern,” roept hij luide: „wat ik brak, doar hebt gij geen schuld oan. Hier! jandorie! koop doar oe grootje ’en spiksplinterneie en mekkelikke leuningstoel veur, en dan wuns ik, dat ze d’r lang nog krek zoo mekkelik in zitten mag, as loater dóar—en Homan wees naar boven—ien Abrams schoot.”’t Was voor ’t eerst—terwijl Harmen naar den zolder zag—dat het geknets van den houtworm zijn aandacht trok.… ’t was sterk, zóó sterk, asof ’r twee van weerskant oan ’t knetsen woaren.„Die balk mot ’r uut buur Bikkers!”„Joa Homan, dat mot ie!” zegt Sander: „moar reperoasiekost veul!”Zoo even is de nieuwe buur Harmen Homan het hek van De Kniehorst weer uitgereden. Dat wachten op haar meester zal der arme bruine geen goed hebben gedaan; haar kuchen onder ’t loopen doet Harmen besluiten om—uut bestwil—nog is flink de zweip ’r over te leggen, en kou en ongemak noar buute te joagen.[68]Terwijl Harmen naar ’t Wilderveld rijdt, treedt een ander persoon de keukenkamer van de Kniehorst binnen. Franske kent hem heel goed. Maar toch, zij bleef op de deel, niet ver van de deur der achterwoning, en, leunt er op een gavel waarmee zij daareven het stalvee hun sober maal heeft voorgelegd.Die houding, die blik naar de half openstaande achterdeur, men ziet het dat zij luistert; niet slechts met haar oor, neen, met haar geheele ziel.Kobus zou ’endeunjefluiten as ’t goed was; Franske most dan moar binnekommen.—Franske luusterde.… Kobus floot geen deunje. Franske meinde.… Nee, ’t was ’en tocht die ’t roeste hengsel van ’en deur dee fúpen. Niks.… alweer niks.… ’t Was ook onneuzel: vierhonderd guldes! Oome Sander, en vierhonderd guldes, dat waren er krek vierhonderd en één. Joa, as ie ’en kerl as dien Homan was …!Moar nou.…? Heur: Doar klost ’et ien ’t achterhuus! doar kumt Kobus: ge hoeft niet te vroagen. Zie moar: ’t heufd noar de lêgt; ’en hoagelschot van honderd nees; krek ien ’et hart. ’t Was arg roak gewêst. Kobus floot geen deunje.Wát ze proaten die twee.…? Veul oarigs was ’t niet. Wóár ze liepen met mekoar.…? Heel wied was ’t ook niet.’t Is weer avond. Even als gisteren ziet de maan vriendelijk op de Betuw neer en bestraalt er met haar zilveren glans zoowel het oude erf De Kniehorst en de nieuwere hoeve Het Wilderveld, als het vriendelijke kerkje dat midden in het dorp staat.Wanneer ge des avonds om tien uren op De Kniehorst komt, dan is er gewoonlijk geen licht meer te vinden. ’t Is klikke voor tienen. Zoo even verliet Sander Bikkers na het „Genacht” tegen moeder en Franske, de groote keuken. Hij heeft de deur van zijn kelderkamer van binnen op den grendel gedaan, en verzekert zich dat het kleine vensterluik—goed sekuur op de knip is.Sanders slaapvertrekje is een langwerpig vierkant, waarin wij niets dan een bedstee in den muur, een stoel er voor, en een ouden meeltrog, die voor bergkast en tafel dient, in een hoek ontwaren. Zie, nadat Sander de lantaarn, waarin slechts een luttel oliepitje vlamt, aan een haak, die aan de lage zoldering is bevestigd, heeft opgehangen, opent hij het slot waarmee de oude meeltrog gesloten is.—Terwijl de linkerhand het deksel naar boven houdt, reikt de rechterhand tot op den bodem. Wat hij daarbinnen zoekt heeft zeker een vaste plaats, althans de hand wordt dadelijk weer zichtbaar, en, wat zij te voorschijn haalde.… gij raadt het.…? Een verborgen schat. Juist! Wel diep verborgen voor hem die in ’t blinde tast: Bikkers heeft den bijbel er uitgehaald—den biebel woar ie gewoon is um trouw, véúr ’t noar bed goan, ’en kapittelje ien te lêzen; den biebel die moeder Grade hum gaf toen ie lid van de Griffermierde[69]Kark was geworden; den biebel woar moeder Grade eiges veurin had geschreven:„Deez bijbel aan mijn zoon Sander, van zijn moeder,Lees er altijd in, en wandel, in den Heere, den Albehoeder;Opdat gij sterft zalig. En leef hier op aarde,Niet iedelik, maar zuinig, opdat gij voor den ouden dag wat gaarde.”Moeder Bikkers heeft wel eens gezegd, dat meester Meijer—die ’en wiesgeleerd mins was gewêst—dat gedichtstuk beriemde, „moar,” had ze er dan ook altijd bijgevoegd; „mienbeduuling het ie ien moat gebrocht, da’s woar, en zóó zou’j kunnen zeggen dat ikke ’t gemoakt had.”Grade! beste brave trouwe ziel!slechts jammer—dát zeiden wij reeds eenmaal, en nú, nu voegen we er bij: Jammer dat ge met uw helder hoofd—in vroegere jaren—het anders wel schoone woordzuinigheid, bij uw kind te veel op den voorgrond hebt gebracht. ’t Was voor Sander niet noodig geweest.En nu, stil, hij leest.—Wat?—Ten vervolge woar ie giesteroavend gebleven is. Weet Sander wát hij daar las? Ho! daar rollen hem te veel andere denkbeelden door het brein.…„’En mergen best uuterweerd ien ruil veur ’t schroale meulenstuk, en vierhonderd en vieftig guldes toe!—’t Geld nog is zien.”—De rechterhand daalt weer in de meelkist: „Hier he’k ze.”—Hij lacht.—„Eerlik geld; gebooje geld; opgedrongen geld! Zou’k gek zin gewêst?—Den Homan! zoo’n roare kerl lêft er geen tweede. Moar die riek is mot rejoal wêzen.—Vierhonderd vieftig! Asof’t uut de loterij kwiem. Doar speul ik niet ien; woagen is zund.—’En oarig gezicht!—De keukenzolder mot gereparierd worden. Ze zeggen dat ons bouwland wel ’en bietje uut de voag leit; goed, tegen de leinte ’en honderd voet mest d’r ien; en dan ’en poar stuks vee koopen.„Moar die keukenzolder.…? Och, ’t zal onze tied wel uuthouen; die dán kumt die dán zurgt.—Méér vee? Evel al noaloop genogt, ’s weinters dat duure heuj!—Mest? ’t Kos wel.… moar, as de hoagel kumt, alda’j dan ’t beste gewas hadt, dan bi’j toch kedielje—Kobus.… Franske.… ’en veurschot van vierhonderd guldes.…?—Of zemienveurschotten zouwen as’k verlêgen was? Trouwen is hongerliejen. Moeder zou weer goejig gewêst zin en joa gezeid hebben. Asiktegenwoordig den duum op ’t loadgat niet hieuw! Nee nee, ze zullen niet vliegen!—En toch, as ze d’r gelukkig mee wieren.…!?—’En lomp mins die dat fooze pampiere geld het uutgevonden. Mergen wisslen veur blanke guldes bij den ontvanger.”—Sander lacht—Iets later: „As Franske toch met Kobus gelukkig ien trouw kos worden.…?—Nee, nóg ens: trouwen is honger liejen. Ik eiges, binikgetrouwd!? Woar mos ’t hen as iedereen trouwde!—Koatje?—loa’k oan Koatje niet denken; ’t is lang gelêje; ’t was ien ’en dolle vlocht. Getrouwd! Goddank da’k wiezer was. Koatje:.… Tien joar getrouwd.… acht kienders.… doodêters.…[70]geluk d’r mee!—Loat Kobus bij ’en ander um de vierhonderd guldes goan.—Dóár kumt ’en denkbeild:„As den Homan ’t geld oan Kobus wou schieten!!Dat was ’en ding! en die Homan was er krek ’en kerl veur!„As Franske trouwde dan zou moeder heur wel missen. Wat schoai! Zou ik veur moeder niet voldoende wêzen? ’k Heb heur lief volgens ’t hart en ’t gebod.—Franske’s wark? Dat kos ’en dernje tusschentieds veur ’en dubbelje ’s wêks wel doen.…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .„Nou mosten die briefkes is vals wêzen!.… Ze sprêken van effect koopen, moar—die pampiere huuskes doar he’k ’t niet op. Bêterboarzonder ientrest, as pampier die de muus kunne vrêten.—Franske is ook ’en duchtige ien de pot; en kwiestig! Of ik ’t zeg of niet, altied mot de koffie zoo bitter as gal en ’t brood ’en duumdik gebotterd wêzen. Waks had weer ’en korst weitebrood ien’t hok liggen. Wie anders zou ’t hum geven as Franske.… ’k Wou da’k de dern de vierhonderd guldes van Homan bezurgen kos. God gaf dat ze gelukkig wier met Kobus!.… As ze ermoei kreeg.…!—Jong! wat ’en ienval:.…Met den Homan zou ze nooit geen ermoei kriegen! Da’s ’en kerl met ’en rug. Wát ze proaten—hier,hierliggen de bewiezen—’k Zou geen nood hebben van: leenje buur, of „oome we zitten zoo verlêgen”.—Verdrêjd! Met Homan! Franske zou binnen, en wij veur ’t stutten bewoard wêzen! Hie keek heur wel lonksig oan: dat dee ie.… hê hê!—moeder zeit: „Rauw ien de mond”, moar moeder ziet altied op mien; en ikke bin zêjig van toal. As den Homan Franske is nam! hêhê! ’k Wor wel duuzend pond lichter. ’k Had den heelen dag zoo’n stuk op de moag.—Loa’k ze moar weer wegsluuten die briefkes; mergen blanke specie ’r veur, en alles bij ’t andere, op zied.… Nee, ’k roak ’r nooit oan, krek of’t ’r niet was. De boerderij mot toch de boerderij bedruupen en as de oogst meelupt, dán kuwwe oan de keukenzolder prakkezieren.—’k Zie dankboar oan God, da’k nou weer zoo’n klein kaptoalje zuuver en glad op zied kan leggen: veur moeder.… veur den ouwen dag—’k Wou da’k voor mien geld, ien stee van de ouwe mêlkist ’en sekuur huuske had, doar niemand arg ien kreeg.—Ien de grond.…!? Moar dan is ’t zoo uut ’t oog.—’k Zal ’r nog is riepelik over denken. Riepelik! Ien ielk geval: ’t geld blieft mien, en Franske zal toch geholpen worden.—’k Het moeder nog op de koop toe, ’en neie stoel bezurgd. Joa, ’t kwiem eigenlik deur mien. Moartien guldesveur ’en stoel!—Veur drie guldes ku’j d’r ook een kriegen; ’en bovenste beste. De zeuven guldes die overblieven doar za’k Franske kiepen veur loate koopen, dan het ze ook ’en oarigheidje; de eiers zin duur.—Moeder sprak van den erme: „D’r kos veur den erme wel wat op overschieten,” zei ze.—Die den erme geeft, leent den Heere! ’t Is geen wegsmieten; néé!”Sanders hand die met de bankbriefjes in de kist was verdwenen komt met een geldzakje weder te voorschijn: het schuifje wordt geopend, en terwijl hij in ’t zakje tast, woelt het nogmaals door ’t[71]brein.„’En cent van de gulden, dat zou vier guldes vieftig wêzen. ’En mooie kemeelie! Vier guldes vieftig!—As ’t is twéé guldes vieftig, zoo’n blanke rieksdoalder was.—Hier he’k ’r één.—’t Is toch alstee!——Zund’ dat ze die ouwe species hebbe opgesmolten; ’en acht en twientig was krek zoogoed veur ’t karkezekske gewêst. Nog al onderscheid tusschen zoo’n rieksdoalder en ’en acht en twientig. ’En gulden is ook kwiestig genogt. Wacht——o, ’t is ’en tienstuuverstukske. Ge zoudt ien ’t gevuul d’r op stoan dat ’t ’en gulden was.—’k Geef duk oan ’t nachtmoal één kwartje;—ze zeggen dat de ermen hier riek zin.—’En dubbelje.…!? ’k Mot ’r nog een van simpel Janneke veur twee bos verkesstreuj hebben; dan kan ’k dát wel gebruuken—’k Het geen hoast!—Vort moar, en weg met ’t licht; fuut!”’t Is donker in het kamertje; de uitgeblazen oliepit verspreidt een onwelriekenden walm. ’t Is donker, heel donker in Sanders slaapvertrek; maar toch—daar boort nog een lichtstraaltje uit de keukenkamer, waar Grade bleef met Franske.„Zu’j dat licht uutblazen!!” roept Sander verbolgen.’t Lichtstroalje verdwient.’t Is heel donker in Sanders kleine slaapvertrek.—„As simpel Jenneke dat dubbelje niet betoalen kumt, dan zou’k die bossen streuj moar um Godswil loaten.”De maan, die buiten zoo helder blinkt, zendt nog een glimpske door ’en vensterreet in het donkere kamertje.—Luiken sluuten dàt ku’j. Hemellichten uutbloazen, Goddank! dat geet niet.Sanders geroep heeft Franske erg doen ontstellen.Ze had ien heur nachtjekske bij ’t venster gestoan, en—ien gedachten ’t heele lamplicht vergêten.Franske kan, nadat zij ’t licht heeft uitgedaan, niet rezelevieren um ien bed te stappen. Grootmoeder sloapt al. Franske vuult zoo’n gloed ien ’t heufd, en ze prakkeziert: „Oome Sander? ienhoalig mins!.… ienhoalig? nee, gierig! vrekkig!—Het ie van mergen geen slomp van geld gebeurd? Joa dathet ie!—Mins!—Wat bi’j ’en lillik mins! He’k ou dóárum altied nog veurgesproken?„Oan grootmoeder,nietoanoubin’k hier alles verplicht. Ze wou ’t nog oanbeuren,” zei Kobus.Neewas ’t enneebleef ’t.—Kobus was kloazig; ’en ander zou van zich áfgeproat, en, as ie arg verliefd was gewêst, hebbe oangehouwen. Niks ’r van. „Ge hebt geliek gehad Franske,” zei die, „oe oom is niet gierig, moarhiekos mien niet helpen; misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.”—Niet gierig!!—Lachte Kobus toen ie ’t gezeid had, of—zou ie stêkebliend wêzen? „Loawe hopen!” zei die weer: „God weet wat goed veur ons is.”—Dàt duut Ie; dàt he’k altied geleufd; moar—a’j zóó sprêkt, da’s koeligheid, da’s onverschilligheid!—Kobus? Vroolik is ie niet: en van hum gekregen.…? Ens, ien de twee joar, ’en zesstuuvers-warkdeuske. Nee, scheutig is ie niet; anders toch ’en goeje jong, eerlik en zêjig. Moar die woorden: „Misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.…?”[72]„AS IE IS.… GIERIG WAS!!! Gierig! zooas die, dóár!”—Franskes oogen hebben zich bij de laatste gedachte naar de zijde van Sanders kamerdeur gewend: „Gierig.…! hu!!.… Den Homan da’sgeengierige. Zoo’n vroolik oog! Hê wat andere oog’ as van den dieje.… dóár!—’t Gastmoal!—Dansen!„Knieziger hofstêj as De Kniehorst leit ’r geen uur ien ’t ronde: donker, lêg, wrak!—Heur den houtwurm is knetsen.—’t Wilderveld is de mooiste hofstêj van ’t darp; groote gloas’ ien de roam’; één koamer met behangselpampier!—Wat lachte den Homan toen oome noar de gulden zocht. Hie kniepoogde.—’En poar mooie blauw oogen!—Tien guldes veur ’en stoel; zóó moar, of ’t niks was.—Die beste grootmoeder! nou zal ze is mekkelik zitten. Boer Lankhorst het ’r een van dartien guldes. Al zou’k nou ’t slot van moeders karkboek noar stad brengen; zóo’n stoel zal ze hebben!—Den Homan? Noe.… wàt zou ie van mien wel denken.…? ’k Was zoo triestig vandoag, en toch, kiek, de moan hie lacht nog. Kom, nou noar bed!”En in ’t „Onze Vader” zei Franske met ’en zucht: „Verlos mien van den booze,” en—toen ze grootmoeder Grade de dêken wat vaster tegen ’t rugske stopte, toen docht ze weer: „Dat ouwe rugske kriegt ’en lekkere stoel.… deur den Homan.… dat zou ze deur Kobus nooit gehad hebben.—Zou Kobus arg bedrukt wêzen.…? ’k Gleuf ’t hoast niet.… Och! of iemienslacht. Sloap wel!”Franske slaapt! en Kobus?Kobus loopt.—Al sedert het middaguur heeft hij geloopen; van D. naar R. en van R. zal ie mergen bijtieds wiejer noar T. goan, um, as ’t wêzen kos, nog ’s oavends bij nêf Huibert te kommen, nêf Huibert, die hum meuglik met de vierhonderd guldes wel helpen kan;—went „Franske!—’t veerhuus en Franske! Franske en ’t veerhuus! ’t Wier goandeweg duuster, moar: „Wat God wil is ’t beste! dat is ’t en dat blieft’!”’t Was Mei en ’t is Augustus geworden.De dag is warm. Over den binnen-kleiweg is den geheelen voormiddag—’en gerij en gejoag gewêst, dat de beesten ien ’t land d’r verwonderd van kieken, moar niks anders begriepen, as dat stof ien de oogen slecht veur ’t zien is.Hoor van achter dat geboomte, ter rechterzijde van den weg en even aan deze zijde van den molen, klinkt een blij rumoer. Hoor! de trom.… en somwijlen gillende klarinet-tonen. Stil! daar davert een Hoerah!Waar we zijn en wat daar te doen is.…? Kom mede!Welk een gejubel! Alweer een hoerah!—’t Wordt ons luchtig om ’t hart, en we zouden wel mee:Hoerah!willen schreeuwen—Zonder te weten! ’t Zou toch wat dwaas zijn.„Is onmogelijk om op de hek-posten der hoeve, haar naam te[73]lezen; een eereboog is er tegen getimmerd, en de eereboog is behangen met slingers vol linten en bloemen. In ’t midden, tusschen twee vlaggen, hangt een uitgeholde monsterpompoen,—doar mot t’ oavend ’en keersken ien, dan ku’j lêzen wat d’r ien steet gesnêjen.Aan de achterzij der nette hoeve heerscht het gejuich dat wel tot vreugde moet stemmen. Wát we zien? Hier ter linkerzijde—’en heele ris van kerrekes en sjêzen met de boom’ op de grond, en de peerds die ’r tusse liepen, oan ’t vrêten—gunds ien de schuur.Rechts, dóar hei’j’t!—Tal van boeren en boerinnen, jong en oud, Griffermierd en Rooms, veul ’r van ien’t spiksplinternei, allemoal ien’t kastentuug, ze loopen en hokselen deur mekoare; veul kieken ’r noar de hugt; naar ’en poal;—niet noar de poal van ’t uiversnest, woar boven op ’t jonge uiverke ’t vliegen prebiert: woeps! fladdereflats! met de spillebeentjes noar boven en zoo weer noar onder; nee, noar ’en andere poal; boven zit ’r ’en zakkroonje ien; oan ’t kroonje hangen ’en heele boel dinger: ’en ham, ’en piep, ’en neusdoek, ’en zulveren tabaksdeus, ’en boek—’t is verrechtig ’en biebel, met zulveren slotjes,—en drie halve fleskes, ze zeggen: janever.Hoerah! Zie, doar hèt ’r een al klimmend den neusdoek gegrepen. Wat loater het Kees, bijgenuumd „groanjepik”, den biebel gevat. Den biebel tussen borst en kin geknepen duut ie nog ’en greep. Doar het ie ’en fleske! „Hoera!” roept Kees, en—mettweekumt ie onder.Op zied!—Kom mee!—Veuruut!.…
’tIs ’en Mei-oavond, stillekes, doodstillekes. Eergiesteren en giesteren was ’t hitsig oan de locht; vandoag het ’t ’en bietje gerêgend, moar t’ oavend het de moan ’t weer opgetrokken.Nou stoa’j midden op den diek, en ge ziet—ien’t Oost veur oe uut, heel ien’t verschiet—de stadstorns, niks grooter as zwêvelstökskes. Rechts—ien’t Zuud—hei’j de Bêtuw.Mollig lepke grond! Alschoon de minsen duk ondankboar heiten, gij bint dankboar, went, as z’oe moar ’en bietje goeddoen, dan gêf ie honderd- en duuzendvoud weer.Mooi lepke grond! Zandbargen hei’j er niet, zooas links op de Vêluw; moar andere bargen he’j ’r; doar mo’j ’t noajoar um kommen; van die bargen as halve torns, met weit en rog en boonen d’r ien; jennig zukke bargen!Mooi lepke grond! Wat oarige wêgskes hei’j d’r ien; wat velden met koolzoad, en akkers met groan, en weiës met moddervet vee, en wallen tabak, en peppel- en wilgen- en elzenloantjes, en boerenhofstêjen, en karse- en appelbongerden, en—o nog veul meer!A’j oe umdrêjt—achter oe, noar ’t West—doar zie’j ’en kronkel van den Rien; en volg ie den kronkel noar veuren, dan zie’j ien’t woater de moan op de gölfjes ketsen, schimp, schamp, altied trillen; dan zie’j de torns van ’en oud kastêlje blonkeren;—’t kastêlje leit op de Vêluw, links ien’t Noord—en, zoo zin we nou rond gewêst.’t Is stillekes, doodstillekes! Ze proaten altied van honden, die j’op de hofstêjen heurt blaffen.…moar’k heur niks! Kikkers ook niet! Toch—nou ’k ’r um denk—nou heur ’k ’r een.… Stil ding, stil!—Vertrapt! doar sleet ’en andere nachtegoal; heur moar: Tju tju tju.… Luuster … O ’t is zoo lieflik.Heur, doar knetst ’et heel ien de verte op den diek asof ’en kerreke deur ’t keizand rolt.—Nou is ’t weer stil. Zeker achter ’en huus.—Doar heur ie ’t weer. ’t Kniezelgeknets wordt goandeweg starker. ’t Is zeker ’en kerreke, en licht dat de boer Bikkers van De Kniehorst d’r op zit, went, met anderman meevoaren dat duut ie wèl zoo lief as eigen spul ien tuug te zetten.[58]En ’t is zoo. Op het karretje, dat men in den stillen avond—ofschoon nog van verre—zeer duidelijk hoort naderen, zit ter linkerzijde van Harmen Homan—die ’t spulleke toekumt—Sander Bikkers, boer van De Kniehorst.Bij ’t maanlicht kunnen wij duidelijk zien dat Sander een klein en mager persoon is; ouder dan vijf en dertig jaren zal hij niet wezen; zijn signalement heeft niets bijzonders; ’t eenige is, dat zijn oogen nog al dicht bij elkaar staan, en veelal iets hebben asof ze verstöppelje speulen.De eigenaar van het rijtuig, Harmen Homan, is een jonge boer van nauwelijks vijf en twintig jaren. ’En ronde knappe kop; flinke blauwe oog’ d’r ien; ’en frisse kleur; blond krullend hoar, en ’en mooie ringboard, niewoar?—Breed en zwoar veur zien lêftied,ku’j’t’emoanzien, dat ie ’t lêven nog niet muu is. En toch, nou twee moand’ gelêje zou’j dat niet gezeid hebben. Zie’j wel dat ie ’en hoed op ’t heufd het, met ’en rouwband d’r um, ’en breeje tot boven oan toe.…? Pas één joar getrouwd stierf zien Reuske: ’en wiefke—kiek! zoogoed en oarig en liefkes a’j ’t ooit belêfde. Ien den mergen toen ’t ’s nachts gebeurd was, toen ha’j Harmen is motte zien. Och hemel! oan ’t snikken kwiem geen end. „Harmen, Harmen! bedoar toch,” hadden ze gezeid, moar, wàt ze proatten of prakkezierden, niks had geboat: „Loat mien óók starven! had ie geschráuwd, „mien Reuske weg: alles weg!”’t Was toch ook arg! Den ermen Homan!Heur, nou sprêkt ie ien’t kerreke, en Bikkers zal ’em bescheid doen:„Duur of niet duur Bikkers, da’s tot doar ’en toe. Op mien hofstêj ien R. te blieven dat wou en dat kos ik niet. Woar ’k goeng of stong, ’k zag en heurde altied Reuske; en ’t argste mins—ze was ’r niet. ’t Kwiem krek al oarig dat de hofstêj ’t Wilderveld hier te koop sting. ’k Sprak ’r Limp de notoaris over; ’en oarige kerl! o zoo’n oarige kerl! altied vol fratsen, en lachen! lachen da’k den buuk mot vasthouen as ie op slag is. En Limp het mien boeltje verkocht—duur kan ’k niet zeggen—en ’k het nou ’t Wilderveld, ien de hoop—al verspeul ’k ’en duuzend gulden of vier—da’k in ou buurtschap zal oarden.—Wi’j ’en segoartje.…? ’k Het nog vuur.”„Dat kan ’k niet afsloan,” klinkt Bikkers’ antwoord, terwijl hij met welgevalligen blik het segoartje vat: „’k Rook weinig segoartjes,” voegt hij er bij: „da’s ook al neimodies, en êvel, met brand zie je.… op ’t arf!”„Van oe arf gesproken,” herneemt de weduwnaar, „jongens Bikkers, ge most mien de mergen weiland verkoopen, die achter de meulen krek bij mien Wilderveld leit; ze zeggen da’j d’r wel af wilt wêzen; ’k bin ’en liefhebber van peerds, en doarum he’k ze gern dicht bij huus loopen.”’t Was of de moan ien de kleine eugskes van Sander ketste: „Verkoopen!” zegt hij langzaam: „Nee Homan, dóár he’k nooit oan gedocht; ’k zou ’t weiland niet misse kunnen.… en ook.…”„’k Weet road, ’k weet road!” roept Harmen: „as buur zu’j mien[59]gern van dienst wille wêzen: Dat mien uuterweerds bêter zin dan ou binnenweike dat weet ’en kiend; nou dan: gij van mien ’en mergen uuterweerd,ikvan ou ’t stuk achter de meulen.…?”„Hê hê hê!” klinkt het uit Sanders mond, maar Harmen kan niet heuren of ’t lachen of proaten is.„Da’s dan akkoord!” roept de weduwnaar: „Veuruut moar! Gunds in De Lindeboom doar zuwwe is opstêken. Vort Reuske!.… Weetje: ’k heb ’t peerd noar mien wiefke genoemd. Loopen kan ze; wi’j ’t is zien?„Dank oe, dank oe!” valt Sander haastig in—went hie was bang ien’t voaren: „Veurzichtig! veurzichtig!! Moar van de wei … wi’k zeggen.…” Bikkers slokte: „die is mien krek zoogoed gelêgen as ou; en, best is ie, meer as best!”„’k Ben geen kniesoor! verdrêjd!” roept Harmen met klem: „um Reuske bij huus te houwe wou’k ’et meulenstuk; moar weet ie wat: ’en mergen uuterweerd en—honderd doalder ien’t zekske d’r bij.…? Alla: hoe is ’t ’r mee.…?”„Heur is, hê hê hê, da’s te weinig,” zegt Sander: „’t meulenstuk is ’en arfenis; ’k het ’r zwakkigheid op; en, zie je.…?”„Schei moar uut! schei moar uut!” roept Harmen: „hier hewwe De Lindeboom al. ’k Zal ’t mergen bij kloarlichte dag wel kloar met oe speulen; ’t is nou te duuster. Wacht, doar zie’k vrouw Grompel al stoan.—G’n oavend moeder!—Ho Reuske! we zullen is oanpiepen.—Is ’r niemand um ’t peerd vast te houen? Allinnig stoan dat duut ie niet gern.—zoo Koatje, bin ie doar! Jong dern, naar ’t peerd en niet te veul noar de moan kieken, heur ie.—Alla Bikkers, kom mee; moeder Grompel schenkt ’en glêske konjak dat ’en dood mins weer lêvendig wordt.”Sander Bikkers is mede uit het karretje gestapt. Toen Homan hem, een uur geleden, heeft gevraagd: of ie mee wou varen, toen het ie op die weergoaise Lindeboom niet gerêkend. Sander het ’et land oan kroegen; ’t zin drêjkolken, zóó bi’j boven, zóó d’r onder, en—genacht soam!—Ien kroegen of harbargen kregen ze Sander nooit. Uut godsdienstigheid, zei deez; uut knieperigheid, zei ’en ander.—„Kom mee?” had Harmen gezeid, en Sander denkt: ’k Zal veur ’t meevoaren ’en borrel motte prezentieren! ha’k dat geweten, dan ha’k krek zoo goed loope kunnen. As ’t ’r bij één nog bleef; moar den Homan het ’en kop asof ie van ’t natte slag is. ’t Meulenstuk! doar mot ie tóch oan.„’k Het verrechtig geen tied,” zegt Bikkers: „’k blief ou dankboar da’k mee heb gevoaren, went ’k had mien toch al verloat. Genacht Homan! ’k sprêk ou loater nog wel. Nacht vrouw Grompel; nacht Koatje.” En Homan zegt:„As ’t dan wêzen mot, wèl te rusten, tot mergen!” En vrouw Grompel trekt ’en halve-moansgezicht tegen Koatje, en Koatje gêft ’en kniepeugske weerum, en zeit:„Stil peerd! went Reuske hoaide met den veurhoef en smeet de neus ien de locht, asof ze lont rook.[60]Terwijl Harmen Homan, onder ’t genot van ’en konjekske, met vrouw Grompel over zien beste wief zit te proaten, die moar één joar met hum soam mocht wêzen en nou op ’t karkhof leit; over de vrouw, die ’en bekske had as ’en kussentje, en die ie nooit zal vergêten.… „Alla! nog ’en slukske!”—terwijl Kaatje ’t land het umdat Kobus de veerknecht uut is, en zij nou bij ’t peerd mot stoan wachten;—terwijl Sander Bikkers zijn weg over den Rijndijk vervolgt, en over ’t meulenstuk prekkeziert, ’t meulenstuk dat dien Homan wel twee-, driemoal de gewone pries weerd mot wêzen;—terwijl de moan nog altied ketst op de gölfkes, en de nachtegoal, noa ’en langen slag, zwiegt,—klinkt er hondgebas in de verte, ginds, in de richting van De Kniehorst.’t Is Waks de hokhond die blaft. Waks is ’en vuule veur vremden ’en heel vuule hond. Zijn hok staat aan den buitenkant van ’tachterhuisder hofstee.„Stil Waks, koest! ’t is Kobus en ikke,” zegt een meisje van ’en knap pestuur; en, op ’t hooren van haar stem, staakt Waks onmiddellijk zijn uitvallende kettingmetingen en halve-cirkel-beschrijvingen. Waks is om en bij de zestien jaren oud, en—van al de kleintjes, doar ie jonk mee ien ’t nest was, is zij die koest riep, de eenige, die niet is weggebrocht, gunds noar de sloot, umdat—umdat zij krek zoo as hij, te goed veur ’t verzuupen gewêst was.In duidelijker woorden: Francijntje Schouw was twee jaren oud toen aan de zesling-broertjes en zusjes van Waks, op reeds zoo teederen leeftijd het doodvonnis werd voltrokken. De kleine Waks was Franskes speulpupke; ’t kind voelde zich tot den hond getrokken, en de hond—in één woord, er bestond sympathie tusschen die twee.—Waks kende zijn ouders niet—hij wist niet eens dat er zoo iets bestaan had. Franske wist van haar ouders omtrent even weinig; dit wist ze alleen, dat voader al dood was gewêst nog eer dat zij op de wereld kwiem, en dat moeder starf toen zij op z’n best ien ’t lamplicht kos kieken.Wij verwijlen niet langer bij de genegenheid, die er tusschen Waks en Franske bestond, maar vragen alleen: Hoe kwam Franske Schouw op De Kniehorst?De moeder van Franske was de eenige dochter der oudelui Bikkers, en alzoo ook de eenige zuster van Sander geweest; drie maanden vóór Franskes geboorte stierf haar echtgenoot, en weinige weken na die geboorte daalde zij zelve in ’t graf.Arm weeske! arme Franske! Wel arm, want vader Schouw is een Job geweest,—zonder Jobs laatste dagen van weelde en overvloed.—In de zes jaren van zijn huwelijksleven heeft hij rampen gehad zonder tal, en, toen hij acht weken voor zijn sterven, bij zijn schoonvader op De Kniehorst om een laatste uitredding kwam smeeken, toen kreeg hij nog honderd gulden op hand, maar de verzekering er bij: dat ’t arfdeil van Martje zien vrouw al méér as vergeven, en loater bij starven of dinksigheden, op niks meer te rêkenen was.Schouw en Martje hebben geen arfdeel meer noodig gehad, maar ’t kind.…? ’t Kind heeft er nooit aan gedacht; ’t weeske is bij[61]grootvoader en grootmoeder en oome ien huus gekommen; ze het ’r gegêten en gedronken, en—is ’r opgewassen tot ’en schoone knappe dern. Toen grootvader veur vier joaren stierf, toen het ze, veur ’t erst van d’r lêven, gegreind zonder dat ze straf of roazes gehad had; en nou, nou helpt ze grootmoeder vort, grootmoeder die ze lief het, en zuukt ze oome Sander te believen zooveul ze kan, went, oome Sander is best en wèl, en oome Sander houdt óók van zien „gouwe dukoatje”—zoo kan ie heur, as ’t heel mooi weer is, wel nuumen—en zij.… ze mag oome.… ook.… wel.… en ze is hum dankbaar.… moar, dat oome ’en bietje arg knieperig is, dat onderveindt ze te veul; en, dat oome op ’en keer, toen ze ’t oor van ’en eerden kan had gebroken: „Schoap!” het gezeid: „genoadebrood êten en de boel trampenieren!” da’s ’en ding dat ze lang het vergêven moar niet kan vergêten.En van Kobus hieuw Franske veul. Kobus niet weinig van hoar; moar, al had ze de halfscheid minder van Kobus gehouen, dan zou ze nog blied met ’en vrijer zin gewêst. Woarum.…? Alleen um t’ oavond of mergen onafhankelijk te wêzen; went, ze kos geen botteram smeren—al was ’t dan ook schroal—of ze zei bij d’r eiges: „’t Is toch genoadebrood! alles um Godswil!”Waks, Franskes vriend, is in ’t hok teruggetreden; heeft er zich in omgedraaid, met den kop weer naar buiten, en ’t vroolijk geklop van zijn staart tegen de hokwanden zegt duidelijk genoeg, dat ie geen jaloersigheid kent, en dat Kobus Van Kempe bij hum ien geen kwoaje reuk steet.„Ik zeg ’t oe Franske! nóú of z’n lêven niet,” spreekt Kobus: „’t kan nooit bêter; ’en veerhuus is mien lust en mien zin. Gij zelf hebt altied gezeid dat boer Bikkers niet knieperig is; ou geleuf ik ’t beste; zóóveul is zeker: wi’jhebben, mo’jvroagen: en Sander Bikkers kan niet ruuken da’k bij de pacht vierhonderd guldes veuruut mot stellen, ’k Zal z’em vroagen Franske; as ie dan krek van oe houdt zóó as ie zeit, dan zal ie ’t geld wel geven; en Franske.… nog eer dat de rogge van ’t land is, binde gij Kobus’ wiefke!”„Ik kan ’t niet geleuven Kobus,”antwoardthet meisje: „nee gierig is ie niet, moar vierhonderd guldes! veur ou, veur mien.…!”„En altied hei’j’t laster geheiten dat oome knieperig is,” valt Kobus in.„Da’s woar, da’s woar!” roept Franske met haaste: „moar vierhonderd guldes!”„Op ientrest. ’En veurschot!” spreekt Kobus weder: „Mergen oan den dag kom ik hier en prebier ’t!” En, hij legt zijn beide handen op Franskes schouders, en geeft haar: ’en bezoer sloap wel, op ’r mond, die klinkt as ’en klok.Franske had al lang gezeid dat ’t tied was van weggoan; ielk oogenblik kos oome thuus kommen! Veur dat bij Kobus ’t spek oan den balk hieng, had oome van geen verkeerderoazie wille heuren. Dus—nou nog vrijen um ’en huukske, moar mergen! mergen!!„Nacht liefste Frans, nacht dierkelief, droom is van me.” En[62]Franske zei: „Gauw vort moar!” En, vort was Kobus, vort noar ’t veerhuus De Lindeboom woar ie knecht was.Een groot kwartier later—nadat een leelijk geblaf van den hokhond was vernomen—trad Sander Bikkers de keukenkamer der boerenhoeve binnen, der hoeve, die hij reeds gaarne de zijne noemde.Evenwel de wettige eigenares van De Kniehorst zit nog dáár, in haar krakenden leuningstoel, en is gezond van harte; maar toch—ze strekt de magere handen en armen gedurig naar het plaatvuur uit: „’En oud mins is kouwelik,” zeit ze, en ook—ien heur jonkheid was de Meimoand lank zoo griemelig niet.De toon, waarop Sander zijn oude moeder en Franske g’en oavend wenscht, is zóó opgeruimd als Sander ’t maar doen kan; en, de vriendelijke weergroet der vrouw geeft het bewijs dat opgeruimdheid aanstekelijk is.Moeder Gerharda—bij verkorting moeder Grade—begriept wel woarum, en Franske ook. Veur kalver, die Sander gelêverd had, was ie ’t geld wêze hoalen.—Verstoa j’et: Ien de portefeuilje, diep ien de jaszak!„’t Is loat geworden oome,” zegt Franske, terwijl zij ’t pruttelende koffieketeltje van ’t vuur neemt: „Hei’j van middag gegêten?”„Da’s te zeggen.…nee,” zegt Sander: „’k Zou ien De Roskam te Z. wel ’en botteram gevat hebben, moar—’t was arg loat geworden. ’t Trof anders oarig da’k mee weerum kos riejen. Onze neië buurman van ’t Wilderveld ree krek hier op oan; ’t is ’en oarige kerl.”„Goat ’r nou zitten, en loawwe bidden en êten,” herneemt de jonge huishoudster.Eenige oogenblikken later heur j’alleen: ’t geknets van den houtwurm ien den zolderbalk.De minsen zitten te bidden. Houtwurmen bidden niet.„Doar he’k van heure sprêken,” zegt Franske, die de neië buurman weer opvatte: „’t mot ’en vroolikke mins wêzen.… Och, hoe heit ie ook weer.…?”„Harmen Homan,” valt Sander in: „’t zeggen was dat ie splint had, en—nou he’k ’et gezien: rejoal heur, peerd en kerreke, kant en kloar!”De oude vrouw heeft de gewoonte om door gebaren of klanken van haar belangstelling in ’t geen men zegt te doen blijken. „Wel! wel! He’k z’n lêven!” en „Si! si!” zijn Grades meest gebruikelijke uitroepen—waarvan zij nu den laatsten deed hooren—terwijl haar bij buitengewone gelegenheden ook buitengewone uitroepen ten dienste staan.Denk niet dat we met Grade gaan spotten; neen, Sanders moeder is een brave trouwe ziel; slechts jammer—doch stil! Sander Bikkers roept: „Watte kunsten! Wat weergoaise gekheid!” en Grade knikt goedkeurend, want, Franske heeft ongemerkt in den zwarten ketel, drie eiers veur oome gekookt; den heelen dag niks te êten, dat kos niet.[63]Sander schuift het bakje waarin de eieren vóór hem liggen van zich af: „Eiers! as ze vier cent oan de mérkt doen!”Grade maakt een teeken van: toemoar!Sander heeft honger; hij pruttelt iets binnensmonds, vat een ei, legt het voor zijn moeder neder, en zegt:„Alla! as gij d’r ook een wilt vatten.”„He’k z’n lêven!” zegt Grade en legt het ei bij Franske neder. Franske zegt: „Dat ku’j begriepen!” en ’t ei, dat nog eenige malen door Grade wordt ter zij gelegd, en haar opnieuw door de anderen wordt toegeschoven, strekt der oude in ’t einde tot een smakelijk hapje; maar ook, Franske ziet dat Sander den board likt, en—umdat ’et dan êvel zoo wêzen mot—zien tweede ei tegen de toafel butst.„Ze willen anders wel zeggen dat die Homan wat rauw van lêven is,” spreekt Franske weder, terwijl zij, in ’t minst niet overdadig, een snede eigenbaks botert.De boter schijnt voor Bikkers’ oogen een aantrekkingskracht te bezitten; waar boter verwerkt wordt daar dwalen zijn oogen.„’k Heurde ien Z. dat de botter weer veertien en ’en half is,” zegt hij met iets haastigs in de stem.—Franske vuult ’em, en striekt heur mes op ’et botterbord af.—„Rauw lêven!” herneemt Sander; „as Homan geld het, dan mot ie het gebruuken;ikzeg dat de man rejoal is, en rejoal doar hou ’k van—a’j ’t wêzen kunt. Z’n vrouw het ie dood, en doarum kos ie te R. niet blieven. ’t Is ’en knap slag van ’en mins, wel êns zoo zwoar as ikke, en ’en kleine tien joar jonger.”„Oome hei’j niet geheurd dat ’et veerhuus te R. ondershands te pacht is?” vraagt Franske en kiekt noar ’t vuur.„Nee Franske.”„De wêduwvrouw wil d’r afwezen, êvel wil ze ien ’t huus blieve wonen, achter ien, weet ie, en ’t veerhuus veur den pachter.”„Niks af geheurd! Watzoudat Franske?” klinkt Sanders weerwoord.„Joa.… zie je.…” aarzelt Franske: „Kobus had ’r ’en oog op. Niewoar grootmoeder, ’k zei ’t oe straks al.…?”„He’k z’n lêven!” zegt de grootmoeder, en licht vol verbazing haar hand op.’t Goeje mins was ’t verrechtig al lang vergêten.„Zoo! het Kobus doar zin ien,” spreekt Sander, en—weg zin zien eugskes.„Met ’en knecht op ’t veer te houwen,” herneemt Franske, „gaf ’t veur de wêduwvrouw geen rêkening, en, met ’en schikkelikke pacht was ’t veur Kobus ’en oarig bestoanje. Kobus is ’en beste veerman.”„Dat is ie!” bevestigt Sander: „’k heb ’em oan ’t veer bij de Lindeboom z’n lêven niet onbekwoam gezien.—Loawwe danken, went moeder het sloap,” laat hij er spoedig op volgen, maar ’tgeen hij zegt is iets anders dan ’tgeen hij denkt, en ’t denken is: De olie kost geld; m’n kos ook bij ’t moanlicht wel eten.[64]’t Knetsen ien den balk is weer ’t eenige gewêst wa’j heurde. Loater: ’t genacht zeggen. Sloap wel.Sander is naar zijn eigen verblijf getrokken. Op dit oogenblik stapt moeder Grade in haar bedstee binnen de keukenkamer, en Franske, die de boel het geredderd, kiekt, véurdat ze zich uitkleedt, nog erst is deur ’t venster noar buuten. ’t Moantje schient oolik.—Krek of ’t lacht.—Oom Sander het goed van Kobus gesproken; ’t was ’en beste veerman!—De moan lacht verrechtig! Nacht Kobus, slaap wel! tot mergen!’t Is mergen! De jonge huusmus’ en spreêuw’ schoppen ’en leven op ’t dak asof ’t karmis is. Schik hebben ze; moar—as gundse karsebongerd, nou spierwit van bluumpkes, gruun zat ien ’t blad, met duuzenden roodböllekes d’r onder, dan hè!! zou ’t nog anders wêzen!„Wat niet is kan worden!” redeniert ’en ouwe spreêuw.„A’j moar tied van lêven het!” antwoordt ’en hoagelschot. Roak of niet roak, da’s de vroag nou.Weinige oogenblikken geleden is Harmen Homan De Kniehorst opgereden. ’t Was nog frisch; en Grade, toen ze even was buiten geweest, had recht gehad met te zeggen: Minsen kienders! ’t blieft moar koud veur den tied van ’t joar.Homan had hard gereden, want, hij was al vroeg naar de stad geweest, en Reuske was stik bezweit dat de damp d’r afsloeg.Harmen was afgestapt. Een jongen die op ’t erf liep had hij geroepen, um ’t peerd vast te houwen, en eiges was ie noar binne gegoan.„Hê!” had de jongen gezegd: „’t peerd zoo bezweit zonder dek te loaten! Wacht, achter den barg zal ’t minder trekken,” en dóar was ie bij Reuske gebleven, Reuske, die wel een bietje dempig was, en ’en keer of wat.…. kuchte.Ga binnen. ’t Is hetzelfde vertrek waarin wij ons gisteravond bevonden. Toen, toen hebt gij er niets vreemds, niets bijzonders bespeurd—of—’t moest de verveloosheid van ’t houtwerk, en de hooge ouderdom der weinige meubelen zijn geweest. Sieraden, gewone boerenwoning-sieraden vindt uw oog er zelfs nu bij klaarlichten dag niet. Geen Jozefs of Genoveva’s aan den wand; geen porseleinen schotels op den schoorsteen!—drie witte borden, waarvan er twee nog gekramd zijn. Een spiegeltje.….? ’t is er niet. Een koekoek.…? ja toch, daar hangt de klok in den hoek. Of de olie van ’t uurwerk verdikt of dat de veer is gesprongen, wij weten ’t niet; zóóveel is zeker dat de kleine wijzer, nu vier jaar geleden, op één is blijven staan, en—op één staat hij nog.Ziet gij die steenen kan zonder oor en een scherf uit de tuit? ’t Is de kan door Franske gebroken. Dezen morgen heeft zij voor grootmoeder ’en poar mooie tekskes seringen d’r ien gezet. Da’s een aardigheid van Franske. Wilt ge een aardigheid van Sander zien? Dáár boven ’t broodkastje hangen drie snoeren uutgebloazen[65]vogeleier. „’t Steet oarig,” zegt Sander, „en ge hebt ze veur de muujte van ’t nemen en bloazen.”„Da’s recht, Sander Bikkers,” zeggen de poppen en gaaikes, „veur de muujte van ’t nemen en bloazen!”Op dit oogenblik zit moeder Grade bij de vuurplaat sokken voor Sander te breien, en Sander zit op de punt van zijn stoel bij de tafel, juist tegenover den blozenden weduwnaar.„Dan za’k oe nou krek is loate kieken wa’k ’r veur over heb,” zegt Homan, terwijl hij een breede portefeuille uit den jaszak te voorschijn haalt: „Da’s een, da’s twee-, da’s drie- en—da’s vierhonderd guldes,” en vestigt na het toewerpen der bankbriefjes een vragenden blik op Sander.En Sander, verrechtig, hij kon ’t gliemlachen niet loaten toen ie die pampierkes, één voor één, naar zich toe zag vliegen; verrechtig, hij kreeg ’r de kriewel van ien vingers en duum; moar toch, Homan zal ’t niet gemerkt hebben.Sander heeft zich tot de oude gewend, en zegt: „Met vieftig d’r bij dan kos’t goan, niewoar moeder?”Of moeder het niet gehoord heeft, althans, zij antwoordt niet.’t Was ’en vraag op zied, umdat ie rechtuut toch ook wat straf was.Eer er tien seconden waren verstreken, was de zaak betreffende de ruiling der weilanden afgehandeld.’t Vijfde bankbiljet van zestig gulden lag voor Sander op de tafel. Homan moest tien terug ontvangen, en Sander zou voor de overdracht zorgen, omdat Homan, zooals hij zeide, dat „genotoaris” zat was.„’t Het geen hoast, we zullen dat bagatelleke wel kriegen,” verzekerde Harmen toen hij zag dat Sander opstond, vermoedelijk om die tien gulden te halen. Maar.… Sander stapte de keldertrappen binnen, kwam eenige minuten later terug, en, ’t was merkwaardig om te zienhoeSander—van die zestig weerum gaf. Of ie zich ook verteld had.…? „Nee;.… tien guldes! zie je Homan.… ’t was zestig, dat was tien guldes weerum, niewoar.…? Kiek dan is hier.…! ’k hou van effen rêkening. Ien geldzoaken, placht voader te zeggen, mo’j glad wêzen. Hei’j ’t gezien? vief en nóg êns vief, da’s tien!”Maar Harmen Homan kijkt er niet naar; hij heeft heel wat anders gezien.Een was er ien huus neisgierig gewêst, heel neisgierig van wie dat kerreke en peerd achter den barg mocht wézen. Toen ze ’t geheurd het, toen is ze neisgierig geworden um den neiën boer van ’t Wilderveld—woar nogal geproat van was—toch ook is te zien. Kobus kwam loat; misschien had ie Homan ’t arf op zien voaren, en wachtte ie tot de vremde weer aftrok.—As ze binnengoeng misschien dat ’r dan ’en eind oan ’t gepoerperlee kwiem.… ’En takkenbos onder den erm; zóó noar binnen.Zie den Homan met zien blauw oogen is kieken!Wat is dat knikske beteuterd, woarbij mooi Franske: ’t Gemergen zeit.[66]„Is dat oe jungske, vrouw Bikkers?” vroeg Harmen onnadenkend, waarop de een-en-tachtig-jarige vrouw al de: He’k z’n lêvens! en Heere bezwiekes! lucht, die haar in dezen oogenblik ten dienste staan.„Zooveul as oangenome nicht doar we niks veur rêkenen en doar ook weinig van te hoale zou wêzen,” zegt Sander: „’en dern as goud; en veur moeder! niewoar moeder? doar za’k ’r veur zêgenen zoo trouw as ze veur grootmoeder is.”„Schei moar uut oome,” komt Franske, die met den takkenbos bij ’t vuur gehurkt en den rug naar de menschen gekeerd, de bleuheid deur ’t schorsteengat joagt: „schei moar uut; as ik veur grootmoeder Grade niet deugde, dan zou’k ’t lêven niet weerd zin.”„We weten ’t wel soam, niewoar Franske!” zegt de oude vrouw, terwijl ze heur breikous dichter bij de oogen houdt, umdat drie stêk zin gevallen.„Trouw veur oud: trouw veur jong!” zegt de weduwnaar, en hij knipoogt tegen den oom. Maar, Sander ziet slechts.… hoe Homan doelloos met die guldens speult en over de toafel tuult.… Doar ha’j ’t al!overde toafel—vande toafel—op den grond.… tot bij.… bij.…? Woar was ie geblêven? tot onder de vuurploat!’t Is moeder Grade die „Si! si!” zegt; ’t is haar zoon die opgesprongen, en met zijn hoofd op den steenen vloer rustende, naar het stuk tuurt, het geldstuk, dat tusschen de afgebrokkelde steenen ligt. ’t Is Franske die op Sanders aanwijzing met een houtje vruchtelooze pogingen doet om den gulden er uit te werken, en eindelijk den Homan heurt schoateren van ’t lachen, dat er zooveul spuls um één gulden gemoakt wordt,—woarbij ze ’t niet loaten kan um ’en schalksch eugske noar ’em op te sloan.Franske! ’t Is jammer da’j dat lach-eugske hebt opgespeuld. Jammer! Dat ééne lach-eugske het oan Harmen—den vremde—gezeid, wa’j giester toen de moan scheen, veur Kobus niet weten woudt; toen zelfs hei’j ’t laster genuumd dat oome Sander knieperig is. Franske! dat ééne lach-eugske doar lacht ’en duuveltje um.Zoo arg?Zóó arg!„As ’r moar één penningske zuuk is, leert de Schrift, dan keer ie ’t huus wel met bêzems,” vermaant Grade.„Ik heb ’em!” roept Sander en toont den eigenaar het weergevonden muntstuk. Homan echter had liever ’en bitteren borrel, of, al was ’t moar ’en kummeke koffie ien plaats gekregen; as den Bikkers bij hum was gewêst dan had ie minstens ’en fiene fles achter de knoopen gehad.Franske heeft geen tijd om langer te toeven, misschien is de wenk van oome Sander haar niet ontgaan, en, met een: „Mergen soam!” tot den vreemde, wil ze vertrekken.Maar wacht, Harmen vindt—wat er wel meer vonden—dat die blonde dern ’en weergoais poar eugskes had, um van de kuultjes ien de wang’ niet te sprêken: „Heisa Franske!” zegt Homan: „ik bin erstens hier gekommen um met Boer Bikkers ’en zoak te[67]beklinken,”—dubbelzinnig woord, moar Sander vuult ’em niet—„en voorders um olluu kennis te moaken. Eerda’j goat, heur is hier: zoo gauw as’k op ’t Wilderveld heel thuus zal wêzen, dan vroag ik de buurt op ’en moal doar ie ’t kastentuug op oan kunt trekken.… Za’k verzinke! as ’t niet woar is.”„Ho! ho!” zegt Grade.„Loat moar loopen, moeder,” herneemt Harmen: „wa’j te stief trekt duut zeer. Mien hart is geen moordkuul. Nou heur dan, blondje; ’k wil d’r geen vluuk op doen—vluuken is zund, niewaar moeder?—dat de been’ niet van de vloer zullen; Franske ku’j dansen?”„Nee mins, nee!” bromt Grade onrustig. Sander ziet schichtig, en Franske heeft een kleur als vuur nu ze zegt: „Nee, ikke niet.”„Niet dansen! zóó’n dern niet dansen!” roept Homan: „dan mot ’et jongvolk hier ien’t darp wel kloasgoed wêzen, as ze zóó’n karmispop ien’t hökske loaten!Ikzal ’t oe leeren.—Blief nou hier!” vervolgt hij opgewonden dewijl hij bespeurt dat Franske—ondanks zijn vroolijke toespraak—de keuken wil verlaten: „Loa’k nou uutsprêken.…” Maar—Franske blieftniet. Homan wendt zijn wichtig lichaam naar de zijde waar zij ontwijkt; doet een greep naar dien kant om haar tot stilstaan te nopen; doch.…krak! de leuning van den ouden stoel ligt gebroken, en Homan, die zich aan de tafel heeft vastgegrepen, doet een uitroep—dien we moar weg zullen laten—en schatert van ’t lachen.’t Gelach is niet algemeen. Moeder Grade begriept ’r niks van: „Zoo’n rauwe mins, ’t was meer as arg!”Sander heeft de grootste moeite om een verwijt op de lippen te smoren; ’t lukt maar ten deele. Homan—de vremde—loopt vrij; Franskes „gedrêj” krijgt de schuld.En Homan, ’t is ’en oarige kerl. Wat trekt ie vremde gezichten dat Franske ze zien kan; en eindelik.… kiek, doar vat ie de tien guldes die nog op de toafel liggen: „Hiér mien dern,” roept hij luide: „wat ik brak, doar hebt gij geen schuld oan. Hier! jandorie! koop doar oe grootje ’en spiksplinterneie en mekkelikke leuningstoel veur, en dan wuns ik, dat ze d’r lang nog krek zoo mekkelik in zitten mag, as loater dóar—en Homan wees naar boven—ien Abrams schoot.”’t Was voor ’t eerst—terwijl Harmen naar den zolder zag—dat het geknets van den houtworm zijn aandacht trok.… ’t was sterk, zóó sterk, asof ’r twee van weerskant oan ’t knetsen woaren.„Die balk mot ’r uut buur Bikkers!”„Joa Homan, dat mot ie!” zegt Sander: „moar reperoasiekost veul!”Zoo even is de nieuwe buur Harmen Homan het hek van De Kniehorst weer uitgereden. Dat wachten op haar meester zal der arme bruine geen goed hebben gedaan; haar kuchen onder ’t loopen doet Harmen besluiten om—uut bestwil—nog is flink de zweip ’r over te leggen, en kou en ongemak noar buute te joagen.[68]Terwijl Harmen naar ’t Wilderveld rijdt, treedt een ander persoon de keukenkamer van de Kniehorst binnen. Franske kent hem heel goed. Maar toch, zij bleef op de deel, niet ver van de deur der achterwoning, en, leunt er op een gavel waarmee zij daareven het stalvee hun sober maal heeft voorgelegd.Die houding, die blik naar de half openstaande achterdeur, men ziet het dat zij luistert; niet slechts met haar oor, neen, met haar geheele ziel.Kobus zou ’endeunjefluiten as ’t goed was; Franske most dan moar binnekommen.—Franske luusterde.… Kobus floot geen deunje. Franske meinde.… Nee, ’t was ’en tocht die ’t roeste hengsel van ’en deur dee fúpen. Niks.… alweer niks.… ’t Was ook onneuzel: vierhonderd guldes! Oome Sander, en vierhonderd guldes, dat waren er krek vierhonderd en één. Joa, as ie ’en kerl as dien Homan was …!Moar nou.…? Heur: Doar klost ’et ien ’t achterhuus! doar kumt Kobus: ge hoeft niet te vroagen. Zie moar: ’t heufd noar de lêgt; ’en hoagelschot van honderd nees; krek ien ’et hart. ’t Was arg roak gewêst. Kobus floot geen deunje.Wát ze proaten die twee.…? Veul oarigs was ’t niet. Wóár ze liepen met mekoar.…? Heel wied was ’t ook niet.’t Is weer avond. Even als gisteren ziet de maan vriendelijk op de Betuw neer en bestraalt er met haar zilveren glans zoowel het oude erf De Kniehorst en de nieuwere hoeve Het Wilderveld, als het vriendelijke kerkje dat midden in het dorp staat.Wanneer ge des avonds om tien uren op De Kniehorst komt, dan is er gewoonlijk geen licht meer te vinden. ’t Is klikke voor tienen. Zoo even verliet Sander Bikkers na het „Genacht” tegen moeder en Franske, de groote keuken. Hij heeft de deur van zijn kelderkamer van binnen op den grendel gedaan, en verzekert zich dat het kleine vensterluik—goed sekuur op de knip is.Sanders slaapvertrekje is een langwerpig vierkant, waarin wij niets dan een bedstee in den muur, een stoel er voor, en een ouden meeltrog, die voor bergkast en tafel dient, in een hoek ontwaren. Zie, nadat Sander de lantaarn, waarin slechts een luttel oliepitje vlamt, aan een haak, die aan de lage zoldering is bevestigd, heeft opgehangen, opent hij het slot waarmee de oude meeltrog gesloten is.—Terwijl de linkerhand het deksel naar boven houdt, reikt de rechterhand tot op den bodem. Wat hij daarbinnen zoekt heeft zeker een vaste plaats, althans de hand wordt dadelijk weer zichtbaar, en, wat zij te voorschijn haalde.… gij raadt het.…? Een verborgen schat. Juist! Wel diep verborgen voor hem die in ’t blinde tast: Bikkers heeft den bijbel er uitgehaald—den biebel woar ie gewoon is um trouw, véúr ’t noar bed goan, ’en kapittelje ien te lêzen; den biebel die moeder Grade hum gaf toen ie lid van de Griffermierde[69]Kark was geworden; den biebel woar moeder Grade eiges veurin had geschreven:„Deez bijbel aan mijn zoon Sander, van zijn moeder,Lees er altijd in, en wandel, in den Heere, den Albehoeder;Opdat gij sterft zalig. En leef hier op aarde,Niet iedelik, maar zuinig, opdat gij voor den ouden dag wat gaarde.”Moeder Bikkers heeft wel eens gezegd, dat meester Meijer—die ’en wiesgeleerd mins was gewêst—dat gedichtstuk beriemde, „moar,” had ze er dan ook altijd bijgevoegd; „mienbeduuling het ie ien moat gebrocht, da’s woar, en zóó zou’j kunnen zeggen dat ikke ’t gemoakt had.”Grade! beste brave trouwe ziel!slechts jammer—dát zeiden wij reeds eenmaal, en nú, nu voegen we er bij: Jammer dat ge met uw helder hoofd—in vroegere jaren—het anders wel schoone woordzuinigheid, bij uw kind te veel op den voorgrond hebt gebracht. ’t Was voor Sander niet noodig geweest.En nu, stil, hij leest.—Wat?—Ten vervolge woar ie giesteroavend gebleven is. Weet Sander wát hij daar las? Ho! daar rollen hem te veel andere denkbeelden door het brein.…„’En mergen best uuterweerd ien ruil veur ’t schroale meulenstuk, en vierhonderd en vieftig guldes toe!—’t Geld nog is zien.”—De rechterhand daalt weer in de meelkist: „Hier he’k ze.”—Hij lacht.—„Eerlik geld; gebooje geld; opgedrongen geld! Zou’k gek zin gewêst?—Den Homan! zoo’n roare kerl lêft er geen tweede. Moar die riek is mot rejoal wêzen.—Vierhonderd vieftig! Asof’t uut de loterij kwiem. Doar speul ik niet ien; woagen is zund.—’En oarig gezicht!—De keukenzolder mot gereparierd worden. Ze zeggen dat ons bouwland wel ’en bietje uut de voag leit; goed, tegen de leinte ’en honderd voet mest d’r ien; en dan ’en poar stuks vee koopen.„Moar die keukenzolder.…? Och, ’t zal onze tied wel uuthouen; die dán kumt die dán zurgt.—Méér vee? Evel al noaloop genogt, ’s weinters dat duure heuj!—Mest? ’t Kos wel.… moar, as de hoagel kumt, alda’j dan ’t beste gewas hadt, dan bi’j toch kedielje—Kobus.… Franske.… ’en veurschot van vierhonderd guldes.…?—Of zemienveurschotten zouwen as’k verlêgen was? Trouwen is hongerliejen. Moeder zou weer goejig gewêst zin en joa gezeid hebben. Asiktegenwoordig den duum op ’t loadgat niet hieuw! Nee nee, ze zullen niet vliegen!—En toch, as ze d’r gelukkig mee wieren.…!?—’En lomp mins die dat fooze pampiere geld het uutgevonden. Mergen wisslen veur blanke guldes bij den ontvanger.”—Sander lacht—Iets later: „As Franske toch met Kobus gelukkig ien trouw kos worden.…?—Nee, nóg ens: trouwen is honger liejen. Ik eiges, binikgetrouwd!? Woar mos ’t hen as iedereen trouwde!—Koatje?—loa’k oan Koatje niet denken; ’t is lang gelêje; ’t was ien ’en dolle vlocht. Getrouwd! Goddank da’k wiezer was. Koatje:.… Tien joar getrouwd.… acht kienders.… doodêters.…[70]geluk d’r mee!—Loat Kobus bij ’en ander um de vierhonderd guldes goan.—Dóár kumt ’en denkbeild:„As den Homan ’t geld oan Kobus wou schieten!!Dat was ’en ding! en die Homan was er krek ’en kerl veur!„As Franske trouwde dan zou moeder heur wel missen. Wat schoai! Zou ik veur moeder niet voldoende wêzen? ’k Heb heur lief volgens ’t hart en ’t gebod.—Franske’s wark? Dat kos ’en dernje tusschentieds veur ’en dubbelje ’s wêks wel doen.…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .„Nou mosten die briefkes is vals wêzen!.… Ze sprêken van effect koopen, moar—die pampiere huuskes doar he’k ’t niet op. Bêterboarzonder ientrest, as pampier die de muus kunne vrêten.—Franske is ook ’en duchtige ien de pot; en kwiestig! Of ik ’t zeg of niet, altied mot de koffie zoo bitter as gal en ’t brood ’en duumdik gebotterd wêzen. Waks had weer ’en korst weitebrood ien’t hok liggen. Wie anders zou ’t hum geven as Franske.… ’k Wou da’k de dern de vierhonderd guldes van Homan bezurgen kos. God gaf dat ze gelukkig wier met Kobus!.… As ze ermoei kreeg.…!—Jong! wat ’en ienval:.…Met den Homan zou ze nooit geen ermoei kriegen! Da’s ’en kerl met ’en rug. Wát ze proaten—hier,hierliggen de bewiezen—’k Zou geen nood hebben van: leenje buur, of „oome we zitten zoo verlêgen”.—Verdrêjd! Met Homan! Franske zou binnen, en wij veur ’t stutten bewoard wêzen! Hie keek heur wel lonksig oan: dat dee ie.… hê hê!—moeder zeit: „Rauw ien de mond”, moar moeder ziet altied op mien; en ikke bin zêjig van toal. As den Homan Franske is nam! hêhê! ’k Wor wel duuzend pond lichter. ’k Had den heelen dag zoo’n stuk op de moag.—Loa’k ze moar weer wegsluuten die briefkes; mergen blanke specie ’r veur, en alles bij ’t andere, op zied.… Nee, ’k roak ’r nooit oan, krek of’t ’r niet was. De boerderij mot toch de boerderij bedruupen en as de oogst meelupt, dán kuwwe oan de keukenzolder prakkezieren.—’k Zie dankboar oan God, da’k nou weer zoo’n klein kaptoalje zuuver en glad op zied kan leggen: veur moeder.… veur den ouwen dag—’k Wou da’k voor mien geld, ien stee van de ouwe mêlkist ’en sekuur huuske had, doar niemand arg ien kreeg.—Ien de grond.…!? Moar dan is ’t zoo uut ’t oog.—’k Zal ’r nog is riepelik over denken. Riepelik! Ien ielk geval: ’t geld blieft mien, en Franske zal toch geholpen worden.—’k Het moeder nog op de koop toe, ’en neie stoel bezurgd. Joa, ’t kwiem eigenlik deur mien. Moartien guldesveur ’en stoel!—Veur drie guldes ku’j d’r ook een kriegen; ’en bovenste beste. De zeuven guldes die overblieven doar za’k Franske kiepen veur loate koopen, dan het ze ook ’en oarigheidje; de eiers zin duur.—Moeder sprak van den erme: „D’r kos veur den erme wel wat op overschieten,” zei ze.—Die den erme geeft, leent den Heere! ’t Is geen wegsmieten; néé!”Sanders hand die met de bankbriefjes in de kist was verdwenen komt met een geldzakje weder te voorschijn: het schuifje wordt geopend, en terwijl hij in ’t zakje tast, woelt het nogmaals door ’t[71]brein.„’En cent van de gulden, dat zou vier guldes vieftig wêzen. ’En mooie kemeelie! Vier guldes vieftig!—As ’t is twéé guldes vieftig, zoo’n blanke rieksdoalder was.—Hier he’k ’r één.—’t Is toch alstee!——Zund’ dat ze die ouwe species hebbe opgesmolten; ’en acht en twientig was krek zoogoed veur ’t karkezekske gewêst. Nog al onderscheid tusschen zoo’n rieksdoalder en ’en acht en twientig. ’En gulden is ook kwiestig genogt. Wacht——o, ’t is ’en tienstuuverstukske. Ge zoudt ien ’t gevuul d’r op stoan dat ’t ’en gulden was.—’k Geef duk oan ’t nachtmoal één kwartje;—ze zeggen dat de ermen hier riek zin.—’En dubbelje.…!? ’k Mot ’r nog een van simpel Janneke veur twee bos verkesstreuj hebben; dan kan ’k dát wel gebruuken—’k Het geen hoast!—Vort moar, en weg met ’t licht; fuut!”’t Is donker in het kamertje; de uitgeblazen oliepit verspreidt een onwelriekenden walm. ’t Is donker, heel donker in Sanders slaapvertrek; maar toch—daar boort nog een lichtstraaltje uit de keukenkamer, waar Grade bleef met Franske.„Zu’j dat licht uutblazen!!” roept Sander verbolgen.’t Lichtstroalje verdwient.’t Is heel donker in Sanders kleine slaapvertrek.—„As simpel Jenneke dat dubbelje niet betoalen kumt, dan zou’k die bossen streuj moar um Godswil loaten.”De maan, die buiten zoo helder blinkt, zendt nog een glimpske door ’en vensterreet in het donkere kamertje.—Luiken sluuten dàt ku’j. Hemellichten uutbloazen, Goddank! dat geet niet.Sanders geroep heeft Franske erg doen ontstellen.Ze had ien heur nachtjekske bij ’t venster gestoan, en—ien gedachten ’t heele lamplicht vergêten.Franske kan, nadat zij ’t licht heeft uitgedaan, niet rezelevieren um ien bed te stappen. Grootmoeder sloapt al. Franske vuult zoo’n gloed ien ’t heufd, en ze prakkeziert: „Oome Sander? ienhoalig mins!.… ienhoalig? nee, gierig! vrekkig!—Het ie van mergen geen slomp van geld gebeurd? Joa dathet ie!—Mins!—Wat bi’j ’en lillik mins! He’k ou dóárum altied nog veurgesproken?„Oan grootmoeder,nietoanoubin’k hier alles verplicht. Ze wou ’t nog oanbeuren,” zei Kobus.Neewas ’t enneebleef ’t.—Kobus was kloazig; ’en ander zou van zich áfgeproat, en, as ie arg verliefd was gewêst, hebbe oangehouwen. Niks ’r van. „Ge hebt geliek gehad Franske,” zei die, „oe oom is niet gierig, moarhiekos mien niet helpen; misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.”—Niet gierig!!—Lachte Kobus toen ie ’t gezeid had, of—zou ie stêkebliend wêzen? „Loawe hopen!” zei die weer: „God weet wat goed veur ons is.”—Dàt duut Ie; dàt he’k altied geleufd; moar—a’j zóó sprêkt, da’s koeligheid, da’s onverschilligheid!—Kobus? Vroolik is ie niet: en van hum gekregen.…? Ens, ien de twee joar, ’en zesstuuvers-warkdeuske. Nee, scheutig is ie niet; anders toch ’en goeje jong, eerlik en zêjig. Moar die woorden: „Misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.…?”[72]„AS IE IS.… GIERIG WAS!!! Gierig! zooas die, dóár!”—Franskes oogen hebben zich bij de laatste gedachte naar de zijde van Sanders kamerdeur gewend: „Gierig.…! hu!!.… Den Homan da’sgeengierige. Zoo’n vroolik oog! Hê wat andere oog’ as van den dieje.… dóár!—’t Gastmoal!—Dansen!„Knieziger hofstêj as De Kniehorst leit ’r geen uur ien ’t ronde: donker, lêg, wrak!—Heur den houtwurm is knetsen.—’t Wilderveld is de mooiste hofstêj van ’t darp; groote gloas’ ien de roam’; één koamer met behangselpampier!—Wat lachte den Homan toen oome noar de gulden zocht. Hie kniepoogde.—’En poar mooie blauw oogen!—Tien guldes veur ’en stoel; zóó moar, of ’t niks was.—Die beste grootmoeder! nou zal ze is mekkelik zitten. Boer Lankhorst het ’r een van dartien guldes. Al zou’k nou ’t slot van moeders karkboek noar stad brengen; zóo’n stoel zal ze hebben!—Den Homan? Noe.… wàt zou ie van mien wel denken.…? ’k Was zoo triestig vandoag, en toch, kiek, de moan hie lacht nog. Kom, nou noar bed!”En in ’t „Onze Vader” zei Franske met ’en zucht: „Verlos mien van den booze,” en—toen ze grootmoeder Grade de dêken wat vaster tegen ’t rugske stopte, toen docht ze weer: „Dat ouwe rugske kriegt ’en lekkere stoel.… deur den Homan.… dat zou ze deur Kobus nooit gehad hebben.—Zou Kobus arg bedrukt wêzen.…? ’k Gleuf ’t hoast niet.… Och! of iemienslacht. Sloap wel!”Franske slaapt! en Kobus?Kobus loopt.—Al sedert het middaguur heeft hij geloopen; van D. naar R. en van R. zal ie mergen bijtieds wiejer noar T. goan, um, as ’t wêzen kos, nog ’s oavends bij nêf Huibert te kommen, nêf Huibert, die hum meuglik met de vierhonderd guldes wel helpen kan;—went „Franske!—’t veerhuus en Franske! Franske en ’t veerhuus! ’t Wier goandeweg duuster, moar: „Wat God wil is ’t beste! dat is ’t en dat blieft’!”’t Was Mei en ’t is Augustus geworden.De dag is warm. Over den binnen-kleiweg is den geheelen voormiddag—’en gerij en gejoag gewêst, dat de beesten ien ’t land d’r verwonderd van kieken, moar niks anders begriepen, as dat stof ien de oogen slecht veur ’t zien is.Hoor van achter dat geboomte, ter rechterzijde van den weg en even aan deze zijde van den molen, klinkt een blij rumoer. Hoor! de trom.… en somwijlen gillende klarinet-tonen. Stil! daar davert een Hoerah!Waar we zijn en wat daar te doen is.…? Kom mede!Welk een gejubel! Alweer een hoerah!—’t Wordt ons luchtig om ’t hart, en we zouden wel mee:Hoerah!willen schreeuwen—Zonder te weten! ’t Zou toch wat dwaas zijn.„Is onmogelijk om op de hek-posten der hoeve, haar naam te[73]lezen; een eereboog is er tegen getimmerd, en de eereboog is behangen met slingers vol linten en bloemen. In ’t midden, tusschen twee vlaggen, hangt een uitgeholde monsterpompoen,—doar mot t’ oavend ’en keersken ien, dan ku’j lêzen wat d’r ien steet gesnêjen.Aan de achterzij der nette hoeve heerscht het gejuich dat wel tot vreugde moet stemmen. Wát we zien? Hier ter linkerzijde—’en heele ris van kerrekes en sjêzen met de boom’ op de grond, en de peerds die ’r tusse liepen, oan ’t vrêten—gunds ien de schuur.Rechts, dóar hei’j’t!—Tal van boeren en boerinnen, jong en oud, Griffermierd en Rooms, veul ’r van ien’t spiksplinternei, allemoal ien’t kastentuug, ze loopen en hokselen deur mekoare; veul kieken ’r noar de hugt; naar ’en poal;—niet noar de poal van ’t uiversnest, woar boven op ’t jonge uiverke ’t vliegen prebiert: woeps! fladdereflats! met de spillebeentjes noar boven en zoo weer noar onder; nee, noar ’en andere poal; boven zit ’r ’en zakkroonje ien; oan ’t kroonje hangen ’en heele boel dinger: ’en ham, ’en piep, ’en neusdoek, ’en zulveren tabaksdeus, ’en boek—’t is verrechtig ’en biebel, met zulveren slotjes,—en drie halve fleskes, ze zeggen: janever.Hoerah! Zie, doar hèt ’r een al klimmend den neusdoek gegrepen. Wat loater het Kees, bijgenuumd „groanjepik”, den biebel gevat. Den biebel tussen borst en kin geknepen duut ie nog ’en greep. Doar het ie ’en fleske! „Hoera!” roept Kees, en—mettweekumt ie onder.Op zied!—Kom mee!—Veuruut!.…
’tIs ’en Mei-oavond, stillekes, doodstillekes. Eergiesteren en giesteren was ’t hitsig oan de locht; vandoag het ’t ’en bietje gerêgend, moar t’ oavend het de moan ’t weer opgetrokken.Nou stoa’j midden op den diek, en ge ziet—ien’t Oost veur oe uut, heel ien’t verschiet—de stadstorns, niks grooter as zwêvelstökskes. Rechts—ien’t Zuud—hei’j de Bêtuw.Mollig lepke grond! Alschoon de minsen duk ondankboar heiten, gij bint dankboar, went, as z’oe moar ’en bietje goeddoen, dan gêf ie honderd- en duuzendvoud weer.Mooi lepke grond! Zandbargen hei’j er niet, zooas links op de Vêluw; moar andere bargen he’j ’r; doar mo’j ’t noajoar um kommen; van die bargen as halve torns, met weit en rog en boonen d’r ien; jennig zukke bargen!Mooi lepke grond! Wat oarige wêgskes hei’j d’r ien; wat velden met koolzoad, en akkers met groan, en weiës met moddervet vee, en wallen tabak, en peppel- en wilgen- en elzenloantjes, en boerenhofstêjen, en karse- en appelbongerden, en—o nog veul meer!A’j oe umdrêjt—achter oe, noar ’t West—doar zie’j ’en kronkel van den Rien; en volg ie den kronkel noar veuren, dan zie’j ien’t woater de moan op de gölfjes ketsen, schimp, schamp, altied trillen; dan zie’j de torns van ’en oud kastêlje blonkeren;—’t kastêlje leit op de Vêluw, links ien’t Noord—en, zoo zin we nou rond gewêst.’t Is stillekes, doodstillekes! Ze proaten altied van honden, die j’op de hofstêjen heurt blaffen.…moar’k heur niks! Kikkers ook niet! Toch—nou ’k ’r um denk—nou heur ’k ’r een.… Stil ding, stil!—Vertrapt! doar sleet ’en andere nachtegoal; heur moar: Tju tju tju.… Luuster … O ’t is zoo lieflik.Heur, doar knetst ’et heel ien de verte op den diek asof ’en kerreke deur ’t keizand rolt.—Nou is ’t weer stil. Zeker achter ’en huus.—Doar heur ie ’t weer. ’t Kniezelgeknets wordt goandeweg starker. ’t Is zeker ’en kerreke, en licht dat de boer Bikkers van De Kniehorst d’r op zit, went, met anderman meevoaren dat duut ie wèl zoo lief as eigen spul ien tuug te zetten.[58]En ’t is zoo. Op het karretje, dat men in den stillen avond—ofschoon nog van verre—zeer duidelijk hoort naderen, zit ter linkerzijde van Harmen Homan—die ’t spulleke toekumt—Sander Bikkers, boer van De Kniehorst.Bij ’t maanlicht kunnen wij duidelijk zien dat Sander een klein en mager persoon is; ouder dan vijf en dertig jaren zal hij niet wezen; zijn signalement heeft niets bijzonders; ’t eenige is, dat zijn oogen nog al dicht bij elkaar staan, en veelal iets hebben asof ze verstöppelje speulen.De eigenaar van het rijtuig, Harmen Homan, is een jonge boer van nauwelijks vijf en twintig jaren. ’En ronde knappe kop; flinke blauwe oog’ d’r ien; ’en frisse kleur; blond krullend hoar, en ’en mooie ringboard, niewoar?—Breed en zwoar veur zien lêftied,ku’j’t’emoanzien, dat ie ’t lêven nog niet muu is. En toch, nou twee moand’ gelêje zou’j dat niet gezeid hebben. Zie’j wel dat ie ’en hoed op ’t heufd het, met ’en rouwband d’r um, ’en breeje tot boven oan toe.…? Pas één joar getrouwd stierf zien Reuske: ’en wiefke—kiek! zoogoed en oarig en liefkes a’j ’t ooit belêfde. Ien den mergen toen ’t ’s nachts gebeurd was, toen ha’j Harmen is motte zien. Och hemel! oan ’t snikken kwiem geen end. „Harmen, Harmen! bedoar toch,” hadden ze gezeid, moar, wàt ze proatten of prakkezierden, niks had geboat: „Loat mien óók starven! had ie geschráuwd, „mien Reuske weg: alles weg!”’t Was toch ook arg! Den ermen Homan!Heur, nou sprêkt ie ien’t kerreke, en Bikkers zal ’em bescheid doen:„Duur of niet duur Bikkers, da’s tot doar ’en toe. Op mien hofstêj ien R. te blieven dat wou en dat kos ik niet. Woar ’k goeng of stong, ’k zag en heurde altied Reuske; en ’t argste mins—ze was ’r niet. ’t Kwiem krek al oarig dat de hofstêj ’t Wilderveld hier te koop sting. ’k Sprak ’r Limp de notoaris over; ’en oarige kerl! o zoo’n oarige kerl! altied vol fratsen, en lachen! lachen da’k den buuk mot vasthouen as ie op slag is. En Limp het mien boeltje verkocht—duur kan ’k niet zeggen—en ’k het nou ’t Wilderveld, ien de hoop—al verspeul ’k ’en duuzend gulden of vier—da’k in ou buurtschap zal oarden.—Wi’j ’en segoartje.…? ’k Het nog vuur.”„Dat kan ’k niet afsloan,” klinkt Bikkers’ antwoord, terwijl hij met welgevalligen blik het segoartje vat: „’k Rook weinig segoartjes,” voegt hij er bij: „da’s ook al neimodies, en êvel, met brand zie je.… op ’t arf!”„Van oe arf gesproken,” herneemt de weduwnaar, „jongens Bikkers, ge most mien de mergen weiland verkoopen, die achter de meulen krek bij mien Wilderveld leit; ze zeggen da’j d’r wel af wilt wêzen; ’k bin ’en liefhebber van peerds, en doarum he’k ze gern dicht bij huus loopen.”’t Was of de moan ien de kleine eugskes van Sander ketste: „Verkoopen!” zegt hij langzaam: „Nee Homan, dóár he’k nooit oan gedocht; ’k zou ’t weiland niet misse kunnen.… en ook.…”„’k Weet road, ’k weet road!” roept Harmen: „as buur zu’j mien[59]gern van dienst wille wêzen: Dat mien uuterweerds bêter zin dan ou binnenweike dat weet ’en kiend; nou dan: gij van mien ’en mergen uuterweerd,ikvan ou ’t stuk achter de meulen.…?”„Hê hê hê!” klinkt het uit Sanders mond, maar Harmen kan niet heuren of ’t lachen of proaten is.„Da’s dan akkoord!” roept de weduwnaar: „Veuruut moar! Gunds in De Lindeboom doar zuwwe is opstêken. Vort Reuske!.… Weetje: ’k heb ’t peerd noar mien wiefke genoemd. Loopen kan ze; wi’j ’t is zien?„Dank oe, dank oe!” valt Sander haastig in—went hie was bang ien’t voaren: „Veurzichtig! veurzichtig!! Moar van de wei … wi’k zeggen.…” Bikkers slokte: „die is mien krek zoogoed gelêgen as ou; en, best is ie, meer as best!”„’k Ben geen kniesoor! verdrêjd!” roept Harmen met klem: „um Reuske bij huus te houwe wou’k ’et meulenstuk; moar weet ie wat: ’en mergen uuterweerd en—honderd doalder ien’t zekske d’r bij.…? Alla: hoe is ’t ’r mee.…?”„Heur is, hê hê hê, da’s te weinig,” zegt Sander: „’t meulenstuk is ’en arfenis; ’k het ’r zwakkigheid op; en, zie je.…?”„Schei moar uut! schei moar uut!” roept Harmen: „hier hewwe De Lindeboom al. ’k Zal ’t mergen bij kloarlichte dag wel kloar met oe speulen; ’t is nou te duuster. Wacht, doar zie’k vrouw Grompel al stoan.—G’n oavend moeder!—Ho Reuske! we zullen is oanpiepen.—Is ’r niemand um ’t peerd vast te houen? Allinnig stoan dat duut ie niet gern.—zoo Koatje, bin ie doar! Jong dern, naar ’t peerd en niet te veul noar de moan kieken, heur ie.—Alla Bikkers, kom mee; moeder Grompel schenkt ’en glêske konjak dat ’en dood mins weer lêvendig wordt.”Sander Bikkers is mede uit het karretje gestapt. Toen Homan hem, een uur geleden, heeft gevraagd: of ie mee wou varen, toen het ie op die weergoaise Lindeboom niet gerêkend. Sander het ’et land oan kroegen; ’t zin drêjkolken, zóó bi’j boven, zóó d’r onder, en—genacht soam!—Ien kroegen of harbargen kregen ze Sander nooit. Uut godsdienstigheid, zei deez; uut knieperigheid, zei ’en ander.—„Kom mee?” had Harmen gezeid, en Sander denkt: ’k Zal veur ’t meevoaren ’en borrel motte prezentieren! ha’k dat geweten, dan ha’k krek zoo goed loope kunnen. As ’t ’r bij één nog bleef; moar den Homan het ’en kop asof ie van ’t natte slag is. ’t Meulenstuk! doar mot ie tóch oan.„’k Het verrechtig geen tied,” zegt Bikkers: „’k blief ou dankboar da’k mee heb gevoaren, went ’k had mien toch al verloat. Genacht Homan! ’k sprêk ou loater nog wel. Nacht vrouw Grompel; nacht Koatje.” En Homan zegt:„As ’t dan wêzen mot, wèl te rusten, tot mergen!” En vrouw Grompel trekt ’en halve-moansgezicht tegen Koatje, en Koatje gêft ’en kniepeugske weerum, en zeit:„Stil peerd! went Reuske hoaide met den veurhoef en smeet de neus ien de locht, asof ze lont rook.[60]Terwijl Harmen Homan, onder ’t genot van ’en konjekske, met vrouw Grompel over zien beste wief zit te proaten, die moar één joar met hum soam mocht wêzen en nou op ’t karkhof leit; over de vrouw, die ’en bekske had as ’en kussentje, en die ie nooit zal vergêten.… „Alla! nog ’en slukske!”—terwijl Kaatje ’t land het umdat Kobus de veerknecht uut is, en zij nou bij ’t peerd mot stoan wachten;—terwijl Sander Bikkers zijn weg over den Rijndijk vervolgt, en over ’t meulenstuk prekkeziert, ’t meulenstuk dat dien Homan wel twee-, driemoal de gewone pries weerd mot wêzen;—terwijl de moan nog altied ketst op de gölfkes, en de nachtegoal, noa ’en langen slag, zwiegt,—klinkt er hondgebas in de verte, ginds, in de richting van De Kniehorst.’t Is Waks de hokhond die blaft. Waks is ’en vuule veur vremden ’en heel vuule hond. Zijn hok staat aan den buitenkant van ’tachterhuisder hofstee.„Stil Waks, koest! ’t is Kobus en ikke,” zegt een meisje van ’en knap pestuur; en, op ’t hooren van haar stem, staakt Waks onmiddellijk zijn uitvallende kettingmetingen en halve-cirkel-beschrijvingen. Waks is om en bij de zestien jaren oud, en—van al de kleintjes, doar ie jonk mee ien ’t nest was, is zij die koest riep, de eenige, die niet is weggebrocht, gunds noar de sloot, umdat—umdat zij krek zoo as hij, te goed veur ’t verzuupen gewêst was.In duidelijker woorden: Francijntje Schouw was twee jaren oud toen aan de zesling-broertjes en zusjes van Waks, op reeds zoo teederen leeftijd het doodvonnis werd voltrokken. De kleine Waks was Franskes speulpupke; ’t kind voelde zich tot den hond getrokken, en de hond—in één woord, er bestond sympathie tusschen die twee.—Waks kende zijn ouders niet—hij wist niet eens dat er zoo iets bestaan had. Franske wist van haar ouders omtrent even weinig; dit wist ze alleen, dat voader al dood was gewêst nog eer dat zij op de wereld kwiem, en dat moeder starf toen zij op z’n best ien ’t lamplicht kos kieken.Wij verwijlen niet langer bij de genegenheid, die er tusschen Waks en Franske bestond, maar vragen alleen: Hoe kwam Franske Schouw op De Kniehorst?De moeder van Franske was de eenige dochter der oudelui Bikkers, en alzoo ook de eenige zuster van Sander geweest; drie maanden vóór Franskes geboorte stierf haar echtgenoot, en weinige weken na die geboorte daalde zij zelve in ’t graf.Arm weeske! arme Franske! Wel arm, want vader Schouw is een Job geweest,—zonder Jobs laatste dagen van weelde en overvloed.—In de zes jaren van zijn huwelijksleven heeft hij rampen gehad zonder tal, en, toen hij acht weken voor zijn sterven, bij zijn schoonvader op De Kniehorst om een laatste uitredding kwam smeeken, toen kreeg hij nog honderd gulden op hand, maar de verzekering er bij: dat ’t arfdeil van Martje zien vrouw al méér as vergeven, en loater bij starven of dinksigheden, op niks meer te rêkenen was.Schouw en Martje hebben geen arfdeel meer noodig gehad, maar ’t kind.…? ’t Kind heeft er nooit aan gedacht; ’t weeske is bij[61]grootvoader en grootmoeder en oome ien huus gekommen; ze het ’r gegêten en gedronken, en—is ’r opgewassen tot ’en schoone knappe dern. Toen grootvader veur vier joaren stierf, toen het ze, veur ’t erst van d’r lêven, gegreind zonder dat ze straf of roazes gehad had; en nou, nou helpt ze grootmoeder vort, grootmoeder die ze lief het, en zuukt ze oome Sander te believen zooveul ze kan, went, oome Sander is best en wèl, en oome Sander houdt óók van zien „gouwe dukoatje”—zoo kan ie heur, as ’t heel mooi weer is, wel nuumen—en zij.… ze mag oome.… ook.… wel.… en ze is hum dankbaar.… moar, dat oome ’en bietje arg knieperig is, dat onderveindt ze te veul; en, dat oome op ’en keer, toen ze ’t oor van ’en eerden kan had gebroken: „Schoap!” het gezeid: „genoadebrood êten en de boel trampenieren!” da’s ’en ding dat ze lang het vergêven moar niet kan vergêten.En van Kobus hieuw Franske veul. Kobus niet weinig van hoar; moar, al had ze de halfscheid minder van Kobus gehouen, dan zou ze nog blied met ’en vrijer zin gewêst. Woarum.…? Alleen um t’ oavond of mergen onafhankelijk te wêzen; went, ze kos geen botteram smeren—al was ’t dan ook schroal—of ze zei bij d’r eiges: „’t Is toch genoadebrood! alles um Godswil!”Waks, Franskes vriend, is in ’t hok teruggetreden; heeft er zich in omgedraaid, met den kop weer naar buiten, en ’t vroolijk geklop van zijn staart tegen de hokwanden zegt duidelijk genoeg, dat ie geen jaloersigheid kent, en dat Kobus Van Kempe bij hum ien geen kwoaje reuk steet.„Ik zeg ’t oe Franske! nóú of z’n lêven niet,” spreekt Kobus: „’t kan nooit bêter; ’en veerhuus is mien lust en mien zin. Gij zelf hebt altied gezeid dat boer Bikkers niet knieperig is; ou geleuf ik ’t beste; zóóveul is zeker: wi’jhebben, mo’jvroagen: en Sander Bikkers kan niet ruuken da’k bij de pacht vierhonderd guldes veuruut mot stellen, ’k Zal z’em vroagen Franske; as ie dan krek van oe houdt zóó as ie zeit, dan zal ie ’t geld wel geven; en Franske.… nog eer dat de rogge van ’t land is, binde gij Kobus’ wiefke!”„Ik kan ’t niet geleuven Kobus,”antwoardthet meisje: „nee gierig is ie niet, moar vierhonderd guldes! veur ou, veur mien.…!”„En altied hei’j’t laster geheiten dat oome knieperig is,” valt Kobus in.„Da’s woar, da’s woar!” roept Franske met haaste: „moar vierhonderd guldes!”„Op ientrest. ’En veurschot!” spreekt Kobus weder: „Mergen oan den dag kom ik hier en prebier ’t!” En, hij legt zijn beide handen op Franskes schouders, en geeft haar: ’en bezoer sloap wel, op ’r mond, die klinkt as ’en klok.Franske had al lang gezeid dat ’t tied was van weggoan; ielk oogenblik kos oome thuus kommen! Veur dat bij Kobus ’t spek oan den balk hieng, had oome van geen verkeerderoazie wille heuren. Dus—nou nog vrijen um ’en huukske, moar mergen! mergen!!„Nacht liefste Frans, nacht dierkelief, droom is van me.” En[62]Franske zei: „Gauw vort moar!” En, vort was Kobus, vort noar ’t veerhuus De Lindeboom woar ie knecht was.Een groot kwartier later—nadat een leelijk geblaf van den hokhond was vernomen—trad Sander Bikkers de keukenkamer der boerenhoeve binnen, der hoeve, die hij reeds gaarne de zijne noemde.Evenwel de wettige eigenares van De Kniehorst zit nog dáár, in haar krakenden leuningstoel, en is gezond van harte; maar toch—ze strekt de magere handen en armen gedurig naar het plaatvuur uit: „’En oud mins is kouwelik,” zeit ze, en ook—ien heur jonkheid was de Meimoand lank zoo griemelig niet.De toon, waarop Sander zijn oude moeder en Franske g’en oavend wenscht, is zóó opgeruimd als Sander ’t maar doen kan; en, de vriendelijke weergroet der vrouw geeft het bewijs dat opgeruimdheid aanstekelijk is.Moeder Gerharda—bij verkorting moeder Grade—begriept wel woarum, en Franske ook. Veur kalver, die Sander gelêverd had, was ie ’t geld wêze hoalen.—Verstoa j’et: Ien de portefeuilje, diep ien de jaszak!„’t Is loat geworden oome,” zegt Franske, terwijl zij ’t pruttelende koffieketeltje van ’t vuur neemt: „Hei’j van middag gegêten?”„Da’s te zeggen.…nee,” zegt Sander: „’k Zou ien De Roskam te Z. wel ’en botteram gevat hebben, moar—’t was arg loat geworden. ’t Trof anders oarig da’k mee weerum kos riejen. Onze neië buurman van ’t Wilderveld ree krek hier op oan; ’t is ’en oarige kerl.”„Goat ’r nou zitten, en loawwe bidden en êten,” herneemt de jonge huishoudster.Eenige oogenblikken later heur j’alleen: ’t geknets van den houtwurm ien den zolderbalk.De minsen zitten te bidden. Houtwurmen bidden niet.„Doar he’k van heure sprêken,” zegt Franske, die de neië buurman weer opvatte: „’t mot ’en vroolikke mins wêzen.… Och, hoe heit ie ook weer.…?”„Harmen Homan,” valt Sander in: „’t zeggen was dat ie splint had, en—nou he’k ’et gezien: rejoal heur, peerd en kerreke, kant en kloar!”De oude vrouw heeft de gewoonte om door gebaren of klanken van haar belangstelling in ’t geen men zegt te doen blijken. „Wel! wel! He’k z’n lêven!” en „Si! si!” zijn Grades meest gebruikelijke uitroepen—waarvan zij nu den laatsten deed hooren—terwijl haar bij buitengewone gelegenheden ook buitengewone uitroepen ten dienste staan.Denk niet dat we met Grade gaan spotten; neen, Sanders moeder is een brave trouwe ziel; slechts jammer—doch stil! Sander Bikkers roept: „Watte kunsten! Wat weergoaise gekheid!” en Grade knikt goedkeurend, want, Franske heeft ongemerkt in den zwarten ketel, drie eiers veur oome gekookt; den heelen dag niks te êten, dat kos niet.[63]Sander schuift het bakje waarin de eieren vóór hem liggen van zich af: „Eiers! as ze vier cent oan de mérkt doen!”Grade maakt een teeken van: toemoar!Sander heeft honger; hij pruttelt iets binnensmonds, vat een ei, legt het voor zijn moeder neder, en zegt:„Alla! as gij d’r ook een wilt vatten.”„He’k z’n lêven!” zegt Grade en legt het ei bij Franske neder. Franske zegt: „Dat ku’j begriepen!” en ’t ei, dat nog eenige malen door Grade wordt ter zij gelegd, en haar opnieuw door de anderen wordt toegeschoven, strekt der oude in ’t einde tot een smakelijk hapje; maar ook, Franske ziet dat Sander den board likt, en—umdat ’et dan êvel zoo wêzen mot—zien tweede ei tegen de toafel butst.„Ze willen anders wel zeggen dat die Homan wat rauw van lêven is,” spreekt Franske weder, terwijl zij, in ’t minst niet overdadig, een snede eigenbaks botert.De boter schijnt voor Bikkers’ oogen een aantrekkingskracht te bezitten; waar boter verwerkt wordt daar dwalen zijn oogen.„’k Heurde ien Z. dat de botter weer veertien en ’en half is,” zegt hij met iets haastigs in de stem.—Franske vuult ’em, en striekt heur mes op ’et botterbord af.—„Rauw lêven!” herneemt Sander; „as Homan geld het, dan mot ie het gebruuken;ikzeg dat de man rejoal is, en rejoal doar hou ’k van—a’j ’t wêzen kunt. Z’n vrouw het ie dood, en doarum kos ie te R. niet blieven. ’t Is ’en knap slag van ’en mins, wel êns zoo zwoar as ikke, en ’en kleine tien joar jonger.”„Oome hei’j niet geheurd dat ’et veerhuus te R. ondershands te pacht is?” vraagt Franske en kiekt noar ’t vuur.„Nee Franske.”„De wêduwvrouw wil d’r afwezen, êvel wil ze ien ’t huus blieve wonen, achter ien, weet ie, en ’t veerhuus veur den pachter.”„Niks af geheurd! Watzoudat Franske?” klinkt Sanders weerwoord.„Joa.… zie je.…” aarzelt Franske: „Kobus had ’r ’en oog op. Niewoar grootmoeder, ’k zei ’t oe straks al.…?”„He’k z’n lêven!” zegt de grootmoeder, en licht vol verbazing haar hand op.’t Goeje mins was ’t verrechtig al lang vergêten.„Zoo! het Kobus doar zin ien,” spreekt Sander, en—weg zin zien eugskes.„Met ’en knecht op ’t veer te houwen,” herneemt Franske, „gaf ’t veur de wêduwvrouw geen rêkening, en, met ’en schikkelikke pacht was ’t veur Kobus ’en oarig bestoanje. Kobus is ’en beste veerman.”„Dat is ie!” bevestigt Sander: „’k heb ’em oan ’t veer bij de Lindeboom z’n lêven niet onbekwoam gezien.—Loawwe danken, went moeder het sloap,” laat hij er spoedig op volgen, maar ’tgeen hij zegt is iets anders dan ’tgeen hij denkt, en ’t denken is: De olie kost geld; m’n kos ook bij ’t moanlicht wel eten.[64]’t Knetsen ien den balk is weer ’t eenige gewêst wa’j heurde. Loater: ’t genacht zeggen. Sloap wel.Sander is naar zijn eigen verblijf getrokken. Op dit oogenblik stapt moeder Grade in haar bedstee binnen de keukenkamer, en Franske, die de boel het geredderd, kiekt, véurdat ze zich uitkleedt, nog erst is deur ’t venster noar buuten. ’t Moantje schient oolik.—Krek of ’t lacht.—Oom Sander het goed van Kobus gesproken; ’t was ’en beste veerman!—De moan lacht verrechtig! Nacht Kobus, slaap wel! tot mergen!’t Is mergen! De jonge huusmus’ en spreêuw’ schoppen ’en leven op ’t dak asof ’t karmis is. Schik hebben ze; moar—as gundse karsebongerd, nou spierwit van bluumpkes, gruun zat ien ’t blad, met duuzenden roodböllekes d’r onder, dan hè!! zou ’t nog anders wêzen!„Wat niet is kan worden!” redeniert ’en ouwe spreêuw.„A’j moar tied van lêven het!” antwoordt ’en hoagelschot. Roak of niet roak, da’s de vroag nou.Weinige oogenblikken geleden is Harmen Homan De Kniehorst opgereden. ’t Was nog frisch; en Grade, toen ze even was buiten geweest, had recht gehad met te zeggen: Minsen kienders! ’t blieft moar koud veur den tied van ’t joar.Homan had hard gereden, want, hij was al vroeg naar de stad geweest, en Reuske was stik bezweit dat de damp d’r afsloeg.Harmen was afgestapt. Een jongen die op ’t erf liep had hij geroepen, um ’t peerd vast te houwen, en eiges was ie noar binne gegoan.„Hê!” had de jongen gezegd: „’t peerd zoo bezweit zonder dek te loaten! Wacht, achter den barg zal ’t minder trekken,” en dóar was ie bij Reuske gebleven, Reuske, die wel een bietje dempig was, en ’en keer of wat.…. kuchte.Ga binnen. ’t Is hetzelfde vertrek waarin wij ons gisteravond bevonden. Toen, toen hebt gij er niets vreemds, niets bijzonders bespeurd—of—’t moest de verveloosheid van ’t houtwerk, en de hooge ouderdom der weinige meubelen zijn geweest. Sieraden, gewone boerenwoning-sieraden vindt uw oog er zelfs nu bij klaarlichten dag niet. Geen Jozefs of Genoveva’s aan den wand; geen porseleinen schotels op den schoorsteen!—drie witte borden, waarvan er twee nog gekramd zijn. Een spiegeltje.….? ’t is er niet. Een koekoek.…? ja toch, daar hangt de klok in den hoek. Of de olie van ’t uurwerk verdikt of dat de veer is gesprongen, wij weten ’t niet; zóóveel is zeker dat de kleine wijzer, nu vier jaar geleden, op één is blijven staan, en—op één staat hij nog.Ziet gij die steenen kan zonder oor en een scherf uit de tuit? ’t Is de kan door Franske gebroken. Dezen morgen heeft zij voor grootmoeder ’en poar mooie tekskes seringen d’r ien gezet. Da’s een aardigheid van Franske. Wilt ge een aardigheid van Sander zien? Dáár boven ’t broodkastje hangen drie snoeren uutgebloazen[65]vogeleier. „’t Steet oarig,” zegt Sander, „en ge hebt ze veur de muujte van ’t nemen en bloazen.”„Da’s recht, Sander Bikkers,” zeggen de poppen en gaaikes, „veur de muujte van ’t nemen en bloazen!”Op dit oogenblik zit moeder Grade bij de vuurplaat sokken voor Sander te breien, en Sander zit op de punt van zijn stoel bij de tafel, juist tegenover den blozenden weduwnaar.„Dan za’k oe nou krek is loate kieken wa’k ’r veur over heb,” zegt Homan, terwijl hij een breede portefeuille uit den jaszak te voorschijn haalt: „Da’s een, da’s twee-, da’s drie- en—da’s vierhonderd guldes,” en vestigt na het toewerpen der bankbriefjes een vragenden blik op Sander.En Sander, verrechtig, hij kon ’t gliemlachen niet loaten toen ie die pampierkes, één voor één, naar zich toe zag vliegen; verrechtig, hij kreeg ’r de kriewel van ien vingers en duum; moar toch, Homan zal ’t niet gemerkt hebben.Sander heeft zich tot de oude gewend, en zegt: „Met vieftig d’r bij dan kos’t goan, niewoar moeder?”Of moeder het niet gehoord heeft, althans, zij antwoordt niet.’t Was ’en vraag op zied, umdat ie rechtuut toch ook wat straf was.Eer er tien seconden waren verstreken, was de zaak betreffende de ruiling der weilanden afgehandeld.’t Vijfde bankbiljet van zestig gulden lag voor Sander op de tafel. Homan moest tien terug ontvangen, en Sander zou voor de overdracht zorgen, omdat Homan, zooals hij zeide, dat „genotoaris” zat was.„’t Het geen hoast, we zullen dat bagatelleke wel kriegen,” verzekerde Harmen toen hij zag dat Sander opstond, vermoedelijk om die tien gulden te halen. Maar.… Sander stapte de keldertrappen binnen, kwam eenige minuten later terug, en, ’t was merkwaardig om te zienhoeSander—van die zestig weerum gaf. Of ie zich ook verteld had.…? „Nee;.… tien guldes! zie je Homan.… ’t was zestig, dat was tien guldes weerum, niewoar.…? Kiek dan is hier.…! ’k hou van effen rêkening. Ien geldzoaken, placht voader te zeggen, mo’j glad wêzen. Hei’j ’t gezien? vief en nóg êns vief, da’s tien!”Maar Harmen Homan kijkt er niet naar; hij heeft heel wat anders gezien.Een was er ien huus neisgierig gewêst, heel neisgierig van wie dat kerreke en peerd achter den barg mocht wézen. Toen ze ’t geheurd het, toen is ze neisgierig geworden um den neiën boer van ’t Wilderveld—woar nogal geproat van was—toch ook is te zien. Kobus kwam loat; misschien had ie Homan ’t arf op zien voaren, en wachtte ie tot de vremde weer aftrok.—As ze binnengoeng misschien dat ’r dan ’en eind oan ’t gepoerperlee kwiem.… ’En takkenbos onder den erm; zóó noar binnen.Zie den Homan met zien blauw oogen is kieken!Wat is dat knikske beteuterd, woarbij mooi Franske: ’t Gemergen zeit.[66]„Is dat oe jungske, vrouw Bikkers?” vroeg Harmen onnadenkend, waarop de een-en-tachtig-jarige vrouw al de: He’k z’n lêvens! en Heere bezwiekes! lucht, die haar in dezen oogenblik ten dienste staan.„Zooveul as oangenome nicht doar we niks veur rêkenen en doar ook weinig van te hoale zou wêzen,” zegt Sander: „’en dern as goud; en veur moeder! niewoar moeder? doar za’k ’r veur zêgenen zoo trouw as ze veur grootmoeder is.”„Schei moar uut oome,” komt Franske, die met den takkenbos bij ’t vuur gehurkt en den rug naar de menschen gekeerd, de bleuheid deur ’t schorsteengat joagt: „schei moar uut; as ik veur grootmoeder Grade niet deugde, dan zou’k ’t lêven niet weerd zin.”„We weten ’t wel soam, niewoar Franske!” zegt de oude vrouw, terwijl ze heur breikous dichter bij de oogen houdt, umdat drie stêk zin gevallen.„Trouw veur oud: trouw veur jong!” zegt de weduwnaar, en hij knipoogt tegen den oom. Maar, Sander ziet slechts.… hoe Homan doelloos met die guldens speult en over de toafel tuult.… Doar ha’j ’t al!overde toafel—vande toafel—op den grond.… tot bij.… bij.…? Woar was ie geblêven? tot onder de vuurploat!’t Is moeder Grade die „Si! si!” zegt; ’t is haar zoon die opgesprongen, en met zijn hoofd op den steenen vloer rustende, naar het stuk tuurt, het geldstuk, dat tusschen de afgebrokkelde steenen ligt. ’t Is Franske die op Sanders aanwijzing met een houtje vruchtelooze pogingen doet om den gulden er uit te werken, en eindelijk den Homan heurt schoateren van ’t lachen, dat er zooveul spuls um één gulden gemoakt wordt,—woarbij ze ’t niet loaten kan um ’en schalksch eugske noar ’em op te sloan.Franske! ’t Is jammer da’j dat lach-eugske hebt opgespeuld. Jammer! Dat ééne lach-eugske het oan Harmen—den vremde—gezeid, wa’j giester toen de moan scheen, veur Kobus niet weten woudt; toen zelfs hei’j ’t laster genuumd dat oome Sander knieperig is. Franske! dat ééne lach-eugske doar lacht ’en duuveltje um.Zoo arg?Zóó arg!„As ’r moar één penningske zuuk is, leert de Schrift, dan keer ie ’t huus wel met bêzems,” vermaant Grade.„Ik heb ’em!” roept Sander en toont den eigenaar het weergevonden muntstuk. Homan echter had liever ’en bitteren borrel, of, al was ’t moar ’en kummeke koffie ien plaats gekregen; as den Bikkers bij hum was gewêst dan had ie minstens ’en fiene fles achter de knoopen gehad.Franske heeft geen tijd om langer te toeven, misschien is de wenk van oome Sander haar niet ontgaan, en, met een: „Mergen soam!” tot den vreemde, wil ze vertrekken.Maar wacht, Harmen vindt—wat er wel meer vonden—dat die blonde dern ’en weergoais poar eugskes had, um van de kuultjes ien de wang’ niet te sprêken: „Heisa Franske!” zegt Homan: „ik bin erstens hier gekommen um met Boer Bikkers ’en zoak te[67]beklinken,”—dubbelzinnig woord, moar Sander vuult ’em niet—„en voorders um olluu kennis te moaken. Eerda’j goat, heur is hier: zoo gauw as’k op ’t Wilderveld heel thuus zal wêzen, dan vroag ik de buurt op ’en moal doar ie ’t kastentuug op oan kunt trekken.… Za’k verzinke! as ’t niet woar is.”„Ho! ho!” zegt Grade.„Loat moar loopen, moeder,” herneemt Harmen: „wa’j te stief trekt duut zeer. Mien hart is geen moordkuul. Nou heur dan, blondje; ’k wil d’r geen vluuk op doen—vluuken is zund, niewaar moeder?—dat de been’ niet van de vloer zullen; Franske ku’j dansen?”„Nee mins, nee!” bromt Grade onrustig. Sander ziet schichtig, en Franske heeft een kleur als vuur nu ze zegt: „Nee, ikke niet.”„Niet dansen! zóó’n dern niet dansen!” roept Homan: „dan mot ’et jongvolk hier ien’t darp wel kloasgoed wêzen, as ze zóó’n karmispop ien’t hökske loaten!Ikzal ’t oe leeren.—Blief nou hier!” vervolgt hij opgewonden dewijl hij bespeurt dat Franske—ondanks zijn vroolijke toespraak—de keuken wil verlaten: „Loa’k nou uutsprêken.…” Maar—Franske blieftniet. Homan wendt zijn wichtig lichaam naar de zijde waar zij ontwijkt; doet een greep naar dien kant om haar tot stilstaan te nopen; doch.…krak! de leuning van den ouden stoel ligt gebroken, en Homan, die zich aan de tafel heeft vastgegrepen, doet een uitroep—dien we moar weg zullen laten—en schatert van ’t lachen.’t Gelach is niet algemeen. Moeder Grade begriept ’r niks van: „Zoo’n rauwe mins, ’t was meer as arg!”Sander heeft de grootste moeite om een verwijt op de lippen te smoren; ’t lukt maar ten deele. Homan—de vremde—loopt vrij; Franskes „gedrêj” krijgt de schuld.En Homan, ’t is ’en oarige kerl. Wat trekt ie vremde gezichten dat Franske ze zien kan; en eindelik.… kiek, doar vat ie de tien guldes die nog op de toafel liggen: „Hiér mien dern,” roept hij luide: „wat ik brak, doar hebt gij geen schuld oan. Hier! jandorie! koop doar oe grootje ’en spiksplinterneie en mekkelikke leuningstoel veur, en dan wuns ik, dat ze d’r lang nog krek zoo mekkelik in zitten mag, as loater dóar—en Homan wees naar boven—ien Abrams schoot.”’t Was voor ’t eerst—terwijl Harmen naar den zolder zag—dat het geknets van den houtworm zijn aandacht trok.… ’t was sterk, zóó sterk, asof ’r twee van weerskant oan ’t knetsen woaren.„Die balk mot ’r uut buur Bikkers!”„Joa Homan, dat mot ie!” zegt Sander: „moar reperoasiekost veul!”Zoo even is de nieuwe buur Harmen Homan het hek van De Kniehorst weer uitgereden. Dat wachten op haar meester zal der arme bruine geen goed hebben gedaan; haar kuchen onder ’t loopen doet Harmen besluiten om—uut bestwil—nog is flink de zweip ’r over te leggen, en kou en ongemak noar buute te joagen.[68]Terwijl Harmen naar ’t Wilderveld rijdt, treedt een ander persoon de keukenkamer van de Kniehorst binnen. Franske kent hem heel goed. Maar toch, zij bleef op de deel, niet ver van de deur der achterwoning, en, leunt er op een gavel waarmee zij daareven het stalvee hun sober maal heeft voorgelegd.Die houding, die blik naar de half openstaande achterdeur, men ziet het dat zij luistert; niet slechts met haar oor, neen, met haar geheele ziel.Kobus zou ’endeunjefluiten as ’t goed was; Franske most dan moar binnekommen.—Franske luusterde.… Kobus floot geen deunje. Franske meinde.… Nee, ’t was ’en tocht die ’t roeste hengsel van ’en deur dee fúpen. Niks.… alweer niks.… ’t Was ook onneuzel: vierhonderd guldes! Oome Sander, en vierhonderd guldes, dat waren er krek vierhonderd en één. Joa, as ie ’en kerl as dien Homan was …!Moar nou.…? Heur: Doar klost ’et ien ’t achterhuus! doar kumt Kobus: ge hoeft niet te vroagen. Zie moar: ’t heufd noar de lêgt; ’en hoagelschot van honderd nees; krek ien ’et hart. ’t Was arg roak gewêst. Kobus floot geen deunje.Wát ze proaten die twee.…? Veul oarigs was ’t niet. Wóár ze liepen met mekoar.…? Heel wied was ’t ook niet.’t Is weer avond. Even als gisteren ziet de maan vriendelijk op de Betuw neer en bestraalt er met haar zilveren glans zoowel het oude erf De Kniehorst en de nieuwere hoeve Het Wilderveld, als het vriendelijke kerkje dat midden in het dorp staat.Wanneer ge des avonds om tien uren op De Kniehorst komt, dan is er gewoonlijk geen licht meer te vinden. ’t Is klikke voor tienen. Zoo even verliet Sander Bikkers na het „Genacht” tegen moeder en Franske, de groote keuken. Hij heeft de deur van zijn kelderkamer van binnen op den grendel gedaan, en verzekert zich dat het kleine vensterluik—goed sekuur op de knip is.Sanders slaapvertrekje is een langwerpig vierkant, waarin wij niets dan een bedstee in den muur, een stoel er voor, en een ouden meeltrog, die voor bergkast en tafel dient, in een hoek ontwaren. Zie, nadat Sander de lantaarn, waarin slechts een luttel oliepitje vlamt, aan een haak, die aan de lage zoldering is bevestigd, heeft opgehangen, opent hij het slot waarmee de oude meeltrog gesloten is.—Terwijl de linkerhand het deksel naar boven houdt, reikt de rechterhand tot op den bodem. Wat hij daarbinnen zoekt heeft zeker een vaste plaats, althans de hand wordt dadelijk weer zichtbaar, en, wat zij te voorschijn haalde.… gij raadt het.…? Een verborgen schat. Juist! Wel diep verborgen voor hem die in ’t blinde tast: Bikkers heeft den bijbel er uitgehaald—den biebel woar ie gewoon is um trouw, véúr ’t noar bed goan, ’en kapittelje ien te lêzen; den biebel die moeder Grade hum gaf toen ie lid van de Griffermierde[69]Kark was geworden; den biebel woar moeder Grade eiges veurin had geschreven:„Deez bijbel aan mijn zoon Sander, van zijn moeder,Lees er altijd in, en wandel, in den Heere, den Albehoeder;Opdat gij sterft zalig. En leef hier op aarde,Niet iedelik, maar zuinig, opdat gij voor den ouden dag wat gaarde.”Moeder Bikkers heeft wel eens gezegd, dat meester Meijer—die ’en wiesgeleerd mins was gewêst—dat gedichtstuk beriemde, „moar,” had ze er dan ook altijd bijgevoegd; „mienbeduuling het ie ien moat gebrocht, da’s woar, en zóó zou’j kunnen zeggen dat ikke ’t gemoakt had.”Grade! beste brave trouwe ziel!slechts jammer—dát zeiden wij reeds eenmaal, en nú, nu voegen we er bij: Jammer dat ge met uw helder hoofd—in vroegere jaren—het anders wel schoone woordzuinigheid, bij uw kind te veel op den voorgrond hebt gebracht. ’t Was voor Sander niet noodig geweest.En nu, stil, hij leest.—Wat?—Ten vervolge woar ie giesteroavend gebleven is. Weet Sander wát hij daar las? Ho! daar rollen hem te veel andere denkbeelden door het brein.…„’En mergen best uuterweerd ien ruil veur ’t schroale meulenstuk, en vierhonderd en vieftig guldes toe!—’t Geld nog is zien.”—De rechterhand daalt weer in de meelkist: „Hier he’k ze.”—Hij lacht.—„Eerlik geld; gebooje geld; opgedrongen geld! Zou’k gek zin gewêst?—Den Homan! zoo’n roare kerl lêft er geen tweede. Moar die riek is mot rejoal wêzen.—Vierhonderd vieftig! Asof’t uut de loterij kwiem. Doar speul ik niet ien; woagen is zund.—’En oarig gezicht!—De keukenzolder mot gereparierd worden. Ze zeggen dat ons bouwland wel ’en bietje uut de voag leit; goed, tegen de leinte ’en honderd voet mest d’r ien; en dan ’en poar stuks vee koopen.„Moar die keukenzolder.…? Och, ’t zal onze tied wel uuthouen; die dán kumt die dán zurgt.—Méér vee? Evel al noaloop genogt, ’s weinters dat duure heuj!—Mest? ’t Kos wel.… moar, as de hoagel kumt, alda’j dan ’t beste gewas hadt, dan bi’j toch kedielje—Kobus.… Franske.… ’en veurschot van vierhonderd guldes.…?—Of zemienveurschotten zouwen as’k verlêgen was? Trouwen is hongerliejen. Moeder zou weer goejig gewêst zin en joa gezeid hebben. Asiktegenwoordig den duum op ’t loadgat niet hieuw! Nee nee, ze zullen niet vliegen!—En toch, as ze d’r gelukkig mee wieren.…!?—’En lomp mins die dat fooze pampiere geld het uutgevonden. Mergen wisslen veur blanke guldes bij den ontvanger.”—Sander lacht—Iets later: „As Franske toch met Kobus gelukkig ien trouw kos worden.…?—Nee, nóg ens: trouwen is honger liejen. Ik eiges, binikgetrouwd!? Woar mos ’t hen as iedereen trouwde!—Koatje?—loa’k oan Koatje niet denken; ’t is lang gelêje; ’t was ien ’en dolle vlocht. Getrouwd! Goddank da’k wiezer was. Koatje:.… Tien joar getrouwd.… acht kienders.… doodêters.…[70]geluk d’r mee!—Loat Kobus bij ’en ander um de vierhonderd guldes goan.—Dóár kumt ’en denkbeild:„As den Homan ’t geld oan Kobus wou schieten!!Dat was ’en ding! en die Homan was er krek ’en kerl veur!„As Franske trouwde dan zou moeder heur wel missen. Wat schoai! Zou ik veur moeder niet voldoende wêzen? ’k Heb heur lief volgens ’t hart en ’t gebod.—Franske’s wark? Dat kos ’en dernje tusschentieds veur ’en dubbelje ’s wêks wel doen.…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .„Nou mosten die briefkes is vals wêzen!.… Ze sprêken van effect koopen, moar—die pampiere huuskes doar he’k ’t niet op. Bêterboarzonder ientrest, as pampier die de muus kunne vrêten.—Franske is ook ’en duchtige ien de pot; en kwiestig! Of ik ’t zeg of niet, altied mot de koffie zoo bitter as gal en ’t brood ’en duumdik gebotterd wêzen. Waks had weer ’en korst weitebrood ien’t hok liggen. Wie anders zou ’t hum geven as Franske.… ’k Wou da’k de dern de vierhonderd guldes van Homan bezurgen kos. God gaf dat ze gelukkig wier met Kobus!.… As ze ermoei kreeg.…!—Jong! wat ’en ienval:.…Met den Homan zou ze nooit geen ermoei kriegen! Da’s ’en kerl met ’en rug. Wát ze proaten—hier,hierliggen de bewiezen—’k Zou geen nood hebben van: leenje buur, of „oome we zitten zoo verlêgen”.—Verdrêjd! Met Homan! Franske zou binnen, en wij veur ’t stutten bewoard wêzen! Hie keek heur wel lonksig oan: dat dee ie.… hê hê!—moeder zeit: „Rauw ien de mond”, moar moeder ziet altied op mien; en ikke bin zêjig van toal. As den Homan Franske is nam! hêhê! ’k Wor wel duuzend pond lichter. ’k Had den heelen dag zoo’n stuk op de moag.—Loa’k ze moar weer wegsluuten die briefkes; mergen blanke specie ’r veur, en alles bij ’t andere, op zied.… Nee, ’k roak ’r nooit oan, krek of’t ’r niet was. De boerderij mot toch de boerderij bedruupen en as de oogst meelupt, dán kuwwe oan de keukenzolder prakkezieren.—’k Zie dankboar oan God, da’k nou weer zoo’n klein kaptoalje zuuver en glad op zied kan leggen: veur moeder.… veur den ouwen dag—’k Wou da’k voor mien geld, ien stee van de ouwe mêlkist ’en sekuur huuske had, doar niemand arg ien kreeg.—Ien de grond.…!? Moar dan is ’t zoo uut ’t oog.—’k Zal ’r nog is riepelik over denken. Riepelik! Ien ielk geval: ’t geld blieft mien, en Franske zal toch geholpen worden.—’k Het moeder nog op de koop toe, ’en neie stoel bezurgd. Joa, ’t kwiem eigenlik deur mien. Moartien guldesveur ’en stoel!—Veur drie guldes ku’j d’r ook een kriegen; ’en bovenste beste. De zeuven guldes die overblieven doar za’k Franske kiepen veur loate koopen, dan het ze ook ’en oarigheidje; de eiers zin duur.—Moeder sprak van den erme: „D’r kos veur den erme wel wat op overschieten,” zei ze.—Die den erme geeft, leent den Heere! ’t Is geen wegsmieten; néé!”Sanders hand die met de bankbriefjes in de kist was verdwenen komt met een geldzakje weder te voorschijn: het schuifje wordt geopend, en terwijl hij in ’t zakje tast, woelt het nogmaals door ’t[71]brein.„’En cent van de gulden, dat zou vier guldes vieftig wêzen. ’En mooie kemeelie! Vier guldes vieftig!—As ’t is twéé guldes vieftig, zoo’n blanke rieksdoalder was.—Hier he’k ’r één.—’t Is toch alstee!——Zund’ dat ze die ouwe species hebbe opgesmolten; ’en acht en twientig was krek zoogoed veur ’t karkezekske gewêst. Nog al onderscheid tusschen zoo’n rieksdoalder en ’en acht en twientig. ’En gulden is ook kwiestig genogt. Wacht——o, ’t is ’en tienstuuverstukske. Ge zoudt ien ’t gevuul d’r op stoan dat ’t ’en gulden was.—’k Geef duk oan ’t nachtmoal één kwartje;—ze zeggen dat de ermen hier riek zin.—’En dubbelje.…!? ’k Mot ’r nog een van simpel Janneke veur twee bos verkesstreuj hebben; dan kan ’k dát wel gebruuken—’k Het geen hoast!—Vort moar, en weg met ’t licht; fuut!”’t Is donker in het kamertje; de uitgeblazen oliepit verspreidt een onwelriekenden walm. ’t Is donker, heel donker in Sanders slaapvertrek; maar toch—daar boort nog een lichtstraaltje uit de keukenkamer, waar Grade bleef met Franske.„Zu’j dat licht uutblazen!!” roept Sander verbolgen.’t Lichtstroalje verdwient.’t Is heel donker in Sanders kleine slaapvertrek.—„As simpel Jenneke dat dubbelje niet betoalen kumt, dan zou’k die bossen streuj moar um Godswil loaten.”De maan, die buiten zoo helder blinkt, zendt nog een glimpske door ’en vensterreet in het donkere kamertje.—Luiken sluuten dàt ku’j. Hemellichten uutbloazen, Goddank! dat geet niet.Sanders geroep heeft Franske erg doen ontstellen.Ze had ien heur nachtjekske bij ’t venster gestoan, en—ien gedachten ’t heele lamplicht vergêten.Franske kan, nadat zij ’t licht heeft uitgedaan, niet rezelevieren um ien bed te stappen. Grootmoeder sloapt al. Franske vuult zoo’n gloed ien ’t heufd, en ze prakkeziert: „Oome Sander? ienhoalig mins!.… ienhoalig? nee, gierig! vrekkig!—Het ie van mergen geen slomp van geld gebeurd? Joa dathet ie!—Mins!—Wat bi’j ’en lillik mins! He’k ou dóárum altied nog veurgesproken?„Oan grootmoeder,nietoanoubin’k hier alles verplicht. Ze wou ’t nog oanbeuren,” zei Kobus.Neewas ’t enneebleef ’t.—Kobus was kloazig; ’en ander zou van zich áfgeproat, en, as ie arg verliefd was gewêst, hebbe oangehouwen. Niks ’r van. „Ge hebt geliek gehad Franske,” zei die, „oe oom is niet gierig, moarhiekos mien niet helpen; misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.”—Niet gierig!!—Lachte Kobus toen ie ’t gezeid had, of—zou ie stêkebliend wêzen? „Loawe hopen!” zei die weer: „God weet wat goed veur ons is.”—Dàt duut Ie; dàt he’k altied geleufd; moar—a’j zóó sprêkt, da’s koeligheid, da’s onverschilligheid!—Kobus? Vroolik is ie niet: en van hum gekregen.…? Ens, ien de twee joar, ’en zesstuuvers-warkdeuske. Nee, scheutig is ie niet; anders toch ’en goeje jong, eerlik en zêjig. Moar die woorden: „Misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.…?”[72]„AS IE IS.… GIERIG WAS!!! Gierig! zooas die, dóár!”—Franskes oogen hebben zich bij de laatste gedachte naar de zijde van Sanders kamerdeur gewend: „Gierig.…! hu!!.… Den Homan da’sgeengierige. Zoo’n vroolik oog! Hê wat andere oog’ as van den dieje.… dóár!—’t Gastmoal!—Dansen!„Knieziger hofstêj as De Kniehorst leit ’r geen uur ien ’t ronde: donker, lêg, wrak!—Heur den houtwurm is knetsen.—’t Wilderveld is de mooiste hofstêj van ’t darp; groote gloas’ ien de roam’; één koamer met behangselpampier!—Wat lachte den Homan toen oome noar de gulden zocht. Hie kniepoogde.—’En poar mooie blauw oogen!—Tien guldes veur ’en stoel; zóó moar, of ’t niks was.—Die beste grootmoeder! nou zal ze is mekkelik zitten. Boer Lankhorst het ’r een van dartien guldes. Al zou’k nou ’t slot van moeders karkboek noar stad brengen; zóo’n stoel zal ze hebben!—Den Homan? Noe.… wàt zou ie van mien wel denken.…? ’k Was zoo triestig vandoag, en toch, kiek, de moan hie lacht nog. Kom, nou noar bed!”En in ’t „Onze Vader” zei Franske met ’en zucht: „Verlos mien van den booze,” en—toen ze grootmoeder Grade de dêken wat vaster tegen ’t rugske stopte, toen docht ze weer: „Dat ouwe rugske kriegt ’en lekkere stoel.… deur den Homan.… dat zou ze deur Kobus nooit gehad hebben.—Zou Kobus arg bedrukt wêzen.…? ’k Gleuf ’t hoast niet.… Och! of iemienslacht. Sloap wel!”Franske slaapt! en Kobus?Kobus loopt.—Al sedert het middaguur heeft hij geloopen; van D. naar R. en van R. zal ie mergen bijtieds wiejer noar T. goan, um, as ’t wêzen kos, nog ’s oavends bij nêf Huibert te kommen, nêf Huibert, die hum meuglik met de vierhonderd guldes wel helpen kan;—went „Franske!—’t veerhuus en Franske! Franske en ’t veerhuus! ’t Wier goandeweg duuster, moar: „Wat God wil is ’t beste! dat is ’t en dat blieft’!”’t Was Mei en ’t is Augustus geworden.De dag is warm. Over den binnen-kleiweg is den geheelen voormiddag—’en gerij en gejoag gewêst, dat de beesten ien ’t land d’r verwonderd van kieken, moar niks anders begriepen, as dat stof ien de oogen slecht veur ’t zien is.Hoor van achter dat geboomte, ter rechterzijde van den weg en even aan deze zijde van den molen, klinkt een blij rumoer. Hoor! de trom.… en somwijlen gillende klarinet-tonen. Stil! daar davert een Hoerah!Waar we zijn en wat daar te doen is.…? Kom mede!Welk een gejubel! Alweer een hoerah!—’t Wordt ons luchtig om ’t hart, en we zouden wel mee:Hoerah!willen schreeuwen—Zonder te weten! ’t Zou toch wat dwaas zijn.„Is onmogelijk om op de hek-posten der hoeve, haar naam te[73]lezen; een eereboog is er tegen getimmerd, en de eereboog is behangen met slingers vol linten en bloemen. In ’t midden, tusschen twee vlaggen, hangt een uitgeholde monsterpompoen,—doar mot t’ oavend ’en keersken ien, dan ku’j lêzen wat d’r ien steet gesnêjen.Aan de achterzij der nette hoeve heerscht het gejuich dat wel tot vreugde moet stemmen. Wát we zien? Hier ter linkerzijde—’en heele ris van kerrekes en sjêzen met de boom’ op de grond, en de peerds die ’r tusse liepen, oan ’t vrêten—gunds ien de schuur.Rechts, dóar hei’j’t!—Tal van boeren en boerinnen, jong en oud, Griffermierd en Rooms, veul ’r van ien’t spiksplinternei, allemoal ien’t kastentuug, ze loopen en hokselen deur mekoare; veul kieken ’r noar de hugt; naar ’en poal;—niet noar de poal van ’t uiversnest, woar boven op ’t jonge uiverke ’t vliegen prebiert: woeps! fladdereflats! met de spillebeentjes noar boven en zoo weer noar onder; nee, noar ’en andere poal; boven zit ’r ’en zakkroonje ien; oan ’t kroonje hangen ’en heele boel dinger: ’en ham, ’en piep, ’en neusdoek, ’en zulveren tabaksdeus, ’en boek—’t is verrechtig ’en biebel, met zulveren slotjes,—en drie halve fleskes, ze zeggen: janever.Hoerah! Zie, doar hèt ’r een al klimmend den neusdoek gegrepen. Wat loater het Kees, bijgenuumd „groanjepik”, den biebel gevat. Den biebel tussen borst en kin geknepen duut ie nog ’en greep. Doar het ie ’en fleske! „Hoera!” roept Kees, en—mettweekumt ie onder.Op zied!—Kom mee!—Veuruut!.…
’tIs ’en Mei-oavond, stillekes, doodstillekes. Eergiesteren en giesteren was ’t hitsig oan de locht; vandoag het ’t ’en bietje gerêgend, moar t’ oavend het de moan ’t weer opgetrokken.
Nou stoa’j midden op den diek, en ge ziet—ien’t Oost veur oe uut, heel ien’t verschiet—de stadstorns, niks grooter as zwêvelstökskes. Rechts—ien’t Zuud—hei’j de Bêtuw.
Mollig lepke grond! Alschoon de minsen duk ondankboar heiten, gij bint dankboar, went, as z’oe moar ’en bietje goeddoen, dan gêf ie honderd- en duuzendvoud weer.
Mooi lepke grond! Zandbargen hei’j er niet, zooas links op de Vêluw; moar andere bargen he’j ’r; doar mo’j ’t noajoar um kommen; van die bargen as halve torns, met weit en rog en boonen d’r ien; jennig zukke bargen!
Mooi lepke grond! Wat oarige wêgskes hei’j d’r ien; wat velden met koolzoad, en akkers met groan, en weiës met moddervet vee, en wallen tabak, en peppel- en wilgen- en elzenloantjes, en boerenhofstêjen, en karse- en appelbongerden, en—o nog veul meer!
A’j oe umdrêjt—achter oe, noar ’t West—doar zie’j ’en kronkel van den Rien; en volg ie den kronkel noar veuren, dan zie’j ien’t woater de moan op de gölfjes ketsen, schimp, schamp, altied trillen; dan zie’j de torns van ’en oud kastêlje blonkeren;—’t kastêlje leit op de Vêluw, links ien’t Noord—en, zoo zin we nou rond gewêst.
’t Is stillekes, doodstillekes! Ze proaten altied van honden, die j’op de hofstêjen heurt blaffen.…moar’k heur niks! Kikkers ook niet! Toch—nou ’k ’r um denk—nou heur ’k ’r een.… Stil ding, stil!—Vertrapt! doar sleet ’en andere nachtegoal; heur moar: Tju tju tju.… Luuster … O ’t is zoo lieflik.
Heur, doar knetst ’et heel ien de verte op den diek asof ’en kerreke deur ’t keizand rolt.—Nou is ’t weer stil. Zeker achter ’en huus.—Doar heur ie ’t weer. ’t Kniezelgeknets wordt goandeweg starker. ’t Is zeker ’en kerreke, en licht dat de boer Bikkers van De Kniehorst d’r op zit, went, met anderman meevoaren dat duut ie wèl zoo lief as eigen spul ien tuug te zetten.[58]
En ’t is zoo. Op het karretje, dat men in den stillen avond—ofschoon nog van verre—zeer duidelijk hoort naderen, zit ter linkerzijde van Harmen Homan—die ’t spulleke toekumt—Sander Bikkers, boer van De Kniehorst.
Bij ’t maanlicht kunnen wij duidelijk zien dat Sander een klein en mager persoon is; ouder dan vijf en dertig jaren zal hij niet wezen; zijn signalement heeft niets bijzonders; ’t eenige is, dat zijn oogen nog al dicht bij elkaar staan, en veelal iets hebben asof ze verstöppelje speulen.
De eigenaar van het rijtuig, Harmen Homan, is een jonge boer van nauwelijks vijf en twintig jaren. ’En ronde knappe kop; flinke blauwe oog’ d’r ien; ’en frisse kleur; blond krullend hoar, en ’en mooie ringboard, niewoar?—Breed en zwoar veur zien lêftied,ku’j’t’emoanzien, dat ie ’t lêven nog niet muu is. En toch, nou twee moand’ gelêje zou’j dat niet gezeid hebben. Zie’j wel dat ie ’en hoed op ’t heufd het, met ’en rouwband d’r um, ’en breeje tot boven oan toe.…? Pas één joar getrouwd stierf zien Reuske: ’en wiefke—kiek! zoogoed en oarig en liefkes a’j ’t ooit belêfde. Ien den mergen toen ’t ’s nachts gebeurd was, toen ha’j Harmen is motte zien. Och hemel! oan ’t snikken kwiem geen end. „Harmen, Harmen! bedoar toch,” hadden ze gezeid, moar, wàt ze proatten of prakkezierden, niks had geboat: „Loat mien óók starven! had ie geschráuwd, „mien Reuske weg: alles weg!”
’t Was toch ook arg! Den ermen Homan!
Heur, nou sprêkt ie ien’t kerreke, en Bikkers zal ’em bescheid doen:
„Duur of niet duur Bikkers, da’s tot doar ’en toe. Op mien hofstêj ien R. te blieven dat wou en dat kos ik niet. Woar ’k goeng of stong, ’k zag en heurde altied Reuske; en ’t argste mins—ze was ’r niet. ’t Kwiem krek al oarig dat de hofstêj ’t Wilderveld hier te koop sting. ’k Sprak ’r Limp de notoaris over; ’en oarige kerl! o zoo’n oarige kerl! altied vol fratsen, en lachen! lachen da’k den buuk mot vasthouen as ie op slag is. En Limp het mien boeltje verkocht—duur kan ’k niet zeggen—en ’k het nou ’t Wilderveld, ien de hoop—al verspeul ’k ’en duuzend gulden of vier—da’k in ou buurtschap zal oarden.—Wi’j ’en segoartje.…? ’k Het nog vuur.”
„Dat kan ’k niet afsloan,” klinkt Bikkers’ antwoord, terwijl hij met welgevalligen blik het segoartje vat: „’k Rook weinig segoartjes,” voegt hij er bij: „da’s ook al neimodies, en êvel, met brand zie je.… op ’t arf!”
„Van oe arf gesproken,” herneemt de weduwnaar, „jongens Bikkers, ge most mien de mergen weiland verkoopen, die achter de meulen krek bij mien Wilderveld leit; ze zeggen da’j d’r wel af wilt wêzen; ’k bin ’en liefhebber van peerds, en doarum he’k ze gern dicht bij huus loopen.”
’t Was of de moan ien de kleine eugskes van Sander ketste: „Verkoopen!” zegt hij langzaam: „Nee Homan, dóár he’k nooit oan gedocht; ’k zou ’t weiland niet misse kunnen.… en ook.…”
„’k Weet road, ’k weet road!” roept Harmen: „as buur zu’j mien[59]gern van dienst wille wêzen: Dat mien uuterweerds bêter zin dan ou binnenweike dat weet ’en kiend; nou dan: gij van mien ’en mergen uuterweerd,ikvan ou ’t stuk achter de meulen.…?”
„Hê hê hê!” klinkt het uit Sanders mond, maar Harmen kan niet heuren of ’t lachen of proaten is.
„Da’s dan akkoord!” roept de weduwnaar: „Veuruut moar! Gunds in De Lindeboom doar zuwwe is opstêken. Vort Reuske!.… Weetje: ’k heb ’t peerd noar mien wiefke genoemd. Loopen kan ze; wi’j ’t is zien?
„Dank oe, dank oe!” valt Sander haastig in—went hie was bang ien’t voaren: „Veurzichtig! veurzichtig!! Moar van de wei … wi’k zeggen.…” Bikkers slokte: „die is mien krek zoogoed gelêgen as ou; en, best is ie, meer as best!”
„’k Ben geen kniesoor! verdrêjd!” roept Harmen met klem: „um Reuske bij huus te houwe wou’k ’et meulenstuk; moar weet ie wat: ’en mergen uuterweerd en—honderd doalder ien’t zekske d’r bij.…? Alla: hoe is ’t ’r mee.…?”
„Heur is, hê hê hê, da’s te weinig,” zegt Sander: „’t meulenstuk is ’en arfenis; ’k het ’r zwakkigheid op; en, zie je.…?”
„Schei moar uut! schei moar uut!” roept Harmen: „hier hewwe De Lindeboom al. ’k Zal ’t mergen bij kloarlichte dag wel kloar met oe speulen; ’t is nou te duuster. Wacht, doar zie’k vrouw Grompel al stoan.—G’n oavend moeder!—Ho Reuske! we zullen is oanpiepen.—Is ’r niemand um ’t peerd vast te houen? Allinnig stoan dat duut ie niet gern.—zoo Koatje, bin ie doar! Jong dern, naar ’t peerd en niet te veul noar de moan kieken, heur ie.—Alla Bikkers, kom mee; moeder Grompel schenkt ’en glêske konjak dat ’en dood mins weer lêvendig wordt.”
Sander Bikkers is mede uit het karretje gestapt. Toen Homan hem, een uur geleden, heeft gevraagd: of ie mee wou varen, toen het ie op die weergoaise Lindeboom niet gerêkend. Sander het ’et land oan kroegen; ’t zin drêjkolken, zóó bi’j boven, zóó d’r onder, en—genacht soam!—Ien kroegen of harbargen kregen ze Sander nooit. Uut godsdienstigheid, zei deez; uut knieperigheid, zei ’en ander.—„Kom mee?” had Harmen gezeid, en Sander denkt: ’k Zal veur ’t meevoaren ’en borrel motte prezentieren! ha’k dat geweten, dan ha’k krek zoo goed loope kunnen. As ’t ’r bij één nog bleef; moar den Homan het ’en kop asof ie van ’t natte slag is. ’t Meulenstuk! doar mot ie tóch oan.
„’k Het verrechtig geen tied,” zegt Bikkers: „’k blief ou dankboar da’k mee heb gevoaren, went ’k had mien toch al verloat. Genacht Homan! ’k sprêk ou loater nog wel. Nacht vrouw Grompel; nacht Koatje.” En Homan zegt:
„As ’t dan wêzen mot, wèl te rusten, tot mergen!” En vrouw Grompel trekt ’en halve-moansgezicht tegen Koatje, en Koatje gêft ’en kniepeugske weerum, en zeit:
„Stil peerd! went Reuske hoaide met den veurhoef en smeet de neus ien de locht, asof ze lont rook.[60]
Terwijl Harmen Homan, onder ’t genot van ’en konjekske, met vrouw Grompel over zien beste wief zit te proaten, die moar één joar met hum soam mocht wêzen en nou op ’t karkhof leit; over de vrouw, die ’en bekske had as ’en kussentje, en die ie nooit zal vergêten.… „Alla! nog ’en slukske!”—terwijl Kaatje ’t land het umdat Kobus de veerknecht uut is, en zij nou bij ’t peerd mot stoan wachten;—terwijl Sander Bikkers zijn weg over den Rijndijk vervolgt, en over ’t meulenstuk prekkeziert, ’t meulenstuk dat dien Homan wel twee-, driemoal de gewone pries weerd mot wêzen;—terwijl de moan nog altied ketst op de gölfkes, en de nachtegoal, noa ’en langen slag, zwiegt,—klinkt er hondgebas in de verte, ginds, in de richting van De Kniehorst.
’t Is Waks de hokhond die blaft. Waks is ’en vuule veur vremden ’en heel vuule hond. Zijn hok staat aan den buitenkant van ’tachterhuisder hofstee.
„Stil Waks, koest! ’t is Kobus en ikke,” zegt een meisje van ’en knap pestuur; en, op ’t hooren van haar stem, staakt Waks onmiddellijk zijn uitvallende kettingmetingen en halve-cirkel-beschrijvingen. Waks is om en bij de zestien jaren oud, en—van al de kleintjes, doar ie jonk mee ien ’t nest was, is zij die koest riep, de eenige, die niet is weggebrocht, gunds noar de sloot, umdat—umdat zij krek zoo as hij, te goed veur ’t verzuupen gewêst was.
In duidelijker woorden: Francijntje Schouw was twee jaren oud toen aan de zesling-broertjes en zusjes van Waks, op reeds zoo teederen leeftijd het doodvonnis werd voltrokken. De kleine Waks was Franskes speulpupke; ’t kind voelde zich tot den hond getrokken, en de hond—in één woord, er bestond sympathie tusschen die twee.—Waks kende zijn ouders niet—hij wist niet eens dat er zoo iets bestaan had. Franske wist van haar ouders omtrent even weinig; dit wist ze alleen, dat voader al dood was gewêst nog eer dat zij op de wereld kwiem, en dat moeder starf toen zij op z’n best ien ’t lamplicht kos kieken.
Wij verwijlen niet langer bij de genegenheid, die er tusschen Waks en Franske bestond, maar vragen alleen: Hoe kwam Franske Schouw op De Kniehorst?
De moeder van Franske was de eenige dochter der oudelui Bikkers, en alzoo ook de eenige zuster van Sander geweest; drie maanden vóór Franskes geboorte stierf haar echtgenoot, en weinige weken na die geboorte daalde zij zelve in ’t graf.
Arm weeske! arme Franske! Wel arm, want vader Schouw is een Job geweest,—zonder Jobs laatste dagen van weelde en overvloed.—In de zes jaren van zijn huwelijksleven heeft hij rampen gehad zonder tal, en, toen hij acht weken voor zijn sterven, bij zijn schoonvader op De Kniehorst om een laatste uitredding kwam smeeken, toen kreeg hij nog honderd gulden op hand, maar de verzekering er bij: dat ’t arfdeil van Martje zien vrouw al méér as vergeven, en loater bij starven of dinksigheden, op niks meer te rêkenen was.
Schouw en Martje hebben geen arfdeel meer noodig gehad, maar ’t kind.…? ’t Kind heeft er nooit aan gedacht; ’t weeske is bij[61]grootvoader en grootmoeder en oome ien huus gekommen; ze het ’r gegêten en gedronken, en—is ’r opgewassen tot ’en schoone knappe dern. Toen grootvader veur vier joaren stierf, toen het ze, veur ’t erst van d’r lêven, gegreind zonder dat ze straf of roazes gehad had; en nou, nou helpt ze grootmoeder vort, grootmoeder die ze lief het, en zuukt ze oome Sander te believen zooveul ze kan, went, oome Sander is best en wèl, en oome Sander houdt óók van zien „gouwe dukoatje”—zoo kan ie heur, as ’t heel mooi weer is, wel nuumen—en zij.… ze mag oome.… ook.… wel.… en ze is hum dankbaar.… moar, dat oome ’en bietje arg knieperig is, dat onderveindt ze te veul; en, dat oome op ’en keer, toen ze ’t oor van ’en eerden kan had gebroken: „Schoap!” het gezeid: „genoadebrood êten en de boel trampenieren!” da’s ’en ding dat ze lang het vergêven moar niet kan vergêten.
En van Kobus hieuw Franske veul. Kobus niet weinig van hoar; moar, al had ze de halfscheid minder van Kobus gehouen, dan zou ze nog blied met ’en vrijer zin gewêst. Woarum.…? Alleen um t’ oavond of mergen onafhankelijk te wêzen; went, ze kos geen botteram smeren—al was ’t dan ook schroal—of ze zei bij d’r eiges: „’t Is toch genoadebrood! alles um Godswil!”
Waks, Franskes vriend, is in ’t hok teruggetreden; heeft er zich in omgedraaid, met den kop weer naar buiten, en ’t vroolijk geklop van zijn staart tegen de hokwanden zegt duidelijk genoeg, dat ie geen jaloersigheid kent, en dat Kobus Van Kempe bij hum ien geen kwoaje reuk steet.
„Ik zeg ’t oe Franske! nóú of z’n lêven niet,” spreekt Kobus: „’t kan nooit bêter; ’en veerhuus is mien lust en mien zin. Gij zelf hebt altied gezeid dat boer Bikkers niet knieperig is; ou geleuf ik ’t beste; zóóveul is zeker: wi’jhebben, mo’jvroagen: en Sander Bikkers kan niet ruuken da’k bij de pacht vierhonderd guldes veuruut mot stellen, ’k Zal z’em vroagen Franske; as ie dan krek van oe houdt zóó as ie zeit, dan zal ie ’t geld wel geven; en Franske.… nog eer dat de rogge van ’t land is, binde gij Kobus’ wiefke!”
„Ik kan ’t niet geleuven Kobus,”antwoardthet meisje: „nee gierig is ie niet, moar vierhonderd guldes! veur ou, veur mien.…!”
„En altied hei’j’t laster geheiten dat oome knieperig is,” valt Kobus in.
„Da’s woar, da’s woar!” roept Franske met haaste: „moar vierhonderd guldes!”
„Op ientrest. ’En veurschot!” spreekt Kobus weder: „Mergen oan den dag kom ik hier en prebier ’t!” En, hij legt zijn beide handen op Franskes schouders, en geeft haar: ’en bezoer sloap wel, op ’r mond, die klinkt as ’en klok.
Franske had al lang gezeid dat ’t tied was van weggoan; ielk oogenblik kos oome thuus kommen! Veur dat bij Kobus ’t spek oan den balk hieng, had oome van geen verkeerderoazie wille heuren. Dus—nou nog vrijen um ’en huukske, moar mergen! mergen!!
„Nacht liefste Frans, nacht dierkelief, droom is van me.” En[62]Franske zei: „Gauw vort moar!” En, vort was Kobus, vort noar ’t veerhuus De Lindeboom woar ie knecht was.
Een groot kwartier later—nadat een leelijk geblaf van den hokhond was vernomen—trad Sander Bikkers de keukenkamer der boerenhoeve binnen, der hoeve, die hij reeds gaarne de zijne noemde.
Evenwel de wettige eigenares van De Kniehorst zit nog dáár, in haar krakenden leuningstoel, en is gezond van harte; maar toch—ze strekt de magere handen en armen gedurig naar het plaatvuur uit: „’En oud mins is kouwelik,” zeit ze, en ook—ien heur jonkheid was de Meimoand lank zoo griemelig niet.
De toon, waarop Sander zijn oude moeder en Franske g’en oavend wenscht, is zóó opgeruimd als Sander ’t maar doen kan; en, de vriendelijke weergroet der vrouw geeft het bewijs dat opgeruimdheid aanstekelijk is.
Moeder Gerharda—bij verkorting moeder Grade—begriept wel woarum, en Franske ook. Veur kalver, die Sander gelêverd had, was ie ’t geld wêze hoalen.—Verstoa j’et: Ien de portefeuilje, diep ien de jaszak!
„’t Is loat geworden oome,” zegt Franske, terwijl zij ’t pruttelende koffieketeltje van ’t vuur neemt: „Hei’j van middag gegêten?”
„Da’s te zeggen.…nee,” zegt Sander: „’k Zou ien De Roskam te Z. wel ’en botteram gevat hebben, moar—’t was arg loat geworden. ’t Trof anders oarig da’k mee weerum kos riejen. Onze neië buurman van ’t Wilderveld ree krek hier op oan; ’t is ’en oarige kerl.”
„Goat ’r nou zitten, en loawwe bidden en êten,” herneemt de jonge huishoudster.
Eenige oogenblikken later heur j’alleen: ’t geknets van den houtwurm ien den zolderbalk.
De minsen zitten te bidden. Houtwurmen bidden niet.
„Doar he’k van heure sprêken,” zegt Franske, die de neië buurman weer opvatte: „’t mot ’en vroolikke mins wêzen.… Och, hoe heit ie ook weer.…?”
„Harmen Homan,” valt Sander in: „’t zeggen was dat ie splint had, en—nou he’k ’et gezien: rejoal heur, peerd en kerreke, kant en kloar!”
De oude vrouw heeft de gewoonte om door gebaren of klanken van haar belangstelling in ’t geen men zegt te doen blijken. „Wel! wel! He’k z’n lêven!” en „Si! si!” zijn Grades meest gebruikelijke uitroepen—waarvan zij nu den laatsten deed hooren—terwijl haar bij buitengewone gelegenheden ook buitengewone uitroepen ten dienste staan.
Denk niet dat we met Grade gaan spotten; neen, Sanders moeder is een brave trouwe ziel; slechts jammer—doch stil! Sander Bikkers roept: „Watte kunsten! Wat weergoaise gekheid!” en Grade knikt goedkeurend, want, Franske heeft ongemerkt in den zwarten ketel, drie eiers veur oome gekookt; den heelen dag niks te êten, dat kos niet.[63]
Sander schuift het bakje waarin de eieren vóór hem liggen van zich af: „Eiers! as ze vier cent oan de mérkt doen!”
Grade maakt een teeken van: toemoar!
Sander heeft honger; hij pruttelt iets binnensmonds, vat een ei, legt het voor zijn moeder neder, en zegt:
„Alla! as gij d’r ook een wilt vatten.”
„He’k z’n lêven!” zegt Grade en legt het ei bij Franske neder. Franske zegt: „Dat ku’j begriepen!” en ’t ei, dat nog eenige malen door Grade wordt ter zij gelegd, en haar opnieuw door de anderen wordt toegeschoven, strekt der oude in ’t einde tot een smakelijk hapje; maar ook, Franske ziet dat Sander den board likt, en—umdat ’et dan êvel zoo wêzen mot—zien tweede ei tegen de toafel butst.
„Ze willen anders wel zeggen dat die Homan wat rauw van lêven is,” spreekt Franske weder, terwijl zij, in ’t minst niet overdadig, een snede eigenbaks botert.
De boter schijnt voor Bikkers’ oogen een aantrekkingskracht te bezitten; waar boter verwerkt wordt daar dwalen zijn oogen.
„’k Heurde ien Z. dat de botter weer veertien en ’en half is,” zegt hij met iets haastigs in de stem.—Franske vuult ’em, en striekt heur mes op ’et botterbord af.—„Rauw lêven!” herneemt Sander; „as Homan geld het, dan mot ie het gebruuken;ikzeg dat de man rejoal is, en rejoal doar hou ’k van—a’j ’t wêzen kunt. Z’n vrouw het ie dood, en doarum kos ie te R. niet blieven. ’t Is ’en knap slag van ’en mins, wel êns zoo zwoar as ikke, en ’en kleine tien joar jonger.”
„Oome hei’j niet geheurd dat ’et veerhuus te R. ondershands te pacht is?” vraagt Franske en kiekt noar ’t vuur.
„Nee Franske.”
„De wêduwvrouw wil d’r afwezen, êvel wil ze ien ’t huus blieve wonen, achter ien, weet ie, en ’t veerhuus veur den pachter.”
„Niks af geheurd! Watzoudat Franske?” klinkt Sanders weerwoord.
„Joa.… zie je.…” aarzelt Franske: „Kobus had ’r ’en oog op. Niewoar grootmoeder, ’k zei ’t oe straks al.…?”
„He’k z’n lêven!” zegt de grootmoeder, en licht vol verbazing haar hand op.
’t Goeje mins was ’t verrechtig al lang vergêten.
„Zoo! het Kobus doar zin ien,” spreekt Sander, en—weg zin zien eugskes.
„Met ’en knecht op ’t veer te houwen,” herneemt Franske, „gaf ’t veur de wêduwvrouw geen rêkening, en, met ’en schikkelikke pacht was ’t veur Kobus ’en oarig bestoanje. Kobus is ’en beste veerman.”
„Dat is ie!” bevestigt Sander: „’k heb ’em oan ’t veer bij de Lindeboom z’n lêven niet onbekwoam gezien.—Loawwe danken, went moeder het sloap,” laat hij er spoedig op volgen, maar ’tgeen hij zegt is iets anders dan ’tgeen hij denkt, en ’t denken is: De olie kost geld; m’n kos ook bij ’t moanlicht wel eten.[64]
’t Knetsen ien den balk is weer ’t eenige gewêst wa’j heurde. Loater: ’t genacht zeggen. Sloap wel.
Sander is naar zijn eigen verblijf getrokken. Op dit oogenblik stapt moeder Grade in haar bedstee binnen de keukenkamer, en Franske, die de boel het geredderd, kiekt, véurdat ze zich uitkleedt, nog erst is deur ’t venster noar buuten. ’t Moantje schient oolik.—Krek of ’t lacht.—Oom Sander het goed van Kobus gesproken; ’t was ’en beste veerman!—De moan lacht verrechtig! Nacht Kobus, slaap wel! tot mergen!
’t Is mergen! De jonge huusmus’ en spreêuw’ schoppen ’en leven op ’t dak asof ’t karmis is. Schik hebben ze; moar—as gundse karsebongerd, nou spierwit van bluumpkes, gruun zat ien ’t blad, met duuzenden roodböllekes d’r onder, dan hè!! zou ’t nog anders wêzen!
„Wat niet is kan worden!” redeniert ’en ouwe spreêuw.
„A’j moar tied van lêven het!” antwoordt ’en hoagelschot. Roak of niet roak, da’s de vroag nou.
Weinige oogenblikken geleden is Harmen Homan De Kniehorst opgereden. ’t Was nog frisch; en Grade, toen ze even was buiten geweest, had recht gehad met te zeggen: Minsen kienders! ’t blieft moar koud veur den tied van ’t joar.
Homan had hard gereden, want, hij was al vroeg naar de stad geweest, en Reuske was stik bezweit dat de damp d’r afsloeg.
Harmen was afgestapt. Een jongen die op ’t erf liep had hij geroepen, um ’t peerd vast te houwen, en eiges was ie noar binne gegoan.
„Hê!” had de jongen gezegd: „’t peerd zoo bezweit zonder dek te loaten! Wacht, achter den barg zal ’t minder trekken,” en dóar was ie bij Reuske gebleven, Reuske, die wel een bietje dempig was, en ’en keer of wat.…. kuchte.
Ga binnen. ’t Is hetzelfde vertrek waarin wij ons gisteravond bevonden. Toen, toen hebt gij er niets vreemds, niets bijzonders bespeurd—of—’t moest de verveloosheid van ’t houtwerk, en de hooge ouderdom der weinige meubelen zijn geweest. Sieraden, gewone boerenwoning-sieraden vindt uw oog er zelfs nu bij klaarlichten dag niet. Geen Jozefs of Genoveva’s aan den wand; geen porseleinen schotels op den schoorsteen!—drie witte borden, waarvan er twee nog gekramd zijn. Een spiegeltje.….? ’t is er niet. Een koekoek.…? ja toch, daar hangt de klok in den hoek. Of de olie van ’t uurwerk verdikt of dat de veer is gesprongen, wij weten ’t niet; zóóveel is zeker dat de kleine wijzer, nu vier jaar geleden, op één is blijven staan, en—op één staat hij nog.
Ziet gij die steenen kan zonder oor en een scherf uit de tuit? ’t Is de kan door Franske gebroken. Dezen morgen heeft zij voor grootmoeder ’en poar mooie tekskes seringen d’r ien gezet. Da’s een aardigheid van Franske. Wilt ge een aardigheid van Sander zien? Dáár boven ’t broodkastje hangen drie snoeren uutgebloazen[65]vogeleier. „’t Steet oarig,” zegt Sander, „en ge hebt ze veur de muujte van ’t nemen en bloazen.”
„Da’s recht, Sander Bikkers,” zeggen de poppen en gaaikes, „veur de muujte van ’t nemen en bloazen!”
Op dit oogenblik zit moeder Grade bij de vuurplaat sokken voor Sander te breien, en Sander zit op de punt van zijn stoel bij de tafel, juist tegenover den blozenden weduwnaar.
„Dan za’k oe nou krek is loate kieken wa’k ’r veur over heb,” zegt Homan, terwijl hij een breede portefeuille uit den jaszak te voorschijn haalt: „Da’s een, da’s twee-, da’s drie- en—da’s vierhonderd guldes,” en vestigt na het toewerpen der bankbriefjes een vragenden blik op Sander.
En Sander, verrechtig, hij kon ’t gliemlachen niet loaten toen ie die pampierkes, één voor één, naar zich toe zag vliegen; verrechtig, hij kreeg ’r de kriewel van ien vingers en duum; moar toch, Homan zal ’t niet gemerkt hebben.
Sander heeft zich tot de oude gewend, en zegt: „Met vieftig d’r bij dan kos’t goan, niewoar moeder?”
Of moeder het niet gehoord heeft, althans, zij antwoordt niet.
’t Was ’en vraag op zied, umdat ie rechtuut toch ook wat straf was.
Eer er tien seconden waren verstreken, was de zaak betreffende de ruiling der weilanden afgehandeld.
’t Vijfde bankbiljet van zestig gulden lag voor Sander op de tafel. Homan moest tien terug ontvangen, en Sander zou voor de overdracht zorgen, omdat Homan, zooals hij zeide, dat „genotoaris” zat was.
„’t Het geen hoast, we zullen dat bagatelleke wel kriegen,” verzekerde Harmen toen hij zag dat Sander opstond, vermoedelijk om die tien gulden te halen. Maar.… Sander stapte de keldertrappen binnen, kwam eenige minuten later terug, en, ’t was merkwaardig om te zienhoeSander—van die zestig weerum gaf. Of ie zich ook verteld had.…? „Nee;.… tien guldes! zie je Homan.… ’t was zestig, dat was tien guldes weerum, niewoar.…? Kiek dan is hier.…! ’k hou van effen rêkening. Ien geldzoaken, placht voader te zeggen, mo’j glad wêzen. Hei’j ’t gezien? vief en nóg êns vief, da’s tien!”
Maar Harmen Homan kijkt er niet naar; hij heeft heel wat anders gezien.
Een was er ien huus neisgierig gewêst, heel neisgierig van wie dat kerreke en peerd achter den barg mocht wézen. Toen ze ’t geheurd het, toen is ze neisgierig geworden um den neiën boer van ’t Wilderveld—woar nogal geproat van was—toch ook is te zien. Kobus kwam loat; misschien had ie Homan ’t arf op zien voaren, en wachtte ie tot de vremde weer aftrok.—As ze binnengoeng misschien dat ’r dan ’en eind oan ’t gepoerperlee kwiem.… ’En takkenbos onder den erm; zóó noar binnen.
Zie den Homan met zien blauw oogen is kieken!
Wat is dat knikske beteuterd, woarbij mooi Franske: ’t Gemergen zeit.[66]
„Is dat oe jungske, vrouw Bikkers?” vroeg Harmen onnadenkend, waarop de een-en-tachtig-jarige vrouw al de: He’k z’n lêvens! en Heere bezwiekes! lucht, die haar in dezen oogenblik ten dienste staan.
„Zooveul as oangenome nicht doar we niks veur rêkenen en doar ook weinig van te hoale zou wêzen,” zegt Sander: „’en dern as goud; en veur moeder! niewoar moeder? doar za’k ’r veur zêgenen zoo trouw as ze veur grootmoeder is.”
„Schei moar uut oome,” komt Franske, die met den takkenbos bij ’t vuur gehurkt en den rug naar de menschen gekeerd, de bleuheid deur ’t schorsteengat joagt: „schei moar uut; as ik veur grootmoeder Grade niet deugde, dan zou’k ’t lêven niet weerd zin.”
„We weten ’t wel soam, niewoar Franske!” zegt de oude vrouw, terwijl ze heur breikous dichter bij de oogen houdt, umdat drie stêk zin gevallen.
„Trouw veur oud: trouw veur jong!” zegt de weduwnaar, en hij knipoogt tegen den oom. Maar, Sander ziet slechts.… hoe Homan doelloos met die guldens speult en over de toafel tuult.… Doar ha’j ’t al!overde toafel—vande toafel—op den grond.… tot bij.… bij.…? Woar was ie geblêven? tot onder de vuurploat!
’t Is moeder Grade die „Si! si!” zegt; ’t is haar zoon die opgesprongen, en met zijn hoofd op den steenen vloer rustende, naar het stuk tuurt, het geldstuk, dat tusschen de afgebrokkelde steenen ligt. ’t Is Franske die op Sanders aanwijzing met een houtje vruchtelooze pogingen doet om den gulden er uit te werken, en eindelijk den Homan heurt schoateren van ’t lachen, dat er zooveul spuls um één gulden gemoakt wordt,—woarbij ze ’t niet loaten kan um ’en schalksch eugske noar ’em op te sloan.
Franske! ’t Is jammer da’j dat lach-eugske hebt opgespeuld. Jammer! Dat ééne lach-eugske het oan Harmen—den vremde—gezeid, wa’j giester toen de moan scheen, veur Kobus niet weten woudt; toen zelfs hei’j ’t laster genuumd dat oome Sander knieperig is. Franske! dat ééne lach-eugske doar lacht ’en duuveltje um.
Zoo arg?
Zóó arg!
„As ’r moar één penningske zuuk is, leert de Schrift, dan keer ie ’t huus wel met bêzems,” vermaant Grade.
„Ik heb ’em!” roept Sander en toont den eigenaar het weergevonden muntstuk. Homan echter had liever ’en bitteren borrel, of, al was ’t moar ’en kummeke koffie ien plaats gekregen; as den Bikkers bij hum was gewêst dan had ie minstens ’en fiene fles achter de knoopen gehad.
Franske heeft geen tijd om langer te toeven, misschien is de wenk van oome Sander haar niet ontgaan, en, met een: „Mergen soam!” tot den vreemde, wil ze vertrekken.
Maar wacht, Harmen vindt—wat er wel meer vonden—dat die blonde dern ’en weergoais poar eugskes had, um van de kuultjes ien de wang’ niet te sprêken: „Heisa Franske!” zegt Homan: „ik bin erstens hier gekommen um met Boer Bikkers ’en zoak te[67]beklinken,”—dubbelzinnig woord, moar Sander vuult ’em niet—„en voorders um olluu kennis te moaken. Eerda’j goat, heur is hier: zoo gauw as’k op ’t Wilderveld heel thuus zal wêzen, dan vroag ik de buurt op ’en moal doar ie ’t kastentuug op oan kunt trekken.… Za’k verzinke! as ’t niet woar is.”
„Ho! ho!” zegt Grade.
„Loat moar loopen, moeder,” herneemt Harmen: „wa’j te stief trekt duut zeer. Mien hart is geen moordkuul. Nou heur dan, blondje; ’k wil d’r geen vluuk op doen—vluuken is zund, niewaar moeder?—dat de been’ niet van de vloer zullen; Franske ku’j dansen?”
„Nee mins, nee!” bromt Grade onrustig. Sander ziet schichtig, en Franske heeft een kleur als vuur nu ze zegt: „Nee, ikke niet.”
„Niet dansen! zóó’n dern niet dansen!” roept Homan: „dan mot ’et jongvolk hier ien’t darp wel kloasgoed wêzen, as ze zóó’n karmispop ien’t hökske loaten!Ikzal ’t oe leeren.—Blief nou hier!” vervolgt hij opgewonden dewijl hij bespeurt dat Franske—ondanks zijn vroolijke toespraak—de keuken wil verlaten: „Loa’k nou uutsprêken.…” Maar—Franske blieftniet. Homan wendt zijn wichtig lichaam naar de zijde waar zij ontwijkt; doet een greep naar dien kant om haar tot stilstaan te nopen; doch.…krak! de leuning van den ouden stoel ligt gebroken, en Homan, die zich aan de tafel heeft vastgegrepen, doet een uitroep—dien we moar weg zullen laten—en schatert van ’t lachen.
’t Gelach is niet algemeen. Moeder Grade begriept ’r niks van: „Zoo’n rauwe mins, ’t was meer as arg!”
Sander heeft de grootste moeite om een verwijt op de lippen te smoren; ’t lukt maar ten deele. Homan—de vremde—loopt vrij; Franskes „gedrêj” krijgt de schuld.
En Homan, ’t is ’en oarige kerl. Wat trekt ie vremde gezichten dat Franske ze zien kan; en eindelik.… kiek, doar vat ie de tien guldes die nog op de toafel liggen: „Hiér mien dern,” roept hij luide: „wat ik brak, doar hebt gij geen schuld oan. Hier! jandorie! koop doar oe grootje ’en spiksplinterneie en mekkelikke leuningstoel veur, en dan wuns ik, dat ze d’r lang nog krek zoo mekkelik in zitten mag, as loater dóar—en Homan wees naar boven—ien Abrams schoot.”
’t Was voor ’t eerst—terwijl Harmen naar den zolder zag—dat het geknets van den houtworm zijn aandacht trok.… ’t was sterk, zóó sterk, asof ’r twee van weerskant oan ’t knetsen woaren.
„Die balk mot ’r uut buur Bikkers!”
„Joa Homan, dat mot ie!” zegt Sander: „moar reperoasiekost veul!”
Zoo even is de nieuwe buur Harmen Homan het hek van De Kniehorst weer uitgereden. Dat wachten op haar meester zal der arme bruine geen goed hebben gedaan; haar kuchen onder ’t loopen doet Harmen besluiten om—uut bestwil—nog is flink de zweip ’r over te leggen, en kou en ongemak noar buute te joagen.[68]
Terwijl Harmen naar ’t Wilderveld rijdt, treedt een ander persoon de keukenkamer van de Kniehorst binnen. Franske kent hem heel goed. Maar toch, zij bleef op de deel, niet ver van de deur der achterwoning, en, leunt er op een gavel waarmee zij daareven het stalvee hun sober maal heeft voorgelegd.
Die houding, die blik naar de half openstaande achterdeur, men ziet het dat zij luistert; niet slechts met haar oor, neen, met haar geheele ziel.
Kobus zou ’endeunjefluiten as ’t goed was; Franske most dan moar binnekommen.—Franske luusterde.… Kobus floot geen deunje. Franske meinde.… Nee, ’t was ’en tocht die ’t roeste hengsel van ’en deur dee fúpen. Niks.… alweer niks.… ’t Was ook onneuzel: vierhonderd guldes! Oome Sander, en vierhonderd guldes, dat waren er krek vierhonderd en één. Joa, as ie ’en kerl as dien Homan was …!
Moar nou.…? Heur: Doar klost ’et ien ’t achterhuus! doar kumt Kobus: ge hoeft niet te vroagen. Zie moar: ’t heufd noar de lêgt; ’en hoagelschot van honderd nees; krek ien ’et hart. ’t Was arg roak gewêst. Kobus floot geen deunje.
Wát ze proaten die twee.…? Veul oarigs was ’t niet. Wóár ze liepen met mekoar.…? Heel wied was ’t ook niet.
’t Is weer avond. Even als gisteren ziet de maan vriendelijk op de Betuw neer en bestraalt er met haar zilveren glans zoowel het oude erf De Kniehorst en de nieuwere hoeve Het Wilderveld, als het vriendelijke kerkje dat midden in het dorp staat.
Wanneer ge des avonds om tien uren op De Kniehorst komt, dan is er gewoonlijk geen licht meer te vinden. ’t Is klikke voor tienen. Zoo even verliet Sander Bikkers na het „Genacht” tegen moeder en Franske, de groote keuken. Hij heeft de deur van zijn kelderkamer van binnen op den grendel gedaan, en verzekert zich dat het kleine vensterluik—goed sekuur op de knip is.
Sanders slaapvertrekje is een langwerpig vierkant, waarin wij niets dan een bedstee in den muur, een stoel er voor, en een ouden meeltrog, die voor bergkast en tafel dient, in een hoek ontwaren. Zie, nadat Sander de lantaarn, waarin slechts een luttel oliepitje vlamt, aan een haak, die aan de lage zoldering is bevestigd, heeft opgehangen, opent hij het slot waarmee de oude meeltrog gesloten is.—Terwijl de linkerhand het deksel naar boven houdt, reikt de rechterhand tot op den bodem. Wat hij daarbinnen zoekt heeft zeker een vaste plaats, althans de hand wordt dadelijk weer zichtbaar, en, wat zij te voorschijn haalde.… gij raadt het.…? Een verborgen schat. Juist! Wel diep verborgen voor hem die in ’t blinde tast: Bikkers heeft den bijbel er uitgehaald—den biebel woar ie gewoon is um trouw, véúr ’t noar bed goan, ’en kapittelje ien te lêzen; den biebel die moeder Grade hum gaf toen ie lid van de Griffermierde[69]Kark was geworden; den biebel woar moeder Grade eiges veurin had geschreven:
„Deez bijbel aan mijn zoon Sander, van zijn moeder,Lees er altijd in, en wandel, in den Heere, den Albehoeder;Opdat gij sterft zalig. En leef hier op aarde,Niet iedelik, maar zuinig, opdat gij voor den ouden dag wat gaarde.”
„Deez bijbel aan mijn zoon Sander, van zijn moeder,
Lees er altijd in, en wandel, in den Heere, den Albehoeder;
Opdat gij sterft zalig. En leef hier op aarde,
Niet iedelik, maar zuinig, opdat gij voor den ouden dag wat gaarde.”
Moeder Bikkers heeft wel eens gezegd, dat meester Meijer—die ’en wiesgeleerd mins was gewêst—dat gedichtstuk beriemde, „moar,” had ze er dan ook altijd bijgevoegd; „mienbeduuling het ie ien moat gebrocht, da’s woar, en zóó zou’j kunnen zeggen dat ikke ’t gemoakt had.”
Grade! beste brave trouwe ziel!slechts jammer—dát zeiden wij reeds eenmaal, en nú, nu voegen we er bij: Jammer dat ge met uw helder hoofd—in vroegere jaren—het anders wel schoone woordzuinigheid, bij uw kind te veel op den voorgrond hebt gebracht. ’t Was voor Sander niet noodig geweest.
En nu, stil, hij leest.—Wat?—Ten vervolge woar ie giesteroavend gebleven is. Weet Sander wát hij daar las? Ho! daar rollen hem te veel andere denkbeelden door het brein.…
„’En mergen best uuterweerd ien ruil veur ’t schroale meulenstuk, en vierhonderd en vieftig guldes toe!—’t Geld nog is zien.”—De rechterhand daalt weer in de meelkist: „Hier he’k ze.”—Hij lacht.—„Eerlik geld; gebooje geld; opgedrongen geld! Zou’k gek zin gewêst?—Den Homan! zoo’n roare kerl lêft er geen tweede. Moar die riek is mot rejoal wêzen.—Vierhonderd vieftig! Asof’t uut de loterij kwiem. Doar speul ik niet ien; woagen is zund.—’En oarig gezicht!—De keukenzolder mot gereparierd worden. Ze zeggen dat ons bouwland wel ’en bietje uut de voag leit; goed, tegen de leinte ’en honderd voet mest d’r ien; en dan ’en poar stuks vee koopen.
„Moar die keukenzolder.…? Och, ’t zal onze tied wel uuthouen; die dán kumt die dán zurgt.—Méér vee? Evel al noaloop genogt, ’s weinters dat duure heuj!—Mest? ’t Kos wel.… moar, as de hoagel kumt, alda’j dan ’t beste gewas hadt, dan bi’j toch kedielje—Kobus.… Franske.… ’en veurschot van vierhonderd guldes.…?—Of zemienveurschotten zouwen as’k verlêgen was? Trouwen is hongerliejen. Moeder zou weer goejig gewêst zin en joa gezeid hebben. Asiktegenwoordig den duum op ’t loadgat niet hieuw! Nee nee, ze zullen niet vliegen!—En toch, as ze d’r gelukkig mee wieren.…!?—’En lomp mins die dat fooze pampiere geld het uutgevonden. Mergen wisslen veur blanke guldes bij den ontvanger.”—Sander lacht—Iets later: „As Franske toch met Kobus gelukkig ien trouw kos worden.…?—Nee, nóg ens: trouwen is honger liejen. Ik eiges, binikgetrouwd!? Woar mos ’t hen as iedereen trouwde!—Koatje?—loa’k oan Koatje niet denken; ’t is lang gelêje; ’t was ien ’en dolle vlocht. Getrouwd! Goddank da’k wiezer was. Koatje:.… Tien joar getrouwd.… acht kienders.… doodêters.…[70]geluk d’r mee!—Loat Kobus bij ’en ander um de vierhonderd guldes goan.—Dóár kumt ’en denkbeild:
„As den Homan ’t geld oan Kobus wou schieten!!Dat was ’en ding! en die Homan was er krek ’en kerl veur!
„As Franske trouwde dan zou moeder heur wel missen. Wat schoai! Zou ik veur moeder niet voldoende wêzen? ’k Heb heur lief volgens ’t hart en ’t gebod.—Franske’s wark? Dat kos ’en dernje tusschentieds veur ’en dubbelje ’s wêks wel doen.…
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
„Nou mosten die briefkes is vals wêzen!.… Ze sprêken van effect koopen, moar—die pampiere huuskes doar he’k ’t niet op. Bêterboarzonder ientrest, as pampier die de muus kunne vrêten.—Franske is ook ’en duchtige ien de pot; en kwiestig! Of ik ’t zeg of niet, altied mot de koffie zoo bitter as gal en ’t brood ’en duumdik gebotterd wêzen. Waks had weer ’en korst weitebrood ien’t hok liggen. Wie anders zou ’t hum geven as Franske.… ’k Wou da’k de dern de vierhonderd guldes van Homan bezurgen kos. God gaf dat ze gelukkig wier met Kobus!.… As ze ermoei kreeg.…!—Jong! wat ’en ienval:.…Met den Homan zou ze nooit geen ermoei kriegen! Da’s ’en kerl met ’en rug. Wát ze proaten—hier,hierliggen de bewiezen—’k Zou geen nood hebben van: leenje buur, of „oome we zitten zoo verlêgen”.—Verdrêjd! Met Homan! Franske zou binnen, en wij veur ’t stutten bewoard wêzen! Hie keek heur wel lonksig oan: dat dee ie.… hê hê!—moeder zeit: „Rauw ien de mond”, moar moeder ziet altied op mien; en ikke bin zêjig van toal. As den Homan Franske is nam! hêhê! ’k Wor wel duuzend pond lichter. ’k Had den heelen dag zoo’n stuk op de moag.—Loa’k ze moar weer wegsluuten die briefkes; mergen blanke specie ’r veur, en alles bij ’t andere, op zied.… Nee, ’k roak ’r nooit oan, krek of’t ’r niet was. De boerderij mot toch de boerderij bedruupen en as de oogst meelupt, dán kuwwe oan de keukenzolder prakkezieren.—’k Zie dankboar oan God, da’k nou weer zoo’n klein kaptoalje zuuver en glad op zied kan leggen: veur moeder.… veur den ouwen dag—’k Wou da’k voor mien geld, ien stee van de ouwe mêlkist ’en sekuur huuske had, doar niemand arg ien kreeg.—Ien de grond.…!? Moar dan is ’t zoo uut ’t oog.—’k Zal ’r nog is riepelik over denken. Riepelik! Ien ielk geval: ’t geld blieft mien, en Franske zal toch geholpen worden.—’k Het moeder nog op de koop toe, ’en neie stoel bezurgd. Joa, ’t kwiem eigenlik deur mien. Moartien guldesveur ’en stoel!—Veur drie guldes ku’j d’r ook een kriegen; ’en bovenste beste. De zeuven guldes die overblieven doar za’k Franske kiepen veur loate koopen, dan het ze ook ’en oarigheidje; de eiers zin duur.—Moeder sprak van den erme: „D’r kos veur den erme wel wat op overschieten,” zei ze.—Die den erme geeft, leent den Heere! ’t Is geen wegsmieten; néé!”
Sanders hand die met de bankbriefjes in de kist was verdwenen komt met een geldzakje weder te voorschijn: het schuifje wordt geopend, en terwijl hij in ’t zakje tast, woelt het nogmaals door ’t[71]brein.„’En cent van de gulden, dat zou vier guldes vieftig wêzen. ’En mooie kemeelie! Vier guldes vieftig!—As ’t is twéé guldes vieftig, zoo’n blanke rieksdoalder was.—Hier he’k ’r één.—’t Is toch alstee!——Zund’ dat ze die ouwe species hebbe opgesmolten; ’en acht en twientig was krek zoogoed veur ’t karkezekske gewêst. Nog al onderscheid tusschen zoo’n rieksdoalder en ’en acht en twientig. ’En gulden is ook kwiestig genogt. Wacht——o, ’t is ’en tienstuuverstukske. Ge zoudt ien ’t gevuul d’r op stoan dat ’t ’en gulden was.—’k Geef duk oan ’t nachtmoal één kwartje;—ze zeggen dat de ermen hier riek zin.—’En dubbelje.…!? ’k Mot ’r nog een van simpel Janneke veur twee bos verkesstreuj hebben; dan kan ’k dát wel gebruuken—’k Het geen hoast!—Vort moar, en weg met ’t licht; fuut!”
’t Is donker in het kamertje; de uitgeblazen oliepit verspreidt een onwelriekenden walm. ’t Is donker, heel donker in Sanders slaapvertrek; maar toch—daar boort nog een lichtstraaltje uit de keukenkamer, waar Grade bleef met Franske.
„Zu’j dat licht uutblazen!!” roept Sander verbolgen.
’t Lichtstroalje verdwient.
’t Is heel donker in Sanders kleine slaapvertrek.—„As simpel Jenneke dat dubbelje niet betoalen kumt, dan zou’k die bossen streuj moar um Godswil loaten.”
De maan, die buiten zoo helder blinkt, zendt nog een glimpske door ’en vensterreet in het donkere kamertje.—Luiken sluuten dàt ku’j. Hemellichten uutbloazen, Goddank! dat geet niet.
Sanders geroep heeft Franske erg doen ontstellen.
Ze had ien heur nachtjekske bij ’t venster gestoan, en—ien gedachten ’t heele lamplicht vergêten.
Franske kan, nadat zij ’t licht heeft uitgedaan, niet rezelevieren um ien bed te stappen. Grootmoeder sloapt al. Franske vuult zoo’n gloed ien ’t heufd, en ze prakkeziert: „Oome Sander? ienhoalig mins!.… ienhoalig? nee, gierig! vrekkig!—Het ie van mergen geen slomp van geld gebeurd? Joa dathet ie!—Mins!—Wat bi’j ’en lillik mins! He’k ou dóárum altied nog veurgesproken?
„Oan grootmoeder,nietoanoubin’k hier alles verplicht. Ze wou ’t nog oanbeuren,” zei Kobus.Neewas ’t enneebleef ’t.—Kobus was kloazig; ’en ander zou van zich áfgeproat, en, as ie arg verliefd was gewêst, hebbe oangehouwen. Niks ’r van. „Ge hebt geliek gehad Franske,” zei die, „oe oom is niet gierig, moarhiekos mien niet helpen; misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.”—Niet gierig!!—Lachte Kobus toen ie ’t gezeid had, of—zou ie stêkebliend wêzen? „Loawe hopen!” zei die weer: „God weet wat goed veur ons is.”—Dàt duut Ie; dàt he’k altied geleufd; moar—a’j zóó sprêkt, da’s koeligheid, da’s onverschilligheid!—Kobus? Vroolik is ie niet: en van hum gekregen.…? Ens, ien de twee joar, ’en zesstuuvers-warkdeuske. Nee, scheutig is ie niet; anders toch ’en goeje jong, eerlik en zêjig. Moar die woorden: „Misschien zou’k ’et óók niet gedoan hebben.…?”[72]
„AS IE IS.… GIERIG WAS!!! Gierig! zooas die, dóár!”—Franskes oogen hebben zich bij de laatste gedachte naar de zijde van Sanders kamerdeur gewend: „Gierig.…! hu!!.… Den Homan da’sgeengierige. Zoo’n vroolik oog! Hê wat andere oog’ as van den dieje.… dóár!—’t Gastmoal!—Dansen!
„Knieziger hofstêj as De Kniehorst leit ’r geen uur ien ’t ronde: donker, lêg, wrak!—Heur den houtwurm is knetsen.—’t Wilderveld is de mooiste hofstêj van ’t darp; groote gloas’ ien de roam’; één koamer met behangselpampier!—Wat lachte den Homan toen oome noar de gulden zocht. Hie kniepoogde.—’En poar mooie blauw oogen!—Tien guldes veur ’en stoel; zóó moar, of ’t niks was.—Die beste grootmoeder! nou zal ze is mekkelik zitten. Boer Lankhorst het ’r een van dartien guldes. Al zou’k nou ’t slot van moeders karkboek noar stad brengen; zóo’n stoel zal ze hebben!—Den Homan? Noe.… wàt zou ie van mien wel denken.…? ’k Was zoo triestig vandoag, en toch, kiek, de moan hie lacht nog. Kom, nou noar bed!”
En in ’t „Onze Vader” zei Franske met ’en zucht: „Verlos mien van den booze,” en—toen ze grootmoeder Grade de dêken wat vaster tegen ’t rugske stopte, toen docht ze weer: „Dat ouwe rugske kriegt ’en lekkere stoel.… deur den Homan.… dat zou ze deur Kobus nooit gehad hebben.—Zou Kobus arg bedrukt wêzen.…? ’k Gleuf ’t hoast niet.… Och! of iemienslacht. Sloap wel!”
Franske slaapt! en Kobus?
Kobus loopt.—Al sedert het middaguur heeft hij geloopen; van D. naar R. en van R. zal ie mergen bijtieds wiejer noar T. goan, um, as ’t wêzen kos, nog ’s oavends bij nêf Huibert te kommen, nêf Huibert, die hum meuglik met de vierhonderd guldes wel helpen kan;—went „Franske!—’t veerhuus en Franske! Franske en ’t veerhuus! ’t Wier goandeweg duuster, moar: „Wat God wil is ’t beste! dat is ’t en dat blieft’!”
’t Was Mei en ’t is Augustus geworden.
De dag is warm. Over den binnen-kleiweg is den geheelen voormiddag—’en gerij en gejoag gewêst, dat de beesten ien ’t land d’r verwonderd van kieken, moar niks anders begriepen, as dat stof ien de oogen slecht veur ’t zien is.
Hoor van achter dat geboomte, ter rechterzijde van den weg en even aan deze zijde van den molen, klinkt een blij rumoer. Hoor! de trom.… en somwijlen gillende klarinet-tonen. Stil! daar davert een Hoerah!
Waar we zijn en wat daar te doen is.…? Kom mede!
Welk een gejubel! Alweer een hoerah!—’t Wordt ons luchtig om ’t hart, en we zouden wel mee:Hoerah!willen schreeuwen—Zonder te weten! ’t Zou toch wat dwaas zijn.
„Is onmogelijk om op de hek-posten der hoeve, haar naam te[73]lezen; een eereboog is er tegen getimmerd, en de eereboog is behangen met slingers vol linten en bloemen. In ’t midden, tusschen twee vlaggen, hangt een uitgeholde monsterpompoen,—doar mot t’ oavend ’en keersken ien, dan ku’j lêzen wat d’r ien steet gesnêjen.
Aan de achterzij der nette hoeve heerscht het gejuich dat wel tot vreugde moet stemmen. Wát we zien? Hier ter linkerzijde—’en heele ris van kerrekes en sjêzen met de boom’ op de grond, en de peerds die ’r tusse liepen, oan ’t vrêten—gunds ien de schuur.
Rechts, dóar hei’j’t!—Tal van boeren en boerinnen, jong en oud, Griffermierd en Rooms, veul ’r van ien’t spiksplinternei, allemoal ien’t kastentuug, ze loopen en hokselen deur mekoare; veul kieken ’r noar de hugt; naar ’en poal;—niet noar de poal van ’t uiversnest, woar boven op ’t jonge uiverke ’t vliegen prebiert: woeps! fladdereflats! met de spillebeentjes noar boven en zoo weer noar onder; nee, noar ’en andere poal; boven zit ’r ’en zakkroonje ien; oan ’t kroonje hangen ’en heele boel dinger: ’en ham, ’en piep, ’en neusdoek, ’en zulveren tabaksdeus, ’en boek—’t is verrechtig ’en biebel, met zulveren slotjes,—en drie halve fleskes, ze zeggen: janever.
Hoerah! Zie, doar hèt ’r een al klimmend den neusdoek gegrepen. Wat loater het Kees, bijgenuumd „groanjepik”, den biebel gevat. Den biebel tussen borst en kin geknepen duut ie nog ’en greep. Doar het ie ’en fleske! „Hoera!” roept Kees, en—mettweekumt ie onder.
Op zied!—Kom mee!—Veuruut!.…