106.Quo meliùs intelligat lector mearum rerum statum, de situ insulae et varietate tempestatum quaedam sunt dicenda. Insulae latitudinem (quod Geographi appellant) satis compertam habeo : poteram sanē in stellâ Polari observandâ errare, sed non multum : gradūs, credo, habebat duodecim (12°) ab aequinoctiali circulo, Septentriones versus. De longitudine nihil pro certo confirmare ausim : arbitror tamen atque autumo eandem esse atque insulae quam Portum Opulentum (Porto Rico) appellant Hispani. Nostris vero in chartis nihil omnino hic denotabatur : porro quaenam sit meae insulae longitudo geographica, minimē nunc rēfert. Propter tempestatum notitiam satis est tenēre,bis in anno solem super verticem insurgere, ultimo fere Aprilis die, sextoque fere Sextilis. Intra hos continuatur aestas, quae tamen imbribus satis violentis dividitur. Imber quotidianus ac modicus fere ad finem Junii mensis cadit, sed ipso in fine est sanē immodicus. Post hoc siccitas et calor subsequitur. Maximos autem calores in tertiâ fere parte hujus aestatis pono ; vel, si ad amussim denotandum est, triginta sex dies ab Idibus Quintilibus perdurat aestuosum tempus. Hos intra dies rarior est pluvia. Quiescit ventus triduum vel quatriduum ; tum vespertinus turbo sanē violentus, attamen gratissimus, aëra recreat. Hic rerum ordo fervoribus moderatur, longo mense amplius. Tandem summa aestas disturbatur et quasi convellitur horrendis et pervicacissimis turbinibus, seriori in parte Sextilis. Hinc procellosum illud mare, quod nostram abripuit navem. In Februario item mense debent expectari procellae ; sed neque harum tempus praefiniri potest neque violentiâ compares sunt aestivis. In tempestate procellosâ abundant fulgura, post quae frigus ossa penetrat. Sed haec frigora si excipias, jucundissima est aëris temperies. Pluvia ut plurimùm cadit tenuis ac dulcissima tres vel quatuor horas unoquoque māne per plures anni menses. Nisi per tonitrua, veste ad defendendum frigus non opus est, sed contra solem vestiendus es. Attamen post nimium fulgur Caurus ventus plures per dies mirum frigus incutit, sed semper citra gelu. Nec calores conqueror. Lusitanum vel Anglum hominem equidem credo, si neque tēmētum imbibat et carne parcissimē vescatur, (id ipsum apud Mauros didici,) totum per annum posse laborare salubriter, modò per maximos fervores prudentiam adhibeat. In hieme certē (id est, dum sol a meridie stat) si nimium exuaris vestimentorum onus, ipsis in Angliâ Anglis ad laborem par eris. Spirante Cauro post fulgura, lacernâ, ac spissâ quidem, carere neutiquam potui : ignem aliquoties fovebam, sed rarò.107.Ego autem quodam die quum pluvia maturē destiterat, cymbam ingredior remigoque non sine timore circum illud promontorium quod caeruleam terminat rupem. Plurimas palmas video, quas credidi ejus esse pretiosissimi generis, quod vulgo Nux Cocus appellatur. Multae aliae arbores fruticesque mihi ignoti illic stabant, sed ipse littoris acervus Portum meum referebat. Tantùm omnia hic ampliora atque uberiora. Dealgâsaepius memoravi. Aliud nomen non succurrit ; etenim nostratibus viris res ipsa ignota est. Hic denoto, algas illas, ut plurimùm, non marinas fuisse, sed maritimas, ultra summum aestûs terminum. Hi reptantes erant frutices, diversi generis ;hibiscos, acanthos, conjecturâ dixerim. Sanē erant pulcerrimi, puris distincti foliorum ac florum coloribus.108.Deambulo in littore, cocos admiror : multum cogito ac vescor spe. Subitò memini remos vel optimos e coci trunco fieri, scaphamque meam remis carēre. Sĕcurim mecum habui. Unam e minimis cocis stătim exscindo atque obtrunco. Caput hujus in cymbam congero, ipsam destino fune trahendam. Sed quum volo redire, aestûs recessus me impedit : nam circa promontorium, ubi fuerat mare, nunc saxa longiùs excurrebant, quae metuo circumire, ne in profluentem aliquam marinam implicer. Tandem super saxis ingrediens, flexuosum reperio iter aquae, in quo cymba natare possit. Hanc traho, saxis ipse insiliens. Postea truncum illum super humeris asporto per eandem viam ; mox, cymbam ingressus, me atque mea omnia domum laetus reporto.Caput (V.) Quintum.109.Pluviaquoties caderet, intus me abdidi, et in excolendâ domo satis habui operis.Armamentariummeum praesertim cum exultatione cordis aspiciebam. Arma igniaria cuncta, rite emundata, perfricata oleo, hamis ad muros suspendi. Mensam fabrilem suo in loco constitui ; juxta hanc, repositorium fabrile : in angulo, ferramenta agrestia. Quotidie suum quidque in locum severissimē repono, experientiâ doctus sic facillimē quidque inveniri, ubi festinato opus est.110.Porro inpenariâacculinâmulta ordinavi. Scalas quas ad cubiculum intrandum adhibebam, compagi cuidam ligneæ per hamos annulosque sic annexui, ut, super his astans, carnem suprà ⸤procul felibus suspensam⸥ possem attingere ; possem quoque disjungere scalas, quoties vellem. Quando memet objurgo propter nimiam carnis cupidinem, respondeo, me ipsis felibus consulere, ne suum ipsae cibatum deperdant. In penariam cellam dolia item atque arcas plures collocavi : alias quidem in fructuario meo. Ceterùm pro culinâ sumseram ejusmodi cavernam, cujus in angulo erat quasi focus naturalis. Rimam quandam vidi, per quam fumus exire poterat : hanc ferreo vecte amplio. Porrò foramen majus effodio suprà, ne fumus per culinam vagaretur. Exibat autem in alteram minorem cavernam, quam profumariodestinabam. Hîc carnem suspendo, siquam induratam velim. Tum fumus, hôc modo diffusus, minus erat me proditurus : nam velut nebula in rupepoterat videri. Inlignarioautem meo, quidquid ligni ex nave deportaveram, et quidquid materiem ignis habebat, illud omne reponebam. Vela quoque huc deposui, sed parùm contentus loco.111.De corpore curando quædam si narrem, ignoscet lector. Quae sequuntur, plures ad menses, immo annos, pertinent. Dixi me sub aquâ marinâ, post tertium in insulâ diem, vestes immundas lapillis oppressisse. Posteā reputabam,—si vel saponem*haberem, operæ non fore pretium has nostro more in splendorem recolĕre. Spurcitiem vestimentorum non e colore consistere, atra essent an candida, sed e cutis excremento, quod quidem salsâ maris aquâ optimē amoveretur : mănibus autem ac sapone fricatas, deteri vestes. Quapropter has ipsas, solĕ siccatas, iterum postea induebar. Deinde etiam simpliciorem excogitavi viam.—Postquam expertus sum, vespertina natatio quantum reficeret corpus, decerno, sub solis ocasum unoquoque vespere, ipsâ in tunicâ,*cum feminalibus linteis ac tibialibus*[H](id est, tegumentis crurum gossipinis) denatare in portu meo. Egressus aquâ, exuor vestimenta, contorqueo manibus, suspendo, alia induor. Illa altera māne sicca invenio. Itaque recente semper vestitu pernoctor. Sanē per summas pluvias aegerrimē siccabantur res : tali in tempestate madidas vestes in culinâ suspendebam.112.Praetereā, cuti fricandae do operam, neque caesariem prorsùs negligo. Sciebam enim, inter barbaros, si quă sit gens sanitate, proceritate, decōre corpŏris insignis, hanc praesertim cuti curandae semper dēdi ; sin autem me illuvieï permisero, in nullam non spurcitiem posse delabi. Equidem e navĕ meas habebam mappas atque mantilia cum sudariis. Mappae detergendae corpori nimium lēves erant ; mox in caloribus has adhibui ad genas protegendas, Arabum Scenitarum more. Mantilia, ut quae villosa maximē, dum durabant, prae ceteris approbabam.—In capillorum supellectile nihil egomet habueram, praeter unum pectĭnem atque unam scōpulam setosam : sed totidem, quæ magistri navĭs erant, avexi, pluresque nautarum pectines. Nautis scōpulae nullae erant. Scōpulas equidem magni aestimabam ; nam diffisus sum posse reparari. Barbae, ipsâ in navĕ, semper promittebantur ; nec in meâ insulâ me radebam, quanquam haberem novaculas ; sed forfĭce identidem tondebam leviter aut capillos aut barbam.113.In tempestate procellosâ, praesertim post fulgura, propter frigus Cauri, quoties desisterem ab opere, lacernam induebar, necspernebam ignis solatium. Sed tum maximē poteram laborare. Nova gramĭna aut radices aut viridem zeam, optimâ caule meliorem, aut ligna reportabam ; porro utrumque tramĭtem quô in summam rupem evadebam, comparabam in melius. Quippe rubram super rupem sperabam fore ut trahŭla tandem subīret. Quodam die imber superveniens infulam capitis meam humore saturavit, et, tergo profusē madido, caurus ventus acerrimum mihi frigŏris sensum incussit. Domum cucurri magis quàm incessi, mutatisque vestimentis deliberabam. Serĭca mea umbella e navĕ in promptu erat ; sed ubi manūs esse debērent līberae, hâc ūti non possem. Inter pluvias nimium sensi solĭs fervorem, nec infulâ potui carēre. Hîc omnia narrabo quae excogitavi, quanquam plures per menses.114.Caprarum pelles servaveram. Sanē molles erant et delicatae. Harum lacinias duas commodâ magnitudine abscĭdi, quae pro cucullo forent. Junxi suprà, a fronte usque ad occĭput ; inde per cervīces defluere permisi. Ipsâ in dorsi spinâ duplices cadebant, contra pluvias solemve umbraculum. Caput atque adeò infulam comprehendebant arctē. Quoniam femineae quas habebam acūs tenues nimis erant fragilesque, idcirco sarcinarias adhibebam acūs*cum tenuissimis funiculis : his satis bene consuebam. Sed depsĕre volo internam cutem, quod quidem artificium parum cognoveram. Ego autem cinchonam aquâ decoxi lento igne, ut aquae remaneret quàm minimum, quàm maxima autem foret ejus potentia. Mox infudi in ferreum artillatoris ferculum ; superpono pellem, ut interior pars imbibat cinchonam. Post biduum, longulo ac lēvi lapide, quem pro magĭde*[I]aestimabam, oleum pice imbutum imprĭmo atque infrico in pellem : jamque pro depstâ accipiebam.115.Etiam summis in caloribus vix sufficiebat tunica,[J]nam contra insectas tibialibus[K]erat opus. Sed dorsi quoque tegumento carēre nequâquam conveniebat ; id quod probē sciunt Lusitani. Atque erat mihi sagulum Lusitanum vel optimum, nisi quòd propter nigrum calorem radios sōlĭs imbiberet : quare aut albis testis marinis aut spinis fortasse hystriceis vellem sanē dorsum obtexĕre. Jam, quoties humeris quidpiam portandum erat saltem asperum ac grave, suffarcinamentum desiderabam, ne excoriarentur ossa. Intellexi spissâ tegete esse opus, quae humeros, si onus portarem, defenderet ; porro solem pluviamve repelleret, nec imbiberet calorem.116.Tale tegumentum demùm contexui, postquam juncos cannasque insulae paulô meliùs cognitoshaberem ; neque ullo vestimento superbivi magis. Contra calores superficiem tegetis madefaciebam ; inde frigus gratissimum me recreabat. Item mappas ac lintea ⸤quantum possem⸥ reservans, roscidis foliis callide obvolutis amicior caput, unâque deligo fasciâ sive taeniâ. Quoties ex laboribus ac calore requiescerem in umbrâ, poteram, detractâ infulâ, crines madefacere : tum vero assumebam cingulum, ne in viscera admitterem frigus. Sic caput frigidulum erat, corpus tepidum.117.Scapham autem, mense Decembri nondum finito, gestio instruere. Coci truncum, quem deportaveram, cortice exutâ, difficulter sanē secundum longitudinem dissecaveram serrâ, et in remōrum formam magis magisque caedebam. Etenim cymbae remi tanquam pro exemplare prostabant. Ad remigandam quidem scapham sex homines cum sex remis adhibebamus, quatuor ad minimum. Ego, unus homo, duo ingentes remos moliens, nihil possem contra fluctūs vel contra profluentem maris facere : attamen restagnante mari ac vento, unus prope debilis remex aliquantum usui foret.118.Circa Kalendas Januarias serenissimâ in tempestate mālo veloque scapham instruxi. Ancoram ejus cum arcorali atque illâ arcâ, item tollenonis ferramenta, jamdudum ex arenis recuperaveram. In portu saepius exercebam tum vela, tum remos ; hosque in melius figurabam. Quorsum haec, nesciebam equidem : enimvero nisi perquam leni aurâ non auderem exitum ; sed in scaphâ videbar quasi novam quandam tenērĕ vim, necnon ipsam navigandi artem inani amore fovebam. Mox operae, quam priùs in scaphâ navaveram, diffisus, iterum carinam sarcivi. Ubicunque rimas metuo, argillam pice oblĭtum firmissimē infercio, donec omnia viderentur tutissima.119.At marinas profluentes, si quae essent requiescente vento, volebam propter scaphae salutem cognoscere. Has ut explorarem, clementissimo sub vento, ulteriùs ⸤meridiem versus⸥ in cymbâ processi. Ecce autem, quando duo ampliùs millia eram a terrâ, jugum montis longē altius quàm excelsus ille collis a quô ter, quater prospexeram. Ab hôc monte terram opinabar sensim desidere usque ad hortos meos. Jam video, si insulam ac maria rectē prospectare vellem, montem illum esse conscendendum ; idque meditor. Posteā recordor, me ipso a colle eundem vidisse montem, sed tantam esse ejus altitudinem tunc non suspicatum.120.Quanquam neque mites vellem feras timore mei implere, neque prodigere nitratum pulverem, decerno tamen exercendam esse jaculandi artem, ne obliviscar, neve ipsa arma robiginecorrumpantur. Versicolores quidem aves, quales fere inveniebam, vix me fugiebant ; sed aquaticae quaedam volucres, nostris non valdē dissimiles, omni astutiâ ac metu evadebant me. Has credidi advĕnas esse, assuetasque hominibus : praecipuam earum sedem posteā conspicatus sum. Ego autem has pro cibo et propter teli exercitationem occīdo. Anătes erant, ansĕres, olōres, plumis formisque non omnino nostrarum ad instar, porrò plurum inter se generum. Has, ut plurimùm, plumbulis in orâ tantùm maritimâ petebam, ne teli fragor ceteras terreret feras : canis autem, sive in terram sive in aquam decĭderent, acerrimē eas reportabat. Si protinùs comedere non placeret, nec egērem quo canem pascerem, in fumario suspendebam. Quippe fumus et maturabat carnem et putredinem avertebat. Assae potiùs quàm aquâ coctae mihi placebant ; sed carbonem, Anglorum more, altē exstruere nequivi. Supra ignem assāre necesse erat : quare alitem, membratim concisum, filīs ferreis, tanquam verubus, trajectum, vivas supra prunas amburebam.121.Eodem fere tempŏre columbas quasdam facillimē nanciscor. Dum colle regredior obambulans, alarum stridorem audio : mox conversus volatum quasi columbarum agnosco. Hae aves in cavum saxi locum se recepēre, quem oculis facile notavi, credidique me posse illuc ascendere. Postquam cuncta conjectando emensus sum, virgam arboris ⸤abscissam pro signo⸥ terrae infigo : tum domum redeo meditans. Quantum possum celerrimē columbariam cellam, perlĕvem illam quidem, compango : hanc humero portans eundem locum repeto, post biduum. Virga illa eminens fit index ; saxum ascendo, pluresque in cavis invenio nidos, quibus ova nondum inerant. Unum nidum in columbariam meam cellam transfero ; mox advolavit columba, intravitque cellam nidum repetens. Id gaudeo, et relinquo cellam. Post plures dies reversus avem nido insidentem invenio : quam ipsâ cum cellâ motu clementissimo reporto domum ; atque illa intrepida manebat. Conjux postea subsecutus est : ambobus, ut poteram, quotidie dabam cibatum. Postea turriculam confeci columbariam, columnae innixam, securitatis ergo : nec pullos volebam mactare, sed in spem amplioris prolis reservabam.122.Cibi quidem satis superque mihi erant, si modò convehere possem. Sed quô magis ruminor, laborem deportandorum fructuum horreo magis. Hoedos in praesepe reduxeram, ne graminibus quoque congerendis defatigarer ; tamen ⸤illâ in convalle depressâ⸥ oneribus gravabar, neque trahulam poteram adhibere, propter novarum herbarum luxuriem. De tractoriisjumentis paene desperavi, videbarque in servitutem laboriosissimam devotus ; sin requiem capto, protinus mens fiebat miserior.123.Accedebat quod calceamentis deficiebar. Nautæ super nave aut nudis pedibus aut tenuissimis soleïs agebant. Calĭgas ego et magister navis habebamus, sed ego magnitudine pedum superabam. Porrò saepiùs ex necessitate mare ingredienti, corium caligarum se contraxerat. Ego autem post tres laboriosos dies, pedibus aeger, nolebam exire. Omnium rerum me taedebat. Nova luna jam intraverat. Assim ego quadratam coepi incīdere, inscriptionem quasi sepulcri designans. Talĭs erat :Rebilius Cruso,Anglorum civis,Maurorum captivus,Braziliensis colonus,Hîc naufrăgus solitarius,Hominum miserrimus,Quintum jam mensem enecor.Illud iteravi ter quaterque,hominum miserrimus. At subitò vocem quandam sensi, non auribus, sed corde : “Tu-ne omnium miserrimus ? Tu, qui summâ pace fruĕris, in pulcerrimâ uberrimâque insulâ, sano validoque corpore ! At ne te Deus Mauris iterum praedam projiciat vel morbo feriat !”124.Cohorrui. Tum reputabam : “Anne hoc illud est, quòd vates sacri summâ in solitudine afflatum Dei quaerebant ? Numne igitur me quŏque intrat ille afflatus ?” Mirē profectò agitabar. Dein memet increpui : “O fatue Rebili, sanae non es mentis. Imaginariâ sapientiâ verâque deliratione capiēris, si divinam credes te audire vocem.” Protenùs velut demortuus hominibus, vivus necessariē coram Creatore meo, mirâ quâdam ac novâ audentiâ illum compellabam, et quasi votum concipio. “O Supreme ! quisquis es (inquam), nimius tu es mihi : pavesco fanaticam dementiam. Sed dulcem redde hominum aspectum ; tum prudentiùs te cognovero, pleniùs venerabor.” Post haec tranquillior fiebam : sed periculosa esse sensi intervalla industriæ, nisi oblectatione aliquâ solarer. Quare pictam avem psittacum, si possim, capĕre ac mansuefacĕre decerno, si forte mecum colloquatur. De macaco[L]cogitaveram ; sed timui has bestias, ne maligno forent ingenio : sanē aliorum generum alii sunt mores : itaque hoc consilium deposui.125.Mox lepŏres quoque volŏ capĕre. Quippe saepius captaveram, neque ars mea processerat. Lepŏres illi (seu rectiùs cuniculi : ita credo : sed quia cărŏ leporem potius referebat, idcircoex primâ illâ nocte lepŏres semper appellaveram ;) attamen gallinarum domesticarum more se gerebant. Quàm proxime sinebant me adire, tangere non sinebant ; sed in cava terrae prorumpentes, inde me intuebantur. Laqueos instruxeram plures, sed frustrà : jam piscando experiendum esse arbitror. Super nave flagra aliquot robusta erant, quae (nam fatendum est) ad flagellandos nigritas comportabamus, si ratio tulisset. Horum tria offenderam, avexique propter lororum usūs. Nunc unius in fine hamum piscatorium grandiorem affigo.126.Virgam quoque praeparo tanquam piscatoriam, sed breviorem, resticulâ instructam : huic fasciculum tenerarum herbarum adnecto. Tres sacculos super humero portans cum virgâ flagroque, lepŏrum adeo locos. Sinistrâ fasciculum jactans, ad ludum allicio. Pòst paulò lepus incipit, ut felium catuli, persequi fasciculi cursum ac gramina ejus subinde rodere. Flagrum ego dextrâ tenens, opportunitatem rei gerendae opperior, subitoque projecto hamo, super caudâ leporem opprimo. Confestim arreptum attineo, sacculoque immersum. Tantos ille ciet strepitūs, ut ceteri accurrant mirabundi ; dumque obstupescunt, alterum verbere hami assequor. Animadverto marem esse ac feminam ; quare satis habeo, laetusque deveho praedam. Sub rupe ubi cava loca abundabant, credo non male habitaturos ; postea ad mansuefaciendos operam adhibui.126*De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam labascebant omnium caligarum coria, sensi validiore esse opus tegumento pedum : idque juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis concinnavi. E juncis, quos ⸤diversi generis plurimos⸥ in sole siccaveram, cos deligo qui lenti simul et relucentes viderentur : nam quidquid reluceret, id caunarum more pluvias optime rejecturum credidi. Ex his plicavi marsupium, cujus forma erat pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e corticibus, quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. Veterum caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum pes meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. Rudis sane hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem protexit vulneribus. Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in Braziliâ contra insectas saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte factos. Per hos non possunt culices mordere, sed spinae sentesque facile penetrant.Caput (VI.) Sextum.127.CircaIdus Januarias ad montem explorandum accingor. Lacernam capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. Mollissimos induor calceos :prospeculum*adnecto balteo. Adsumo canem. Sed ante exortum solem educo haedos, et (quod morĭs mei erat) commodo in loco paxillis destino. Tum ex convalle dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem pergo, saltum versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed continua. Sub soleâ mihi breve erat gramen,—molle, frigidulum, non impediens. Quô magis insurgebam, largior erat aura ac plena vigōris. Facile lībereque incedebam. Dextrà, caprorum video scopulos ac pascua ; sed ad sinistram magno flexu redeo, dein convallem fluminis nōtam attineo suprà, moxque hortos meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum leni deflexu contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu ⸤quamvis longo⸥ hortos adiri ; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores herbas, non modò non defessus, immò recreatus sum itinere. Ubi aquula quaedam a monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic monitus, cibis communicatis, vescor biboque.128.Ut primùm monte de summo prospexi, praegestiens cuncta admiror. Valde praeceps erat mons occidentem ac Septentriones versùs, id est, ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus pulcerrima erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus in quâ supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed per oppositos clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus tunc quàm maxime recesserat ; laetus tamen animadverto rivum se in mare effundentem, duosque ⸤quasi hujus tributarios⸥ de diversis ripis rivulos, quorum utervis scapham meam possit excipere. Per prospeculum dispiciens, facilè vidi palmas astare praegrandes ⸤ostium rivi versùs⸥ et paene ad oram maris. Postquam illàc satiavi oculos, conversus in aliam terrae regionem aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum insulae littus. Declivitas modica erat, nec continua : quindecim millia silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope ultimarum poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae ultimaeque valde erant dissimiles. Ad Aquilones Juga Caprina (sic enim nominabam) scenam concludebant, sed mare supereminebat.129.Haec dum commeditor, prospectoquecircumcircà, repente terram e longinquo videor videre meridiem versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam contemplor : demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem Americae meridianam esse pronuncio : mox fateor, nihil id ad me. Etenim talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior longe quàm haec est insula. Fac abesse barbaros homines pantherasque ; at illic si forem, aut in latissimâ atque inhumanâ arenâ projicerer, aut (quod credo potiùs) in aggeribus silvosis maximi alicujus fluvii, inter paludes immensas atque insaluberrimos vapōres. Sane haec insula prae continente illâ tanquam Paradīsus est.130.Retorqueo oculos meum versùs regnum, contentus, laetiorque ; tum directâ incipio viâ descendere, donec totu mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices observo grossulariis*[M]non dissimiles, quibus propiores clivi distincti sunt. Hos versus dirigo gradum. Magis magisque uvidum invenio hoc lătus jugi, velut spongiam ; id quod rivum perennem promittit, herbis pluvialem aquam multos per menses sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore stabant orâ, quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea colligo plura limonasque ad delicias bibendi.131.Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam vallium pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam naturalem cespite obductam conspicor, quae declivitate perquàm modicâ ⸤saltum versus meum⸥ ducit. Per hanc libet degredi. Nusquam minùs decem pedes lāta erat. Suprà ad laevam, infra ad dextram, clivus satis arduus erat, herbis multorum generum abundans, sed in fundo arboribus consitus densissimis. Agnovi protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis hâc viâ fructūs ad rupes super cavernis devehi ; nam cespes erat brevis, durissimo in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario ; jamque uno in conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans alacer, saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem illum rivulum assequor, videoque non posse trahulam sine ponte hàc transire. Sed talem pontem non magni esse operĭs judico.132.Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter pasco. Has fruges ⸤in sacculis condĭtas⸥ e nave asportaveram, sed parvi aestimabam ; nunc columbis largior. Neque unquam sane has aves neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibiimpertiebam.133.In universum aestimanti, tres partes ⸤naturâ diversas⸥ insula exhibebat,—fructiferam, sterilem, silvestrem. Sterilia ac sicca Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos inde porrectos usque ad portum meum : ultra Jugum quidnam fuerit, nondum videram. Spatio longe minimo fortasse erat fructifera ; sed ubi tantae silvae, ibi fruges aliquando esse possent.134.Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum aestu maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter usūs solito maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo nascentia colligerem ; tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare vellem, duas fere horas erat considendum. Quare cymbâ transgressus flumen, regionem ex Occidente oppositam exploro. Ostium versùs fluminis valde praeceps erat ripa, sed ubi aestus maris desinit, leniorem habebat clivum. Collis calcarius esse videbatur, alteri illi super cavernis meis simillimus.135.Simul ac culmen attigi, mare versùs omnia esse praecipitia intelligo. In brevibus herbis prostratus, caput ultra marginem rupis protendo, ejusque radices subtùs video undis etiamnum lavari. Ulterius ad Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, quam exploraveram. Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque properus.136.Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in ramis considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, hamoque deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos meos protegebam. Ille autem subito dolore territus, prorsùs exuit fortitudinem, neque valde reluctabatur. Itaque sarmento, quod in laevâ tenebam, caput ejus opprimo, mox pede inculco sarmentum, expeditoque cultello unam plumam circumcido. Ne longus sim, funiculo attentum deveho domum, asperiore capturâ nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad insidendum datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere.137.Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam e perfractis transennâ instruxeram : hic in cavo rupis degebant. Fimus caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, locos praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus dilectas defoderem. Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio.138.Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. Ut me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam ; aliàs mathematicum illum, qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat ; aliàs geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, quàm prudenter feros elephantos mansuefaciant. Equidem decapris meis ad trahulam jungendis cogitaveram, sed nondum grandes erant : harum autem opperiri ætatem, longum videbatur. Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum pariter ac ferum elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus quidem ⸤ipsius natura⸥ foret capax : cuncta in eo verti, ut feram in manu tenēres.139.Re ponderatâ, demum egressus sum, certus depugnandi. Duas succingor pistolas, quibus me in extremis protegam ; sed restibus laqueisque sum fretus. Laqueis duobus tribulos ferreos, si recte rem nomino, validissime annexueram. Tribuli autem tali erant naturâ, ut, hominis pede oppressi, trina spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ herbas comportabam eas quas maxime deligebant capri. Canem domi constringo, atque sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video capras atque hoedos ; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, (vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens.140.Ille autem neque territus neque iratus, accedit roditque libenter. Herbas in humum projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis super cornibus impono. Tribulum unum pede pressum humi infigo ; dein, antequam sentiat, inculco alterum quoque, et sub pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, in posterioribus cruribus se erigit, sursùm capite nītens : ego autem tertio laqueo pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum extraheret tribulum, quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos in aëre habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido in armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat excutere. Ego non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, subulamque*[N]grandem ac lorum expedio.141.Summâ in tranquillitate labrum ejus superius perfodio, atque insero lorum, quod annuli instar concinno, pluries nodatum. Tribulis novo in loco defixis, ampliùs paulo libertatis pedibus ejus permitto, ut amplius se defatiget frustrà connītendo. Tandem defessus, sudore perfusus, requiescit. Herbis in reticulam recollectis, surgo ; convello tribulos, appendoque cervici ejus ; tum labro traho leniter. Is, dolore gemens, erexit se, invitusque sequebatur, pedibus etiamnum constrictis, sed non adducte.142.Sic quinquaginta forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur ; sed dolore labri percĭtus, cornu me feriebat : id verò facile caveo, loro subtrahens ; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. Sane ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàcme sequitur obedientissime : quod simul atque animadverto, porrigo herbas ante nares. Nolebat rodere, sed odorem libens captabat ; jamque facile eum in saltum meum deduco. Ibi arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. Porro id nullius erat laboris ; etenim postquam haedos juxtà affixeram, mixtâ crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus.143.Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi grandes ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae sunt ; tum nova veteri admista caterva citò maerere destitit. Itaque grex meus jam caprum habebat ac capram, item tres haedos duasque juvencas capras. Ego verò cunctos incipio trahulâ consuefacere. Difficile sane est res gestas ordine stāto narrare. Quippe perpetuo variabantur labores mei, neque unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò aliquid recordans ; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam in melius. De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, inter labores multos et otii paulum, praeteriêre menses.144.Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de quô memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem nacta sunt omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem percepi. Exspatiandum decerno. Ad speculam meam (de quâ antè memoravi) enisus, progredior ut littus ad Orientem ampliùs cognoscerem. Duo millia fortasse passus processeram, quum viam quandamLunatamvideo (si sic licet appellare), quae flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ maris palmarum feraci ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter oram maritimam duo numerabam promontoria duosque sinūs : nuncTertiumhunc appello sĭnum.145.Ceteris in rebus primò nihil nŏvi exhibebatur, nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus has rebus distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas dispicio testas,—immò testudines,—diversissimas magnitudine. Id quidem gaudeo. Porro hôc in sinu palmae ita dominabantur, ut vix quidquam aliud inter arbores desuper viderim. Paludes autem longiores in rupibus continuabantur suprà palmas illas. Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non facilè circuitâ, descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, flecto sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo.146.Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē crescerent, palmarum nihil esset ; colligo, quia paludes apud me super rupibus non sint, idcircò neque cocos neque alias palmasnasci.147.Jam de grege quotidiana me incessit cura, ignarum quid sanitati necessarium foret, et quantus ac qualis hujus aestatis calor. Multa feci, mox infecta reddidi ; quae narrare non opus est. In saltu meo novum praesepe meditabar. Sed haedos non effugituros credo, retentis capro caprâque ; igitur solvo. Cănis autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul ut haedi excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, ipse ludi fit particeps : quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi aspectus sanē erat jucundissimus.148.Caper, immò capra, ut credo, brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed căni perdurat velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, ut non sine magnâ contentione cănis eas praeverterit. Neque volebant effugere ; nam iterùm iterùmque redibant. Ego vero omnium hilaritate exhilaratus, increpo memet, quòd cicures animantes tam innocenti voluptate privaverim.149.Capros hos dictito ; attamen nequaquam erant nostratium caprorum ad normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse quis illos appellaverit. Cervix horum carnosa et arcuata, armus amplus planusque, equum generosum referebat. Pellis brevissimo delicatissimoque villo sive lanugine, colore mustelino, vestiebatur ; neque seta inerat neque pīlus, praeterquàm in jubâ atque in măris barbâ. Juba fere tota in ipso sedit armo. Lacertosiores erant quàm damae fulvae ; fero potiùs cervo comparaverim. Cetera erant rotunda, bene compacta ; crura autem gracilia, ex osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua non recurva, sed propiora taurinis ; id quod arcuatae cervici credebam aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum.150.Antehàc cunctos in trahulâ exercueram, sed sine pondere : pondus nudo dorso saepius imponebam : nunc capro capraeque quotidianum laborem adjudico, si rectē possim apparare. Retinacula funalia trahulae adaptaveram, sed collare tractorium longē erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse sensi : id enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi tamen armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male res cessisset, artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus toties male rem gessi, ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. Funes demùm meos circum frontem, cornibus sustentatos, composui ; id quod si non optimē, at satis bene confecit rem.151.Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ⸤ut plurimùm⸥ devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum imbrem haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē mihi placebat, quòd cănis circumcurrere et circumscribere eas,pastoricii cănis more, magis indiès discebat. Ego autem, si longiusculē abesse viderentur, jubebam : “iret, reduceret :” quod quidem ille, quasi probē intelligens, confestim faciebat. Porro grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non necesse fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur.152.Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, puerorum nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. Hâc clarē canebam quoties gregem eram pasturus : immò, si in viâ inter trahendum capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ anteà sedulo sonabam ; neque unquam eos frustrabar, sed post illum cantum, aut cibatum illis aut potum fidelissimē afferebam. Inde factum est, ut sono fistulae libentissimē accurrerent.153.De cibo meo restat aliquid narrandum. Panem nauticum ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar ne mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic diutius mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid herbarum, aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec ponderosum sit et conservari queat, id fateor a longinquo non male importari : sed quidquid sit quô vescar praesertim, hoc omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur agellum vel angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, neque id jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non gustaveram ; sed pisces facile capio,—id quod explicandum est.154.Primò lineâ hamis instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat me. Postea pone cymbam parvum verriculum trahebam, quod identidem scrutabar, pluresque hôc modo pisces capiebam. Mox alia succurrit ratio,—ut ostium portūs verriculis trajicerem ; idque feci, quamvis difficile erat valida ferramenta in scopulos illos (Postesquos dixi) infigere. Clavos spicatos e ferro optimo postquàm satis acui, malleo artillatoris sic impegi, ut angustas rimas inter saxa exsculperem : huc adegi ferramenta, quibus retia innīterentur.155.Aestus alluebat pisces, quorum aliquot saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum magna vis capiebatur ; tunc maritimae aves per retia irruentes meque et praedam meam vexabant. Quoniam ⸤corticibus sublata⸥ natarent verricula, pisces attinebantur sub aquâ, quae profunda erat in ostio. Itaque hoc meum aestimo essevivarium, unde pisces, quoties velim, non magno labore capio. Magnum mihi laborem attulerant verricula ; sed animum meum, de cibatu cănis feliumque anxium, solabantur.156.Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illamihi interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus parens, ut erat tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens indolis, posset forsan me domi apud se tenēre, contentum atque beatum. Nae, si probē me nosset, non in Anglicarum legum studia,—semper arida, jejuna, saepissimē praepostera,—incumbere me voluisset ; sed impigrum ac strenuum aliquod opus, ubi oculus manusque viget, tali commendasset filio. Poteram autem patriae littora vel agrum latiùs pervagari, parentibus non derelictis. Etenim memini, quando eram in Braziliâ, quamdiu nova erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum esse. Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit ; sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo actionis fine proposito : itaque, rem quampiam assecutus, simul fastidiebam. Nec ulla profundior causa in funestam illam et sceleratam navigationem me propulit, ex quâ in exilium tristissimum et laboriosissimum sum detrusus.Caput (VII.) Septimum.157.Decapiendis piscibus memoravi : de coquinandis addo pauca. Octo decemve pisces, vel pauciores si grandes erant, rapido igne leviter elixabam, tum pinnas,—id est, tota latera,—capita, caudas, felibus meis reservabam. Magnâ spinâ extractâ, ceteram carnem aut super cratibulâ leviter torrebam, aut cum fabis vel grano admiscebam pro cănis cibatu. Equidem in verriculo saepius marina animalia inveniebam, qualia nemo pisces nominaverit : porro piscium genus valdē carnosum, quod magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo : si vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes aut ipso in portu piscabantur, igne dejectas capere : sed carnem piscosam fore credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam.158.Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò ; mox Arabum more assas placentas faciebam. Nempe, combustis super ferreâ laminâ vel plano saxo lignis, prunas submovebam ; placentas udas in calidâ superficie positas sub patellâ ferreâ obtegebam : huic iterùm superingerebam prunas. Placentae subtèr, velut in furno, coquebantur : sed fermentare placentas nesciebam.159.De his hactenus. Ceterum de pulcritudine rerum quae domicilium meum cingebant, non eram incuriosus.In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries reportavi aut radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum viciniâ. Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, reportavi mecum, plenē maturam credens ; mox ipso in portu meo serendam decrevi. Etenim sic commentabar mecum : “si properē in Angliam avehar, nunquam me poenitebit hanc sevisse arborem, plurium fortasse parentem, aliorum hominum domicilium ornaturam : sin hâc in insulâ detinear ultra biennium, gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi locum serendi, congessique humum uberrimam ; statuo irrigandam esse diligentissimē.160.Post diem sanē laboriosum, dum sub astris vescor et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, miror quamnam ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue Rebili, nihil tibi esse operis putas ? Times-ne, ne facilè nimis vivens, socordiâ opprimaris ?” Tum respondeo : (etenim moris mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc fecissem, patriae linguae forem oblītus : immò ipsum mentis acumen hebetatum foret. Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ oratione pronunciando, definiebam magis et consummabam.) Itaque respondeo : “Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis ; sed pulcritudo beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in honorem ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res consevi.” Extemplo etiam clarius, “Oh fatue Rebili ! (inquam) hominum neutiquam miserrimus es tu, qui adornando domicilio das operam.”161.Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs durante pluviâ, tempus computabam, invenioque natali matris die me illam sevisse nucem. Mox memini, quàm incertum sit, vivat-ne mater an mortua sit. Mirē tangebar et tenerâ perfundebar memoriâ. Tum quia plures noveram vel audiveram, qui praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, hoc mihi ipsi matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, me, simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque animo.162.Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse non esse ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum aut gaudebo vivam inveniens matrem, aut rectissimē praecepero debitam moestitiam. Sin nunquam restituar, sed solitarius peream, minùs sum inhumanus, minùs ab omnibus necessitudinibus abruptus, quando caritate praeteritorum emollior. Melius autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm rebus humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere.163.Quamobremubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem praebere coenam. Hospites autem, quos solos potui invitare, erant psittacus, cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His optimam, quantum possim, paro coenam. Ceteros facilè satio, sed duas capellarum experior avidissimas. Magnitudine indies crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam majores pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter praeberem. Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. Pondus corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius ; itaque largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat gramen merum, frondes item herbae plures delicatae, quas in matris honorem suggesseram. Has cunctas comedunt, concupiscuntque etiam. Imber destiterat commodē : censeo igitur finiendam in saltu novemdialem coenam.164.Quàm celerrime annulo lori caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo : ceteros solvo. Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens notum ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. Feles ⸤mirabundae emigrationem⸥ ejulant, tanquam ploratrices (opinabar) ad sepulcrum, mox nolebant progredi : cum leporibus domi remanebant. Magnam veli laciniam cum funiculis in dorsum capri conjeceram ; sic saltum attinemus. Haedi alternis pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato herbas frondesque molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, largiter succīdo,—alias laciniâ veli obvolvo, alias mero fune colligo,—super dorso jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc haec pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius excitatio moestitiam mihi dispulit.165.Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar ; quod quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est nuces atque alios cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo adventu, propere discebat loqui, et valde me risu alloquioque solabatur. Etenim, ut plurimùm, docebam eum sic pronunciare : “O fatue Rebili !” sic enim memet appellare solebam. Atqui ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non voluit, meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat.166.Aliquando audiebam, O debili Rebili ; vel, O febili Rebili ; alias, O hebili Rebili ; quae quidem sic interpretabar, ut essent, O dēbilis, O flēbilis, O habilis ! dubitabamque subridens, numne habilis magis an debilis essem. Sed longe saepius meum nomen ipsum iterabat, et quasi variabat amatorie. O Rebili Rebili,inquiebat ; tùm accelerans semper sonorum cursum, O Rebi bili, Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, O !—Et quum ego tristi cum misericordiâ vocabulum O ! pronunciarem, ille me imitans primò tragicâ severitate dicebat O ! sed in fine tanquàm cavillans deridensque illud O ! joculariter efferebat, donec in cachinnos solvor.—Neque vincīre eum opus erat ; itaque ligamina detraxi.167.Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, nunquam tamen quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. Quodam die post imbrem splendida fuit coeli serenitas cum aurâ mollissimâ. Interrogavi memet, quidnam facere oporteret. Stătim respondi,—“Nunc, si vir es, Rebili ! testudinem marinam reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus eram nunquam ; sed hâc in ⸤claritate sōlis⸥ post pluviam, testudines credebam summâ in aquâ suspensum iri.168.Cymbâ expeditâ progressus sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, rugosum, et quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina discutiebat : itaque pergo. Tertium illum attingo sĭnum ; mox video testudines plurimas, summis in aquis apricantes, fortasse dormitantes. Cautissime circumspicio, et modicâ delĕgo[O]magnitudine unam, cujus caput erat aversum.169.Lenissimo motu allabor, omnesque caveo strepitūs ; dein pedes testudinis posteriores transversis mănibus arripiens, dum ad proram genibus innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ teneo supinam. Morsus testudinis horrendus est : hunc si cavebis, cetera erunt in facili : in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. Confestim redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec praeda majoris mihi erat quàm putaveram.170.Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter nimbos nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus maximum incutiebant : grandinis procellae sequebantur. Tonitrua per plures horas erant paene continua. Mare vehementer furebat ; aestus ipsas ad rupes pertigit. Quando pluvia paulisper destitit, exeo prospecturus : ecce autem carina navis nostrae decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra cautes projecta.171.Extra cautes mare montosum erat ; intra tam perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas : sed valde brevem esse intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, ut caligis ac braccis exutis, mare ingressus navis fragmina scanserim. Summae sane partis non multum restabat : quid remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video et multa inesse et nihil posse me id temporis amoliri : itaque postquam satisexploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò vadens.172.Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto vestimenta : frico cutem : sed algeo tamen. Ignem accendo, neque inde multum acquiro caloris. Sensim invēni, penitùs in viscera descendisse frigus, et morbo me pertentari. Projectus in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum circumvolvor. Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne vesper ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus.173.Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore aspiravi : “O Deus ! a te prodivi, ad te redeam !” Quid foret, esse solitarium, tum demùm cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, cuncta dolebant ; flagrabat caput. Corporis dolores angor mentis exsuperabat. Tenebras, omnium rerum maxime, metuebam. Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et citrea māla quaerens. Os interius plane siccum erat ; lingua si buccas, si palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in tenuissimas quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui : alias in poculo compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum sorbillabam, interdum bibebam. Credidi fervori viscerum id fore utile. Alteram mox atque alteram super linguam compono assulam citricam, siccitatis levamentum. Jam nox adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. Feles vehementer ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum.174.Tandem in sudorem solvor : post horas dolentissimas mens se aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum praebeo felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto corpore. Jam certum habeo, qualis sit febris hujus natura ; felicemque me judico, quod lux in tantum duraverit. Mente levatus, plurimisque vestibus opertus, somnum capto ; sed quando dormīto paulisper, morbida me terrent insomnia, pravâ religione plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse sudor cessat ; tum, quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et quidquid e vestimentis maxime sit villosum, libens amplector : ligna in culinâ accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc esse medicinam noveram ; nunc verò contra amaritudinem ejus firmans mentem, aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin me sagaciter curaverim ; nam febris non rediit. Mānĕ autem e cubili surgens, cogito quid postea faciendum.175.Imprimis statuo : si possim, noctem insequentem nonsine lumine me acturum. Aut candelas aut lucernam aliquam judico necessariam. Nihil facilius videbatur, quàm Maurorum ritu rem conficere, si aut oleum aut sebum haberem. Sed quicquid fuit, id omne credidi consumtum esse, aut in cibatu canis aut in scaphâ resarciendâ, sive in retinaculis jumentorum vel in serrâ. Tum testudinis reminiscor : hujus adipem volo adhibere. Item carnem ejus, ut novum quiddam, pro cibo stătim concupisco. De mactandâ, fateor, haesitabam ; nam tale feceram nihil. Caput testudinis si amputabitur, tamen (aiunt) post viginti quatuor horas mordebit tenacissime. Quid ergo occīdet eam ? Ego verò opinor, amputato capite, nihil doloris sensurum corpus. Igitur ipso in dolio, ubi in aquâ marinâ servabatur, amputo caput : hoc caute forcipe abjicio : cetera concīdo et plurima intus ova invenio. Horum quatuor protinus torreo, vescorque cum placentâ. Maximam vim adipis excipio. Partem hujus (eam fere quae solidior erat) pro placentis assandis vel pro sartagine reservavi : longe plurimam pro oleo sumsi. Tum de linamentis cogito.176.Feliciter accĭdit, quòd huic rei non opus est viribus : linamenta contorquere, puellarum potest esse opera. Veterum funium quidquid esset corruptum, pro stuppâ reposueram. Inde duabus horis linamenta confeci, quot triginta noctibus facilè sufficerent. In ferreâ patellâ depono adipem ac linamentum sic circumtortum, ut finis hujus super labro patellae minimum tantùm dependat. Ipsum linamentum liquidâ adipe saturatum accendo, experiorque rem bene procedere. Equidem si dormirem, nemine linamentum subinde extrahente, pòst paulò extinctum foret : attamen id parum rēferre censeo ; nam per igniaria possem accendere, ut primùm evigilarem. Postea juvat me invenisse, talem febrem posse subigi.177.Post triduum finitae sunt pluviae, et sol processit clarissimus. Ego quoque prodeo, tepore gaudens. Inviso littus. Video doliis stratum, cadis, arcis perfractis, lignis omnis formae et ferramentis. Paene in sicco erat ipse navis alveus, cum ancorâ atque ancorali. Cuncta jam pro meis destino, sed volo relaxari paulisper ; etenim minùs firmum me sensi : igitur ab his redeo in portum.178.Feles video, utramque cum catulis recèns natis. Tum me subit : “Ah ! illud erat, quare adeò ejulavere ; non tanquam funeris ploratrices, sed ut expostularent catulorum alimenta.” Bonis matribus collaudatis, praetereo. Jamque recordor, feram felem primo illo die esse a me visam ; de quo postea aliquoties dubitaveram. Agnosco, aut in saltu aut in silvâ magnâ tales inveniri bestias.179.Gregem deambulans assequor.Haedos omnes grandescere ac pinguescere notaveram ; jamque video juniores capellas spem prolis dare. Inviso lepŏres : en autem, lepus femina lepusculos ediderat. Non ridere non poteram : immò cachinnavi. Sic autem interpretatus sum : Teneram progeniem male nasci ante finitas pluvias : quare sic esse a Naturâ comparatum, ut quàm proxime posteà nascerentur.180.Lectori denunciandum est, inde ab illâ febre pictatis me conscium novae factum. Re non prorsùs nova erat ; nam inde ab ipso naufragio quasi fermentatio mentis coepta est. Tum primùm didici, quanti esset humana caritas, quàm jucundus ipse aspectus hominis. Mox ergā ipsa animalia emolliebar, quorum caritatem pluris quàm utilitates aestimabam. Deinde intellexi, quàm ingens esset inter generosissimum brutorum atque infimum hominem discrimen : etenim quemvis e servis meis Brazilicis loco cănis optimi vehementissime amplexus forem.181.Jam poenitebat me de parentibus : neminem praeter memet culpabam. Ergā hos reverentia, ergā omnes impetŭs quidam amoris ac desiderii me exercebat : itaque, ut opinor, ad rectam religionem eram maturus. Etenim dixit nescio quis : “Qui inferiora bene amat, hic superiorem bene venerabitur.” Attamen ante hanc febrem ipse Deus ignotus quīdam ac nimius videbatur mihi ; quem quĭdem diligere, praeter naturam esse censebam. Nec his de rebus singillatim juvat explicare. Quippe neque ego ab aliis neque ceteri a me eam religionem ediscent, quae pectŏris est, non merae mentis.182.Sed ipsâ in febre, quando tranquille Deo me commisi, intellexi primùm, quàm non longinquus esset Deus ; immò, ipso illo in loco adesse illum, si uspiam alibi. Exinde profundior de religione me invadebat cogitatio ; neque cogitatio solùm, sed cordis quīdam motus, qui me tunc primùm ad sacram lectionem instigabat.183.E quatuor meis libris, unum dixi esse precum Lusitanarum secundum formas Papales. Idcirco spreveram. Nunc autem legens, plures invenio versiculos e Judaïcis et Cristianis lĭbris, qui cunctorum sunt, non Papistarum modò. Duo me praesertim commovebant. “Quem diligit Dominus Deus, hunc castigat, per virgarum disciplinam erudiens filios.” Item. “Quare homo, qui vescitur aurâ, de poenis delictorum conqueratur ? nae, prodest in juventâ sustinere jugum.”184.Tali lectione affectum, preces ét verae et vehementes sancto me gaudio tum primùm pertentarunt. Porrò hinc repperi, unde solitariae vitae derivarem solatia. Inquietissimus sane interdum eram, pertaesus solitudinis et suspirans ad alloquium ; attamen tria tandem plenedidici :—constantius ea quae animo, quàm ea quae oculo percipiuntur, permănere :—Deum non minùs mihi esse praesentem, quòd abessent homines :—denique, Ut ex hôc taedio me potuit eripere, sic in eodem posse illum ⸤purgato mihi animo⸥ pleniorem dare liberationem.—Sed haec pedetentim et plures per menses. Quippe vera religio vita est, non disceptatio ingeniosa, nec nisi multâ pectŏris exercitatione ipsarumque rerum experientiâ percipitur.Caput (VIII.) Octavum.185.Degrege erat quod me male habebat. Capri maximi quanquam labrum perfoderam, tamen expertus sum aliquando ferociter eum cornibus petere ; idque periculosum esse sensi, quando ad trahulam eum vellem ligare. Re perpensâ, ne mihi aliquando sit infestus, cornuum ejus maximam partem serrâ amputo. Relinquo tantum, quantum helciis*sustentandis sit opus. Exinde gnarus deminutarum virium, tranquillior factus est.186.Ne posthàc obliviscar, hîc libet narrare, quidnam cornibus ejus fecerim. Solidiora erant, quàm caprarum quae asservaveram : jam arcum terebrandi gratiâ conficere statuo. Saxum quoties vellem perforare, nihil e meâ supellectile placebat. Erat mihi terebra,[P]erat caestrum[Q]fabrile, utrumque tenue nimis ; non nisi ligno vel cornui terebrando idoneum. Ad saxum terebrandum clavis spicatis utebar multo cum labore ; nunc arcum ritu Maurorum libet adhibere.187.Imprimis e velorum funiumque trochleolis unam delēgi bonam, perfecto orbe, cujus in medio quadratum erat foramen. Ferreolum item delĕgo ; (multa in littore talia tunc jacebant) quae illud foramen tantùm[R]non intret. Hujus unum finem igne mollitum valde tundo, ut sit et solidior et paene acutus : alterum finem in teretius concinno. Mox limâ hîc atque hîc detritam, in foramen trochleolae impingo. Acutiorem finem molâ quoque exacuo : sic ipsam terebram perfeci.188.Arcus restat. Anquisito robore solido, unum fragmentum circumcīdo serrâ ; dein duo foramina paulò obliqua terebro, quorum in utrumque inferciatur cornu infimum. Spatium inter haec relinquo, velut manubrium, quod firmiter possim prehendere : duobus laminis ferreis ac fune robusto confirmo juncturam : Cacumina cornuum laxo nervo connectuntur : hic estarcus.189.Nervus, trochleolae convolutus transversusque, fit tensus : tum arcus, citrò ultròque tractus, terebram rotat. Porrò in angustâ assi foramen facio, quod alter terebrae finis facile intret. Assim hunc in dextrâ tenens, dirigo terebram, dum sinistrâ arcu operor. Simplici hôc apparatu saxa dehinc longe facilius terebro.190.Vereor ne taedio sim lectori, si plurima quae elaboravi accuratè explicem. Nova atque ampla materies e ferro lignoque, quam cum reliquiis navis nostrae nactus eram, novâ me implet ambitione : item auctus grex vim novam trahendi offert. Idcirco, plurima convehenda destinans, majorem volo construere traham, tam latam, ut aequâ fronte jumenta trahant tria, meque ipsum, quoties velim, habenas retinentem, vehant. Quidquid ligno ferrove conficiendum erat, confeci ; sed corium dëerat.191.Pelles si haberem, nec depsendi eram peritus, nec libens propter pelles capros occīderem. Tantum animal, tam plenum sanguine, mactare, avehere, concīdere, nauseam mihi movebat.Sed e fruticibus maritimis unum repperi, cujus folia funiculis comparaverim. Haec in sole siccata, mox oleo tincta, leviter contorsi, tum ex connexis robustiores struxi funes. Inde materiem habebam, e quâ habenas, retinacula, etiam helcia atque alias res jumentis utiles conficio. His si non optime instruebar, meis tamen usibus fuēre idonei.193.Vix opus est dicere quàm curiosè omnia ferramenta ex littore collegerim ; nihil equidem sprevi e lignis, doliis, arcis, fracta an solida essent. Majora quaedam ligna, multo molimine sursùm tracta ipsis in caloribus, pro ponte destino, per quem traha mea aquulam e saltu tramëet. Cratibus superjactis et fiscorum frustis, cum tabulis et humo, viam tandem consolidavi.194.Alteram quoque viam sub rupibus credo necessariam, ne aestu maris interrumpatur trahae commeatus.Tornomeo (id est, novâ terebrâ) saxa cavo, nitrato pulvere discutienda ; et ⸤minùs laboriosè quàm expectaveram⸥ objices amoveo viae. Profecto hanc viam faciliùs confeci, quàm ponticulum illum, qui quidem non magno poterat esse usui, donec tramitem super rubrâ rupe feceram trahae pervium. Omnium meorum operum hoc vires meas unice exhausit, praesertim quia aurae tum maxime stagnabant. Sed protinus magna habui adjumenta frugibus vel fructibus deportandis, sive ab hortis meis sive a convalle.195.Quinto die ante Kalendas Sextiles, caprae duae partum ediderunt, unaquaeque binam progeniem. Primò lac mihimet avebam, conorque mulgēre. Huic rei inhabilis fui, reputansquedeclino mulgendi labores, ne ego potiùs pecori quàm pecus mihi inserviat ; nam si mulgendi negligens forem, id pecori foret crudele, mox lactis cohiberet profluvium. Tum in delicatiores cibos lac adhibere, longe nimii temporis erat et curae. Spero me cocis nucibus cito abundaturum, atque harum lac semper fore in promtu. His autem de nucibus sunt quaedam explicanda, quae praetermiseram.196.Nolueram barbarorum more proceras arbores scandere ; id quod ét laboriosum fore et periculosissimum credidi. Novas scalas hanc ad rem, duobus anteà mensibus, et propriam falculam commentatus sum. Et quidem pro falculâ, ⸤perticae longae in fine⸥ loculum incīdo, ubi inhaereat ansa cultri coquinaris : tum ⸤funiculo cerâ oblĭto⸥ (nam massam quandam cerae habebam) ansam illam perticamque circumvolutam firmiter constrinxi. Atqui modica firmitudo poterat sufficere ; nam acuto cultro leviter amputantur nuces.—Pro scalis ipso in cocorum sinu par idoneum arbŏrum succīdo, triginta fere pedes longarum, postquam capita detraxi. Utramque dedolatam ⸤quantùm possim sine detrimento roboris⸥ extenuo, ut quàm levissimae sint scalae. Sane erant cavae, (medullâ quâdam plenae,) idcirco robustiores, quàm si ejusdem fuissent ponderis et longitudinis, sed solidae. Gradus scalarum addo, e lignis atque e fune, ut in cubicularibus meis : sed tres in summo funes valde laxos relinquo, ut scalae applicatae quasi amplectantur arborem, nec possint delabi. Tali instrumento adjutus, credidi posse me amplam nucum vim decerpere, quanquam plurimae coci ⸤longe proceriores⸥ macacis opulentam reservabant praedam. Haec, credo, in Maio mense finita sunt.197.Equidem coeorum utilitates parùm intelligebam ; sed plurimas esse gnarus, nihil rejeceram. Frondes pennasve (si ita licet dicere) parvae illius coci, quam pro remis succīdi, animadverti paene tegulorum[S]esse instar. Has funiculis ita consuëram, ut cuculli[T]vicem optime gesserint. Medullam cocorum arborum atque aliarum palmarum statuo explorandam : corticem omnem asservo.198.Grex, (quem propter sanitatem maturiùs in saltum transduxi,) evulsis sŏlo pedicis, in vallem rediit. Cunctos invenio circa vetus praesepe, herbas ⸤uberrimas atque apprime succulentas⸥ summo cum gustatu rodentes. Pedicas detraxi, ipsas animantes reputans a Naturâ meliùs quàm a me edoceri, ubinam potissimùm degĕre oporteret. Quoniam cicŭres invenio sibiloque fistulae obedientes, id mihi sufficit. Succurrit animo, quantùm roboris amiserint vaccae nostrates domesticae, quàm saepe difficilipartu torqueantur, per nostram importunam curationem. Vereor ne meum gregem immutem, si stulte ego me immisceam.199.Seriùs, quum aurae stagnarent calorque ingrueret, non ad saltum perrexere, sed ad apertum ac summum collem ; fortasse quia culĭces vel oestri urgebant. Multo mānĕ (credo) pascebantur, ante lucem ; posteà auram captantes mirè apricabantur summo in colle, ibidem dormientes.200.Ego quŏque in stagnante aurâ pertaesus cavernarum, postquam aliquot noctes iterum inter ramos arbŏris dormiveram, melius fore credo, si gregem sequar. Quare multâ ac difficili machinatione tres assĕres longissimos summo in colle sic erexi, ut de colligatis capitibus lectus pensilis sustineretur. Ego per funem ascendo, qui desuper fluitans quasi in annulos nodatur, in quos ingredior. Ut primùm lectulum attingerem, funem illum ad me recipiebam. Talis erat nŏvi cubilis forma.201.Haec inter opera, ex novo quodam junco contexui dorsualem illam, de quâ dixi, tegetem ; item foliis roscidis tum primum caput meum sub infulâ condo. Etenim nimius erat fervor solis ; quanquam calor non adeo suffocabat quantùm metueram. Illâ in regione ipsius aestatis nox longiuscula est, flabatque identidem siccâ in tempestate vespertinus turbo venti, qui aëra refrigerabat ; necnon quâvis in nocte aura quaedam montana superioribus in locis sentiebatur.202.Maris temperiem sensim augescere credebam ; ego autem magis magisque lavacris captabam frigus. Si caput ac dorsum a sole defendas, alio tegmine vix opus est, nisi propter culices ; ego verò, tenuissime amictus, posse videbar multum laboris vel summâ in aestate perferre.203.Finito quod maxime urgeret, paro humum optimam ab ostio fluminis ad portum transvehere, in qua dioscoreae serantur. Locum delegi, quem possem ex rivulo ⸤quoties vellem⸥ irrigare. Hunc ad usum ligna aliquot sic cavavi, ut compluvii[U]instar essent. Robustissimas meas tabulas ad traham curatiùs constrinxi, ut humus ingesta ne efflueret. Duobus jumentis biduum conveho humum : traha sub rupibus in plano currit : cava loca impleo ; quidquid fimi uspiam rejectum est, comporto, opperiorque tempus dioscoreīs ipsis plautandis.204.Multum fruebar lectulo pensili. Sub astris jucundum erat frigus, aliquando tamen nimium. Nox decem horas durabat, ac sine crepusculo. Tot horas dormire non possum, frigesco interdum sub nudo aethere. Gregem comperio pasci tres vel quatuor horas ante solem, dormire post meridiem : credo me,iterum animalia imitantem, sequi Naturam ducem. Ante solem exortum iis rebus operor, quibus lux est minùs necessaria : inter has vescendi operam numero atque incedendi sive ad cavernas sive ad vallem. Sed unusquisque dies suum habuit colorem suumque opus.205.Jam credo advenisse tempus fructûs colligendi. Uvas in hortis invenio multis in locis jam maturas. Aliquot gustatis, magnam vim decerptam resticulis suspendo, ut sole arescant. Multos per dies hûc commeans idem facio, pluresque fructūs trahâ reporto.206.Tumricinuminvenio fruticem, e quâ oleum illud quod “castoreum” vulgo appellant, conficitur. Multo cum gaudiomaniocaminvenio, ex quâ conficiturcassavapanis. Hanc in Braziliâ noveram : inde etiam excoquiturTapiocaAnglorum. Porrobananavelmusahis in locis nascebatur, infra autem nanas quasdam palmas dactyliferas*esse comperio.207.Alio die optimum repperi inmangâarbore terebinthum, credidique me hinc satis habere posse, tum stuppae, tum terebinthi aut rēsīnae. Plures fructus colligo vix exorto sole, postquam ante lucem ad hortos pedibus incessi. Si quando ⸤fabrilem propter operam⸥ validâ nervorum exercitatione opus sit, id aut ante solem perficio, aut sub stellis lunaeve luce, taedis aliquando adjutus.208.Jam paulo audentior factus, canem habens comitem,—si usus veniret, sub arbore dormiebam horis meridianis. E sopore experrectus, apparo traham, jungo jumenta, ipse vehor in trahâ, hortos pomeridiano tempore inviso. Tum fructus ingero, jumentis ad pascendum solutis. Si nimis vagentur, cănis reducit. Demùm junctis iterum ad traham, descendo cum onere pretioso. Nova mox ingruit difficultas, quum non sufficerent arcae protegendis thesauris.209.Tamen neutiquam satiata est mea cupiditas. Ad cocos nuces demetendas falculam illam mecum apportavi ; scalas novas ipsis in hortis relinquebam. Dum autem infra incedo,ananassasvideo multas, (māla pīneavulgo nos vocamus) : nunquam ego anteà has animadverti. Jam intelligo et plurimas esse et maximas, paene ex arenis cum cactis nascentes. Unam illicò vindemiavi, nec abstinui quin grande frustum comederim.210.Mox nucem cocorum ⸤ab humo sumtam⸥ perforando experior num sicca sit. Paulum lactis exsugo,—dulce, spissum, non copiosum. Plures harum colligo reservoque seorsim. Tum applicatis scalis, quicquid nucum videbatur maximum, id decerpo, duosque facio acervos. Propere domum redeo cum ananassâ illâ ac falculâ, et, paulum recreatus, in cymbâ regredi ad hortos volo. Attamen statum aestûs quum video, et promontoriaquae essent superanda, id verò non ausus sum.211.Tum subit cogitatio, quanto meliùs foret, si scaphâ possem reportare ; tanta erat copia, tanta varietas fructuum oculos et mentem captantium. Bis trahâ hortos invisere uno in die facinus erat magnum : quantum trahâ possem reportare, quinquies id scapha portaret. Post auroram, credo, lenis aura favebit : maris ⸤plures per dies⸥ aequor fuerat undis expers.212.Jam dactylos, bananas, cocos nuces, ananassas, uvas, ad libitum me habiturum spero : nimia me spes et nimia cupiditas festinavit. Crastino die ⸤leni aurae⸥ vela scaphae permisi ; illa per vitream oceani superficiem clementissimo motu delabitur ; mox ultra promontorium paulò velocius devehor. Demùm laetus ipsum attingo ostium, et detracto velo, remis ingredior rivum.213.Multa avidis oculis lustravi : quae acervata erant, assumsi : plurima alia abripui. Sine morâ impono omnia scaphae, et reciprocum iter conor. Tum vero fortuna se vertit. Stagnante aurâ, velum inutile erat. Remis incumbo, sed tardiuscule moveor. Nervis contentis, defatigo memet, aestuosâ in horâ. Tellurem observans, dubito anne progrediar, maximâ meâ vi. Cohorreo, ne hâc in parte profluens sit maris, quae me in ignotas aquas rapiat. Uni homini certe nimia erat, nisi vento marique favente, hujus scaphae moderatio. Igitur deficior fortitudine, et reflecto scapham in palmetum, quò tandem pervenisse gaudeo, valde defessus.214.Ego verò angor animi, quo pacto reduci possit scapha. Re amplius perpensâ, credo nunquam me ausurum eam mari committere iterùm. Tunc moestissime solitudinem meam conquĕrens, optabam ut iterùm puer ille Maurus, quôcum ex Mauritaniâ aufugi, socius mihi navalis foret. Sed protinus me conscientia objurgat, quòd propter servitutem ejus, fortasse necessariam, ego nummos acceperim : itaque ingemens, os in mănibus recondidi.215.Exinde tanquam in somniis hilarem audivi vocem, Rebili bebile libi bili O ! psittacus autem in humero meo considebat. Is quidem rostro ac capitis plumâ genas meas demulcebat, ac voces profundebat carissimas. Sane tangebar. Quia sine comite meo processeram, ille ad hortos ⸤me anquirens⸥ avolaverat. Volasse eum, minus accuratè dixi ; quippe mancâ etiamnum pennâ, inter volatum atque obliquum saltum procedebat.216.Tum repletâ fiscellâ, experior quantum possim humeris sufferre incedens. Modicum bananarum et dactylorum onus assumo : vescor quantum libet, bibo e rivulo, et, relictâ scaphâ, ascendo vallem. Pedibus jam siccis, (nam aquâ marinâ immersi erant) sub umbrâ citri per fervores maximos recondor, dormioque paullum ; demùm notum per tramitem evado, moestusque assequor cavernas.217.Ex quantâ calamitate quam angusto discrimine effugissem, per meam tempestatum imperitiam, prorsus nesciebam : nam, triduo pòst, turbo furiosus ventorum totum coelum pervertit cietque intimum mare. In cavernis libens me recondo. Tum memini Kalendas Septembres imminēre, quo in die navis fracta est. Anno superiore egenus eram, inops, spe destitutus : nunc opum multarum sum dominus et praeclaro fruor procellarum profugio. Equidem libris legendis et calami usu peto varietatem negotii. Quae feci, non libet hîc accuratius narrare ; sed libro illo mathematico adjutus, dedi operam ut fundamenta rationesque mathematicas solidius probarem.218.Ut primùm credo saevas praeterîsse procellas, decerno in domesticum hortum incumbere. Dioscoreas circa quinquaginta praeparaveram, radicibus circumcisis : item septemdecim maniocas tractaveram pariter : has omnes in trahâ reportatas rite consevi : mox humum de novo ⸤a fluminis ostio convectam⸥ addidi, quia de maniocâ prius non cogitaveram.219.Macacos vidi fructibus meis insidiari, item ⸤nescio quae insecta⸥ aliquot horum corruperat. Nolo de cibariis anxius esse : alia multa opera curam viresque meas avocant. Credo, quantum sine nimio labore possim convehere, tantum convehendum ; nam nescio utrum, seu robigine seu insectis sive avibus aut macacis, maxima pars rerum coacervatarum sit peritura. Itaque res edules avide reposui ; porro alias res, ut ricinum,—e quo facilius oleum extruxi propter fabriles usūs quam ex aliâ quâpiam re.220.Sed arcae loculique ad res asservandas non sufficiebant. Quidquid habebam ollarum aut lagenarum, adhibui ananassis, persicis mālis aliisque fructibus conservandis. Ahenum maximum oleo ricini spurcum erat ; nam quanquam arenâ emundaveram, manebat quidam odor et nauseam creabat. Nova vasa fingere volebam, immo magna, quae ut apud Mauros, doliorum vicem sustinerent.221.Prima mea experimenta valde rudia erant. De formâ incuriosus, argillam sole siccare et concoquere conor, si massam aliquam possim satis consolidare. Lāteres potius quam ollas conficiebam : cito autem agnovi, rem hâc viâ non procedere. Coctis lāteribus sine dubio erat opus, ad furnum constituendum ; dein igne, non sole, coctos lāteres velim.222.Herbas in sole siccatas pro stramine crudis lāteribus intertexo, argillâ primo subactâ : sic facio struem. Stipites virides cum sicco ligno mistos interpono atque compono : mox subjicio ignem. Materie renovatâ lentum calorem per totum diem sustento : postero die (quoniam non videbatur ignis sufficere) violentius incendo : jamque lāteres benecocti erant et solidi. Mero luto et lateribus illis (sine gypso, quod ex rupe calcariâ potuissem comburendo conficere) furnum construxi.223.Omitto narrare, quo pacto in experimentum primò fecerim ollas. Ceterum explorato, posse me plumbo liquefacto vitream quondam faciem superponere, id quod propter munditiam concupivi, optimum credidi, quàm maxime quadrata fingere ingentia vasa ; quoniam haec forma omnium esset facillima. Plura horum, fateor, praeter aciem rimas ēgērunt ; sed res solidas, non liquidas, recondebam ; itaque meis usibus aliquatenus serviebant.
106.Quo meliùs intelligat lector mearum rerum statum, de situ insulae et varietate tempestatum quaedam sunt dicenda. Insulae latitudinem (quod Geographi appellant) satis compertam habeo : poteram sanē in stellâ Polari observandâ errare, sed non multum : gradūs, credo, habebat duodecim (12°) ab aequinoctiali circulo, Septentriones versus. De longitudine nihil pro certo confirmare ausim : arbitror tamen atque autumo eandem esse atque insulae quam Portum Opulentum (Porto Rico) appellant Hispani. Nostris vero in chartis nihil omnino hic denotabatur : porro quaenam sit meae insulae longitudo geographica, minimē nunc rēfert. Propter tempestatum notitiam satis est tenēre,bis in anno solem super verticem insurgere, ultimo fere Aprilis die, sextoque fere Sextilis. Intra hos continuatur aestas, quae tamen imbribus satis violentis dividitur. Imber quotidianus ac modicus fere ad finem Junii mensis cadit, sed ipso in fine est sanē immodicus. Post hoc siccitas et calor subsequitur. Maximos autem calores in tertiâ fere parte hujus aestatis pono ; vel, si ad amussim denotandum est, triginta sex dies ab Idibus Quintilibus perdurat aestuosum tempus. Hos intra dies rarior est pluvia. Quiescit ventus triduum vel quatriduum ; tum vespertinus turbo sanē violentus, attamen gratissimus, aëra recreat. Hic rerum ordo fervoribus moderatur, longo mense amplius. Tandem summa aestas disturbatur et quasi convellitur horrendis et pervicacissimis turbinibus, seriori in parte Sextilis. Hinc procellosum illud mare, quod nostram abripuit navem. In Februario item mense debent expectari procellae ; sed neque harum tempus praefiniri potest neque violentiâ compares sunt aestivis. In tempestate procellosâ abundant fulgura, post quae frigus ossa penetrat. Sed haec frigora si excipias, jucundissima est aëris temperies. Pluvia ut plurimùm cadit tenuis ac dulcissima tres vel quatuor horas unoquoque māne per plures anni menses. Nisi per tonitrua, veste ad defendendum frigus non opus est, sed contra solem vestiendus es. Attamen post nimium fulgur Caurus ventus plures per dies mirum frigus incutit, sed semper citra gelu. Nec calores conqueror. Lusitanum vel Anglum hominem equidem credo, si neque tēmētum imbibat et carne parcissimē vescatur, (id ipsum apud Mauros didici,) totum per annum posse laborare salubriter, modò per maximos fervores prudentiam adhibeat. In hieme certē (id est, dum sol a meridie stat) si nimium exuaris vestimentorum onus, ipsis in Angliâ Anglis ad laborem par eris. Spirante Cauro post fulgura, lacernâ, ac spissâ quidem, carere neutiquam potui : ignem aliquoties fovebam, sed rarò.
107.Ego autem quodam die quum pluvia maturē destiterat, cymbam ingredior remigoque non sine timore circum illud promontorium quod caeruleam terminat rupem. Plurimas palmas video, quas credidi ejus esse pretiosissimi generis, quod vulgo Nux Cocus appellatur. Multae aliae arbores fruticesque mihi ignoti illic stabant, sed ipse littoris acervus Portum meum referebat. Tantùm omnia hic ampliora atque uberiora. Dealgâsaepius memoravi. Aliud nomen non succurrit ; etenim nostratibus viris res ipsa ignota est. Hic denoto, algas illas, ut plurimùm, non marinas fuisse, sed maritimas, ultra summum aestûs terminum. Hi reptantes erant frutices, diversi generis ;hibiscos, acanthos, conjecturâ dixerim. Sanē erant pulcerrimi, puris distincti foliorum ac florum coloribus.108.Deambulo in littore, cocos admiror : multum cogito ac vescor spe. Subitò memini remos vel optimos e coci trunco fieri, scaphamque meam remis carēre. Sĕcurim mecum habui. Unam e minimis cocis stătim exscindo atque obtrunco. Caput hujus in cymbam congero, ipsam destino fune trahendam. Sed quum volo redire, aestûs recessus me impedit : nam circa promontorium, ubi fuerat mare, nunc saxa longiùs excurrebant, quae metuo circumire, ne in profluentem aliquam marinam implicer. Tandem super saxis ingrediens, flexuosum reperio iter aquae, in quo cymba natare possit. Hanc traho, saxis ipse insiliens. Postea truncum illum super humeris asporto per eandem viam ; mox, cymbam ingressus, me atque mea omnia domum laetus reporto.
109.Pluviaquoties caderet, intus me abdidi, et in excolendâ domo satis habui operis.Armamentariummeum praesertim cum exultatione cordis aspiciebam. Arma igniaria cuncta, rite emundata, perfricata oleo, hamis ad muros suspendi. Mensam fabrilem suo in loco constitui ; juxta hanc, repositorium fabrile : in angulo, ferramenta agrestia. Quotidie suum quidque in locum severissimē repono, experientiâ doctus sic facillimē quidque inveniri, ubi festinato opus est.110.Porro inpenariâacculinâmulta ordinavi. Scalas quas ad cubiculum intrandum adhibebam, compagi cuidam ligneæ per hamos annulosque sic annexui, ut, super his astans, carnem suprà ⸤procul felibus suspensam⸥ possem attingere ; possem quoque disjungere scalas, quoties vellem. Quando memet objurgo propter nimiam carnis cupidinem, respondeo, me ipsis felibus consulere, ne suum ipsae cibatum deperdant. In penariam cellam dolia item atque arcas plures collocavi : alias quidem in fructuario meo. Ceterùm pro culinâ sumseram ejusmodi cavernam, cujus in angulo erat quasi focus naturalis. Rimam quandam vidi, per quam fumus exire poterat : hanc ferreo vecte amplio. Porrò foramen majus effodio suprà, ne fumus per culinam vagaretur. Exibat autem in alteram minorem cavernam, quam profumariodestinabam. Hîc carnem suspendo, siquam induratam velim. Tum fumus, hôc modo diffusus, minus erat me proditurus : nam velut nebula in rupepoterat videri. Inlignarioautem meo, quidquid ligni ex nave deportaveram, et quidquid materiem ignis habebat, illud omne reponebam. Vela quoque huc deposui, sed parùm contentus loco.
111.De corpore curando quædam si narrem, ignoscet lector. Quae sequuntur, plures ad menses, immo annos, pertinent. Dixi me sub aquâ marinâ, post tertium in insulâ diem, vestes immundas lapillis oppressisse. Posteā reputabam,—si vel saponem*haberem, operæ non fore pretium has nostro more in splendorem recolĕre. Spurcitiem vestimentorum non e colore consistere, atra essent an candida, sed e cutis excremento, quod quidem salsâ maris aquâ optimē amoveretur : mănibus autem ac sapone fricatas, deteri vestes. Quapropter has ipsas, solĕ siccatas, iterum postea induebar. Deinde etiam simpliciorem excogitavi viam.—Postquam expertus sum, vespertina natatio quantum reficeret corpus, decerno, sub solis ocasum unoquoque vespere, ipsâ in tunicâ,*cum feminalibus linteis ac tibialibus*[H](id est, tegumentis crurum gossipinis) denatare in portu meo. Egressus aquâ, exuor vestimenta, contorqueo manibus, suspendo, alia induor. Illa altera māne sicca invenio. Itaque recente semper vestitu pernoctor. Sanē per summas pluvias aegerrimē siccabantur res : tali in tempestate madidas vestes in culinâ suspendebam.
112.Praetereā, cuti fricandae do operam, neque caesariem prorsùs negligo. Sciebam enim, inter barbaros, si quă sit gens sanitate, proceritate, decōre corpŏris insignis, hanc praesertim cuti curandae semper dēdi ; sin autem me illuvieï permisero, in nullam non spurcitiem posse delabi. Equidem e navĕ meas habebam mappas atque mantilia cum sudariis. Mappae detergendae corpori nimium lēves erant ; mox in caloribus has adhibui ad genas protegendas, Arabum Scenitarum more. Mantilia, ut quae villosa maximē, dum durabant, prae ceteris approbabam.—In capillorum supellectile nihil egomet habueram, praeter unum pectĭnem atque unam scōpulam setosam : sed totidem, quæ magistri navĭs erant, avexi, pluresque nautarum pectines. Nautis scōpulae nullae erant. Scōpulas equidem magni aestimabam ; nam diffisus sum posse reparari. Barbae, ipsâ in navĕ, semper promittebantur ; nec in meâ insulâ me radebam, quanquam haberem novaculas ; sed forfĭce identidem tondebam leviter aut capillos aut barbam.
113.In tempestate procellosâ, praesertim post fulgura, propter frigus Cauri, quoties desisterem ab opere, lacernam induebar, necspernebam ignis solatium. Sed tum maximē poteram laborare. Nova gramĭna aut radices aut viridem zeam, optimâ caule meliorem, aut ligna reportabam ; porro utrumque tramĭtem quô in summam rupem evadebam, comparabam in melius. Quippe rubram super rupem sperabam fore ut trahŭla tandem subīret. Quodam die imber superveniens infulam capitis meam humore saturavit, et, tergo profusē madido, caurus ventus acerrimum mihi frigŏris sensum incussit. Domum cucurri magis quàm incessi, mutatisque vestimentis deliberabam. Serĭca mea umbella e navĕ in promptu erat ; sed ubi manūs esse debērent līberae, hâc ūti non possem. Inter pluvias nimium sensi solĭs fervorem, nec infulâ potui carēre. Hîc omnia narrabo quae excogitavi, quanquam plures per menses.
114.Caprarum pelles servaveram. Sanē molles erant et delicatae. Harum lacinias duas commodâ magnitudine abscĭdi, quae pro cucullo forent. Junxi suprà, a fronte usque ad occĭput ; inde per cervīces defluere permisi. Ipsâ in dorsi spinâ duplices cadebant, contra pluvias solemve umbraculum. Caput atque adeò infulam comprehendebant arctē. Quoniam femineae quas habebam acūs tenues nimis erant fragilesque, idcirco sarcinarias adhibebam acūs*cum tenuissimis funiculis : his satis bene consuebam. Sed depsĕre volo internam cutem, quod quidem artificium parum cognoveram. Ego autem cinchonam aquâ decoxi lento igne, ut aquae remaneret quàm minimum, quàm maxima autem foret ejus potentia. Mox infudi in ferreum artillatoris ferculum ; superpono pellem, ut interior pars imbibat cinchonam. Post biduum, longulo ac lēvi lapide, quem pro magĭde*[I]aestimabam, oleum pice imbutum imprĭmo atque infrico in pellem : jamque pro depstâ accipiebam.
115.Etiam summis in caloribus vix sufficiebat tunica,[J]nam contra insectas tibialibus[K]erat opus. Sed dorsi quoque tegumento carēre nequâquam conveniebat ; id quod probē sciunt Lusitani. Atque erat mihi sagulum Lusitanum vel optimum, nisi quòd propter nigrum calorem radios sōlĭs imbiberet : quare aut albis testis marinis aut spinis fortasse hystriceis vellem sanē dorsum obtexĕre. Jam, quoties humeris quidpiam portandum erat saltem asperum ac grave, suffarcinamentum desiderabam, ne excoriarentur ossa. Intellexi spissâ tegete esse opus, quae humeros, si onus portarem, defenderet ; porro solem pluviamve repelleret, nec imbiberet calorem.116.Tale tegumentum demùm contexui, postquam juncos cannasque insulae paulô meliùs cognitoshaberem ; neque ullo vestimento superbivi magis. Contra calores superficiem tegetis madefaciebam ; inde frigus gratissimum me recreabat. Item mappas ac lintea ⸤quantum possem⸥ reservans, roscidis foliis callide obvolutis amicior caput, unâque deligo fasciâ sive taeniâ. Quoties ex laboribus ac calore requiescerem in umbrâ, poteram, detractâ infulâ, crines madefacere : tum vero assumebam cingulum, ne in viscera admitterem frigus. Sic caput frigidulum erat, corpus tepidum.
117.Scapham autem, mense Decembri nondum finito, gestio instruere. Coci truncum, quem deportaveram, cortice exutâ, difficulter sanē secundum longitudinem dissecaveram serrâ, et in remōrum formam magis magisque caedebam. Etenim cymbae remi tanquam pro exemplare prostabant. Ad remigandam quidem scapham sex homines cum sex remis adhibebamus, quatuor ad minimum. Ego, unus homo, duo ingentes remos moliens, nihil possem contra fluctūs vel contra profluentem maris facere : attamen restagnante mari ac vento, unus prope debilis remex aliquantum usui foret.118.Circa Kalendas Januarias serenissimâ in tempestate mālo veloque scapham instruxi. Ancoram ejus cum arcorali atque illâ arcâ, item tollenonis ferramenta, jamdudum ex arenis recuperaveram. In portu saepius exercebam tum vela, tum remos ; hosque in melius figurabam. Quorsum haec, nesciebam equidem : enimvero nisi perquam leni aurâ non auderem exitum ; sed in scaphâ videbar quasi novam quandam tenērĕ vim, necnon ipsam navigandi artem inani amore fovebam. Mox operae, quam priùs in scaphâ navaveram, diffisus, iterum carinam sarcivi. Ubicunque rimas metuo, argillam pice oblĭtum firmissimē infercio, donec omnia viderentur tutissima.
119.At marinas profluentes, si quae essent requiescente vento, volebam propter scaphae salutem cognoscere. Has ut explorarem, clementissimo sub vento, ulteriùs ⸤meridiem versus⸥ in cymbâ processi. Ecce autem, quando duo ampliùs millia eram a terrâ, jugum montis longē altius quàm excelsus ille collis a quô ter, quater prospexeram. Ab hôc monte terram opinabar sensim desidere usque ad hortos meos. Jam video, si insulam ac maria rectē prospectare vellem, montem illum esse conscendendum ; idque meditor. Posteā recordor, me ipso a colle eundem vidisse montem, sed tantam esse ejus altitudinem tunc non suspicatum.120.Quanquam neque mites vellem feras timore mei implere, neque prodigere nitratum pulverem, decerno tamen exercendam esse jaculandi artem, ne obliviscar, neve ipsa arma robiginecorrumpantur. Versicolores quidem aves, quales fere inveniebam, vix me fugiebant ; sed aquaticae quaedam volucres, nostris non valdē dissimiles, omni astutiâ ac metu evadebant me. Has credidi advĕnas esse, assuetasque hominibus : praecipuam earum sedem posteā conspicatus sum. Ego autem has pro cibo et propter teli exercitationem occīdo. Anătes erant, ansĕres, olōres, plumis formisque non omnino nostrarum ad instar, porrò plurum inter se generum. Has, ut plurimùm, plumbulis in orâ tantùm maritimâ petebam, ne teli fragor ceteras terreret feras : canis autem, sive in terram sive in aquam decĭderent, acerrimē eas reportabat. Si protinùs comedere non placeret, nec egērem quo canem pascerem, in fumario suspendebam. Quippe fumus et maturabat carnem et putredinem avertebat. Assae potiùs quàm aquâ coctae mihi placebant ; sed carbonem, Anglorum more, altē exstruere nequivi. Supra ignem assāre necesse erat : quare alitem, membratim concisum, filīs ferreis, tanquam verubus, trajectum, vivas supra prunas amburebam.
121.Eodem fere tempŏre columbas quasdam facillimē nanciscor. Dum colle regredior obambulans, alarum stridorem audio : mox conversus volatum quasi columbarum agnosco. Hae aves in cavum saxi locum se recepēre, quem oculis facile notavi, credidique me posse illuc ascendere. Postquam cuncta conjectando emensus sum, virgam arboris ⸤abscissam pro signo⸥ terrae infigo : tum domum redeo meditans. Quantum possum celerrimē columbariam cellam, perlĕvem illam quidem, compango : hanc humero portans eundem locum repeto, post biduum. Virga illa eminens fit index ; saxum ascendo, pluresque in cavis invenio nidos, quibus ova nondum inerant. Unum nidum in columbariam meam cellam transfero ; mox advolavit columba, intravitque cellam nidum repetens. Id gaudeo, et relinquo cellam. Post plures dies reversus avem nido insidentem invenio : quam ipsâ cum cellâ motu clementissimo reporto domum ; atque illa intrepida manebat. Conjux postea subsecutus est : ambobus, ut poteram, quotidie dabam cibatum. Postea turriculam confeci columbariam, columnae innixam, securitatis ergo : nec pullos volebam mactare, sed in spem amplioris prolis reservabam.
122.Cibi quidem satis superque mihi erant, si modò convehere possem. Sed quô magis ruminor, laborem deportandorum fructuum horreo magis. Hoedos in praesepe reduxeram, ne graminibus quoque congerendis defatigarer ; tamen ⸤illâ in convalle depressâ⸥ oneribus gravabar, neque trahulam poteram adhibere, propter novarum herbarum luxuriem. De tractoriisjumentis paene desperavi, videbarque in servitutem laboriosissimam devotus ; sin requiem capto, protinus mens fiebat miserior.
123.Accedebat quod calceamentis deficiebar. Nautæ super nave aut nudis pedibus aut tenuissimis soleïs agebant. Calĭgas ego et magister navis habebamus, sed ego magnitudine pedum superabam. Porrò saepiùs ex necessitate mare ingredienti, corium caligarum se contraxerat. Ego autem post tres laboriosos dies, pedibus aeger, nolebam exire. Omnium rerum me taedebat. Nova luna jam intraverat. Assim ego quadratam coepi incīdere, inscriptionem quasi sepulcri designans. Talĭs erat :
Rebilius Cruso,Anglorum civis,Maurorum captivus,Braziliensis colonus,Hîc naufrăgus solitarius,Hominum miserrimus,Quintum jam mensem enecor.
Rebilius Cruso,Anglorum civis,Maurorum captivus,Braziliensis colonus,Hîc naufrăgus solitarius,Hominum miserrimus,Quintum jam mensem enecor.
Illud iteravi ter quaterque,hominum miserrimus. At subitò vocem quandam sensi, non auribus, sed corde : “Tu-ne omnium miserrimus ? Tu, qui summâ pace fruĕris, in pulcerrimâ uberrimâque insulâ, sano validoque corpore ! At ne te Deus Mauris iterum praedam projiciat vel morbo feriat !”124.Cohorrui. Tum reputabam : “Anne hoc illud est, quòd vates sacri summâ in solitudine afflatum Dei quaerebant ? Numne igitur me quŏque intrat ille afflatus ?” Mirē profectò agitabar. Dein memet increpui : “O fatue Rebili, sanae non es mentis. Imaginariâ sapientiâ verâque deliratione capiēris, si divinam credes te audire vocem.” Protenùs velut demortuus hominibus, vivus necessariē coram Creatore meo, mirâ quâdam ac novâ audentiâ illum compellabam, et quasi votum concipio. “O Supreme ! quisquis es (inquam), nimius tu es mihi : pavesco fanaticam dementiam. Sed dulcem redde hominum aspectum ; tum prudentiùs te cognovero, pleniùs venerabor.” Post haec tranquillior fiebam : sed periculosa esse sensi intervalla industriæ, nisi oblectatione aliquâ solarer. Quare pictam avem psittacum, si possim, capĕre ac mansuefacĕre decerno, si forte mecum colloquatur. De macaco[L]cogitaveram ; sed timui has bestias, ne maligno forent ingenio : sanē aliorum generum alii sunt mores : itaque hoc consilium deposui.
125.Mox lepŏres quoque volŏ capĕre. Quippe saepius captaveram, neque ars mea processerat. Lepŏres illi (seu rectiùs cuniculi : ita credo : sed quia cărŏ leporem potius referebat, idcircoex primâ illâ nocte lepŏres semper appellaveram ;) attamen gallinarum domesticarum more se gerebant. Quàm proxime sinebant me adire, tangere non sinebant ; sed in cava terrae prorumpentes, inde me intuebantur. Laqueos instruxeram plures, sed frustrà : jam piscando experiendum esse arbitror. Super nave flagra aliquot robusta erant, quae (nam fatendum est) ad flagellandos nigritas comportabamus, si ratio tulisset. Horum tria offenderam, avexique propter lororum usūs. Nunc unius in fine hamum piscatorium grandiorem affigo.126.Virgam quoque praeparo tanquam piscatoriam, sed breviorem, resticulâ instructam : huic fasciculum tenerarum herbarum adnecto. Tres sacculos super humero portans cum virgâ flagroque, lepŏrum adeo locos. Sinistrâ fasciculum jactans, ad ludum allicio. Pòst paulò lepus incipit, ut felium catuli, persequi fasciculi cursum ac gramina ejus subinde rodere. Flagrum ego dextrâ tenens, opportunitatem rei gerendae opperior, subitoque projecto hamo, super caudâ leporem opprimo. Confestim arreptum attineo, sacculoque immersum. Tantos ille ciet strepitūs, ut ceteri accurrant mirabundi ; dumque obstupescunt, alterum verbere hami assequor. Animadverto marem esse ac feminam ; quare satis habeo, laetusque deveho praedam. Sub rupe ubi cava loca abundabant, credo non male habitaturos ; postea ad mansuefaciendos operam adhibui.
126*De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam labascebant omnium caligarum coria, sensi validiore esse opus tegumento pedum : idque juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis concinnavi. E juncis, quos ⸤diversi generis plurimos⸥ in sole siccaveram, cos deligo qui lenti simul et relucentes viderentur : nam quidquid reluceret, id caunarum more pluvias optime rejecturum credidi. Ex his plicavi marsupium, cujus forma erat pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e corticibus, quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. Veterum caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum pes meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. Rudis sane hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem protexit vulneribus. Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in Braziliâ contra insectas saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte factos. Per hos non possunt culices mordere, sed spinae sentesque facile penetrant.
127.CircaIdus Januarias ad montem explorandum accingor. Lacernam capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. Mollissimos induor calceos :prospeculum*adnecto balteo. Adsumo canem. Sed ante exortum solem educo haedos, et (quod morĭs mei erat) commodo in loco paxillis destino. Tum ex convalle dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem pergo, saltum versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed continua. Sub soleâ mihi breve erat gramen,—molle, frigidulum, non impediens. Quô magis insurgebam, largior erat aura ac plena vigōris. Facile lībereque incedebam. Dextrà, caprorum video scopulos ac pascua ; sed ad sinistram magno flexu redeo, dein convallem fluminis nōtam attineo suprà, moxque hortos meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum leni deflexu contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu ⸤quamvis longo⸥ hortos adiri ; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores herbas, non modò non defessus, immò recreatus sum itinere. Ubi aquula quaedam a monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic monitus, cibis communicatis, vescor biboque.128.Ut primùm monte de summo prospexi, praegestiens cuncta admiror. Valde praeceps erat mons occidentem ac Septentriones versùs, id est, ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus pulcerrima erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus in quâ supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed per oppositos clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus tunc quàm maxime recesserat ; laetus tamen animadverto rivum se in mare effundentem, duosque ⸤quasi hujus tributarios⸥ de diversis ripis rivulos, quorum utervis scapham meam possit excipere. Per prospeculum dispiciens, facilè vidi palmas astare praegrandes ⸤ostium rivi versùs⸥ et paene ad oram maris. Postquam illàc satiavi oculos, conversus in aliam terrae regionem aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum insulae littus. Declivitas modica erat, nec continua : quindecim millia silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope ultimarum poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae ultimaeque valde erant dissimiles. Ad Aquilones Juga Caprina (sic enim nominabam) scenam concludebant, sed mare supereminebat.129.Haec dum commeditor, prospectoquecircumcircà, repente terram e longinquo videor videre meridiem versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam contemplor : demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem Americae meridianam esse pronuncio : mox fateor, nihil id ad me. Etenim talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior longe quàm haec est insula. Fac abesse barbaros homines pantherasque ; at illic si forem, aut in latissimâ atque inhumanâ arenâ projicerer, aut (quod credo potiùs) in aggeribus silvosis maximi alicujus fluvii, inter paludes immensas atque insaluberrimos vapōres. Sane haec insula prae continente illâ tanquam Paradīsus est.130.Retorqueo oculos meum versùs regnum, contentus, laetiorque ; tum directâ incipio viâ descendere, donec totu mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices observo grossulariis*[M]non dissimiles, quibus propiores clivi distincti sunt. Hos versus dirigo gradum. Magis magisque uvidum invenio hoc lătus jugi, velut spongiam ; id quod rivum perennem promittit, herbis pluvialem aquam multos per menses sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore stabant orâ, quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea colligo plura limonasque ad delicias bibendi.
131.Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam vallium pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam naturalem cespite obductam conspicor, quae declivitate perquàm modicâ ⸤saltum versus meum⸥ ducit. Per hanc libet degredi. Nusquam minùs decem pedes lāta erat. Suprà ad laevam, infra ad dextram, clivus satis arduus erat, herbis multorum generum abundans, sed in fundo arboribus consitus densissimis. Agnovi protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis hâc viâ fructūs ad rupes super cavernis devehi ; nam cespes erat brevis, durissimo in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario ; jamque uno in conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans alacer, saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem illum rivulum assequor, videoque non posse trahulam sine ponte hàc transire. Sed talem pontem non magni esse operĭs judico.
132.Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter pasco. Has fruges ⸤in sacculis condĭtas⸥ e nave asportaveram, sed parvi aestimabam ; nunc columbis largior. Neque unquam sane has aves neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibiimpertiebam.133.In universum aestimanti, tres partes ⸤naturâ diversas⸥ insula exhibebat,—fructiferam, sterilem, silvestrem. Sterilia ac sicca Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos inde porrectos usque ad portum meum : ultra Jugum quidnam fuerit, nondum videram. Spatio longe minimo fortasse erat fructifera ; sed ubi tantae silvae, ibi fruges aliquando esse possent.
134.Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum aestu maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter usūs solito maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo nascentia colligerem ; tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare vellem, duas fere horas erat considendum. Quare cymbâ transgressus flumen, regionem ex Occidente oppositam exploro. Ostium versùs fluminis valde praeceps erat ripa, sed ubi aestus maris desinit, leniorem habebat clivum. Collis calcarius esse videbatur, alteri illi super cavernis meis simillimus.135.Simul ac culmen attigi, mare versùs omnia esse praecipitia intelligo. In brevibus herbis prostratus, caput ultra marginem rupis protendo, ejusque radices subtùs video undis etiamnum lavari. Ulterius ad Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, quam exploraveram. Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque properus.136.Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in ramis considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, hamoque deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos meos protegebam. Ille autem subito dolore territus, prorsùs exuit fortitudinem, neque valde reluctabatur. Itaque sarmento, quod in laevâ tenebam, caput ejus opprimo, mox pede inculco sarmentum, expeditoque cultello unam plumam circumcido. Ne longus sim, funiculo attentum deveho domum, asperiore capturâ nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad insidendum datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere.
137.Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam e perfractis transennâ instruxeram : hic in cavo rupis degebant. Fimus caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, locos praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus dilectas defoderem. Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio.
138.Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. Ut me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam ; aliàs mathematicum illum, qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat ; aliàs geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, quàm prudenter feros elephantos mansuefaciant. Equidem decapris meis ad trahulam jungendis cogitaveram, sed nondum grandes erant : harum autem opperiri ætatem, longum videbatur. Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum pariter ac ferum elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus quidem ⸤ipsius natura⸥ foret capax : cuncta in eo verti, ut feram in manu tenēres.139.Re ponderatâ, demum egressus sum, certus depugnandi. Duas succingor pistolas, quibus me in extremis protegam ; sed restibus laqueisque sum fretus. Laqueis duobus tribulos ferreos, si recte rem nomino, validissime annexueram. Tribuli autem tali erant naturâ, ut, hominis pede oppressi, trina spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ herbas comportabam eas quas maxime deligebant capri. Canem domi constringo, atque sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video capras atque hoedos ; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, (vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens.140.Ille autem neque territus neque iratus, accedit roditque libenter. Herbas in humum projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis super cornibus impono. Tribulum unum pede pressum humi infigo ; dein, antequam sentiat, inculco alterum quoque, et sub pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, in posterioribus cruribus se erigit, sursùm capite nītens : ego autem tertio laqueo pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum extraheret tribulum, quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos in aëre habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido in armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat excutere. Ego non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, subulamque*[N]grandem ac lorum expedio.141.Summâ in tranquillitate labrum ejus superius perfodio, atque insero lorum, quod annuli instar concinno, pluries nodatum. Tribulis novo in loco defixis, ampliùs paulo libertatis pedibus ejus permitto, ut amplius se defatiget frustrà connītendo. Tandem defessus, sudore perfusus, requiescit. Herbis in reticulam recollectis, surgo ; convello tribulos, appendoque cervici ejus ; tum labro traho leniter. Is, dolore gemens, erexit se, invitusque sequebatur, pedibus etiamnum constrictis, sed non adducte.142.Sic quinquaginta forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur ; sed dolore labri percĭtus, cornu me feriebat : id verò facile caveo, loro subtrahens ; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. Sane ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàcme sequitur obedientissime : quod simul atque animadverto, porrigo herbas ante nares. Nolebat rodere, sed odorem libens captabat ; jamque facile eum in saltum meum deduco. Ibi arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. Porro id nullius erat laboris ; etenim postquam haedos juxtà affixeram, mixtâ crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus.
143.Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi grandes ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae sunt ; tum nova veteri admista caterva citò maerere destitit. Itaque grex meus jam caprum habebat ac capram, item tres haedos duasque juvencas capras. Ego verò cunctos incipio trahulâ consuefacere. Difficile sane est res gestas ordine stāto narrare. Quippe perpetuo variabantur labores mei, neque unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò aliquid recordans ; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam in melius. De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, inter labores multos et otii paulum, praeteriêre menses.
144.Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de quô memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem nacta sunt omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem percepi. Exspatiandum decerno. Ad speculam meam (de quâ antè memoravi) enisus, progredior ut littus ad Orientem ampliùs cognoscerem. Duo millia fortasse passus processeram, quum viam quandamLunatamvideo (si sic licet appellare), quae flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ maris palmarum feraci ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter oram maritimam duo numerabam promontoria duosque sinūs : nuncTertiumhunc appello sĭnum.145.Ceteris in rebus primò nihil nŏvi exhibebatur, nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus has rebus distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas dispicio testas,—immò testudines,—diversissimas magnitudine. Id quidem gaudeo. Porro hôc in sinu palmae ita dominabantur, ut vix quidquam aliud inter arbores desuper viderim. Paludes autem longiores in rupibus continuabantur suprà palmas illas. Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non facilè circuitâ, descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, flecto sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo.146.Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē crescerent, palmarum nihil esset ; colligo, quia paludes apud me super rupibus non sint, idcircò neque cocos neque alias palmasnasci.147.Jam de grege quotidiana me incessit cura, ignarum quid sanitati necessarium foret, et quantus ac qualis hujus aestatis calor. Multa feci, mox infecta reddidi ; quae narrare non opus est. In saltu meo novum praesepe meditabar. Sed haedos non effugituros credo, retentis capro caprâque ; igitur solvo. Cănis autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul ut haedi excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, ipse ludi fit particeps : quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi aspectus sanē erat jucundissimus.148.Caper, immò capra, ut credo, brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed căni perdurat velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, ut non sine magnâ contentione cănis eas praeverterit. Neque volebant effugere ; nam iterùm iterùmque redibant. Ego vero omnium hilaritate exhilaratus, increpo memet, quòd cicures animantes tam innocenti voluptate privaverim.
149.Capros hos dictito ; attamen nequaquam erant nostratium caprorum ad normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse quis illos appellaverit. Cervix horum carnosa et arcuata, armus amplus planusque, equum generosum referebat. Pellis brevissimo delicatissimoque villo sive lanugine, colore mustelino, vestiebatur ; neque seta inerat neque pīlus, praeterquàm in jubâ atque in măris barbâ. Juba fere tota in ipso sedit armo. Lacertosiores erant quàm damae fulvae ; fero potiùs cervo comparaverim. Cetera erant rotunda, bene compacta ; crura autem gracilia, ex osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua non recurva, sed propiora taurinis ; id quod arcuatae cervici credebam aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum.150.Antehàc cunctos in trahulâ exercueram, sed sine pondere : pondus nudo dorso saepius imponebam : nunc capro capraeque quotidianum laborem adjudico, si rectē possim apparare. Retinacula funalia trahulae adaptaveram, sed collare tractorium longē erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse sensi : id enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi tamen armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male res cessisset, artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus toties male rem gessi, ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. Funes demùm meos circum frontem, cornibus sustentatos, composui ; id quod si non optimē, at satis bene confecit rem.
151.Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ⸤ut plurimùm⸥ devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum imbrem haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē mihi placebat, quòd cănis circumcurrere et circumscribere eas,pastoricii cănis more, magis indiès discebat. Ego autem, si longiusculē abesse viderentur, jubebam : “iret, reduceret :” quod quidem ille, quasi probē intelligens, confestim faciebat. Porro grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non necesse fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur.152.Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, puerorum nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. Hâc clarē canebam quoties gregem eram pasturus : immò, si in viâ inter trahendum capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ anteà sedulo sonabam ; neque unquam eos frustrabar, sed post illum cantum, aut cibatum illis aut potum fidelissimē afferebam. Inde factum est, ut sono fistulae libentissimē accurrerent.153.De cibo meo restat aliquid narrandum. Panem nauticum ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar ne mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic diutius mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid herbarum, aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec ponderosum sit et conservari queat, id fateor a longinquo non male importari : sed quidquid sit quô vescar praesertim, hoc omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur agellum vel angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, neque id jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non gustaveram ; sed pisces facile capio,—id quod explicandum est.154.Primò lineâ hamis instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat me. Postea pone cymbam parvum verriculum trahebam, quod identidem scrutabar, pluresque hôc modo pisces capiebam. Mox alia succurrit ratio,—ut ostium portūs verriculis trajicerem ; idque feci, quamvis difficile erat valida ferramenta in scopulos illos (Postesquos dixi) infigere. Clavos spicatos e ferro optimo postquàm satis acui, malleo artillatoris sic impegi, ut angustas rimas inter saxa exsculperem : huc adegi ferramenta, quibus retia innīterentur.155.Aestus alluebat pisces, quorum aliquot saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum magna vis capiebatur ; tunc maritimae aves per retia irruentes meque et praedam meam vexabant. Quoniam ⸤corticibus sublata⸥ natarent verricula, pisces attinebantur sub aquâ, quae profunda erat in ostio. Itaque hoc meum aestimo essevivarium, unde pisces, quoties velim, non magno labore capio. Magnum mihi laborem attulerant verricula ; sed animum meum, de cibatu cănis feliumque anxium, solabantur.
156.Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illamihi interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus parens, ut erat tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens indolis, posset forsan me domi apud se tenēre, contentum atque beatum. Nae, si probē me nosset, non in Anglicarum legum studia,—semper arida, jejuna, saepissimē praepostera,—incumbere me voluisset ; sed impigrum ac strenuum aliquod opus, ubi oculus manusque viget, tali commendasset filio. Poteram autem patriae littora vel agrum latiùs pervagari, parentibus non derelictis. Etenim memini, quando eram in Braziliâ, quamdiu nova erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum esse. Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit ; sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo actionis fine proposito : itaque, rem quampiam assecutus, simul fastidiebam. Nec ulla profundior causa in funestam illam et sceleratam navigationem me propulit, ex quâ in exilium tristissimum et laboriosissimum sum detrusus.
157.Decapiendis piscibus memoravi : de coquinandis addo pauca. Octo decemve pisces, vel pauciores si grandes erant, rapido igne leviter elixabam, tum pinnas,—id est, tota latera,—capita, caudas, felibus meis reservabam. Magnâ spinâ extractâ, ceteram carnem aut super cratibulâ leviter torrebam, aut cum fabis vel grano admiscebam pro cănis cibatu. Equidem in verriculo saepius marina animalia inveniebam, qualia nemo pisces nominaverit : porro piscium genus valdē carnosum, quod magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo : si vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes aut ipso in portu piscabantur, igne dejectas capere : sed carnem piscosam fore credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam.
158.Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò ; mox Arabum more assas placentas faciebam. Nempe, combustis super ferreâ laminâ vel plano saxo lignis, prunas submovebam ; placentas udas in calidâ superficie positas sub patellâ ferreâ obtegebam : huic iterùm superingerebam prunas. Placentae subtèr, velut in furno, coquebantur : sed fermentare placentas nesciebam.159.De his hactenus. Ceterum de pulcritudine rerum quae domicilium meum cingebant, non eram incuriosus.In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries reportavi aut radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum viciniâ. Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, reportavi mecum, plenē maturam credens ; mox ipso in portu meo serendam decrevi. Etenim sic commentabar mecum : “si properē in Angliam avehar, nunquam me poenitebit hanc sevisse arborem, plurium fortasse parentem, aliorum hominum domicilium ornaturam : sin hâc in insulâ detinear ultra biennium, gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi locum serendi, congessique humum uberrimam ; statuo irrigandam esse diligentissimē.160.Post diem sanē laboriosum, dum sub astris vescor et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, miror quamnam ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue Rebili, nihil tibi esse operis putas ? Times-ne, ne facilè nimis vivens, socordiâ opprimaris ?” Tum respondeo : (etenim moris mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc fecissem, patriae linguae forem oblītus : immò ipsum mentis acumen hebetatum foret. Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ oratione pronunciando, definiebam magis et consummabam.) Itaque respondeo : “Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis ; sed pulcritudo beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in honorem ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res consevi.” Extemplo etiam clarius, “Oh fatue Rebili ! (inquam) hominum neutiquam miserrimus es tu, qui adornando domicilio das operam.”
161.Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs durante pluviâ, tempus computabam, invenioque natali matris die me illam sevisse nucem. Mox memini, quàm incertum sit, vivat-ne mater an mortua sit. Mirē tangebar et tenerâ perfundebar memoriâ. Tum quia plures noveram vel audiveram, qui praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, hoc mihi ipsi matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, me, simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque animo.162.Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse non esse ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum aut gaudebo vivam inveniens matrem, aut rectissimē praecepero debitam moestitiam. Sin nunquam restituar, sed solitarius peream, minùs sum inhumanus, minùs ab omnibus necessitudinibus abruptus, quando caritate praeteritorum emollior. Melius autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm rebus humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere.163.Quamobremubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem praebere coenam. Hospites autem, quos solos potui invitare, erant psittacus, cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His optimam, quantum possim, paro coenam. Ceteros facilè satio, sed duas capellarum experior avidissimas. Magnitudine indies crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam majores pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter praeberem. Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. Pondus corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius ; itaque largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat gramen merum, frondes item herbae plures delicatae, quas in matris honorem suggesseram. Has cunctas comedunt, concupiscuntque etiam. Imber destiterat commodē : censeo igitur finiendam in saltu novemdialem coenam.164.Quàm celerrime annulo lori caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo : ceteros solvo. Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens notum ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. Feles ⸤mirabundae emigrationem⸥ ejulant, tanquam ploratrices (opinabar) ad sepulcrum, mox nolebant progredi : cum leporibus domi remanebant. Magnam veli laciniam cum funiculis in dorsum capri conjeceram ; sic saltum attinemus. Haedi alternis pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato herbas frondesque molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, largiter succīdo,—alias laciniâ veli obvolvo, alias mero fune colligo,—super dorso jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc haec pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius excitatio moestitiam mihi dispulit.
165.Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar ; quod quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est nuces atque alios cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo adventu, propere discebat loqui, et valde me risu alloquioque solabatur. Etenim, ut plurimùm, docebam eum sic pronunciare : “O fatue Rebili !” sic enim memet appellare solebam. Atqui ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non voluit, meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat.166.Aliquando audiebam, O debili Rebili ; vel, O febili Rebili ; alias, O hebili Rebili ; quae quidem sic interpretabar, ut essent, O dēbilis, O flēbilis, O habilis ! dubitabamque subridens, numne habilis magis an debilis essem. Sed longe saepius meum nomen ipsum iterabat, et quasi variabat amatorie. O Rebili Rebili,inquiebat ; tùm accelerans semper sonorum cursum, O Rebi bili, Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, O !—Et quum ego tristi cum misericordiâ vocabulum O ! pronunciarem, ille me imitans primò tragicâ severitate dicebat O ! sed in fine tanquàm cavillans deridensque illud O ! joculariter efferebat, donec in cachinnos solvor.—Neque vincīre eum opus erat ; itaque ligamina detraxi.
167.Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, nunquam tamen quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. Quodam die post imbrem splendida fuit coeli serenitas cum aurâ mollissimâ. Interrogavi memet, quidnam facere oporteret. Stătim respondi,—“Nunc, si vir es, Rebili ! testudinem marinam reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus eram nunquam ; sed hâc in ⸤claritate sōlis⸥ post pluviam, testudines credebam summâ in aquâ suspensum iri.168.Cymbâ expeditâ progressus sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, rugosum, et quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina discutiebat : itaque pergo. Tertium illum attingo sĭnum ; mox video testudines plurimas, summis in aquis apricantes, fortasse dormitantes. Cautissime circumspicio, et modicâ delĕgo[O]magnitudine unam, cujus caput erat aversum.169.Lenissimo motu allabor, omnesque caveo strepitūs ; dein pedes testudinis posteriores transversis mănibus arripiens, dum ad proram genibus innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ teneo supinam. Morsus testudinis horrendus est : hunc si cavebis, cetera erunt in facili : in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. Confestim redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec praeda majoris mihi erat quàm putaveram.
170.Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter nimbos nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus maximum incutiebant : grandinis procellae sequebantur. Tonitrua per plures horas erant paene continua. Mare vehementer furebat ; aestus ipsas ad rupes pertigit. Quando pluvia paulisper destitit, exeo prospecturus : ecce autem carina navis nostrae decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra cautes projecta.171.Extra cautes mare montosum erat ; intra tam perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas : sed valde brevem esse intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, ut caligis ac braccis exutis, mare ingressus navis fragmina scanserim. Summae sane partis non multum restabat : quid remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video et multa inesse et nihil posse me id temporis amoliri : itaque postquam satisexploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò vadens.172.Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto vestimenta : frico cutem : sed algeo tamen. Ignem accendo, neque inde multum acquiro caloris. Sensim invēni, penitùs in viscera descendisse frigus, et morbo me pertentari. Projectus in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum circumvolvor. Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne vesper ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus.173.Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore aspiravi : “O Deus ! a te prodivi, ad te redeam !” Quid foret, esse solitarium, tum demùm cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, cuncta dolebant ; flagrabat caput. Corporis dolores angor mentis exsuperabat. Tenebras, omnium rerum maxime, metuebam. Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et citrea māla quaerens. Os interius plane siccum erat ; lingua si buccas, si palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in tenuissimas quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui : alias in poculo compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum sorbillabam, interdum bibebam. Credidi fervori viscerum id fore utile. Alteram mox atque alteram super linguam compono assulam citricam, siccitatis levamentum. Jam nox adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. Feles vehementer ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum.
174.Tandem in sudorem solvor : post horas dolentissimas mens se aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum praebeo felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto corpore. Jam certum habeo, qualis sit febris hujus natura ; felicemque me judico, quod lux in tantum duraverit. Mente levatus, plurimisque vestibus opertus, somnum capto ; sed quando dormīto paulisper, morbida me terrent insomnia, pravâ religione plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse sudor cessat ; tum, quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et quidquid e vestimentis maxime sit villosum, libens amplector : ligna in culinâ accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc esse medicinam noveram ; nunc verò contra amaritudinem ejus firmans mentem, aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin me sagaciter curaverim ; nam febris non rediit. Mānĕ autem e cubili surgens, cogito quid postea faciendum.
175.Imprimis statuo : si possim, noctem insequentem nonsine lumine me acturum. Aut candelas aut lucernam aliquam judico necessariam. Nihil facilius videbatur, quàm Maurorum ritu rem conficere, si aut oleum aut sebum haberem. Sed quicquid fuit, id omne credidi consumtum esse, aut in cibatu canis aut in scaphâ resarciendâ, sive in retinaculis jumentorum vel in serrâ. Tum testudinis reminiscor : hujus adipem volo adhibere. Item carnem ejus, ut novum quiddam, pro cibo stătim concupisco. De mactandâ, fateor, haesitabam ; nam tale feceram nihil. Caput testudinis si amputabitur, tamen (aiunt) post viginti quatuor horas mordebit tenacissime. Quid ergo occīdet eam ? Ego verò opinor, amputato capite, nihil doloris sensurum corpus. Igitur ipso in dolio, ubi in aquâ marinâ servabatur, amputo caput : hoc caute forcipe abjicio : cetera concīdo et plurima intus ova invenio. Horum quatuor protinus torreo, vescorque cum placentâ. Maximam vim adipis excipio. Partem hujus (eam fere quae solidior erat) pro placentis assandis vel pro sartagine reservavi : longe plurimam pro oleo sumsi. Tum de linamentis cogito.176.Feliciter accĭdit, quòd huic rei non opus est viribus : linamenta contorquere, puellarum potest esse opera. Veterum funium quidquid esset corruptum, pro stuppâ reposueram. Inde duabus horis linamenta confeci, quot triginta noctibus facilè sufficerent. In ferreâ patellâ depono adipem ac linamentum sic circumtortum, ut finis hujus super labro patellae minimum tantùm dependat. Ipsum linamentum liquidâ adipe saturatum accendo, experiorque rem bene procedere. Equidem si dormirem, nemine linamentum subinde extrahente, pòst paulò extinctum foret : attamen id parum rēferre censeo ; nam per igniaria possem accendere, ut primùm evigilarem. Postea juvat me invenisse, talem febrem posse subigi.
177.Post triduum finitae sunt pluviae, et sol processit clarissimus. Ego quoque prodeo, tepore gaudens. Inviso littus. Video doliis stratum, cadis, arcis perfractis, lignis omnis formae et ferramentis. Paene in sicco erat ipse navis alveus, cum ancorâ atque ancorali. Cuncta jam pro meis destino, sed volo relaxari paulisper ; etenim minùs firmum me sensi : igitur ab his redeo in portum.178.Feles video, utramque cum catulis recèns natis. Tum me subit : “Ah ! illud erat, quare adeò ejulavere ; non tanquam funeris ploratrices, sed ut expostularent catulorum alimenta.” Bonis matribus collaudatis, praetereo. Jamque recordor, feram felem primo illo die esse a me visam ; de quo postea aliquoties dubitaveram. Agnosco, aut in saltu aut in silvâ magnâ tales inveniri bestias.179.Gregem deambulans assequor.Haedos omnes grandescere ac pinguescere notaveram ; jamque video juniores capellas spem prolis dare. Inviso lepŏres : en autem, lepus femina lepusculos ediderat. Non ridere non poteram : immò cachinnavi. Sic autem interpretatus sum : Teneram progeniem male nasci ante finitas pluvias : quare sic esse a Naturâ comparatum, ut quàm proxime posteà nascerentur.
180.Lectori denunciandum est, inde ab illâ febre pictatis me conscium novae factum. Re non prorsùs nova erat ; nam inde ab ipso naufragio quasi fermentatio mentis coepta est. Tum primùm didici, quanti esset humana caritas, quàm jucundus ipse aspectus hominis. Mox ergā ipsa animalia emolliebar, quorum caritatem pluris quàm utilitates aestimabam. Deinde intellexi, quàm ingens esset inter generosissimum brutorum atque infimum hominem discrimen : etenim quemvis e servis meis Brazilicis loco cănis optimi vehementissime amplexus forem.181.Jam poenitebat me de parentibus : neminem praeter memet culpabam. Ergā hos reverentia, ergā omnes impetŭs quidam amoris ac desiderii me exercebat : itaque, ut opinor, ad rectam religionem eram maturus. Etenim dixit nescio quis : “Qui inferiora bene amat, hic superiorem bene venerabitur.” Attamen ante hanc febrem ipse Deus ignotus quīdam ac nimius videbatur mihi ; quem quĭdem diligere, praeter naturam esse censebam. Nec his de rebus singillatim juvat explicare. Quippe neque ego ab aliis neque ceteri a me eam religionem ediscent, quae pectŏris est, non merae mentis.182.Sed ipsâ in febre, quando tranquille Deo me commisi, intellexi primùm, quàm non longinquus esset Deus ; immò, ipso illo in loco adesse illum, si uspiam alibi. Exinde profundior de religione me invadebat cogitatio ; neque cogitatio solùm, sed cordis quīdam motus, qui me tunc primùm ad sacram lectionem instigabat.
183.E quatuor meis libris, unum dixi esse precum Lusitanarum secundum formas Papales. Idcirco spreveram. Nunc autem legens, plures invenio versiculos e Judaïcis et Cristianis lĭbris, qui cunctorum sunt, non Papistarum modò. Duo me praesertim commovebant. “Quem diligit Dominus Deus, hunc castigat, per virgarum disciplinam erudiens filios.” Item. “Quare homo, qui vescitur aurâ, de poenis delictorum conqueratur ? nae, prodest in juventâ sustinere jugum.”184.Tali lectione affectum, preces ét verae et vehementes sancto me gaudio tum primùm pertentarunt. Porrò hinc repperi, unde solitariae vitae derivarem solatia. Inquietissimus sane interdum eram, pertaesus solitudinis et suspirans ad alloquium ; attamen tria tandem plenedidici :—constantius ea quae animo, quàm ea quae oculo percipiuntur, permănere :—Deum non minùs mihi esse praesentem, quòd abessent homines :—denique, Ut ex hôc taedio me potuit eripere, sic in eodem posse illum ⸤purgato mihi animo⸥ pleniorem dare liberationem.—Sed haec pedetentim et plures per menses. Quippe vera religio vita est, non disceptatio ingeniosa, nec nisi multâ pectŏris exercitatione ipsarumque rerum experientiâ percipitur.
185.Degrege erat quod me male habebat. Capri maximi quanquam labrum perfoderam, tamen expertus sum aliquando ferociter eum cornibus petere ; idque periculosum esse sensi, quando ad trahulam eum vellem ligare. Re perpensâ, ne mihi aliquando sit infestus, cornuum ejus maximam partem serrâ amputo. Relinquo tantum, quantum helciis*sustentandis sit opus. Exinde gnarus deminutarum virium, tranquillior factus est.186.Ne posthàc obliviscar, hîc libet narrare, quidnam cornibus ejus fecerim. Solidiora erant, quàm caprarum quae asservaveram : jam arcum terebrandi gratiâ conficere statuo. Saxum quoties vellem perforare, nihil e meâ supellectile placebat. Erat mihi terebra,[P]erat caestrum[Q]fabrile, utrumque tenue nimis ; non nisi ligno vel cornui terebrando idoneum. Ad saxum terebrandum clavis spicatis utebar multo cum labore ; nunc arcum ritu Maurorum libet adhibere.187.Imprimis e velorum funiumque trochleolis unam delēgi bonam, perfecto orbe, cujus in medio quadratum erat foramen. Ferreolum item delĕgo ; (multa in littore talia tunc jacebant) quae illud foramen tantùm[R]non intret. Hujus unum finem igne mollitum valde tundo, ut sit et solidior et paene acutus : alterum finem in teretius concinno. Mox limâ hîc atque hîc detritam, in foramen trochleolae impingo. Acutiorem finem molâ quoque exacuo : sic ipsam terebram perfeci.188.Arcus restat. Anquisito robore solido, unum fragmentum circumcīdo serrâ ; dein duo foramina paulò obliqua terebro, quorum in utrumque inferciatur cornu infimum. Spatium inter haec relinquo, velut manubrium, quod firmiter possim prehendere : duobus laminis ferreis ac fune robusto confirmo juncturam : Cacumina cornuum laxo nervo connectuntur : hic estarcus.189.Nervus, trochleolae convolutus transversusque, fit tensus : tum arcus, citrò ultròque tractus, terebram rotat. Porrò in angustâ assi foramen facio, quod alter terebrae finis facile intret. Assim hunc in dextrâ tenens, dirigo terebram, dum sinistrâ arcu operor. Simplici hôc apparatu saxa dehinc longe facilius terebro.
190.Vereor ne taedio sim lectori, si plurima quae elaboravi accuratè explicem. Nova atque ampla materies e ferro lignoque, quam cum reliquiis navis nostrae nactus eram, novâ me implet ambitione : item auctus grex vim novam trahendi offert. Idcirco, plurima convehenda destinans, majorem volo construere traham, tam latam, ut aequâ fronte jumenta trahant tria, meque ipsum, quoties velim, habenas retinentem, vehant. Quidquid ligno ferrove conficiendum erat, confeci ; sed corium dëerat.191.Pelles si haberem, nec depsendi eram peritus, nec libens propter pelles capros occīderem. Tantum animal, tam plenum sanguine, mactare, avehere, concīdere, nauseam mihi movebat.Sed e fruticibus maritimis unum repperi, cujus folia funiculis comparaverim. Haec in sole siccata, mox oleo tincta, leviter contorsi, tum ex connexis robustiores struxi funes. Inde materiem habebam, e quâ habenas, retinacula, etiam helcia atque alias res jumentis utiles conficio. His si non optime instruebar, meis tamen usibus fuēre idonei.
193.Vix opus est dicere quàm curiosè omnia ferramenta ex littore collegerim ; nihil equidem sprevi e lignis, doliis, arcis, fracta an solida essent. Majora quaedam ligna, multo molimine sursùm tracta ipsis in caloribus, pro ponte destino, per quem traha mea aquulam e saltu tramëet. Cratibus superjactis et fiscorum frustis, cum tabulis et humo, viam tandem consolidavi.194.Alteram quoque viam sub rupibus credo necessariam, ne aestu maris interrumpatur trahae commeatus.Tornomeo (id est, novâ terebrâ) saxa cavo, nitrato pulvere discutienda ; et ⸤minùs laboriosè quàm expectaveram⸥ objices amoveo viae. Profecto hanc viam faciliùs confeci, quàm ponticulum illum, qui quidem non magno poterat esse usui, donec tramitem super rubrâ rupe feceram trahae pervium. Omnium meorum operum hoc vires meas unice exhausit, praesertim quia aurae tum maxime stagnabant. Sed protinus magna habui adjumenta frugibus vel fructibus deportandis, sive ab hortis meis sive a convalle.
195.Quinto die ante Kalendas Sextiles, caprae duae partum ediderunt, unaquaeque binam progeniem. Primò lac mihimet avebam, conorque mulgēre. Huic rei inhabilis fui, reputansquedeclino mulgendi labores, ne ego potiùs pecori quàm pecus mihi inserviat ; nam si mulgendi negligens forem, id pecori foret crudele, mox lactis cohiberet profluvium. Tum in delicatiores cibos lac adhibere, longe nimii temporis erat et curae. Spero me cocis nucibus cito abundaturum, atque harum lac semper fore in promtu. His autem de nucibus sunt quaedam explicanda, quae praetermiseram.196.Nolueram barbarorum more proceras arbores scandere ; id quod ét laboriosum fore et periculosissimum credidi. Novas scalas hanc ad rem, duobus anteà mensibus, et propriam falculam commentatus sum. Et quidem pro falculâ, ⸤perticae longae in fine⸥ loculum incīdo, ubi inhaereat ansa cultri coquinaris : tum ⸤funiculo cerâ oblĭto⸥ (nam massam quandam cerae habebam) ansam illam perticamque circumvolutam firmiter constrinxi. Atqui modica firmitudo poterat sufficere ; nam acuto cultro leviter amputantur nuces.—Pro scalis ipso in cocorum sinu par idoneum arbŏrum succīdo, triginta fere pedes longarum, postquam capita detraxi. Utramque dedolatam ⸤quantùm possim sine detrimento roboris⸥ extenuo, ut quàm levissimae sint scalae. Sane erant cavae, (medullâ quâdam plenae,) idcirco robustiores, quàm si ejusdem fuissent ponderis et longitudinis, sed solidae. Gradus scalarum addo, e lignis atque e fune, ut in cubicularibus meis : sed tres in summo funes valde laxos relinquo, ut scalae applicatae quasi amplectantur arborem, nec possint delabi. Tali instrumento adjutus, credidi posse me amplam nucum vim decerpere, quanquam plurimae coci ⸤longe proceriores⸥ macacis opulentam reservabant praedam. Haec, credo, in Maio mense finita sunt.197.Equidem coeorum utilitates parùm intelligebam ; sed plurimas esse gnarus, nihil rejeceram. Frondes pennasve (si ita licet dicere) parvae illius coci, quam pro remis succīdi, animadverti paene tegulorum[S]esse instar. Has funiculis ita consuëram, ut cuculli[T]vicem optime gesserint. Medullam cocorum arborum atque aliarum palmarum statuo explorandam : corticem omnem asservo.
198.Grex, (quem propter sanitatem maturiùs in saltum transduxi,) evulsis sŏlo pedicis, in vallem rediit. Cunctos invenio circa vetus praesepe, herbas ⸤uberrimas atque apprime succulentas⸥ summo cum gustatu rodentes. Pedicas detraxi, ipsas animantes reputans a Naturâ meliùs quàm a me edoceri, ubinam potissimùm degĕre oporteret. Quoniam cicŭres invenio sibiloque fistulae obedientes, id mihi sufficit. Succurrit animo, quantùm roboris amiserint vaccae nostrates domesticae, quàm saepe difficilipartu torqueantur, per nostram importunam curationem. Vereor ne meum gregem immutem, si stulte ego me immisceam.199.Seriùs, quum aurae stagnarent calorque ingrueret, non ad saltum perrexere, sed ad apertum ac summum collem ; fortasse quia culĭces vel oestri urgebant. Multo mānĕ (credo) pascebantur, ante lucem ; posteà auram captantes mirè apricabantur summo in colle, ibidem dormientes.200.Ego quŏque in stagnante aurâ pertaesus cavernarum, postquam aliquot noctes iterum inter ramos arbŏris dormiveram, melius fore credo, si gregem sequar. Quare multâ ac difficili machinatione tres assĕres longissimos summo in colle sic erexi, ut de colligatis capitibus lectus pensilis sustineretur. Ego per funem ascendo, qui desuper fluitans quasi in annulos nodatur, in quos ingredior. Ut primùm lectulum attingerem, funem illum ad me recipiebam. Talis erat nŏvi cubilis forma.
201.Haec inter opera, ex novo quodam junco contexui dorsualem illam, de quâ dixi, tegetem ; item foliis roscidis tum primum caput meum sub infulâ condo. Etenim nimius erat fervor solis ; quanquam calor non adeo suffocabat quantùm metueram. Illâ in regione ipsius aestatis nox longiuscula est, flabatque identidem siccâ in tempestate vespertinus turbo venti, qui aëra refrigerabat ; necnon quâvis in nocte aura quaedam montana superioribus in locis sentiebatur.202.Maris temperiem sensim augescere credebam ; ego autem magis magisque lavacris captabam frigus. Si caput ac dorsum a sole defendas, alio tegmine vix opus est, nisi propter culices ; ego verò, tenuissime amictus, posse videbar multum laboris vel summâ in aestate perferre.
203.Finito quod maxime urgeret, paro humum optimam ab ostio fluminis ad portum transvehere, in qua dioscoreae serantur. Locum delegi, quem possem ex rivulo ⸤quoties vellem⸥ irrigare. Hunc ad usum ligna aliquot sic cavavi, ut compluvii[U]instar essent. Robustissimas meas tabulas ad traham curatiùs constrinxi, ut humus ingesta ne efflueret. Duobus jumentis biduum conveho humum : traha sub rupibus in plano currit : cava loca impleo ; quidquid fimi uspiam rejectum est, comporto, opperiorque tempus dioscoreīs ipsis plautandis.
204.Multum fruebar lectulo pensili. Sub astris jucundum erat frigus, aliquando tamen nimium. Nox decem horas durabat, ac sine crepusculo. Tot horas dormire non possum, frigesco interdum sub nudo aethere. Gregem comperio pasci tres vel quatuor horas ante solem, dormire post meridiem : credo me,iterum animalia imitantem, sequi Naturam ducem. Ante solem exortum iis rebus operor, quibus lux est minùs necessaria : inter has vescendi operam numero atque incedendi sive ad cavernas sive ad vallem. Sed unusquisque dies suum habuit colorem suumque opus.205.Jam credo advenisse tempus fructûs colligendi. Uvas in hortis invenio multis in locis jam maturas. Aliquot gustatis, magnam vim decerptam resticulis suspendo, ut sole arescant. Multos per dies hûc commeans idem facio, pluresque fructūs trahâ reporto.206.Tumricinuminvenio fruticem, e quâ oleum illud quod “castoreum” vulgo appellant, conficitur. Multo cum gaudiomaniocaminvenio, ex quâ conficiturcassavapanis. Hanc in Braziliâ noveram : inde etiam excoquiturTapiocaAnglorum. Porrobananavelmusahis in locis nascebatur, infra autem nanas quasdam palmas dactyliferas*esse comperio.207.Alio die optimum repperi inmangâarbore terebinthum, credidique me hinc satis habere posse, tum stuppae, tum terebinthi aut rēsīnae. Plures fructus colligo vix exorto sole, postquam ante lucem ad hortos pedibus incessi. Si quando ⸤fabrilem propter operam⸥ validâ nervorum exercitatione opus sit, id aut ante solem perficio, aut sub stellis lunaeve luce, taedis aliquando adjutus.208.Jam paulo audentior factus, canem habens comitem,—si usus veniret, sub arbore dormiebam horis meridianis. E sopore experrectus, apparo traham, jungo jumenta, ipse vehor in trahâ, hortos pomeridiano tempore inviso. Tum fructus ingero, jumentis ad pascendum solutis. Si nimis vagentur, cănis reducit. Demùm junctis iterum ad traham, descendo cum onere pretioso. Nova mox ingruit difficultas, quum non sufficerent arcae protegendis thesauris.
209.Tamen neutiquam satiata est mea cupiditas. Ad cocos nuces demetendas falculam illam mecum apportavi ; scalas novas ipsis in hortis relinquebam. Dum autem infra incedo,ananassasvideo multas, (māla pīneavulgo nos vocamus) : nunquam ego anteà has animadverti. Jam intelligo et plurimas esse et maximas, paene ex arenis cum cactis nascentes. Unam illicò vindemiavi, nec abstinui quin grande frustum comederim.210.Mox nucem cocorum ⸤ab humo sumtam⸥ perforando experior num sicca sit. Paulum lactis exsugo,—dulce, spissum, non copiosum. Plures harum colligo reservoque seorsim. Tum applicatis scalis, quicquid nucum videbatur maximum, id decerpo, duosque facio acervos. Propere domum redeo cum ananassâ illâ ac falculâ, et, paulum recreatus, in cymbâ regredi ad hortos volo. Attamen statum aestûs quum video, et promontoriaquae essent superanda, id verò non ausus sum.211.Tum subit cogitatio, quanto meliùs foret, si scaphâ possem reportare ; tanta erat copia, tanta varietas fructuum oculos et mentem captantium. Bis trahâ hortos invisere uno in die facinus erat magnum : quantum trahâ possem reportare, quinquies id scapha portaret. Post auroram, credo, lenis aura favebit : maris ⸤plures per dies⸥ aequor fuerat undis expers.212.Jam dactylos, bananas, cocos nuces, ananassas, uvas, ad libitum me habiturum spero : nimia me spes et nimia cupiditas festinavit. Crastino die ⸤leni aurae⸥ vela scaphae permisi ; illa per vitream oceani superficiem clementissimo motu delabitur ; mox ultra promontorium paulò velocius devehor. Demùm laetus ipsum attingo ostium, et detracto velo, remis ingredior rivum.213.Multa avidis oculis lustravi : quae acervata erant, assumsi : plurima alia abripui. Sine morâ impono omnia scaphae, et reciprocum iter conor. Tum vero fortuna se vertit. Stagnante aurâ, velum inutile erat. Remis incumbo, sed tardiuscule moveor. Nervis contentis, defatigo memet, aestuosâ in horâ. Tellurem observans, dubito anne progrediar, maximâ meâ vi. Cohorreo, ne hâc in parte profluens sit maris, quae me in ignotas aquas rapiat. Uni homini certe nimia erat, nisi vento marique favente, hujus scaphae moderatio. Igitur deficior fortitudine, et reflecto scapham in palmetum, quò tandem pervenisse gaudeo, valde defessus.214.Ego verò angor animi, quo pacto reduci possit scapha. Re amplius perpensâ, credo nunquam me ausurum eam mari committere iterùm. Tunc moestissime solitudinem meam conquĕrens, optabam ut iterùm puer ille Maurus, quôcum ex Mauritaniâ aufugi, socius mihi navalis foret. Sed protinus me conscientia objurgat, quòd propter servitutem ejus, fortasse necessariam, ego nummos acceperim : itaque ingemens, os in mănibus recondidi.215.Exinde tanquam in somniis hilarem audivi vocem, Rebili bebile libi bili O ! psittacus autem in humero meo considebat. Is quidem rostro ac capitis plumâ genas meas demulcebat, ac voces profundebat carissimas. Sane tangebar. Quia sine comite meo processeram, ille ad hortos ⸤me anquirens⸥ avolaverat. Volasse eum, minus accuratè dixi ; quippe mancâ etiamnum pennâ, inter volatum atque obliquum saltum procedebat.216.Tum repletâ fiscellâ, experior quantum possim humeris sufferre incedens. Modicum bananarum et dactylorum onus assumo : vescor quantum libet, bibo e rivulo, et, relictâ scaphâ, ascendo vallem. Pedibus jam siccis, (nam aquâ marinâ immersi erant) sub umbrâ citri per fervores maximos recondor, dormioque paullum ; demùm notum per tramitem evado, moestusque assequor cavernas.
217.Ex quantâ calamitate quam angusto discrimine effugissem, per meam tempestatum imperitiam, prorsus nesciebam : nam, triduo pòst, turbo furiosus ventorum totum coelum pervertit cietque intimum mare. In cavernis libens me recondo. Tum memini Kalendas Septembres imminēre, quo in die navis fracta est. Anno superiore egenus eram, inops, spe destitutus : nunc opum multarum sum dominus et praeclaro fruor procellarum profugio. Equidem libris legendis et calami usu peto varietatem negotii. Quae feci, non libet hîc accuratius narrare ; sed libro illo mathematico adjutus, dedi operam ut fundamenta rationesque mathematicas solidius probarem.218.Ut primùm credo saevas praeterîsse procellas, decerno in domesticum hortum incumbere. Dioscoreas circa quinquaginta praeparaveram, radicibus circumcisis : item septemdecim maniocas tractaveram pariter : has omnes in trahâ reportatas rite consevi : mox humum de novo ⸤a fluminis ostio convectam⸥ addidi, quia de maniocâ prius non cogitaveram.219.Macacos vidi fructibus meis insidiari, item ⸤nescio quae insecta⸥ aliquot horum corruperat. Nolo de cibariis anxius esse : alia multa opera curam viresque meas avocant. Credo, quantum sine nimio labore possim convehere, tantum convehendum ; nam nescio utrum, seu robigine seu insectis sive avibus aut macacis, maxima pars rerum coacervatarum sit peritura. Itaque res edules avide reposui ; porro alias res, ut ricinum,—e quo facilius oleum extruxi propter fabriles usūs quam ex aliâ quâpiam re.220.Sed arcae loculique ad res asservandas non sufficiebant. Quidquid habebam ollarum aut lagenarum, adhibui ananassis, persicis mālis aliisque fructibus conservandis. Ahenum maximum oleo ricini spurcum erat ; nam quanquam arenâ emundaveram, manebat quidam odor et nauseam creabat. Nova vasa fingere volebam, immo magna, quae ut apud Mauros, doliorum vicem sustinerent.221.Prima mea experimenta valde rudia erant. De formâ incuriosus, argillam sole siccare et concoquere conor, si massam aliquam possim satis consolidare. Lāteres potius quam ollas conficiebam : cito autem agnovi, rem hâc viâ non procedere. Coctis lāteribus sine dubio erat opus, ad furnum constituendum ; dein igne, non sole, coctos lāteres velim.222.Herbas in sole siccatas pro stramine crudis lāteribus intertexo, argillâ primo subactâ : sic facio struem. Stipites virides cum sicco ligno mistos interpono atque compono : mox subjicio ignem. Materie renovatâ lentum calorem per totum diem sustento : postero die (quoniam non videbatur ignis sufficere) violentius incendo : jamque lāteres benecocti erant et solidi. Mero luto et lateribus illis (sine gypso, quod ex rupe calcariâ potuissem comburendo conficere) furnum construxi.223.Omitto narrare, quo pacto in experimentum primò fecerim ollas. Ceterum explorato, posse me plumbo liquefacto vitream quondam faciem superponere, id quod propter munditiam concupivi, optimum credidi, quàm maxime quadrata fingere ingentia vasa ; quoniam haec forma omnium esset facillima. Plura horum, fateor, praeter aciem rimas ēgērunt ; sed res solidas, non liquidas, recondebam ; itaque meis usibus aliquatenus serviebant.