Kreambisite.KREAMBISITE.It feest bigoun mei thé, fen dy bêste mûzekeutelkes, dy mei in spierke mannich saffraen set waerd. Hja dronken út lytse pasteleinen kopkes en pantsjes, en for de boargerfrouljue in pear drippen reamme der by, dêr se den de gleone thé út it kopke op geaten, mar de boerinnen dronken de thé sûnder reamme ef mâlke. Do se de mage dêr sa hwet in oardelûre mei broeid hienen, fortrape it selskip him hwette yn de tún; taekten hjir en dêr in rusk beijen, ef plôken in anjelier, dêr de Friezinnen wakkere slij nei binne; oaren sjaggelen yn ’e bûrren om, en snobben hwet healripe parren. Jonge frouljue binne hast krekt as hinnen; hja pikke en bikke de hiele dei by bytsjes fen alles troch eltsoar. It toaniel wier sa fier foroare, det de tafel oan de kop ta fol stie fen al de kreamjeften, dy de gasten oantôge hienen, en dêr midden yn de keningin, in oeribele greate koperen kofjekanne mei trije kranen, dêr de kreamheinster giele kofje, dêr ek hwette pypkaniel yn kaem, mei reamme en brúne klontsjes for it selskip út tape. Do krigen de kreambôlen, de koeken, de twiebakken mei sûker, en hwet ’er mear to plúzjen foel, ek in bar. Hja smûsden en slabben mar foart, en rattelen wiles as in lazarusklep. En dat allegearre ta gelyk; hwent dat is in kinst, dy de frouljue allinne kinne. Undertwiske kaem de poppe ek út de widze allehiel yn it brat, en gong fen skirte to skirte. As de jonge bigoun to grinen, wier er gau in jong-wyfke, dy de boarsten hwette priken, en him tate joech. Elts prize it bern as in skoan bern, bynamme, omdet it sa ’n grou jonge wier; hwent de frouljue taxearje in poppe krekt as in bigge by it poun. “En hwet liket it boike op ’e faer! seinen se allegearre, “it is krekt eft er Foake út de mûle stapt is!” Mar ûnder al dat broeijen, rabjen, drinken en iten fen in tweintich waerme frouljue, wier it dêr smoarhjit wirden, en de poppe, dy mûrrefêst yn it pak siet, krige it sa binaud, det it bern blau om ’t holle waerd. In jongwyfke, dy it op ’e skirte hie, wier mei in oerbûrwiif sa drok oan ’t ratteljen, det se der neat fen mirk: gelokkich kaem Foake, de kreambaes, dêr krekt op yn, om de frouljue ’ris to praeijen, mar do er syn jonge seach, boarstende fen binaudheit, naem er in silverheften mês fen ’e tafel en snie de bânnen fen de ruften en wynsels los, det de jonge yn in omsjen pûrneaken wier en yn in tobke mei lij wetter aenstons wer bykaem. Der waerden al frjemde eagen opskoerd fen dat bidriuw. “It binne tiere blomkes, seinen se do; “in bern komt gau ’ris hwet oer.” “Binamme, sei Foake, as se yn de biknipinge sitte. As jimme hjir sa lang yn ’t kapruft sitten hienen as de jonge, hie de helft fen jimme al dea west.” “Men scoene sizze, reaunte de kreamheinster pastoarske yn ’t ear, “hwer sa ’n man him al mei bimoeit!” Mar de kreambaes snettere om ’e hoeke fen ’e doar troch de fûst as in trompet, en makke gau det er út de reek kaem.It wier healwei-âlven; do panderen de âldste frouljue swietkes nei hûs ta, mar de tsjien jongste bleauwen noch hwet sitten, omdet it moaiste, de neikluft, noch binefter wier. Foake hie de jouns syn broer mei Jelle-miich, Gosse en Camstra by him hawn yn in oar keamer, mar nou kaem er mei syn selskip ek by de frouljue, om noch ’ris hwet to petearjen. Der siet fen beide kanten al hwet foer yn; hwent it kreamwiif hie in healjier foar hjar wâldreis tsjien flessen Bordeauxe brandewyn op potrezinen set, dy nou as podden úttynd wierne, en de kop en geboarteleppel hienen sa lang mei dat swiete gûd by de frouljue en de manljue beide yn it roun kuijere, det se al in moai luftich sin hienen. En do it hiele boun by eltsoar kaem, waerd it net better; hwent do bigounen de manljue in steil wird to dwaen, en it de frouljue ta to bringen op trije leppelfollen. Dat knoffele sa ta, det in pear frouljue mei âlde biersalmen bigounen en songen as lysters fen:De ruiter en de meid, en sy vryden alle beide; of fen:Clemeen, Waar heen, Waar dwalen uwe zinnen?ef fen:Wat lijdt er een zeeman al verdriet, Als hij gaat naar vreemde landen.Do dizze nachtegealen mei hjar snetterjende stimmen dien hienen, bigoun Fod riedlingen op to jaen; hwent dêr koe se hjar hiele jounen mei formeitsje, en troch folle dwaen, en om ’t se wakkere fornimstich wier, wier hja ek hiel tûk yn ’t rieden wirden. “Nou den, sei Gosse, “hwerom kraeit de hoanne mei de eagen ticht? Rie, rie, hwet is dat.” Do se ’t net retten, sei Gosse: “Omdet syn hinkes oars miene scoenen, det hy syn leksom net fen bûten koe.” “Och, hea! is ’t oars net!” sei Fod. “Hwerom, frege Gosse wer, “hwerom hawwe se in hoanne en nin hin op ’e toer set? Rie, rie, hwet is dat.” Do hja it net retten, sei Gosse: “Omdet, as er in hin op siet, de koster alle moarnen boppe op ’e toer kladderje moast, om de aeijen út it nêst to heljen.” “Och, hea! is ’t oars net!” sei Fod. “Dou seiste al, sei Jelle, “och, hea! is ’t oars net! Sa giet it mei alle riedlingen; sa lang aste net wiste, hwet it is, mimerste hwet it dochs wêze mei, en dou haste ûre noch rêst foar detste it wiste; dou scoeste de stiennen wol út de groun skoerre, om der efter to kommen. Mar wiste it riedling, den is ’t, och hea! is ’t oars net. Sa scil it dy ek gean mei it houwelik. Der is nin riedling, dêr de frouljue gleoner nei binne, dêr se sa de kriuwel fen habbe, as it boaskjen. Mar aste it ûnderfoun haste, Fod, den scilste ek sizze, och, hea! is ’t oars net.” “Hja meije dat sizze, sei Fod, “mar hja miene it net. Hwerom wolle de frouljue, dy troud west binne, altiten wer trouwe? As ’t neat bisûnders is, den wolle men net wer.” “Ja, mar, dat bigrypste net, Fod, sei Foake glimkjende; “dat is mei in frommiske krekt as in hynzer; as dat ienders oan ’t krêbbebiten west is wol it wer.” “En dêr komt by, sei master Camstra, “det in frommiske, dat nin man fiterje ef narje kin, nin tier ef wille op ’e wrâld hat. As de fonken der út binne, den bliuwt dat plezierke altiten noch oer.” Do foelen al dy frouljue master mei gekraei op it liif en kitelen him sa moarddedich yn de beide siden, det er mei de boel skjin oanhelle waerd, en net los kaem foar det er trijeris lûd roppen hie: “frouljues genede!”—“Mar wy reitsje sa keal fen ús riedlingen ôf, sei Fod; “wy moatte mar mei de riedlingen as mei it meiden, lyk as Jelle seit; it net ta hijlkjen komme litte, en it riedling net útlizze. Ik bigjin: Kenste ek in reade faem mei tweintich reade holdoeken? Rie, rie, hwet is dat. Nou jy, master.” Master Camstra: “Kenste ek in fet sûnder naed ef skird, dat oan de kop ta fol is fen twaderlei oalje, dy net yn eltsoar rint? Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, kreambaes.” Foake: “Kenste ek in lytste prop fen in manke mei in stiennen rôk? Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, boerinne.” Gertske Eeltsjes: “It fet ropt, en dy it leech sûpe swije. Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, masterke.” Afke Camstra: “Kenste tsjien wite skieppen, dy hiele dagen oan in reak plúzje? Rie, rie, hwet is dat. Nou, dou noch ien, Gosse, út it hekserhol.” Gosse: “De tafel grinet, wylst de gasten ite? Rie, rie, hwet is dat. En nou de admirael, de kreamheinster.” Bouk Hoites:“Twa rigle wite kij,En dêr in reade bolle by.Rie, rie, hwet is dat. En nou dou Jelle.” Jelle:“De Winâmer[60]kattenJeije de Mullumer[61]rottenTroch de Harnzer kloksgatten.Rie, rie, hwet is dat. En nou dou, Ynse.” Ynse, de feint fen Fod: “Hwa siket altiten nei syn geboartepleats? Rie, rie, hwet is dat.” Op al dy riedsels waerden fen it hiele selskip forskate ramen dien, en howol se deamaklik binne, waerd ’er net ien fen ret. “Dat komt fen de brandewynskop, sei masterke; “as men in tritich fen dy poddige rezinen slynd hat, kin men better sjonge, as op dy riedlingen om hwottefylje “Kom, sei Foake, “as dat sa is. Afke, moat de houn, dy ús biten hat, ús ek mar wer genêze.” Hy rierde de kop om, en brocht it hjar ta; sa gong hy al wer it boun yn ’t roun, en kaem it lêst by Fod, dy ’ris lies, hwet op de leppel stie, om to witten ho âld as it kreamwiif wier; hwent it wier hjar geboarteleppel. Do hja seach, det it kreamwiif pas njoggentjin jier wier, en hja al ien-en-tweintich, suchte hja yn hjar sels, det hja noch net mei hjar Ynse forboun wier. “Kom, kom! sei Jelle, dat in finen sliper wier, “suchtsje mar net. Lêz ljeaver ’ris hwet op de kop stiet.” Op dy silveren kop stie op de acht kanten it meiden en hijlkjen útsnein. Op de earste kant, as de faem en feint eltsoar for it earste sjenne. Op de twade, ho hja to keamer geane en dounsje. Op de tredde ho ’t hja snein to joune meide. Op de fjirde, ho ’t hja mei de knotte boaskje. Oan de oare side de fjouwer oare kanten, en dêr op de fyfte kant, it gearjen fen it húsrie en it húzjen; op de seisde it trouwen yn de tsjerke; op de saunde, it brilloftsjen, en ta bislút op de achtste kant it earste bern yn ’e widze, en it jongwiif yn ’t waermbêd. Do Fod dat alles biloaitse hie, “nou ja, sei se, en hwet scoe dat? Wy hawwe hjir nou nommero 8; de earste poppe yn ’e widze, mar it kreamwiif al op.” “En dou,” sei Jelle, “biste op nommero fjouwer. Mar dat mien ik net. Ik forsiikje dy, detste oan de frouljue it riedsel foarlêste, dat der om de rânne fen dy kop boppe dy acht kanten lâns útsnein stiet.” Hwerop Fod dizze wirden foarlies: “Hwat jongwiif hat de measte wille by hjar man? Rie, rie, hwet is dat.” Der kamen al rare gjalpen en útfallen, dat siz ik jimme; hwent hja bounen hjar net folle yn. Wy scille der mar fen swije; hwent it wier in wylde boel, dêr alles troch eltsoar kraeide. Mar ien ding kin ik dochs net swije. Der wier nammelik ûnder de tsjien jonge frouljue ek in widdou fen trije-en-tweintich jier, mei namme Wopk Wiggeles, dy foar in fearnsjier hjar man op sé forlern hie. Rinse Eables, sa hjitte hjar man, wier skipper op Hamborch, in Kimswerter, dy ek to Kimswert mei syn wiif wenne; mar nei syn dea wier se wer by hjar mem to Welsryp yngien. Do de domenij en de âlderling hjar de tynge brochten, det hjar man mei man en mûs foar Helgolân forgien wier, gûlde it sloof it út, det bûrren en oerbûrren hjar tsjirmjen hearre koenen, en hja naem hjar dy dea sa nei, det se eltse dei jammere, det se mei Rinse hjar grêf net yn it séwetter foun hie. Der wier mar nin stilstean yn to krijen, en yn pleats fen to sliten like it noch wol oan to boazjen. Eindelik sei hjar sister: “Wopk, dou bringste dy sels om hals. Dou moaste dat hwette út dyn sinnen sette, ef dou scilste dyn man gau nei it hôf folgje. Kom, forbrek dy hwet. Dou kinste mei de deaden net hûshâlde. Joun is ’er oansit by Reinsk; dêr is kreambisite. Dêr biste ek by bean. Dêr komme oars net as fen dyn kinde; dêr hearste by, en dêr moaste hinne. Kom, as in faem; strûp dy mar oan. Ik scil dy wol in hanke helpe.” Nou, hja liet hjar mei folle oanstean, ek fen mem, einlik dochs sizze, en hja stieken hjar yn ’t brat sa moai as in jong widdou wêze kin. Der siet Wopk as in bloeijende roas yn ’t midden fen dit boun; in frommis oan alle kanten folslein en weelderich útlein; fiks út de kluten sketten, en as se gong waeide se oer strjitte. Hja hie fen dy greate, iepene en bliere blauwe eagen, en der in fyn bisneine lange noas twiske. Twa dopkes hie se yn de wangen en ien yn ’t kin, dy foar den dach kamen as hja lake. Om hjar fine lippen hie se in glimke, dat ôflibbe stakkers noch goed die. Dat holstik siet op in edele sniewite hals mei in mûtel krop, dêr de leelje-blankens noch fen forhege waerd troch it pikswarte jak en de krippen doek, dy’t hja droech om de rouwe fen hjar man. Hjar hearlike earmen de greatste pronk fen it Fryske frommis, rounen út yn sniewite lytse hânnen mei mûtele spitse fingers met fine neilen, en dopkes op alle knokkels. Mar it moaiste fen alles wier noch hjar gol wêzen, dat nin kwea tochte, nin kwea sei ef die, sa det se sûnder eftertocht alles útflapte hwet hja miende. Sa siet Wopk yn ’e mids fen dizze oerdwealske frouljue! Hja hie de hiele joune net folle sein, mar men koe oars oan hjar glimkjen en praten wol hearre, det it selskip hjar noaske. Do it riedsel fen de silveren kop op ’e lappen kaem, rekke se lykwol frij hwet yn ’e knipe. Allerneist hjar siet in alderflotst wiif, dy it hert op ’e tonge laei; hja hjitte Gaepke Fetses, en wier troud oan in koukeaper fen Welsryp. Dat minske hie ek in tsjeppe troanje, in lyts dripke skeind fen de pokken; mar dat hindere net. Hwet slimmer wier, hja seach nei de oare wike, en dy hjar in lilts namme jaen woenen neamden hjar skilige Gaepk, skilige wip, en skilige mik.Hwet jongwiif hat de measte wille by hjar man?Do dat riedsel fen de silveren kop by alle frouljue lâns west hie, en de iene it noch mâller ôfsein hie as de oare, kaem einlik de bar oan moaije Wopk; mar hja sei: “Dêr kin, en dêr wol ik my net oer útlitte.” “Dat hâldt net, sei Gaepk. “Wy habbe allegearre ús sin sein; dou biste sa goed net, Wopk, ef dou scilste it ek sizze.” “Moat ik it den sizze? sei Wopk. Twingste my? Nou, Gaepk, den hastou de measte wille by dyn man: hwent as wy mar ien man sjenne, den sjuchstou twa.” Do fleagen se allegearre op en kraeiden en sketteren it út fen laitsjen. “Ljeaver twa as ien! gûlden de mânljue. “Dou haste gelyk, Wopk! Ljeaver twa as ien! Ljeaver twa as ien!” Mar ho it hiele boun ek skettere, Gaepk wier prot. “Hwet seistou, sei se tsjin Wopk, “det ik dûbeld sjen? Det ik skilich bin? Skilich dy it seit.” “Ei! né! Gaepk? sei Fod, Foi! dat moatte je sa net bigripe. Wopk mient net det je skilich binne; jy plure hwet, en sokke frouljue hawwe de manljue ljeafst. Wy hawwe it ommers sels ek meast op manljue stean, dy de eagen sa hwette driuwe, wit je?” “Dou mienste dochs nin skilige jonges?” sei master. “Né, né! sei Fod. “Sa gek binne wy net, det wy in skilige mik ljeaver hawwe as ien, dy rjuchtút sjocht. Né, sokke dy sa plure as Gaepk!” It minske leaude it gelokkich, en hja seach allehiel nei de oare wike. O wé! as hja it net leaud hie. In frommiske scil dy alles op it ein forjaen, bihalve aste hjar seiste, det hja onsjuch is. Dat scil se dy yn der ivichheit wreekje!Der kaem op it lêst (hwent it wier hynstemiddei) ek in tiid fen skieden. De frouljue riisden oerein, skodden de pels hwette, en scoenen foart, do Akke Ubeles, in boerinne, dy seis bern hie, oan it boun sei: “Wy moatte Beitsk de eare dwaen, dy hjar takomt; wy moatte hjar allegearre mei de plasse thúsbringe.” Om dat nou to bigripen moatte men witte, det de Friezinnen yn de krite fen Welsryp, en ek yn ’e hiele Súdhoeke in jongwiif, dy in jier mannich sonder bernheljen by de man slept hie, op kreambisites fen de krintebôllen allinne de plassen ite mocht. En ongelokkich wier dat sa mei Beitsk Hommes dy ek op ’e kreambisite wier, in boerinne fen Tjepperbuyr, deun oan Welsryp. It wier in frommis as in lôge, mar hwet smel fen heupen. De molkenkeamer brûsde ’er oars út; en sa kreas as in krúsbei! “Ja, sei Foake, “dêr moat fen wêze. Is ’t nin skande? As men sa’n frommis as Beitsk mei in broek tsjin de skerteldoek slacht, den scoe men sizze, is ’t sa.” Mei ien stau de hiele fleet fen frouljue by Foakes de doar út. Fod en de faem pangelen efternei om ’ris ôf to loeren, hwet hja útsette scoenen. It wier in moaije stille simmernacht; de moanne kwynde sêft en bleek troch tinne skieppewolkjes, en oer it stille fjild hearde men neat as it hoaljen en joeljen fen dizze oerdwealske jongwiven. Sa kamen se op Beitske-en-hjarre hiem, en rinkelen oan de klink fen de milhúsdoar. Aukeboer, de man fen Beitsk, in jong tsjirl fen 25 jier, kaem yn de ûnderbroek fen it bêd, en die sels op, net tinsende, det hy yn ’t holste fen de nacht noch sa’n bisiik krije scoe. As de blits krongen de frouljue yn hûs en om him hinne. De rapste, dy foar him stie, sei: “Hjir bringe wy dy nou dyn jongwiif wer mei de plasse thús; mar, Auke-boer! pas my op, det it de lêste reis is!” en wylst hja dat sei, griepen twa him fen efteren yn it baitsje en it himdshalsem, en fjouwer fen de sterkste klimden him elts by in earm ef skonk; sa slypten se him, hwet hy ek wraemde en skopte en flokte, mei holpe fen Fod en de oare frouljue nei it heafek ta, en der kitelen en tantearren se him sa moarddedich, det de boer it útmoartte. Op it lêst skjin mei de boel oanhelle, krigen se him sa fier, det hy op syn bleate knibbels betterskip biloofde; mar hy kaem net los, foar det hy se allegearre de folgjende sneintojoune op de kofje en Dimter koeke by him nedige hie. Dêrop gong elts syn wei nei hûs, en de jonge wiven kamen allegearre mei in luftich sin en in ingelaftich wêzen hy hjar manljue op bêd.Do de migen it húsrie fen Wypkmoi eindield hienen, wier de tiid fen Fod dêr oan hûs ek forstritsen, en hja stelde mei Gosse op, om mei hjar beiden nei Molkwarren to tsjen; hwent Fod woe hjar mem earst noch ’ris praije, foar det se mei Ynse troude. Mar Gosse woe earst noch to Aldegea yn de Lege Wâlden oan; dêr wenne ek in moeike fen him dêr er as bern út-fen-hûze en in bulte wille mei lipaei-siikjen en farkeljen yn de Fljussen hawn hie. Hy wier rju skoftich om as deverloren zoonwer to Molkwarren to kommen, en hy hie der nea wer in foet set as Keimpe it him net oplein hie, en sa wynde er om sa lang as er mar in doekje for ’t blieden wist. “To Aldegea, sei er tsjin Fod, “kinste aerdich in nacht wêze; dêr is ek noch in nift fen my, ien fen dyn âlderdom, in nuver praterke, dy dy goed bifalle scil.” Koartom, hy floddere sa moai, det Fod bistek yn ’e reis krige, en do Ynse hjar sei, det hy der neat tsjin hie, gongen se op in iere moarn nei Spyktille, om dêr yn it Ljouwerter trekskip nei Bolswert to gean. Mar sa as hja to Swachtum, tichte by Spannum, kamen, stie Keimpe foar hjar, en sei: “Dêr binne jimme ommers ek al. Hwer scil dat hinne?” “Earst nei Aldegea, en den nei Molkwarren,” sei Gosse. “Kom, dat treft aerdich, sei Keimpe; “ik hab hjir in knol, dy ik for fyftich inkelgounen en trije skeljen oan Abe Joutes, in boer to Aldegea, forkoft hab. Dêr scoe ’k myn feint mei hinne stjûre, mar nou kinstou him meinimme.” “Nou, sei Gosse, dat nimt my neat ôf. Mar ho den mei dizze jongfaem? Kinste ek hynsteride, Fod?” “Biste gek? sei Fod, “hwa hat my hynsteriden leard? Aste praetste fen reedriden, dat scoe hwet oars wêze. As wy yn de haeijinge wierne, en de feint brocht it hynzer wer nei de mieden ta, hab ik as famke faek efter op it gat fen it hynzer sitten en den hie ’k de earm om de mil fen de feint slein. Mar oars hab ik nea op in hynzer sitten. En dat gong den noch net fierder as oer Jaeksmefonne.” “En hwerom scoeste dat nou noch net ’ris bisiikje? sei Keimpe; “hwet der jong ynkomd is forleart sa gau net. En it bist is sa njuet as in laem; in bern kin it liede. Bifalt it net, wel nou, gean dêr ôf.” Fod, dy allehiel net eang for in dea rot wier, sei: “Nou kom oan, fyat den!” Gosse sprong op de guds; Keimpe wipte Fod der efter by him op, det se dwers to sitten kaem; en do se him hjar bûsdoek om de mil dien hie, om hjar dêroan fêst to hâlden, sei Gosse: “Wel nou, keapman” ho liket it jo nou ta? Ha je ek birou? Ik tink net, det jy ea wol sa’n gnap faem efter jo hawn habbe.” “Né, sei Keimpe, “mar hja is my to jong. Ik hab se ljeaver, as hja in seiske mannich âlder binne. Den binne se hwet bilegere. Ik bin in ljeafhabber fen antiquiteiten. Dat kealflêsk is my to flabberich. Nou, foart mar! De boer goêndei sizze. It jild krije wy wol ’ris, as hy in Hollân komt. Goereis jimme!” Dat gong do op in sukkeldrafke nei de Spyktille ta en Fod hie ’t gelokkich net forleard; hja siet op it hynzer eft se der op floerre wier. Mar sa as hja to Donia kamen, seach de guds nychheit oan in greate pod, dy yn ’t spoar laei, en spatte bisiden de wei mei sa’n ougryslike raem, det it krekt wier eft it bist út eltsoar fleane scoe. “Hwet is dat?” sei Fod forheard. “Hâld de bek, frommis! sei Gosse, “ef ik lit dy stean.” Mei ien wier it eft dy knol fûgel waerd; hy roerde nin groun mear, en net oars as in earrebarre wjukkele er mei loame slaggen yn ’e hichte. Fod fielde it stjitten fen de knol net mear, hwent hja saeiden op en del, krekt as in skip yn de holle baren fen de Spaenske sé, en soms roun it wéwetter hjar ek om de tosken as ien dy séwalgich waerd. Mar do de knol goed oan de hael wier, hie se ’er nin lêst mear fen; hwent do gong it strielrjucht as in swel foarút, sa det Gosse de linten fen syn hoedke en Fod de mûtse en skerteldoek as striewispen fen de swang efternei fleagen. En eft dit alles noch net briker nôch wier, foroare it hynzer boppe Warntille op it kraeijen fen in hoanne yn in greate bok, dy pikswart wier. Fod hie hjar noch al krankyl hâlden, mar do se dy skerpe rêchbonke en heupen fen de bok fielde; do se dy hoarnen en dy sikke seach; do se seach, det se op it rydhynzer fen de tsjoensters troch de loft fleach, en do se dat heislik bist soms holsk bletterjen hearde; ja, do bisauwe de faem, en it wier hjar om it hert eft hja boppe de lôge fen de hellepoel fleach om ’er daelk hals oer kop yn to tommeljen. Sa brânnende fen eangstme en mei koegelsfeart foart fleanende, kamen hja mei in blits tichte by de Gastmear; mar do Fod dat toerke yn ’t each krige, waerd se sa bliid as in ingel, en rôp it út: “De Gastmear, Gosse! Gosse, de Gastmear!” De faem, sloof, wist net, det men by sokke reizen net kikke ef mikke mei! De bok net links saeide as in fallende stien tichte by in rúchskerne del en dêr liet er syn efterein mei Fod ’er op stean, wylst Gosse sels op ’t foarein wer yn de loft opfleach, swaeijende mei syn roun hoedke, en it lûd útkraeijende: “Vivat Gosse Knop en syn patroan!” Fod wier sêft del komd; mar dat each fen ôfgriis, dêr se dat efterein fen in tsjoensterbok mei oanseach, is mei nin pinnen to biskriuwen; en do dat heale monster sjender each yn in libbene otter foroare, ja, do flechtte se as de wyn yn ’t doarp op. Gelokkich for hjar, det ’er just in potskip foarby de Gastmear foer, dat nei de Galamadammen moast. Dêr gong hja mei, en de potskipper brocht hjar, omdet hja in tsjinstboade wier, for in dûbelstûr oer, en lâns in binnenpaed kaem se sa noch dy selde jouns by mem oan.Ljouwerter trekskip to Spyktille.LJOUWERTER TREKSKIP TO SPYKTILLE.De goede moeije kriet fen blydskip, do Fod hjar alles fortelde, en tanke God, det hja hjar ljeave doaiter nei sa folle fiten fen de bok fen Herodes noch libbend wer sjen mochte. In spekkoeke, dy se op Koldumer merke koft hie, dêr traktearre se Fod op; mei in kopke alderbêste keutelke-thé, dy hjar soan Botte, in siler op de Eastsé, hjar fen Petersborch meinomd hie. Hja pijde Fod mear klontsjes ta, as se hast mochte, en alle amerijen streake se Fod mei hjar omkearde toarre hân oer it mûtele wang, en sei: “Myn poppe! Wachtsje dy for Gosse! Dat is altiten in swicht west, en dat scil er ek wol bliuwe.” Fod bleau in fjirtjin dagen by mem út-fen-hús; dy joech hjar twa stikken linnen en in skûte baggeler mei in swarte glêdde kat ta húsrie. Do Fod wer to Wjelsryp kaem, waerd hjar gau in great nijs forteld; Jelle Pibes hie boaske! En oan hwa, tinke jimme? Ried ’ris. Oan moaije Wopk. It wier in glêdde widdou, en it wird fen hjar op ’e kreambisite oer de skiligens wier oan nin doave sein. Yn twa jounen spile Jelle it mei hjar klear, en twa moannen letter kamen se mei Ynse en Fod foar de preekstoel. Do se troud wierne, en elts mei syn wiif oan de lofter side de tsjerke útgong, sei Ynse oan Jelle: “Dat sit ’er op!” “O, dat is neat! sei Jelle, as ’t er mar net yn sit.”Do Gosse yn in finne by Aldegea delsaeide, sei er yn him sels: “It rydt dochs noait hirder as mei in liend hynder en eine spoaren.” Dêrop gong er aenstons nei moeike ta, dy er wysmakke, det er him fen de Gastmear mei in boatsje nei Ealehúzen oersette litten hie, en fierder kuijerjende to Aldegea komd wier. Mar dêr bleau er net lang; hwent hy makke it sa fen aeijen, det se him ljeaver fen efteren as fen foaren seagen. Syn moeike hie nou al in jier mannich sa hwette omkwynd mei in ongemak yn ’e lever, mar it wier oars in froed oprjucht minske; de goedheit sels, scoe se hjar sels wol weijaen; ek miende se, det oaren krekt sa from wierne as hja sels. Dêr waerd misbrûk fen makke; hwent net allinne, det forskate skrokke migen en niften hjar op ’e bûse rounen, mar in pear drompelmaegden tôgen hjar ek wei, en de bidlers wisten wech-ende-wear, det se nin hongerich man, ef dy mar sei, det hy honger hie, foarbystjûre koe. Do Gosse dêr in pear dagen west, moeike wakker flaeid, en de krite sa hwette omsnúfd hie, krige er in doaiter fen in widdou yn it each, in lyts kreas wâldding, dy de brune eagen as fjûr yn de kop fonkelen, en sa rêd wier as wetter. Op dizze faem flamde er as in oun, en dêr se beide hjar brea mei swier bodzjen fortsjinje moasten, tocht hy, det ’er mei in Hynljipper skerteldoek en in pear keizersgounen in bulte oan to dwaen wier. Do er dêr earst mei oankaem, wisten se net hwet er woe, sa onnoazel wiernen se yn sokke smoarge dingen; mar do se bigriepen hwer it om to dwaen wier, reagen moer en doaiter beide him mei tange en luiwagen de doar út; hja smieten him syn jild en skerteldoek efternei, en bieten him ta: “Dêr, smoarge pluch! Reisgje dêrmei nei de pompierblazers to Ljouwert! Dêr hearste thús.” Gosse hie foar wyn en foar stream; hwent de moar geat him noch in pôtfol smoarch skûtelwetter op syn baitsje ta. Dat laei him heech! Hy miende det for jild alles to keap wier, en nou seach hy, det er yn de klúskes fen de earmen noch ear en deugd bankje koene, dy hjar for nin silver ef goud forkeapje wolle. Mar dêr kaem noch hwette oars by, det it net better makke. De mem fen de faem brocht dy set fen Gosse mei de waerme hân by hjar bûrwiif Roits Djorres, dy ’er de mûle wakker oer spielde, hwer ’t hja kaem, en to Aldegea praette se oer neat minder as tichthûs en giselpeal for smychten fen Molkwarren, dy yn de Lege Wâlden kamen om in jong frommis ongelokkich to meitsjen. Hy wier eigendivels yn him sels, en sei: “Ik wit wol, det ik hjir langer nin holle hiel hâlde kin; mar foar det ik reisgje scil ik dy klitse noch ’ris to fiter ha. It scil hjar hûgje, det hjir in smycht fen Molkwarren west hat.”Gosse syn compagnon to Aldegea.GOSSE SYN COMPAGNON TO ALDEGEA.Der wier do just to Aldegea in frjemd keardel, inlandlooper, ik leau út de Knipe, dy ’t platte lân sa hwet ôfroun mei in merskoerke fol gearnaeide boekjes, lodderrein, bân, fiters, spjelden en sokke snypsnaren. Dy koe Gosse en frege him, eft er hânjild oan him fortsjinje koe? Hy hie dy deis nin duit woun. “Ja wol, sei Gosse, “mar den moaste Roits Djorres fen Kâldwâlde in pak bruijen bisoargje, dat hjar net licht forjitte scil.” “Top! sei de keardel, dat nim ik oan. Hwer biste hjir thús?” “By myn moeike.” “O, dy ken ik wol, sei de keardel, dat minske hat al saun jier omgammele; ik hab hjar wol drippen forkoft. It is de snoar fen Klaes Tjibbes.” “Dou witste it allegearre, sei Gosse; mar hwet scoe ús moeike dochs skele?” “Dat wit ik net, sei de keardel, en der is nin ien doctor ef prefester, dy it wit. Hja hat wol in hoedfol gounen formastere en forplastere, mar al dat túch koe hja like goed yn hjar skoech getten habbe. Hja is bitsjoend, en dat hat nimmen oars dien as Roits Djorres fen Kâldwâlde. Bigrypste my?” “Ja wol, bigryp ik dy, sei Gosse; gean dyn gong mar. Dêr lizze trije inkelgounen en in skipkeskelling for dy klear.” Dy keardel gong dadelik nei Klaes Tjibbes, in bygelovich man, en makke him wiis, det syn snoar troch Roits Djorres bitsjoend wier, en det hja noait wer genêze scoe foar det Roits hjar net seine hie. Troch forflokkinge wier se bitsjoend, troch seinjen moast hja wer onttsjoend wirde. De man leaude it sa fêst as in mûrre, en do de keardel syn snoars soan, Jan Dides, in mounler, yn ’t selde gelove brocht hie, waerden beiden sa grimmitich op Roits, det se it minske wol aenstons as in hoer fen de satan yn flarden forskoerd habbe scoenen. De oare deis gongen se ûnder hjar beiden al mei in skipke nei Kâlderwâlde, en sa gau as it tsjuster waerd (it wier yn Decimbermoanne) rinkelen se by Roits oan de doar, dy opdie en frege, hwet hja habbe woenen? Hja seinen neat, en bleauwen mar stôkstil stean, sa det Roits, dy dit spil net stoe, de bûrman rôp. Dy frege wer, hwet se woenen. “Wy wolle in piip tabak by dy drinke,” seinen se. “Wel nou, kom den yn, sei de bûrman; hwerom bliuwe jimme dêr sa yn ’t tsjuster stean?” Hja gongen yn, namen elts in lyts pypke sûnder hakke út in pypsek, stoppen kroltabak, sa fyn as jern, út smelle earnen tabaksdoaskes, dy se yn de broekssydbûsen droegen, en pypken sa oan; en do se dêr hwet tabak en bier dronken hienen, gongen se wer foart. It wier ûnderwiles noch tsjusterder wirden, en sa gau wier de bûrman net to koai ef Klaes Tjibbes rameide mei in ljedde by Roits de doar yn. It minske joech in gjalp fen skrik; mar Klaes sei: “Dou âlde divel! Bear mar sa net! Dou haste wol witten, det wy komme scoenen. Dou haste myn sister bitsjoend. Mar nou scilste ús net ontkomme.” It minske sei by God in al syn hillige ingels, det se fen nin tsjoenen ôf wiste; det se dêr wol tûzen eden op dwaen woe. Mar dat holp net. Hja griepen it sloof yn ’e earm en slypten hjar yn ’t skip; en do se to Aldegea komd wierne, brochten se hjar yn de mounle by Jan Dides, hwer se hjar twinge woenen, om it sike wiif to seinjen. Hja joegen hjar mar kar, hwet se ljeafst woe; seinje ef det se hjar yn ’t fjûr smite en ta yeske forbrânne scoenen? Dêr stie in fjûr as in kastiel to brânnen, det de lôge yn ’e skoarstien gong, en Roits tochte, det as se dêr yn moast it mar better wier to seinjen, howol hja der neat fen bigriep; en hja seinde it sike wiif, lyk as de broer en soan hjar foarseinen:In den naam des vaders, des zoons en des heiligen geestes.Do dat dien wier, krige Roits fen Klaes in slach yn ’e troanje, det hjar it fjûr út de eagen en it bloed út de noas spatte; dat bloed fong Klaes op yn in kopke; en do er dat syn sister ynjown hie, brochten se Roits wer nei Kâldwâlde.—Dat wier fynkes oerlein. Roits krige in goed pak, en Gosse lake yn ’e fûst; mar Klaes draeide for de ballen op. Dat ding kaem for it hôf to Ljouwert, en dy hearen wierne om de deaker net mak. Hja sloegen by in hôfssententie[62]Klaes Tjaerds for dizze onttsjoeninge yn in boete fen hûndert inkelgounen, oan it kantoar fen de domeinen to biteljen. Dat bern krige sa noch al in sêfte dea. Mar it dûrre wol in jier ef trije, foar det dit fonnisse slein waerd; sa lang sieten se mei dat mês yn de mage, en Gosse, dy eang waerd, det hy der as oanstoker ek yn bitritsen wirde scoe, makke dadelik, do Roits it oanbrocht hie, det hy út de reek kaem. Mar hy koe it dochs net mei de hiele hûd hirde: hwent to Warns, dêr er hinne gong, bigoun er dadelik deselde flinken wer.Gosse hie to Warns kennis oan in greatskipper Douwe Rinkes, dy lang mei syn faer as stjûrman fearn hie. De man wier bliid, det er de soan fen in âlde kameraet noch ’ris sjen mocht. Gosse bleau in dei mannich by skipper Douwe, dy him ryk fearn hie, en nou fen de blêdden libbe. It hiele foarhús hinge fol âlde sékaerten, en op in bontferve tafel mei Hynlipper snijwirk stie in trijemêster, dy er op de lange reizen nei Eastynjen ûnder it sjongen fen de salmen fen Dathenus by eltsoar nifele hie. Bêst Dimter bier, dat men wol snije koe, dronken se jouns, en middeis krigen se in glêske swiete Spaenske wyn, as er bears ef kerntsjete snoek iten waerd. It glom yen dêr alles to mjitte; der laei nin rabanke oerdwers, en it wiif wier sa sindelik, det de flierren net allinne mei fine eastynjeske matkes bilein wierne, mar det se der sels noch meast op hoasfoetlingen oergong. Hja forkearden den dageliks ek meast yn ’t lytshûs; dêr ieten en dronken se, en hja slepten allinne yn ’t hûs, dêr it wiif faek hjar eine bêd net opmakke om nin stof to meitsjen. It wier Gosse dêr fiersto eptich en to binepen, ho opperbêst it iten en drinken ek wier, en hy foun der net oars to dwaen as de skieppen to fortsjoarjen. Men moatte witte, det Warns op in lange terp laeit, mei it fynste, koartste en pittichste gêrs, dat earne groeit. Op dat rûge tapyt, (hwent it gêrs is sa koart, det it in griene wollen tekken liket), op dat rûge tapyt weidzje de Warnser skieppen op, dy se ien for ien mei in tsjoar fêstmyrje, en net allinne forsette se faek de tsjoarprikke for elts skiep, mar siikje deis trijeris de skieppeloarten op, om ’er dong fen to meitsjen en better lân to hâlden; hwent oars forskieppet it. Dat neame se dêr loartsjen. Nou, dat die Gosse ek al út forfelinge. Hwent as er neat foel to mâlfarjen ef nin loebesstreken út to fieren, den wier er net yn syn bladeren. Dêr kaem by, det er bigoun to bimerken, det er dêr hosk wier, en do er pinfiske nei de reden, fornaem er fen in keardel fen Sondel, dy dêr boadskip hie en fen syn kinde wier, det in moeike fen de soan fen de Molkwarrer kaichman, dêr er mei nei Amsterdam west hie, mei namme Ael Idzes, al syn fiten forklapt hie. Dy keardel, Hindrik Poep neamd, wier egentlyk út it ampt Lingen fen dinne, en pielde by syn affearens ek hwet mei masterjen. It wier sa’n heale divelbander, dêr de sike ljue bykwamen, as de masters en dokters hjar net helpje koenen. Sa wier ’er do krekt in skoenmakkersfeint, Haeije Klazes, to Warns, dy rju út de heak wier, en al in dei ef acht krûden en dranken fen Hindrik Poep swolgen hie, do Gosse him mette, sûnder det de patient dêr de minste bate by foun. “Dat scil dy moeije birouwje, ef ik scil nin Gosse Knop hjitte, sei Gosse, do er hearde, hwet se fen him sein hie; “is der nin middel op, Hindrik? Dou wiste in bulte rie. Dêr is in dikketon for dy.” “Ik scil myn bêst dwaen,” sei Hindrik, wylst er de dikketon yn ’e foarbroek glide liet. De twa folgjende dagen joech er Haije in hiel lyts braekmiddelke, dêr hy deamisselik fen waerd en in bulte fen koarje moast, mar dochs net fen hoefde to braken. Do dy twa dagen om wierne, hie Haeije syn nocht fen dy dranken as spein spek, en sei: “Heare, Hindrik! Nou is ’t krekt eft my it yngewand de kiel út scil. Ho moat dat?” “Dat scil ik dy wol gau sizze, sei Hindrik; der binne for dy nin krûden woechsen. Dou biste bitsjoend fen Ael Idzes; dy hat dy lêsten op ’e hersenpanne biäzeme, doste hjar in pear skoen meatste. Der is mar ien middel op: de tsjoenster moat dy seinje, ef der moat hjar in bloedrizinge slein wirde, oars kinste nea betterje.” Dat sei er ek oan it folk en de frjeonen fen Haeije, dat meast allegearre skippers, stjûrljue en silers wierne, en it farjensfolk is meast allegearre wakkere bygelovich; de measte leauwe sels, as it wetter nachts tsjin ’e stjuwne opbrûst, det den de geasten út sé by de boech oprize, en mannich hat it der net op stean, om de hounewacht op ’e plecht to habben. De frouljue leauden it allegearre grif, en do dy it op ’e tonge hienen, fleach it as diggelfjûr troch Warns fen it Sou nei it Noardein. Sa kaem ’er den ek al gau in hiele trop by Haeije, om ’ris to sjen, ho se dy baerch waskje scoenen. Dêr kamen Tjaerd Sibles, Claes Alerts, Sible Jans, Douwe Rinkes, Jan Annes, Goit Jayes mei Tryn Claesen. Ja, dêr kaem Ruerd Durks mei syn wiif At Sibles allehiel fen Starum. Do de rie spand wier, kamen se oerien, det Sible Jans der op út scoe om Ael mei in frjeonlik wirdke en in swiet lynke dêr to heljen. It minske gong mei sûnder de minste erch, mar do se komd wier, dienen se aenstons de doar op skoattel, en Hindrik Poep die it wird. “Ael, sei er, “dou haste Haeije bitsjoend, en op steande foet haste him mar to seinjen, ef wy scille witte, hwet wy mei dy to dwaen habbe. Aste net willich wolste, den scille wy der dy wol ta twinge, al hieste alle divels út de hel ta dyn helpers.” It earm sloof, mids yn sa folle folk, dy hjar oanseagen eft se hjar opfrette woene, wier allehiel forbauwereare, en hja koe earst nin wird kikke; mar do Hindrik Poep hjar perse om to sprekken, sei se triljende, det se Haeije net seinje koe; hwent hja wist net ienders hwet seinjen wier. Dêrop sei Tjaerd Sibles: “Hindrik, dêr moatte aeijen yn kloppe wirde. Far foart mei de boel.” “Ja, mar, de donder! sei Hindrik, “ik wol nin rûzje mei de Justitie hawwe.” “Dat is nin skyt, sei Claes Alerts; “wy steane foar de breken. Far foart mar mei de commisje, siz ik dy.” Do naem Hindrik in hynsteteam, en dêr sloech en staette er Ael sa moarddedich mei, det hjar foarflechter oer de flier stâu, en de frissels losfleagen en hjar as in wylde oer ’e troanje hyngen. It earm sloof kiermde it út fen de onhjirmlike pine en eangstme, en fleach as in kat yn binaudheit tsjin doarren en finsters op, om ’er út to kommen, dêr sy hjar den wer hals oer kop fen dinne yn ’e keamer opslingeren. “Hja fordomt it, sei Sible; “hwet scille wy nou mei hjar bigjinne? Scoe it net bêst wêze, det wy dy flarde in bloedrizinge sloegen?” Mei ien bigounen se Ael wer to stompjen en to bûtsen, det it earm sloof einlik bont en blau waerd, en it bloed der oan alle kanten neiroun. It erbarmlik getsjirm fen it minske scoe in tiger it hert britsen hawwe, mar dizze boalen net; hja tichelen der mar op; hja tichelen der sa lang op, det it minske allehiel ôfboale tajoech, en gammele Haeije oansjende, Hindrik Poep neisei:In den naam des vaders, des zoons en des heiligen geestes, ik zegene u!Mar dêr wier alles net mei ôfdien; dat mûske hie in stirt. De hearen fen ’t Fryske hôf wisten fen nin divel, fen nin tsjoensters ef tsjoenstersliken to sizzen, en skearden alles, hwet mar tsjin wet en rjucht wier, oer ien kaem; hja sieten dizze knapen as gewoane geweldeners efter de boksen, en hja leagden ’er net om! De procureur crimineel makke Ruerd Durks actie oer misdedichheit en lasterlik misbrûk fen Gods hillige namme, en ’t hôf sloech him dêrfor yn ’e boete fen hûndert inkel-gounen mei de kosten[63]. Klaes Alerts en Tjaerd Sibles, greatskippers to Warns, krigen fen it selde lekken in rokje. As de hearen fen it hôf oer de divel toft hiene as de domenijs en de Warnsers, den hienen se Ael Idzes op it heechste punt fen de Warnser terp ta yeske forbarnd, en hjar boalen noch in preemje ta jown. En mûlk hie dat noch wol sa goed for it sloof west as ûnder sa’n blaem foart to libjen. Hja bistie hiel soberkes út in lyts winkelke fen linnen, jern, lint, spjelden, nidlen, almanakken, heilingen, koeke, en sa foart hinne, en elts wier hjar noch al tagedien, om ’t se in earm silerswiddou wier. Hwent it Fryske farjensfolk ûnderhâldden de widdouwen fen de silers net. O, né! Dêr wier it Fryske bloed to edel ta! Mar hja ginden hjar de krúste penning mei de nearring fen de fictualie. Nou houdde dat yn ienen mei Ael op. Elts wie skoftich fen hjar as in trewant fen de divel. Nin mem, dy hjar mei in bern op foetten ef fiemen neiby komme doarst. Nimmen doarst yn dy eagen sjen, dy immen as slangen bitoveren, det hy stôkstil stean bleau en trille as in blêd oan de beam. Nimmen doarst ûnder dy azem komme, dy elts pest en bitovringe oanblies. Nimmen woe it minste triedke jern langer út in winkel ha, dêr de divel mei syn helske kinsten yn alle hokken en hernen nêstele, en de mingers pest en fenyn yn de ieren jeije scoe. As in ôfgriis skoudere stie earme Ael dêr fen alle minsken forlitten: nin earmesteat woe hjar opnimme; nin frjeon ef âlde boartfaem hjar tasprekke. Mei de algemiene skande en forflokkinge ôfladen, litte hja onskildich de bitterste earmoede, en de ljue, wol fier fen jinnich meilijen mei hjar to habben, groeiden yn hjar honger en ellinde as de straffe Gods oer in toverkol, dy hjar oan de divel forkoft hie. Yn sa’n steat rôp hja de dead yn, as de jinnichste, de lêste frjeon, dy hjar út sa’n domme wrâld forlosse koe en yn it ljocht fen in better oerbringe. Hy kaem einlinge as in bode Gods om syn earme fortrape doaiter op to heljen, en de tsjerkfâden lieten hjar stil by nacht bigrave oan de noardkant fen it tsjerkhôf, neist de liken, dy hjar sels to koart dien hienen.Nei det Gosse dit masterstik útset hie, kroade er einlinge en to lêste wer nei Molkwarren ta. Syn mem wenne by de Kattepôlsbrêge yn in oeribel sindelik húske, mar dat flak mei de gevel tsjin de sydmûrre fen it hûs fen de bûrman stoe. Do er thús kaem stieken alle frouljue fen de pôle de koppen út; hwent simmers wierne alle manljue op sé, en seach men yn Molkwarren neat oars as frouljue, bern en âlde mankes, ef boekhâlders fen skippen. Hja toften det er earm en bleat werom komd hie, mar do se him sa gnap yn ’e plunjes en mei de bûsen fol jild seagen, koenen se net oars tinke as det it de suvere wierheit wier, dy er sein hie, det er negoasje op op ’e eilânnen yn wrakgoed dreaun hie, en det it him dêr skoan mei gien wier. Dêrby kroep er domenij wakker op ’e side, en snijde heech op, ho dierbar it him ûnder syn wird wier. Sneins wenne er hast yn ’e tsjerke; hy naem faek in stik iten mei yn ’e bûse, en as domenij moarns hwette lang preke, bleau er oersitten ta de kattechismuspreek. Dêrby bigoun er him yn de dagelikske wanlinge wakkere noatich en ynbânnich to hâlden, en it dûrre koart ef al de praetkes, dy fen him roun hiene, wierne dea blet en glêd forgetten; en dit to earder, omdet alle jaloerske moers, dy in doaiter oan him slite woenen, syn partij opnamen. Fen it farren hie er syn sinnen alle-hiel-end-al ôfset; ivich op dat griene séwetter om to digerjen, dat sinnige him net; boppe dat wier it him twiske stjûrboard en bakboard hwette to nau, en it rjucht dêr ek koarter-nôch nei syn sin. Sont hy mei Keimpe yn ’e kinde komd wier, hie er ek mear mei it fjûr as it wetter opkrige, en dêrom naem er fen Albert Peer, dy út de tiid rekke wier, de dûbele affearens fen bakker en smid oer. Dat gong mei in feint, dy it wirk forstoe, yn it earst noch al matich; hwent hy wier sels, sa lang it in nijke wier, altiten by de wirken. Hy brocht sels syn graen nei de mounle; hwent hy slingere oan in tou oer eltse skouder twa lippens rogge ef weet, ien foar en ien efter, en sa kuijere hy mei fjouwer lippens graen fen Molkwarren nei de Koldumer mounle ta. Mar oars, hy steunde dochs hwet to folle op de bilofte fen Keimpe, det er yn binlikheit sa folle jild krije koe as er nedich hie. Dat makke him loai; en Keimpe woe him troch krapte oan ’t snoer hâlde. En mei dat bytke, dat er joech, die er noch krekt as in angelfisker, dy, as er byt hat, it ies in bytke to bek takkelt om it fiskje noch happiger to meitsjen, ta it tasnapt, fêst sit en ophelle wirdt. Sa liet Keimpe oan Gosse, as er yn jildpine siet, in mannich dukaten wol ’ris tweintich reizen sjen foar det hy se krige. Men kinne licht bigripe, det ien as Gosse, dy mei it jild omsmiet as kjitte, út in bakkerij en smitterij net folle hunich sûge koe. Alteas it stuitte him lang net heger-nôch, en lyk as folle knapen, dy to loai en to rynsk for hjar ambacht ef hannel binne, woe Gosse nou mar boer wirde. Hja tinke: “Hwa kin net boerkje? In boer is in dom minske.” En boerkjen is krekt it fynste en slimste ambacht fen allegearre, alteas as ’er úthelle wirde scil hwet ’er ynsit. Mar ho nou oan in pleats to kommen? Dêr moast Keimpe him oan helpe, en gelokkich kaem dy mei koartens to Molkwarren.As trije lytse byfekken by syn fabryk hie Keimpe ek negoasje bigoun yn lotterijbriefkes, yn jenever, en yn de boeken fen Brakel, d’Outrein en Smitegelt. Nou wier der in preker to Molkwarren, dy dizze trije artikels as pesten fen it lân eltse snein útskûrre, en om’t de oanhâlder wint, kamen der mear en mear to Molkwarren, dy der skoftich fen waerden. Dat stike Keimpe sa yn ’t krop, det, do er to Molkwarren kaem, syn earste wirk wier, om Gosse to bilêzen, det er dy preker syn wirden alle krêft binaem troch de laster, det er it mei in slet hâlde, dy neist him wenne. Gosse naem dat oan op condysje, det er him oan in boerepleats holp. “Dat nim ik oan, sei Keimpe, “yn ien nacht foar det de hoanne kraeid hat; aste my mar seiste honear.”Der wenne do in smid yn Molkwarren, mei namme Sibe Doitses, dy in tachtich pounsmiet fyn greidlân hie en dêr in jinnige doaiter by; in skat, dy noch folle wirdiger wier as al syn lânnen en grounen mei eltsoar. Dêr hie Gosse in oribelen bistek yn; en nin wonder! Hja wier hwette lyts; dat wier jammer! en do Gosse ’ris mei hjar op Koldumer merke gong, seinen de fammen, dy nin feint hienen: “Dêr giet hy ommers ek mei syn sneinsfortriet hinne[64].” Oare seinen: “Dêr kuijert Gosse Knop ommers ek mei syn braskoerke.” Twa rouwe silers, dy by syn faer fearn hiene, pleagen him, do se him dêr by in kreamme metten; “is dat nou dyn slypboerd?” reauntte him de iene yn ’t ear. “Né sei syn maet sunich, dat is syn bulsek.” “Nou, hy is noch al breed, sei de oare do; “dat scil net to rom omkomme.” “Ja, jimme prate hwet, sei Gosse; mar dou wirdste mei frouljuflêsk licht bidragen; dêrom moaste der sa min pounen fen nimme aste mar kinste.” Dy lytsens dat wier den ek it jinnichste; hwent oars hapere der neat oan. Hja wier evenredich; moarns ier en jouns let altyd allyk fen sinnen. Hjar hert smolt yn hjar as se ellinde seach, en dêr troch bidraegden hjar ondogenske earmen jamk. Hja namen hjar by it hert, en den scoe se hjar lêste stûr wol weijaen, ho fyn en skrander hjar forstân oars ek wier. Hja waerd blyn slein troch it meilijen. Hja koe ek skoan onthâlde; hwent de hieleMaeghtfen Cats koe hja fen bûten. Der wier ek nin ien faem yn Molkwarren, dy heal sa moai song as hja, en hja hie oan hjar omke Jarich Eytes, in Eastynjefarjer, ienders in gouden skipkeskelling fortsjinne, omdet seHet daget uyt het Oostensa moai songen hie. Elts mocht ek allike graech oer hjar wêzen, en dy hjar for de earste reis mei hjar golle en skrandere eagen seach, dy frege oan syn bûrman: “Hwet ljeaf skepsel is dat?” “Dat is lytse Ingel fen de rike smid,” seinen se den. Mei ien wird; hja like as twa drippen wetter fen aert en oansjen op hjar beppe, dy om de religie mei hjar âlders út Frankryk fluchte wier en hjar by Harich om del litten hienen. Nei dy beppe hjitte se egenlyk ek Angelique, mar dat hie Sibe-baes by de domenij, dy hjar doopte, oanjown mei de Fryske namme fen Ingel. By dy beppe hie se soms ek wol ’ris wiken en wiken út-fen-hûze, dy hjar den lytse Franske gebetkes learde, dy se allegearre noch onthâlden hie. Gosse wier sa eang, det hja him ontkomme scoe, det er al om hjar frijde, do hja pas sauntjin jier wier. Ek rûkte er gau, det Ingel net ôfwêzich fen him wier; hwent hja hie dat gebrek mei in bulte jonge fammen gemien, det hja mear fen in losbol as in dimmen feint hâldde. Dêrom teach Gosse de stoute skoen oan en frege hy de faer om de tastimminge. “Dat rint mei jimme jierren rju út inoar,” andere baes Sibe. “Hja sauntjin en dou acht-en-tweintich! Ien fen fiif-en-tweintich paste dy better, Gosse.” “Is se hwet to jong nei jou tinken,” sei Gosse, “dat is in kwael dy mei eltse dei better wirdt.” “En den dou, sei Sibe wer, “dou sa’n greaten Rodger yn de helge en hja sa’n lyts jifferke!” “En hwet scoe dat nou?” sei Gosse wer. “Jy habbe ommers nea heard, baes, det in mûs ûnder in reak hea dea rekke is!” Nou, tsjin dizze dingen koe baes al net folle ynlizze. Mar it slimste wier in plak. “Ik hab ien kend, sei Sibe, dêr hastou, tinkt my, in bulte fen; ien fen toalf ambachten en trettjin ongelokken. Dy hie fen alles leard; rekkenjen, stjûrmanskinst, Fransk, Ingelsk, ja, lykfol hwet. Dy like it boerkjen ek moai ta. Hy troude in lyts wyfke, sa’n krûpelhin, wiste Gosse? dy altyd brodsk wier. Hja koften in lichlânske pleats fen syn âlderserf, en dêr socht er in bislach fen griene kij op, dy nearne as yn syn hersenpanne to finen wierne. Syn wiif en hy hienen de divel op it hiem sjoen; hja wierne alle dagen yn ’t fjild to gast ef krigen gasten. It hûs fol bern, en dy altyd elts mei in stik krintebôlle en tsjokke bûter yn ’e fûst; boi baes; moarns en jouns it hiele jier troch in meltser, en twa arbeiders. Folle hânnen meitsje wol licht wirk, mar it is de divel yn ’e itenspanne. Dit boerke den ek sa goe, det hy yn fiif jier sauntjintûzen goune formoezze hie, en er him gelokkich rekkene, det er mei in lyts berneskoalke noch sa hwet mei wiif en bern troch ’e tiid heukerje koe. En sa rekkenje ik, Gosse, scoe it dy ek gean. Dou boerkje? It scoe dy moai stean.” “Wel, boerkjen is dochs ek nin tsjoenen,” sei Gosse. “It kin my neat skele, sei Sibe; “mar aste hjir oars nin boadskip haste, dêr is ’t gat fen de doar. Der út mar!” Baes waerd lilts, en smiet Gosse de smittedoar efter it gat ta.Mar Gosse hâldde oan as stourein. Mei in wike twa kaem er al wer yn ’e smitte om alderlei kakboadskippen. Hy hie ek wol ’ris heard, det domenijs meast keppelers wierne en for elts pear in nije hoed krigene. Gosse joech de domenij in nije hoed op hân, en as er it klear makke ef net, de steek wier en bleau sines. Domenij wier dadelik mei pastoarske yn ’e war om Gosse plak skjin to meitsjen en Sibe-baes to bilêzen, en howol er steech wier en rju boldere, waerd er op it lêst dochs hansommer. “Mar dat sizze ik dy, sei er Gosse; “lân hab ik, en de boereskûrre ek; dy binne ta dyn tsjinst; mar it bislach en boere-ark jow ik ’er net by. Dat fordom ik sa wyt as sûpe. Der moaste sels for riede; en hwer scoeste dat wei helje? Dou biste ommers sa earm as in swel!” “Ja mar, sei Gosse, “ik kin kraeije. Kukeleku! Kukeleku!” “Dat hear ik, sei Sibe baes; “ik leau, dou scoeste better hoanne as boer op it hiem wêze. Hwet gridzen binne dat nou wer?” Sibe baes bigoun wer to smeijen en to smûgen, en hy harke net langer nei Gosse. Mar Gosse wiste wol hwet er dreau, as er bargen foar hie. As jonge hie er altiten in bulte nocht hawn om bistelûden nei to dwaen; hy âlle as in kat; hy bâltte as in kou; hy gierde as in baerch; hy bile as in dogge; hy blettere as in skiep; hy kweake as in ein; hy keakele as in hin; hy tsjottere as in protter; hy kleppere as in earbarre; mar hy wier binammen in great master om to kraeijen as in hoanne, en dat koe him nou to pas komme. Dêrom wier er forskate moarnen foar dei en foar dage yn ’t fjild west om dy âlde kinst fen syn bernejierren wer oan to learen, en hy brocht it gau sa fier, det as er twaris kraeid hie, de hoannen fen al de acht pôlen fen Molkwarren him biskeid dienen.Yn Molkwarren stienen de huzen krekt eft se der delreind wierne. Do de Friezen noch frij wierne, sette elts syn hûs op dat plak en nei dy kant ta, dêr de holle him opjoech. Dat kinne men ek noch sjen op Merken, to Katwyk, to Hynljippen en op oare pleatsen, dêr de huzen noch stean sa as se alderearst set binne. Sa lang as ’er romte wier, koe dat; mar do ’er mear minsken kamen bouden se it plak sa fol as in aei, en do waerd it forlegen spil. To Molkwarren wier it sa fier komd, det hja de deade liken net op de skouders, mar ûnder de earmen nei it tsjerkhôf droegen; oars koenen se yn al dy hernen en gatten net koarternôch krieme. Sa scoe Gosse ’ris op in moarntiid om healwei saunen oer de Kattepôlesbrêge nei de Eesterich gean, do er by de Rintke-brêge stilhâlden waerd. Hy seach om, en it wier in bigangel! De bigangel fen Sibe-baes mei al syn folk der efter! Do de frouljue kamen, loerde er ’ris ûnder de reinkleden op, en sjochste wol! de earste wier pastoarske, dy hie de foargong, en de twade nimmen oars as syn lytse Ingel, dy earmhertich kriet. Gosse liet de smite foarbygean, mar hy naem ’er sines fen. “Hwa wit, sei er yn him sels, “hwa wit, as ik Ingel krij, det ik mei koartens it kaptael fen de rike smid der net op ta krij!” Dit makke him noch happiger, en hy klampe Keimpe, sa gau er yn Molkwarren kaem, dadelik oan om reau en bislach for syn nije boerepleats. “Nou, lyk as ’t sein is, sei Keimpe; astou dy preker preker ôfmakkeste, den scil ik dy oan in skoan reau bisten helpe cum annexis mei alles, hwet by in boerespil heart. Ja, ik scil dy de ûleboerden op ’e skûrre sette, al is ’t moarn de dei, en noch wol foar ’t kraeijen fen de hoanne.” “Dou mochtste hwet! sei Gosse; “hwer scoeste it sa gau weiskoerre?” “Dat rekket dy net, sei Keimpe, “mar as ik it net doch, hawar, den jow ik dy dyn rispis wer.” “Ja, dat seiste wol, sei Gosse, “mar aste it forlearste, dieste it dochs net.” Keimpe seach nou, det Gosse net mear yn syn macht leaude, en dat wier dochs nedich as er him allehiel oan him oerjaen scoe. Om nou dat gelove, dat fêst fortrouwen yn Gosse to hammerjen, sei Keimpe: “Ik wit rie. Dêr, lyk aste sjuchste, is dyn rispis; dat slút ik yn dizze brief, en ik lak him ticht.” En do er him ticht lakt hie, sei er: “Gean nou mei my nei baes Sibe ta.” Hja gongen, en Keimpe joech oan de baes it rispis yn de lakte brief. “Ik hab dizze jongkeardel, sei er, bilove om him moarn foar it hoannegekraei yn in reau bisten en boere-ark to setten; dêr is in sletten brief mei in oblegaesje fen tsjientûzen goune der yn. Biwarje dy, en jow him my wer as ik it dwaen. Dwaen ik it net, smyt him den mar frij yn ’t fjûr, en nou kom mei nei jou pleats.” Sibe-baes sleat de brief yn in pultrom, en jouns twiske ljocht en tsjuster kamen se mei hjar trijen yn in idel boerehûs mei bûthûs en skûrre, dêr neat yn wier as hwette spinreach. Op it hiem groeide alles yn it wyld; de appelbeammen wierne net snoeid, en út it lange gêrs koe men hast net stappe, sa raeijich wier it. De boer wier der foar in jier útstoarn, en sont hie baes de pleats by stikken forhierd. Hwent it wier hwette ongeryflik, omdet ’er nin opfeart nei de huzinge roun. Hja wiernen pas yn dat holle idele hûs ef Keimpe tyspele hwette mei syn fingers en bromde wiles ek hwette yn him sels, en eltse reis, det der hjar hwet om de earen wyndere, riisde der in stik húsrie út de groun. Sa kamen der earst in tweintich aden; do in tsjerne; do in tine; do in tsjiistsjettel; do in brokaed mei in tsjiisperse; en sa wier der op it lêst neat yn in boerkerije to bitinsen, dat net krekt as in bûrle op in stjonksleat út de groun opsetten kaem. Ik tink, det ’er eltse fiif minuten in stik fen it boere-ark opkaem, en sa wier it al hynstemiddei wirden, do er in klok mei weauwjende skippen, dy op toalf ûre stie, by it bedskutting opskoude. “Nou it bislach, sei Keimpe; “mannen folgje my nei de finne!” It wier wol nacht, mar de moanne skynde prûs ûnder in trop bleke stjerren, dêr fen tiid ta tiid in swerk fen wite wolken oer hinne skau. Baes Sibe wist net hwet er sjoen hie; hy wier stom fen forbazinge, en folge sûnder in wird to kikjen ef to mikjen nei de finne, dy leech stie. Mar do er dêr op it getipel en gegons fen Keimpe nei eltsoar tritich reabonte meltskij mei in swarte trinterbolle út de gêrzen oprizen seach, dy aenstons mei hjar lange blaeijers yn ’t gêrs omskearden; ja, do bigoun baes twivelriedich to wirden, eft hy net mei syn collega út de helske smitte to dwaen hie. “Nou is ’er sa fier alles, as ik better net wit,” sei Keimpe; allinne it byld fen de minske is der noch net. “Minsken? sei Sibe-baes, dy oan tritich minsken ef oan tritich iters tofte; “Minsken? Minsken en fretters genôch! Nin minsken mear. Den ljeaver bargen. Dy kinne men yette slachtsje en ite.” “Nou krekt, sei Keimpe, “ik siz net fen minsken, mar it byld fen de minske, en hwa komt dy eare ta as de baerch, dy nei siel en licham al heal minske is. Dêrom is de baerch ek oeral de kameraet fen de minsken. Dêr minsken op de wrâld wenje, dêr binne ek bargen. De hounen mankearje noch wol ’ris; mar de baerch noait.” Hja gongen wer nei it lytse bûthûs, dêr it rju tsjuster wier; mar op it gegons en getipel fen Keimpe hearden se it gnoarjen fen in partij bargen, en do it ljocht fen de moanne troch in kier fen de bûthûsdoar yn ’t bargehok foel, seagen se seis glêdde sûgen neist eltsoar lizzen to hymjen. Keimpe sette de amer ûnder de saed; hy pompte, en der kaem neat út as sûpe, dêr hy de bargen mei boarnde. Hy tipele en gonze foar it lêst noch ’ris, en in keppel gies wraggelen mei tsjokke gatten troch de skûrrereed; mar foar ’t al dy gjizzen mei hjar garren klearspile waerden, wier der sa folle tiid forroun, det de dage yn oantochte kaem. De kimen waerden min ef mear blank, do Keimpe oan baes Sibe frege: “Is der ek lek ef brek oan hûs ef skûrre?” “Ja, sei baes, de ûleboerden binne okkerdeis mei de noardweste stoarm der ôfwaeid.” “Kukeleku!” kraeide Gosse do. Keimpe glimke ’ris, en sei: “Ja mar, feint, dat hâldt net; dou biste nin hoanne.” “Kukeleku?” kraeide Gosse noch ’ris, en as in blits kraeiden alle hoannen fen de acht pôllen fen Molkwarren, Kukeleku! det it fier oer de stille mieden hinne klonk. Sa as Keimpe dat gesjong fen de dage út it easten hearde, bisauwe hy for de earste kear fen syn libben. Bidragen, ta skande makke fen syn eine learling, waerd er woedend fen skamte en spyt. It brûs stie him in hânbré op ’e mûle. Hy krige in kop as in bolle. Hy tynde út oan alle kanten as in sjipbûrle, dy in bern út in piip bliest, en do de nochteren dage hjar earste blike striel op syn eansicht smiet, boarstte er ek as in bûrl mei in plof en in ôfgrysliken stank út inoar, det er as in tichte stourein fen hunichdau yn ’e loft opgong.“Dat is my to mâl! sei Sibe-baes; dat is klinkkleare divelerij! Dat is iselik! Fij, man!” Mar Gosse kraeide fictorie, kukeleku! en tachtich hoannen fen de acht pôlen fen Molkwarren kraeiden him efternei, Kukeleku! “Dou kraeiste al fictorie, sei baes, “en ik trilje as in blêd oan in beam, sa ontdien bin ik. Mar hwet scoe yn dat brief fen dy snaek skûlje? Ik wol it nin eagenblik langer yn myn pultrom ha; oars fljucht myn hûs en smitte mei Ingel en de hiele santepetyk noch yn ’e loft.” Hja mei in blits nei hûs, en do Gosse de brief opskoerd en sjoen hie, det er syn eine rispis yn stike, smiet er it ding dadelik op it fjûr.Gosse liet dêrmei by in âlde sister fen syn mem in fyn linnen doek oan de rânnen bisije mei sidene beammen en blommen, en dêr midden yn de wirden:Fryske trou oan de alderljeafste.Dêr biknoopte er tsjien gloednije dikketonnen yn, en do er op in jountiid by it slûge ljocht fen in smidslampe by Ingel yn it lytshûs siet, sei er:“Wotte sa wotte?Dêr haste de knotte.Wotte it net dwaen,Kinst’ de knotte werjaen.
Kreambisite.
KREAMBISITE.
It feest bigoun mei thé, fen dy bêste mûzekeutelkes, dy mei in spierke mannich saffraen set waerd. Hja dronken út lytse pasteleinen kopkes en pantsjes, en for de boargerfrouljue in pear drippen reamme der by, dêr se den de gleone thé út it kopke op geaten, mar de boerinnen dronken de thé sûnder reamme ef mâlke. Do se de mage dêr sa hwet in oardelûre mei broeid hienen, fortrape it selskip him hwette yn de tún; taekten hjir en dêr in rusk beijen, ef plôken in anjelier, dêr de Friezinnen wakkere slij nei binne; oaren sjaggelen yn ’e bûrren om, en snobben hwet healripe parren. Jonge frouljue binne hast krekt as hinnen; hja pikke en bikke de hiele dei by bytsjes fen alles troch eltsoar. It toaniel wier sa fier foroare, det de tafel oan de kop ta fol stie fen al de kreamjeften, dy de gasten oantôge hienen, en dêr midden yn de keningin, in oeribele greate koperen kofjekanne mei trije kranen, dêr de kreamheinster giele kofje, dêr ek hwette pypkaniel yn kaem, mei reamme en brúne klontsjes for it selskip út tape. Do krigen de kreambôlen, de koeken, de twiebakken mei sûker, en hwet ’er mear to plúzjen foel, ek in bar. Hja smûsden en slabben mar foart, en rattelen wiles as in lazarusklep. En dat allegearre ta gelyk; hwent dat is in kinst, dy de frouljue allinne kinne. Undertwiske kaem de poppe ek út de widze allehiel yn it brat, en gong fen skirte to skirte. As de jonge bigoun to grinen, wier er gau in jong-wyfke, dy de boarsten hwette priken, en him tate joech. Elts prize it bern as in skoan bern, bynamme, omdet it sa ’n grou jonge wier; hwent de frouljue taxearje in poppe krekt as in bigge by it poun. “En hwet liket it boike op ’e faer! seinen se allegearre, “it is krekt eft er Foake út de mûle stapt is!” Mar ûnder al dat broeijen, rabjen, drinken en iten fen in tweintich waerme frouljue, wier it dêr smoarhjit wirden, en de poppe, dy mûrrefêst yn it pak siet, krige it sa binaud, det it bern blau om ’t holle waerd. In jongwyfke, dy it op ’e skirte hie, wier mei in oerbûrwiif sa drok oan ’t ratteljen, det se der neat fen mirk: gelokkich kaem Foake, de kreambaes, dêr krekt op yn, om de frouljue ’ris to praeijen, mar do er syn jonge seach, boarstende fen binaudheit, naem er in silverheften mês fen ’e tafel en snie de bânnen fen de ruften en wynsels los, det de jonge yn in omsjen pûrneaken wier en yn in tobke mei lij wetter aenstons wer bykaem. Der waerden al frjemde eagen opskoerd fen dat bidriuw. “It binne tiere blomkes, seinen se do; “in bern komt gau ’ris hwet oer.” “Binamme, sei Foake, as se yn de biknipinge sitte. As jimme hjir sa lang yn ’t kapruft sitten hienen as de jonge, hie de helft fen jimme al dea west.” “Men scoene sizze, reaunte de kreamheinster pastoarske yn ’t ear, “hwer sa ’n man him al mei bimoeit!” Mar de kreambaes snettere om ’e hoeke fen ’e doar troch de fûst as in trompet, en makke gau det er út de reek kaem.
It wier healwei-âlven; do panderen de âldste frouljue swietkes nei hûs ta, mar de tsjien jongste bleauwen noch hwet sitten, omdet it moaiste, de neikluft, noch binefter wier. Foake hie de jouns syn broer mei Jelle-miich, Gosse en Camstra by him hawn yn in oar keamer, mar nou kaem er mei syn selskip ek by de frouljue, om noch ’ris hwet to petearjen. Der siet fen beide kanten al hwet foer yn; hwent it kreamwiif hie in healjier foar hjar wâldreis tsjien flessen Bordeauxe brandewyn op potrezinen set, dy nou as podden úttynd wierne, en de kop en geboarteleppel hienen sa lang mei dat swiete gûd by de frouljue en de manljue beide yn it roun kuijere, det se al in moai luftich sin hienen. En do it hiele boun by eltsoar kaem, waerd it net better; hwent do bigounen de manljue in steil wird to dwaen, en it de frouljue ta to bringen op trije leppelfollen. Dat knoffele sa ta, det in pear frouljue mei âlde biersalmen bigounen en songen as lysters fen:De ruiter en de meid, en sy vryden alle beide; of fen:Clemeen, Waar heen, Waar dwalen uwe zinnen?ef fen:Wat lijdt er een zeeman al verdriet, Als hij gaat naar vreemde landen.Do dizze nachtegealen mei hjar snetterjende stimmen dien hienen, bigoun Fod riedlingen op to jaen; hwent dêr koe se hjar hiele jounen mei formeitsje, en troch folle dwaen, en om ’t se wakkere fornimstich wier, wier hja ek hiel tûk yn ’t rieden wirden. “Nou den, sei Gosse, “hwerom kraeit de hoanne mei de eagen ticht? Rie, rie, hwet is dat.” Do se ’t net retten, sei Gosse: “Omdet syn hinkes oars miene scoenen, det hy syn leksom net fen bûten koe.” “Och, hea! is ’t oars net!” sei Fod. “Hwerom, frege Gosse wer, “hwerom hawwe se in hoanne en nin hin op ’e toer set? Rie, rie, hwet is dat.” Do hja it net retten, sei Gosse: “Omdet, as er in hin op siet, de koster alle moarnen boppe op ’e toer kladderje moast, om de aeijen út it nêst to heljen.” “Och, hea! is ’t oars net!” sei Fod. “Dou seiste al, sei Jelle, “och, hea! is ’t oars net! Sa giet it mei alle riedlingen; sa lang aste net wiste, hwet it is, mimerste hwet it dochs wêze mei, en dou haste ûre noch rêst foar detste it wiste; dou scoeste de stiennen wol út de groun skoerre, om der efter to kommen. Mar wiste it riedling, den is ’t, och hea! is ’t oars net. Sa scil it dy ek gean mei it houwelik. Der is nin riedling, dêr de frouljue gleoner nei binne, dêr se sa de kriuwel fen habbe, as it boaskjen. Mar aste it ûnderfoun haste, Fod, den scilste ek sizze, och, hea! is ’t oars net.” “Hja meije dat sizze, sei Fod, “mar hja miene it net. Hwerom wolle de frouljue, dy troud west binne, altiten wer trouwe? As ’t neat bisûnders is, den wolle men net wer.” “Ja, mar, dat bigrypste net, Fod, sei Foake glimkjende; “dat is mei in frommiske krekt as in hynzer; as dat ienders oan ’t krêbbebiten west is wol it wer.” “En dêr komt by, sei master Camstra, “det in frommiske, dat nin man fiterje ef narje kin, nin tier ef wille op ’e wrâld hat. As de fonken der út binne, den bliuwt dat plezierke altiten noch oer.” Do foelen al dy frouljue master mei gekraei op it liif en kitelen him sa moarddedich yn de beide siden, det er mei de boel skjin oanhelle waerd, en net los kaem foar det er trijeris lûd roppen hie: “frouljues genede!”—“Mar wy reitsje sa keal fen ús riedlingen ôf, sei Fod; “wy moatte mar mei de riedlingen as mei it meiden, lyk as Jelle seit; it net ta hijlkjen komme litte, en it riedling net útlizze. Ik bigjin: Kenste ek in reade faem mei tweintich reade holdoeken? Rie, rie, hwet is dat. Nou jy, master.” Master Camstra: “Kenste ek in fet sûnder naed ef skird, dat oan de kop ta fol is fen twaderlei oalje, dy net yn eltsoar rint? Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, kreambaes.” Foake: “Kenste ek in lytste prop fen in manke mei in stiennen rôk? Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, boerinne.” Gertske Eeltsjes: “It fet ropt, en dy it leech sûpe swije. Rie, rie, hwet is dat. Nou dou, masterke.” Afke Camstra: “Kenste tsjien wite skieppen, dy hiele dagen oan in reak plúzje? Rie, rie, hwet is dat. Nou, dou noch ien, Gosse, út it hekserhol.” Gosse: “De tafel grinet, wylst de gasten ite? Rie, rie, hwet is dat. En nou de admirael, de kreamheinster.” Bouk Hoites:
“Twa rigle wite kij,En dêr in reade bolle by.
Rie, rie, hwet is dat. En nou dou Jelle.” Jelle:
“De Winâmer[60]kattenJeije de Mullumer[61]rottenTroch de Harnzer kloksgatten.
Rie, rie, hwet is dat. En nou dou, Ynse.” Ynse, de feint fen Fod: “Hwa siket altiten nei syn geboartepleats? Rie, rie, hwet is dat.” Op al dy riedsels waerden fen it hiele selskip forskate ramen dien, en howol se deamaklik binne, waerd ’er net ien fen ret. “Dat komt fen de brandewynskop, sei masterke; “as men in tritich fen dy poddige rezinen slynd hat, kin men better sjonge, as op dy riedlingen om hwottefylje “Kom, sei Foake, “as dat sa is. Afke, moat de houn, dy ús biten hat, ús ek mar wer genêze.” Hy rierde de kop om, en brocht it hjar ta; sa gong hy al wer it boun yn ’t roun, en kaem it lêst by Fod, dy ’ris lies, hwet op de leppel stie, om to witten ho âld as it kreamwiif wier; hwent it wier hjar geboarteleppel. Do hja seach, det it kreamwiif pas njoggentjin jier wier, en hja al ien-en-tweintich, suchte hja yn hjar sels, det hja noch net mei hjar Ynse forboun wier. “Kom, kom! sei Jelle, dat in finen sliper wier, “suchtsje mar net. Lêz ljeaver ’ris hwet op de kop stiet.” Op dy silveren kop stie op de acht kanten it meiden en hijlkjen útsnein. Op de earste kant, as de faem en feint eltsoar for it earste sjenne. Op de twade, ho hja to keamer geane en dounsje. Op de tredde ho ’t hja snein to joune meide. Op de fjirde, ho ’t hja mei de knotte boaskje. Oan de oare side de fjouwer oare kanten, en dêr op de fyfte kant, it gearjen fen it húsrie en it húzjen; op de seisde it trouwen yn de tsjerke; op de saunde, it brilloftsjen, en ta bislút op de achtste kant it earste bern yn ’e widze, en it jongwiif yn ’t waermbêd. Do Fod dat alles biloaitse hie, “nou ja, sei se, en hwet scoe dat? Wy hawwe hjir nou nommero 8; de earste poppe yn ’e widze, mar it kreamwiif al op.” “En dou,” sei Jelle, “biste op nommero fjouwer. Mar dat mien ik net. Ik forsiikje dy, detste oan de frouljue it riedsel foarlêste, dat der om de rânne fen dy kop boppe dy acht kanten lâns útsnein stiet.” Hwerop Fod dizze wirden foarlies: “Hwat jongwiif hat de measte wille by hjar man? Rie, rie, hwet is dat.” Der kamen al rare gjalpen en útfallen, dat siz ik jimme; hwent hja bounen hjar net folle yn. Wy scille der mar fen swije; hwent it wier in wylde boel, dêr alles troch eltsoar kraeide. Mar ien ding kin ik dochs net swije. Der wier nammelik ûnder de tsjien jonge frouljue ek in widdou fen trije-en-tweintich jier, mei namme Wopk Wiggeles, dy foar in fearnsjier hjar man op sé forlern hie. Rinse Eables, sa hjitte hjar man, wier skipper op Hamborch, in Kimswerter, dy ek to Kimswert mei syn wiif wenne; mar nei syn dea wier se wer by hjar mem to Welsryp yngien. Do de domenij en de âlderling hjar de tynge brochten, det hjar man mei man en mûs foar Helgolân forgien wier, gûlde it sloof it út, det bûrren en oerbûrren hjar tsjirmjen hearre koenen, en hja naem hjar dy dea sa nei, det se eltse dei jammere, det se mei Rinse hjar grêf net yn it séwetter foun hie. Der wier mar nin stilstean yn to krijen, en yn pleats fen to sliten like it noch wol oan to boazjen. Eindelik sei hjar sister: “Wopk, dou bringste dy sels om hals. Dou moaste dat hwette út dyn sinnen sette, ef dou scilste dyn man gau nei it hôf folgje. Kom, forbrek dy hwet. Dou kinste mei de deaden net hûshâlde. Joun is ’er oansit by Reinsk; dêr is kreambisite. Dêr biste ek by bean. Dêr komme oars net as fen dyn kinde; dêr hearste by, en dêr moaste hinne. Kom, as in faem; strûp dy mar oan. Ik scil dy wol in hanke helpe.” Nou, hja liet hjar mei folle oanstean, ek fen mem, einlik dochs sizze, en hja stieken hjar yn ’t brat sa moai as in jong widdou wêze kin. Der siet Wopk as in bloeijende roas yn ’t midden fen dit boun; in frommis oan alle kanten folslein en weelderich útlein; fiks út de kluten sketten, en as se gong waeide se oer strjitte. Hja hie fen dy greate, iepene en bliere blauwe eagen, en der in fyn bisneine lange noas twiske. Twa dopkes hie se yn de wangen en ien yn ’t kin, dy foar den dach kamen as hja lake. Om hjar fine lippen hie se in glimke, dat ôflibbe stakkers noch goed die. Dat holstik siet op in edele sniewite hals mei in mûtel krop, dêr de leelje-blankens noch fen forhege waerd troch it pikswarte jak en de krippen doek, dy’t hja droech om de rouwe fen hjar man. Hjar hearlike earmen de greatste pronk fen it Fryske frommis, rounen út yn sniewite lytse hânnen mei mûtele spitse fingers met fine neilen, en dopkes op alle knokkels. Mar it moaiste fen alles wier noch hjar gol wêzen, dat nin kwea tochte, nin kwea sei ef die, sa det se sûnder eftertocht alles útflapte hwet hja miende. Sa siet Wopk yn ’e mids fen dizze oerdwealske frouljue! Hja hie de hiele joune net folle sein, mar men koe oars oan hjar glimkjen en praten wol hearre, det it selskip hjar noaske. Do it riedsel fen de silveren kop op ’e lappen kaem, rekke se lykwol frij hwet yn ’e knipe. Allerneist hjar siet in alderflotst wiif, dy it hert op ’e tonge laei; hja hjitte Gaepke Fetses, en wier troud oan in koukeaper fen Welsryp. Dat minske hie ek in tsjeppe troanje, in lyts dripke skeind fen de pokken; mar dat hindere net. Hwet slimmer wier, hja seach nei de oare wike, en dy hjar in lilts namme jaen woenen neamden hjar skilige Gaepk, skilige wip, en skilige mik.Hwet jongwiif hat de measte wille by hjar man?Do dat riedsel fen de silveren kop by alle frouljue lâns west hie, en de iene it noch mâller ôfsein hie as de oare, kaem einlik de bar oan moaije Wopk; mar hja sei: “Dêr kin, en dêr wol ik my net oer útlitte.” “Dat hâldt net, sei Gaepk. “Wy habbe allegearre ús sin sein; dou biste sa goed net, Wopk, ef dou scilste it ek sizze.” “Moat ik it den sizze? sei Wopk. Twingste my? Nou, Gaepk, den hastou de measte wille by dyn man: hwent as wy mar ien man sjenne, den sjuchstou twa.” Do fleagen se allegearre op en kraeiden en sketteren it út fen laitsjen. “Ljeaver twa as ien! gûlden de mânljue. “Dou haste gelyk, Wopk! Ljeaver twa as ien! Ljeaver twa as ien!” Mar ho it hiele boun ek skettere, Gaepk wier prot. “Hwet seistou, sei se tsjin Wopk, “det ik dûbeld sjen? Det ik skilich bin? Skilich dy it seit.” “Ei! né! Gaepk? sei Fod, Foi! dat moatte je sa net bigripe. Wopk mient net det je skilich binne; jy plure hwet, en sokke frouljue hawwe de manljue ljeafst. Wy hawwe it ommers sels ek meast op manljue stean, dy de eagen sa hwette driuwe, wit je?” “Dou mienste dochs nin skilige jonges?” sei master. “Né, né! sei Fod. “Sa gek binne wy net, det wy in skilige mik ljeaver hawwe as ien, dy rjuchtút sjocht. Né, sokke dy sa plure as Gaepk!” It minske leaude it gelokkich, en hja seach allehiel nei de oare wike. O wé! as hja it net leaud hie. In frommiske scil dy alles op it ein forjaen, bihalve aste hjar seiste, det hja onsjuch is. Dat scil se dy yn der ivichheit wreekje!
Der kaem op it lêst (hwent it wier hynstemiddei) ek in tiid fen skieden. De frouljue riisden oerein, skodden de pels hwette, en scoenen foart, do Akke Ubeles, in boerinne, dy seis bern hie, oan it boun sei: “Wy moatte Beitsk de eare dwaen, dy hjar takomt; wy moatte hjar allegearre mei de plasse thúsbringe.” Om dat nou to bigripen moatte men witte, det de Friezinnen yn de krite fen Welsryp, en ek yn ’e hiele Súdhoeke in jongwiif, dy in jier mannich sonder bernheljen by de man slept hie, op kreambisites fen de krintebôllen allinne de plassen ite mocht. En ongelokkich wier dat sa mei Beitsk Hommes dy ek op ’e kreambisite wier, in boerinne fen Tjepperbuyr, deun oan Welsryp. It wier in frommis as in lôge, mar hwet smel fen heupen. De molkenkeamer brûsde ’er oars út; en sa kreas as in krúsbei! “Ja, sei Foake, “dêr moat fen wêze. Is ’t nin skande? As men sa’n frommis as Beitsk mei in broek tsjin de skerteldoek slacht, den scoe men sizze, is ’t sa.” Mei ien stau de hiele fleet fen frouljue by Foakes de doar út. Fod en de faem pangelen efternei om ’ris ôf to loeren, hwet hja útsette scoenen. It wier in moaije stille simmernacht; de moanne kwynde sêft en bleek troch tinne skieppewolkjes, en oer it stille fjild hearde men neat as it hoaljen en joeljen fen dizze oerdwealske jongwiven. Sa kamen se op Beitske-en-hjarre hiem, en rinkelen oan de klink fen de milhúsdoar. Aukeboer, de man fen Beitsk, in jong tsjirl fen 25 jier, kaem yn de ûnderbroek fen it bêd, en die sels op, net tinsende, det hy yn ’t holste fen de nacht noch sa’n bisiik krije scoe. As de blits krongen de frouljue yn hûs en om him hinne. De rapste, dy foar him stie, sei: “Hjir bringe wy dy nou dyn jongwiif wer mei de plasse thús; mar, Auke-boer! pas my op, det it de lêste reis is!” en wylst hja dat sei, griepen twa him fen efteren yn it baitsje en it himdshalsem, en fjouwer fen de sterkste klimden him elts by in earm ef skonk; sa slypten se him, hwet hy ek wraemde en skopte en flokte, mei holpe fen Fod en de oare frouljue nei it heafek ta, en der kitelen en tantearren se him sa moarddedich, det de boer it útmoartte. Op it lêst skjin mei de boel oanhelle, krigen se him sa fier, det hy op syn bleate knibbels betterskip biloofde; mar hy kaem net los, foar det hy se allegearre de folgjende sneintojoune op de kofje en Dimter koeke by him nedige hie. Dêrop gong elts syn wei nei hûs, en de jonge wiven kamen allegearre mei in luftich sin en in ingelaftich wêzen hy hjar manljue op bêd.
Do de migen it húsrie fen Wypkmoi eindield hienen, wier de tiid fen Fod dêr oan hûs ek forstritsen, en hja stelde mei Gosse op, om mei hjar beiden nei Molkwarren to tsjen; hwent Fod woe hjar mem earst noch ’ris praije, foar det se mei Ynse troude. Mar Gosse woe earst noch to Aldegea yn de Lege Wâlden oan; dêr wenne ek in moeike fen him dêr er as bern út-fen-hûze en in bulte wille mei lipaei-siikjen en farkeljen yn de Fljussen hawn hie. Hy wier rju skoftich om as deverloren zoonwer to Molkwarren to kommen, en hy hie der nea wer in foet set as Keimpe it him net oplein hie, en sa wynde er om sa lang as er mar in doekje for ’t blieden wist. “To Aldegea, sei er tsjin Fod, “kinste aerdich in nacht wêze; dêr is ek noch in nift fen my, ien fen dyn âlderdom, in nuver praterke, dy dy goed bifalle scil.” Koartom, hy floddere sa moai, det Fod bistek yn ’e reis krige, en do Ynse hjar sei, det hy der neat tsjin hie, gongen se op in iere moarn nei Spyktille, om dêr yn it Ljouwerter trekskip nei Bolswert to gean. Mar sa as hja to Swachtum, tichte by Spannum, kamen, stie Keimpe foar hjar, en sei: “Dêr binne jimme ommers ek al. Hwer scil dat hinne?” “Earst nei Aldegea, en den nei Molkwarren,” sei Gosse. “Kom, dat treft aerdich, sei Keimpe; “ik hab hjir in knol, dy ik for fyftich inkelgounen en trije skeljen oan Abe Joutes, in boer to Aldegea, forkoft hab. Dêr scoe ’k myn feint mei hinne stjûre, mar nou kinstou him meinimme.” “Nou, sei Gosse, dat nimt my neat ôf. Mar ho den mei dizze jongfaem? Kinste ek hynsteride, Fod?” “Biste gek? sei Fod, “hwa hat my hynsteriden leard? Aste praetste fen reedriden, dat scoe hwet oars wêze. As wy yn de haeijinge wierne, en de feint brocht it hynzer wer nei de mieden ta, hab ik as famke faek efter op it gat fen it hynzer sitten en den hie ’k de earm om de mil fen de feint slein. Mar oars hab ik nea op in hynzer sitten. En dat gong den noch net fierder as oer Jaeksmefonne.” “En hwerom scoeste dat nou noch net ’ris bisiikje? sei Keimpe; “hwet der jong ynkomd is forleart sa gau net. En it bist is sa njuet as in laem; in bern kin it liede. Bifalt it net, wel nou, gean dêr ôf.” Fod, dy allehiel net eang for in dea rot wier, sei: “Nou kom oan, fyat den!” Gosse sprong op de guds; Keimpe wipte Fod der efter by him op, det se dwers to sitten kaem; en do se him hjar bûsdoek om de mil dien hie, om hjar dêroan fêst to hâlden, sei Gosse: “Wel nou, keapman” ho liket it jo nou ta? Ha je ek birou? Ik tink net, det jy ea wol sa’n gnap faem efter jo hawn habbe.” “Né, sei Keimpe, “mar hja is my to jong. Ik hab se ljeaver, as hja in seiske mannich âlder binne. Den binne se hwet bilegere. Ik bin in ljeafhabber fen antiquiteiten. Dat kealflêsk is my to flabberich. Nou, foart mar! De boer goêndei sizze. It jild krije wy wol ’ris, as hy in Hollân komt. Goereis jimme!” Dat gong do op in sukkeldrafke nei de Spyktille ta en Fod hie ’t gelokkich net forleard; hja siet op it hynzer eft se der op floerre wier. Mar sa as hja to Donia kamen, seach de guds nychheit oan in greate pod, dy yn ’t spoar laei, en spatte bisiden de wei mei sa’n ougryslike raem, det it krekt wier eft it bist út eltsoar fleane scoe. “Hwet is dat?” sei Fod forheard. “Hâld de bek, frommis! sei Gosse, “ef ik lit dy stean.” Mei ien wier it eft dy knol fûgel waerd; hy roerde nin groun mear, en net oars as in earrebarre wjukkele er mei loame slaggen yn ’e hichte. Fod fielde it stjitten fen de knol net mear, hwent hja saeiden op en del, krekt as in skip yn de holle baren fen de Spaenske sé, en soms roun it wéwetter hjar ek om de tosken as ien dy séwalgich waerd. Mar do de knol goed oan de hael wier, hie se ’er nin lêst mear fen; hwent do gong it strielrjucht as in swel foarút, sa det Gosse de linten fen syn hoedke en Fod de mûtse en skerteldoek as striewispen fen de swang efternei fleagen. En eft dit alles noch net briker nôch wier, foroare it hynzer boppe Warntille op it kraeijen fen in hoanne yn in greate bok, dy pikswart wier. Fod hie hjar noch al krankyl hâlden, mar do se dy skerpe rêchbonke en heupen fen de bok fielde; do se dy hoarnen en dy sikke seach; do se seach, det se op it rydhynzer fen de tsjoensters troch de loft fleach, en do se dat heislik bist soms holsk bletterjen hearde; ja, do bisauwe de faem, en it wier hjar om it hert eft hja boppe de lôge fen de hellepoel fleach om ’er daelk hals oer kop yn to tommeljen. Sa brânnende fen eangstme en mei koegelsfeart foart fleanende, kamen hja mei in blits tichte by de Gastmear; mar do Fod dat toerke yn ’t each krige, waerd se sa bliid as in ingel, en rôp it út: “De Gastmear, Gosse! Gosse, de Gastmear!” De faem, sloof, wist net, det men by sokke reizen net kikke ef mikke mei! De bok net links saeide as in fallende stien tichte by in rúchskerne del en dêr liet er syn efterein mei Fod ’er op stean, wylst Gosse sels op ’t foarein wer yn de loft opfleach, swaeijende mei syn roun hoedke, en it lûd útkraeijende: “Vivat Gosse Knop en syn patroan!” Fod wier sêft del komd; mar dat each fen ôfgriis, dêr se dat efterein fen in tsjoensterbok mei oanseach, is mei nin pinnen to biskriuwen; en do dat heale monster sjender each yn in libbene otter foroare, ja, do flechtte se as de wyn yn ’t doarp op. Gelokkich for hjar, det ’er just in potskip foarby de Gastmear foer, dat nei de Galamadammen moast. Dêr gong hja mei, en de potskipper brocht hjar, omdet hja in tsjinstboade wier, for in dûbelstûr oer, en lâns in binnenpaed kaem se sa noch dy selde jouns by mem oan.
Ljouwerter trekskip to Spyktille.
LJOUWERTER TREKSKIP TO SPYKTILLE.
De goede moeije kriet fen blydskip, do Fod hjar alles fortelde, en tanke God, det hja hjar ljeave doaiter nei sa folle fiten fen de bok fen Herodes noch libbend wer sjen mochte. In spekkoeke, dy se op Koldumer merke koft hie, dêr traktearre se Fod op; mei in kopke alderbêste keutelke-thé, dy hjar soan Botte, in siler op de Eastsé, hjar fen Petersborch meinomd hie. Hja pijde Fod mear klontsjes ta, as se hast mochte, en alle amerijen streake se Fod mei hjar omkearde toarre hân oer it mûtele wang, en sei: “Myn poppe! Wachtsje dy for Gosse! Dat is altiten in swicht west, en dat scil er ek wol bliuwe.” Fod bleau in fjirtjin dagen by mem út-fen-hús; dy joech hjar twa stikken linnen en in skûte baggeler mei in swarte glêdde kat ta húsrie. Do Fod wer to Wjelsryp kaem, waerd hjar gau in great nijs forteld; Jelle Pibes hie boaske! En oan hwa, tinke jimme? Ried ’ris. Oan moaije Wopk. It wier in glêdde widdou, en it wird fen hjar op ’e kreambisite oer de skiligens wier oan nin doave sein. Yn twa jounen spile Jelle it mei hjar klear, en twa moannen letter kamen se mei Ynse en Fod foar de preekstoel. Do se troud wierne, en elts mei syn wiif oan de lofter side de tsjerke útgong, sei Ynse oan Jelle: “Dat sit ’er op!” “O, dat is neat! sei Jelle, as ’t er mar net yn sit.”
Do Gosse yn in finne by Aldegea delsaeide, sei er yn him sels: “It rydt dochs noait hirder as mei in liend hynder en eine spoaren.” Dêrop gong er aenstons nei moeike ta, dy er wysmakke, det er him fen de Gastmear mei in boatsje nei Ealehúzen oersette litten hie, en fierder kuijerjende to Aldegea komd wier. Mar dêr bleau er net lang; hwent hy makke it sa fen aeijen, det se him ljeaver fen efteren as fen foaren seagen. Syn moeike hie nou al in jier mannich sa hwette omkwynd mei in ongemak yn ’e lever, mar it wier oars in froed oprjucht minske; de goedheit sels, scoe se hjar sels wol weijaen; ek miende se, det oaren krekt sa from wierne as hja sels. Dêr waerd misbrûk fen makke; hwent net allinne, det forskate skrokke migen en niften hjar op ’e bûse rounen, mar in pear drompelmaegden tôgen hjar ek wei, en de bidlers wisten wech-ende-wear, det se nin hongerich man, ef dy mar sei, det hy honger hie, foarbystjûre koe. Do Gosse dêr in pear dagen west, moeike wakker flaeid, en de krite sa hwette omsnúfd hie, krige er in doaiter fen in widdou yn it each, in lyts kreas wâldding, dy de brune eagen as fjûr yn de kop fonkelen, en sa rêd wier as wetter. Op dizze faem flamde er as in oun, en dêr se beide hjar brea mei swier bodzjen fortsjinje moasten, tocht hy, det ’er mei in Hynljipper skerteldoek en in pear keizersgounen in bulte oan to dwaen wier. Do er dêr earst mei oankaem, wisten se net hwet er woe, sa onnoazel wiernen se yn sokke smoarge dingen; mar do se bigriepen hwer it om to dwaen wier, reagen moer en doaiter beide him mei tange en luiwagen de doar út; hja smieten him syn jild en skerteldoek efternei, en bieten him ta: “Dêr, smoarge pluch! Reisgje dêrmei nei de pompierblazers to Ljouwert! Dêr hearste thús.” Gosse hie foar wyn en foar stream; hwent de moar geat him noch in pôtfol smoarch skûtelwetter op syn baitsje ta. Dat laei him heech! Hy miende det for jild alles to keap wier, en nou seach hy, det er yn de klúskes fen de earmen noch ear en deugd bankje koene, dy hjar for nin silver ef goud forkeapje wolle. Mar dêr kaem noch hwette oars by, det it net better makke. De mem fen de faem brocht dy set fen Gosse mei de waerme hân by hjar bûrwiif Roits Djorres, dy ’er de mûle wakker oer spielde, hwer ’t hja kaem, en to Aldegea praette se oer neat minder as tichthûs en giselpeal for smychten fen Molkwarren, dy yn de Lege Wâlden kamen om in jong frommis ongelokkich to meitsjen. Hy wier eigendivels yn him sels, en sei: “Ik wit wol, det ik hjir langer nin holle hiel hâlde kin; mar foar det ik reisgje scil ik dy klitse noch ’ris to fiter ha. It scil hjar hûgje, det hjir in smycht fen Molkwarren west hat.”
Gosse syn compagnon to Aldegea.
GOSSE SYN COMPAGNON TO ALDEGEA.
Der wier do just to Aldegea in frjemd keardel, inlandlooper, ik leau út de Knipe, dy ’t platte lân sa hwet ôfroun mei in merskoerke fol gearnaeide boekjes, lodderrein, bân, fiters, spjelden en sokke snypsnaren. Dy koe Gosse en frege him, eft er hânjild oan him fortsjinje koe? Hy hie dy deis nin duit woun. “Ja wol, sei Gosse, “mar den moaste Roits Djorres fen Kâldwâlde in pak bruijen bisoargje, dat hjar net licht forjitte scil.” “Top! sei de keardel, dat nim ik oan. Hwer biste hjir thús?” “By myn moeike.” “O, dy ken ik wol, sei de keardel, dat minske hat al saun jier omgammele; ik hab hjar wol drippen forkoft. It is de snoar fen Klaes Tjibbes.” “Dou witste it allegearre, sei Gosse; mar hwet scoe ús moeike dochs skele?” “Dat wit ik net, sei de keardel, en der is nin ien doctor ef prefester, dy it wit. Hja hat wol in hoedfol gounen formastere en forplastere, mar al dat túch koe hja like goed yn hjar skoech getten habbe. Hja is bitsjoend, en dat hat nimmen oars dien as Roits Djorres fen Kâldwâlde. Bigrypste my?” “Ja wol, bigryp ik dy, sei Gosse; gean dyn gong mar. Dêr lizze trije inkelgounen en in skipkeskelling for dy klear.” Dy keardel gong dadelik nei Klaes Tjibbes, in bygelovich man, en makke him wiis, det syn snoar troch Roits Djorres bitsjoend wier, en det hja noait wer genêze scoe foar det Roits hjar net seine hie. Troch forflokkinge wier se bitsjoend, troch seinjen moast hja wer onttsjoend wirde. De man leaude it sa fêst as in mûrre, en do de keardel syn snoars soan, Jan Dides, in mounler, yn ’t selde gelove brocht hie, waerden beiden sa grimmitich op Roits, det se it minske wol aenstons as in hoer fen de satan yn flarden forskoerd habbe scoenen. De oare deis gongen se ûnder hjar beiden al mei in skipke nei Kâlderwâlde, en sa gau as it tsjuster waerd (it wier yn Decimbermoanne) rinkelen se by Roits oan de doar, dy opdie en frege, hwet hja habbe woenen? Hja seinen neat, en bleauwen mar stôkstil stean, sa det Roits, dy dit spil net stoe, de bûrman rôp. Dy frege wer, hwet se woenen. “Wy wolle in piip tabak by dy drinke,” seinen se. “Wel nou, kom den yn, sei de bûrman; hwerom bliuwe jimme dêr sa yn ’t tsjuster stean?” Hja gongen yn, namen elts in lyts pypke sûnder hakke út in pypsek, stoppen kroltabak, sa fyn as jern, út smelle earnen tabaksdoaskes, dy se yn de broekssydbûsen droegen, en pypken sa oan; en do se dêr hwet tabak en bier dronken hienen, gongen se wer foart. It wier ûnderwiles noch tsjusterder wirden, en sa gau wier de bûrman net to koai ef Klaes Tjibbes rameide mei in ljedde by Roits de doar yn. It minske joech in gjalp fen skrik; mar Klaes sei: “Dou âlde divel! Bear mar sa net! Dou haste wol witten, det wy komme scoenen. Dou haste myn sister bitsjoend. Mar nou scilste ús net ontkomme.” It minske sei by God in al syn hillige ingels, det se fen nin tsjoenen ôf wiste; det se dêr wol tûzen eden op dwaen woe. Mar dat holp net. Hja griepen it sloof yn ’e earm en slypten hjar yn ’t skip; en do se to Aldegea komd wierne, brochten se hjar yn de mounle by Jan Dides, hwer se hjar twinge woenen, om it sike wiif to seinjen. Hja joegen hjar mar kar, hwet se ljeafst woe; seinje ef det se hjar yn ’t fjûr smite en ta yeske forbrânne scoenen? Dêr stie in fjûr as in kastiel to brânnen, det de lôge yn ’e skoarstien gong, en Roits tochte, det as se dêr yn moast it mar better wier to seinjen, howol hja der neat fen bigriep; en hja seinde it sike wiif, lyk as de broer en soan hjar foarseinen:In den naam des vaders, des zoons en des heiligen geestes.Do dat dien wier, krige Roits fen Klaes in slach yn ’e troanje, det hjar it fjûr út de eagen en it bloed út de noas spatte; dat bloed fong Klaes op yn in kopke; en do er dat syn sister ynjown hie, brochten se Roits wer nei Kâldwâlde.—Dat wier fynkes oerlein. Roits krige in goed pak, en Gosse lake yn ’e fûst; mar Klaes draeide for de ballen op. Dat ding kaem for it hôf to Ljouwert, en dy hearen wierne om de deaker net mak. Hja sloegen by in hôfssententie[62]Klaes Tjaerds for dizze onttsjoeninge yn in boete fen hûndert inkelgounen, oan it kantoar fen de domeinen to biteljen. Dat bern krige sa noch al in sêfte dea. Mar it dûrre wol in jier ef trije, foar det dit fonnisse slein waerd; sa lang sieten se mei dat mês yn de mage, en Gosse, dy eang waerd, det hy der as oanstoker ek yn bitritsen wirde scoe, makke dadelik, do Roits it oanbrocht hie, det hy út de reek kaem. Mar hy koe it dochs net mei de hiele hûd hirde: hwent to Warns, dêr er hinne gong, bigoun er dadelik deselde flinken wer.
Gosse hie to Warns kennis oan in greatskipper Douwe Rinkes, dy lang mei syn faer as stjûrman fearn hie. De man wier bliid, det er de soan fen in âlde kameraet noch ’ris sjen mocht. Gosse bleau in dei mannich by skipper Douwe, dy him ryk fearn hie, en nou fen de blêdden libbe. It hiele foarhús hinge fol âlde sékaerten, en op in bontferve tafel mei Hynlipper snijwirk stie in trijemêster, dy er op de lange reizen nei Eastynjen ûnder it sjongen fen de salmen fen Dathenus by eltsoar nifele hie. Bêst Dimter bier, dat men wol snije koe, dronken se jouns, en middeis krigen se in glêske swiete Spaenske wyn, as er bears ef kerntsjete snoek iten waerd. It glom yen dêr alles to mjitte; der laei nin rabanke oerdwers, en it wiif wier sa sindelik, det de flierren net allinne mei fine eastynjeske matkes bilein wierne, mar det se der sels noch meast op hoasfoetlingen oergong. Hja forkearden den dageliks ek meast yn ’t lytshûs; dêr ieten en dronken se, en hja slepten allinne yn ’t hûs, dêr it wiif faek hjar eine bêd net opmakke om nin stof to meitsjen. It wier Gosse dêr fiersto eptich en to binepen, ho opperbêst it iten en drinken ek wier, en hy foun der net oars to dwaen as de skieppen to fortsjoarjen. Men moatte witte, det Warns op in lange terp laeit, mei it fynste, koartste en pittichste gêrs, dat earne groeit. Op dat rûge tapyt, (hwent it gêrs is sa koart, det it in griene wollen tekken liket), op dat rûge tapyt weidzje de Warnser skieppen op, dy se ien for ien mei in tsjoar fêstmyrje, en net allinne forsette se faek de tsjoarprikke for elts skiep, mar siikje deis trijeris de skieppeloarten op, om ’er dong fen to meitsjen en better lân to hâlden; hwent oars forskieppet it. Dat neame se dêr loartsjen. Nou, dat die Gosse ek al út forfelinge. Hwent as er neat foel to mâlfarjen ef nin loebesstreken út to fieren, den wier er net yn syn bladeren. Dêr kaem by, det er bigoun to bimerken, det er dêr hosk wier, en do er pinfiske nei de reden, fornaem er fen in keardel fen Sondel, dy dêr boadskip hie en fen syn kinde wier, det in moeike fen de soan fen de Molkwarrer kaichman, dêr er mei nei Amsterdam west hie, mei namme Ael Idzes, al syn fiten forklapt hie. Dy keardel, Hindrik Poep neamd, wier egentlyk út it ampt Lingen fen dinne, en pielde by syn affearens ek hwet mei masterjen. It wier sa’n heale divelbander, dêr de sike ljue bykwamen, as de masters en dokters hjar net helpje koenen. Sa wier ’er do krekt in skoenmakkersfeint, Haeije Klazes, to Warns, dy rju út de heak wier, en al in dei ef acht krûden en dranken fen Hindrik Poep swolgen hie, do Gosse him mette, sûnder det de patient dêr de minste bate by foun. “Dat scil dy moeije birouwje, ef ik scil nin Gosse Knop hjitte, sei Gosse, do er hearde, hwet se fen him sein hie; “is der nin middel op, Hindrik? Dou wiste in bulte rie. Dêr is in dikketon for dy.” “Ik scil myn bêst dwaen,” sei Hindrik, wylst er de dikketon yn ’e foarbroek glide liet. De twa folgjende dagen joech er Haije in hiel lyts braekmiddelke, dêr hy deamisselik fen waerd en in bulte fen koarje moast, mar dochs net fen hoefde to braken. Do dy twa dagen om wierne, hie Haeije syn nocht fen dy dranken as spein spek, en sei: “Heare, Hindrik! Nou is ’t krekt eft my it yngewand de kiel út scil. Ho moat dat?” “Dat scil ik dy wol gau sizze, sei Hindrik; der binne for dy nin krûden woechsen. Dou biste bitsjoend fen Ael Idzes; dy hat dy lêsten op ’e hersenpanne biäzeme, doste hjar in pear skoen meatste. Der is mar ien middel op: de tsjoenster moat dy seinje, ef der moat hjar in bloedrizinge slein wirde, oars kinste nea betterje.” Dat sei er ek oan it folk en de frjeonen fen Haeije, dat meast allegearre skippers, stjûrljue en silers wierne, en it farjensfolk is meast allegearre wakkere bygelovich; de measte leauwe sels, as it wetter nachts tsjin ’e stjuwne opbrûst, det den de geasten út sé by de boech oprize, en mannich hat it der net op stean, om de hounewacht op ’e plecht to habben. De frouljue leauden it allegearre grif, en do dy it op ’e tonge hienen, fleach it as diggelfjûr troch Warns fen it Sou nei it Noardein. Sa kaem ’er den ek al gau in hiele trop by Haeije, om ’ris to sjen, ho se dy baerch waskje scoenen. Dêr kamen Tjaerd Sibles, Claes Alerts, Sible Jans, Douwe Rinkes, Jan Annes, Goit Jayes mei Tryn Claesen. Ja, dêr kaem Ruerd Durks mei syn wiif At Sibles allehiel fen Starum. Do de rie spand wier, kamen se oerien, det Sible Jans der op út scoe om Ael mei in frjeonlik wirdke en in swiet lynke dêr to heljen. It minske gong mei sûnder de minste erch, mar do se komd wier, dienen se aenstons de doar op skoattel, en Hindrik Poep die it wird. “Ael, sei er, “dou haste Haeije bitsjoend, en op steande foet haste him mar to seinjen, ef wy scille witte, hwet wy mei dy to dwaen habbe. Aste net willich wolste, den scille wy der dy wol ta twinge, al hieste alle divels út de hel ta dyn helpers.” It earm sloof, mids yn sa folle folk, dy hjar oanseagen eft se hjar opfrette woene, wier allehiel forbauwereare, en hja koe earst nin wird kikke; mar do Hindrik Poep hjar perse om to sprekken, sei se triljende, det se Haeije net seinje koe; hwent hja wist net ienders hwet seinjen wier. Dêrop sei Tjaerd Sibles: “Hindrik, dêr moatte aeijen yn kloppe wirde. Far foart mei de boel.” “Ja, mar, de donder! sei Hindrik, “ik wol nin rûzje mei de Justitie hawwe.” “Dat is nin skyt, sei Claes Alerts; “wy steane foar de breken. Far foart mar mei de commisje, siz ik dy.” Do naem Hindrik in hynsteteam, en dêr sloech en staette er Ael sa moarddedich mei, det hjar foarflechter oer de flier stâu, en de frissels losfleagen en hjar as in wylde oer ’e troanje hyngen. It earm sloof kiermde it út fen de onhjirmlike pine en eangstme, en fleach as in kat yn binaudheit tsjin doarren en finsters op, om ’er út to kommen, dêr sy hjar den wer hals oer kop fen dinne yn ’e keamer opslingeren. “Hja fordomt it, sei Sible; “hwet scille wy nou mei hjar bigjinne? Scoe it net bêst wêze, det wy dy flarde in bloedrizinge sloegen?” Mei ien bigounen se Ael wer to stompjen en to bûtsen, det it earm sloof einlik bont en blau waerd, en it bloed der oan alle kanten neiroun. It erbarmlik getsjirm fen it minske scoe in tiger it hert britsen hawwe, mar dizze boalen net; hja tichelen der mar op; hja tichelen der sa lang op, det it minske allehiel ôfboale tajoech, en gammele Haeije oansjende, Hindrik Poep neisei:In den naam des vaders, des zoons en des heiligen geestes, ik zegene u!
Mar dêr wier alles net mei ôfdien; dat mûske hie in stirt. De hearen fen ’t Fryske hôf wisten fen nin divel, fen nin tsjoensters ef tsjoenstersliken to sizzen, en skearden alles, hwet mar tsjin wet en rjucht wier, oer ien kaem; hja sieten dizze knapen as gewoane geweldeners efter de boksen, en hja leagden ’er net om! De procureur crimineel makke Ruerd Durks actie oer misdedichheit en lasterlik misbrûk fen Gods hillige namme, en ’t hôf sloech him dêrfor yn ’e boete fen hûndert inkel-gounen mei de kosten[63]. Klaes Alerts en Tjaerd Sibles, greatskippers to Warns, krigen fen it selde lekken in rokje. As de hearen fen it hôf oer de divel toft hiene as de domenijs en de Warnsers, den hienen se Ael Idzes op it heechste punt fen de Warnser terp ta yeske forbarnd, en hjar boalen noch in preemje ta jown. En mûlk hie dat noch wol sa goed for it sloof west as ûnder sa’n blaem foart to libjen. Hja bistie hiel soberkes út in lyts winkelke fen linnen, jern, lint, spjelden, nidlen, almanakken, heilingen, koeke, en sa foart hinne, en elts wier hjar noch al tagedien, om ’t se in earm silerswiddou wier. Hwent it Fryske farjensfolk ûnderhâldden de widdouwen fen de silers net. O, né! Dêr wier it Fryske bloed to edel ta! Mar hja ginden hjar de krúste penning mei de nearring fen de fictualie. Nou houdde dat yn ienen mei Ael op. Elts wie skoftich fen hjar as in trewant fen de divel. Nin mem, dy hjar mei in bern op foetten ef fiemen neiby komme doarst. Nimmen doarst yn dy eagen sjen, dy immen as slangen bitoveren, det hy stôkstil stean bleau en trille as in blêd oan de beam. Nimmen doarst ûnder dy azem komme, dy elts pest en bitovringe oanblies. Nimmen woe it minste triedke jern langer út in winkel ha, dêr de divel mei syn helske kinsten yn alle hokken en hernen nêstele, en de mingers pest en fenyn yn de ieren jeije scoe. As in ôfgriis skoudere stie earme Ael dêr fen alle minsken forlitten: nin earmesteat woe hjar opnimme; nin frjeon ef âlde boartfaem hjar tasprekke. Mei de algemiene skande en forflokkinge ôfladen, litte hja onskildich de bitterste earmoede, en de ljue, wol fier fen jinnich meilijen mei hjar to habben, groeiden yn hjar honger en ellinde as de straffe Gods oer in toverkol, dy hjar oan de divel forkoft hie. Yn sa’n steat rôp hja de dead yn, as de jinnichste, de lêste frjeon, dy hjar út sa’n domme wrâld forlosse koe en yn it ljocht fen in better oerbringe. Hy kaem einlinge as in bode Gods om syn earme fortrape doaiter op to heljen, en de tsjerkfâden lieten hjar stil by nacht bigrave oan de noardkant fen it tsjerkhôf, neist de liken, dy hjar sels to koart dien hienen.
Nei det Gosse dit masterstik útset hie, kroade er einlinge en to lêste wer nei Molkwarren ta. Syn mem wenne by de Kattepôlsbrêge yn in oeribel sindelik húske, mar dat flak mei de gevel tsjin de sydmûrre fen it hûs fen de bûrman stoe. Do er thús kaem stieken alle frouljue fen de pôle de koppen út; hwent simmers wierne alle manljue op sé, en seach men yn Molkwarren neat oars as frouljue, bern en âlde mankes, ef boekhâlders fen skippen. Hja toften det er earm en bleat werom komd hie, mar do se him sa gnap yn ’e plunjes en mei de bûsen fol jild seagen, koenen se net oars tinke as det it de suvere wierheit wier, dy er sein hie, det er negoasje op op ’e eilânnen yn wrakgoed dreaun hie, en det it him dêr skoan mei gien wier. Dêrby kroep er domenij wakker op ’e side, en snijde heech op, ho dierbar it him ûnder syn wird wier. Sneins wenne er hast yn ’e tsjerke; hy naem faek in stik iten mei yn ’e bûse, en as domenij moarns hwette lang preke, bleau er oersitten ta de kattechismuspreek. Dêrby bigoun er him yn de dagelikske wanlinge wakkere noatich en ynbânnich to hâlden, en it dûrre koart ef al de praetkes, dy fen him roun hiene, wierne dea blet en glêd forgetten; en dit to earder, omdet alle jaloerske moers, dy in doaiter oan him slite woenen, syn partij opnamen. Fen it farren hie er syn sinnen alle-hiel-end-al ôfset; ivich op dat griene séwetter om to digerjen, dat sinnige him net; boppe dat wier it him twiske stjûrboard en bakboard hwette to nau, en it rjucht dêr ek koarter-nôch nei syn sin. Sont hy mei Keimpe yn ’e kinde komd wier, hie er ek mear mei it fjûr as it wetter opkrige, en dêrom naem er fen Albert Peer, dy út de tiid rekke wier, de dûbele affearens fen bakker en smid oer. Dat gong mei in feint, dy it wirk forstoe, yn it earst noch al matich; hwent hy wier sels, sa lang it in nijke wier, altiten by de wirken. Hy brocht sels syn graen nei de mounle; hwent hy slingere oan in tou oer eltse skouder twa lippens rogge ef weet, ien foar en ien efter, en sa kuijere hy mei fjouwer lippens graen fen Molkwarren nei de Koldumer mounle ta. Mar oars, hy steunde dochs hwet to folle op de bilofte fen Keimpe, det er yn binlikheit sa folle jild krije koe as er nedich hie. Dat makke him loai; en Keimpe woe him troch krapte oan ’t snoer hâlde. En mei dat bytke, dat er joech, die er noch krekt as in angelfisker, dy, as er byt hat, it ies in bytke to bek takkelt om it fiskje noch happiger to meitsjen, ta it tasnapt, fêst sit en ophelle wirdt. Sa liet Keimpe oan Gosse, as er yn jildpine siet, in mannich dukaten wol ’ris tweintich reizen sjen foar det hy se krige. Men kinne licht bigripe, det ien as Gosse, dy mei it jild omsmiet as kjitte, út in bakkerij en smitterij net folle hunich sûge koe. Alteas it stuitte him lang net heger-nôch, en lyk as folle knapen, dy to loai en to rynsk for hjar ambacht ef hannel binne, woe Gosse nou mar boer wirde. Hja tinke: “Hwa kin net boerkje? In boer is in dom minske.” En boerkjen is krekt it fynste en slimste ambacht fen allegearre, alteas as ’er úthelle wirde scil hwet ’er ynsit. Mar ho nou oan in pleats to kommen? Dêr moast Keimpe him oan helpe, en gelokkich kaem dy mei koartens to Molkwarren.
As trije lytse byfekken by syn fabryk hie Keimpe ek negoasje bigoun yn lotterijbriefkes, yn jenever, en yn de boeken fen Brakel, d’Outrein en Smitegelt. Nou wier der in preker to Molkwarren, dy dizze trije artikels as pesten fen it lân eltse snein útskûrre, en om’t de oanhâlder wint, kamen der mear en mear to Molkwarren, dy der skoftich fen waerden. Dat stike Keimpe sa yn ’t krop, det, do er to Molkwarren kaem, syn earste wirk wier, om Gosse to bilêzen, det er dy preker syn wirden alle krêft binaem troch de laster, det er it mei in slet hâlde, dy neist him wenne. Gosse naem dat oan op condysje, det er him oan in boerepleats holp. “Dat nim ik oan, sei Keimpe, “yn ien nacht foar det de hoanne kraeid hat; aste my mar seiste honear.”
Der wenne do in smid yn Molkwarren, mei namme Sibe Doitses, dy in tachtich pounsmiet fyn greidlân hie en dêr in jinnige doaiter by; in skat, dy noch folle wirdiger wier as al syn lânnen en grounen mei eltsoar. Dêr hie Gosse in oribelen bistek yn; en nin wonder! Hja wier hwette lyts; dat wier jammer! en do Gosse ’ris mei hjar op Koldumer merke gong, seinen de fammen, dy nin feint hienen: “Dêr giet hy ommers ek mei syn sneinsfortriet hinne[64].” Oare seinen: “Dêr kuijert Gosse Knop ommers ek mei syn braskoerke.” Twa rouwe silers, dy by syn faer fearn hiene, pleagen him, do se him dêr by in kreamme metten; “is dat nou dyn slypboerd?” reauntte him de iene yn ’t ear. “Né sei syn maet sunich, dat is syn bulsek.” “Nou, hy is noch al breed, sei de oare do; “dat scil net to rom omkomme.” “Ja, jimme prate hwet, sei Gosse; mar dou wirdste mei frouljuflêsk licht bidragen; dêrom moaste der sa min pounen fen nimme aste mar kinste.” Dy lytsens dat wier den ek it jinnichste; hwent oars hapere der neat oan. Hja wier evenredich; moarns ier en jouns let altyd allyk fen sinnen. Hjar hert smolt yn hjar as se ellinde seach, en dêr troch bidraegden hjar ondogenske earmen jamk. Hja namen hjar by it hert, en den scoe se hjar lêste stûr wol weijaen, ho fyn en skrander hjar forstân oars ek wier. Hja waerd blyn slein troch it meilijen. Hja koe ek skoan onthâlde; hwent de hieleMaeghtfen Cats koe hja fen bûten. Der wier ek nin ien faem yn Molkwarren, dy heal sa moai song as hja, en hja hie oan hjar omke Jarich Eytes, in Eastynjefarjer, ienders in gouden skipkeskelling fortsjinne, omdet seHet daget uyt het Oostensa moai songen hie. Elts mocht ek allike graech oer hjar wêzen, en dy hjar for de earste reis mei hjar golle en skrandere eagen seach, dy frege oan syn bûrman: “Hwet ljeaf skepsel is dat?” “Dat is lytse Ingel fen de rike smid,” seinen se den. Mei ien wird; hja like as twa drippen wetter fen aert en oansjen op hjar beppe, dy om de religie mei hjar âlders út Frankryk fluchte wier en hjar by Harich om del litten hienen. Nei dy beppe hjitte se egenlyk ek Angelique, mar dat hie Sibe-baes by de domenij, dy hjar doopte, oanjown mei de Fryske namme fen Ingel. By dy beppe hie se soms ek wol ’ris wiken en wiken út-fen-hûze, dy hjar den lytse Franske gebetkes learde, dy se allegearre noch onthâlden hie. Gosse wier sa eang, det hja him ontkomme scoe, det er al om hjar frijde, do hja pas sauntjin jier wier. Ek rûkte er gau, det Ingel net ôfwêzich fen him wier; hwent hja hie dat gebrek mei in bulte jonge fammen gemien, det hja mear fen in losbol as in dimmen feint hâldde. Dêrom teach Gosse de stoute skoen oan en frege hy de faer om de tastimminge. “Dat rint mei jimme jierren rju út inoar,” andere baes Sibe. “Hja sauntjin en dou acht-en-tweintich! Ien fen fiif-en-tweintich paste dy better, Gosse.” “Is se hwet to jong nei jou tinken,” sei Gosse, “dat is in kwael dy mei eltse dei better wirdt.” “En den dou, sei Sibe wer, “dou sa’n greaten Rodger yn de helge en hja sa’n lyts jifferke!” “En hwet scoe dat nou?” sei Gosse wer. “Jy habbe ommers nea heard, baes, det in mûs ûnder in reak hea dea rekke is!” Nou, tsjin dizze dingen koe baes al net folle ynlizze. Mar it slimste wier in plak. “Ik hab ien kend, sei Sibe, dêr hastou, tinkt my, in bulte fen; ien fen toalf ambachten en trettjin ongelokken. Dy hie fen alles leard; rekkenjen, stjûrmanskinst, Fransk, Ingelsk, ja, lykfol hwet. Dy like it boerkjen ek moai ta. Hy troude in lyts wyfke, sa’n krûpelhin, wiste Gosse? dy altyd brodsk wier. Hja koften in lichlânske pleats fen syn âlderserf, en dêr socht er in bislach fen griene kij op, dy nearne as yn syn hersenpanne to finen wierne. Syn wiif en hy hienen de divel op it hiem sjoen; hja wierne alle dagen yn ’t fjild to gast ef krigen gasten. It hûs fol bern, en dy altyd elts mei in stik krintebôlle en tsjokke bûter yn ’e fûst; boi baes; moarns en jouns it hiele jier troch in meltser, en twa arbeiders. Folle hânnen meitsje wol licht wirk, mar it is de divel yn ’e itenspanne. Dit boerke den ek sa goe, det hy yn fiif jier sauntjintûzen goune formoezze hie, en er him gelokkich rekkene, det er mei in lyts berneskoalke noch sa hwet mei wiif en bern troch ’e tiid heukerje koe. En sa rekkenje ik, Gosse, scoe it dy ek gean. Dou boerkje? It scoe dy moai stean.” “Wel, boerkjen is dochs ek nin tsjoenen,” sei Gosse. “It kin my neat skele, sei Sibe; “mar aste hjir oars nin boadskip haste, dêr is ’t gat fen de doar. Der út mar!” Baes waerd lilts, en smiet Gosse de smittedoar efter it gat ta.
Mar Gosse hâldde oan as stourein. Mei in wike twa kaem er al wer yn ’e smitte om alderlei kakboadskippen. Hy hie ek wol ’ris heard, det domenijs meast keppelers wierne en for elts pear in nije hoed krigene. Gosse joech de domenij in nije hoed op hân, en as er it klear makke ef net, de steek wier en bleau sines. Domenij wier dadelik mei pastoarske yn ’e war om Gosse plak skjin to meitsjen en Sibe-baes to bilêzen, en howol er steech wier en rju boldere, waerd er op it lêst dochs hansommer. “Mar dat sizze ik dy, sei er Gosse; “lân hab ik, en de boereskûrre ek; dy binne ta dyn tsjinst; mar it bislach en boere-ark jow ik ’er net by. Dat fordom ik sa wyt as sûpe. Der moaste sels for riede; en hwer scoeste dat wei helje? Dou biste ommers sa earm as in swel!” “Ja mar, sei Gosse, “ik kin kraeije. Kukeleku! Kukeleku!” “Dat hear ik, sei Sibe baes; “ik leau, dou scoeste better hoanne as boer op it hiem wêze. Hwet gridzen binne dat nou wer?” Sibe baes bigoun wer to smeijen en to smûgen, en hy harke net langer nei Gosse. Mar Gosse wiste wol hwet er dreau, as er bargen foar hie. As jonge hie er altiten in bulte nocht hawn om bistelûden nei to dwaen; hy âlle as in kat; hy bâltte as in kou; hy gierde as in baerch; hy bile as in dogge; hy blettere as in skiep; hy kweake as in ein; hy keakele as in hin; hy tsjottere as in protter; hy kleppere as in earbarre; mar hy wier binammen in great master om to kraeijen as in hoanne, en dat koe him nou to pas komme. Dêrom wier er forskate moarnen foar dei en foar dage yn ’t fjild west om dy âlde kinst fen syn bernejierren wer oan to learen, en hy brocht it gau sa fier, det as er twaris kraeid hie, de hoannen fen al de acht pôlen fen Molkwarren him biskeid dienen.
Yn Molkwarren stienen de huzen krekt eft se der delreind wierne. Do de Friezen noch frij wierne, sette elts syn hûs op dat plak en nei dy kant ta, dêr de holle him opjoech. Dat kinne men ek noch sjen op Merken, to Katwyk, to Hynljippen en op oare pleatsen, dêr de huzen noch stean sa as se alderearst set binne. Sa lang as ’er romte wier, koe dat; mar do ’er mear minsken kamen bouden se it plak sa fol as in aei, en do waerd it forlegen spil. To Molkwarren wier it sa fier komd, det hja de deade liken net op de skouders, mar ûnder de earmen nei it tsjerkhôf droegen; oars koenen se yn al dy hernen en gatten net koarternôch krieme. Sa scoe Gosse ’ris op in moarntiid om healwei saunen oer de Kattepôlesbrêge nei de Eesterich gean, do er by de Rintke-brêge stilhâlden waerd. Hy seach om, en it wier in bigangel! De bigangel fen Sibe-baes mei al syn folk der efter! Do de frouljue kamen, loerde er ’ris ûnder de reinkleden op, en sjochste wol! de earste wier pastoarske, dy hie de foargong, en de twade nimmen oars as syn lytse Ingel, dy earmhertich kriet. Gosse liet de smite foarbygean, mar hy naem ’er sines fen. “Hwa wit, sei er yn him sels, “hwa wit, as ik Ingel krij, det ik mei koartens it kaptael fen de rike smid der net op ta krij!” Dit makke him noch happiger, en hy klampe Keimpe, sa gau er yn Molkwarren kaem, dadelik oan om reau en bislach for syn nije boerepleats. “Nou, lyk as ’t sein is, sei Keimpe; astou dy preker preker ôfmakkeste, den scil ik dy oan in skoan reau bisten helpe cum annexis mei alles, hwet by in boerespil heart. Ja, ik scil dy de ûleboerden op ’e skûrre sette, al is ’t moarn de dei, en noch wol foar ’t kraeijen fen de hoanne.” “Dou mochtste hwet! sei Gosse; “hwer scoeste it sa gau weiskoerre?” “Dat rekket dy net, sei Keimpe, “mar as ik it net doch, hawar, den jow ik dy dyn rispis wer.” “Ja, dat seiste wol, sei Gosse, “mar aste it forlearste, dieste it dochs net.” Keimpe seach nou, det Gosse net mear yn syn macht leaude, en dat wier dochs nedich as er him allehiel oan him oerjaen scoe. Om nou dat gelove, dat fêst fortrouwen yn Gosse to hammerjen, sei Keimpe: “Ik wit rie. Dêr, lyk aste sjuchste, is dyn rispis; dat slút ik yn dizze brief, en ik lak him ticht.” En do er him ticht lakt hie, sei er: “Gean nou mei my nei baes Sibe ta.” Hja gongen, en Keimpe joech oan de baes it rispis yn de lakte brief. “Ik hab dizze jongkeardel, sei er, bilove om him moarn foar it hoannegekraei yn in reau bisten en boere-ark to setten; dêr is in sletten brief mei in oblegaesje fen tsjientûzen goune der yn. Biwarje dy, en jow him my wer as ik it dwaen. Dwaen ik it net, smyt him den mar frij yn ’t fjûr, en nou kom mei nei jou pleats.” Sibe-baes sleat de brief yn in pultrom, en jouns twiske ljocht en tsjuster kamen se mei hjar trijen yn in idel boerehûs mei bûthûs en skûrre, dêr neat yn wier as hwette spinreach. Op it hiem groeide alles yn it wyld; de appelbeammen wierne net snoeid, en út it lange gêrs koe men hast net stappe, sa raeijich wier it. De boer wier der foar in jier útstoarn, en sont hie baes de pleats by stikken forhierd. Hwent it wier hwette ongeryflik, omdet ’er nin opfeart nei de huzinge roun. Hja wiernen pas yn dat holle idele hûs ef Keimpe tyspele hwette mei syn fingers en bromde wiles ek hwette yn him sels, en eltse reis, det der hjar hwet om de earen wyndere, riisde der in stik húsrie út de groun. Sa kamen der earst in tweintich aden; do in tsjerne; do in tine; do in tsjiistsjettel; do in brokaed mei in tsjiisperse; en sa wier der op it lêst neat yn in boerkerije to bitinsen, dat net krekt as in bûrle op in stjonksleat út de groun opsetten kaem. Ik tink, det ’er eltse fiif minuten in stik fen it boere-ark opkaem, en sa wier it al hynstemiddei wirden, do er in klok mei weauwjende skippen, dy op toalf ûre stie, by it bedskutting opskoude. “Nou it bislach, sei Keimpe; “mannen folgje my nei de finne!” It wier wol nacht, mar de moanne skynde prûs ûnder in trop bleke stjerren, dêr fen tiid ta tiid in swerk fen wite wolken oer hinne skau. Baes Sibe wist net hwet er sjoen hie; hy wier stom fen forbazinge, en folge sûnder in wird to kikjen ef to mikjen nei de finne, dy leech stie. Mar do er dêr op it getipel en gegons fen Keimpe nei eltsoar tritich reabonte meltskij mei in swarte trinterbolle út de gêrzen oprizen seach, dy aenstons mei hjar lange blaeijers yn ’t gêrs omskearden; ja, do bigoun baes twivelriedich to wirden, eft hy net mei syn collega út de helske smitte to dwaen hie. “Nou is ’er sa fier alles, as ik better net wit,” sei Keimpe; allinne it byld fen de minske is der noch net. “Minsken? sei Sibe-baes, dy oan tritich minsken ef oan tritich iters tofte; “Minsken? Minsken en fretters genôch! Nin minsken mear. Den ljeaver bargen. Dy kinne men yette slachtsje en ite.” “Nou krekt, sei Keimpe, “ik siz net fen minsken, mar it byld fen de minske, en hwa komt dy eare ta as de baerch, dy nei siel en licham al heal minske is. Dêrom is de baerch ek oeral de kameraet fen de minsken. Dêr minsken op de wrâld wenje, dêr binne ek bargen. De hounen mankearje noch wol ’ris; mar de baerch noait.” Hja gongen wer nei it lytse bûthûs, dêr it rju tsjuster wier; mar op it gegons en getipel fen Keimpe hearden se it gnoarjen fen in partij bargen, en do it ljocht fen de moanne troch in kier fen de bûthûsdoar yn ’t bargehok foel, seagen se seis glêdde sûgen neist eltsoar lizzen to hymjen. Keimpe sette de amer ûnder de saed; hy pompte, en der kaem neat út as sûpe, dêr hy de bargen mei boarnde. Hy tipele en gonze foar it lêst noch ’ris, en in keppel gies wraggelen mei tsjokke gatten troch de skûrrereed; mar foar ’t al dy gjizzen mei hjar garren klearspile waerden, wier der sa folle tiid forroun, det de dage yn oantochte kaem. De kimen waerden min ef mear blank, do Keimpe oan baes Sibe frege: “Is der ek lek ef brek oan hûs ef skûrre?” “Ja, sei baes, de ûleboerden binne okkerdeis mei de noardweste stoarm der ôfwaeid.” “Kukeleku!” kraeide Gosse do. Keimpe glimke ’ris, en sei: “Ja mar, feint, dat hâldt net; dou biste nin hoanne.” “Kukeleku?” kraeide Gosse noch ’ris, en as in blits kraeiden alle hoannen fen de acht pôllen fen Molkwarren, Kukeleku! det it fier oer de stille mieden hinne klonk. Sa as Keimpe dat gesjong fen de dage út it easten hearde, bisauwe hy for de earste kear fen syn libben. Bidragen, ta skande makke fen syn eine learling, waerd er woedend fen skamte en spyt. It brûs stie him in hânbré op ’e mûle. Hy krige in kop as in bolle. Hy tynde út oan alle kanten as in sjipbûrle, dy in bern út in piip bliest, en do de nochteren dage hjar earste blike striel op syn eansicht smiet, boarstte er ek as in bûrl mei in plof en in ôfgrysliken stank út inoar, det er as in tichte stourein fen hunichdau yn ’e loft opgong.
“Dat is my to mâl! sei Sibe-baes; dat is klinkkleare divelerij! Dat is iselik! Fij, man!” Mar Gosse kraeide fictorie, kukeleku! en tachtich hoannen fen de acht pôlen fen Molkwarren kraeiden him efternei, Kukeleku! “Dou kraeiste al fictorie, sei baes, “en ik trilje as in blêd oan in beam, sa ontdien bin ik. Mar hwet scoe yn dat brief fen dy snaek skûlje? Ik wol it nin eagenblik langer yn myn pultrom ha; oars fljucht myn hûs en smitte mei Ingel en de hiele santepetyk noch yn ’e loft.” Hja mei in blits nei hûs, en do Gosse de brief opskoerd en sjoen hie, det er syn eine rispis yn stike, smiet er it ding dadelik op it fjûr.
Gosse liet dêrmei by in âlde sister fen syn mem in fyn linnen doek oan de rânnen bisije mei sidene beammen en blommen, en dêr midden yn de wirden:Fryske trou oan de alderljeafste.Dêr biknoopte er tsjien gloednije dikketonnen yn, en do er op in jountiid by it slûge ljocht fen in smidslampe by Ingel yn it lytshûs siet, sei er:
“Wotte sa wotte?Dêr haste de knotte.Wotte it net dwaen,Kinst’ de knotte werjaen.