Yn ’t Wad twisken Holwerd en Amelân.YN ’T WAD TWISKEN HOLWERD EN AMELAN.Gosse hie nou sielefrede, mar nin bûsjild, en sûnder jild scoe him de frijpas fen de sonde, dy de turfskipper him op de mouwe spjelde, net folle helpe. “Oan hwa, frege Gosse de turfskipper, “oan hwa hab ik dy dierbare treast to tankjen?” “Ik bin Wobbe Lak fen Hauwelerwyk, sei de turfskipper, “ik bin niis mei in weinfol tsjiis oerkomd, om dy hjir op Amelân út to súteljen. Wein en hynzer steane hjir ûnder ’e gelderij.” En ja wol, dêr stie in Kollumersweachster tsjiiswein mei in meagere gûl fen trije goune der foar. De turfskipper gong ’er opsitten, en sei: “Ik ryd mar foarút Keimpe.” “En nou, jy! sei Gosse oan de onbikinde man, “ik hab jo sein hwa ’t ik wier; mei ik nou ek witte, hwa ’t jy binne?” Hiel wol, sei de man, “ik bin in fabrikant út Súdhollân, ûnder de firma fenPik en Zonen. Mar ik sels hjit Keimpe Jakkeles. Ik hab twa stille compagnons, de iene is debitant yn deLoterij, en de oare is in jeneverstoker; dy leverje my it fabrykfolk, en ik it jild en forstân. Ik hab de administratie. Sa wasket de iene hân de oare. Der is hjir in skip mei pik en swevel strâne, en dat brûk ik folle yn myn fabryk; dêr scil moarn feilinge fen wêze, en dêr woe ’k myn part wol fen habbe as ’t in bytke like. Hjoed bin ik mei in rottich fearskipke fen Holwerd komd; mar do wy healwei wierne, waerd it blêdstil en der roun in felle eb, sa det wy op it lêst om it skip hinnegongen, en wolpierewaijekoene. Dêr habbe wy de hiele dei laein to brieden yn ’e gleije sinne en do de floed opkaem, krigen wy noch in tongergeate op ’e kop ta, det ik miende det ús lêste ûre slein wier. Gelokkich binne wy yn skimerjoun noch oan wâl komd; mar nou bin ik ’t paed nei Ballum bjuster rekke, en hjir yn dizze âlde brake by dy to lânne komd. Bliuwstou hjir?” “Ik scil wol moatte, sei Gosse, “ik hab nin duit op ’e bûse, en yn Ballum wol nimmen my sûnder jild ûnder habbe.” “Jild? Praetste fen jild? Jild is neat. Jild kinste yn binlikheit krije, aste my mar in rispiske jowste. Ik bitrou dy wol. Mar dou moaste meitsje detste wer by honk komste; hwent oars is ’er nin jildriedens ein oan. Ho folle wolste habbe?” “Wel, hûndert goune, dêr kin ik wol mei yn Molkwarren komme, en hâlde noch jild oer.” “Dat scoe ’k ek leauwe,” sei Keimpe, en helle in fjûrreade pong út de ûnderbroek, dêr er Gosse tweintich goudene ducaten út tatelde. “Nou in lyts biwyske twiske libjen en stjerren,” sei Keimpe, en joech Gosse út syn memoarjeboek in stikje skjin pompier en in pin. “En nou de inket?” sei Gosse. “Ja, dy hab ik net, sei Keimpe, “mar dat is neat; jow my dyn lofterhân mar ’ris.” Dêr die Keimpe mei in flymskerp pinnemeske in ljeaf lyts pjukje yn, det ’er in dripke twa bloed útkaem, en dêr moast Gosse do mei skriuwe. Gosse waerd in bytke skrutel fen dat bidriuw, en wier der noch net oan ta om syn hân to setten. “Nou, sei Keimpe, “ik scil it dy en my makkelik meitsje. Dou scilste wol gau wer oan jild ta komme, en den moaste al wer kwitansje jaen, en ik hab al wer al dy briefkes to biwarjen. My tochte, dou moaste yn binlikheit sa folle jild mar fen my helje astou nedich haste; dou scilste der nin misbrûk fen meitsje; aste my dy sels den mar ta in generael hypotheek jowste.” “Oan dat hypotheek hat Keimpe net folle,” tochte Gosse, en skreau by ’t ljocht fen de dievelantearne in briefke mei syn eigen bloed, hwerby er syn siel en lichem oan de firmaPik en Zonento pân sette, om al syn skilden fen de earste duit ta de lêste ôf to dwaen. Sa as Keimpe dat biwiis yn syn memoarjeboek stiek, flikkere de blaksem en boarstte der in ôfgryslike tongerslach as in kanonskot oer hjar hollen út, det de bynten fen de âlde brake der fen kreaken. Der klettere ringen in tongergeate fen greate heilstiennen en reindrippen as tommelidden oer hinne, det hjar hearren en sjen forgong. Gosse waerd ’er bleek fen; mar Keimpe sei hiel bidaerd: “Ik bin hwette skriel by kas”, en mei ien naem er in stikkene pôt, dy noch op in bedsteed stie, en sette him ûnder de goate fen it hûs. Mei in pear minuten sei er tsjin Gosse: “Fantelje de fangst mar op, heite!” Gosse helle de pôt, en seach neat as reinwetter, mar do Keimpe it wetter der ôfgetten hie, seach Gosse, (en hy bisauwe!) det ’er hûndert ducaten op ’e boaijem laeine, dy Keimpe yn syn ûnderbroek stiek. “Dat kinstke scil ’k dy ek leare, sei Keimpe, “mar dou moaste dy allehiel oan my oerjaen. Aste wer to Molkwarren komste, en dou komste yn krapte fen jild, den haste by it earste reinboike it bêste, as de goaten mar rinne wolle, de amer jouns mar ûnder de goatte to setten, en de oare moarns scilste sa folle âlde skeljen op de boaijem fine aste yn binlikheit nedich haste. Mar dou moaste it foarsichtich ôfdruije, krekt as in goatling mei wite beantsjes. Kom nou mei, en bring ús yn it weardshûs to Ballum. Dou wiste de wei.”Sa gongen dy beiden nei it weardshûs to Ballum, dêr Keimpe noch twaris by gelegenheit fen feilingen thús west hie. Do hja tichte by de doar kamen bigoun it to libjen fen hûnderten katten; hja wipten oer en troch elkoarne; fleagen as wylden Gosse troch de skonken troch; giselen om him hinne; sommigen kladderen by him op en sprongen fen syn skouders wer yn it boun del. Hy wier skjin forlegen en sette it op ’e doar ta sa hird as er koe; mar hwet er mear wraemde, hwet er stilder like to stean, ta er einlik en to lêste de doar ynkaem. “Hwet wjirmsk spil is dat hjir mei dy katten?” frege er oan de kastelein. “Ja, sei de man, “dêr binne wy hjir altiten mei oanhelle as keapman Keimpe hjir komt. Mar dy scille jimme net opfrette.” De turfskipper stie mei de tsjiiswein al foar de doar, dy er jern yn de stâl ride woe, omdet er oars bang wier, det de Amelânders him de tsjiis ontkape scoenen; hwent hja sile dêr krekt sa goed to kaep as to keapfardije. Mar Keimpe sei: “Der is neat to dwaen. For myn rekkening de tsjizen, dy der moarn misse. Lit de wein mar feilich stean.” En mei ien gong er de wein trijeris tsjin de sinne om en om, en eltse reis spriek er in swier wird. “Kom yn, mannen, sei de kastelein. “Kom yn, ik hab in opperbêst soad skylfisk oer it fjûr. Dêr moatte jimme strak mar oer gear. De mage scil jimme wol kitelje.” Wylst hja dêr nei wachtene dronken se in gleske Spaenske bútskipwyn mei in preker fen Hollum, dy hjar in raer gefal forhelle. Hy hie dy deis (it wier krekt snein) yn de formanje to Nes preke, en nei de preek wier er to pearde wer nei hûs riden. Hy wier amper in kertier fen Nes ôf, do him in hear yn ’t swart op in wyt hynzer fen efteren ynried, sa as er nin hynzer op hiele Amelân bikend wier. “Ik wist net hwet dat bitsjutte, sei de preker, en ik sette myn hynzer hwette oan; mar ho snjiddich ik ek ried, de swarte man bleau my altiten op ’e hakken. Ik tochte yn my sels, ik moat witte hwa-s-tou biste, en ik liet myn hynzer stappe. De swarte man kaem my op side, en ik frege hwet er fen syn bigearte wier. Hy andere nin wird, mar joech my in drinkhoarn oer mei silver bislach, en bitsjutte my mei syn gebearden om ’er út to drinken. Ik sette de hoarn sa beare oan de lippen, mar liet it fochte dat ’er yn wier, bihindich by de oare side fen ’t hynzer del rinne, en do seach ik det it allegearre fjûr wier! Ik joech de hoarn oan de swarte man werom, dy dêrop yn in omsjen fordwoun.” “En hwer hâld’ jy dat nou for?” sei Keimpe. “Wel, dat wit ik net, sei de preker. Sjoen en ûnderfoun hab ik ’t. Mar hwet it is, wit ik net. Ik hab hjoed oer de dronkenskip preke, en de gemeinte warskouwe tsjin ’e jenever as in brousel fen de divel. Mûlk woe de helske barnder my dêr for strafje mei my in slok fen syn hjitte koite yn ’e termen to stjûren; mar dêr binne wy to hoedend ta, en ik hab ’er allinne út leard, det jenever floeibar fjûr út de hel is. Hwent it fjûr, dat ik út de hoarn geat, stonk krekt as jenever.”Nei dat praetke gongen se oan de skylfisk, dy sa út sé komd wier en yn skulpen op tafel stie. De faem garre de ribbelde bientsjes út de koppen, en die se yn hjar knipke ûnder in mannich dûbelstoeren en duiten. “Is dat nou dyn bûsjild, ljea?” frege Keimpe. “Né, keapman, sei se, “dat binne gelokbientsjes. As men dy altiten by yen draecht hat men gelok.” “Krekt, ljea’! sei Gosse, “dy gelokbientsjes helje dy in gnap keardel oan.” “Nou, ja! sei de faem, “it is krekt eft wy ’t bûten jimme net rêdde koene. Dat scoe wol spitich wêze, jimme sloven, det jimme binne! Wel, wel!”—“Wol, ik wit net, ljea’! sei de ljeafdepreker: “it is nou mode, det de manljue frije om de frouljue, mar as wy net by jimme kamen to meiden, den scoene jimme by ús komme to meiden.”Mei al sokke praetkes scoe ’t op lêst to koai. Keimpe en Gosse scoene sliepe op in opkeammerke, elts op in bêd. Keimpe gong earst by de ljedde op, do Gosse, dy him folge, en bimirk det er mei de iene foet hwette stompele, him frege: “Ho is ’t? Ha je ongemak oan ’e foet?” “Wel, sei Keimpe, “ongemak en ongemak is twa. Mar as bern bin ik ’ris trape fen in hynzer, en dêr hab ik altiten sa hwet in knollefoet fen hâlden.”Gosse klaeide him út, en gong to bêd. “Ik wit net, sei Keimpe, dat scil ik mar net dwaen. It is sa myld, ik gean mar mei hear en fear op ’e wrine lizzen yn pleats fen der ûnder.” Hy lei in pak pompierkes op ’e tafel del en wipte mei klean en al op bêd. It wier de oare moarns al ier dei for Gosse. It wier brodsk en myld, en dêrby hie de gleije sinne op dat opkeammerke bret, det it wier dêr smoarwaerm, en healwei fjouweren wier Gosse de sliep al bjuster. Do bigoun him syn nije frjeon en dy bloedrige acceptatie troch de holle to winen; hy koe de sliep mar net fetsje. Hy seach fen ’t bêd ôf dat pakje pompierkes op tafel lizzen en tochte: “as de acceptatie dêr ûnder is, scil ik him donderske gau weimoezje.” Sa sein, sa dien. Mei in wip ’er ôf, op ’e teannen nei de tafel ta, mar dat pakje wierne allegearre lotterijbriefkes, meast hierlotten. Keimpe skynde fen nin waermte to witten; hwent hy slepte as in roas, en raspte troch alles hinne, det it keammerke der fen droande. Gosse die de gerdinen sêfkes fen eltsoar om to sjen eft ús maet syn memoarjeboek ek op ’e bêdplanke del lein hie. Mar it wier wol mis. Keimpe hie him op bêd ontklaeid; hy hie it memoarjeboek ûnder it kjessen stitsen en laei der mei de holle op to sliepen. Gosse liet de gerdinen falle; mar do er wer nei bêd gean woe, kipe der in soarte fen bargestirt mei in wjerheak efkes ta de spleet fen de gerdinen út. Hy bikipe dat ding ’ris goed, en ja wol, it wier ’t eintsje fen in stirt mei lytse fearkes fen kleur as tou, en oan de kop ta fol piper. “Hwat moat dat skepsel brânich en jachterich wêze, tochte Gosse, “dy sa ’n stirt oan it gat hingjen hat!” en mei ien bigoun de stirt fen in blauwe gounzer, dy der op kaem, in bytke to kroljen. Hy die de gerdinen noch ’ris hiel, hiel sunich iepen, tilde de wrine hoedend sa fier op, det hy der efkes ûnder digerje koe. En hwet seach hy? Dy knollefoet wier in hynstepoat; it fel fen syn frjeon wier leadblau mei it einefel ’er op, en hjir en dêr in tin ûlefearke. It like folle op in âlde plôke sophoanne, dêr noch lytse poddefearkes oan sitten bleaun wierne. Dêrby kaem ’er in smoarge swevellucht ûnder de wrine wei, dy folle nei rudesalve swime, en dêr Gosse wol fen koarje koe. Gosse liet wrine en gerdinen sêfkes út de hân glide, en sei yn him sels: “Ik hab nôch fen dy rudige lucht; mar dou biste in nuvere ome!” Hy kroep wer ûnder de wrine, en tochte: “Dy bongel hab ik ivich oan de foet, mar ik hab ek jild.” Hy laei pas, ef hy hearde wol tweintich katten âljen, en dêrby fleach dat túch sa heiselik by de ramen op, det hy der wer útstapte om ’ris to sjen, hwet dêr to redden wier? Sa as hy foar ’t finster kaem, wierne de katten wei, krekt eft hja weifage wierne; mar de tsjiiswein stie der noch, en dêrby trije keardels mei in wiif, dy elts in tsjiis yn ’e hânnen hienen, dêr se mei foart woenen, mar net koenen. Hja stienen stôkstil as sâltpilers en liken wol bitsjoend. Gosse net links skodde Keimpe oan de earm, dy wekker waerd en heftich sei: “Hwet is der?” “Wel, strûp jo oan, sei Gosse, en sjen it sels. Hwent it is nin minskewirk.” Keimpe gau de ûnderbroek en hoazzen oan, mar do er dat trijetal dêr by de wein seach, hy as de blits de ljedde del, en mei in swier ein piktou dy trije tsjiiskeapers sûnder jild sok in onwiten pak bruijen om barren tateld, det hja it yn ’e gedachten útmoartten, as tsjeaven dy de lieu yn de bek sjenne, mar nin oar lûd joegen, as dat binaude gepiip, dat immen ôfgiet, as hy in akelige neare dream hat. Hja koenen ek nin fin riere, en it like wol eft hja oan de groun fêstneile wierne. “Ho let is ’t? sei Keimpe; “kin ik noch in reedtsje oer dy rêgen hinne dwaen?” “Dat wit ik net, sei Gosse; “it is fjouwer ûre, en mei in kertier komt de sinne op.” “Den is ’t heech tiid, sei Keimpe, det se los komme.” Mei ien gong er wer trije slaggen om ’e wein hinne, mar nou mei de sinne om, en yn pleats fen trije swiere wirden reauntte er nou trije goede wirden; it tredde en lêste wird wier der amper út, ef de trije tsjeaven lieten de tsjizen falle en stauwen as reek út eltsoar. “Hwet haest makken je? sei Gosse do. “Jy moasten noch mar in rid dien habbe. It koe hjar bêst wachtsje.” “De diker, né! sei Keimpe; Dat scoe to hird oankomme. Hwent hie ’k se foar sinneopgong net onttsjoend den hienen se dêr ivich stean moatten. En sa ek dy by dei bitsjoend binne; as dy foar sinneûndergong net onttsjoend binne, bliuwe se ek ivich oan ien-en-itselde plak fêstneile. Kom, it is noch ier; wy habbe neat to forstriken; wy kinne noch wol in reedtsje op bêd dwaen.” En sa gongen dizze twa wer to koai.Hja ombieten dy moarns mei hjar fjouweren, Gosse, Keimpe, de turfskipper en de preker. Keimpe song earst in ’salm, en die do in lang gebet. Under it thédrinken bigoun de turfskipper en de preker to dispetearjen oer it gelove, det de lapen ’er nei fleagen. Do it sa fier kaem, det it op lilts wirden ôf wier, sei de preker: “Wy scille hjir mar in spjeldke by stekke. Wy krije dat net yn de liken. Jy scille in bulte wirk hawwe, skipper, om my sâlte baggeler for ferske en in skriemer for in geve tsjiis to forkeapjen. Wy reisgje as de Easterlingen mei in liedsman op in kamiel troch ’e woastine; jy wolle alle pakkaedzje op it lêstbist smite, en ik wol ’er myn poarsje mei fen drage. Jouwes is ’t maklikste; mar mines is ’t binlikst, en as wy thús binne, scille wy sjen hwa ’t gelyk hat.” Do waerd de turfskipper grimmitich. “Praetstou fen maklik? sei er, “dou, dy mei dyn goede wirken bihâlden wirde wolste? It stiet dy moai! Dou strûzeste op dy brede wei, earm minske, dy yn ’t forderf liedt. Mar ik gean yn troch de inge poarte. Ja, wol ing, man! Ing, ing, siz ik dy! It fel scil de útforkarden, dy der troch wrame, noch tsjin de doarstilen fen de hûd strûpe; mar dou, wirkhillige, komste der yn der ivichheit net troch. Hwet sizze jy kastelein?” “Dou moaste der my, as ’t dy bljeaft, bûten litte, Wobbe. Ik bin in Romein. Ik oardielje net oer jimme gelove; ik oardielje oer jimme dwaen; mar dit moat ik dy sizze, det de preker in kinst forstiet, dy ik net kin, en dy ik yn dyn kaliber, keapman, alteas net jamk sjoen hab.” “En hwet is dat den?” frege Wobbe. “Wel, sei de kastelein; “hy hat alles forlern; earst syn wiif, do syn bern, lêsten noch syn jinnichste soan, dêr er koarts alles, hwet er yn de wrâld hie, by opset hat. En nea hab ik him oars as oars sjoen, mar evenredich, altiten evenredich en dimmen. Ho habbe je dat dochs, preker?” “Dat scil ik dy sizze, kastelein, sei de preker; “it geheim is dea-ienfâldich. Aste om dy hinne sjuchste, wiste it ek. Yn hwet steat ik bin ef kom, ik sjen altyd earst op nei de himel, en ik hab dit yn myn eachmerk, det ik hjir bin, wrot en arbeidzje, om dêr hinne to sjen en einlik ek myn ivich honk to finen. Den sjen ik del nei de ierde, en stel my foar eagen it lytse dobke, dat ik deryn mei koartens bislaen scil. Den loaits ik wech-ende-wear yn de wrâld om, en sjen tûzenen en tûzenen om my hinne, dy folle ongelokkiger noch as ik binne. Sa lear ik, hwer al myn soargen eingje moatte, en ho ’n bytke reden ik hab om to kleijen en to gnoarjen.” “Allegearre riddenaesjes, sei Wobbe, fen de natúrlike minske, dy de dingen Gods net bigrypt. Litte wy bidde, det de eagen fen dyn forstân iepene wirde meije, en dêr ta sjonge fen destieren fen Basanút de twa-en-tweintichste ’salm.” “My tochte, sei de preker, “det de fjouwer earste fersen fen Camphuysens 36ste ’salm jo better passe scoene.” Mei ien droande Wobbe al op fen destieren fen Basan, en de preker gong wei. Op de ’salm folge noch in lang gebet, dat Keimpe útgalme, mar hwerby Gosse mei forfelinge efter de hoed seach, en dêr waerd dat ombyt mei sletten.Wylst Keimpe nei de condysjes fen de feilinge fornaem, mocht Gosse, dy wakker nijsgjirrich wier, sa oan de kastelein freegje: “Hwet âld stikken skoudermantelke mei gouden heakken hinget dêr dochs op ús sliepkeammerke?” “Wel, sei de kastelein, “dat is fen ús oarre. Wobbe sei niis fen it felôfstrûpen yn de inge poarte; mar dy hat it nei stien by in wide poarte. It is in frjemde extoarje, dy ’t ik oan syn pleats lit; mar it âld minske woe der wol op stjerre, as se ’t ús forhelle. Hja wenne to Nes en gong alle moarnen, dy God joech, nei de misse. Ienders op in moarn, do hja noch to bêd wier, hearde se it misklokje lieden. Forskrikke forriist it sloof, en seit: “Heare, hear! dêr liedt it klokje al, en ik noch yn de fearren!” Hja tochte noch, det it in ynbyldinge wier; harket noch ’ris skerp; mar ja, it wier sa. It klokje lette wol. As de blits de rokken oer de holle; jak en hoazzen oanstrûpt; de skoen oan; it skoudermantelke om, en do hals oer kop nei tsjerke, dêr se nin inkelde libbene siele yn foun; mar de kearsen stienen op it altar to brânnen en joegen in kwinend triljend ljocht, towyl in sêft orgelmuzyk mei missjongers út de groun like op to kommen. Hja knibbele, en do hja hwet lêzen hie, kamen ’er eindelik forskate minsken deastil yn ’e tsjerke, mar dy al lange tiden wei west hienen. Ek wier der in bûrman ûnder, dy noch nin wike dea west hie, en dy gong flak efter hjar sitten. Kel seach hja om, en sei: “Myn God, bûrman, ho komstou hjir?” “Bûrwiif, andere de geast, “dit is in mis, dy for ús lêzen wirdt, mar net for de libbende. Sjen mar net om, en stean net op foar ’t wy der allegearre út binne. Rep je den sa gau je kinne de doar út; mar pas op, det je de heak fen jou skoudermantelke los habbe, hwent oars binne jy in lyk.” Mei ien kaem in pryster op it altar, dy ek al lang wei west hie, en do dy de misse lêzen hie, stoenen de geasten op en gongen de iene nei de oare mûsstil de tsjerke út. Do de lêste der út gong, wier beppe him as de blits op ’e hakken; mar hja hie de teannen noch net oer ’e drompel ef de doar waerd mei in gryslik misbaer tasmiten, sa det de slippe fen beppe mantel yn ’e doar biflapte, en hja hie siker efteroer slein en de plasse forbrizele as de heak fêst sitten hie. Hja helle de mantel mei alle macht nei hjar ta en krige him ek los, mar mei forlies fen de slippe, dy yn de biknipinge fen de doar sitten bleau.”—“En dêr is dat skoudermantelke noch in reliquie fen! sei Gosse; “as ’t bard is, is ’t wier!”Keimpe kaem gau werom en helle Gosse op om mei eltsoar nei de feilinge to gean, dy ticht by de séwâl wier. Underweis bigoun Gosse al wer fen dat rispiske to neuljen; dat wynde him al yn ’t liif om, ho mear as er der oer neitochte. “Hwet meije de ljue wol tinke, sei er tsjin Keimpe, “as se in rispis fen my sjenne, dat mei myn bloed skreaun is? Ik scil jo dat straks mei inket wol oerskriuwe.” “Hwerta dy moeite? sei Keimpe, “it bliuwt ommers ûnder ús, en der kinne nea mear oer gean as fjouwer eagen. En hwet kin ’t skele eft in ding mei swarte ef reade inket skreaun is?” “It mei de divel! sei Gosse; “yn alle gefal bin ik dy neat mear skildich as jild, mar bloed hâldt yette hwet mear yn. Né, mynhearPik en Zonen!al binne jimme Hollânners noch sokke bitoevde feinten, sa lit ik my net forrifelje. En wiste hwet, keapman Keimpe? Aste my dat rispiske op it eagenblik net wer jowste, den scil ik de minsken op ’e forkeapinge ’ris fortelle, hostou der útsjuchste aste nin broek oan haste.” It wier, tink ik, sa hwet healwei tsjienen; hja wiernen yn de neakene dunen, dêr neat to sjen wier as it skaed, dat de gleone sinne efter hjar makke. Do Gosse drige, bearde Keimpe eft hy bang waerd, en helle it memoarjeboek út de bûse, kwanskwys om it rispis to siikjen; mar hy lei it op ’e groun del, en flink rôlle er mei beide hânnen it skaed fen Gosse op, krekt as in reep swart pompier, dat lâns ’e groun laei, fâldde it op yn in lyts bistek; hwent it wier sa tin as in loverke; en sa biteard lei er it yn it memoarjeboek, dat er yn in binnenbûse fen it baitsje stiek. Dêr stie Gosse sûnder skaed! Hy seach wakker sneu, krekt as in jonge, dy de draek ôfknipt is. “En hwet scoe dat nou?” sei er. “Dat scilste daelk wol wys wirde, sei Keimpe; “mar dou krigeste dyn rispis net wer, feint!”Hja kamen by de feilinge, dy yn ’e iepene loft hâlden waerd; mar it dûrre net lang, ef in boun ondogenske Amelâner jonges krigen Gosse yn ’t each. Hy hearde al efter him: “Sjuch, sjuch! Dy keardel hat nin skaed!” Dêr kaem ek in âlde fekke by, dy tsjin ien fen de jonges sei: “Dat skaed hat er forkoft oan de kweade. Hwent dy docht yn skaed; dat is de prins fen skaed en tsjusternisse.” Gosse hie in bytke nocht oan dy praetkes; hwent hy tofte, as de Amelâners dat leauwe, forsûpe se my noch as in mâl houn yn sé. Dêr kamen al mear jonges by, en hwer’t er hinne wynde, hja folgen him oeral op de hakken mei de rop: “In keardel sûnder skaed!” Gosse, dy bang waerd, det de jonges him allehiel yn ’e maling nimme scoenen, seach op it lêst nin oare útkomste as mids yn ’e heap fen de feilingkeapers to kringen, en dêr to hûshâlden, sa goe’ as er koe, ta it bigoun to jounjen, en it skaed mei it ljocht to neate gong. De preker wier der ek, en hie meilijen mei Gosse, en naem him mei yn in tinte, dy in weard dêr for it jongfolk opslein hie. Dêr bleau er ta de lampe opkaem. Do kommandearre er in flesse wite wyn; mar do de taper him dy brochte, en seach det de lampe nin skaed efter him joech, houdde de man de amme yn fen forbauwerearringe; hy stie sa lang as er woechsen wier stôkstil Gosse oan to gapjen, en sette einlinge de flesse wyn hoedend foar him del; it jild striek er yn in pantsje, dat er heech op in keeft weisette; hwent hy doarste it net yn ’e bûse drage. En om ’t er eang wier, det de kweade mei yn ’t spil wier, doarst hy der ek nimmen in wird fen kikke. Nei de feilinge waerd it op ’t lêst in heale merke; it streamde der brandewyn en bier; de fyoele kaem op ’e lapen, en silers en fammen skotsten dêr, det it klapte. Gosse naem ek in slytke, in moai Amelânner blomke fen achttjin jier, dy om him hinne hinge, as hea om ’e skûte, en dat spil gong opperbêst ta det hja ek foar de fyoele kamen. Der waerd skotst; de kreakeling waerd makke, do yn de rounte, en nimmen hie hwette mirken, as de taper, dy bang waerd, det syn hiele tinte yn de loft fleane scoe. Mar do it oan de Uterske mars takaem, wier it mis. Wylst se foar in lampe, dy yn ’e tinte hinge, op ’e rigele stienen om foarút to marsearjen, dûrre it noch hwette foar de spylman klear wier, en op iens mirken de feinten efter hjar, det de hiele rigele skaed efter him hie, allinne Gosse net; efter Gosse wier ’t ljocht. Op iens gûlden se ’t út: “In keardel sûnder skaed! Mannen, bergje jimme!” Nou wier ’t krekt eft de tinte leech fage waerd; de dounsers spatten út eltsoar as diggelfjûr; de kreupele spylman sprong fen de tafel ôf en briek de hals hast, goeman. Mar der wier nin ien dy mear skonk makke as Gosse faem; dat sloof miende, det hja mei de bare divel oanlein, ja, op syn skirte sitten hie, en it minske fleach yn de dúnen op sa fier as hja lân fine koe. Dêr stie Gosse; hy hie it ryk allinne, mar dat noaske him net, en hy makke, det er ek út it ljocht fen de lampe kaem. Sa as er de tinte útsloep, seach er de preker, dy by de yngong stean bleaun wier, om to sjen ho dat spilke ôfrinne scoe. “Dat is forlegen spil. Dou biste dêr al raer yn ’e lampe roun”, sei de preker. “Skjin forlegen”, sei Gosse. “Ik hie nea tocht, det it skaed ús noch nediger is as brea.” “Ja, sei de preker, “yn sa’n wrâld binne wy. By it ljocht heart hjir skaed, en it ongelok by it gelok. Sûnder skaed en tsjinrampen kin de minske net troch de wrâld komme. Skaed en ongelok meitsje him ta in man, dy oeral achtenearre is.” “Is ’er den nearnze ljocht sûnder skaed? frege Gosse; “dat is in rare biskikkinge.” “Ja, wol, sei de preker, “is ’er ljocht sûnder skaed, en laitsjen sûnder triennen. Mar dat is boppe, net ûnder de sinne.” Keimpe kaem der ek op ta, en romde wakker, det er de bêste percelen pik en swevel for in pryske krige hie. “Mar ik bin wirch, sei er; “litte wy nou nei hûs gean.” En hja gongen wer nei it weardshûs to Ballum, dêr Gosse neat gauwer to dwaen hie as om to meitsjen, det er út it ljocht fen de lampe efter de gerdinen kaem.Sa gau wierne se de oare moarns net op, ef Gosse moanne Keimpe om syn skaed. “Dou haste my jister moai to fiter hawn, sei er; “gekheit is gekheit; mar det de minske nearne forskine kin, ef hy wirdt for in trewant fen mynhear Rounpoat oansjoen, dat is nin gekheit.” “Nou, sei Keimpe, “dyn skaed scil ik dy wer jaen, aste my swarste, detste nea wer fen it rispis, ef ho ik ’er ûnder de klean útsjen, reppe scilste.” Dizze condysje brocht Gosse wakker yn de knipe; mar omdet hy nou dudelik ûnderfoun hie, det hy sûnder skaed ivich yn de tsjusternisse omstrune moast, die er dy eed. Do rôp Keimpe in âld wyfke, dat dêr wier to kreamheinen, en mei hjar en Gosse sloep er yn de dunen midden yn de gleone sinne. Hy helle it swarte pompier wer út syn memoarjeboek; striek ’er de tearen en knûkels sa hwet út, en lei it krekt op de selde ûre as de foarige moarns, do hy it der ôfkrige hie, efter Gosse del. De âlde kreamheinster, dat in tsjokke moggel fen ’n moeije wier en fen it mylde waer wakker útwazeme, helle hjar finger trijeris troch de hoksen hinne, en striek en lymde it skaed oan de rânnen fen Gosse soalen mei hjar swit fêst. Keimpe bliesde der op en sei: “Klear is ’t!” En, ja wol, Gosse hie syn skaed wer, en wier sa bliid as in ingel, det er wer reisgje koe, hwer ’t er woe. Mar it kaem dochs sa út, Gosse wier nou bikend op Amelân; en ho bikend? As in hekser, in trewant fen de bokkepoat, en hwer ’t er hinne draeide, it wier en bleau dochs “Gosse sûnder skaed”, al hie er den ek syn skaed wer krige. Dêrom ho earder det er fen Amelân ôf wier ho better, en noch dy selde aftermiddeis brochte Keimpe him yn in âld fearskipke, dat nei Holwert gong. Keimpe krige syn sin. Mei Gosse it skaed ôf to nimmen woe er twa miggen yn ien flap fange; hy woe Gosse ôfleare om him ea wer om ’t rispis to moanjen, en him ta gelyk twinge om wer nei hûs to tsjen, en ’t kaem beide sa.It wier moai waer en flak foar ’t lapke nei de wâl ta. De skipper joech it roer oan de feint, en kroep sels yn ’e roef om in praetke mei Gosse to hawwen. De skipper hie ek al heard fen de keardel sûnder skaed, en nou er seach, det Gosse krekt sa wol skaed hie as hy sels, miende hy det de kweade de eagen fen hiel Amelân dy deis bitsjoend hie, hwent hja swarden der allegearre op, det nimmen dy deis skaed oan Gosse bikenne koe. “Ik wit net, Amelân is myn geboartepleats”, sei de skipper, “mar it is dêr yn der ivichheit net plús. Hja sizze ommers ek, det it mei de namme fen Amelân oremus is.” “Ei! sei Gosse, “en hwet is dat den?” “Dou wiste ommers wol, sei de skipper, hwer it wirdAmelandfen dinne komt? Alteas de Amelânners witte it wol; mar hja scille it faek net sizze.” “Ik mei it dochs wol witte?” sei Gosse. “Hiel wol, sei de skipper. “Dou moastte witte, det Harmen koarthakke oan alle eilânnen hjar nammen jown hie, en det hy dy yn syn memoarjeboek oanteikene. Hy hie efter de lêste namme alAmenset, do er to let bimirk, det ’er noch in eilân binoarden Fryslân forgetten wier. Om nou net yn syn memoarjeboek to malkjen sette er afteramenit wirdland, en dêr ús maet in Amsterdammer fen geboarte is, dy de N op it ein net útspriek, sa kaem fenAmen-landde namme fenAmeland”—Der foer ek in fiskael mei hjar, dy Obbe Ruardi hiette; hy hie foar jierren in bankerot slein, en do fluchtte er nei Vianen, om net mei de sintinsje op de boarst in healûre oan de kaek to pronk to stean[58]. “Dat lit him wol hearre, sei dy fiskael, “mar de reden fen de namme fenVianenis noch wol sa apokryf.” “Vianen, Vianen? sei Gosse, “hwer laeit dat?” “Der binne twa Vianens, sei de skipper; “ien yn Hollân en ien yn Fryslân, mar fiskael hat, bigryp ik, Vianen yn Hollân op it each.” “Ja, wol, skipper! sei fiskael, Vianen yn Hollân. Nou, dêr kaem yn toalf-hûndert-twa-en-tweintich fen bûten in ezel oan, dy midden yn ’e poarte in greate brodze, in dûbeld miel, falle liet. In mounts, dy krekt út de poarte gean scoe, sei yn ’t Latyn:Fi, Ane!Fy Ezel! en dêr fen hawwe se dy pleats doVianenneamd. Sa det Amelân en Vianen wol op hjar nammen romje meije.” “Ik winskje jimme wolkom oan wâl, mannen!” sei de skipper; hja stapten út it skip, en gongen yn Holwert op.Mei it getij wier ’t al moai let op ’e joun wirden, en Gosse moast to Holwert wol oernachtsje. Yn ’t weardshûs trof er in boer oan fen Frentsjer, dy nei it eilân west hie om in pear Amelânder kjedden to keapjen; dêr scoenen de soantsjes fen syn lânhearre hynsterriden op leare. Gosse hie in âlde moeike to Wjelsryp wenjen, dy in bulte splint hie, en him tochte dy koe er op syn wei nei Molkwarren noch wol ’ris forsiikje; hja húshâldde mei in faem fen Molkwarren, dy Gosse goed koe, en him tochte, dêr koe er wol hwette wille mei ha. Hy woe de boer net jern freegje, eft er mei nei Frentsjer ride koe; mar hy sei him, det hy der hinne woe, en noch net wiste, ho ’t hy der hinne komme scoe. De boer die eft er ’t net hearde; hwent it wier in boune sa as der folle binne. Mar it wiif, dy mei him wier, griisde it dochs, det Gosse dat greate ein foetearje scoe, wylst hja mei hjar beiden yn ’e faijeton sieten, en noch pleats for twa man oer hienen. “Kom! sei se tsjin de boer, “dou moaste alle herten by dyn eigen tinke. It is in dimmen jongkeardel. Lit him mei ús ride. It nimt dy neat ôf. De wei is as klaphout. It is moai waer, en de tredde man bringt de praet oan.” De boer sei earst al, det hy der neat mei fortsjinne, mar liet him troch it flaijen fen syn wiif oer stach sette, en Gosse ried mei hjar. Hy siet efter mei it wiif, en die ek noch nut, hwent hy paste op de twa kjedkes, dy efter oan de faijeton boun waerden.It wier krekt snein, do se de moarns om fjouwer ûre foartteagen, sa det Gosse, dy to Oerdum, dêr de húsman op wenne, ôfstapte, al yn tiids to Frentsjer wier. Hy socht nei in tsjerke, en in famke wiisde him de Academytsjerke, dêr in prefester it wird dwaen scoe. Gosse seach wol oan de klean fen de ljue, det it hjir treftich spul wier; en det er hjir net ûnder syn kaliber wier, dat hearde er al gau, do de tekst fen Matheus saun, fers ien-en-tweintich, ôflêzen waerd. De prefester joech de ljue fen de inge poarte, dy smeulden op de goede wirken, ek sa’n ongenedich pak, det de hounen der nin brea fen frette scoenen. Gosse, sûnder det er it wiste, wier by forsinninge to lânne komd yn ien fen de studintebanken; de studinten hellen him yn en lieten him sa fier troch komme, det er flak tsjin de preekstoel oer to sitten kaem. It wier alles oandacht yn ’e tsjerke, en sa stil, det men wol in stûrke rôljen hearre koe. Gosse forfeelde him ûnder dy preek; it wier nin spek for syn bek; en om ’t it rju waerm yn dy lytse tsjerke wier, en er sa ier op west hie, krige Gosse foar de tapassinge al de sliep. Hy hie in plat rounbollich hoedke op nei âld Molkwarrer jestael, en sa siet er dêr to sliepen. Under de tapassinge gong ’er ien fen de breedste studinten foar him stean, wylst in oar yn de bank ’er efter Gosse hiel sêftkes it hoedke fen de holle lichtte, der mei syn pinnemês gau de plasse fen de bol útsnie, en it Gosse do wer bihindich opsette. Gelokkich, det de prefester, dy preke, der neat fen mirk; hwent der wier nin minske, dy de hierren fen Gosse rjuchtfirdich ta syn hoedke útstykjen seach, dy net in glimke ûnder de preek ôfgong. Twa dyakens foel it yn ’t each, mar dy minsken wierne forlegen mei hjar sels, en op it punt fen út to prûsten. Einlinge kaem de prefester mei in neigebet oan amen ta, en scoe de foarlêzer de ’salm ôfkindigje; yn dat eagenblik hompte ien fen de studinten mei syn earmtakke Gosse fûleindich oan, forheftich sizzende: “Boer, Boer! Bidde!” Gosse as de blits it hoedke fen de kop en dat foar ’t eansicht! mar do hy mei syn slieperige kop forheard troch de bol fen syn hoed yn de gemeinte omdigere, sjuch, dat koe nin minske sûnder laitsjen oanskôgje, al moast hy ’er ek om stjerre. De prefester hie der krekt it each op, mar de man kearde him om yn de preekstoel en die de wite bûsdoek foar de mûle, omdet er it útskettere. En al de dyakens, dy yn ’t hekje sieten, en de manljue dy neist de preekstoel flak oer Gosse wierne, gierden it út, en it wier gelokkich, det it orgel en it sjongen fen de ’salm de boel hwet forbjusteren en in ein oan dat ergerlik mirakel makken.Gosse makke gau, det er by in kastelein yn ’e bocht fen Guinea kaem, dy er syn need klage en it hiele stik forhelle. “Ja sei de kastelein, “den biste yn ’e hânnen fen de hoantsen wêst; dat binne bysfeinten.” “Hoantsen? Hwa binne dat?” frege Gosse. “Dat binne studinten,” sei de kastelein. “Dy neame wy hjir to Frentsjer sa, omdet se mei alle mâlle franjes oan, en altiten wer oars, op strjitte komme. De iene dei seit mei dat foltsen de oare net; den binne se sus klaeid, en den wer sa; nin minske kin ’er each op hâlde; krekt as de hoantsen op ’e terpen, dy oan ’t fjuchtsjen binne, en hjar nou spits opsette, den de fearren as boarstels oerein stykje; nou dy en den wer in oare kleur oannimme; nou stilsteane, gysten foartrinne, en den werom op eltsoar ta fleane. Sa binne de studinten ek.” Koartom, Gosse bigriep det Frentsjer syn lân net wier. “It is hjir nin trewes for my, sei er tsjin de kastelein; “ik scil mar gau meitsje det ik to Wjelsryp kom.” “Ja,” sei de kastelein, “dy mient det er gochem is, wirdt hjir noch bitritsen. Hja binne de divel to tûk ôf.” “Dat liket wol, sei Gosse; “der is altiten baes boppe baes. Mar hwer kin ik hjir in nije hoed keapje?” De kastelein wiisde him in winkel, en Gosse kuijere mei in splinternij rounbollich hoedke, dêr twa griene linten by del biggelen, nei Wjelsryp ta.Do er to Wjelsryp oan it hûs fen Wypkmoi kaem, sieten de finsters sletten. Hy rinkele oan; Fod, de faem fen Molkwarren, dy opdie, seach hiel bidrukt, en forhelle him, det Wypkmoi dea wier, en det ’er nou twa omkesizzers fen hjar mans kant mei exteur yn hûs wierne. De twa migen, de iene Foake Tjommes, en de oare Jelle Pibes, twa jongkeardels, dy it der al hwette jinlik foel, fregen Gosse, eft er in deimannich by hjar út-fen-hûzje woe, dêr hy neat tsjin hie. Do se de jouns hwet jimmette hiene, frege Gosse de migen gau, hwerom se de exteur yn hûs hienen? Eft der onrie wier? De âldste, Foake Tjommes, naem it wird op. “Dou wiste, Gosse, sei er, en dat is bikind oeral, det moeike in skoan kaptaelke fen hjar man urven hat, en dat is net yn hjar hânnen formindere, mar mear as fortsjiendûbele. Hwent der koe neat ôf. Hja scoe hjar eigen kwea wol ite; dy earniger is as hja, moat ’er noch berne wirde. It gong sa fier, det se nou minsken, dy oan legerwâl laeinen, jild liende op húsrie tsjin tweintich en tritich percint yn ’t jier. Der is alles by to pas komd, om dat minske yn oare stokken to bringen. De domenij is hjir wol hûndertris west om hjar dy tsjinst fen de mammon as ôfgoderij foar eagen to spegeljen, en as de wirtel fen alle kwea; mar it wier allegearre bûter tsjin ’e galge smard. Hja houdde hjar earm, en sei, det alle pracht en oerdiedichheit ek yn de skrift forbean wierne. Domenij koe nin duit for de tsjerke ef de earmen los krije, en it jinnichste, mei ik wol sizze, dat hja willich bitelle, wier it jild, dat hjir omslein is om de wachten to leanjen, dy it doarp nachts rinne lit om op de tsjeaven to pasjen. De moaiste grap, dy ik hjir sjoen hab, is fen hjar sweager, de prefester yn it Hebreausk en Arabisk to Frentsjer, west, dy hjir in pear dagen by hjar út-fen-hûs wier. Dy man woe wyn ha; hwent hy sei, det for elts fatsoenlik minske deis in healflesse wyn groeide, en do dat net gauwer-nôch kaem, stjûrde hy in jonge nei in wynkeaper to Frentsjer om for rekkening fen Wypkmoi in anker bêste reade wyn to stjûren; hy wier ’er boarch for. “Mar, sweager, sei hja, “hwer scil dat hinne? In anker wyn? Dat kin ’k net op.” “Den scille domenij en pastoarske dy wol helpje, ljea’! Dy hawwe hjir langer-nôch sloppe thé mei blauwe dreage malke by dy dronken. En aste net bitelje kinste, den scil ik yn Hennaerderadiel mei permisje fen de grytman in omgong for dy dwaen.” Mar it moaiste wier noch, det er moeike op syn Turksk bikeare woe, hwent hy mient, det hiel Wjelsryp Arabisk kin en de Koran lêst. As der in bidler oan de doar kaem, den sei er: “Hâld de hân op!” en den liet hy sa heech as syn hân rikke koe in sechsteheal yn de hân fen de bidler falle, dy takniep en bliid foartgong. “De biddelsek hat in gat, sweager-om! sei se den, “dat is jild weismiten. It reau sûpt en fret it aenstons wer op. Mar hwerom, prefester, litte je jins gave sa heech del falle?” “Dat scil ik dy sizze, Wypk, sei er: “net om de moriaen to waskjen, mar om dy to biwiisgjen, detste noch net ienders in goe Turkinne biste, ik lit stean fen Kristinne. Mahomet liet syn gave ek ’ris sa heech del falle yn de hân fen in ongelokkich man, en syn sweager Ali, de fjirde fen syn opfolgers, frege him, lyk as dou my, hwet dat bitsjutte? Hwerop Mahomet dit andert joech: “As de gave út dyn hân giet, den seit hja fiif hearlike wirden oan dy, foar det hja falt yn de hân fen de ongelokkige, dy hjar kriget. Ik wier lyts, sei de gave en dou haste my great makke. Ik wier min yn getal, en dou haste my forhûndertfâldige. Ik wier dyn fijne, en dou haste my ta dyn frjeon makke. Ik wier tidelik, foarbygeande, en dou haste my ivich makke. Dou haste my biwarre, en nou biwarje ik dy; dou wierst’ earst myn wacht; en nou ik dyn wacht en dyn biskermingel for de ivichheit.” “Mahomet, sweager! frege Wypkmoi dêrop, “wier dat nin Harnzer trekskipper? Forline jier bin ik mei ien fearn, dy hjitte ek hast sa. Ik leau fenMakke Mets.” De prefester seach hjar noch ’ris oan mei eagen fen de djipste forspijinge, en gong aenstons mei in opsteand seil nei Frentsjer, sûnder hjar goendei to sizzen. Sont is hy der net wer west.” “Ja mar, sei Gosse, “ik wol witte hwerom exteur hjir yn hûs is?” “Nou, sei Foake, wachtsje dyn bar; dou scilste ’t hearre.” “Mei dyn wolnimmen, Foake, sei Jelle-miich. “Dou haste noch hwet forgetten. Moeike wier wakkere rynsk mei alles, hwet nin duit kostte, om dêr for sa folle earniger to wêzen op alles hwet jild kostte. Hja wier frjeonlik, sels fliensk; ja, knikte it lytste bern en in bidler goendei; praette as in alk op de bisiten, det elts, dy hjar for de earste reis mette, hjar for it flotste frommis fen de wrâld oanseach. Dat kostte hjar allegearre mei eltsoar noch nin reade duit, en de ljue wierne der wakker mei op streek. Binammen priisgen se hjar, det se sa godstsjinstich wier. Hja gong eltse snein op in prik trijeris nei tsjerke: wier der de earste en de lêste; yn ’t ’salmsjongen snettere hja boppe allen út, en it wier krekt eft hja domenij de wirden út de mûle sjen woe. Dy grap kostte hjar eltse snein trije duiten yn it ponkje! En dat wier de jinnichste en de greatste útgave dy hja ta de eare Gods die, en for dy trijeduiten koft se wol for trijetûzen goune achtinge by de minsken, dy folle ljeaver de skyn fen de godstsjinst, as de godstsjinst sels sûnder de skyn hawwe. Nou witste alles, Gosse! Gean nou dyn gong. Foake-miich.” “Dêr komt it op út,” sei Foake; “Wypkmoi hie foar tweintich jier al in skoan kaptael erfd; der wier neat ôfgien, en alle jierren bulten bykomd. En hwet hawwe wy nou yn ’t nêst foun? Neat, as ’t húsrie en hwet klean.” “Neat?” sei Gosse. “Né, neat; sei Ritske. Wy kinne yn ’t nêst sjen.” “En hwer is dat den bleaun? frege Gosse. “Ja, hwer is dat bleaun? sei Jelle, “as wy dat wisten scoenen wy hjir exteur net yn hûs habbe. Der is premomsje op de faem, en exteur moat oppasse, det hja net ontsnapt. Hja wol net klappe, en is sa ticht as in pôt, howol wy witte, dat Wypkmoi noch al it ien en oare mei hjar oerlei” “Is hja den net earlik?” frege Gosse. “Hja is sa trou as goud, sei Jelle, en as hja stelt, den stelt se for de man, dy se ljeaf hat. Sa scoe se Wypkmoi de apels onttake, dy efter de latten fen de itensspine op it slot laeinen: hja woelle in spiker om it ein fen in stokje, en dêr pikte se den in rûkapel mei troch de traeljes hinne for hjar hertlapke, in ljeaf flaeibekje fen in famke dat hjir neist wennet. Wy witte ek, det hja de restjes fen it iten for Wypkmoi weimoffele en oan in earm widdou joech; en de swierste sonde fen ontrou, dy wy fen hjar witte is, det hja in heal flesse wyn oan hjar frijer opfoerre hat: dy hie se nomd út twa oare flessen fen moeike en ’t gat wer oanfold mei reinwetter.” “Nou, sei Foake, “as dat hjar greatste skelmstikken wierne, dat mochte hinne bruije; de fammen stelle meast net for hjar sels, mar for hjar âlders en frijers. Mar der is neat, en wy moatte witte hwer ’t bleaun is. En nei minskeëach kin nimmen it witte as Fod. Hja scil ús net ontkomme; dêrfor habbe wy exteur yn hûs. Men sjucht immen wol foar de kop, mar net yn ’t krop.”Sa gau as Gosse de oare moarns mei de faem allinne wier, forknipte er hjar alles, hwet de twa migen him sein hienen en hwet premomsjes it gerjucht troch oanbringinge fen de twa migen op hjar krige hie. “Dêr scil hjar de wjergea foar helje, dêr ik sa’n wird om siz!” sei Fod, dy sa edel wier as de prins: “hja moatte net tinke, det ik in tsjeaf bin. In tsjeaf, dy it seit.” “Mar wiste ’er den neat fen, frege Gosse, “hwer it jild fen Wypkmoi bleaun is?” “Ja wol, wit ik dat, sei Fod, mar ik hab in hege eed sward, det ik ’t nimmen sizze scoe.” “Nimmen sizze? sei Gosse; “haste ek sward, detste it nimmen skriuwe scoeste?” “Dat net,” sei Fod. “Wel, skriuw it den, sei Gosse, en dou biste út de kinken.” “Ho koe ’k sa sleau wêze, det ik dêr net oan tocht ha? De wjergea! ja, ik scil ’t skriuwe. Dou gieste joun mei de beide migen nei Reinou to pizeljen; dêr is in oansit om de bûrrerekkening fen forline jier op to nimmen. Dat scil wol healwei toalven wirde ear ’t jimme dêr weikomme. Wiles kin ik alles skriuwe.” Hja liet aenstons for in stûr pin, pompier en inket fen master helje, en bigoun do dit to kwatteljen.De aptheek fen master Camstra.DE APTHEEK FEN MASTER CAMSTRA.“Us frou, earm minske, is noch fen kjeld en honger mids yn al hjar jild omkomd. Hja wier sa eang, det hja it ein net fine scoe, det der nin turfke op stean koe, om hjar in bytke to waermjen. Soms hie se in mannich koalsblêdden fen de rúchskerne fantele, dêr se thús op omgnaude. Do hja sa forswakke det hja bêdridich waerd, hie se altiten it each op de pultrom, dêr hjar lânskipsbrieven yn laeinen; oars hie hja ek net; hwent om hjar jild by de ljue út to setten, dat bitroude hja net. Hja wier ta it lêste ta by hjar forstân, mar op in jountiid, (it skimere sa hwet) do it tsjin it ein roun, sei se tsjin my: “Fod, ik leau det myn ûre hast forroun is, en ik hab noch hwet oan dy to sizzen.” “Hwet is dat frou?” sei ik. “Dou haste my lêsten frege om fjouwerhûndert goune om de faer fen dyn feint to rêdden, dy oars de kluwers yn hûs kriget, en den noch twahûndert goune for dyn feint om in negoasje yn skjippefellen to bigjinnen. Ik koe dat do net dwaen, mar nou hab ik jild. Lykwol scil ik dy de seishûndert goune net liene, mar wol jaen; op ien condysje, detste my in eed swarste, detste dwaen scilste hwet ik dy hjit, en detste dat oan nimmen op de wrâld forklappe scilste.” Do ik dy eed dien hie, joech hja my de kaei fen it pultrum om in sek gounen to krijen, dy ik ûnder myn sneinspak yn myn kleankiste treau. Do liet hja my de tromp mei al hjar lânskipsobligaesjes krije, en sei: “Dêr, Fod! Pas dêr op! Dêr sit de aep yn! Dêr moat nin ien fen myn erven syn kloeren oan sette. Liz dy ûnder myn holle as ik yn de deakiste liz.” Do liet se my út in forholen hernke fen it pultrom noch in lyts seamlearen pûdtsje mei 25 goudene ducaten krije, en do hja dy yn de hân hie, sei se: “Jow my kâld wetter.” Ik joech hjar in komkefol, en mei lytse swolchjes bigoun hja do dy goudstikjes der yn to proazjen. Soms bleau der ien yn de kiel stykjen, en as hja den kokhalze, den toft ik: “Nou smoart frou!” It slikjen foel hjar wakkere swier; mar mei folle gewraem hie se yn in ûre al de fiif-en-tweintich ducaten der trochskouwen, en do de lêste der mei in útritsene hals troch komd wier, sei hja: “Godtank! Dat is birgen, Fod. Dêr scille myn migen de fingers net giel oan telle.” Dat wirk hie hjar sa ôfboald, det hja gau nei de siken bigoun to gapjen. Der kaem in ôfgryslike greate flearmûs mei swarte wjukken tsjin de finsterruten oan to flodderjen; de boarst fen frou bigoun to rotteljen, en mei in tweintich tellen wier hja wei.Dat ding ûnderteikene Fod en joech it de oare moarns oan de migen, dy beide útrôpen: “De wierheit hat in skel lûd!” Aenstons gongen se nei de grytman, eft hja it lyk wer út it grêf opdolle mochten, en dy stie it ta, mits det exteur en adstinten der by wierne. Do de deagraver en syn soan, dy dat wirk bifellen wier, de kiste jouns yn master Camstra’s hûs optôgen, sei dy: “Ho is ’t nou? By hjar libben woe se nimmen in duit jaen; tinke jimme, det se it nei hjar dea dwaen scil?” “Dat scille wy bisiikje”, seinen de migen. Do de timmerman it teksel fen de kiste skroefd hie, wier de earste greep fen de migen ûnder de holle fen it lyk, en ja wol, dêr founen se al de lânskipsbrieven, lyk as Fod skreaun hie. Mar de ducaten sieten hwette djipper, en dêr kaem master Camstra by to pas. Hy lei it lyk op in lange bargetrôch, en do er it dealekken der ôf hie, siet ’er in onwiten gielspekkelde pod op hjar boarst, dy der mei de tange ôfnomd waerd en yn de jarresleat smiten. Mar do master it mês yn de mage sette om de ducaten to finen, do kamen ’er trije slangen út hjar kiel opsetten, dêr de migen mei exteur en adstinten fen út eltsoar spatten, mienende det it gesanten fen koarthakke wierne; mar master, dy wol oan in goede, mar net oan in kweade god leaude, feegde der mei syn rotting yn om, det de bisten gau krekt sa folle to sizzen hienen, as Wypkmoi sels, dêr hja by út-fen-hûze hienen. Master Camstra hie mei in rep de ducaten wer, dy er yn in komke mei wetter lei, en do hy se ôfdruid hie, joegen de migen oan master Camstra der twa fen, oan exteur en de deagraver, in earm man, elts ien, oan de adstinten ien mei hjar beiden, en fen de oare tweintich stieken se elts tsjien op. “Sjê sa!” sei master. “Dat is sa fier birêdden. En nou forsiikje ik de frjeonen op in glêske wyn.” Hja gongen op in opkeammerke, dat boarstende fol siet fen seagen om bonken ôf to setten, fen toskelûkers, papaverkoppen, aptekersflessen en potten, fizels, liedbânnen, stimpers, slangen en salamanders, dy oan de balken hingen, en alderlei reau mear. Do’t hja mei de piip en de romer yn ’e hân ûnder seil wierne, sei Foake-miich: “Dat like earst wol eft it net ienders in waeideade wier; en nou is ’t noch in wyndeade wirden.” “Nou ja, sei de deagraver; it kin ’er ek op stean. Hja komme allegearre by my to lânne, mar sa’n ien as Wypkmoi hab ik noch net bistoppe. Dat liket ommers as in hier op in baerch; dy dooch ek net foar det er op de ljedde hinget, en dy de riezel der út hawwe wol, moat ’er mei it mês by.” “Sa, sei master Camstra, “den bin ik de slachter? Dou makkeste al in moai man fen my.” “Ja, master, sei de deagraver, om jo de wierheit to sizzen, binne jy lang sa’n goed man net for myn húsgesin as jou foargonger Pillenborch. Dy wiste hwet in deagraver takaem. As dy mei in Wjelsrypster goed oan ’t pirgearjen en ierlitten wier, den sei ik tsjin ús Wiggele: “Boi, meitsje de klokstouwen mar los en set de lodden mar klear!” Sa heart it. De deagraver en de doctor moatte maets wêze. Dy moatte eltsoar it wirk yn ’e hân spylje[59]. Mar jy litte de siken hast yn hjar eine sop opkoaitsje, en de flime en de jalappe lykje wol contraband by jo to wêzen. De need moat al oan de man komme as je dêr ta oergeane, en it is eft de divel ’er mei spilet, nou is ’er net heal sa folle op it tsjerkhôf to rêdden as mei master Pillenborch. It liket wol eft de dea folle banger is for in docter, dy in bytsje as dy in bulte docht.” “Ik forjow it dy, Jouke, sei Camstra; “it is myn eine skild. Ik hab dy spraekwetter ynjown, detste alle dagen net krigeste.” “Ik scil jo oars net lekje, master, sei de deagraver; “nou alteas binne jy in bêst man; hwent út de mage fen in breid fen de divel helje jy in wintertarringe for my en myn earme bernkes.” Us moeike de breid fen de divel? sei Foake-miich; “dou makkeste ’er hwette moais fen, Jouke.” “Ja mar, dy eare, sei Jouke, is net allinne for jimme Wypkmoi; dy is for alle earnige âlde fammen, dy hjar jild ljeaver opfrette, as det de earmen der brea for koften.” “Nou, den scil it koarthakke oan nin breiden haperje, sei Jelle: “hwent de âlde fammen wolle ljeafst allegearre it midden mei de beide einen allyk habbe.” “Kom, frjeonen, litte wy dit glêske ’ris drinke op de brilloft fen koarthakke en Wypkmoi!” sei master Camstra; “jild hat se net, hwent dat habbe wy yn de bûse, mar hja is moai en ljeaf, en dat is ’t princepealste. Hwent jild smeit hjar brêgeman sels sa folle as er wol.” “Jimme spiele de mûle wakker oer ús moeike, sei Jelle-miich, “mar dat wol ik dochs net sein habbe. Kom, litte wy hjar de lêste eare biwize, Foake! Wy binne ’er de neiste ta.” Hja gongen nei it lyk, en kamen mei in rep by it selskip werom. Do de tredde flesse wyn ek himmele wier, sei Jouke: “Kom, frjeonen, nou woe ’k myn oeft den ek wol wer habbe.” Do se wer by it lyk kamen laei ’er in plasse wetter ûnder de kiste. “Hwer komt dat wei? sei Jouke.” “Wel, sei master, “ik tink, det de faem dêr hwet reinwetter poezze hat; hwent ik hie hjar sein om de flier mei in wiete dweil hwette op to nimmen.” Jouke djipte de finger ’er efkes yn en preau det it hwette siltich wier. “Reinwetter is ’t, sei Jouke, “mar it is earst troch de teams fen de bonge roun.” “Ah! sei master; “bigrepen! Twa bysfeinten hawwe de wite beantsjes op Wypkmoi ôfdroege.” De beide migen gysgobbene, en seine: “Jy witte wol, master; alle hilligen moatte hjar waeks habbe.” Hja tilden it deafet op in dongwein en setten it húske fen master, dat lege wirde moast, ’er neist, en sa rieden se mei brânnende lonten nei it grêf ta. Dêr kommende lieten se de kiste it boppeste ûnder yn it grêf tommelje, sa det Wypkmoi mei de noas nei ûnderen en it gat yn ’e hichte to lânne kaem. It húske moast nei in rúchskerne ta, dy in ein fierder laei, en dêr se yn ’e fierte gestrún hearden fen nijsgjirrige minsken, dy op it flikkerjen fen de dievelantearne oangongen, dêr se de bigraffenis mei biljochtene, smieten de beide migen de âlde rogge hastich út it húske boppe op hjar moeike del. “Dat is plechtich! sei master oan de exteur en adstinten. Mar habbe jimme nou neat om de deade to earjen, as om jimme glêske to leegjen?” “As it der op oankomt om in deade de lêste eare oan to dwaen, sei exteur, al moat dat hwet kostje, dêr binne wy allehiel nin houn fen. Hawar! Dêr is de contributie fen exteur en adstinten fen de gritenij Hennaerderadiel!” En mei ien keilden se mei hjar trijen elts in deade forsûpte kat, dy se út de jarresleat opbaggere hienen, op de kiste fen Wypkmoi del. “Soarte by soarte, sei Jouke, en tsjoenster by tsjoenster. Mei better selskip koe Wypkmoi nea ûnder de kluten komme.” Hy naem de lodde, pompte de kluten op de kiste, stampte it grêf ticht, en genacht wier it mei de âld faem.It wier al nachtwirk wirden, en hja kamen net foar healwei toalven thús. Gosse hie ûnderwiles forskate ramen op Fod dien. Hja seach sa blier ta de eagen út; en der fonkele sa’n bulte wyt yn! Hja siet ek sa fol kwinkslaggen, det hy tofte: “O, as ik dêr mar mei in swevelstôk nei wiis den stiet hja ek yn ’e brân.” Mar dat wier misrekkene. Hja praette as in alk de hiele joun troch, mar as er hwet frijpostich waerd, den wier ’t: “Dou moaste it mei de mûle ôflizze, heite! Hânnen fen de tafel; it is forkoft flêsk.” Op it lêst treau er hjar in nije keabelde keizersgoune fen Keimpe yn de hân. “Ik tankje dy for Beits,” sei se, en joech de goune de oare moarns oan Beits, in earm widdou, dy mei seis lytse bernkes sitten bleaun wier. Gosse, dy seach, det er dêr nin boadskip hie, wier al om njuggen ûre to koai gien, en Fod siet mei greate noed to wachtsjen, ho de boel ôfroun wier. Do se fen de migen hearde, det de aep birgen en alles birêdden wier, foel hjar in stien fen ’t hert. “Godtank! sei se, det jimme jimmes habbe, en det Ynse âlders rêdden binne. Hwet in brodze jild habbe jimme nou, en noch habbe jimme fen moeike net ienders leedbôllen jown!” “Wel ja, ljea’! sei Foake-miich, “in âld kring, dy hjar jild opfret, hjar oblegaesjes mei yn ’e kiste nimt, dêr noch jild by lizze! Nou ja! Wy binne noch net steapel, Fod!” “Dat is sa, sei Fod, “mar nou is ’t dochs bihâlden smoar.” “Wier is ’t sei Foake, en dochs leed krigeste net; dat is foarby; mar de sûkerbakken en de kreambôlen binne ta dyn tsjinst. En de brandewynskop scil ik dy ek tabringe. Moarn neimiddei om twa ûre is ’er kreambisite, en dêr kinste mei ús faem wol hantrekken by dwaen.” It wiif fen Foake-miich wier yn de kream fen hjar earste bern, in grou jonge dy Tsjalling hjitte, nei syn pake oan memme kant, en dêr scoe do de lêste kreambisite fen jown wirde. Hwent der wierne al twa oansitten west.De klok hie de oare deis nin twa ûre let, ef de boerefrouljue kamen der al oansetten; allegearre wakkere twang; ytlike allehiel yn ’t brat. Hja hienen allegearre hwette for it kreamwiif yn it braskoerke ef de bûsdoek: de iene brocht in poun greate klontsjes, de oare brune; de iene in swiere krúskekrintebôlle, en de oare in spekkoeke; de iene in sutmestsjiis, en de oare in bôle bûter; de iene in stik ljirre, en de oare in poun thé, ef in pear poun struisûker. Koartom, hja tôgen sa’n bulte oan, det de kreamheinster mar wirk hie om alles in bihoarlik plak to jaen. Tel dêr nou den noch by al it swiet iten, dat se dagen fen to foaren al troch hjar bern bringe litten hienen, den scoene men ’er in ploech hongerige poepen mei ôffoerre hawwe. Alle bern krigen den in twiebak mei sûker; en as se de poppe yn ’e glûpe en it kreamwiif yn it waermbêd seagen, en fregen, hwer dy poppe fen dinne komd wier, en eft de frou siik wier, den sei de kreamheinster hjar: “Reinsk, ljeave! hat in fiere reis nei de wâlden dien om in poppe to heljen. Dêr sieten hûnderten fen poppen yn ’e beammen, dy hjar allegearre tarôpen: “My earst! My earst. Mar do hat Reinsk dizze poppe nomd: hwent dat wier de ljeafste en de moaiste fen allegearre. Mar op ’e weromreis hat Reinsk in spiker yn ’e foet trape, en dêr moat it sloof nou fen to bêd lizze.”
Yn ’t Wad twisken Holwerd en Amelân.
YN ’T WAD TWISKEN HOLWERD EN AMELAN.
Gosse hie nou sielefrede, mar nin bûsjild, en sûnder jild scoe him de frijpas fen de sonde, dy de turfskipper him op de mouwe spjelde, net folle helpe. “Oan hwa, frege Gosse de turfskipper, “oan hwa hab ik dy dierbare treast to tankjen?” “Ik bin Wobbe Lak fen Hauwelerwyk, sei de turfskipper, “ik bin niis mei in weinfol tsjiis oerkomd, om dy hjir op Amelân út to súteljen. Wein en hynzer steane hjir ûnder ’e gelderij.” En ja wol, dêr stie in Kollumersweachster tsjiiswein mei in meagere gûl fen trije goune der foar. De turfskipper gong ’er opsitten, en sei: “Ik ryd mar foarút Keimpe.” “En nou, jy! sei Gosse oan de onbikinde man, “ik hab jo sein hwa ’t ik wier; mei ik nou ek witte, hwa ’t jy binne?” Hiel wol, sei de man, “ik bin in fabrikant út Súdhollân, ûnder de firma fenPik en Zonen. Mar ik sels hjit Keimpe Jakkeles. Ik hab twa stille compagnons, de iene is debitant yn deLoterij, en de oare is in jeneverstoker; dy leverje my it fabrykfolk, en ik it jild en forstân. Ik hab de administratie. Sa wasket de iene hân de oare. Der is hjir in skip mei pik en swevel strâne, en dat brûk ik folle yn myn fabryk; dêr scil moarn feilinge fen wêze, en dêr woe ’k myn part wol fen habbe as ’t in bytke like. Hjoed bin ik mei in rottich fearskipke fen Holwerd komd; mar do wy healwei wierne, waerd it blêdstil en der roun in felle eb, sa det wy op it lêst om it skip hinnegongen, en wolpierewaijekoene. Dêr habbe wy de hiele dei laein to brieden yn ’e gleije sinne en do de floed opkaem, krigen wy noch in tongergeate op ’e kop ta, det ik miende det ús lêste ûre slein wier. Gelokkich binne wy yn skimerjoun noch oan wâl komd; mar nou bin ik ’t paed nei Ballum bjuster rekke, en hjir yn dizze âlde brake by dy to lânne komd. Bliuwstou hjir?” “Ik scil wol moatte, sei Gosse, “ik hab nin duit op ’e bûse, en yn Ballum wol nimmen my sûnder jild ûnder habbe.” “Jild? Praetste fen jild? Jild is neat. Jild kinste yn binlikheit krije, aste my mar in rispiske jowste. Ik bitrou dy wol. Mar dou moaste meitsje detste wer by honk komste; hwent oars is ’er nin jildriedens ein oan. Ho folle wolste habbe?” “Wel, hûndert goune, dêr kin ik wol mei yn Molkwarren komme, en hâlde noch jild oer.” “Dat scoe ’k ek leauwe,” sei Keimpe, en helle in fjûrreade pong út de ûnderbroek, dêr er Gosse tweintich goudene ducaten út tatelde. “Nou in lyts biwyske twiske libjen en stjerren,” sei Keimpe, en joech Gosse út syn memoarjeboek in stikje skjin pompier en in pin. “En nou de inket?” sei Gosse. “Ja, dy hab ik net, sei Keimpe, “mar dat is neat; jow my dyn lofterhân mar ’ris.” Dêr die Keimpe mei in flymskerp pinnemeske in ljeaf lyts pjukje yn, det ’er in dripke twa bloed útkaem, en dêr moast Gosse do mei skriuwe. Gosse waerd in bytke skrutel fen dat bidriuw, en wier der noch net oan ta om syn hân to setten. “Nou, sei Keimpe, “ik scil it dy en my makkelik meitsje. Dou scilste wol gau wer oan jild ta komme, en den moaste al wer kwitansje jaen, en ik hab al wer al dy briefkes to biwarjen. My tochte, dou moaste yn binlikheit sa folle jild mar fen my helje astou nedich haste; dou scilste der nin misbrûk fen meitsje; aste my dy sels den mar ta in generael hypotheek jowste.” “Oan dat hypotheek hat Keimpe net folle,” tochte Gosse, en skreau by ’t ljocht fen de dievelantearne in briefke mei syn eigen bloed, hwerby er syn siel en lichem oan de firmaPik en Zonento pân sette, om al syn skilden fen de earste duit ta de lêste ôf to dwaen. Sa as Keimpe dat biwiis yn syn memoarjeboek stiek, flikkere de blaksem en boarstte der in ôfgryslike tongerslach as in kanonskot oer hjar hollen út, det de bynten fen de âlde brake der fen kreaken. Der klettere ringen in tongergeate fen greate heilstiennen en reindrippen as tommelidden oer hinne, det hjar hearren en sjen forgong. Gosse waerd ’er bleek fen; mar Keimpe sei hiel bidaerd: “Ik bin hwette skriel by kas”, en mei ien naem er in stikkene pôt, dy noch op in bedsteed stie, en sette him ûnder de goate fen it hûs. Mei in pear minuten sei er tsjin Gosse: “Fantelje de fangst mar op, heite!” Gosse helle de pôt, en seach neat as reinwetter, mar do Keimpe it wetter der ôfgetten hie, seach Gosse, (en hy bisauwe!) det ’er hûndert ducaten op ’e boaijem laeine, dy Keimpe yn syn ûnderbroek stiek. “Dat kinstke scil ’k dy ek leare, sei Keimpe, “mar dou moaste dy allehiel oan my oerjaen. Aste wer to Molkwarren komste, en dou komste yn krapte fen jild, den haste by it earste reinboike it bêste, as de goaten mar rinne wolle, de amer jouns mar ûnder de goatte to setten, en de oare moarns scilste sa folle âlde skeljen op de boaijem fine aste yn binlikheit nedich haste. Mar dou moaste it foarsichtich ôfdruije, krekt as in goatling mei wite beantsjes. Kom nou mei, en bring ús yn it weardshûs to Ballum. Dou wiste de wei.”
Sa gongen dy beiden nei it weardshûs to Ballum, dêr Keimpe noch twaris by gelegenheit fen feilingen thús west hie. Do hja tichte by de doar kamen bigoun it to libjen fen hûnderten katten; hja wipten oer en troch elkoarne; fleagen as wylden Gosse troch de skonken troch; giselen om him hinne; sommigen kladderen by him op en sprongen fen syn skouders wer yn it boun del. Hy wier skjin forlegen en sette it op ’e doar ta sa hird as er koe; mar hwet er mear wraemde, hwet er stilder like to stean, ta er einlik en to lêste de doar ynkaem. “Hwet wjirmsk spil is dat hjir mei dy katten?” frege er oan de kastelein. “Ja, sei de man, “dêr binne wy hjir altiten mei oanhelle as keapman Keimpe hjir komt. Mar dy scille jimme net opfrette.” De turfskipper stie mei de tsjiiswein al foar de doar, dy er jern yn de stâl ride woe, omdet er oars bang wier, det de Amelânders him de tsjiis ontkape scoenen; hwent hja sile dêr krekt sa goed to kaep as to keapfardije. Mar Keimpe sei: “Der is neat to dwaen. For myn rekkening de tsjizen, dy der moarn misse. Lit de wein mar feilich stean.” En mei ien gong er de wein trijeris tsjin de sinne om en om, en eltse reis spriek er in swier wird. “Kom yn, mannen, sei de kastelein. “Kom yn, ik hab in opperbêst soad skylfisk oer it fjûr. Dêr moatte jimme strak mar oer gear. De mage scil jimme wol kitelje.” Wylst hja dêr nei wachtene dronken se in gleske Spaenske bútskipwyn mei in preker fen Hollum, dy hjar in raer gefal forhelle. Hy hie dy deis (it wier krekt snein) yn de formanje to Nes preke, en nei de preek wier er to pearde wer nei hûs riden. Hy wier amper in kertier fen Nes ôf, do him in hear yn ’t swart op in wyt hynzer fen efteren ynried, sa as er nin hynzer op hiele Amelân bikend wier. “Ik wist net hwet dat bitsjutte, sei de preker, en ik sette myn hynzer hwette oan; mar ho snjiddich ik ek ried, de swarte man bleau my altiten op ’e hakken. Ik tochte yn my sels, ik moat witte hwa-s-tou biste, en ik liet myn hynzer stappe. De swarte man kaem my op side, en ik frege hwet er fen syn bigearte wier. Hy andere nin wird, mar joech my in drinkhoarn oer mei silver bislach, en bitsjutte my mei syn gebearden om ’er út to drinken. Ik sette de hoarn sa beare oan de lippen, mar liet it fochte dat ’er yn wier, bihindich by de oare side fen ’t hynzer del rinne, en do seach ik det it allegearre fjûr wier! Ik joech de hoarn oan de swarte man werom, dy dêrop yn in omsjen fordwoun.” “En hwer hâld’ jy dat nou for?” sei Keimpe. “Wel, dat wit ik net, sei de preker. Sjoen en ûnderfoun hab ik ’t. Mar hwet it is, wit ik net. Ik hab hjoed oer de dronkenskip preke, en de gemeinte warskouwe tsjin ’e jenever as in brousel fen de divel. Mûlk woe de helske barnder my dêr for strafje mei my in slok fen syn hjitte koite yn ’e termen to stjûren; mar dêr binne wy to hoedend ta, en ik hab ’er allinne út leard, det jenever floeibar fjûr út de hel is. Hwent it fjûr, dat ik út de hoarn geat, stonk krekt as jenever.”
Nei dat praetke gongen se oan de skylfisk, dy sa út sé komd wier en yn skulpen op tafel stie. De faem garre de ribbelde bientsjes út de koppen, en die se yn hjar knipke ûnder in mannich dûbelstoeren en duiten. “Is dat nou dyn bûsjild, ljea?” frege Keimpe. “Né, keapman, sei se, “dat binne gelokbientsjes. As men dy altiten by yen draecht hat men gelok.” “Krekt, ljea’! sei Gosse, “dy gelokbientsjes helje dy in gnap keardel oan.” “Nou, ja! sei de faem, “it is krekt eft wy ’t bûten jimme net rêdde koene. Dat scoe wol spitich wêze, jimme sloven, det jimme binne! Wel, wel!”—“Wol, ik wit net, ljea’! sei de ljeafdepreker: “it is nou mode, det de manljue frije om de frouljue, mar as wy net by jimme kamen to meiden, den scoene jimme by ús komme to meiden.”
Mei al sokke praetkes scoe ’t op lêst to koai. Keimpe en Gosse scoene sliepe op in opkeammerke, elts op in bêd. Keimpe gong earst by de ljedde op, do Gosse, dy him folge, en bimirk det er mei de iene foet hwette stompele, him frege: “Ho is ’t? Ha je ongemak oan ’e foet?” “Wel, sei Keimpe, “ongemak en ongemak is twa. Mar as bern bin ik ’ris trape fen in hynzer, en dêr hab ik altiten sa hwet in knollefoet fen hâlden.”
Gosse klaeide him út, en gong to bêd. “Ik wit net, sei Keimpe, dat scil ik mar net dwaen. It is sa myld, ik gean mar mei hear en fear op ’e wrine lizzen yn pleats fen der ûnder.” Hy lei in pak pompierkes op ’e tafel del en wipte mei klean en al op bêd. It wier de oare moarns al ier dei for Gosse. It wier brodsk en myld, en dêrby hie de gleije sinne op dat opkeammerke bret, det it wier dêr smoarwaerm, en healwei fjouweren wier Gosse de sliep al bjuster. Do bigoun him syn nije frjeon en dy bloedrige acceptatie troch de holle to winen; hy koe de sliep mar net fetsje. Hy seach fen ’t bêd ôf dat pakje pompierkes op tafel lizzen en tochte: “as de acceptatie dêr ûnder is, scil ik him donderske gau weimoezje.” Sa sein, sa dien. Mei in wip ’er ôf, op ’e teannen nei de tafel ta, mar dat pakje wierne allegearre lotterijbriefkes, meast hierlotten. Keimpe skynde fen nin waermte to witten; hwent hy slepte as in roas, en raspte troch alles hinne, det it keammerke der fen droande. Gosse die de gerdinen sêfkes fen eltsoar om to sjen eft ús maet syn memoarjeboek ek op ’e bêdplanke del lein hie. Mar it wier wol mis. Keimpe hie him op bêd ontklaeid; hy hie it memoarjeboek ûnder it kjessen stitsen en laei der mei de holle op to sliepen. Gosse liet de gerdinen falle; mar do er wer nei bêd gean woe, kipe der in soarte fen bargestirt mei in wjerheak efkes ta de spleet fen de gerdinen út. Hy bikipe dat ding ’ris goed, en ja wol, it wier ’t eintsje fen in stirt mei lytse fearkes fen kleur as tou, en oan de kop ta fol piper. “Hwat moat dat skepsel brânich en jachterich wêze, tochte Gosse, “dy sa ’n stirt oan it gat hingjen hat!” en mei ien bigoun de stirt fen in blauwe gounzer, dy der op kaem, in bytke to kroljen. Hy die de gerdinen noch ’ris hiel, hiel sunich iepen, tilde de wrine hoedend sa fier op, det hy der efkes ûnder digerje koe. En hwet seach hy? Dy knollefoet wier in hynstepoat; it fel fen syn frjeon wier leadblau mei it einefel ’er op, en hjir en dêr in tin ûlefearke. It like folle op in âlde plôke sophoanne, dêr noch lytse poddefearkes oan sitten bleaun wierne. Dêrby kaem ’er in smoarge swevellucht ûnder de wrine wei, dy folle nei rudesalve swime, en dêr Gosse wol fen koarje koe. Gosse liet wrine en gerdinen sêfkes út de hân glide, en sei yn him sels: “Ik hab nôch fen dy rudige lucht; mar dou biste in nuvere ome!” Hy kroep wer ûnder de wrine, en tochte: “Dy bongel hab ik ivich oan de foet, mar ik hab ek jild.” Hy laei pas, ef hy hearde wol tweintich katten âljen, en dêrby fleach dat túch sa heiselik by de ramen op, det hy der wer útstapte om ’ris to sjen, hwet dêr to redden wier? Sa as hy foar ’t finster kaem, wierne de katten wei, krekt eft hja weifage wierne; mar de tsjiiswein stie der noch, en dêrby trije keardels mei in wiif, dy elts in tsjiis yn ’e hânnen hienen, dêr se mei foart woenen, mar net koenen. Hja stienen stôkstil as sâltpilers en liken wol bitsjoend. Gosse net links skodde Keimpe oan de earm, dy wekker waerd en heftich sei: “Hwet is der?” “Wel, strûp jo oan, sei Gosse, en sjen it sels. Hwent it is nin minskewirk.” Keimpe gau de ûnderbroek en hoazzen oan, mar do er dat trijetal dêr by de wein seach, hy as de blits de ljedde del, en mei in swier ein piktou dy trije tsjiiskeapers sûnder jild sok in onwiten pak bruijen om barren tateld, det hja it yn ’e gedachten útmoartten, as tsjeaven dy de lieu yn de bek sjenne, mar nin oar lûd joegen, as dat binaude gepiip, dat immen ôfgiet, as hy in akelige neare dream hat. Hja koenen ek nin fin riere, en it like wol eft hja oan de groun fêstneile wierne. “Ho let is ’t? sei Keimpe; “kin ik noch in reedtsje oer dy rêgen hinne dwaen?” “Dat wit ik net, sei Gosse; “it is fjouwer ûre, en mei in kertier komt de sinne op.” “Den is ’t heech tiid, sei Keimpe, det se los komme.” Mei ien gong er wer trije slaggen om ’e wein hinne, mar nou mei de sinne om, en yn pleats fen trije swiere wirden reauntte er nou trije goede wirden; it tredde en lêste wird wier der amper út, ef de trije tsjeaven lieten de tsjizen falle en stauwen as reek út eltsoar. “Hwet haest makken je? sei Gosse do. “Jy moasten noch mar in rid dien habbe. It koe hjar bêst wachtsje.” “De diker, né! sei Keimpe; Dat scoe to hird oankomme. Hwent hie ’k se foar sinneopgong net onttsjoend den hienen se dêr ivich stean moatten. En sa ek dy by dei bitsjoend binne; as dy foar sinneûndergong net onttsjoend binne, bliuwe se ek ivich oan ien-en-itselde plak fêstneile. Kom, it is noch ier; wy habbe neat to forstriken; wy kinne noch wol in reedtsje op bêd dwaen.” En sa gongen dizze twa wer to koai.
Hja ombieten dy moarns mei hjar fjouweren, Gosse, Keimpe, de turfskipper en de preker. Keimpe song earst in ’salm, en die do in lang gebet. Under it thédrinken bigoun de turfskipper en de preker to dispetearjen oer it gelove, det de lapen ’er nei fleagen. Do it sa fier kaem, det it op lilts wirden ôf wier, sei de preker: “Wy scille hjir mar in spjeldke by stekke. Wy krije dat net yn de liken. Jy scille in bulte wirk hawwe, skipper, om my sâlte baggeler for ferske en in skriemer for in geve tsjiis to forkeapjen. Wy reisgje as de Easterlingen mei in liedsman op in kamiel troch ’e woastine; jy wolle alle pakkaedzje op it lêstbist smite, en ik wol ’er myn poarsje mei fen drage. Jouwes is ’t maklikste; mar mines is ’t binlikst, en as wy thús binne, scille wy sjen hwa ’t gelyk hat.” Do waerd de turfskipper grimmitich. “Praetstou fen maklik? sei er, “dou, dy mei dyn goede wirken bihâlden wirde wolste? It stiet dy moai! Dou strûzeste op dy brede wei, earm minske, dy yn ’t forderf liedt. Mar ik gean yn troch de inge poarte. Ja, wol ing, man! Ing, ing, siz ik dy! It fel scil de útforkarden, dy der troch wrame, noch tsjin de doarstilen fen de hûd strûpe; mar dou, wirkhillige, komste der yn der ivichheit net troch. Hwet sizze jy kastelein?” “Dou moaste der my, as ’t dy bljeaft, bûten litte, Wobbe. Ik bin in Romein. Ik oardielje net oer jimme gelove; ik oardielje oer jimme dwaen; mar dit moat ik dy sizze, det de preker in kinst forstiet, dy ik net kin, en dy ik yn dyn kaliber, keapman, alteas net jamk sjoen hab.” “En hwet is dat den?” frege Wobbe. “Wel, sei de kastelein; “hy hat alles forlern; earst syn wiif, do syn bern, lêsten noch syn jinnichste soan, dêr er koarts alles, hwet er yn de wrâld hie, by opset hat. En nea hab ik him oars as oars sjoen, mar evenredich, altiten evenredich en dimmen. Ho habbe je dat dochs, preker?” “Dat scil ik dy sizze, kastelein, sei de preker; “it geheim is dea-ienfâldich. Aste om dy hinne sjuchste, wiste it ek. Yn hwet steat ik bin ef kom, ik sjen altyd earst op nei de himel, en ik hab dit yn myn eachmerk, det ik hjir bin, wrot en arbeidzje, om dêr hinne to sjen en einlik ek myn ivich honk to finen. Den sjen ik del nei de ierde, en stel my foar eagen it lytse dobke, dat ik deryn mei koartens bislaen scil. Den loaits ik wech-ende-wear yn de wrâld om, en sjen tûzenen en tûzenen om my hinne, dy folle ongelokkiger noch as ik binne. Sa lear ik, hwer al myn soargen eingje moatte, en ho ’n bytke reden ik hab om to kleijen en to gnoarjen.” “Allegearre riddenaesjes, sei Wobbe, fen de natúrlike minske, dy de dingen Gods net bigrypt. Litte wy bidde, det de eagen fen dyn forstân iepene wirde meije, en dêr ta sjonge fen destieren fen Basanút de twa-en-tweintichste ’salm.” “My tochte, sei de preker, “det de fjouwer earste fersen fen Camphuysens 36ste ’salm jo better passe scoene.” Mei ien droande Wobbe al op fen destieren fen Basan, en de preker gong wei. Op de ’salm folge noch in lang gebet, dat Keimpe útgalme, mar hwerby Gosse mei forfelinge efter de hoed seach, en dêr waerd dat ombyt mei sletten.
Wylst Keimpe nei de condysjes fen de feilinge fornaem, mocht Gosse, dy wakker nijsgjirrich wier, sa oan de kastelein freegje: “Hwet âld stikken skoudermantelke mei gouden heakken hinget dêr dochs op ús sliepkeammerke?” “Wel, sei de kastelein, “dat is fen ús oarre. Wobbe sei niis fen it felôfstrûpen yn de inge poarte; mar dy hat it nei stien by in wide poarte. It is in frjemde extoarje, dy ’t ik oan syn pleats lit; mar it âld minske woe der wol op stjerre, as se ’t ús forhelle. Hja wenne to Nes en gong alle moarnen, dy God joech, nei de misse. Ienders op in moarn, do hja noch to bêd wier, hearde se it misklokje lieden. Forskrikke forriist it sloof, en seit: “Heare, hear! dêr liedt it klokje al, en ik noch yn de fearren!” Hja tochte noch, det it in ynbyldinge wier; harket noch ’ris skerp; mar ja, it wier sa. It klokje lette wol. As de blits de rokken oer de holle; jak en hoazzen oanstrûpt; de skoen oan; it skoudermantelke om, en do hals oer kop nei tsjerke, dêr se nin inkelde libbene siele yn foun; mar de kearsen stienen op it altar to brânnen en joegen in kwinend triljend ljocht, towyl in sêft orgelmuzyk mei missjongers út de groun like op to kommen. Hja knibbele, en do hja hwet lêzen hie, kamen ’er eindelik forskate minsken deastil yn ’e tsjerke, mar dy al lange tiden wei west hienen. Ek wier der in bûrman ûnder, dy noch nin wike dea west hie, en dy gong flak efter hjar sitten. Kel seach hja om, en sei: “Myn God, bûrman, ho komstou hjir?” “Bûrwiif, andere de geast, “dit is in mis, dy for ús lêzen wirdt, mar net for de libbende. Sjen mar net om, en stean net op foar ’t wy der allegearre út binne. Rep je den sa gau je kinne de doar út; mar pas op, det je de heak fen jou skoudermantelke los habbe, hwent oars binne jy in lyk.” Mei ien kaem in pryster op it altar, dy ek al lang wei west hie, en do dy de misse lêzen hie, stoenen de geasten op en gongen de iene nei de oare mûsstil de tsjerke út. Do de lêste der út gong, wier beppe him as de blits op ’e hakken; mar hja hie de teannen noch net oer ’e drompel ef de doar waerd mei in gryslik misbaer tasmiten, sa det de slippe fen beppe mantel yn ’e doar biflapte, en hja hie siker efteroer slein en de plasse forbrizele as de heak fêst sitten hie. Hja helle de mantel mei alle macht nei hjar ta en krige him ek los, mar mei forlies fen de slippe, dy yn de biknipinge fen de doar sitten bleau.”—“En dêr is dat skoudermantelke noch in reliquie fen! sei Gosse; “as ’t bard is, is ’t wier!”
Keimpe kaem gau werom en helle Gosse op om mei eltsoar nei de feilinge to gean, dy ticht by de séwâl wier. Underweis bigoun Gosse al wer fen dat rispiske to neuljen; dat wynde him al yn ’t liif om, ho mear as er der oer neitochte. “Hwet meije de ljue wol tinke, sei er tsjin Keimpe, “as se in rispis fen my sjenne, dat mei myn bloed skreaun is? Ik scil jo dat straks mei inket wol oerskriuwe.” “Hwerta dy moeite? sei Keimpe, “it bliuwt ommers ûnder ús, en der kinne nea mear oer gean as fjouwer eagen. En hwet kin ’t skele eft in ding mei swarte ef reade inket skreaun is?” “It mei de divel! sei Gosse; “yn alle gefal bin ik dy neat mear skildich as jild, mar bloed hâldt yette hwet mear yn. Né, mynhearPik en Zonen!al binne jimme Hollânners noch sokke bitoevde feinten, sa lit ik my net forrifelje. En wiste hwet, keapman Keimpe? Aste my dat rispiske op it eagenblik net wer jowste, den scil ik de minsken op ’e forkeapinge ’ris fortelle, hostou der útsjuchste aste nin broek oan haste.” It wier, tink ik, sa hwet healwei tsjienen; hja wiernen yn de neakene dunen, dêr neat to sjen wier as it skaed, dat de gleone sinne efter hjar makke. Do Gosse drige, bearde Keimpe eft hy bang waerd, en helle it memoarjeboek út de bûse, kwanskwys om it rispis to siikjen; mar hy lei it op ’e groun del, en flink rôlle er mei beide hânnen it skaed fen Gosse op, krekt as in reep swart pompier, dat lâns ’e groun laei, fâldde it op yn in lyts bistek; hwent it wier sa tin as in loverke; en sa biteard lei er it yn it memoarjeboek, dat er yn in binnenbûse fen it baitsje stiek. Dêr stie Gosse sûnder skaed! Hy seach wakker sneu, krekt as in jonge, dy de draek ôfknipt is. “En hwet scoe dat nou?” sei er. “Dat scilste daelk wol wys wirde, sei Keimpe; “mar dou krigeste dyn rispis net wer, feint!”
Hja kamen by de feilinge, dy yn ’e iepene loft hâlden waerd; mar it dûrre net lang, ef in boun ondogenske Amelâner jonges krigen Gosse yn ’t each. Hy hearde al efter him: “Sjuch, sjuch! Dy keardel hat nin skaed!” Dêr kaem ek in âlde fekke by, dy tsjin ien fen de jonges sei: “Dat skaed hat er forkoft oan de kweade. Hwent dy docht yn skaed; dat is de prins fen skaed en tsjusternisse.” Gosse hie in bytke nocht oan dy praetkes; hwent hy tofte, as de Amelâners dat leauwe, forsûpe se my noch as in mâl houn yn sé. Dêr kamen al mear jonges by, en hwer’t er hinne wynde, hja folgen him oeral op de hakken mei de rop: “In keardel sûnder skaed!” Gosse, dy bang waerd, det de jonges him allehiel yn ’e maling nimme scoenen, seach op it lêst nin oare útkomste as mids yn ’e heap fen de feilingkeapers to kringen, en dêr to hûshâlden, sa goe’ as er koe, ta it bigoun to jounjen, en it skaed mei it ljocht to neate gong. De preker wier der ek, en hie meilijen mei Gosse, en naem him mei yn in tinte, dy in weard dêr for it jongfolk opslein hie. Dêr bleau er ta de lampe opkaem. Do kommandearre er in flesse wite wyn; mar do de taper him dy brochte, en seach det de lampe nin skaed efter him joech, houdde de man de amme yn fen forbauwerearringe; hy stie sa lang as er woechsen wier stôkstil Gosse oan to gapjen, en sette einlinge de flesse wyn hoedend foar him del; it jild striek er yn in pantsje, dat er heech op in keeft weisette; hwent hy doarste it net yn ’e bûse drage. En om ’t er eang wier, det de kweade mei yn ’t spil wier, doarst hy der ek nimmen in wird fen kikke. Nei de feilinge waerd it op ’t lêst in heale merke; it streamde der brandewyn en bier; de fyoele kaem op ’e lapen, en silers en fammen skotsten dêr, det it klapte. Gosse naem ek in slytke, in moai Amelânner blomke fen achttjin jier, dy om him hinne hinge, as hea om ’e skûte, en dat spil gong opperbêst ta det hja ek foar de fyoele kamen. Der waerd skotst; de kreakeling waerd makke, do yn de rounte, en nimmen hie hwette mirken, as de taper, dy bang waerd, det syn hiele tinte yn de loft fleane scoe. Mar do it oan de Uterske mars takaem, wier it mis. Wylst se foar in lampe, dy yn ’e tinte hinge, op ’e rigele stienen om foarút to marsearjen, dûrre it noch hwette foar de spylman klear wier, en op iens mirken de feinten efter hjar, det de hiele rigele skaed efter him hie, allinne Gosse net; efter Gosse wier ’t ljocht. Op iens gûlden se ’t út: “In keardel sûnder skaed! Mannen, bergje jimme!” Nou wier ’t krekt eft de tinte leech fage waerd; de dounsers spatten út eltsoar as diggelfjûr; de kreupele spylman sprong fen de tafel ôf en briek de hals hast, goeman. Mar der wier nin ien dy mear skonk makke as Gosse faem; dat sloof miende, det hja mei de bare divel oanlein, ja, op syn skirte sitten hie, en it minske fleach yn de dúnen op sa fier as hja lân fine koe. Dêr stie Gosse; hy hie it ryk allinne, mar dat noaske him net, en hy makke, det er ek út it ljocht fen de lampe kaem. Sa as er de tinte útsloep, seach er de preker, dy by de yngong stean bleaun wier, om to sjen ho dat spilke ôfrinne scoe. “Dat is forlegen spil. Dou biste dêr al raer yn ’e lampe roun”, sei de preker. “Skjin forlegen”, sei Gosse. “Ik hie nea tocht, det it skaed ús noch nediger is as brea.” “Ja, sei de preker, “yn sa’n wrâld binne wy. By it ljocht heart hjir skaed, en it ongelok by it gelok. Sûnder skaed en tsjinrampen kin de minske net troch de wrâld komme. Skaed en ongelok meitsje him ta in man, dy oeral achtenearre is.” “Is ’er den nearnze ljocht sûnder skaed? frege Gosse; “dat is in rare biskikkinge.” “Ja, wol, sei de preker, “is ’er ljocht sûnder skaed, en laitsjen sûnder triennen. Mar dat is boppe, net ûnder de sinne.” Keimpe kaem der ek op ta, en romde wakker, det er de bêste percelen pik en swevel for in pryske krige hie. “Mar ik bin wirch, sei er; “litte wy nou nei hûs gean.” En hja gongen wer nei it weardshûs to Ballum, dêr Gosse neat gauwer to dwaen hie as om to meitsjen, det er út it ljocht fen de lampe efter de gerdinen kaem.
Sa gau wierne se de oare moarns net op, ef Gosse moanne Keimpe om syn skaed. “Dou haste my jister moai to fiter hawn, sei er; “gekheit is gekheit; mar det de minske nearne forskine kin, ef hy wirdt for in trewant fen mynhear Rounpoat oansjoen, dat is nin gekheit.” “Nou, sei Keimpe, “dyn skaed scil ik dy wer jaen, aste my swarste, detste nea wer fen it rispis, ef ho ik ’er ûnder de klean útsjen, reppe scilste.” Dizze condysje brocht Gosse wakker yn de knipe; mar omdet hy nou dudelik ûnderfoun hie, det hy sûnder skaed ivich yn de tsjusternisse omstrune moast, die er dy eed. Do rôp Keimpe in âld wyfke, dat dêr wier to kreamheinen, en mei hjar en Gosse sloep er yn de dunen midden yn de gleone sinne. Hy helle it swarte pompier wer út syn memoarjeboek; striek ’er de tearen en knûkels sa hwet út, en lei it krekt op de selde ûre as de foarige moarns, do hy it der ôfkrige hie, efter Gosse del. De âlde kreamheinster, dat in tsjokke moggel fen ’n moeije wier en fen it mylde waer wakker útwazeme, helle hjar finger trijeris troch de hoksen hinne, en striek en lymde it skaed oan de rânnen fen Gosse soalen mei hjar swit fêst. Keimpe bliesde der op en sei: “Klear is ’t!” En, ja wol, Gosse hie syn skaed wer, en wier sa bliid as in ingel, det er wer reisgje koe, hwer ’t er woe. Mar it kaem dochs sa út, Gosse wier nou bikend op Amelân; en ho bikend? As in hekser, in trewant fen de bokkepoat, en hwer ’t er hinne draeide, it wier en bleau dochs “Gosse sûnder skaed”, al hie er den ek syn skaed wer krige. Dêrom ho earder det er fen Amelân ôf wier ho better, en noch dy selde aftermiddeis brochte Keimpe him yn in âld fearskipke, dat nei Holwert gong. Keimpe krige syn sin. Mei Gosse it skaed ôf to nimmen woe er twa miggen yn ien flap fange; hy woe Gosse ôfleare om him ea wer om ’t rispis to moanjen, en him ta gelyk twinge om wer nei hûs to tsjen, en ’t kaem beide sa.
It wier moai waer en flak foar ’t lapke nei de wâl ta. De skipper joech it roer oan de feint, en kroep sels yn ’e roef om in praetke mei Gosse to hawwen. De skipper hie ek al heard fen de keardel sûnder skaed, en nou er seach, det Gosse krekt sa wol skaed hie as hy sels, miende hy det de kweade de eagen fen hiel Amelân dy deis bitsjoend hie, hwent hja swarden der allegearre op, det nimmen dy deis skaed oan Gosse bikenne koe. “Ik wit net, Amelân is myn geboartepleats”, sei de skipper, “mar it is dêr yn der ivichheit net plús. Hja sizze ommers ek, det it mei de namme fen Amelân oremus is.” “Ei! sei Gosse, “en hwet is dat den?” “Dou wiste ommers wol, sei de skipper, hwer it wirdAmelandfen dinne komt? Alteas de Amelânners witte it wol; mar hja scille it faek net sizze.” “Ik mei it dochs wol witte?” sei Gosse. “Hiel wol, sei de skipper. “Dou moastte witte, det Harmen koarthakke oan alle eilânnen hjar nammen jown hie, en det hy dy yn syn memoarjeboek oanteikene. Hy hie efter de lêste namme alAmenset, do er to let bimirk, det ’er noch in eilân binoarden Fryslân forgetten wier. Om nou net yn syn memoarjeboek to malkjen sette er afteramenit wirdland, en dêr ús maet in Amsterdammer fen geboarte is, dy de N op it ein net útspriek, sa kaem fenAmen-landde namme fenAmeland”—Der foer ek in fiskael mei hjar, dy Obbe Ruardi hiette; hy hie foar jierren in bankerot slein, en do fluchtte er nei Vianen, om net mei de sintinsje op de boarst in healûre oan de kaek to pronk to stean[58]. “Dat lit him wol hearre, sei dy fiskael, “mar de reden fen de namme fenVianenis noch wol sa apokryf.” “Vianen, Vianen? sei Gosse, “hwer laeit dat?” “Der binne twa Vianens, sei de skipper; “ien yn Hollân en ien yn Fryslân, mar fiskael hat, bigryp ik, Vianen yn Hollân op it each.” “Ja, wol, skipper! sei fiskael, Vianen yn Hollân. Nou, dêr kaem yn toalf-hûndert-twa-en-tweintich fen bûten in ezel oan, dy midden yn ’e poarte in greate brodze, in dûbeld miel, falle liet. In mounts, dy krekt út de poarte gean scoe, sei yn ’t Latyn:Fi, Ane!Fy Ezel! en dêr fen hawwe se dy pleats doVianenneamd. Sa det Amelân en Vianen wol op hjar nammen romje meije.” “Ik winskje jimme wolkom oan wâl, mannen!” sei de skipper; hja stapten út it skip, en gongen yn Holwert op.
Mei it getij wier ’t al moai let op ’e joun wirden, en Gosse moast to Holwert wol oernachtsje. Yn ’t weardshûs trof er in boer oan fen Frentsjer, dy nei it eilân west hie om in pear Amelânder kjedden to keapjen; dêr scoenen de soantsjes fen syn lânhearre hynsterriden op leare. Gosse hie in âlde moeike to Wjelsryp wenjen, dy in bulte splint hie, en him tochte dy koe er op syn wei nei Molkwarren noch wol ’ris forsiikje; hja húshâldde mei in faem fen Molkwarren, dy Gosse goed koe, en him tochte, dêr koe er wol hwette wille mei ha. Hy woe de boer net jern freegje, eft er mei nei Frentsjer ride koe; mar hy sei him, det hy der hinne woe, en noch net wiste, ho ’t hy der hinne komme scoe. De boer die eft er ’t net hearde; hwent it wier in boune sa as der folle binne. Mar it wiif, dy mei him wier, griisde it dochs, det Gosse dat greate ein foetearje scoe, wylst hja mei hjar beiden yn ’e faijeton sieten, en noch pleats for twa man oer hienen. “Kom! sei se tsjin de boer, “dou moaste alle herten by dyn eigen tinke. It is in dimmen jongkeardel. Lit him mei ús ride. It nimt dy neat ôf. De wei is as klaphout. It is moai waer, en de tredde man bringt de praet oan.” De boer sei earst al, det hy der neat mei fortsjinne, mar liet him troch it flaijen fen syn wiif oer stach sette, en Gosse ried mei hjar. Hy siet efter mei it wiif, en die ek noch nut, hwent hy paste op de twa kjedkes, dy efter oan de faijeton boun waerden.
It wier krekt snein, do se de moarns om fjouwer ûre foartteagen, sa det Gosse, dy to Oerdum, dêr de húsman op wenne, ôfstapte, al yn tiids to Frentsjer wier. Hy socht nei in tsjerke, en in famke wiisde him de Academytsjerke, dêr in prefester it wird dwaen scoe. Gosse seach wol oan de klean fen de ljue, det it hjir treftich spul wier; en det er hjir net ûnder syn kaliber wier, dat hearde er al gau, do de tekst fen Matheus saun, fers ien-en-tweintich, ôflêzen waerd. De prefester joech de ljue fen de inge poarte, dy smeulden op de goede wirken, ek sa’n ongenedich pak, det de hounen der nin brea fen frette scoenen. Gosse, sûnder det er it wiste, wier by forsinninge to lânne komd yn ien fen de studintebanken; de studinten hellen him yn en lieten him sa fier troch komme, det er flak tsjin de preekstoel oer to sitten kaem. It wier alles oandacht yn ’e tsjerke, en sa stil, det men wol in stûrke rôljen hearre koe. Gosse forfeelde him ûnder dy preek; it wier nin spek for syn bek; en om ’t it rju waerm yn dy lytse tsjerke wier, en er sa ier op west hie, krige Gosse foar de tapassinge al de sliep. Hy hie in plat rounbollich hoedke op nei âld Molkwarrer jestael, en sa siet er dêr to sliepen. Under de tapassinge gong ’er ien fen de breedste studinten foar him stean, wylst in oar yn de bank ’er efter Gosse hiel sêftkes it hoedke fen de holle lichtte, der mei syn pinnemês gau de plasse fen de bol útsnie, en it Gosse do wer bihindich opsette. Gelokkich, det de prefester, dy preke, der neat fen mirk; hwent der wier nin minske, dy de hierren fen Gosse rjuchtfirdich ta syn hoedke útstykjen seach, dy net in glimke ûnder de preek ôfgong. Twa dyakens foel it yn ’t each, mar dy minsken wierne forlegen mei hjar sels, en op it punt fen út to prûsten. Einlinge kaem de prefester mei in neigebet oan amen ta, en scoe de foarlêzer de ’salm ôfkindigje; yn dat eagenblik hompte ien fen de studinten mei syn earmtakke Gosse fûleindich oan, forheftich sizzende: “Boer, Boer! Bidde!” Gosse as de blits it hoedke fen de kop en dat foar ’t eansicht! mar do hy mei syn slieperige kop forheard troch de bol fen syn hoed yn de gemeinte omdigere, sjuch, dat koe nin minske sûnder laitsjen oanskôgje, al moast hy ’er ek om stjerre. De prefester hie der krekt it each op, mar de man kearde him om yn de preekstoel en die de wite bûsdoek foar de mûle, omdet er it útskettere. En al de dyakens, dy yn ’t hekje sieten, en de manljue dy neist de preekstoel flak oer Gosse wierne, gierden it út, en it wier gelokkich, det it orgel en it sjongen fen de ’salm de boel hwet forbjusteren en in ein oan dat ergerlik mirakel makken.
Gosse makke gau, det er by in kastelein yn ’e bocht fen Guinea kaem, dy er syn need klage en it hiele stik forhelle. “Ja sei de kastelein, “den biste yn ’e hânnen fen de hoantsen wêst; dat binne bysfeinten.” “Hoantsen? Hwa binne dat?” frege Gosse. “Dat binne studinten,” sei de kastelein. “Dy neame wy hjir to Frentsjer sa, omdet se mei alle mâlle franjes oan, en altiten wer oars, op strjitte komme. De iene dei seit mei dat foltsen de oare net; den binne se sus klaeid, en den wer sa; nin minske kin ’er each op hâlde; krekt as de hoantsen op ’e terpen, dy oan ’t fjuchtsjen binne, en hjar nou spits opsette, den de fearren as boarstels oerein stykje; nou dy en den wer in oare kleur oannimme; nou stilsteane, gysten foartrinne, en den werom op eltsoar ta fleane. Sa binne de studinten ek.” Koartom, Gosse bigriep det Frentsjer syn lân net wier. “It is hjir nin trewes for my, sei er tsjin de kastelein; “ik scil mar gau meitsje det ik to Wjelsryp kom.” “Ja,” sei de kastelein, “dy mient det er gochem is, wirdt hjir noch bitritsen. Hja binne de divel to tûk ôf.” “Dat liket wol, sei Gosse; “der is altiten baes boppe baes. Mar hwer kin ik hjir in nije hoed keapje?” De kastelein wiisde him in winkel, en Gosse kuijere mei in splinternij rounbollich hoedke, dêr twa griene linten by del biggelen, nei Wjelsryp ta.
Do er to Wjelsryp oan it hûs fen Wypkmoi kaem, sieten de finsters sletten. Hy rinkele oan; Fod, de faem fen Molkwarren, dy opdie, seach hiel bidrukt, en forhelle him, det Wypkmoi dea wier, en det ’er nou twa omkesizzers fen hjar mans kant mei exteur yn hûs wierne. De twa migen, de iene Foake Tjommes, en de oare Jelle Pibes, twa jongkeardels, dy it der al hwette jinlik foel, fregen Gosse, eft er in deimannich by hjar út-fen-hûzje woe, dêr hy neat tsjin hie. Do se de jouns hwet jimmette hiene, frege Gosse de migen gau, hwerom se de exteur yn hûs hienen? Eft der onrie wier? De âldste, Foake Tjommes, naem it wird op. “Dou wiste, Gosse, sei er, en dat is bikind oeral, det moeike in skoan kaptaelke fen hjar man urven hat, en dat is net yn hjar hânnen formindere, mar mear as fortsjiendûbele. Hwent der koe neat ôf. Hja scoe hjar eigen kwea wol ite; dy earniger is as hja, moat ’er noch berne wirde. It gong sa fier, det se nou minsken, dy oan legerwâl laeinen, jild liende op húsrie tsjin tweintich en tritich percint yn ’t jier. Der is alles by to pas komd, om dat minske yn oare stokken to bringen. De domenij is hjir wol hûndertris west om hjar dy tsjinst fen de mammon as ôfgoderij foar eagen to spegeljen, en as de wirtel fen alle kwea; mar it wier allegearre bûter tsjin ’e galge smard. Hja houdde hjar earm, en sei, det alle pracht en oerdiedichheit ek yn de skrift forbean wierne. Domenij koe nin duit for de tsjerke ef de earmen los krije, en it jinnichste, mei ik wol sizze, dat hja willich bitelle, wier it jild, dat hjir omslein is om de wachten to leanjen, dy it doarp nachts rinne lit om op de tsjeaven to pasjen. De moaiste grap, dy ik hjir sjoen hab, is fen hjar sweager, de prefester yn it Hebreausk en Arabisk to Frentsjer, west, dy hjir in pear dagen by hjar út-fen-hûs wier. Dy man woe wyn ha; hwent hy sei, det for elts fatsoenlik minske deis in healflesse wyn groeide, en do dat net gauwer-nôch kaem, stjûrde hy in jonge nei in wynkeaper to Frentsjer om for rekkening fen Wypkmoi in anker bêste reade wyn to stjûren; hy wier ’er boarch for. “Mar, sweager, sei hja, “hwer scil dat hinne? In anker wyn? Dat kin ’k net op.” “Den scille domenij en pastoarske dy wol helpje, ljea’! Dy hawwe hjir langer-nôch sloppe thé mei blauwe dreage malke by dy dronken. En aste net bitelje kinste, den scil ik yn Hennaerderadiel mei permisje fen de grytman in omgong for dy dwaen.” Mar it moaiste wier noch, det er moeike op syn Turksk bikeare woe, hwent hy mient, det hiel Wjelsryp Arabisk kin en de Koran lêst. As der in bidler oan de doar kaem, den sei er: “Hâld de hân op!” en den liet hy sa heech as syn hân rikke koe in sechsteheal yn de hân fen de bidler falle, dy takniep en bliid foartgong. “De biddelsek hat in gat, sweager-om! sei se den, “dat is jild weismiten. It reau sûpt en fret it aenstons wer op. Mar hwerom, prefester, litte je jins gave sa heech del falle?” “Dat scil ik dy sizze, Wypk, sei er: “net om de moriaen to waskjen, mar om dy to biwiisgjen, detste noch net ienders in goe Turkinne biste, ik lit stean fen Kristinne. Mahomet liet syn gave ek ’ris sa heech del falle yn de hân fen in ongelokkich man, en syn sweager Ali, de fjirde fen syn opfolgers, frege him, lyk as dou my, hwet dat bitsjutte? Hwerop Mahomet dit andert joech: “As de gave út dyn hân giet, den seit hja fiif hearlike wirden oan dy, foar det hja falt yn de hân fen de ongelokkige, dy hjar kriget. Ik wier lyts, sei de gave en dou haste my great makke. Ik wier min yn getal, en dou haste my forhûndertfâldige. Ik wier dyn fijne, en dou haste my ta dyn frjeon makke. Ik wier tidelik, foarbygeande, en dou haste my ivich makke. Dou haste my biwarre, en nou biwarje ik dy; dou wierst’ earst myn wacht; en nou ik dyn wacht en dyn biskermingel for de ivichheit.” “Mahomet, sweager! frege Wypkmoi dêrop, “wier dat nin Harnzer trekskipper? Forline jier bin ik mei ien fearn, dy hjitte ek hast sa. Ik leau fenMakke Mets.” De prefester seach hjar noch ’ris oan mei eagen fen de djipste forspijinge, en gong aenstons mei in opsteand seil nei Frentsjer, sûnder hjar goendei to sizzen. Sont is hy der net wer west.” “Ja mar, sei Gosse, “ik wol witte hwerom exteur hjir yn hûs is?” “Nou, sei Foake, wachtsje dyn bar; dou scilste ’t hearre.” “Mei dyn wolnimmen, Foake, sei Jelle-miich. “Dou haste noch hwet forgetten. Moeike wier wakkere rynsk mei alles, hwet nin duit kostte, om dêr for sa folle earniger to wêzen op alles hwet jild kostte. Hja wier frjeonlik, sels fliensk; ja, knikte it lytste bern en in bidler goendei; praette as in alk op de bisiten, det elts, dy hjar for de earste reis mette, hjar for it flotste frommis fen de wrâld oanseach. Dat kostte hjar allegearre mei eltsoar noch nin reade duit, en de ljue wierne der wakker mei op streek. Binammen priisgen se hjar, det se sa godstsjinstich wier. Hja gong eltse snein op in prik trijeris nei tsjerke: wier der de earste en de lêste; yn ’t ’salmsjongen snettere hja boppe allen út, en it wier krekt eft hja domenij de wirden út de mûle sjen woe. Dy grap kostte hjar eltse snein trije duiten yn it ponkje! En dat wier de jinnichste en de greatste útgave dy hja ta de eare Gods die, en for dy trijeduiten koft se wol for trijetûzen goune achtinge by de minsken, dy folle ljeaver de skyn fen de godstsjinst, as de godstsjinst sels sûnder de skyn hawwe. Nou witste alles, Gosse! Gean nou dyn gong. Foake-miich.” “Dêr komt it op út,” sei Foake; “Wypkmoi hie foar tweintich jier al in skoan kaptael erfd; der wier neat ôfgien, en alle jierren bulten bykomd. En hwet hawwe wy nou yn ’t nêst foun? Neat, as ’t húsrie en hwet klean.” “Neat?” sei Gosse. “Né, neat; sei Ritske. Wy kinne yn ’t nêst sjen.” “En hwer is dat den bleaun? frege Gosse. “Ja, hwer is dat bleaun? sei Jelle, “as wy dat wisten scoenen wy hjir exteur net yn hûs habbe. Der is premomsje op de faem, en exteur moat oppasse, det hja net ontsnapt. Hja wol net klappe, en is sa ticht as in pôt, howol wy witte, dat Wypkmoi noch al it ien en oare mei hjar oerlei” “Is hja den net earlik?” frege Gosse. “Hja is sa trou as goud, sei Jelle, en as hja stelt, den stelt se for de man, dy se ljeaf hat. Sa scoe se Wypkmoi de apels onttake, dy efter de latten fen de itensspine op it slot laeinen: hja woelle in spiker om it ein fen in stokje, en dêr pikte se den in rûkapel mei troch de traeljes hinne for hjar hertlapke, in ljeaf flaeibekje fen in famke dat hjir neist wennet. Wy witte ek, det hja de restjes fen it iten for Wypkmoi weimoffele en oan in earm widdou joech; en de swierste sonde fen ontrou, dy wy fen hjar witte is, det hja in heal flesse wyn oan hjar frijer opfoerre hat: dy hie se nomd út twa oare flessen fen moeike en ’t gat wer oanfold mei reinwetter.” “Nou, sei Foake, “as dat hjar greatste skelmstikken wierne, dat mochte hinne bruije; de fammen stelle meast net for hjar sels, mar for hjar âlders en frijers. Mar der is neat, en wy moatte witte hwer ’t bleaun is. En nei minskeëach kin nimmen it witte as Fod. Hja scil ús net ontkomme; dêrfor habbe wy exteur yn hûs. Men sjucht immen wol foar de kop, mar net yn ’t krop.”
Sa gau as Gosse de oare moarns mei de faem allinne wier, forknipte er hjar alles, hwet de twa migen him sein hienen en hwet premomsjes it gerjucht troch oanbringinge fen de twa migen op hjar krige hie. “Dêr scil hjar de wjergea foar helje, dêr ik sa’n wird om siz!” sei Fod, dy sa edel wier as de prins: “hja moatte net tinke, det ik in tsjeaf bin. In tsjeaf, dy it seit.” “Mar wiste ’er den neat fen, frege Gosse, “hwer it jild fen Wypkmoi bleaun is?” “Ja wol, wit ik dat, sei Fod, mar ik hab in hege eed sward, det ik ’t nimmen sizze scoe.” “Nimmen sizze? sei Gosse; “haste ek sward, detste it nimmen skriuwe scoeste?” “Dat net,” sei Fod. “Wel, skriuw it den, sei Gosse, en dou biste út de kinken.” “Ho koe ’k sa sleau wêze, det ik dêr net oan tocht ha? De wjergea! ja, ik scil ’t skriuwe. Dou gieste joun mei de beide migen nei Reinou to pizeljen; dêr is in oansit om de bûrrerekkening fen forline jier op to nimmen. Dat scil wol healwei toalven wirde ear ’t jimme dêr weikomme. Wiles kin ik alles skriuwe.” Hja liet aenstons for in stûr pin, pompier en inket fen master helje, en bigoun do dit to kwatteljen.
De aptheek fen master Camstra.
DE APTHEEK FEN MASTER CAMSTRA.
“Us frou, earm minske, is noch fen kjeld en honger mids yn al hjar jild omkomd. Hja wier sa eang, det hja it ein net fine scoe, det der nin turfke op stean koe, om hjar in bytke to waermjen. Soms hie se in mannich koalsblêdden fen de rúchskerne fantele, dêr se thús op omgnaude. Do hja sa forswakke det hja bêdridich waerd, hie se altiten it each op de pultrom, dêr hjar lânskipsbrieven yn laeinen; oars hie hja ek net; hwent om hjar jild by de ljue út to setten, dat bitroude hja net. Hja wier ta it lêste ta by hjar forstân, mar op in jountiid, (it skimere sa hwet) do it tsjin it ein roun, sei se tsjin my: “Fod, ik leau det myn ûre hast forroun is, en ik hab noch hwet oan dy to sizzen.” “Hwet is dat frou?” sei ik. “Dou haste my lêsten frege om fjouwerhûndert goune om de faer fen dyn feint to rêdden, dy oars de kluwers yn hûs kriget, en den noch twahûndert goune for dyn feint om in negoasje yn skjippefellen to bigjinnen. Ik koe dat do net dwaen, mar nou hab ik jild. Lykwol scil ik dy de seishûndert goune net liene, mar wol jaen; op ien condysje, detste my in eed swarste, detste dwaen scilste hwet ik dy hjit, en detste dat oan nimmen op de wrâld forklappe scilste.” Do ik dy eed dien hie, joech hja my de kaei fen it pultrum om in sek gounen to krijen, dy ik ûnder myn sneinspak yn myn kleankiste treau. Do liet hja my de tromp mei al hjar lânskipsobligaesjes krije, en sei: “Dêr, Fod! Pas dêr op! Dêr sit de aep yn! Dêr moat nin ien fen myn erven syn kloeren oan sette. Liz dy ûnder myn holle as ik yn de deakiste liz.” Do liet se my út in forholen hernke fen it pultrom noch in lyts seamlearen pûdtsje mei 25 goudene ducaten krije, en do hja dy yn de hân hie, sei se: “Jow my kâld wetter.” Ik joech hjar in komkefol, en mei lytse swolchjes bigoun hja do dy goudstikjes der yn to proazjen. Soms bleau der ien yn de kiel stykjen, en as hja den kokhalze, den toft ik: “Nou smoart frou!” It slikjen foel hjar wakkere swier; mar mei folle gewraem hie se yn in ûre al de fiif-en-tweintich ducaten der trochskouwen, en do de lêste der mei in útritsene hals troch komd wier, sei hja: “Godtank! Dat is birgen, Fod. Dêr scille myn migen de fingers net giel oan telle.” Dat wirk hie hjar sa ôfboald, det hja gau nei de siken bigoun to gapjen. Der kaem in ôfgryslike greate flearmûs mei swarte wjukken tsjin de finsterruten oan to flodderjen; de boarst fen frou bigoun to rotteljen, en mei in tweintich tellen wier hja wei.
Dat ding ûnderteikene Fod en joech it de oare moarns oan de migen, dy beide útrôpen: “De wierheit hat in skel lûd!” Aenstons gongen se nei de grytman, eft hja it lyk wer út it grêf opdolle mochten, en dy stie it ta, mits det exteur en adstinten der by wierne. Do de deagraver en syn soan, dy dat wirk bifellen wier, de kiste jouns yn master Camstra’s hûs optôgen, sei dy: “Ho is ’t nou? By hjar libben woe se nimmen in duit jaen; tinke jimme, det se it nei hjar dea dwaen scil?” “Dat scille wy bisiikje”, seinen de migen. Do de timmerman it teksel fen de kiste skroefd hie, wier de earste greep fen de migen ûnder de holle fen it lyk, en ja wol, dêr founen se al de lânskipsbrieven, lyk as Fod skreaun hie. Mar de ducaten sieten hwette djipper, en dêr kaem master Camstra by to pas. Hy lei it lyk op in lange bargetrôch, en do er it dealekken der ôf hie, siet ’er in onwiten gielspekkelde pod op hjar boarst, dy der mei de tange ôfnomd waerd en yn de jarresleat smiten. Mar do master it mês yn de mage sette om de ducaten to finen, do kamen ’er trije slangen út hjar kiel opsetten, dêr de migen mei exteur en adstinten fen út eltsoar spatten, mienende det it gesanten fen koarthakke wierne; mar master, dy wol oan in goede, mar net oan in kweade god leaude, feegde der mei syn rotting yn om, det de bisten gau krekt sa folle to sizzen hienen, as Wypkmoi sels, dêr hja by út-fen-hûze hienen. Master Camstra hie mei in rep de ducaten wer, dy er yn in komke mei wetter lei, en do hy se ôfdruid hie, joegen de migen oan master Camstra der twa fen, oan exteur en de deagraver, in earm man, elts ien, oan de adstinten ien mei hjar beiden, en fen de oare tweintich stieken se elts tsjien op. “Sjê sa!” sei master. “Dat is sa fier birêdden. En nou forsiikje ik de frjeonen op in glêske wyn.” Hja gongen op in opkeammerke, dat boarstende fol siet fen seagen om bonken ôf to setten, fen toskelûkers, papaverkoppen, aptekersflessen en potten, fizels, liedbânnen, stimpers, slangen en salamanders, dy oan de balken hingen, en alderlei reau mear. Do’t hja mei de piip en de romer yn ’e hân ûnder seil wierne, sei Foake-miich: “Dat like earst wol eft it net ienders in waeideade wier; en nou is ’t noch in wyndeade wirden.” “Nou ja, sei de deagraver; it kin ’er ek op stean. Hja komme allegearre by my to lânne, mar sa’n ien as Wypkmoi hab ik noch net bistoppe. Dat liket ommers as in hier op in baerch; dy dooch ek net foar det er op de ljedde hinget, en dy de riezel der út hawwe wol, moat ’er mei it mês by.” “Sa, sei master Camstra, “den bin ik de slachter? Dou makkeste al in moai man fen my.” “Ja, master, sei de deagraver, om jo de wierheit to sizzen, binne jy lang sa’n goed man net for myn húsgesin as jou foargonger Pillenborch. Dy wiste hwet in deagraver takaem. As dy mei in Wjelsrypster goed oan ’t pirgearjen en ierlitten wier, den sei ik tsjin ús Wiggele: “Boi, meitsje de klokstouwen mar los en set de lodden mar klear!” Sa heart it. De deagraver en de doctor moatte maets wêze. Dy moatte eltsoar it wirk yn ’e hân spylje[59]. Mar jy litte de siken hast yn hjar eine sop opkoaitsje, en de flime en de jalappe lykje wol contraband by jo to wêzen. De need moat al oan de man komme as je dêr ta oergeane, en it is eft de divel ’er mei spilet, nou is ’er net heal sa folle op it tsjerkhôf to rêdden as mei master Pillenborch. It liket wol eft de dea folle banger is for in docter, dy in bytsje as dy in bulte docht.” “Ik forjow it dy, Jouke, sei Camstra; “it is myn eine skild. Ik hab dy spraekwetter ynjown, detste alle dagen net krigeste.” “Ik scil jo oars net lekje, master, sei de deagraver; “nou alteas binne jy in bêst man; hwent út de mage fen in breid fen de divel helje jy in wintertarringe for my en myn earme bernkes.” Us moeike de breid fen de divel? sei Foake-miich; “dou makkeste ’er hwette moais fen, Jouke.” “Ja mar, dy eare, sei Jouke, is net allinne for jimme Wypkmoi; dy is for alle earnige âlde fammen, dy hjar jild ljeaver opfrette, as det de earmen der brea for koften.” “Nou, den scil it koarthakke oan nin breiden haperje, sei Jelle: “hwent de âlde fammen wolle ljeafst allegearre it midden mei de beide einen allyk habbe.” “Kom, frjeonen, litte wy dit glêske ’ris drinke op de brilloft fen koarthakke en Wypkmoi!” sei master Camstra; “jild hat se net, hwent dat habbe wy yn de bûse, mar hja is moai en ljeaf, en dat is ’t princepealste. Hwent jild smeit hjar brêgeman sels sa folle as er wol.” “Jimme spiele de mûle wakker oer ús moeike, sei Jelle-miich, “mar dat wol ik dochs net sein habbe. Kom, litte wy hjar de lêste eare biwize, Foake! Wy binne ’er de neiste ta.” Hja gongen nei it lyk, en kamen mei in rep by it selskip werom. Do de tredde flesse wyn ek himmele wier, sei Jouke: “Kom, frjeonen, nou woe ’k myn oeft den ek wol wer habbe.” Do se wer by it lyk kamen laei ’er in plasse wetter ûnder de kiste. “Hwer komt dat wei? sei Jouke.” “Wel, sei master, “ik tink, det de faem dêr hwet reinwetter poezze hat; hwent ik hie hjar sein om de flier mei in wiete dweil hwette op to nimmen.” Jouke djipte de finger ’er efkes yn en preau det it hwette siltich wier. “Reinwetter is ’t, sei Jouke, “mar it is earst troch de teams fen de bonge roun.” “Ah! sei master; “bigrepen! Twa bysfeinten hawwe de wite beantsjes op Wypkmoi ôfdroege.” De beide migen gysgobbene, en seine: “Jy witte wol, master; alle hilligen moatte hjar waeks habbe.” Hja tilden it deafet op in dongwein en setten it húske fen master, dat lege wirde moast, ’er neist, en sa rieden se mei brânnende lonten nei it grêf ta. Dêr kommende lieten se de kiste it boppeste ûnder yn it grêf tommelje, sa det Wypkmoi mei de noas nei ûnderen en it gat yn ’e hichte to lânne kaem. It húske moast nei in rúchskerne ta, dy in ein fierder laei, en dêr se yn ’e fierte gestrún hearden fen nijsgjirrige minsken, dy op it flikkerjen fen de dievelantearne oangongen, dêr se de bigraffenis mei biljochtene, smieten de beide migen de âlde rogge hastich út it húske boppe op hjar moeike del. “Dat is plechtich! sei master oan de exteur en adstinten. Mar habbe jimme nou neat om de deade to earjen, as om jimme glêske to leegjen?” “As it der op oankomt om in deade de lêste eare oan to dwaen, sei exteur, al moat dat hwet kostje, dêr binne wy allehiel nin houn fen. Hawar! Dêr is de contributie fen exteur en adstinten fen de gritenij Hennaerderadiel!” En mei ien keilden se mei hjar trijen elts in deade forsûpte kat, dy se út de jarresleat opbaggere hienen, op de kiste fen Wypkmoi del. “Soarte by soarte, sei Jouke, en tsjoenster by tsjoenster. Mei better selskip koe Wypkmoi nea ûnder de kluten komme.” Hy naem de lodde, pompte de kluten op de kiste, stampte it grêf ticht, en genacht wier it mei de âld faem.
It wier al nachtwirk wirden, en hja kamen net foar healwei toalven thús. Gosse hie ûnderwiles forskate ramen op Fod dien. Hja seach sa blier ta de eagen út; en der fonkele sa’n bulte wyt yn! Hja siet ek sa fol kwinkslaggen, det hy tofte: “O, as ik dêr mar mei in swevelstôk nei wiis den stiet hja ek yn ’e brân.” Mar dat wier misrekkene. Hja praette as in alk de hiele joun troch, mar as er hwet frijpostich waerd, den wier ’t: “Dou moaste it mei de mûle ôflizze, heite! Hânnen fen de tafel; it is forkoft flêsk.” Op it lêst treau er hjar in nije keabelde keizersgoune fen Keimpe yn de hân. “Ik tankje dy for Beits,” sei se, en joech de goune de oare moarns oan Beits, in earm widdou, dy mei seis lytse bernkes sitten bleaun wier. Gosse, dy seach, det er dêr nin boadskip hie, wier al om njuggen ûre to koai gien, en Fod siet mei greate noed to wachtsjen, ho de boel ôfroun wier. Do se fen de migen hearde, det de aep birgen en alles birêdden wier, foel hjar in stien fen ’t hert. “Godtank! sei se, det jimme jimmes habbe, en det Ynse âlders rêdden binne. Hwet in brodze jild habbe jimme nou, en noch habbe jimme fen moeike net ienders leedbôllen jown!” “Wel ja, ljea’! sei Foake-miich, “in âld kring, dy hjar jild opfret, hjar oblegaesjes mei yn ’e kiste nimt, dêr noch jild by lizze! Nou ja! Wy binne noch net steapel, Fod!” “Dat is sa, sei Fod, “mar nou is ’t dochs bihâlden smoar.” “Wier is ’t sei Foake, en dochs leed krigeste net; dat is foarby; mar de sûkerbakken en de kreambôlen binne ta dyn tsjinst. En de brandewynskop scil ik dy ek tabringe. Moarn neimiddei om twa ûre is ’er kreambisite, en dêr kinste mei ús faem wol hantrekken by dwaen.” It wiif fen Foake-miich wier yn de kream fen hjar earste bern, in grou jonge dy Tsjalling hjitte, nei syn pake oan memme kant, en dêr scoe do de lêste kreambisite fen jown wirde. Hwent der wierne al twa oansitten west.
De klok hie de oare deis nin twa ûre let, ef de boerefrouljue kamen der al oansetten; allegearre wakkere twang; ytlike allehiel yn ’t brat. Hja hienen allegearre hwette for it kreamwiif yn it braskoerke ef de bûsdoek: de iene brocht in poun greate klontsjes, de oare brune; de iene in swiere krúskekrintebôlle, en de oare in spekkoeke; de iene in sutmestsjiis, en de oare in bôle bûter; de iene in stik ljirre, en de oare in poun thé, ef in pear poun struisûker. Koartom, hja tôgen sa’n bulte oan, det de kreamheinster mar wirk hie om alles in bihoarlik plak to jaen. Tel dêr nou den noch by al it swiet iten, dat se dagen fen to foaren al troch hjar bern bringe litten hienen, den scoene men ’er in ploech hongerige poepen mei ôffoerre hawwe. Alle bern krigen den in twiebak mei sûker; en as se de poppe yn ’e glûpe en it kreamwiif yn it waermbêd seagen, en fregen, hwer dy poppe fen dinne komd wier, en eft de frou siik wier, den sei de kreamheinster hjar: “Reinsk, ljeave! hat in fiere reis nei de wâlden dien om in poppe to heljen. Dêr sieten hûnderten fen poppen yn ’e beammen, dy hjar allegearre tarôpen: “My earst! My earst. Mar do hat Reinsk dizze poppe nomd: hwent dat wier de ljeafste en de moaiste fen allegearre. Mar op ’e weromreis hat Reinsk in spiker yn ’e foet trape, en dêr moat it sloof nou fen to bêd lizze.”