DE JONKERBOER,

DE JONKERBOER,EF KRYSTTIID EN SINT STEFFEN YN ALD FRYSLAN,fen Dr. EELTSJE HALBERTSMA.FOARWIRD.Ik hab my by it opstellen fen dit stik altyd sels de plicht oplein om sa to skriuwen, det men der net fen sizze kin, men kin taeste en fiele det it leugens binne. Jinwirch skriuwt men sa net, en men steurt yen net oan onwierskynlikheden, en dat kin ik net lije. “Yn de fabel sels moat de wierheit hearskje,” seit in Franskman. De twa forteltsjes fen masterTsjerkbinne by de wierheit troch, mar dat is mar om de bern to formeitsjen: dy binne fen in âld Dútske beam plôke, dy by de HearenGrimmyn it hôf stiet. Al it oare wirk is út myn eigen holle foartkomd, en ik biëagje neat mei myn skriuwen, as om myn Fryske lânsljue in noflike pear ûren to bisoargjen.Nim it for ljeaf: it is fen in griis man, dy de wrâld yn it koart forlitte moat.Grou, 28 Maeije 1856.E. H.DE JONKERBOER.Das leben ist im grunde so fatal ernsthaft, dass es ohne diese verbindung des pathetischen mit dem comischen nicht zu ertragen wäre.Heine.Yn it bigjin fen sechstjinhûndert wier to Frentsjer in jong hear oan de studie; it wier de Jonker H. Net in heel wyld studint wier it, mar in feardich, fluch, krigel hear. De âlde Grytman H. fen ien fen de Dongeradielen, dat syn heit wier, woe him yn de rjuchten opliede, mar dat getiis yn dy âlde wetten stoe him net oan, en hy joech him oan de âlde Romeinske en Grykske skriuwers en dichters oer, sadet syn heit wol ris sei: “Jonge! ik leau det Plutarchus dyn bibel en Horatius dyn testamint is; en dat moasten eigentlik de instituten en de pandecten wêze. Jonge! dou moaste dy op de rjuchten lizze; mar de rjuchten laeine op de Jonker, en hy die der net oan. Dêrom roun it iene jier yn it oare, sadet er al fjouwerentweintich jier âld waerd, foar det ’er om in promotie tocht waerd; en howol det de Jonker in skrander brein yn de holle hie, wier de twang fen it stêdlibben jimmer in skrik for him west, en hie it de âlde hear folle wirk koste om him oan de studie to krijen. De Jonker hie in neef oan de studie, dy to Langwaer wenne; dy Jonker wier fen in oar aerd; dy siet it adelik bloed jimmerwei yn ’t boarst; lykwol wierne it greate spitsen. Do de krystfakantie bigoun, teach de Jonker H. mei nei Langwaer ta, en den scoe de feint him foar krysttiid mei in hynzer werom helje nei Dongeradiel op it Slot, omdet de âlde Grytman ljeafst yn de krystdagen syn bern en goede frjeonen by him hie op it Slot.Mar kwalik wierne de studinten to Langwaer, do bigoun it to friezen, det it knipte. Dêr wier it in fleurich libben: wyn en lekker iten gjin gebrek; der wier ek in freule Juliane..... út-fen-hûs, dy ’er goed útseach en tige ryk wier, dy moai song en moai dounse. Dêr setten hja de Jonker altyd neist, en hy wier hoflik en tsjinstich genôch jin de jiffer; mar hja bihanle de tsjinstboaden to hounsk nei syn sin, en as er in boer yn de keamer kaem, den wipke se hjar noaske sa heech, en as de man mei de hoed oan de flier ta bûgde en niigde, den seach hja hwet skean oer ’t skouder en sei gjin wird. Mar do in dei foar krysttiid de feint fen de Jonker H. op redens út Dongeradiel kaem, om him ôf to heljen, bidoar se it alheel en al mei him: hwent do de feint, Christiaan, yn de keamer kaem en him sljucht wei Jonker Hobbe neamde, do sei se: “dat vind ik impertinent om zijn heer en meester bij de naam te noemen.” “En dêr is by my gjin kwea yn; dy namme is in âlde Fryske namme, sa bin ik doopt, en dêr bin ik greatsk op, omdet myn foarâlders him ek dragen hawwe,” sei de Jonker do sa hwet op in snauske wize; de jiffer sloech de eagen del en wier forslein.De Jonker wier bliid det de feint komd wier, omdet it mei syn Omke en him dochs ek net beare woe. Dy sinnen rounen al to fier út eltsoarren, binammen do dy hear him de portretten fen syn foarâlders mei folle earnst bisjen liet, en him forhelle, det er dy for gjin fjouwer boerepleatsen misse woe. Do bigoun de Jonker to laeitsjen en sei: “en ik joech gjin hûndert goune for dy hele boel: hwent de kinst ’er fen is neat wirdich; dêr kin ik fen prate; ik skilderje ek, mar as efter op dy skilderijen in koarte libbensbiskriuwing fen al dy ljue stoe, en it wierne allegearre greate helden west, dy it lân út de need holpen, ef deugdsomme reginten ef oare brave ljue, den scoe ik ’er de hoed for lichte; mar boerestrûpers en hazzejaggers dwaen ik it net for, al is hjar adel sa âld as Rome.”—“Dou sprekste in nuvere tael, sei de Omke do; “dou biste de namme fen Jonker net wirdich, astou der nin mear priis op stelste.”—Dêr stel ik greater priis op, Oom, as jy miene, leau ik,” wier it antwird; “mar dêr sit in hege forplichting oan, dy folle Jonkers net rekkenje, en dat is dizze: det wy ús as in edelman gedrage moatte, wolle wy ontsach hawwe; wy moatte troch wysheit, biskaving, en as it to pas komt mei de wapens útwize, det wy boppe in oar steane, en oars binne wy ek al net mear as in oar minske.”—“Wel, dat kin in boer ek,” sei de Omke.—“Den is hy ek in edelman, sei de Jonker[67]; en der scil yet in tiid komme, det it jild en it forstân de wrâld regearje scille en de adel weisinkt.”—“Nou siz ik neat mear,” sei de Omke, en hy hie wirk om syn lilkens to forbiten, en mompele ienige flokwirden, dy ôfbritsen waerden troch syn soan, de oare studint, dy de treppen op roun en lûd bigoun to sjongen de âlde studintesang:Mihi est propositum in taberna, mori, etc.Hy sloech him op it skouder en sei: “nou is dyn feint klear, Neef; ik woe graech detste bleauste, mar dyn âlde wachtet dy joun thús en it is in greate reed. Mar foar detste foart tsjochste, moat ik dy efkes to wirden; kom! gean hjir yn dit keammerke. Ho tinkste oer ús nicht Juliane? dy wirdt dy talein, Neef; ik leau det dyn âlde hear dy oars net yn de winter reisgje litten hie, hwent hy sit ek hwet allinne dêr op dat Slot; ik wit ek det ’er forskate brieven oer en wer skreaun binne, en dat kin nearne oars oer wêze as dêr oer; ho tinkste’ der oer, Neef? siz dyn sin rjucht út.”“Ja, Neef, wier it antwird, “ik haw dat spil allegearre goed trochnoaze; de âlde hat my net rjuchtwei alles sein, mar hy hat it minske prize op in danigen wize; hy hat hjar jild net neamd, mar hjar deugden en hjar seden en ho edel det se opfied wier, en mear yette wist ik troch Christiaan; hwent dy ontgiet nin mûs op it Slot, al komt er ek troch it goatsgat. Mar as men in rôt op in side spek bynt, den wol it beest der net yn bite; sa giet it ek mei my, Neef. Sjuch, ik bin lyk as dou in edelman; wy studearje beide yn de rjuchten, dou wiste it is myn sin net; lykwol dêr ik for útgien bin, scil ik for thús komme, en ik scil dalik as ik wer to Frentsjer kom promoveare. As ik den myn âlders sin dwaen, den kin ik earst jier en dei yn de stêd omstappe yn moaije klean, om einlinge yn in ampt to kommen, en den krij ik jild, mar den sit ik ek yn in twangstoel, en dat past my net, Neef. Hoarris, myn âlde oarreheit, hat my in pleats tamakke, dêr bin ik skepper en skriuwer oer; dêr kin ik mei dwaen hwet ik wol. As ik gelegenheit haw, wol ik dêr noch ris hinne: hwent ik haw der sont myn bernejierren net wêst, en stiet it my dêr den oan, den wird ik dêr boer op. En as ik den in wiif siikje, den wol ik ien siikje, dêr ik in boerinne fen meitsje kin: sa tink ik ’er oer, Neef!”—“Ja, hwer fynste sa’n wiif, en hwet scil Oom sizze? dy springt út syn fel; en dou biste sa’n man fen âlde letteren en geskiedenis; dat liket nuver, Neef!”—“Hwer ik sa’n wiif fine scil, dat wit ik net; ik bin der net hastich mei; en hwet myn âlders sizze, dêr steur ik my yn dit gefal net oan; ik moat myn libben lang omgean mei it wiif dat ik nim; taest ik den forkeard, den haw ik nin minske de skild to jaen as my sels; en folge ik de rie fen âlders ef frjeonen, den scoe ik dy altomets yette yn hjar grêf forflokke moatte. En hwetst’ my seiste fen sucht for de letterkinde en myn skilderjen: as ik dat net hie en bihâlde koe, den woe ik net op it lân wenje, mar ik gong yn in stêd, dêr de measte drokte wier, om it liddige fen myn geest oan to follen. Forarbeidzje scil ik my ek net, dat docht gjin need. Mar ik wol sa folle dwaen, det ik myn iten fortarre en swiet sliepe kin.” De neef lake om dat plan en tochte, dou mienst’ it dochs net. “Nou, Neef, sei de Jonker, “hastou sin oan Freule Juliane, ik stean hjar oan dy ôf; my past hja net; ik scil it dy ôf- noch oanriede, mar sjen út dyn eigen eagen. Mar wy moatte ôfbrekke; as wy to Frentsjer komme, kinne wy der wer oer prate.—“ “Mar wy skiede net as Heidens en Turken, Neef: hawar, dêr is yet in folle bokael; kom, klink oan: vivat Academia, Neef!”—“Vivant Professores!” wier it antwird en do fûsken se yet ris hertlik.Nei dit hertlik ôfskied fen syn Neef, dat hwet koelder wier tsjin de âlde hear, en neidet er de oare Jiffers de hân drukt hie, makke hy in djippe earbiedige bûging tsjin de Jiffer Juliane en boun him de redens ûnder. Christiaan, de feint, wier de wynbrekker, dat wol nedich wier, hwent it waeide út it easten, det it rikke en gûlde, en it frear, det it knipte. Do se ris stil stiene om út to pûsten yn de lijte fen in wettermounle, do sei Christiaan: “dat scil nou wille hjitte, Jonker, mar ik neam it onnocht.”—“Ja, sei de Jonker, “mar de nocht komt tonei; noait sit it nofliker as nei sa’n reis by in moai fjûr; hiene wy mar in brânnend krystblok foar de noas.”—“Dat scille wy wol fine,” wier it antwird fen Christiaan, en dêr gong it wer hinne. Einlinge kamen se by it droege gat fen ’e Snitser mar, dêr stie in tinte en dêr stiene twa fammen, de iene boun de iene reed wer oan, en de oare stie oerein; mar do dy iene oerein kaem, do kaem der in gestalte foar syn eagen sa as de Jonker noait sjoen hie; hy wier der forbluft fen. “Ongemak hawn mei de redens?”—Ja, Mynhear, it haklear wier boarst en nou hat dy âld man my holpen mei in ein tou; mar wy ride nei Terherne.” Neidet se in wipperke yn de tinte opnomd hiene, rieden se mei hjar fjouweren nei de Brette Poask; sa waerd dat herberchje yn de wanling neamd; dêr hong oars in boerd út, dêr stie op: “As ik het wel heb onthouden, is dit de hoek van Zevenwouden.” Hjir leine de fammen hjar redens del en seine: “Wy komme dalik werom, Bokke,” dat wier de hospes. “Bêst, ljeave diveltsjes!” wier it antwird, fen de kastelein. “Neame jy sokke moaije fammen sa, man? frege de Jonker oan de hospes. “Ja, Mynhear, wier it antwird, “dy forliede de wiiste manljue; sokke eagen en sa ’n wêzen dêr is nin mannehert tsjin opwoechsen; ik bin in oarlochsbonke; ik haw saun jier op it oarlochskip west; de koegels hawwe my om de kop flein; it brein fen myn bêste maet siet my op ’e klean, do it karwei birêdden wier; ik wier bang for divel noch dead; mar ik kaem thús, en sa ’n lyts wyfke seach my goed oan, en do wier ik in gefangen man; sa kin it jo yet ek gean, Mynhear!”“It Droege Gat” yn ’e Snitser Mar.“IT DROEGE GAT” YN ’E SNITSER MAR.De jonker glimlake en tocht net, det Bokke do yette sa ’n wiersizzer wier. De frjeonen easkene waerm bier en dêr diene se hwet brandewyn en sjerp by, en forkwikten hjar by in moai fjûr, en de kastelein brocht yet al mear oan fen dat swarte hout. “Hwet hout ha jy dêr?” sei de Jonker. “Dat is kienhout, sei de kastelein, “dat helje wy ûnder út de Gongrypster poel; dat is der alear woechsen; do moat it wetter gâns leger west hawwe as nou, hwent it sit seis, saun foet ûnder it wetter; dêr skynt it woechsen to wêzen, do dat dêr alear bosk wier; dêrom neame se dizze hoeke ek de Legewâlden, dêr dit de úthoeke fen is, lyk as op myn boerd to lêzen stiet.”—“Mar hwerom neame se jou hûs de Brette Poask?” sei de Jonker. “St! sei de kastelein, “dat is in skeldnamme for Terhernsters; ik woe net graech det myn wiif it ienris hearde, hwent den komme hjar dalik de stikels oerein.”—Do kaem der in earm âld wiif to biddeljen, dy joech er in tsjok stik brea mei in pear droege hearringen. “Hawar, sei de man; “dêr haste in stik brea mei Ropsylster spek (omdet dy folle by Roptasyl út sé oankomme); as in boer dy nou in hânfetfol sûpe jowt, den hast’ in mieltiid.”—“Och”, sei de Jonker, “hwet sjocht dat minske der aeklich út; hawar, jaen hjar in pear dûbeltjes, Christiaan.”—“Ja, Jonker,” sei de kastelein, “dy is fen de finne op de yester komd; dy haw ik foar jierren kend, dat hja yn ’t side en brat roun, en nou is se in stokdweil, lyk as jy sjenne, dy men wol yn ’e kersebeam sette koe mei in dea kat om de hals for in sjamme. Dy hat lange jierren by in âld ryk fiskael wenne to Snits as byslieperske ef matras, ho neame se sokke klitsen hast ek; dy âlde hear waerd sa swier en onbihelprich, det se him de foetten waskje, teanplúzje en neilknippe moast; koartom, hja heinde en fierde de man as in kreamwiif en tearde mei him om as in lyts bern; en do de man de toffels útteach, do makke er hjar yet al gâns in knoarre jild, mar do troude hja noch wer in jongkeardel en dy koft in heal trekskip for hjar jild; dat libbe der plezierich hinne, mar do de boel op wier, gong de skipper nei Eastynje en liet hjar sitte, en nou rint se to skoaijen. Hie se oppast, den hie se in kaptael hawn as in boargemaster, dat siz ik jo, Jonker.”De Jonker sei: “mar dy frouljue, kastelein, dy hjir niis de redens dellein hawwe, hwer binne dy fen dinne, Bokke?” “Dy binne fen de Wieren hjir oer de mar wei: dat binne boere huzen, dy hearre leau ik ûnder Tersoal: dy lizze dêr oan sa’n poeltsje, dat hjit de Brekken, Jonker.“Dat iene is de faem fen de boer en de oare is in foardochter fen de boer, dy hat hjar mem yn de kream forlern, en nou wennet hjar twade mem, dy hjar to boarst hawn hat en opfokke oan hjar fjirde jier ta, hjir to Terherne; dy hjit se yette altyd mem, en hja binne mâl om eltsoarren: dêr is hja wis.”—“Dat is in moai jongfaem,” sei de Jonker. “Clare! rôp de kastelein, “sa’n moai, edel en ljeaf jongfaem, is der yn de hele legea-en en yn de hele lege wâlden net, en dêr is oars soarte, Jonker, dat siz ik jo. Hja hat mar ien gebrek, as it dat is.”—“En dat is?” frege de Jonker.—“En dat is, wier it antwird, “det se gjin earmoede sjen kin. It is forline jier bard, det ’er in earm skoaijerswiif mei in lyts bern op ’e rêch op bleate foetten by hjar foar de doar kaem, en om do it minske gau to helpen, sa teach se hjar eigen hoazzen út en joech se oan it wyfke. En hja hat ek mear leard as rjucht hinne. Der wennet in wiis skoalmaster to Tersoal, dy hie nocht oan hjar en dy hat hjar alles leard hwet er wiste.Dêr kaem it wiif fen de kastelein op ta, dy sei: “Jy moatte him net telle, Mynhear; hy is in frouljuesgek: as er mar in doek sjucht, den is er al oerstjûr, al sjucht er it frouminske yet net ienris.”—“Né, ik bin der net gek om, hwent dy gek om in frouminske wirdt, dy hoeft net efter de tralies set to wirden, mar dy moat mar oan in kwea wiif fêstboun wirde en den is er gau wer wiis; mar ik bin, lyk as alle manljue, krekt as in eintsje klapkoarde, dat him om in finger wine lit troch in wiif, ef dêr hja in swipesnoer fen meitsje, al nei det it bihânle wirdt. Mar Clare, dêr wol ik gjin kwea fen hearre, wiif! mar jimme kinne noait lije, det men in oar frouminske moai hjit ef ljeaf. Mar dêr komme hja al oan.”Do de fammen oer de flier kamen, stoe de Jonker op en niigde en seach Clare frjeonlik oan; en hja sloech hjar moaije blauwe eagen del. “Fammen, sei er, “jimme binne fen de Wieren, wennet dêr dy âlde Piter Doeckes net?”—“Ja dat is ús neiste bûrman, Mynhear! hawwe jy dêr kinde oan, Mynhear?—“Ja, sa hwet, myn faem; mar gean sitten, fammen; ik scil jimme in swiet sûpke jaen; jy hawwe wol hwet, kastelein, net?”—“Dat scoe ik tinke, Jonker. Ik haw gûd, dêr de soldaten fen bidde en preekje, dêr de domenijs troch ten oarloch farre en de skroarren fen op ’e kop steane; en dy nin sin hawwe oan frouljue ef dy ’er to hjit op binne, ik kin se allegearre helpe. Dy to folle bier ef drank hawn hawwe, dy stjûr ik nei de pomp ta, en dy jow ik tonei de rie om de drank ljeaver yn de skoen to jietten; mar ik scil de fammen hwet Rosolis jaen.”De Jonker siet hwet stil en do sei er tsjin syn feint: “Hoarris, Christiaan, dou nimste hwet iten by dizze man, en den rydstou allinne nei hûs ta; de reis wirdt my to biswierlik; ik ryd mei dizze fammen nei de Wieren ta; dêr wol ik krysttiid hâlde by Piter-om en Joukje-moi, dêr bin ik thús.” Clare krige in kleur en hearde nuver op, det de Jonker dêr thús wier. De Jonker scoe in skelling for it gelach bitelje; mar by fortaest smiet hy in gouden rider op ’e tafel. “Hou, sei de feint, “sa kin it net, Jonker: dy gave is to great.”—“Dat is ek sa”, sei de Jonker; “mar it is in gelok for dy, detste net to Dokkum biste.”—“Hwerom?” sei de kastelein. “Dat kin hy jo straks wol forhelje, as wy foart binne”, wier it antwird. De Jonker en de fammen stieken oer de marshoarne en pûstten ’ris út by de Tersoalstersyl, en do sei Clare: “jy ride in goede gons, Jonker; dat is men fen sokke ljue oars sa net wend.”—“Ei faem, sei de Jonker, “ik bin ek al op in doarp greatbrocht. Jy swaeije ek sa net as in hopen fen dy knapskrinkels; jy steane ek feardich genôch op de redens, faem.”“Ja, sei se, “wy lege-aensters leare it riden al jong, mar ik wol myn bêst net dwaen, dat is minskeslopen;” en sa pratende wei kamen se op ’e Wieren, en do sei de Jonker: “ik kom by jimme to jounpraten, faem.”—“Bêst, sei Clare, “dwaen dat mar, Jonker; jy scille by dy âlde ljue gau jins nocht hawwe; ús heit wol graech in prater hawwe, en by ús is folle oanrin mei de krystdagen. Dêr wenje de âlde ljue, Jonker,” en do wiisde hja him it hûs.De âlde boer siet yn de hirdsherne de beantsjes út to pûljen, dy ’t er de simmers boud hie, en it âld wiif siet to slûgjen by de spinwiele. Do de Jonker him bikend makke, wier de âlde boer wakker forhûge; hy makke syn âld wiif wekker; dy wier hwet staf en hirdhearrich. “Sliepste?” rôp er. “Né, sei se, “mar dy âld spinwiele dy kriget raenjen, dy bigjint stil to stean.” “Toe, de lânhearre is hjir.”—“De âlde is ommers dea.” “Nou ja, mar de Jongehear is it ommers nou, it bernsbern.”—“Hwa? Hobbe?”—“Ja, dêr sit er.”—“Ja waerliken, biste dêr, jonge, hwet bin ik bliid.” Hja naem syn rjochterhân mei beide hânnen beet en patte der op om; hja sette de bril op. “Ik moat him ek ’ris yn ’e troanje sjen; ja waerliken, sei se, “hy liket op ús âlde lânhearre, dy hjir den kaem to fiskjen; ja, dêr haw jy hjir noch mei west. Ja, do wier ’t noch mar in jonkje, sa ’n poarre fen in jier ef tsjien; nou ik bin bliid detste hjir biste, jonge.”—“Dou drukkeste de Jonker lyk eft it dyn eigen soan is.”—“Nou, dat is er hjoed ek”, sei it âlde wyfke; “hy scil it net minder hawwe as myn bern,” en hja roun de spinnewiele om, en helle gau in kjessen, dat se him op ’e stoel smiet, en do krige er bêste pankoeken mei krinten der yn.” “Hie ’k nou mar hwet to drinken,” sei de boer; “ik hie in fetsje klúnbier op ’e krysttiid krige en dat is bifêrzen yn de skûrre. Ik haw yette hwet wyn yn in kiste; dy is wol fiifentweintich jier âld; dy scil wol bidoarn wêze; dy hat jou oarreheit hjir yet bisoargje litten; dy scoene se by it fiskjen opdrinke, mar dêr is noait fen komd; hy hat my de kaei jown. Dêr sit ek in brief yn, dy scil ik jo jaen, hwent ik moast him oan gjin minske oars jaen as oan jo; en as ik brân yn myn hûs krige, moast ik ’er de kiste earst útslepe. Dêr sit wis hwet yn, dat gâns wirdich wier; en dêrom stiet er dêr yette op it selde plak ûnder dat âld bedsteed.”De Jonker wier nijsgjirrich hwet der yn siet; hy tochte det hy him in pots spile hie, dêr de âld man fol fen siet, lyk as by folle âlde Friezen.Do hja dy kiste iepen makkene, stie der in fak yn, dêr in dozyn flessen fine wyn op stiene, mar yn in hoeke laei in greate jildpong, en dêr founen se yn learen pûdtsjes tûzen gouden dukaten mei in frjeonlik briefke yn it latyn oan syn bernsbern, hwerom hy him dit skonk for de moaije pots, dy er him by ’t fiskjen spile. De Jonker bigoun to laeitsjen, mar de âld boer waerd sa kel, det de man kwalik op syn skonken stean koe: hwent de wrâld wier by him ek Gods wirk, mar it jild wier de God, dy him rejearre. “’t Is in gelok, sei de man, “det ik dat net witten haw, oars hie ik nachts gjin each ticht lûke kind.”—“Hiene jy den de kweade yn hûs, Piter-om?”—“Né, wier it antwird, “mar syn dommekracht, Mynhear; hwent dêr kin men bergen mei forsette en keuninkriken omkeare; is ’t net wier, Jonker? Mar wy binne sa folle jild yn hûs net wend.”—“’t Wier ek nuver for de âld man, om dêr sa folle jild yn to triuwen.”—“Ja mar, Jonker, wy libben as âlders en bern mei elkoarren; it hat der ek mar fiif jier yn stien; do hat de âlde hear ôfskied fen my nomd, en do sei er yette: ik wird minder en ik kom jo licht net wer to sjen, en as wy oan de oare kant elkoarren wer mette, den kin it bislaen, det ik boer wird en jy lânhearre, Piter-om.”—“Dêr hawwe jy it net nei makke, lânhearre, sei ik do, en do koene wy beide ek net mear sizze; en do hat er ús forlitten en is in jier twa tonei stoarn. Mar scoe dy wyn yette goed wêze, Jonker? hwent dy is wol fiifentweintich jier âld.” Do sei de Jonker: “witte jy net Piter-om, det jonge frouljue better binne as âlde? “Ja, sei Piter-om, dat wit ik by ûnderfining.” “Witte jy net det âlde wyn better is as jonge?” “Né,” sei de boer.—“Nou, sei de Jonker, “set der mar ris tsjien flessen út, dêr scille wy krysttiid mei hâlde, âlde hear.”—“Den mei Sint Steffen der wol by hâlden wirde, sei de boer, “oars krije jy se net op.”—“Wy scille ’ris sjen”, sei de Jonker. Hy lûkte de koark fen ien ôf en it smakke hearlik; de âld boer naem ’er ek in romerfol fen en it smakke him sa ridlikjes, sei de man, mar hy koe him yet net bigripe ho dat gûd sa lang dûrje koe, en hy hie ljeaver in kopfol swiet sûpen, dy de âld man by it hirdtsje stean hie, lyk as yn dy tiid it gebrûk wier. De Jonker dronk syn flesse neiby leech en do bifongen him de lea en hy foel yn de sliep yn de hirdshoeke by in moai fjûr. It âld wiif lei foarsichtich in pear grinzergrouwen skerteldoeken en yet in moai sitsen skoudermanteltsje oer him hinne, en hy slepte as in roas.—Wylst de Jonker dêr sit to sliepen, scil ik ’ris forhelje ho it syn feint Christiaan, dy wy by de kastelein to Terherne sitte litten hawwe, ôfgong.“De Jonker sei niis, dou moaste my ’ris forhelje fen Dokkum”, sei de kastelein. “Hwette?” sei Christiaan. “Wel, do ’t er dy rider dêr by forgis op ’e tafel smiet, do seistou: dy gave is to great.”—“Ja, sei Christiaan, “dat sei de boargemaster fen Dockum. Ei ju, dy scoe mei syn folk út to seinefiskjen; hy ried mei de wein nei de Geast, en it folk mei de seine wier der al, en den scoene hja sa nei de stêd ta fiskje. Do diene hja de earste set op dat lytse Klaerkampster marke, tichte by dat âlde kleaster Klaerkamp, en as dy set goed wier, den scoe dy earste set for de earmen fen Rinsumageast wêze; nou dat lûkte al en tôge sa swier, det ’er wol tsjien man oanhingen om it to wâl to krijen. Dêr scil raer hwet útkomme, sei de boargemaster do. Ik haw wol sein, det dy set for de earmen fen de Geast wêze scoe, mar dy gave is to great; dy moat heal-ôf tocht my. Mar do dy tsjoel oan de wâl kaem, do siet ’er net yn as in mennich reade wâldfoarntsjes en manekarpers en ek in deade fôle; dy hie dy swierens oanbrocht. Dy fôle wier in dei mennich to foaren troch it onwaer deaslein, en de boer dy er tabihearde, hie him in bâlstien yn de bealch binaeid en him sa sinke litten, omdet er to loai wier om in dobbe to graven. Dy selde boer stie der ek by en dy lake ’er ek it measte om; mar de boargemaster fen Dockum net. Dêrom, as men nou to Dockum seit: “dy gave is to great,” den stiet it net bêst: dêrom sei de Jonker dat.”—“Mar, sei de kastelein, “ho komste oan dy poepenamme; dou bist’ oars in Fries, wis net?” “Ja, mar myn heit wier in poep; ús âlde hear, dy foar fiif jier stoarn is, hie ritmaster west, en dêr wier myn heit oppasser by; dy wier út Hessenlân, en dy is altyd syn feint bleaun. Do de âlde hear minder waerd, hat er wol fyftich nachten en dagen op him past, en do dy stoar, wier myn âlde ek mei in fearnsjier wei: hy mocht iten noch drinken mear; en nou bin ik syn opfolger wirden by dizze Jonker syn heit. Mar dy is fen hwet heger steat. Nou, hy is ek Grytman; mar ik haw it goed, as ik mar oppas. Mar dizze Jonker dat is in minskefrjeon, en dat is in gelok: hwent hy hat hynstekrachten.”—“Dat liket my sa ta, sei de kastelein, “det it in gewanten knevel is.”—“Ja, sei Christiaan, “hy hat izeren fûsten, gjin twa man krije him út syn steed; mar hy makket ’er seldsom gebrûk fen. Doch do de Jonker it twade jier studint to Frentsjer wier, do hat er op in nacht alle rottelwachten ien for ien bûten de Dongjumer poarte band, do wier er baes fen de stêd. Dat naem de âlde him al hwet kwalik, hwent de Boargemaster hie him in brief der oer skreaun. Mar wy moatte ite, it wirdt myn tiid,” sei Christiaan.Ierdappels wierne do yet mar just bikend en grouwe earte wier de kost; en dêr wierne fiifentweintich tredde lidden fen goezzewjukken yn bisean, en dat wier dreech iten op it iis. Lykwol, Christiaan biet der net hird yn; hy wier yn de koken fen de Grytman bidoarn; de tsjokke sûpenbrij, dy der op folge, makke it wer goed. “Mar ho komme jy oan al dy goezzewjukken?” frege de feint.—“Wel, ik bin goezzeslachter, man! dy keapje ik op fen de boeren, dy ploitsje ik en sa bring ik se nei Snits. En dy tredde lidden dy sied ik; dat is sa hwet myn winterflêsk. Aste in Jonker west hieste, den hieste wol hwet oars krige; en aste werom komste, kinste bitelje; en komste net werom, den skink ik it dy.”—“Goed, mei twa dagen helje ik de Jonker werom.”—“Aste him den mei krije kinste, sei de hospes. O dy Claerke! dy sjocht sa mûzich út hjar eagen, dy kriget him by ’t hert, dat siz ik dy.”—“Ja, mar frouljuesflêsk sit ’er net oan.”—“Den biklei ik de man; hwent den is er net soun,” wier it antwird.—“Nou, wy scille sjen, dou rydste mar by Grou om, en hâld den op de Wartenster toer oan, en sa oan Aldtsjerk ta, dêr scil dy neat yn de wei wêze. En nou, goereis, Christiaan! De wyn skampt al hwet nei ’t suden ta; de Wetering kin al sile, aste in skip wierste.”It wier al tsjuster, ear det Christiaan op it Slot kaem, en it earste freegjen wier al gau, hwer eft de Jonker wier. En do forhelle de feint, det er nei de Wieren riden wier en det hy him nei de hjeldagen wêrom helje moast. De âlde hear wier der mar just mei tofreden, omdet hy op ’e twade krystdei meastal in great gastmiel hâldde en dêr paste in studint wol by. “Nei de Wieren?” sei de Grytman. “Ja, twa dagen nei nijjier is de Jonker fiifentweintich jier; den is dat syn pleats; dat hat de âlde hear sa makke; dêr scil hy dochs wol gjin bûtenpleats stichte wolle, Christiaan?”—“Ik wit it net, mynhear, mar ik scoe it hast net tinke,” en hy praette ek net oer Clare, hwent hy koe ek net witte hwet der op folgje scoe. Wy scille nou de Grytman mar yn de krystdagen mei syn folk gastrearje litte op it Slot, en geane wer nei de Jonker op de Wieren.Do de Jonker wekker waerd, sei de âld boer: “Jy hawwe lake yn de sliep, lânhearre!”—“Ik wol it wol leauwe, Piter-om, sei de Jonker; “ik droamde earst oer dat fiskjen mei ús âlde Pa, dêr er my dy dukaten for tamakke hat; en do droamde ik det ik in moai jongfaem op ’e skirte hie.”—“Ik tocht al, sei de âld boer, “det jy in noflik sin hiene. Mar ho wier dat fiskjen mei ús âlde lânhearre en jo Jonker?”—“Wel, jy witte wy hawwe in grêft om it Slot, en dêr op ’e hoeke dêr stiet sa’n ôfdekje, dêr wier in bank, en dêr sieten de âlde hear en ik folle to angelfiskjen; dêr sieten wy wer en do stjûrde hy my nei it simmerhûs om in flesse wyn mei in romer, en do ik dêr mei werom kaem, do sei er: dyn koark is ûndergien; dêr sit wis hwet oan; en ik helje hastich op en dêr siet in âld pikelhearring oan, dy de âlde hear der oanmoffele hie. Sie soa, sei er, jonge, dy kinste foart mar ite. Ik wier biskamme, mar ik tochte, dêr scil ik him wer for hawwe; en jawol, nei in jier twa, do dy set al lang forgetten wier, sieten wy wer to fiskjen, en it woe net fange; do joech ik my op ’e bank to sliepen, sa bearde ik alteast, en de âlde hear gong yn de tún to kuijerjen. En do de man werom kaem, wier syn koark ek ûndergien, en ik slepte mar wei; mar do hy syn angel ophelle, do siet der in âlde prûk oan, dy ik stil oan de hoek slein hie. Do waerd ik wekker, en sei: dat is nou for dy pikelhearring, Grootpa. De âlde hear lake det er skodde; ja jonge, sei er, dat haste gnap makke, mar ik scil der dy wer ris for hawwe, wachtsje mar hwet. En nou hat er my gedachtich wêst; dat hat my yn de holle sitten.”Do it meltsjen dien wier en it gûd ôffoerre, bigounen de frouljue wer to spinnen, mei trije spinwielen op in rige: de âlde frou, de greatfaem en de lytsfaem. En do kaem der in âld wiif fen Poppinwier oan, dy waerd der mei in slide hinne skoud, mei in greate pompieren stjerre op in stôk, dy se mei in toutsje hinne en wer lûkten; en dêr hie se in âlderwetsk sankje by. “Nou, sei de âlde boerinne, “dat is in jierstoune; dat heart sa by krysttiid”; dy joech hjar in goede gave en do sei dat âld minske: “Hea, hwet spinne jimme, bern! hawwe jimme dêr sa’n nocht oan?—“Wy woene ljeaver frij, seine dy fammen, “mar dêr wirde wy op woun, en hwet scoene wy oars ek al dwaen yn dy lange winterjounen, Afke-moi?”—“Koene jimme ’er sa goed mar ôfkomme as moaije Houkje fen Bozum.”—“Ho kaem dy fen ’t spinnen ôf? fortel ús dat ’ris, Afke-moi? jy hawwe yette altiid sokke âlde teltsjes.”In jierstoune by krysttiid op ’e wieren by Piter-om.IN JIERSTOUNE BY KRYSTTIID OP ’E WIEREN BY PITER-OM.“Nou ja, Houk fen Bozum wier sa’n moai jong faem, mar dy hie nin nocht oan spinnen, en hjar mem mochte prate hwet hja woe, hja wier net oan de spinwiele to hâlden. Einlinge wier de mjitte fol; de mem waerd kwea, sa kwea, det dy sloech ’er op, en do hja in wân mennich om hawn hie, do bigoun dy moaije faem sa earmhertich to skriemen en to jammerjen, det men it foar op ’e strjitte hearre koe. Nou kaem der in foarname frou foarby kuijerjen en, dy op ’e Stins to Bozum wenne; dy gong dêr yn hûs op, en frege de mem, hwerom hja hjar dochter sa slein hie. Do skamme dat minske hjar, det hja de loaijens fen hjar dochter yn it iepenbier bringe scoe, en sei tsjin hjar sin oan: Frou, ik kin dat famke net fen dat spinnen ôfhâlde; sy wol ivich en erfelik mar spinne, mar spinne, en ik bin earm en ik kin hjar altyd gjin flaeks riede om to spinnen.” Do sei dy frou: “ik hear neat ljeaver as spinnen, en it is my noait nofliker as dat de rêdden snûrje, det men mar heal lûd hearre kin; jaen my jou dochter mei nei de Stins; ik haw flaeks genôch; den kin hja hjar hert ophelje mei spinnen, sa folle as hjar lêst.” Dêr wier de mem wol mei yn ’t skik en de faem gong mei nei de Stins. Do hja op ’e Stins kamen, brocht de frou hjar yn in keamer, dy fen ûnderen ta boppe fol fen it moaiste flaeks siet. Spin my dat flaeks nou, Houk, sei de frou, en aste dat ôfspoun haste, den scilste myn âldste soan ta in man hawwe. Al bistou earm, dêr jaen ik net om; dyn greate iver en oanhaldên yn it wirk is my goeder-nôch for dyn útset; dou hoefste oars neat mei to bringen. Dy faem roun de grize oer de grouwe do hjar dat oplein waerd, hwent hja koe al dat flaeks net ôfspinne, al hie hja hûndert jier âld wirden, en fen de moarns ier ta de jouns let spoun. Do moaije Houkje dêr sa allinne siet, bigoun hja to skriemen trije dagen lang, sûnder det se in hân oan de spinwiele sloech. Op ’e tredde dei kaem de frou by hjar yn de keamer en forwond’re hjar, det de faem noch neat dien hie; mar Houkje joech foar, det hja sa onwennich fen hjar âlders hûs wier, det hja net bigjinne koe to spinnen. Dêr wier de frou mei tofreden, en sei: nou it is alles goed, hear, mar moarn moaste dochs bigjinne, Houk.Do dy faem wer allinne wier, do wier se hjar rie skjin to’n ein en gong se mei in bidrukt gesicht foar it finster stean. Dêr seach hja trije frouljue by hjar kommen: de iene hie in oeribel greate platte foet, de twade hie sa’n greate ûnderste lippe, det hy hjar oer ’t kin hinge, en de tredde hie sa’n greate tomme, det se ’er wol in dikketon ûnder biflappe koe. Hja seagen by it finster op, hja seagen hjar oan en fregen de faem, hwet ’er oan skilde mei hjar. Houk klage hjar need; do beane hja hjar help oan, en seine: astou ús op ’e brilloft noadzje woste en ús moeike neame, en ek mei oan dyn tafel komme litte woste, astou trouste mei de Jonker, sa wolle wy dyn flaeks ôfspinne en dat yn koarte tiid.—O sa graech, sei de faem, kom mar yn en bigjin foart mar, hwent der is for my dochs gjin trochkommen oan.Do liet se dy trije nuvere frouljue yn de keamer en makke in hoale yn ’t flaeks, hwer det se yn sieten to spinnen. De iene lûkte de tried oan en trape it rêd, de twade makke him wiet mei de lippe en de tredde draeide him om mei de tomme, en den sloech se mei de finger op tafel, en sa faek as hja dat die, den foel in reaf fen it moaiste jern fen de spinwiele. Foar de frou hâldde hja hjar trije spinsters biskûle, en as dy by hjar kaem, den sloech hja de hânnen yn elkoarren fen dy greate heap fen dat skoane jern, en priisge hjar danich. En sa wier dat flaeks yn koarte dagen ôfspoun. En do namen dy trije frouljue ôfskied, en seine: “Nou Houk, forjit net hwetste ús onthjitten haste, it scil dyn gelok wêze, dat bilove wy dy, en oars wirdt it dyn ongelok.”Do moaije Houkje de frou dy greate keamer sjen liet mei al dat moaije jern oan de souder ta opheape, do wier de frou bliid, en sei: “nou scilste myn âldste soan hawwe, en wy scille brilloft hâlde.” En de soan as brêgeman wier ek bliid, det hy sa ’n moai en flitich wiif krige en priisge hjar heech.“Ik haw trije moeikes, sei Houk do, en omdet dy my fen myn libben folle goed dien hawwe, woe ik dy ek net forjitte, nou ik sa yn it gelok komd bin. Nou woe ik dy greach mei to brilloft noadzje, en det hja mei ús oan tafel sieten; it binne oars mar earme ljue.” En de frou en de brêgeman wierne der mei tofreden. Do nou de brilloft oangean scoe, kamen dy trije frjemde frouljue ek der ynstappen, nuver optakele, en de breid sei: “wolkom hjir, bêste moeikes.”—“Och, sei de brêgeman, “ho komstou oan sok akelik folk?” Do gong er nei de iene mei dy greate platte foet en frege hjar: “hwer fen hawwe jy sa ’n breden foet moeije?”—“Fen it traepjen fen de spinwiele, fen it traepjen, brêgeman.” Do gong hy nei de oare en frege: “hwer fen hawwe jy sa ’n greate lippe?” “Fen it slikjen oan de tried, fen ’t slikjen, brêgeman.” Do frege de brêgeman de tredde en sei: “hwer fen hawwe jy dy greate tomme, moeije?” “Fen it triieddraeijen, brêgeman, fen it draeijen.” Do skrikte de jonge man en sei: “nou scil myn ljeave jonge breid noait fen hjar libben wer in spinwiele oanroere.” En sa rekke dy fen dat lêstige flaeksspinnen ôf.”—“Dy kaem ’er maklik ôf,” seine de fammen, en hja lakene om it forteltsje.Mar Douwe, de greatfeint, dy hie al mei de holle twisken de knibbels sitten sa lang as dat forteltsje dûrre, en do it út wier, sprong er op, en sei: “dy trije frouljue, dy spinsters, dat binne tsjoensters west, lyk as jy binne, Afke-moi; reau det jimme binne! moatte jimme âldjiersnacht ek wer mei elkoarren in diveldans hâlde? Den komt koarthakke der wis by, net? Hwer scille jimme it hawwe? op it Speklân dêr binne jimme weiband troch in wiis man. Nou, dat waerd ek tiid, hwent dêr jimme komme, dêr wol nin gêrs mear waechse. Op de Roaspollen moast it mar wêze, dêr is it frij, hwet tinkt jo moeije?”—“Myn ljeave man,” sei Afke-moi, “jy meitsje my kel; ik wit krekt sa min fen tsjoenen as fen de ûre fen myn dea.”“Hâld dy stil mar, âlde tsjoenster! Ik scil dy mear oplêze. Forline jier biste by de Kleasterboer to Poppinwier yn ’e hûs komd, en do loekste it widzeklaed ôf en seiste mei dyn fliemske slangetonge: o frou, hwet hawwe jy dêr in ljeaven blieren jonge yn de widze lizzen; hy lake my glêd oan; hy appelt glêd en hat dobkes op ’e wangen; en dalik wier it bern eft it forjown wier; en dat hat krekt sa lang sukkele, det ’er einlinge in goe man by komd is, dy mear wist as rjucht hinne. Dy hat it bern bilêzen en in lyts pûdtsje mei krûden yn de widze lein, en do is it bern wer opheldere; mar it lean kaem efternei: hwent tonei do kaem der ’ris in great swart kat yn it hôf, en do naem de boer syn roer, dêr skeat er dy kat in hânfol sâlt mei yn ’t gat en do roun dy hird foart en âlle fen pine. Mar do hastou, âlde waerûl, yn gjin fjouwer wiken op dyn âlde ears sitte kind; de matte moast út de stoel snien wirde, oars wierste forlegen, dat wiste wol.”“Myn ljeave man, kin yen den net hwet oars oankomme? Ik hoopje net detstou mei dy pleage bisocht wirdste; dat gin ik myn slimste fyand net; mar ik scil mar foartgean as ik dy yn ’e wei bin. Goenjoun jimme!” sei it minske en gong bidrukt wei. Mar Douwe gong foar de bûthús doar stean: “hjir net troch, sei hy; “jy moatte it gat út, dêr jy ynkomd binne mei jou draeistjerre.”—“Goed heite”, sei it sloof.“Dou falste dat minske hird!” sei de Jonker, mar de âldboer, en de frou binammen, kaem it net to hird oan. “Forline jier, do hat se hjir ek west, en do moat hjar de gave net greaternôch west hawwe, sa it like, en do gong hja troch it bûthús wer foart, en de selde nacht hiene wy al in kealforlizzer, en dat wier mar sa ’n stik ef fjouwer nei elkoarren. Ik sei, dat hat dy âld tsjoenster dien, en ik gean daedlik nei Gerben Slingermouwe ta, dat is in man fen it wird, dy hwet mear kin as in oar; dy hat do in pûdtsje mei krûden ûnder de drompel fen de bûthús doar bidobbe en in hoefizer oan de doarstile spikere, en do hawwe wy dat keal foar it heafek bidobbe, en do wier it oer; dêrom wol ik hjar net mear yn it bûthús hawwe.”De Jonker glimke ’ris en sei: “kom, ik gean ’ris nei jimme hûrljue ta to praten.”—“Goed, sei Douwe; den scil ik in krystblok helje, en it gûd ôffoerje: it is sketjeftstiid.”De Jonker kaem by ’t finster lâns en hearde moai sjongen, en dat wier Clare hjar lûd. Mar omdet it to kâld wier om dêr to stean, sa gong hy yn hûs en foun it hele húsgesin oan de hird, dêr in great krystblok al laei to barnen. Clare berge hjar sang yn ’t skoalboerd en de jonges skikten om: de Jonker kaem yn de iene hoeke en de boer yn de oare hoeke. “De tiid scil jo dêr wol gau lang falle, Jonker, net?” “Och ja, mar wy prate dêr mar sa hwet oer âlde dingen”, en do forhelle de Jonker it gefal fen it wyfke mei de stjerre, en ho det de greatfeint dat âlde sloof útreage hie. “Ja, sei Auke-boer, “it is oars in bêst feint for de âlde ljue, mar tsjoenderij en foartsjirmerije dêr sit er fol fen. Hy hat ek al ’ris gek west, mynhear; do hie er al to folle yn de Bibel omlêzen en dêr rekke de man yn fortiisd; do waerd hy bisteld hjir tichte by Poppinwier, yn de Marshoarne, by in omke en moeike fen him. Dat wierne âlde ljue; hy woe neat dwaen, as inkel ’ris by ien fen de boeren meltsje, dat koe er noch dwaen. Yn de tsjerke kaem hy earst yet ek al, mar as Domenij stoe to preekjen, den siet Douwe to skodholjen. Dêr misdie hy oars ek sa folle net oan, hwent dy Domenij koe it soms ek sa nuver útstelle, det it iggen noch seamen roaide. Ienris op in sneinneimiddei stie Douwe wer midden oer ’e tsjerke to skodholjen, en do sei Domenij fen de stoel ôf: “Als het jou niet aanstaat, ga er dan uit, Douwe.”—“It waerd ek al hege tiid,” sei Douwe lûd op, en hy is ’er út gien, en hat noait wer yn tsjerke ef klûs west; en ik leau det it ek goed for him is, sa lang as hy gjin mear forstân kriget en dêr wirdt hy nou al to âld ta. Do er dêr sa hwet in jier twa op ’e Marshoarne wenne hie, do roun er op in moarntiid om saun ûre nei Poppinwier ta, mei in nij sarjes rokje oan, en in moai blau damasten ûnderbaitsje mei silveren knopen oan, en alle man sei: sa, Douwe, jy forkomme derop; mar Douwe sei altyd mar: sterven is myn gewin. Sa roun hy nei de smid en nei de timmerman; by de bakker kocht hy in stik koeke, en hwer Douwe kaem, altyd wier ’t: sterven is myn gewin. Douwe gong werom en de deis do kaem it út, det syn âld omke dy nachts stoarn wier, en dêr hie hy dy klean fen kocht, mar dy koe de âld man hâlde oan syn dea ta.Douwe under ’e koer weisongen.DOUWE UNDER ’E KOER WEISONGEN.Ik wier do dyaken en ik tochte, do ’k dat hearde: dou biste dochs sa gek net aste wol likeste; ik gong nei him ta en sei: Douwe nou is dyn omke dea en âlders haste net, wier it net better detste dy wer oan ’t arbeidzjen joechste? Dyn moeike is heal blyn en dou wirdste in forskoveling.—Ja mar, Age-boer, sei Douwe, goede wirken kinne my dochs net helpe.—Dy kinne dy sa folle helpe, detste dyn eigen brea ite kinste; en oars moaste it gau fen de dyakens hawwe, en den wirdste troch it marchhoarntsje foerre, dat siz ik dy. Douwe joech him oan ’t arbeidzjen, en hy hat nearne oer praten as yn de earste ongetiid. Do sei hy: yn de Marshoarne hie ik it better, boer; dêr laei ik ûnder de appelbeam as ’t waerm wier. En nou is it in bêst feint, sadet de âlde ljue nin better krije kinne. Mar hjir komt er net mear; myn âldste jonge dy hat it mei him fordoarn; dat moeit my al hwet, hwent it is nou oars in goed tsjinstich feint.”“Ho wier dat, sei de Jonker; ho is dat komd?”“Ja, jonge, fortel dou dat mar; ik scil wat bier helje.”“Wel, Jonker, sei Auke, “de âld boer hie in nij hynzer kocht en dy knol wier kolderich en damsteech, en as dy it mâl yn ’t hoarn krige, den woe den donder foarút noch tobek; in igewige wier it, sa’n pismerrie! En do waerd Gerben Slingermouwe helle, sa’n divelbander, en dy hat in foech ûre mei de guds allinne yn ’t hok wêst; dy hat him bispritsen en do hjitte it beest goed. Mar do rekke ik mei Douwe oan ’t praet oer dat bisprekken. Bisprekke, sei ik do, kin ik net, mar bisjonge dat nim ik oan. As jy, sei ’k tsjin Douwe, ûnder in turfkoer sitten geane, dêr kinn’ jy wol ûnder bliuwe sa lang as ik stil bin, mar as ik bigjin to sjongen, den moatte jy der ûnder wei, al woe de kweade jy keare. Hy gong ûnder de koer en do rôp er: sjong nou mar. Ik song earst in bytsje ut, re, mi, mar do bigoun ik Wilhelmus, en do smiet ús feint in great boarnamer fol wetter op dy koer. Rimpen fleach er ûnder de koer wei; razend wier de man, en hy woe my to liif, mar ik wier al op ’e flucht. Sont is er skou fen ús hûs en ik mij him ek: hwent as er it mâl fel oantsjocht, den ontsjocht er neat.”Dêr kaem Age-boer oantôgjen mei in great kanne mei bier, en dy sette hy tichte by it brânnende krystblok del. “Sie sa, Jonker, sei de boer, it bier moat hwet bikomme; it is oars to kâld yn de tosken: hâld jy der folle fen, Jonker?”—“Ik drink hast net oars: myn sisters op it Slot bigjinne nou meikoffy, dat is Turksk drinken. Nou, hja kinne it om my de Turken wol hâlde litte; en den prate hja ek fenthé, dat bigjinne inkelde foarname ljue ek to drinken, mar dat haw ik yet net preaun, boer. Dat moatte blêdden wêze, dêr hja siedend wetter op jitte.”—“Ja, sei Age-boer, “der wirdt hwet úttocht om it jild. Né, bier drinke wy as wy frjeonen hawwe ef op heechtiden, mar oars komt de sûpmogge op de tafel, en winters set elts in kop fol by it hirdtsje: de bern hawwe neat ljeaver as kâld wetter.”—“Ja, sei de Jonker, “der is ek neat better as men toarst hat, en it wier to winskjen det folle ljue dêryn mar bern bleaun wierne.”“Mar hwer is Clare?” sei er yn ien azem wei.—“Dy is yn de oare keamer, sei de boer; “wolle wy ’ris by hjar sjen?”—“Nou ja, heit, sei Clare, “dêr moatte jimme my wer steure; it laeit er hjir ek al moai hinne om nou de Jonker hjir to bringen.” Dêr stie dy moaije faem foar in hele tafel fol krystwiggen en bindels flaeks en dêr boun hja briefkes oan. “Kom, sei Clare, gean mar wer nei it krystblok ta; dêr is it better for jimme as hjir.”—Wy scille om sizzen jaen, Jonker, sei Age-boer; “mar dou moast hjir ek net lang bliuwe; it wirdt to kâld for dy, frou.”—“Hwet docht se dêr mei al dy krystwiggen en dat flaeks en dy klean?” frege de Jonker do. “Wel, dat binn’ krysttiidsgeskinken, dy hja oan earme widdouwen jowt, en it flaeks dat spinne hja sa hwet for hjar; dêr makket hja dy earme ljue bliid mei; dy sloven binne gek om dat fanke; hja patsje hjar de hânnen as hja it hjar jowt, binammen hjar oare mem yn Terherne.”Nou, hja kamen wer by de hird en Clare ek; der sieten al twa fen de jonkjes to knikkeboljen; it krystblok krige hjar yn de macht. “Ja, sei de Jonker, “it mantsje mei sân hat der wêst.”—“In mantsje mei sân! sei in jonkje fen saun jier; hwet is dat?” “Ik scil it dy forhelje,” wier it antwird, en do waerd de jongste fen fiif jier ek wekker, en do bigoun de Jonker dit forteltsje. “It is in rymstikje; jimme moatte goed tahearre,” en de jonges lûkten de eagen op en harkene nei de Jonker mei de mûlen iepen.IT MANTSJE MEI SâN.Der wier alear in âld Keuning,Dat wier in stoefen faer,En dy bispriek de geesten,It wier in tovenaer.En yn syn silveren widze,Yn side en plomkes dêr leiSyn ljeaf reawangich soantsje,Dat kriet mar jimmerwei.Dy batske Keuning forflokteDat harderke fen in soan,Biswarde de kweade geestenEn spriek it sânmantsje oan.“O sânmanke! kom ’ris harren,Strui sân him yn ’t gesicht.Toe, rôp dy âlde Keuning,Slút him syn eagen ticht.”It mantsje mei sân kaem ridenMei mûskes foar de wein;Yn ’t weintsje fen goud en sideDêr siet hy sa edel, sa kein.En oan syn moai rea rokjeDêr hongen twa pûdtsjes oan:It iene wier swarter as ierde,It oare sa wyt en sa skoan.Hy naem út it wite pûdtsjeMar trije kerreltsjes sân,En struide it yn syn eachjes,Do gyng er wer nei syn lân.En ’t berntsje wreau syn eagen,Syn earmkes waerden slop:De sliep bifong syn lidden,En ’t kin foel yn it krop.En yn sa’n sêften doezeLaei hy de hele nacht.Dêr laei dy lytse koeze:Gods ingels hâldden de wacht.Sa rôp hy nou alle jounen:“O sânmanke, sânmanke kom!”En as de berneklok lette,Den rekke dat bern yn de slom.Mar ’t boike waerd bâlstjûrichEn gûlde en tiere him sa;Do gong dy wrede KeuningSels nei de sânman ta.“Och, sânmanke, sei de Keuning,“Witstou ek rie mei ’t bern?Och, smyt him sân yn de eagen,Al scil hy noait wer sjen.”Do naem hy trije kerltsjesUt ’t swarte pûdtsje wei,En smiet it him yn de eachjes,Dy dêr to grinen lei.En ’t boike slútte syn eachjes,De eachslidden foelen yn.Hy die se noait wer iepen:It Keuningsbern wier blyn.De lytse jonges krûpten omtrint yn elkoarren, do hja dit stikje hearden, en gongen dalik nei bêd, hwer de sliep hjar gau oermastere.“Mar ik haw dy niis sjongen heard,Clare,” sei de Jonker; “meije wy dat yet ’ris hearre? Hwet sankje wier dat?” “Och, sei Clare, “ús master bringt ús alle krystjounen in gedicht, lyk as de bern oan hjar âlders dwaen, en den bliuwt hy sa’n joun by ús to praten. Forline jier hat er ús brocht dat jy niis heard hawwe, en dêr hawwe wy sa hwet in wize op úttocht. Hjir is it; ik scil it jo wol foarlêze; it is oars mar in droevich lietsje: master hat earnstich west; hy hat wis nin jild hawn om wyn to keapjen; dy mei er razende graech, en den bigjint hy altiid to rimen en to sjongen. Nou, hark den mar ’ris, Jonker.”Clare bigjint to lêzen:DE WITE FLOKKEN.Moai Sytske kuijere yn de finneEn dounse yn dert’le noft;Hja plôke blomkes om hjar hinneEn smiet dy yn ’e loft.“Sjuch, ho de wite flokken fleane!’k Woe det it krysttiid wier,As feint en faem to keamer geaneBy brandewyn en bier.”—“Och, sei hjar heit, “dou biste derten,Dou smytste blommen wei?!Hat den de winter ek nin smerten?O freegje it de earmen nei.”“Heit, as de wite flokken fleane,Is my de wrâld sa blier;As feint en faem to keamer geane,Sint Steffen ef Nijjier.”—“Sjuch, ho it gûd de gêrskes smeitsje,Dat is for my ek nocht;Sjoch, ho de fûgels hjar formeitsjeEn sjonge yn de loft.”—“Mar as de wite flokken fleaneEn ik it iis lâns swier,—As feint en faem to keamer geane,Den hat in minske tier.”—“As yn de lije simmernachtenIt fjild sa hearlik rûkt,En ’t âlde hynzer greate frachtenFen hea nei hûs ta lûkt;’t Reidhintsje floitet yn de lizen,De kwartel yn de stânnen slacht,Siz, is de wrâld den minder ljeaver,As yn Sint Steffens nacht?”—“Och, lit dat gêrs en blommen fleaneEn barn dy harken op!Né, as de wite flokken fleane,Den gean wy keamer op!”—“O Sytske-ljeaf! bitwing dyn mûle.Dou biste ek yette in blom;Dy wachtet ek in swarte kûle:O tink dêr jimmer om.Dou plôkest’ blomkes, litst’ se fleane,Bist’ mei Sint Steffen bliid;As feint en faem to keamer geane,Bist’ licht al út de tiid.Dou biste wol in jonge blommeEn ’t hert is til en rom,Dêr kin in oare tiid op komme,Tink ljeave Syts, dêrom.Ho faek wirdt net sa’n blom ôfmeaneEn stronken bliuwe stean,En ear de wite flokken fleane,Kinst’ licht nei ’t hôf ta gean.”—“Och, rôp it fanke, “ikke! ikke?Ik bin sa jong, sa soun.O heit, jy moatt’ my net forskrikke,Sa jong al yn de groun?“Né, as de wite flokken fleane”(O Sytske! it wier in griis),“Den litte wy de blommen fleaneEn siikje wille op ’t iis!”Hja hiene yn ’t hôf in beam fol parren;De tûken bûgden nei de groun,En alle blide berntsjes garrenEn dounsen dêr yn ’t roun.Mar Syts fleach boppen yn de stammeEn skodde ’er alle parren ôf,En rôp: “Bin ik nin moaije sjamme!”Mar, och!—hja trúz’le oer it hôf.Dat koe dy âlde beam net hâlde,Dy briek, en Sytske foel hjar dea.Ho jammeren nou jong en âldeEn alle feinten fen it gea!Ien sucht, ien skokje troch de liddenWier alles hwet men fen hjar seach.Hjir holp nin triennen, snikken, bidden,It wier de dea, dy hjar oerteach.Sa waerd dy moaije jonge blommeMei triennen nei it hôf ta brocht.Ho mannich moat ta stjerren komme,As hy ’er ’t alderminst om tocht.En do de wite flokken fleagen,Dêr sy sa faek nei winske hie,Dy seagen net hjar moaije eagen,Mar leine oer hjar in kleed fen snie.MasterTsjerk.Nou, dy master is net min, sei de Jonker; “dy woe ik hjir wol ’ris hawwe.” “Ja, wier it antwird, “dy master dêr sit in holle op, dat siz ik jo, Jonker! dy wit fen alles. Syn heit hat master to Raerd west, en dêr wennet sa ’n âld Domenij, dy wier âld feint, in geleard man, en dy hat him opfokke fen bern ôf oan en him alles leard. Yn de earste jierren, det hy hjir skoallemaster wier, roun hy noch alle dagen nei him ta. Sprekke jy him yn ’t latyn oan, dat ken hy folle better as mannich Domenij, en hy hie ek al folle fierder west, mar hy hat in wyfke troud, dy hjir fiifentweintich pounmjitte bêst lân lizzen hat, en dy biboerket dat, en nou kinne hja rom libje. En dat is ek skoan for him, hwent as it wyfke net op him paste, den joech hy alles wei. Nei stêd giet master ek seldsom, hwent as hy den snaken oantreft, dy ’er op libje, den traktearret er sa lang as er in stûr by him hat. By de bern is it in bêst master; dy net folle kin, dêr hat er gedild mei, en dy kin en wol, dêr docht er mear for as syn plicht is, mar dy kin en net wol, dêr slacht er net op om, as ús âlde master die, dy se stokfiskbûker neamden; dêrom geane dy ek sa dom as kij fen de skoalle, dêr folle âlders den oer kleije. Mar ús âlde sei altyd: der stiene twa beammen to waechsjen, en dêr dy wierne, dêr koene gjin domme ljue noch sike minsken wêze, en dat wier de bjirkenbeam en flearbeam, as dy mar goed brûkt waerden. Wy hawwe him sa fier wol winske ûnder de groun as in hazze op in dei rinne koe. Dy sloech ’er ongenadich oer lâns, mar hwet hy learde wier goed. Men moat ek net folle easkje fen in master: hwent meastal binne it ôfleine hearefeinten ef klerken fen de Siktarijen, dy ’er oer binne, ef kandaten sûnder birop. Mar dêr sit ien (en hy wiisde op Clare), dat is syn hertlapke; dy wol hy alle dagen wol leare en ûnderrjucht jaen, as hy mar kin.”“Dy man moatte wy hjir ’ris hawwe, moarntojoun, as it koe; den scil ik him op wyn traktearje; der stiet by Piter-om yet bêste fen ús âlde Pake.”—“Nou, den scille jy nuver hwet hearre. Jonker”, sei Age.Do bigoun de jounklok to lieden, it wier acht ûre; do sei de Jonker: “Ik woe moarn nei Toppenhuzen yn de tsjerke; dat is wis tichte by, net?”—“O ja, ik scil jo myn âldste soan mei jaen, dy der jister yette west hat; hwent ik haw der in broer wenjen.”—“Gieste mei, Clare?” sei de Jonker.—“As myn broer mei giet, mar oars net, sei Clare; “net om jins persoan ef wêzen, mar om de minsken.” Hy joech hjar de hân en do seagen hja eltsoarren for de earste kear ’ris lodderich oan. “Nou, moarntojoun scille wy krystjoun by jo hâlde, Age-boer, en ik traktearje.”—“Bêst Jonker;” hja fûskene en do wier it: goe nacht!By Piter-om iet de Jonker nou earst rizenbrij mei bûter en sûker, en do sei it âld wyf: “Aste nou op bêd woste, jonge, den moaste it sizze, den scille wy it earst waerm meitsje,” en dêr gong de Jonker yn lizzen eft er yn side laei; en lyk as alle jonge minsken gong him gau de sliep troch de lea. Mar do de klok toalf ûre slein hie, hearde hy de boer opstean. Hy laei al to tinken hwet dat bitsjutte, hwent hy hearde det de âld man frege eft de lampe al yn it bûthús wier. Dêrom gong hy fen it bêd ôf nei it bûthús ta, en dêr seach hy det de âld boer de kij elts in jefte hea joech. Hy frege de boer, eft dat de jouns forgetten wier. “Né, wier it antwird, “dat is ús gebrûk sa yn de krystnacht; dit diene ús âlders ek altyd.” En do it fé oan it lêste ta hwet hawn hiene, brocht hy yet ek in great foarke fol op it hiem, en sei: “Dat is for de fûgeltsjes, Jonker!”De Jonker koe net bigripe hwerom de âld boer dat die, hy gong wer op bêd, mar naem earst in studintesliepmûtse, dat wier in goed bierglês fol fen dy âlde wyn, en do hie hy him gau wer beet.De oare moarns by tiid wier er wer by Age-boer, en dêr siet it hele húsgesin al wer om it krystblok, en de bern liezen de krystgedichten foar, dy hja oan de âlders joegen, hwer for det se den skipke-skellingen en moaije gounen yn de sparpotten krigen. Master hie bûten om dy gedichten moaije krolders mei de pin makke sa as pauwen en oare fûgels, hwer fen de stirten den yn lange kringels útrounen om it hele skrift hinne.Om acht ûre rieden hja nei Toppenhuzen ta. Auke, de âldste healbroer fen Clare, ried foarop en de jonge ljue efteroan. It wier moud waer; de wyn wier om, mar it wier ien fen dy winters dy mei alle winen froast jane. De Snitsers, dy de Haukesleat lâns rieden, bleauwen stean om dat moaije jonge pear nei to sjen: hwent hja wierne beide yn de uterste pronk fen dy tiid, hy as in Jonker en sy as boerefaem.De Jonker gong by de Domenij yn en de faem en hjar broer by de omke, dy dêr deun oan wenne. De Domenij sprong hast út syn fel fen blydskip, do hy dêr ien fen syn Frentsjerter âlde studintefrjeonen seach; to mear, omdet de Jonker by syn âlders ynwenne, dêr er as bern thús wier. Dy Domenij hie nou trije jier fen de studie west, en wier twa jier to Toppenhuzen, en hie in moai jong wyfke út Frentsjer en al in lyts bern yn de widze. Hja gongen mei inoar nei tsjerke. Domenij preke út Lucas twa, sa as gewoanlik op krysttiid, liet hwet lang sjonge en makke de preek hwet koart. Do hja wer yn de pastorij wierne, sei de Jonker: “Sa ’n lûd hab ik fen myn libbens dagen net heard, as dy master dêr foar dat boerdtsje hie; sok bâlten ter eare Gods haw ik noch noait heard.” “Ik wol it wol leauwe, sei Domenij; elk skoert der de earen fen op, en hjir komme ek wol bysfeinten fen Snits, dy it tsjin him yn de kant sette, mar den makket de man de broeksbân los en den dreunt de hele tsjerke. En dêr drage de boeren hjir rom op; hja sizze mar roun út, det ’er yn de saun provincies gjin master is, dy hjarres oertreft yn ’t sjongen; it learen dêr steure hja hjar sa folle net oan.” Do gongen Domenij en de Jonker nei de bûrman, de omke fen Clare, en sei Domenij út namme fen syn wiif, det Clare yn de pastorij komme moast to iten; doch hy krige ta antwird: “Wel, wy hawwe wol in miel iten for sa’n gnap faem.” “Ja, dat wit ik wol, sei Domenij; “jy hawwe al ’ris in Grytman to iten hawn op in hazze.”—“Moat ik dat nou al wer hearre, en dat op krystmoarn?” sei de boer. “Dat kaem sa, Jonker, sei Roel-boer: “it wier yn de lette hjerst en do siet ik de moarns om healwei seizen yn de yester to meltsjen, en dêr komt ús Grytman oan mei it gewear op it skouder en in houn by him; nou wy houddene in praetsje en do forhelle dy ús, det hy woe nei Twellingea ta en dêr fen dinne bigjinne to jeijen oan Snits ta, en as er den werom kaem, den woe er by my ite. Nou, dat wier bêst, hwent it is myn lânhearre ek sa hwet. Wy hiene in hazze yn de mounle fongen; ik tocht den moat dy der mar oan; wy scoene oars grouwe earte ite en ús tochte dêr koe er wol by sean wirde. Nou, hy krige in goed klobbe bûter mei yn ’t gat, en sa gong dat beest mei yn de eartepôt. Do mynhear kaem, namen wy dat ding der út, en sei ik tsjin mynhear: nou moatte jy him mar snije. Mar de Grytman sei: ho is dat beest sa glêd fen bûten? hawwe jimme dat ding net strûpt? Wel né, mynhear, wy hawwe him plôke as in einfûgel. Myn jonges hawwe der genôch om flokt en hja hawwe it forsein om it oait wer to dwaen.—Do boarstte mynhear út fen laitsjen, en sei: Nou, hawwe jimme gjin spek ef flêsk? Jawol, mynhear, mar moast sa’n ding net plôke wirde? Né, hy moast strûpt wirde. Binne jy yette net wizer? Nou, mynhear iet dêrom al earte en spek, det hy wol jeije koe dy deis. Nou, ik moat sizze ik haw it oare jier by mynhear west to iten, en der kaem ek sa’n ding op de tafel en dy wier strûpt, mar dêr woe ik gjin mûle op sette. Dêr wier in forkearde lucht oan en dy wier omtrint swart. Dat is nou it forhael en dat moat ik altyd fen Domenij hearre.”—“Nou, sei de Jonker, “ik hie ek net fen dy hazze hawwe wollen,” en dy lake ek al. Do ieten hja yn de pastorij, en de pastoarske en Clare wierne it gau iens, sadet Clare mei in healûre it lytse bern al op ’e skirte hie.“Jy hawwe it hjir nou al jamk nei it sin, leau ik, sei de Jonker tsjin Domenij; “mar ho is it, hawwe jy nou dy side spek ek oan my fortsjinne, dy ik biloofd haw?”—“Ja, sei Domenij, dêr scoe ik net om tocht hawwe, ik siz fen ja.”—“En ik siz fen net,” sei pastoarske (hwent dy wiste fen de weddenskip).—“Ho nou den?” sei Domenij.—“Wel, wit’ jy net dat wy tsierd hawwe om de namme fen it bern? Jy woene it Frederik dope, en ik sei it scoe Freark hjitte, nei de âldehear, hwent dy wier der ek foar; mar jy hawwe it woun, en dêr hawwe wy do gâns oer staet.”“Sjuchste wol, frouljue hawwe altiid better geheugen as de manljue; dêr hawwe jy de hele boel forbruid; dy side spek hie ús oars wol past.”—“Hwet is dat? sei Clare; “jimme prate oer dingen, dy ik net forstean.”“Ik scil it dy forklearje, ljeaf! sei de Jonker. Alear tiden wier der in gebrûk, om de jonge ljue, dy in jier en in dei sûnder kibjen libbe hiene, en dy syn man ef wiif mei noch earmer, noch riker, mei moaijer ef onsjogger omruilje wold hie, dy hie in side spek fortsjinne. Der is in doarp yn Ingelân, dat is Dunmow, yn it graefskip Exeter, dêr is it yette in jierliks gebrûk. It jonge pear, dat dy side spek fortsjinne hat, moat op twa skerpe stiennen del lizze en den op ’e knibbels swarre, det se in roun jier en in dei noait kibbe hiene, en as hja dat diene, den waerden se mei glâns troch it doarp dragen mei de side spek foarop.“En nou hie ik Domenij, do hy syn wyfke fen Frentsjer helle, in side spek onthjitten, lyk as op it doarp Dunmow de mode wier, namelik: as hy yn in jier en dei net mei syn jong pastoarske tsierd ef kreaud hie. ’k Hie hope hawn det hy it fortsjinne hie, omdet ik it hjir alles sa aerdich en noflik bifyn. Mar pastoarske hat it bidoarn.”—“Nou, sei Clare, “as dat sa nau hipt, den leau ik net det it spek ’er djûrder om wirde scoe, al waerd ’er oan alle jonge pearen sa ’n side útloofd: hwent nije weinen kreakje hast altyt, haw ik wol ’ris sizzen heard.”—“Dêr hawwe jy gelyk oan, sei de Jonker, “der skeelt ek sa’n bytsje oan, det ik de weddenskip dochs mar forlern hawwe wol.” Hy naem de gouden rider, dy hy to Terherne for in skelling útjaen woe, en smiet him op ’e tafel, en sei: “Hawar, keapje dêr wyn for, dat kin dochs net to goed fen it tractemint ôf.” “Ik scil it dwaen, sei Domenij, “en by eltse flesse scil ik jins gesondheit drinke.”Do namen hja ôfskied. Domenij gong nei de preekstoel, om de Toppenhuzers in swiet neimiddeis knipperke to bisoargjen, en de jonge ljue rieden de mar wer oer, de Witering by de Skou lâns, en de Boarn troch nei Akkrum ta. Dêr hâldden hja hwet stil; do oan it baenriden op de Meinesleat, mar hja hiene sa folle bisjoch, det hja rieden mar gau wer nei Terherne. Hja founen de herberge leech, omdet it iene part fen it jongfolk op it iis wier, en it oare part wier oan it lotsjen om koeke, krystwiggen, skjipflesk en fette gies, lyk as do om krysttiid folle yn swang wier. De kastelein wier bliid det hy de jongeljue ’ris wer seach en wier yet al plezierich as altiid.Nei det se dêr frjeonlik by de hird sieten, kaem der in langen slinter fen in keardel oan, in skippersfeint fen Terherne; dy hie folle smeulsk praet oer de stêdljue. De Jonker hâldde him stil, mar do dy knaep ek op Clare bigoun to smeulen, do naem de Jonker in tinnen biermingelen dy ryklik healfol bier wier, en knikte it twisken de fûsten plat, det it bier tsjin de souder oan fleach. Do sei dy feint: “Hwet scil dat bitsjutte, mynhear!”—“Dat bitsjut sa folle, det aste der net útgieste, den scil ik dy sa plat knipe as dat mingelen.” Nou, dy baeifanger gong dalik foart. “Sie sa, sei de kastelein, dou dochste wiis; dat is in ielkwab for dy, en kom forearst mar net wer to wrokjen. Jou feint hie al sein, Jonker, det jy izeren fûsten hiene, mar ik sjen det hy net leagen hat.”—“Wel ja, kastelein, dat wier folle better as det ik him earst in pear ribben britsen hie. Mar ho neamden jy my dêr sa in ielkwab?”—“Wel, dat wier om him to húnjen: hwent der is gjin fisk, dy in poask oan doar, bihalven in ielkwab; dêr fynt men dat gûd altyd by yn de robbe, as men hjar tamakket. As men dat sok folk foarhâldt, den binne hja sa lilk as in spin. As der mear by west hiene, den hie ik it net sein, mar ik lucht him net; ik woe him wol slite.”Nou roun it tsjin de joun, en de frjeonen op de Wieren dy wachtten al. Do hja dêr kamen, siet master der ek. ’t Wier in man sa hwet great tritich jier âld, mei brede skouders en mei in pear skrandere eagen yn de holle. Hy stie op, makke in greate bûging for de Jonker en fûske mei him. Earst hie master ontsach, mar dat foroare al gau yn iepenhertichheit en frjeonlik praet.Der siet in hele smite minsken om dat moaije krystblok. De boer, fjouwer jonges, de master, de Jonker. Clare en de frou sieten oan de tafel, De Jonker hie wyn út de kiste komme litten by Piter-om, en dy dronken hja waerm út de tsjettel mei sûker en kaniel der yn; mar master naem in flesse kâlde; it scoe fen sels wol waerm wirde, tocht him. Dat gong dêr op in praten en forheljen! Master wier earst hwet deftich en ynbandich, mar de tonge waerd him al hwet losser, do hy bigoun to merken op hwet groun hy siet, en det de Jonker sa heech him net foarjoech, as men meast by sokke ljue wend is. En sa forhelle de Jonker ek hwet hy yn de nacht fen Piter-om sjoen hie, det hy it fé in jefte hea joech, en in foarkfol for de fûgeltsjes bûten de doar brocht; dat koe hy him net bigripe hwet dat bitsjutte. Do fette master Tsjerk it wird en sei: “It krystfeest wier by de âlde Kristenen de greatste hjeldei fen it jier; hja joegen hjar freugde en blydskip meastal to kennen troch it brânnen fen in great fjûr, lyk as wy hjir foar ús sjenne. Sa hat men yn it bigjin fen Novimbermoanne it Sint Martens fjûr, dat de bern hjir en dêr op in stik lân oanstekke, en dêr hja om hinne dounsje, en den rinne hja jouns mei dy pompierne lantearnkes, dy hja Martens fleugeltsjes neame. En hwerom wirdt yet dat krystblok oanlein? Yn ’t noarden fen Ingelân en yn Skotlân wirdt itJulelogneamd, en dêr is it soms sa great, det it mei in hynzer oan de doar ta sleept wirdt. Ik tink, omdet dy fjûren en feesten hâlden wirde op tiden, dy mei de feesten fen ús Heidenske foarâlders, hwerop hja hjar Goaden forearen, oerienkamen. Dy stieken fjûren oan om to offerjen en om de boaze geasten to fordriuwen; en omdet ’er sa folle ienfâldige ljue oerbleaun binne, dy oan de kweade leauden, is ek dat fjûr oerbleaun. Dat is de bitsjuttenis fen it krystblok.Us foarâlders ieten ek net folle wytbrea, de weet is mear thús yn de súdlike lânnen; dêrom wier dat allinne rikeljus-iten; mar krysttiid, de greatste hjeldei fen it jier, den moast it lichem ek feest fiere, en dêr fen it fine witebrea, dat wy krystwiggen hjitte, en dy ek, yn swiete mâlke weakke, mei sûker en bûter ’er oer, om dizze tiid folle iten wirde. En omdet de gies om krysttiid hinne it fetste binne, den wirdt der meast in krystgoes by iten, lyk as yn heel Ingelân it gebrûk is. Dêr wirde de earme ljue, neistbisteanden en frjemden ek mei bideeld. Dat is de bitsjuttenis fen de krystwiggen en de krystgoes.Mar op it feest fen Christus’ geboarte, de stichter fen de Godstjinst fen ljeafde en barmhertichheit, moasten ús húsdieren, ja, de holpleaze beesten fen it fjild ek sels in forheuginge hawwe. Dêrom joech Piter-om dy jefte hea oan syn kij, en in foarkfol hea oan de fûgeltsjes, om ’er hjar yn to forskûljen, lyk as men yn de bouhoeken fen Skotlân in skeaf koarn jowt mei it noat ’er yn. Sa ynnerlik gong ús foarâlders de blydskip fen Christus’ geboarte ter herten! Lykwol is it nou meast yn in soarte fen bygeloof foroare, det ’er segen op folgje scil. Yette yn Dútsklân wirde de tsjerken op ’e krystnacht mei hûnderten fen ljochten oppronke, en dêr geane de âlders den hinne, sels mei hjar allerlytste bern; net allinne om dat moaije nije ljocht to sjen, mar om, nei hjar bitinken, dy bern yn it folgjende jier for sykten en ongemakken to forhoedzjen. Hja hawwe dêr ek krystbeammen mei ljochten yn de keamers en dêr forheuge hja hjar by: hwent ljocht is it byld fen libben en fjûr fen freugde.”“Dat hawwe jy ús dêr ’ris gnap forklearre, master, sei Age-boer: “ik haw it ek altyd dien út in âld gebrûk; mar do krige ik ’ris in feint, en dy stiek ’er my de gek om oan, en do haw ik it litten; mar hie ik de miening ’er sa goed fen witten as nou, den hie ik it om nin feint yn de wrâld litten; mar ik tochte det it in bygeloof wier út de âlde tiid, en dêr bin ik jin.”“Hwer is jou krystdicht, master? sei Clare do; “wy binne alle jierren wend om it ien ef it oare fen jo to hearren.” “Ja, sei master Tsjerk, “mar dat is hwet hastich by eltsoarren rekke: hwent do ik hearde det de Jonker hjir wier, tocht my det ik it hwet deftiger meitsje moast en wol yn ’t Hollânsk. Ik dwaen it den oars for in aerdichheit yn ús âlde Fryske tale.—“Jy tinke dochs net, sei de Jonker, “det ik ek al ûnder dy gekken bihear, dy de tael fen hjar lân, dy hjar foarâlders hûnderten fen jierren foar hjar spritsen hawwe, forachtsje? Né, man, ik achtsje it in eare in Fries to wêzen, en in foarrjucht it Frysk to sprekken, omdet wy út in eedle earlike fromme stamme útsprút binne en in tael sprekke, dy sa âld is as ús folk, dat Keizers, Keuningen en oare lânshearen, dy ús ûnder ’t sim bringe woene, krêftich de tosken sjen liet, en dêrom bleau, hwet it foar twa tûzen jier al wier. Mar lêz jy mar op master.”Master brimt ’ris en bigjint:WELKOM AAN DEN WINTER.Heil! de winter is gekomen,Met zijn leed en met zijn zoet,Die de schoone Friesche stroomenAls een spiegel blinken doet.Schilder bloemen op de ruiten,Kunstig schoon, maar kort van duur;Drijf de rappe jeugd naar buiten,De ouden naar het knappend vuur.Met wat vloed van vlugge menschenZijn de stroomen niet vervuld!En de jeugd heeft al haar wenschenDoor verbeelding nog verguld.Hoe verrukkend is dat zwieren,Als de meisjes op de baanRozen op de wangen tieren,’t Hart van zorgen is ontdaan!Als de maan haar liefdestralenVan het fonklend stargewelfLieflijk op haar beeld laat dalen:O, dat is de hemel zelf!Vaak wordt dan een eed gezworen,Die verbindt tot aan het graf,Als het paar voor ’s hemels korenWischt zijn vreugdetranen af.Maar, helaas! hoe menig levenIs ook op het ijs vergaan?Menig moest door ziekten sneven,Onder ’t rijden opgedaan.’k Zwijg van andre treurtooneelen,Als de jeugd, zoo blij te moed’,’t Jonge leven gaat verspelenIn den killen diepen vloed.Winter! zelfs voor grijze harenHebt gij menig huisgeneugt.Laat de jeugd vrij spelevaren,Ook de haard heeft dan zijn vreugd.Als men met een rein geweten,Van zijn weldoen steeds bewust,In een schoonen kring gezeten,Met zijn kinderen speelt en kust.Maar hoe menig moet dan zuchten,Als hem bittere armoe kwelt.Of als hij de wrange vruchtenVan ’t verwaarloosd leven telt?Vruchten van ’t verwaarloosd leven,Daar nu vrouw en kind om schreit!’t Schrikbeeld zou ons niet doen beven,Was ’t niet in de werkelijkheid.Winter! wil de jeugd dan manenMatig- en voorzichtigheid,Wijl de glans der gladde banen’t Jeugdig hart zoo licht verleidt.Leer dan spaarzaamheid aan de armen,Voorzorg in den zomertijd,Om te voeden en te warmen’t Kroost, dat om den haard zich vlijt.Leer het weldoen aan de rijken,Zóó wordt hun uw barschheid zoet;’t Zijn de dankbre liefdeblijkenVoor ’t hun meer verleende goed.Heil! de winter is gekomen.Is zijn aanschijn bar en ruw,O, hij heeft zijn zoete droomen,Aan den haard en op de stroomen,Daarom zij hij welkom nu.Tsjerk Penninga.“Jy wirde earnstich, ef Domenij-achtiger-nôch, master,” sei Clare.—“Ja, wier it andert fen master, “do ik it makke al, mar ho mear ik fen dy âlde wyn fen de Jonker yn myn liif jiet, ho mear de domenij der út giet.” “Mar hark’ris, sei Clare; “jy hawwe ús jonges lêsten sein, jy wisten yet in pear âlde forteltsjes, dy moasten wy nou ’ris hearre, master!”—“Ei, dy binn’ al to simpel en âldfreansk for de Jonker,” sei master.—“Né, forhelje op mar, master; de joun is yette lang.” De bern spitsten de earen al op. Master fortelt.“Der wier in boer, dy hjitte Obbe; dy helle op in dei syn hagedoarnen stôk út de kas, en sei tsjin it wiif: Tryn, ik gean op reis, en mei trije dagen kom ik wer; as de kouwekeaper yn dy tiid by ús komt, om kij to keapjen, den kinste dy trije âldste forkeapje, mar net oars as for twahûndert goune, minder net, dat siz ik dy.—Gean dou yn Gods namme mar op reis, ik scil dat wol klearje, sei it wyfke.—Ja dou, dou mochtste hwet, sei de boer, dou biste, doste in lyts bern wierste, op ’e holle fallen, en dat bliuwt dy yette by, oan dizze ûre ta. Mar dit siz ik dy, aste wer in domme set dochste, den stryk ik dy de rêch blau, en ik scil der nin ferve ta brûke: mei dizze stôk scil ik it dwaen, dy ik hjir yn de hân haw, en dy kleur scil dyn rêch in roun jier hâlde; meitsje dêr mar steat op, hear! En do gong de man de wei op. De oare deis kaem de kouwekeaper, en it wiif hoefde net folle wirden mei him to meitsjen. Do hy de kij bisjoen en nei de priis fornomd hie, sei de man: nou, dat moat mar oangean; sa folle binne hja de iene broer oan de oare wirdich. Ik wol de bisten mar meinimme.—Hy makke hjar los en dreau hjar út de stâl. Do hy ta de hiemshikke útgean woe, pakte it wiif him by de mouwe en sei: jy moatte my earst de twahûndert goune jaen, oars kin ik jo net gean litte. Krekt sa, sei de man, mar ik haw forgetten myn jildriem mei to nimmen. Mar der is nin swierrichheit: ik scil jo pân hâlde litte sa lang as ik bitelle haw. Twa kij nim ik mei, en de tredde lit ik hjir stean sa lang as ik werom kom, den hawwe jy in bêst pân.—Dat like it wyfke goed ta; hja liet de man mei syn kij foartgean, en tochte: hwet scil Obbe bliid wêze, as er sjucht det my dat sa goed ôfgien is.De man kaem, lyk as hy bilove hie, de tredde deis werom, en frege dalik, eft de kij forkoft wierne. Ja wis, Obbe, sei it wiif, en lyk aste sein hieste for twahûndert goune; hja wierne it oars mar just wirdich; mar de man hat net lang talme.—Hwer is it jild? frege de Boer.—Dat haw ik yet net krige, andere it wyfke; hy hie syn jildriem thús forgetten, mar hy scil it skielik bringe; lykwol hy hat my in goed pân litten.—Hwet for in pân?—Ien fen de trije kij, dy kriget hy net earder foar det hy de oare bitelle hat; en ik haw it goed oerlein, ik haw de lytste thús hâlden, dy fret it minste.—De boer wier razend, hy tilde de stôk yn ’e hichte en woe hjar jaen, hwet hy onthjitten hie. Mar hy liet de stôk wer sakje, en sei: Dou biste sa dom as in okse: dou hast in forstân as in pikelhearring, mar ik haw meilijen mei dy. Ik wol wer ’ris yn it fjild gean, en trije dagen siikje eft ik ek immen fine kin, dy yette onnoazeler fen forstân is as dou. Lokt my dat, den biste frij, mar fyn ik him net, den scilste dyn fortsjinne lean hawwe, dat biloof ik dy.

EF KRYSTTIID EN SINT STEFFEN YN ALD FRYSLAN,

fen Dr. EELTSJE HALBERTSMA.

FOARWIRD.

Ik hab my by it opstellen fen dit stik altyd sels de plicht oplein om sa to skriuwen, det men der net fen sizze kin, men kin taeste en fiele det it leugens binne. Jinwirch skriuwt men sa net, en men steurt yen net oan onwierskynlikheden, en dat kin ik net lije. “Yn de fabel sels moat de wierheit hearskje,” seit in Franskman. De twa forteltsjes fen masterTsjerkbinne by de wierheit troch, mar dat is mar om de bern to formeitsjen: dy binne fen in âld Dútske beam plôke, dy by de HearenGrimmyn it hôf stiet. Al it oare wirk is út myn eigen holle foartkomd, en ik biëagje neat mei myn skriuwen, as om myn Fryske lânsljue in noflike pear ûren to bisoargjen.

Nim it for ljeaf: it is fen in griis man, dy de wrâld yn it koart forlitte moat.

Grou, 28 Maeije 1856.E. H.

Das leben ist im grunde so fatal ernsthaft, dass es ohne diese verbindung des pathetischen mit dem comischen nicht zu ertragen wäre.

Heine.

Yn it bigjin fen sechstjinhûndert wier to Frentsjer in jong hear oan de studie; it wier de Jonker H. Net in heel wyld studint wier it, mar in feardich, fluch, krigel hear. De âlde Grytman H. fen ien fen de Dongeradielen, dat syn heit wier, woe him yn de rjuchten opliede, mar dat getiis yn dy âlde wetten stoe him net oan, en hy joech him oan de âlde Romeinske en Grykske skriuwers en dichters oer, sadet syn heit wol ris sei: “Jonge! ik leau det Plutarchus dyn bibel en Horatius dyn testamint is; en dat moasten eigentlik de instituten en de pandecten wêze. Jonge! dou moaste dy op de rjuchten lizze; mar de rjuchten laeine op de Jonker, en hy die der net oan. Dêrom roun it iene jier yn it oare, sadet er al fjouwerentweintich jier âld waerd, foar det ’er om in promotie tocht waerd; en howol det de Jonker in skrander brein yn de holle hie, wier de twang fen it stêdlibben jimmer in skrik for him west, en hie it de âlde hear folle wirk koste om him oan de studie to krijen. De Jonker hie in neef oan de studie, dy to Langwaer wenne; dy Jonker wier fen in oar aerd; dy siet it adelik bloed jimmerwei yn ’t boarst; lykwol wierne it greate spitsen. Do de krystfakantie bigoun, teach de Jonker H. mei nei Langwaer ta, en den scoe de feint him foar krysttiid mei in hynzer werom helje nei Dongeradiel op it Slot, omdet de âlde Grytman ljeafst yn de krystdagen syn bern en goede frjeonen by him hie op it Slot.

Mar kwalik wierne de studinten to Langwaer, do bigoun it to friezen, det it knipte. Dêr wier it in fleurich libben: wyn en lekker iten gjin gebrek; der wier ek in freule Juliane..... út-fen-hûs, dy ’er goed útseach en tige ryk wier, dy moai song en moai dounse. Dêr setten hja de Jonker altyd neist, en hy wier hoflik en tsjinstich genôch jin de jiffer; mar hja bihanle de tsjinstboaden to hounsk nei syn sin, en as er in boer yn de keamer kaem, den wipke se hjar noaske sa heech, en as de man mei de hoed oan de flier ta bûgde en niigde, den seach hja hwet skean oer ’t skouder en sei gjin wird. Mar do in dei foar krysttiid de feint fen de Jonker H. op redens út Dongeradiel kaem, om him ôf to heljen, bidoar se it alheel en al mei him: hwent do de feint, Christiaan, yn de keamer kaem en him sljucht wei Jonker Hobbe neamde, do sei se: “dat vind ik impertinent om zijn heer en meester bij de naam te noemen.” “En dêr is by my gjin kwea yn; dy namme is in âlde Fryske namme, sa bin ik doopt, en dêr bin ik greatsk op, omdet myn foarâlders him ek dragen hawwe,” sei de Jonker do sa hwet op in snauske wize; de jiffer sloech de eagen del en wier forslein.

De Jonker wier bliid det de feint komd wier, omdet it mei syn Omke en him dochs ek net beare woe. Dy sinnen rounen al to fier út eltsoarren, binammen do dy hear him de portretten fen syn foarâlders mei folle earnst bisjen liet, en him forhelle, det er dy for gjin fjouwer boerepleatsen misse woe. Do bigoun de Jonker to laeitsjen en sei: “en ik joech gjin hûndert goune for dy hele boel: hwent de kinst ’er fen is neat wirdich; dêr kin ik fen prate; ik skilderje ek, mar as efter op dy skilderijen in koarte libbensbiskriuwing fen al dy ljue stoe, en it wierne allegearre greate helden west, dy it lân út de need holpen, ef deugdsomme reginten ef oare brave ljue, den scoe ik ’er de hoed for lichte; mar boerestrûpers en hazzejaggers dwaen ik it net for, al is hjar adel sa âld as Rome.”—“Dou sprekste in nuvere tael, sei de Omke do; “dou biste de namme fen Jonker net wirdich, astou der nin mear priis op stelste.”—Dêr stel ik greater priis op, Oom, as jy miene, leau ik,” wier it antwird; “mar dêr sit in hege forplichting oan, dy folle Jonkers net rekkenje, en dat is dizze: det wy ús as in edelman gedrage moatte, wolle wy ontsach hawwe; wy moatte troch wysheit, biskaving, en as it to pas komt mei de wapens útwize, det wy boppe in oar steane, en oars binne wy ek al net mear as in oar minske.”—“Wel, dat kin in boer ek,” sei de Omke.—“Den is hy ek in edelman, sei de Jonker[67]; en der scil yet in tiid komme, det it jild en it forstân de wrâld regearje scille en de adel weisinkt.”—“Nou siz ik neat mear,” sei de Omke, en hy hie wirk om syn lilkens to forbiten, en mompele ienige flokwirden, dy ôfbritsen waerden troch syn soan, de oare studint, dy de treppen op roun en lûd bigoun to sjongen de âlde studintesang:

Mihi est propositum in taberna, mori, etc.

Hy sloech him op it skouder en sei: “nou is dyn feint klear, Neef; ik woe graech detste bleauste, mar dyn âlde wachtet dy joun thús en it is in greate reed. Mar foar detste foart tsjochste, moat ik dy efkes to wirden; kom! gean hjir yn dit keammerke. Ho tinkste oer ús nicht Juliane? dy wirdt dy talein, Neef; ik leau det dyn âlde hear dy oars net yn de winter reisgje litten hie, hwent hy sit ek hwet allinne dêr op dat Slot; ik wit ek det ’er forskate brieven oer en wer skreaun binne, en dat kin nearne oars oer wêze as dêr oer; ho tinkste’ der oer, Neef? siz dyn sin rjucht út.”

“Ja, Neef, wier it antwird, “ik haw dat spil allegearre goed trochnoaze; de âlde hat my net rjuchtwei alles sein, mar hy hat it minske prize op in danigen wize; hy hat hjar jild net neamd, mar hjar deugden en hjar seden en ho edel det se opfied wier, en mear yette wist ik troch Christiaan; hwent dy ontgiet nin mûs op it Slot, al komt er ek troch it goatsgat. Mar as men in rôt op in side spek bynt, den wol it beest der net yn bite; sa giet it ek mei my, Neef. Sjuch, ik bin lyk as dou in edelman; wy studearje beide yn de rjuchten, dou wiste it is myn sin net; lykwol dêr ik for útgien bin, scil ik for thús komme, en ik scil dalik as ik wer to Frentsjer kom promoveare. As ik den myn âlders sin dwaen, den kin ik earst jier en dei yn de stêd omstappe yn moaije klean, om einlinge yn in ampt to kommen, en den krij ik jild, mar den sit ik ek yn in twangstoel, en dat past my net, Neef. Hoarris, myn âlde oarreheit, hat my in pleats tamakke, dêr bin ik skepper en skriuwer oer; dêr kin ik mei dwaen hwet ik wol. As ik gelegenheit haw, wol ik dêr noch ris hinne: hwent ik haw der sont myn bernejierren net wêst, en stiet it my dêr den oan, den wird ik dêr boer op. En as ik den in wiif siikje, den wol ik ien siikje, dêr ik in boerinne fen meitsje kin: sa tink ik ’er oer, Neef!”—“Ja, hwer fynste sa’n wiif, en hwet scil Oom sizze? dy springt út syn fel; en dou biste sa’n man fen âlde letteren en geskiedenis; dat liket nuver, Neef!”—“Hwer ik sa’n wiif fine scil, dat wit ik net; ik bin der net hastich mei; en hwet myn âlders sizze, dêr steur ik my yn dit gefal net oan; ik moat myn libben lang omgean mei it wiif dat ik nim; taest ik den forkeard, den haw ik nin minske de skild to jaen as my sels; en folge ik de rie fen âlders ef frjeonen, den scoe ik dy altomets yette yn hjar grêf forflokke moatte. En hwetst’ my seiste fen sucht for de letterkinde en myn skilderjen: as ik dat net hie en bihâlde koe, den woe ik net op it lân wenje, mar ik gong yn in stêd, dêr de measte drokte wier, om it liddige fen myn geest oan to follen. Forarbeidzje scil ik my ek net, dat docht gjin need. Mar ik wol sa folle dwaen, det ik myn iten fortarre en swiet sliepe kin.” De neef lake om dat plan en tochte, dou mienst’ it dochs net. “Nou, Neef, sei de Jonker, “hastou sin oan Freule Juliane, ik stean hjar oan dy ôf; my past hja net; ik scil it dy ôf- noch oanriede, mar sjen út dyn eigen eagen. Mar wy moatte ôfbrekke; as wy to Frentsjer komme, kinne wy der wer oer prate.—“ “Mar wy skiede net as Heidens en Turken, Neef: hawar, dêr is yet in folle bokael; kom, klink oan: vivat Academia, Neef!”—“Vivant Professores!” wier it antwird en do fûsken se yet ris hertlik.

Nei dit hertlik ôfskied fen syn Neef, dat hwet koelder wier tsjin de âlde hear, en neidet er de oare Jiffers de hân drukt hie, makke hy in djippe earbiedige bûging tsjin de Jiffer Juliane en boun him de redens ûnder. Christiaan, de feint, wier de wynbrekker, dat wol nedich wier, hwent it waeide út it easten, det it rikke en gûlde, en it frear, det it knipte. Do se ris stil stiene om út to pûsten yn de lijte fen in wettermounle, do sei Christiaan: “dat scil nou wille hjitte, Jonker, mar ik neam it onnocht.”—“Ja, sei de Jonker, “mar de nocht komt tonei; noait sit it nofliker as nei sa’n reis by in moai fjûr; hiene wy mar in brânnend krystblok foar de noas.”—“Dat scille wy wol fine,” wier it antwird fen Christiaan, en dêr gong it wer hinne. Einlinge kamen se by it droege gat fen ’e Snitser mar, dêr stie in tinte en dêr stiene twa fammen, de iene boun de iene reed wer oan, en de oare stie oerein; mar do dy iene oerein kaem, do kaem der in gestalte foar syn eagen sa as de Jonker noait sjoen hie; hy wier der forbluft fen. “Ongemak hawn mei de redens?”—Ja, Mynhear, it haklear wier boarst en nou hat dy âld man my holpen mei in ein tou; mar wy ride nei Terherne.” Neidet se in wipperke yn de tinte opnomd hiene, rieden se mei hjar fjouweren nei de Brette Poask; sa waerd dat herberchje yn de wanling neamd; dêr hong oars in boerd út, dêr stie op: “As ik het wel heb onthouden, is dit de hoek van Zevenwouden.” Hjir leine de fammen hjar redens del en seine: “Wy komme dalik werom, Bokke,” dat wier de hospes. “Bêst, ljeave diveltsjes!” wier it antwird, fen de kastelein. “Neame jy sokke moaije fammen sa, man? frege de Jonker oan de hospes. “Ja, Mynhear, wier it antwird, “dy forliede de wiiste manljue; sokke eagen en sa ’n wêzen dêr is nin mannehert tsjin opwoechsen; ik bin in oarlochsbonke; ik haw saun jier op it oarlochskip west; de koegels hawwe my om de kop flein; it brein fen myn bêste maet siet my op ’e klean, do it karwei birêdden wier; ik wier bang for divel noch dead; mar ik kaem thús, en sa ’n lyts wyfke seach my goed oan, en do wier ik in gefangen man; sa kin it jo yet ek gean, Mynhear!”

“It Droege Gat” yn ’e Snitser Mar.

“IT DROEGE GAT” YN ’E SNITSER MAR.

De jonker glimlake en tocht net, det Bokke do yette sa ’n wiersizzer wier. De frjeonen easkene waerm bier en dêr diene se hwet brandewyn en sjerp by, en forkwikten hjar by in moai fjûr, en de kastelein brocht yet al mear oan fen dat swarte hout. “Hwet hout ha jy dêr?” sei de Jonker. “Dat is kienhout, sei de kastelein, “dat helje wy ûnder út de Gongrypster poel; dat is der alear woechsen; do moat it wetter gâns leger west hawwe as nou, hwent it sit seis, saun foet ûnder it wetter; dêr skynt it woechsen to wêzen, do dat dêr alear bosk wier; dêrom neame se dizze hoeke ek de Legewâlden, dêr dit de úthoeke fen is, lyk as op myn boerd to lêzen stiet.”—“Mar hwerom neame se jou hûs de Brette Poask?” sei de Jonker. “St! sei de kastelein, “dat is in skeldnamme for Terhernsters; ik woe net graech det myn wiif it ienris hearde, hwent den komme hjar dalik de stikels oerein.”—Do kaem der in earm âld wiif to biddeljen, dy joech er in tsjok stik brea mei in pear droege hearringen. “Hawar, sei de man; “dêr haste in stik brea mei Ropsylster spek (omdet dy folle by Roptasyl út sé oankomme); as in boer dy nou in hânfetfol sûpe jowt, den hast’ in mieltiid.”—“Och”, sei de Jonker, “hwet sjocht dat minske der aeklich út; hawar, jaen hjar in pear dûbeltjes, Christiaan.”—“Ja, Jonker,” sei de kastelein, “dy is fen de finne op de yester komd; dy haw ik foar jierren kend, dat hja yn ’t side en brat roun, en nou is se in stokdweil, lyk as jy sjenne, dy men wol yn ’e kersebeam sette koe mei in dea kat om de hals for in sjamme. Dy hat lange jierren by in âld ryk fiskael wenne to Snits as byslieperske ef matras, ho neame se sokke klitsen hast ek; dy âlde hear waerd sa swier en onbihelprich, det se him de foetten waskje, teanplúzje en neilknippe moast; koartom, hja heinde en fierde de man as in kreamwiif en tearde mei him om as in lyts bern; en do de man de toffels útteach, do makke er hjar yet al gâns in knoarre jild, mar do troude hja noch wer in jongkeardel en dy koft in heal trekskip for hjar jild; dat libbe der plezierich hinne, mar do de boel op wier, gong de skipper nei Eastynje en liet hjar sitte, en nou rint se to skoaijen. Hie se oppast, den hie se in kaptael hawn as in boargemaster, dat siz ik jo, Jonker.”

De Jonker sei: “mar dy frouljue, kastelein, dy hjir niis de redens dellein hawwe, hwer binne dy fen dinne, Bokke?” “Dy binne fen de Wieren hjir oer de mar wei: dat binne boere huzen, dy hearre leau ik ûnder Tersoal: dy lizze dêr oan sa’n poeltsje, dat hjit de Brekken, Jonker.

“Dat iene is de faem fen de boer en de oare is in foardochter fen de boer, dy hat hjar mem yn de kream forlern, en nou wennet hjar twade mem, dy hjar to boarst hawn hat en opfokke oan hjar fjirde jier ta, hjir to Terherne; dy hjit se yette altyd mem, en hja binne mâl om eltsoarren: dêr is hja wis.”—“Dat is in moai jongfaem,” sei de Jonker. “Clare! rôp de kastelein, “sa’n moai, edel en ljeaf jongfaem, is der yn de hele legea-en en yn de hele lege wâlden net, en dêr is oars soarte, Jonker, dat siz ik jo. Hja hat mar ien gebrek, as it dat is.”—“En dat is?” frege de Jonker.—“En dat is, wier it antwird, “det se gjin earmoede sjen kin. It is forline jier bard, det ’er in earm skoaijerswiif mei in lyts bern op ’e rêch op bleate foetten by hjar foar de doar kaem, en om do it minske gau to helpen, sa teach se hjar eigen hoazzen út en joech se oan it wyfke. En hja hat ek mear leard as rjucht hinne. Der wennet in wiis skoalmaster to Tersoal, dy hie nocht oan hjar en dy hat hjar alles leard hwet er wiste.

Dêr kaem it wiif fen de kastelein op ta, dy sei: “Jy moatte him net telle, Mynhear; hy is in frouljuesgek: as er mar in doek sjucht, den is er al oerstjûr, al sjucht er it frouminske yet net ienris.”—“Né, ik bin der net gek om, hwent dy gek om in frouminske wirdt, dy hoeft net efter de tralies set to wirden, mar dy moat mar oan in kwea wiif fêstboun wirde en den is er gau wer wiis; mar ik bin, lyk as alle manljue, krekt as in eintsje klapkoarde, dat him om in finger wine lit troch in wiif, ef dêr hja in swipesnoer fen meitsje, al nei det it bihânle wirdt. Mar Clare, dêr wol ik gjin kwea fen hearre, wiif! mar jimme kinne noait lije, det men in oar frouminske moai hjit ef ljeaf. Mar dêr komme hja al oan.”

Do de fammen oer de flier kamen, stoe de Jonker op en niigde en seach Clare frjeonlik oan; en hja sloech hjar moaije blauwe eagen del. “Fammen, sei er, “jimme binne fen de Wieren, wennet dêr dy âlde Piter Doeckes net?”—

“Ja dat is ús neiste bûrman, Mynhear! hawwe jy dêr kinde oan, Mynhear?—

“Ja, sa hwet, myn faem; mar gean sitten, fammen; ik scil jimme in swiet sûpke jaen; jy hawwe wol hwet, kastelein, net?”—“Dat scoe ik tinke, Jonker. Ik haw gûd, dêr de soldaten fen bidde en preekje, dêr de domenijs troch ten oarloch farre en de skroarren fen op ’e kop steane; en dy nin sin hawwe oan frouljue ef dy ’er to hjit op binne, ik kin se allegearre helpe. Dy to folle bier ef drank hawn hawwe, dy stjûr ik nei de pomp ta, en dy jow ik tonei de rie om de drank ljeaver yn de skoen to jietten; mar ik scil de fammen hwet Rosolis jaen.”

De Jonker siet hwet stil en do sei er tsjin syn feint: “Hoarris, Christiaan, dou nimste hwet iten by dizze man, en den rydstou allinne nei hûs ta; de reis wirdt my to biswierlik; ik ryd mei dizze fammen nei de Wieren ta; dêr wol ik krysttiid hâlde by Piter-om en Joukje-moi, dêr bin ik thús.” Clare krige in kleur en hearde nuver op, det de Jonker dêr thús wier. De Jonker scoe in skelling for it gelach bitelje; mar by fortaest smiet hy in gouden rider op ’e tafel. “Hou, sei de feint, “sa kin it net, Jonker: dy gave is to great.”—“Dat is ek sa”, sei de Jonker; “mar it is in gelok for dy, detste net to Dokkum biste.”—“Hwerom?” sei de kastelein. “Dat kin hy jo straks wol forhelje, as wy foart binne”, wier it antwird. De Jonker en de fammen stieken oer de marshoarne en pûstten ’ris út by de Tersoalstersyl, en do sei Clare: “jy ride in goede gons, Jonker; dat is men fen sokke ljue oars sa net wend.”—“Ei faem, sei de Jonker, “ik bin ek al op in doarp greatbrocht. Jy swaeije ek sa net as in hopen fen dy knapskrinkels; jy steane ek feardich genôch op de redens, faem.”

“Ja, sei se, “wy lege-aensters leare it riden al jong, mar ik wol myn bêst net dwaen, dat is minskeslopen;” en sa pratende wei kamen se op ’e Wieren, en do sei de Jonker: “ik kom by jimme to jounpraten, faem.”—“Bêst, sei Clare, “dwaen dat mar, Jonker; jy scille by dy âlde ljue gau jins nocht hawwe; ús heit wol graech in prater hawwe, en by ús is folle oanrin mei de krystdagen. Dêr wenje de âlde ljue, Jonker,” en do wiisde hja him it hûs.

De âlde boer siet yn de hirdsherne de beantsjes út to pûljen, dy ’t er de simmers boud hie, en it âld wiif siet to slûgjen by de spinwiele. Do de Jonker him bikend makke, wier de âlde boer wakker forhûge; hy makke syn âld wiif wekker; dy wier hwet staf en hirdhearrich. “Sliepste?” rôp er. “Né, sei se, “mar dy âld spinwiele dy kriget raenjen, dy bigjint stil to stean.” “Toe, de lânhearre is hjir.”—“De âlde is ommers dea.” “Nou ja, mar de Jongehear is it ommers nou, it bernsbern.”—“Hwa? Hobbe?”—“Ja, dêr sit er.”—“Ja waerliken, biste dêr, jonge, hwet bin ik bliid.” Hja naem syn rjochterhân mei beide hânnen beet en patte der op om; hja sette de bril op. “Ik moat him ek ’ris yn ’e troanje sjen; ja waerliken, sei se, “hy liket op ús âlde lânhearre, dy hjir den kaem to fiskjen; ja, dêr haw jy hjir noch mei west. Ja, do wier ’t noch mar in jonkje, sa ’n poarre fen in jier ef tsjien; nou ik bin bliid detste hjir biste, jonge.”—“Dou drukkeste de Jonker lyk eft it dyn eigen soan is.”—“Nou, dat is er hjoed ek”, sei it âlde wyfke; “hy scil it net minder hawwe as myn bern,” en hja roun de spinnewiele om, en helle gau in kjessen, dat se him op ’e stoel smiet, en do krige er bêste pankoeken mei krinten der yn.” “Hie ’k nou mar hwet to drinken,” sei de boer; “ik hie in fetsje klúnbier op ’e krysttiid krige en dat is bifêrzen yn de skûrre. Ik haw yette hwet wyn yn in kiste; dy is wol fiifentweintich jier âld; dy scil wol bidoarn wêze; dy hat jou oarreheit hjir yet bisoargje litten; dy scoene se by it fiskjen opdrinke, mar dêr is noait fen komd; hy hat my de kaei jown. Dêr sit ek in brief yn, dy scil ik jo jaen, hwent ik moast him oan gjin minske oars jaen as oan jo; en as ik brân yn myn hûs krige, moast ik ’er de kiste earst útslepe. Dêr sit wis hwet yn, dat gâns wirdich wier; en dêrom stiet er dêr yette op it selde plak ûnder dat âld bedsteed.”

De Jonker wier nijsgjirrich hwet der yn siet; hy tochte det hy him in pots spile hie, dêr de âld man fol fen siet, lyk as by folle âlde Friezen.

Do hja dy kiste iepen makkene, stie der in fak yn, dêr in dozyn flessen fine wyn op stiene, mar yn in hoeke laei in greate jildpong, en dêr founen se yn learen pûdtsjes tûzen gouden dukaten mei in frjeonlik briefke yn it latyn oan syn bernsbern, hwerom hy him dit skonk for de moaije pots, dy er him by ’t fiskjen spile. De Jonker bigoun to laeitsjen, mar de âld boer waerd sa kel, det de man kwalik op syn skonken stean koe: hwent de wrâld wier by him ek Gods wirk, mar it jild wier de God, dy him rejearre. “’t Is in gelok, sei de man, “det ik dat net witten haw, oars hie ik nachts gjin each ticht lûke kind.”—“Hiene jy den de kweade yn hûs, Piter-om?”—“Né, wier it antwird, “mar syn dommekracht, Mynhear; hwent dêr kin men bergen mei forsette en keuninkriken omkeare; is ’t net wier, Jonker? Mar wy binne sa folle jild yn hûs net wend.”—“’t Wier ek nuver for de âld man, om dêr sa folle jild yn to triuwen.”—“Ja mar, Jonker, wy libben as âlders en bern mei elkoarren; it hat der ek mar fiif jier yn stien; do hat de âlde hear ôfskied fen my nomd, en do sei er yette: ik wird minder en ik kom jo licht net wer to sjen, en as wy oan de oare kant elkoarren wer mette, den kin it bislaen, det ik boer wird en jy lânhearre, Piter-om.”—“Dêr hawwe jy it net nei makke, lânhearre, sei ik do, en do koene wy beide ek net mear sizze; en do hat er ús forlitten en is in jier twa tonei stoarn. Mar scoe dy wyn yette goed wêze, Jonker? hwent dy is wol fiifentweintich jier âld.” Do sei de Jonker: “witte jy net Piter-om, det jonge frouljue better binne as âlde? “Ja, sei Piter-om, dat wit ik by ûnderfining.” “Witte jy net det âlde wyn better is as jonge?” “Né,” sei de boer.—“Nou, sei de Jonker, “set der mar ris tsjien flessen út, dêr scille wy krysttiid mei hâlde, âlde hear.”—“Den mei Sint Steffen der wol by hâlden wirde, sei de boer, “oars krije jy se net op.”—“Wy scille ’ris sjen”, sei de Jonker. Hy lûkte de koark fen ien ôf en it smakke hearlik; de âld boer naem ’er ek in romerfol fen en it smakke him sa ridlikjes, sei de man, mar hy koe him yet net bigripe ho dat gûd sa lang dûrje koe, en hy hie ljeaver in kopfol swiet sûpen, dy de âld man by it hirdtsje stean hie, lyk as yn dy tiid it gebrûk wier. De Jonker dronk syn flesse neiby leech en do bifongen him de lea en hy foel yn de sliep yn de hirdshoeke by in moai fjûr. It âld wiif lei foarsichtich in pear grinzergrouwen skerteldoeken en yet in moai sitsen skoudermanteltsje oer him hinne, en hy slepte as in roas.—Wylst de Jonker dêr sit to sliepen, scil ik ’ris forhelje ho it syn feint Christiaan, dy wy by de kastelein to Terherne sitte litten hawwe, ôfgong.

“De Jonker sei niis, dou moaste my ’ris forhelje fen Dokkum”, sei de kastelein. “Hwette?” sei Christiaan. “Wel, do ’t er dy rider dêr by forgis op ’e tafel smiet, do seistou: dy gave is to great.”—“Ja, sei Christiaan, “dat sei de boargemaster fen Dockum. Ei ju, dy scoe mei syn folk út to seinefiskjen; hy ried mei de wein nei de Geast, en it folk mei de seine wier der al, en den scoene hja sa nei de stêd ta fiskje. Do diene hja de earste set op dat lytse Klaerkampster marke, tichte by dat âlde kleaster Klaerkamp, en as dy set goed wier, den scoe dy earste set for de earmen fen Rinsumageast wêze; nou dat lûkte al en tôge sa swier, det ’er wol tsjien man oanhingen om it to wâl to krijen. Dêr scil raer hwet útkomme, sei de boargemaster do. Ik haw wol sein, det dy set for de earmen fen de Geast wêze scoe, mar dy gave is to great; dy moat heal-ôf tocht my. Mar do dy tsjoel oan de wâl kaem, do siet ’er net yn as in mennich reade wâldfoarntsjes en manekarpers en ek in deade fôle; dy hie dy swierens oanbrocht. Dy fôle wier in dei mennich to foaren troch it onwaer deaslein, en de boer dy er tabihearde, hie him in bâlstien yn de bealch binaeid en him sa sinke litten, omdet er to loai wier om in dobbe to graven. Dy selde boer stie der ek by en dy lake ’er ek it measte om; mar de boargemaster fen Dockum net. Dêrom, as men nou to Dockum seit: “dy gave is to great,” den stiet it net bêst: dêrom sei de Jonker dat.”—“Mar, sei de kastelein, “ho komste oan dy poepenamme; dou bist’ oars in Fries, wis net?” “Ja, mar myn heit wier in poep; ús âlde hear, dy foar fiif jier stoarn is, hie ritmaster west, en dêr wier myn heit oppasser by; dy wier út Hessenlân, en dy is altyd syn feint bleaun. Do de âlde hear minder waerd, hat er wol fyftich nachten en dagen op him past, en do dy stoar, wier myn âlde ek mei in fearnsjier wei: hy mocht iten noch drinken mear; en nou bin ik syn opfolger wirden by dizze Jonker syn heit. Mar dy is fen hwet heger steat. Nou, hy is ek Grytman; mar ik haw it goed, as ik mar oppas. Mar dizze Jonker dat is in minskefrjeon, en dat is in gelok: hwent hy hat hynstekrachten.”—“Dat liket my sa ta, sei de kastelein, “det it in gewanten knevel is.”—“Ja, sei Christiaan, “hy hat izeren fûsten, gjin twa man krije him út syn steed; mar hy makket ’er seldsom gebrûk fen. Doch do de Jonker it twade jier studint to Frentsjer wier, do hat er op in nacht alle rottelwachten ien for ien bûten de Dongjumer poarte band, do wier er baes fen de stêd. Dat naem de âlde him al hwet kwalik, hwent de Boargemaster hie him in brief der oer skreaun. Mar wy moatte ite, it wirdt myn tiid,” sei Christiaan.

Ierdappels wierne do yet mar just bikend en grouwe earte wier de kost; en dêr wierne fiifentweintich tredde lidden fen goezzewjukken yn bisean, en dat wier dreech iten op it iis. Lykwol, Christiaan biet der net hird yn; hy wier yn de koken fen de Grytman bidoarn; de tsjokke sûpenbrij, dy der op folge, makke it wer goed. “Mar ho komme jy oan al dy goezzewjukken?” frege de feint.—“Wel, ik bin goezzeslachter, man! dy keapje ik op fen de boeren, dy ploitsje ik en sa bring ik se nei Snits. En dy tredde lidden dy sied ik; dat is sa hwet myn winterflêsk. Aste in Jonker west hieste, den hieste wol hwet oars krige; en aste werom komste, kinste bitelje; en komste net werom, den skink ik it dy.”—“Goed, mei twa dagen helje ik de Jonker werom.”—“Aste him den mei krije kinste, sei de hospes. O dy Claerke! dy sjocht sa mûzich út hjar eagen, dy kriget him by ’t hert, dat siz ik dy.”—“Ja, mar frouljuesflêsk sit ’er net oan.”—“Den biklei ik de man; hwent den is er net soun,” wier it antwird.—“Nou, wy scille sjen, dou rydste mar by Grou om, en hâld den op de Wartenster toer oan, en sa oan Aldtsjerk ta, dêr scil dy neat yn de wei wêze. En nou, goereis, Christiaan! De wyn skampt al hwet nei ’t suden ta; de Wetering kin al sile, aste in skip wierste.”

It wier al tsjuster, ear det Christiaan op it Slot kaem, en it earste freegjen wier al gau, hwer eft de Jonker wier. En do forhelle de feint, det er nei de Wieren riden wier en det hy him nei de hjeldagen wêrom helje moast. De âlde hear wier der mar just mei tofreden, omdet hy op ’e twade krystdei meastal in great gastmiel hâldde en dêr paste in studint wol by. “Nei de Wieren?” sei de Grytman. “Ja, twa dagen nei nijjier is de Jonker fiifentweintich jier; den is dat syn pleats; dat hat de âlde hear sa makke; dêr scil hy dochs wol gjin bûtenpleats stichte wolle, Christiaan?”—“Ik wit it net, mynhear, mar ik scoe it hast net tinke,” en hy praette ek net oer Clare, hwent hy koe ek net witte hwet der op folgje scoe. Wy scille nou de Grytman mar yn de krystdagen mei syn folk gastrearje litte op it Slot, en geane wer nei de Jonker op de Wieren.

Do de Jonker wekker waerd, sei de âld boer: “Jy hawwe lake yn de sliep, lânhearre!”—“Ik wol it wol leauwe, Piter-om, sei de Jonker; “ik droamde earst oer dat fiskjen mei ús âlde Pa, dêr er my dy dukaten for tamakke hat; en do droamde ik det ik in moai jongfaem op ’e skirte hie.”—“Ik tocht al, sei de âld boer, “det jy in noflik sin hiene. Mar ho wier dat fiskjen mei ús âlde lânhearre en jo Jonker?”—“Wel, jy witte wy hawwe in grêft om it Slot, en dêr op ’e hoeke dêr stiet sa’n ôfdekje, dêr wier in bank, en dêr sieten de âlde hear en ik folle to angelfiskjen; dêr sieten wy wer en do stjûrde hy my nei it simmerhûs om in flesse wyn mei in romer, en do ik dêr mei werom kaem, do sei er: dyn koark is ûndergien; dêr sit wis hwet oan; en ik helje hastich op en dêr siet in âld pikelhearring oan, dy de âlde hear der oanmoffele hie. Sie soa, sei er, jonge, dy kinste foart mar ite. Ik wier biskamme, mar ik tochte, dêr scil ik him wer for hawwe; en jawol, nei in jier twa, do dy set al lang forgetten wier, sieten wy wer to fiskjen, en it woe net fange; do joech ik my op ’e bank to sliepen, sa bearde ik alteast, en de âlde hear gong yn de tún to kuijerjen. En do de man werom kaem, wier syn koark ek ûndergien, en ik slepte mar wei; mar do hy syn angel ophelle, do siet der in âlde prûk oan, dy ik stil oan de hoek slein hie. Do waerd ik wekker, en sei: dat is nou for dy pikelhearring, Grootpa. De âlde hear lake det er skodde; ja jonge, sei er, dat haste gnap makke, mar ik scil der dy wer ris for hawwe, wachtsje mar hwet. En nou hat er my gedachtich wêst; dat hat my yn de holle sitten.”

Do it meltsjen dien wier en it gûd ôffoerre, bigounen de frouljue wer to spinnen, mei trije spinwielen op in rige: de âlde frou, de greatfaem en de lytsfaem. En do kaem der in âld wiif fen Poppinwier oan, dy waerd der mei in slide hinne skoud, mei in greate pompieren stjerre op in stôk, dy se mei in toutsje hinne en wer lûkten; en dêr hie se in âlderwetsk sankje by. “Nou, sei de âlde boerinne, “dat is in jierstoune; dat heart sa by krysttiid”; dy joech hjar in goede gave en do sei dat âld minske: “Hea, hwet spinne jimme, bern! hawwe jimme dêr sa’n nocht oan?—“Wy woene ljeaver frij, seine dy fammen, “mar dêr wirde wy op woun, en hwet scoene wy oars ek al dwaen yn dy lange winterjounen, Afke-moi?”—“Koene jimme ’er sa goed mar ôfkomme as moaije Houkje fen Bozum.”—“Ho kaem dy fen ’t spinnen ôf? fortel ús dat ’ris, Afke-moi? jy hawwe yette altiid sokke âlde teltsjes.”

In jierstoune by krysttiid op ’e wieren by Piter-om.

IN JIERSTOUNE BY KRYSTTIID OP ’E WIEREN BY PITER-OM.

“Nou ja, Houk fen Bozum wier sa’n moai jong faem, mar dy hie nin nocht oan spinnen, en hjar mem mochte prate hwet hja woe, hja wier net oan de spinwiele to hâlden. Einlinge wier de mjitte fol; de mem waerd kwea, sa kwea, det dy sloech ’er op, en do hja in wân mennich om hawn hie, do bigoun dy moaije faem sa earmhertich to skriemen en to jammerjen, det men it foar op ’e strjitte hearre koe. Nou kaem der in foarname frou foarby kuijerjen en, dy op ’e Stins to Bozum wenne; dy gong dêr yn hûs op, en frege de mem, hwerom hja hjar dochter sa slein hie. Do skamme dat minske hjar, det hja de loaijens fen hjar dochter yn it iepenbier bringe scoe, en sei tsjin hjar sin oan: Frou, ik kin dat famke net fen dat spinnen ôfhâlde; sy wol ivich en erfelik mar spinne, mar spinne, en ik bin earm en ik kin hjar altyd gjin flaeks riede om to spinnen.” Do sei dy frou: “ik hear neat ljeaver as spinnen, en it is my noait nofliker as dat de rêdden snûrje, det men mar heal lûd hearre kin; jaen my jou dochter mei nei de Stins; ik haw flaeks genôch; den kin hja hjar hert ophelje mei spinnen, sa folle as hjar lêst.” Dêr wier de mem wol mei yn ’t skik en de faem gong mei nei de Stins. Do hja op ’e Stins kamen, brocht de frou hjar yn in keamer, dy fen ûnderen ta boppe fol fen it moaiste flaeks siet. Spin my dat flaeks nou, Houk, sei de frou, en aste dat ôfspoun haste, den scilste myn âldste soan ta in man hawwe. Al bistou earm, dêr jaen ik net om; dyn greate iver en oanhaldên yn it wirk is my goeder-nôch for dyn útset; dou hoefste oars neat mei to bringen. Dy faem roun de grize oer de grouwe do hjar dat oplein waerd, hwent hja koe al dat flaeks net ôfspinne, al hie hja hûndert jier âld wirden, en fen de moarns ier ta de jouns let spoun. Do moaije Houkje dêr sa allinne siet, bigoun hja to skriemen trije dagen lang, sûnder det se in hân oan de spinwiele sloech. Op ’e tredde dei kaem de frou by hjar yn de keamer en forwond’re hjar, det de faem noch neat dien hie; mar Houkje joech foar, det hja sa onwennich fen hjar âlders hûs wier, det hja net bigjinne koe to spinnen. Dêr wier de frou mei tofreden, en sei: nou it is alles goed, hear, mar moarn moaste dochs bigjinne, Houk.

Do dy faem wer allinne wier, do wier se hjar rie skjin to’n ein en gong se mei in bidrukt gesicht foar it finster stean. Dêr seach hja trije frouljue by hjar kommen: de iene hie in oeribel greate platte foet, de twade hie sa’n greate ûnderste lippe, det hy hjar oer ’t kin hinge, en de tredde hie sa’n greate tomme, det se ’er wol in dikketon ûnder biflappe koe. Hja seagen by it finster op, hja seagen hjar oan en fregen de faem, hwet ’er oan skilde mei hjar. Houk klage hjar need; do beane hja hjar help oan, en seine: astou ús op ’e brilloft noadzje woste en ús moeike neame, en ek mei oan dyn tafel komme litte woste, astou trouste mei de Jonker, sa wolle wy dyn flaeks ôfspinne en dat yn koarte tiid.—O sa graech, sei de faem, kom mar yn en bigjin foart mar, hwent der is for my dochs gjin trochkommen oan.

Do liet se dy trije nuvere frouljue yn de keamer en makke in hoale yn ’t flaeks, hwer det se yn sieten to spinnen. De iene lûkte de tried oan en trape it rêd, de twade makke him wiet mei de lippe en de tredde draeide him om mei de tomme, en den sloech se mei de finger op tafel, en sa faek as hja dat die, den foel in reaf fen it moaiste jern fen de spinwiele. Foar de frou hâldde hja hjar trije spinsters biskûle, en as dy by hjar kaem, den sloech hja de hânnen yn elkoarren fen dy greate heap fen dat skoane jern, en priisge hjar danich. En sa wier dat flaeks yn koarte dagen ôfspoun. En do namen dy trije frouljue ôfskied, en seine: “Nou Houk, forjit net hwetste ús onthjitten haste, it scil dyn gelok wêze, dat bilove wy dy, en oars wirdt it dyn ongelok.”

Do moaije Houkje de frou dy greate keamer sjen liet mei al dat moaije jern oan de souder ta opheape, do wier de frou bliid, en sei: “nou scilste myn âldste soan hawwe, en wy scille brilloft hâlde.” En de soan as brêgeman wier ek bliid, det hy sa ’n moai en flitich wiif krige en priisge hjar heech.

“Ik haw trije moeikes, sei Houk do, en omdet dy my fen myn libben folle goed dien hawwe, woe ik dy ek net forjitte, nou ik sa yn it gelok komd bin. Nou woe ik dy greach mei to brilloft noadzje, en det hja mei ús oan tafel sieten; it binne oars mar earme ljue.” En de frou en de brêgeman wierne der mei tofreden. Do nou de brilloft oangean scoe, kamen dy trije frjemde frouljue ek der ynstappen, nuver optakele, en de breid sei: “wolkom hjir, bêste moeikes.”—“Och, sei de brêgeman, “ho komstou oan sok akelik folk?” Do gong er nei de iene mei dy greate platte foet en frege hjar: “hwer fen hawwe jy sa ’n breden foet moeije?”—“Fen it traepjen fen de spinwiele, fen it traepjen, brêgeman.” Do gong hy nei de oare en frege: “hwer fen hawwe jy sa ’n greate lippe?” “Fen it slikjen oan de tried, fen ’t slikjen, brêgeman.” Do frege de brêgeman de tredde en sei: “hwer fen hawwe jy dy greate tomme, moeije?” “Fen it triieddraeijen, brêgeman, fen it draeijen.” Do skrikte de jonge man en sei: “nou scil myn ljeave jonge breid noait fen hjar libben wer in spinwiele oanroere.” En sa rekke dy fen dat lêstige flaeksspinnen ôf.”—“Dy kaem ’er maklik ôf,” seine de fammen, en hja lakene om it forteltsje.

Mar Douwe, de greatfeint, dy hie al mei de holle twisken de knibbels sitten sa lang as dat forteltsje dûrre, en do it út wier, sprong er op, en sei: “dy trije frouljue, dy spinsters, dat binne tsjoensters west, lyk as jy binne, Afke-moi; reau det jimme binne! moatte jimme âldjiersnacht ek wer mei elkoarren in diveldans hâlde? Den komt koarthakke der wis by, net? Hwer scille jimme it hawwe? op it Speklân dêr binne jimme weiband troch in wiis man. Nou, dat waerd ek tiid, hwent dêr jimme komme, dêr wol nin gêrs mear waechse. Op de Roaspollen moast it mar wêze, dêr is it frij, hwet tinkt jo moeije?”—“Myn ljeave man,” sei Afke-moi, “jy meitsje my kel; ik wit krekt sa min fen tsjoenen as fen de ûre fen myn dea.”

“Hâld dy stil mar, âlde tsjoenster! Ik scil dy mear oplêze. Forline jier biste by de Kleasterboer to Poppinwier yn ’e hûs komd, en do loekste it widzeklaed ôf en seiste mei dyn fliemske slangetonge: o frou, hwet hawwe jy dêr in ljeaven blieren jonge yn de widze lizzen; hy lake my glêd oan; hy appelt glêd en hat dobkes op ’e wangen; en dalik wier it bern eft it forjown wier; en dat hat krekt sa lang sukkele, det ’er einlinge in goe man by komd is, dy mear wist as rjucht hinne. Dy hat it bern bilêzen en in lyts pûdtsje mei krûden yn de widze lein, en do is it bern wer opheldere; mar it lean kaem efternei: hwent tonei do kaem der ’ris in great swart kat yn it hôf, en do naem de boer syn roer, dêr skeat er dy kat in hânfol sâlt mei yn ’t gat en do roun dy hird foart en âlle fen pine. Mar do hastou, âlde waerûl, yn gjin fjouwer wiken op dyn âlde ears sitte kind; de matte moast út de stoel snien wirde, oars wierste forlegen, dat wiste wol.”

“Myn ljeave man, kin yen den net hwet oars oankomme? Ik hoopje net detstou mei dy pleage bisocht wirdste; dat gin ik myn slimste fyand net; mar ik scil mar foartgean as ik dy yn ’e wei bin. Goenjoun jimme!” sei it minske en gong bidrukt wei. Mar Douwe gong foar de bûthús doar stean: “hjir net troch, sei hy; “jy moatte it gat út, dêr jy ynkomd binne mei jou draeistjerre.”—“Goed heite”, sei it sloof.

“Dou falste dat minske hird!” sei de Jonker, mar de âldboer, en de frou binammen, kaem it net to hird oan. “Forline jier, do hat se hjir ek west, en do moat hjar de gave net greaternôch west hawwe, sa it like, en do gong hja troch it bûthús wer foart, en de selde nacht hiene wy al in kealforlizzer, en dat wier mar sa ’n stik ef fjouwer nei elkoarren. Ik sei, dat hat dy âld tsjoenster dien, en ik gean daedlik nei Gerben Slingermouwe ta, dat is in man fen it wird, dy hwet mear kin as in oar; dy hat do in pûdtsje mei krûden ûnder de drompel fen de bûthús doar bidobbe en in hoefizer oan de doarstile spikere, en do hawwe wy dat keal foar it heafek bidobbe, en do wier it oer; dêrom wol ik hjar net mear yn it bûthús hawwe.”

De Jonker glimke ’ris en sei: “kom, ik gean ’ris nei jimme hûrljue ta to praten.”—“Goed, sei Douwe; den scil ik in krystblok helje, en it gûd ôffoerje: it is sketjeftstiid.”

De Jonker kaem by ’t finster lâns en hearde moai sjongen, en dat wier Clare hjar lûd. Mar omdet it to kâld wier om dêr to stean, sa gong hy yn hûs en foun it hele húsgesin oan de hird, dêr in great krystblok al laei to barnen. Clare berge hjar sang yn ’t skoalboerd en de jonges skikten om: de Jonker kaem yn de iene hoeke en de boer yn de oare hoeke. “De tiid scil jo dêr wol gau lang falle, Jonker, net?” “Och ja, mar wy prate dêr mar sa hwet oer âlde dingen”, en do forhelle de Jonker it gefal fen it wyfke mei de stjerre, en ho det de greatfeint dat âlde sloof útreage hie. “Ja, sei Auke-boer, “it is oars in bêst feint for de âlde ljue, mar tsjoenderij en foartsjirmerije dêr sit er fol fen. Hy hat ek al ’ris gek west, mynhear; do hie er al to folle yn de Bibel omlêzen en dêr rekke de man yn fortiisd; do waerd hy bisteld hjir tichte by Poppinwier, yn de Marshoarne, by in omke en moeike fen him. Dat wierne âlde ljue; hy woe neat dwaen, as inkel ’ris by ien fen de boeren meltsje, dat koe er noch dwaen. Yn de tsjerke kaem hy earst yet ek al, mar as Domenij stoe to preekjen, den siet Douwe to skodholjen. Dêr misdie hy oars ek sa folle net oan, hwent dy Domenij koe it soms ek sa nuver útstelle, det it iggen noch seamen roaide. Ienris op in sneinneimiddei stie Douwe wer midden oer ’e tsjerke to skodholjen, en do sei Domenij fen de stoel ôf: “Als het jou niet aanstaat, ga er dan uit, Douwe.”—“It waerd ek al hege tiid,” sei Douwe lûd op, en hy is ’er út gien, en hat noait wer yn tsjerke ef klûs west; en ik leau det it ek goed for him is, sa lang as hy gjin mear forstân kriget en dêr wirdt hy nou al to âld ta. Do er dêr sa hwet in jier twa op ’e Marshoarne wenne hie, do roun er op in moarntiid om saun ûre nei Poppinwier ta, mei in nij sarjes rokje oan, en in moai blau damasten ûnderbaitsje mei silveren knopen oan, en alle man sei: sa, Douwe, jy forkomme derop; mar Douwe sei altyd mar: sterven is myn gewin. Sa roun hy nei de smid en nei de timmerman; by de bakker kocht hy in stik koeke, en hwer Douwe kaem, altyd wier ’t: sterven is myn gewin. Douwe gong werom en de deis do kaem it út, det syn âld omke dy nachts stoarn wier, en dêr hie hy dy klean fen kocht, mar dy koe de âld man hâlde oan syn dea ta.

Douwe under ’e koer weisongen.

DOUWE UNDER ’E KOER WEISONGEN.

Ik wier do dyaken en ik tochte, do ’k dat hearde: dou biste dochs sa gek net aste wol likeste; ik gong nei him ta en sei: Douwe nou is dyn omke dea en âlders haste net, wier it net better detste dy wer oan ’t arbeidzjen joechste? Dyn moeike is heal blyn en dou wirdste in forskoveling.—Ja mar, Age-boer, sei Douwe, goede wirken kinne my dochs net helpe.—Dy kinne dy sa folle helpe, detste dyn eigen brea ite kinste; en oars moaste it gau fen de dyakens hawwe, en den wirdste troch it marchhoarntsje foerre, dat siz ik dy. Douwe joech him oan ’t arbeidzjen, en hy hat nearne oer praten as yn de earste ongetiid. Do sei hy: yn de Marshoarne hie ik it better, boer; dêr laei ik ûnder de appelbeam as ’t waerm wier. En nou is it in bêst feint, sadet de âlde ljue nin better krije kinne. Mar hjir komt er net mear; myn âldste jonge dy hat it mei him fordoarn; dat moeit my al hwet, hwent it is nou oars in goed tsjinstich feint.”

“Ho wier dat, sei de Jonker; ho is dat komd?”

“Ja, jonge, fortel dou dat mar; ik scil wat bier helje.”

“Wel, Jonker, sei Auke, “de âld boer hie in nij hynzer kocht en dy knol wier kolderich en damsteech, en as dy it mâl yn ’t hoarn krige, den woe den donder foarút noch tobek; in igewige wier it, sa’n pismerrie! En do waerd Gerben Slingermouwe helle, sa’n divelbander, en dy hat in foech ûre mei de guds allinne yn ’t hok wêst; dy hat him bispritsen en do hjitte it beest goed. Mar do rekke ik mei Douwe oan ’t praet oer dat bisprekken. Bisprekke, sei ik do, kin ik net, mar bisjonge dat nim ik oan. As jy, sei ’k tsjin Douwe, ûnder in turfkoer sitten geane, dêr kinn’ jy wol ûnder bliuwe sa lang as ik stil bin, mar as ik bigjin to sjongen, den moatte jy der ûnder wei, al woe de kweade jy keare. Hy gong ûnder de koer en do rôp er: sjong nou mar. Ik song earst in bytsje ut, re, mi, mar do bigoun ik Wilhelmus, en do smiet ús feint in great boarnamer fol wetter op dy koer. Rimpen fleach er ûnder de koer wei; razend wier de man, en hy woe my to liif, mar ik wier al op ’e flucht. Sont is er skou fen ús hûs en ik mij him ek: hwent as er it mâl fel oantsjocht, den ontsjocht er neat.”

Dêr kaem Age-boer oantôgjen mei in great kanne mei bier, en dy sette hy tichte by it brânnende krystblok del. “Sie sa, Jonker, sei de boer, it bier moat hwet bikomme; it is oars to kâld yn de tosken: hâld jy der folle fen, Jonker?”—“Ik drink hast net oars: myn sisters op it Slot bigjinne nou meikoffy, dat is Turksk drinken. Nou, hja kinne it om my de Turken wol hâlde litte; en den prate hja ek fenthé, dat bigjinne inkelde foarname ljue ek to drinken, mar dat haw ik yet net preaun, boer. Dat moatte blêdden wêze, dêr hja siedend wetter op jitte.”—“Ja, sei Age-boer, “der wirdt hwet úttocht om it jild. Né, bier drinke wy as wy frjeonen hawwe ef op heechtiden, mar oars komt de sûpmogge op de tafel, en winters set elts in kop fol by it hirdtsje: de bern hawwe neat ljeaver as kâld wetter.”—“Ja, sei de Jonker, “der is ek neat better as men toarst hat, en it wier to winskjen det folle ljue dêryn mar bern bleaun wierne.”

“Mar hwer is Clare?” sei er yn ien azem wei.—“Dy is yn de oare keamer, sei de boer; “wolle wy ’ris by hjar sjen?”—“Nou ja, heit, sei Clare, “dêr moatte jimme my wer steure; it laeit er hjir ek al moai hinne om nou de Jonker hjir to bringen.” Dêr stie dy moaije faem foar in hele tafel fol krystwiggen en bindels flaeks en dêr boun hja briefkes oan. “Kom, sei Clare, gean mar wer nei it krystblok ta; dêr is it better for jimme as hjir.”—Wy scille om sizzen jaen, Jonker, sei Age-boer; “mar dou moast hjir ek net lang bliuwe; it wirdt to kâld for dy, frou.”—“Hwet docht se dêr mei al dy krystwiggen en dat flaeks en dy klean?” frege de Jonker do. “Wel, dat binn’ krysttiidsgeskinken, dy hja oan earme widdouwen jowt, en it flaeks dat spinne hja sa hwet for hjar; dêr makket hja dy earme ljue bliid mei; dy sloven binne gek om dat fanke; hja patsje hjar de hânnen as hja it hjar jowt, binammen hjar oare mem yn Terherne.”

Nou, hja kamen wer by de hird en Clare ek; der sieten al twa fen de jonkjes to knikkeboljen; it krystblok krige hjar yn de macht. “Ja, sei de Jonker, “it mantsje mei sân hat der wêst.”—“In mantsje mei sân! sei in jonkje fen saun jier; hwet is dat?” “Ik scil it dy forhelje,” wier it antwird, en do waerd de jongste fen fiif jier ek wekker, en do bigoun de Jonker dit forteltsje. “It is in rymstikje; jimme moatte goed tahearre,” en de jonges lûkten de eagen op en harkene nei de Jonker mei de mûlen iepen.

Der wier alear in âld Keuning,Dat wier in stoefen faer,En dy bispriek de geesten,It wier in tovenaer.En yn syn silveren widze,Yn side en plomkes dêr leiSyn ljeaf reawangich soantsje,Dat kriet mar jimmerwei.Dy batske Keuning forflokteDat harderke fen in soan,Biswarde de kweade geestenEn spriek it sânmantsje oan.“O sânmanke! kom ’ris harren,Strui sân him yn ’t gesicht.Toe, rôp dy âlde Keuning,Slút him syn eagen ticht.”It mantsje mei sân kaem ridenMei mûskes foar de wein;Yn ’t weintsje fen goud en sideDêr siet hy sa edel, sa kein.En oan syn moai rea rokjeDêr hongen twa pûdtsjes oan:It iene wier swarter as ierde,It oare sa wyt en sa skoan.Hy naem út it wite pûdtsjeMar trije kerreltsjes sân,En struide it yn syn eachjes,Do gyng er wer nei syn lân.En ’t berntsje wreau syn eagen,Syn earmkes waerden slop:De sliep bifong syn lidden,En ’t kin foel yn it krop.En yn sa’n sêften doezeLaei hy de hele nacht.Dêr laei dy lytse koeze:Gods ingels hâldden de wacht.Sa rôp hy nou alle jounen:“O sânmanke, sânmanke kom!”En as de berneklok lette,Den rekke dat bern yn de slom.Mar ’t boike waerd bâlstjûrichEn gûlde en tiere him sa;Do gong dy wrede KeuningSels nei de sânman ta.“Och, sânmanke, sei de Keuning,“Witstou ek rie mei ’t bern?Och, smyt him sân yn de eagen,Al scil hy noait wer sjen.”Do naem hy trije kerltsjesUt ’t swarte pûdtsje wei,En smiet it him yn de eachjes,Dy dêr to grinen lei.En ’t boike slútte syn eachjes,De eachslidden foelen yn.Hy die se noait wer iepen:It Keuningsbern wier blyn.

De lytse jonges krûpten omtrint yn elkoarren, do hja dit stikje hearden, en gongen dalik nei bêd, hwer de sliep hjar gau oermastere.

“Mar ik haw dy niis sjongen heard,

Clare,” sei de Jonker; “meije wy dat yet ’ris hearre? Hwet sankje wier dat?” “Och, sei Clare, “ús master bringt ús alle krystjounen in gedicht, lyk as de bern oan hjar âlders dwaen, en den bliuwt hy sa’n joun by ús to praten. Forline jier hat er ús brocht dat jy niis heard hawwe, en dêr hawwe wy sa hwet in wize op úttocht. Hjir is it; ik scil it jo wol foarlêze; it is oars mar in droevich lietsje: master hat earnstich west; hy hat wis nin jild hawn om wyn to keapjen; dy mei er razende graech, en den bigjint hy altiid to rimen en to sjongen. Nou, hark den mar ’ris, Jonker.”

Clare bigjint to lêzen:

Moai Sytske kuijere yn de finneEn dounse yn dert’le noft;Hja plôke blomkes om hjar hinneEn smiet dy yn ’e loft.“Sjuch, ho de wite flokken fleane!’k Woe det it krysttiid wier,As feint en faem to keamer geaneBy brandewyn en bier.”—“Och, sei hjar heit, “dou biste derten,Dou smytste blommen wei?!Hat den de winter ek nin smerten?O freegje it de earmen nei.”“Heit, as de wite flokken fleane,Is my de wrâld sa blier;As feint en faem to keamer geane,Sint Steffen ef Nijjier.”—“Sjuch, ho it gûd de gêrskes smeitsje,Dat is for my ek nocht;Sjoch, ho de fûgels hjar formeitsjeEn sjonge yn de loft.”—“Mar as de wite flokken fleaneEn ik it iis lâns swier,—As feint en faem to keamer geane,Den hat in minske tier.”—“As yn de lije simmernachtenIt fjild sa hearlik rûkt,En ’t âlde hynzer greate frachtenFen hea nei hûs ta lûkt;’t Reidhintsje floitet yn de lizen,De kwartel yn de stânnen slacht,Siz, is de wrâld den minder ljeaver,As yn Sint Steffens nacht?”—“Och, lit dat gêrs en blommen fleaneEn barn dy harken op!Né, as de wite flokken fleane,Den gean wy keamer op!”—“O Sytske-ljeaf! bitwing dyn mûle.Dou biste ek yette in blom;Dy wachtet ek in swarte kûle:O tink dêr jimmer om.Dou plôkest’ blomkes, litst’ se fleane,Bist’ mei Sint Steffen bliid;As feint en faem to keamer geane,Bist’ licht al út de tiid.Dou biste wol in jonge blommeEn ’t hert is til en rom,Dêr kin in oare tiid op komme,Tink ljeave Syts, dêrom.Ho faek wirdt net sa’n blom ôfmeaneEn stronken bliuwe stean,En ear de wite flokken fleane,Kinst’ licht nei ’t hôf ta gean.”—“Och, rôp it fanke, “ikke! ikke?Ik bin sa jong, sa soun.O heit, jy moatt’ my net forskrikke,Sa jong al yn de groun?“Né, as de wite flokken fleane”(O Sytske! it wier in griis),“Den litte wy de blommen fleaneEn siikje wille op ’t iis!”Hja hiene yn ’t hôf in beam fol parren;De tûken bûgden nei de groun,En alle blide berntsjes garrenEn dounsen dêr yn ’t roun.Mar Syts fleach boppen yn de stammeEn skodde ’er alle parren ôf,En rôp: “Bin ik nin moaije sjamme!”Mar, och!—hja trúz’le oer it hôf.Dat koe dy âlde beam net hâlde,Dy briek, en Sytske foel hjar dea.Ho jammeren nou jong en âldeEn alle feinten fen it gea!Ien sucht, ien skokje troch de liddenWier alles hwet men fen hjar seach.Hjir holp nin triennen, snikken, bidden,It wier de dea, dy hjar oerteach.Sa waerd dy moaije jonge blommeMei triennen nei it hôf ta brocht.Ho mannich moat ta stjerren komme,As hy ’er ’t alderminst om tocht.En do de wite flokken fleagen,Dêr sy sa faek nei winske hie,Dy seagen net hjar moaije eagen,Mar leine oer hjar in kleed fen snie.

MasterTsjerk.

Nou, dy master is net min, sei de Jonker; “dy woe ik hjir wol ’ris hawwe.” “Ja, wier it antwird, “dy master dêr sit in holle op, dat siz ik jo, Jonker! dy wit fen alles. Syn heit hat master to Raerd west, en dêr wennet sa ’n âld Domenij, dy wier âld feint, in geleard man, en dy hat him opfokke fen bern ôf oan en him alles leard. Yn de earste jierren, det hy hjir skoallemaster wier, roun hy noch alle dagen nei him ta. Sprekke jy him yn ’t latyn oan, dat ken hy folle better as mannich Domenij, en hy hie ek al folle fierder west, mar hy hat in wyfke troud, dy hjir fiifentweintich pounmjitte bêst lân lizzen hat, en dy biboerket dat, en nou kinne hja rom libje. En dat is ek skoan for him, hwent as it wyfke net op him paste, den joech hy alles wei. Nei stêd giet master ek seldsom, hwent as hy den snaken oantreft, dy ’er op libje, den traktearret er sa lang as er in stûr by him hat. By de bern is it in bêst master; dy net folle kin, dêr hat er gedild mei, en dy kin en wol, dêr docht er mear for as syn plicht is, mar dy kin en net wol, dêr slacht er net op om, as ús âlde master die, dy se stokfiskbûker neamden; dêrom geane dy ek sa dom as kij fen de skoalle, dêr folle âlders den oer kleije. Mar ús âlde sei altyd: der stiene twa beammen to waechsjen, en dêr dy wierne, dêr koene gjin domme ljue noch sike minsken wêze, en dat wier de bjirkenbeam en flearbeam, as dy mar goed brûkt waerden. Wy hawwe him sa fier wol winske ûnder de groun as in hazze op in dei rinne koe. Dy sloech ’er ongenadich oer lâns, mar hwet hy learde wier goed. Men moat ek net folle easkje fen in master: hwent meastal binne it ôfleine hearefeinten ef klerken fen de Siktarijen, dy ’er oer binne, ef kandaten sûnder birop. Mar dêr sit ien (en hy wiisde op Clare), dat is syn hertlapke; dy wol hy alle dagen wol leare en ûnderrjucht jaen, as hy mar kin.”

“Dy man moatte wy hjir ’ris hawwe, moarntojoun, as it koe; den scil ik him op wyn traktearje; der stiet by Piter-om yet bêste fen ús âlde Pake.”—“Nou, den scille jy nuver hwet hearre. Jonker”, sei Age.

Do bigoun de jounklok to lieden, it wier acht ûre; do sei de Jonker: “Ik woe moarn nei Toppenhuzen yn de tsjerke; dat is wis tichte by, net?”—“O ja, ik scil jo myn âldste soan mei jaen, dy der jister yette west hat; hwent ik haw der in broer wenjen.”—“Gieste mei, Clare?” sei de Jonker.—“As myn broer mei giet, mar oars net, sei Clare; “net om jins persoan ef wêzen, mar om de minsken.” Hy joech hjar de hân en do seagen hja eltsoarren for de earste kear ’ris lodderich oan. “Nou, moarntojoun scille wy krystjoun by jo hâlde, Age-boer, en ik traktearje.”—“Bêst Jonker;” hja fûskene en do wier it: goe nacht!

By Piter-om iet de Jonker nou earst rizenbrij mei bûter en sûker, en do sei it âld wyf: “Aste nou op bêd woste, jonge, den moaste it sizze, den scille wy it earst waerm meitsje,” en dêr gong de Jonker yn lizzen eft er yn side laei; en lyk as alle jonge minsken gong him gau de sliep troch de lea. Mar do de klok toalf ûre slein hie, hearde hy de boer opstean. Hy laei al to tinken hwet dat bitsjutte, hwent hy hearde det de âld man frege eft de lampe al yn it bûthús wier. Dêrom gong hy fen it bêd ôf nei it bûthús ta, en dêr seach hy det de âld boer de kij elts in jefte hea joech. Hy frege de boer, eft dat de jouns forgetten wier. “Né, wier it antwird, “dat is ús gebrûk sa yn de krystnacht; dit diene ús âlders ek altyd.” En do it fé oan it lêste ta hwet hawn hiene, brocht hy yet ek in great foarke fol op it hiem, en sei: “Dat is for de fûgeltsjes, Jonker!”

De Jonker koe net bigripe hwerom de âld boer dat die, hy gong wer op bêd, mar naem earst in studintesliepmûtse, dat wier in goed bierglês fol fen dy âlde wyn, en do hie hy him gau wer beet.

De oare moarns by tiid wier er wer by Age-boer, en dêr siet it hele húsgesin al wer om it krystblok, en de bern liezen de krystgedichten foar, dy hja oan de âlders joegen, hwer for det se den skipke-skellingen en moaije gounen yn de sparpotten krigen. Master hie bûten om dy gedichten moaije krolders mei de pin makke sa as pauwen en oare fûgels, hwer fen de stirten den yn lange kringels útrounen om it hele skrift hinne.

Om acht ûre rieden hja nei Toppenhuzen ta. Auke, de âldste healbroer fen Clare, ried foarop en de jonge ljue efteroan. It wier moud waer; de wyn wier om, mar it wier ien fen dy winters dy mei alle winen froast jane. De Snitsers, dy de Haukesleat lâns rieden, bleauwen stean om dat moaije jonge pear nei to sjen: hwent hja wierne beide yn de uterste pronk fen dy tiid, hy as in Jonker en sy as boerefaem.

De Jonker gong by de Domenij yn en de faem en hjar broer by de omke, dy dêr deun oan wenne. De Domenij sprong hast út syn fel fen blydskip, do hy dêr ien fen syn Frentsjerter âlde studintefrjeonen seach; to mear, omdet de Jonker by syn âlders ynwenne, dêr er as bern thús wier. Dy Domenij hie nou trije jier fen de studie west, en wier twa jier to Toppenhuzen, en hie in moai jong wyfke út Frentsjer en al in lyts bern yn de widze. Hja gongen mei inoar nei tsjerke. Domenij preke út Lucas twa, sa as gewoanlik op krysttiid, liet hwet lang sjonge en makke de preek hwet koart. Do hja wer yn de pastorij wierne, sei de Jonker: “Sa ’n lûd hab ik fen myn libbens dagen net heard, as dy master dêr foar dat boerdtsje hie; sok bâlten ter eare Gods haw ik noch noait heard.” “Ik wol it wol leauwe, sei Domenij; elk skoert der de earen fen op, en hjir komme ek wol bysfeinten fen Snits, dy it tsjin him yn de kant sette, mar den makket de man de broeksbân los en den dreunt de hele tsjerke. En dêr drage de boeren hjir rom op; hja sizze mar roun út, det ’er yn de saun provincies gjin master is, dy hjarres oertreft yn ’t sjongen; it learen dêr steure hja hjar sa folle net oan.” Do gongen Domenij en de Jonker nei de bûrman, de omke fen Clare, en sei Domenij út namme fen syn wiif, det Clare yn de pastorij komme moast to iten; doch hy krige ta antwird: “Wel, wy hawwe wol in miel iten for sa’n gnap faem.” “Ja, dat wit ik wol, sei Domenij; “jy hawwe al ’ris in Grytman to iten hawn op in hazze.”—“Moat ik dat nou al wer hearre, en dat op krystmoarn?” sei de boer. “Dat kaem sa, Jonker, sei Roel-boer: “it wier yn de lette hjerst en do siet ik de moarns om healwei seizen yn de yester to meltsjen, en dêr komt ús Grytman oan mei it gewear op it skouder en in houn by him; nou wy houddene in praetsje en do forhelle dy ús, det hy woe nei Twellingea ta en dêr fen dinne bigjinne to jeijen oan Snits ta, en as er den werom kaem, den woe er by my ite. Nou, dat wier bêst, hwent it is myn lânhearre ek sa hwet. Wy hiene in hazze yn de mounle fongen; ik tocht den moat dy der mar oan; wy scoene oars grouwe earte ite en ús tochte dêr koe er wol by sean wirde. Nou, hy krige in goed klobbe bûter mei yn ’t gat, en sa gong dat beest mei yn de eartepôt. Do mynhear kaem, namen wy dat ding der út, en sei ik tsjin mynhear: nou moatte jy him mar snije. Mar de Grytman sei: ho is dat beest sa glêd fen bûten? hawwe jimme dat ding net strûpt? Wel né, mynhear, wy hawwe him plôke as in einfûgel. Myn jonges hawwe der genôch om flokt en hja hawwe it forsein om it oait wer to dwaen.—Do boarstte mynhear út fen laitsjen, en sei: Nou, hawwe jimme gjin spek ef flêsk? Jawol, mynhear, mar moast sa’n ding net plôke wirde? Né, hy moast strûpt wirde. Binne jy yette net wizer? Nou, mynhear iet dêrom al earte en spek, det hy wol jeije koe dy deis. Nou, ik moat sizze ik haw it oare jier by mynhear west to iten, en der kaem ek sa’n ding op de tafel en dy wier strûpt, mar dêr woe ik gjin mûle op sette. Dêr wier in forkearde lucht oan en dy wier omtrint swart. Dat is nou it forhael en dat moat ik altyd fen Domenij hearre.”—“Nou, sei de Jonker, “ik hie ek net fen dy hazze hawwe wollen,” en dy lake ek al. Do ieten hja yn de pastorij, en de pastoarske en Clare wierne it gau iens, sadet Clare mei in healûre it lytse bern al op ’e skirte hie.

“Jy hawwe it hjir nou al jamk nei it sin, leau ik, sei de Jonker tsjin Domenij; “mar ho is it, hawwe jy nou dy side spek ek oan my fortsjinne, dy ik biloofd haw?”—“Ja, sei Domenij, dêr scoe ik net om tocht hawwe, ik siz fen ja.”—“En ik siz fen net,” sei pastoarske (hwent dy wiste fen de weddenskip).—“Ho nou den?” sei Domenij.—“Wel, wit’ jy net dat wy tsierd hawwe om de namme fen it bern? Jy woene it Frederik dope, en ik sei it scoe Freark hjitte, nei de âldehear, hwent dy wier der ek foar; mar jy hawwe it woun, en dêr hawwe wy do gâns oer staet.”

“Sjuchste wol, frouljue hawwe altiid better geheugen as de manljue; dêr hawwe jy de hele boel forbruid; dy side spek hie ús oars wol past.”—“Hwet is dat? sei Clare; “jimme prate oer dingen, dy ik net forstean.”

“Ik scil it dy forklearje, ljeaf! sei de Jonker. Alear tiden wier der in gebrûk, om de jonge ljue, dy in jier en in dei sûnder kibjen libbe hiene, en dy syn man ef wiif mei noch earmer, noch riker, mei moaijer ef onsjogger omruilje wold hie, dy hie in side spek fortsjinne. Der is in doarp yn Ingelân, dat is Dunmow, yn it graefskip Exeter, dêr is it yette in jierliks gebrûk. It jonge pear, dat dy side spek fortsjinne hat, moat op twa skerpe stiennen del lizze en den op ’e knibbels swarre, det se in roun jier en in dei noait kibbe hiene, en as hja dat diene, den waerden se mei glâns troch it doarp dragen mei de side spek foarop.

“En nou hie ik Domenij, do hy syn wyfke fen Frentsjer helle, in side spek onthjitten, lyk as op it doarp Dunmow de mode wier, namelik: as hy yn in jier en dei net mei syn jong pastoarske tsierd ef kreaud hie. ’k Hie hope hawn det hy it fortsjinne hie, omdet ik it hjir alles sa aerdich en noflik bifyn. Mar pastoarske hat it bidoarn.”—“Nou, sei Clare, “as dat sa nau hipt, den leau ik net det it spek ’er djûrder om wirde scoe, al waerd ’er oan alle jonge pearen sa ’n side útloofd: hwent nije weinen kreakje hast altyt, haw ik wol ’ris sizzen heard.”—“Dêr hawwe jy gelyk oan, sei de Jonker, “der skeelt ek sa’n bytsje oan, det ik de weddenskip dochs mar forlern hawwe wol.” Hy naem de gouden rider, dy hy to Terherne for in skelling útjaen woe, en smiet him op ’e tafel, en sei: “Hawar, keapje dêr wyn for, dat kin dochs net to goed fen it tractemint ôf.” “Ik scil it dwaen, sei Domenij, “en by eltse flesse scil ik jins gesondheit drinke.”

Do namen hja ôfskied. Domenij gong nei de preekstoel, om de Toppenhuzers in swiet neimiddeis knipperke to bisoargjen, en de jonge ljue rieden de mar wer oer, de Witering by de Skou lâns, en de Boarn troch nei Akkrum ta. Dêr hâldden hja hwet stil; do oan it baenriden op de Meinesleat, mar hja hiene sa folle bisjoch, det hja rieden mar gau wer nei Terherne. Hja founen de herberge leech, omdet it iene part fen it jongfolk op it iis wier, en it oare part wier oan it lotsjen om koeke, krystwiggen, skjipflesk en fette gies, lyk as do om krysttiid folle yn swang wier. De kastelein wier bliid det hy de jongeljue ’ris wer seach en wier yet al plezierich as altiid.

Nei det se dêr frjeonlik by de hird sieten, kaem der in langen slinter fen in keardel oan, in skippersfeint fen Terherne; dy hie folle smeulsk praet oer de stêdljue. De Jonker hâldde him stil, mar do dy knaep ek op Clare bigoun to smeulen, do naem de Jonker in tinnen biermingelen dy ryklik healfol bier wier, en knikte it twisken de fûsten plat, det it bier tsjin de souder oan fleach. Do sei dy feint: “Hwet scil dat bitsjutte, mynhear!”—“Dat bitsjut sa folle, det aste der net útgieste, den scil ik dy sa plat knipe as dat mingelen.” Nou, dy baeifanger gong dalik foart. “Sie sa, sei de kastelein, dou dochste wiis; dat is in ielkwab for dy, en kom forearst mar net wer to wrokjen. Jou feint hie al sein, Jonker, det jy izeren fûsten hiene, mar ik sjen det hy net leagen hat.”—“Wel ja, kastelein, dat wier folle better as det ik him earst in pear ribben britsen hie. Mar ho neamden jy my dêr sa in ielkwab?”—“Wel, dat wier om him to húnjen: hwent der is gjin fisk, dy in poask oan doar, bihalven in ielkwab; dêr fynt men dat gûd altyd by yn de robbe, as men hjar tamakket. As men dat sok folk foarhâldt, den binne hja sa lilk as in spin. As der mear by west hiene, den hie ik it net sein, mar ik lucht him net; ik woe him wol slite.”

Nou roun it tsjin de joun, en de frjeonen op de Wieren dy wachtten al. Do hja dêr kamen, siet master der ek. ’t Wier in man sa hwet great tritich jier âld, mei brede skouders en mei in pear skrandere eagen yn de holle. Hy stie op, makke in greate bûging for de Jonker en fûske mei him. Earst hie master ontsach, mar dat foroare al gau yn iepenhertichheit en frjeonlik praet.

Der siet in hele smite minsken om dat moaije krystblok. De boer, fjouwer jonges, de master, de Jonker. Clare en de frou sieten oan de tafel, De Jonker hie wyn út de kiste komme litten by Piter-om, en dy dronken hja waerm út de tsjettel mei sûker en kaniel der yn; mar master naem in flesse kâlde; it scoe fen sels wol waerm wirde, tocht him. Dat gong dêr op in praten en forheljen! Master wier earst hwet deftich en ynbandich, mar de tonge waerd him al hwet losser, do hy bigoun to merken op hwet groun hy siet, en det de Jonker sa heech him net foarjoech, as men meast by sokke ljue wend is. En sa forhelle de Jonker ek hwet hy yn de nacht fen Piter-om sjoen hie, det hy it fé in jefte hea joech, en in foarkfol for de fûgeltsjes bûten de doar brocht; dat koe hy him net bigripe hwet dat bitsjutte. Do fette master Tsjerk it wird en sei: “It krystfeest wier by de âlde Kristenen de greatste hjeldei fen it jier; hja joegen hjar freugde en blydskip meastal to kennen troch it brânnen fen in great fjûr, lyk as wy hjir foar ús sjenne. Sa hat men yn it bigjin fen Novimbermoanne it Sint Martens fjûr, dat de bern hjir en dêr op in stik lân oanstekke, en dêr hja om hinne dounsje, en den rinne hja jouns mei dy pompierne lantearnkes, dy hja Martens fleugeltsjes neame. En hwerom wirdt yet dat krystblok oanlein? Yn ’t noarden fen Ingelân en yn Skotlân wirdt itJulelogneamd, en dêr is it soms sa great, det it mei in hynzer oan de doar ta sleept wirdt. Ik tink, omdet dy fjûren en feesten hâlden wirde op tiden, dy mei de feesten fen ús Heidenske foarâlders, hwerop hja hjar Goaden forearen, oerienkamen. Dy stieken fjûren oan om to offerjen en om de boaze geasten to fordriuwen; en omdet ’er sa folle ienfâldige ljue oerbleaun binne, dy oan de kweade leauden, is ek dat fjûr oerbleaun. Dat is de bitsjuttenis fen it krystblok.

Us foarâlders ieten ek net folle wytbrea, de weet is mear thús yn de súdlike lânnen; dêrom wier dat allinne rikeljus-iten; mar krysttiid, de greatste hjeldei fen it jier, den moast it lichem ek feest fiere, en dêr fen it fine witebrea, dat wy krystwiggen hjitte, en dy ek, yn swiete mâlke weakke, mei sûker en bûter ’er oer, om dizze tiid folle iten wirde. En omdet de gies om krysttiid hinne it fetste binne, den wirdt der meast in krystgoes by iten, lyk as yn heel Ingelân it gebrûk is. Dêr wirde de earme ljue, neistbisteanden en frjemden ek mei bideeld. Dat is de bitsjuttenis fen de krystwiggen en de krystgoes.

Mar op it feest fen Christus’ geboarte, de stichter fen de Godstjinst fen ljeafde en barmhertichheit, moasten ús húsdieren, ja, de holpleaze beesten fen it fjild ek sels in forheuginge hawwe. Dêrom joech Piter-om dy jefte hea oan syn kij, en in foarkfol hea oan de fûgeltsjes, om ’er hjar yn to forskûljen, lyk as men yn de bouhoeken fen Skotlân in skeaf koarn jowt mei it noat ’er yn. Sa ynnerlik gong ús foarâlders de blydskip fen Christus’ geboarte ter herten! Lykwol is it nou meast yn in soarte fen bygeloof foroare, det ’er segen op folgje scil. Yette yn Dútsklân wirde de tsjerken op ’e krystnacht mei hûnderten fen ljochten oppronke, en dêr geane de âlders den hinne, sels mei hjar allerlytste bern; net allinne om dat moaije nije ljocht to sjen, mar om, nei hjar bitinken, dy bern yn it folgjende jier for sykten en ongemakken to forhoedzjen. Hja hawwe dêr ek krystbeammen mei ljochten yn de keamers en dêr forheuge hja hjar by: hwent ljocht is it byld fen libben en fjûr fen freugde.”

“Dat hawwe jy ús dêr ’ris gnap forklearre, master, sei Age-boer: “ik haw it ek altyd dien út in âld gebrûk; mar do krige ik ’ris in feint, en dy stiek ’er my de gek om oan, en do haw ik it litten; mar hie ik de miening ’er sa goed fen witten as nou, den hie ik it om nin feint yn de wrâld litten; mar ik tochte det it in bygeloof wier út de âlde tiid, en dêr bin ik jin.”

“Hwer is jou krystdicht, master? sei Clare do; “wy binne alle jierren wend om it ien ef it oare fen jo to hearren.” “Ja, sei master Tsjerk, “mar dat is hwet hastich by eltsoarren rekke: hwent do ik hearde det de Jonker hjir wier, tocht my det ik it hwet deftiger meitsje moast en wol yn ’t Hollânsk. Ik dwaen it den oars for in aerdichheit yn ús âlde Fryske tale.—“Jy tinke dochs net, sei de Jonker, “det ik ek al ûnder dy gekken bihear, dy de tael fen hjar lân, dy hjar foarâlders hûnderten fen jierren foar hjar spritsen hawwe, forachtsje? Né, man, ik achtsje it in eare in Fries to wêzen, en in foarrjucht it Frysk to sprekken, omdet wy út in eedle earlike fromme stamme útsprút binne en in tael sprekke, dy sa âld is as ús folk, dat Keizers, Keuningen en oare lânshearen, dy ús ûnder ’t sim bringe woene, krêftich de tosken sjen liet, en dêrom bleau, hwet it foar twa tûzen jier al wier. Mar lêz jy mar op master.”

Master brimt ’ris en bigjint:

Heil! de winter is gekomen,Met zijn leed en met zijn zoet,Die de schoone Friesche stroomenAls een spiegel blinken doet.Schilder bloemen op de ruiten,Kunstig schoon, maar kort van duur;Drijf de rappe jeugd naar buiten,De ouden naar het knappend vuur.Met wat vloed van vlugge menschenZijn de stroomen niet vervuld!En de jeugd heeft al haar wenschenDoor verbeelding nog verguld.Hoe verrukkend is dat zwieren,Als de meisjes op de baanRozen op de wangen tieren,’t Hart van zorgen is ontdaan!Als de maan haar liefdestralenVan het fonklend stargewelfLieflijk op haar beeld laat dalen:O, dat is de hemel zelf!Vaak wordt dan een eed gezworen,Die verbindt tot aan het graf,Als het paar voor ’s hemels korenWischt zijn vreugdetranen af.Maar, helaas! hoe menig levenIs ook op het ijs vergaan?Menig moest door ziekten sneven,Onder ’t rijden opgedaan.’k Zwijg van andre treurtooneelen,Als de jeugd, zoo blij te moed’,’t Jonge leven gaat verspelenIn den killen diepen vloed.Winter! zelfs voor grijze harenHebt gij menig huisgeneugt.Laat de jeugd vrij spelevaren,Ook de haard heeft dan zijn vreugd.Als men met een rein geweten,Van zijn weldoen steeds bewust,In een schoonen kring gezeten,Met zijn kinderen speelt en kust.Maar hoe menig moet dan zuchten,Als hem bittere armoe kwelt.Of als hij de wrange vruchtenVan ’t verwaarloosd leven telt?Vruchten van ’t verwaarloosd leven,Daar nu vrouw en kind om schreit!’t Schrikbeeld zou ons niet doen beven,Was ’t niet in de werkelijkheid.Winter! wil de jeugd dan manenMatig- en voorzichtigheid,Wijl de glans der gladde banen’t Jeugdig hart zoo licht verleidt.Leer dan spaarzaamheid aan de armen,Voorzorg in den zomertijd,Om te voeden en te warmen’t Kroost, dat om den haard zich vlijt.Leer het weldoen aan de rijken,Zóó wordt hun uw barschheid zoet;’t Zijn de dankbre liefdeblijkenVoor ’t hun meer verleende goed.Heil! de winter is gekomen.Is zijn aanschijn bar en ruw,O, hij heeft zijn zoete droomen,Aan den haard en op de stroomen,Daarom zij hij welkom nu.

Tsjerk Penninga.

“Jy wirde earnstich, ef Domenij-achtiger-nôch, master,” sei Clare.—“Ja, wier it andert fen master, “do ik it makke al, mar ho mear ik fen dy âlde wyn fen de Jonker yn myn liif jiet, ho mear de domenij der út giet.” “Mar hark’ris, sei Clare; “jy hawwe ús jonges lêsten sein, jy wisten yet in pear âlde forteltsjes, dy moasten wy nou ’ris hearre, master!”—“Ei, dy binn’ al to simpel en âldfreansk for de Jonker,” sei master.—“Né, forhelje op mar, master; de joun is yette lang.” De bern spitsten de earen al op. Master fortelt.

“Der wier in boer, dy hjitte Obbe; dy helle op in dei syn hagedoarnen stôk út de kas, en sei tsjin it wiif: Tryn, ik gean op reis, en mei trije dagen kom ik wer; as de kouwekeaper yn dy tiid by ús komt, om kij to keapjen, den kinste dy trije âldste forkeapje, mar net oars as for twahûndert goune, minder net, dat siz ik dy.—Gean dou yn Gods namme mar op reis, ik scil dat wol klearje, sei it wyfke.—Ja dou, dou mochtste hwet, sei de boer, dou biste, doste in lyts bern wierste, op ’e holle fallen, en dat bliuwt dy yette by, oan dizze ûre ta. Mar dit siz ik dy, aste wer in domme set dochste, den stryk ik dy de rêch blau, en ik scil der nin ferve ta brûke: mei dizze stôk scil ik it dwaen, dy ik hjir yn de hân haw, en dy kleur scil dyn rêch in roun jier hâlde; meitsje dêr mar steat op, hear! En do gong de man de wei op. De oare deis kaem de kouwekeaper, en it wiif hoefde net folle wirden mei him to meitsjen. Do hy de kij bisjoen en nei de priis fornomd hie, sei de man: nou, dat moat mar oangean; sa folle binne hja de iene broer oan de oare wirdich. Ik wol de bisten mar meinimme.—Hy makke hjar los en dreau hjar út de stâl. Do hy ta de hiemshikke útgean woe, pakte it wiif him by de mouwe en sei: jy moatte my earst de twahûndert goune jaen, oars kin ik jo net gean litte. Krekt sa, sei de man, mar ik haw forgetten myn jildriem mei to nimmen. Mar der is nin swierrichheit: ik scil jo pân hâlde litte sa lang as ik bitelle haw. Twa kij nim ik mei, en de tredde lit ik hjir stean sa lang as ik werom kom, den hawwe jy in bêst pân.—Dat like it wyfke goed ta; hja liet de man mei syn kij foartgean, en tochte: hwet scil Obbe bliid wêze, as er sjucht det my dat sa goed ôfgien is.

De man kaem, lyk as hy bilove hie, de tredde deis werom, en frege dalik, eft de kij forkoft wierne. Ja wis, Obbe, sei it wiif, en lyk aste sein hieste for twahûndert goune; hja wierne it oars mar just wirdich; mar de man hat net lang talme.—Hwer is it jild? frege de Boer.—Dat haw ik yet net krige, andere it wyfke; hy hie syn jildriem thús forgetten, mar hy scil it skielik bringe; lykwol hy hat my in goed pân litten.—Hwet for in pân?—Ien fen de trije kij, dy kriget hy net earder foar det hy de oare bitelle hat; en ik haw it goed oerlein, ik haw de lytste thús hâlden, dy fret it minste.—De boer wier razend, hy tilde de stôk yn ’e hichte en woe hjar jaen, hwet hy onthjitten hie. Mar hy liet de stôk wer sakje, en sei: Dou biste sa dom as in okse: dou hast in forstân as in pikelhearring, mar ik haw meilijen mei dy. Ik wol wer ’ris yn it fjild gean, en trije dagen siikje eft ik ek immen fine kin, dy yette onnoazeler fen forstân is as dou. Lokt my dat, den biste frij, mar fyn ik him net, den scilste dyn fortsjinne lean hawwe, dat biloof ik dy.

Back to IndexNext