De kouwekeaper by Obbe en Tryn.DE KOUWEKEAPER BY OBBE EN TRYN.Hy kuijere de greate wei op, en gong einling op in great stien sitten to rêsten, om to wachtsjen hwet der komme woe. Dêr seach hy in greate haiwein oanriden kommen; dêr stie in wiif midden op, yn pleats fen op in heap strie to sitten, dat neist hjar laei. De boer tochte by him sels, dat is licht wol ien lyk astou ien sikeste. Hy sprong op en roun foar de wein hinne en wer, krekt as immen dy net tige wier. Hwet woste, heite? sei it wiif; hwet haste mei my foar? ik ken dy net, hwer komste wei?—Ho scoene jy my kenne, moeije; ik bin út de Himel del fallen, en ik wit net ho ik ’er wer hinne komme scil; kinne jy my der net hinne bringe mei de wein?—Né! sei it wiif, ik wit de wei net.Mar as jy út de Himel komme, den kinne jy my wol sizze ho it myn man dêr giet; dy hat der al trije jier wêst; jy hawwe him wis wol ’ris sjoen.—Ik haw him wol sjoen, mar hwet scil ik der fen sizze; it is dêr ek al lyk as hjir, it giet dêr ek alle minsken net allike goed. Hy is dêr skeper, hy moat dêr de skiepkes hoedzje, en dat gûd dêr hat hy in hopen spil mei; dat springt dêr op dy bergen om en fordwaelt dêr yn de wyldernisse, en dêr moat hy den efteroan rinne om se wer by elkoarren to driuwen. De klean wirde him ek al hwet skibbich, en dy kinne him wol gau fen it liif falle. Skroarren binne der ek net, hwent de heilige Petrus wol se net talitte, lyk as wol bikend is.—Hwa hie dat tocht, sei it wiif; en hjir hoefde hy neat to dwaen; ik wol jo syn sneinsrôk helje, dy hinget thús yn de kas, dy kin hy dêr mei eare drage. Jy wolle dochs sa goed wol wêze en nimme him mei?—Né, dat giet net, sei Obbe, klean mei men net yn de Himel bringe, dy wirde yen by de doar ôfnomd.—Wit’je hwet, seit it wiif, ik haw myn weet forkoft en dêr haw ik in skoan knoarre jild for krige, dat wol ik him stjûre. As jy de pong yn de bûse stekke, den wirdt nin minske it gewaer.—Nou, as it net oars kin, sei Obbe, den scil ik jo dat plezier wol dwaen.—Bliuw dou den dêr mar oan de wei sitten, den scil ik nei hûs ride en de pong helje, ik bin fluch werom. Mar hwerom sitte jy net? frege Obbe. Sy sei: ik gean net op dat strie sitten, mar gean oerein op ’e wein stean, den hat it earme hynzer it makliker.—Sy dreau hjar hynzer oan, en Obbe tochte: dy hat wol kâns om steapelgek to wirden; hja is nou al hwet heal en heal; as hja it jild bringt, den mei myn wiif wol fen gelok sprekke, hwent den kriget hja net mei de stôk.It dûrre net lang, dêr kaem hja al oanrinnen mei it jild, en treau him de pong sels yn de bûse, en ear det hja foartgong, bitanke se him frjeonlik for syn tsjinstichheit. Do dat wiif wer thús kaem, foun hja hjar soan, dy út it lân komd wier. Sy fortelde him, hwet for onforwachte dingen hjar oerkomd wierne, en sei der by: ik bin bliid det ik yn de gelegenheid komd bin om myn earme man hwet to stjûren. Hwa hie dat tocht, det dy yn de Himel krapte krije scoe oan ’t ien ef ’t oare.Dêr wier de soan danich oer forwondere. Mem, sei hy, sa’n ien út de Himel komt men ek net alle dagen to sprekken; ik wol der foart ’ris op út, eft ik de man noch fine kin; den kin er my ’ris fortelle ho it ’er dêr útsjocht, en ho it dêr mei it wirk stiet, mei it heawinnen en mei it noat. Hy lei it seal op it hynzer en ried dalik foart. Hy foun Obbe-boer, dy ûnder in wylgenbeam siet en krekt it jild telle scoe, dat yn de pong wier. Ha’ jy dy man ek sjoen, rôp de feint, dy út de Himel komd is?—Ja, sei Obbe, dy hat de weromreis oannomd, en dy is dêr by dy berch opgien, den is hy hwet tichter by de Himel; as jy fluch taride, den kinne jy him yet wol ynhelje.—Och, sei de feint, ik haw my de hele dei yn it lân ôfbeund, en troch dy reed hjir hinne bin ik alleheel skjin ôf rekke. Jy kenne de man, wêz’ nou sa goed en gean op myn hynzer sitten, en meitsje det er hjir by my komt.—Aha, tochte Obbe, dat is ek al ien, dy nin pit yn de lampe hat. Dat plezier wol ik jo graech dwaen, sei Obbe; hy kleau op it hynzer en ried yn in stevige draf foart. De jonge feint bleau sitten, sa lang det de nacht ynfoel, mar Obbe kaem net werom. Ja, sei er by him sels, ik bigryp it nou wol, de man út de Himel hat hastich wêst, det er net wer tobek gean woe, en dy boer hat him dat hynzer meijown om it oan heit to bringen.—Hy gong nei hûs, en forhelle oan syn mem hwet er dien hie; hy hie syn hynzer oan heit stjûrd, den hoefde er net altiden to gean hinne en wer efter dy skiep. Dêr haste goed oan dien, sei de mem; dou haste yette jonge skonken en kinst wol to foet gean.Do Obbe-boer wer thús kaem, sette hy dat hynzer op stâl, neist de kou, dy forpânde wier, en do gong hy nei syn wiif en sei: Tryn, dat wier dyn gelok: ik haw twa foun, dy noch ienfâldiger binne as dou. For dizze kear komste der yet sûnder bruijen ôf, dat scil ik dy for in oare tiid bisparje.—Do stiek hy syn pypke oan en gong yn de briedstoel sitten, en sei: dat wier in goede negoasje: for twa meagere kij in glêd en fet hynzer en den yet in grou pongfol jild der op ta! As de domheit altyt sa folle opbrochte, den woe ik hjar graech yn eare hâlde.—Sa tochte Obbeboer, mar jimme hâlde it dochs mei de earlike ienfâldige minsken, net?”“Gnap, master, ik scil jo ’ris ynskinke.” Master dronk, en men koe sjen, det it goed oan him die: hy kôge de wyn foar det er se trochswolge. “Scoe dat wier gebeurd wêze, master?” sei it âldste jonkje. “Ja, sei de master, “dy it lêst forhelle hat, is de mûle noch wiet.”“Nou noch in forteltsje, master,” seine de bern.“Nou, den noch in lytsen ien, sei master, “en den moatte jimme ek nei bêd gean, hear!” Master sei:“Yn âlde, oerâlde tiden, do Staveren yette de haedsted fen Fryslân wier, do wenne ’er in bakker to Balk; dy hâldde ’er in ezel op nei, dy al lange jierren de sekken mei rogge en weet nei de mounle dragen hie; mar de pitten gongen op it lêst sa út dat âlde dier wei, det er hast net mear arbeidzje en sekkedrage koe. Do tochte de bakker om it beest mar fen it foer ôf to bringen en him út de hûd nimme to litten; mar do it ezel dêr de lucht fen krige, sei it beest: ik gean nei Starum, omdet er miende, hy scoe wol stêdsmuzikant wirde kinne. Do hy in eintsje foart gien wier, foun hy in jachthoun, dy dêr op ’e wei laei to sintsjen; dy hime en gappe nei de siken, krekt eft ’er hird roun hie. Wel, ho himestou sa, Pakoan? frege it ezel.—Ei, omdet ik âlder wird en hast alle dagen swakker, en op ’e jacht net mear foart komme kin; nou woe myn hear en master my deaslaen litte en dêrom bin ik ’er útknypt, sa hird as ik rinne koe, mar hwer scil ik nou myn brea mei fortsjinje?—Wistou hwet, sei it ezel, ik gean nei Starum en dêr wird ik stêdsmuzikant; gean mei en lit dy ek by dy muzyk oannimme; ik blaes op de trompet en dou slachst op ’e tsjetteltromme. Dêr wier de houn wol mei yn ’t skik, en hja gongen fierder.It dûrre net lang, do siet der in kat oan de wei en dy sette in gesicht, eft it trije dagen reine woe. Nou, hwet is dy yn de wei, âlde hirdfeijer! ho sjochste sa mâl? sei it ezel.—Wel, hwa scoe fleurich wêze kinne as it yen oan de kraech giet, andere de kat; omdet ik nou op ’e jierren kom, myn tosken stomp wirde, en omdet ik ljeaver op de waerme glêdde plaet tichte by de yeske sit to spinnen, as det ik de mûzen yn de faksen sit, nou hat ús frou my forsûpe wollen; nou bin ik der útstritsen, mar nou is goede rie djûr; hwer scil ik hinne?—Gean mei ús nei Starum; dou forstieste dy ommers op ’e nachtmuzyk? dêr kinste stêdsmuzikant wirde.—Nou, de kat tochte dat goed en gong mei.Do kamen dy trije fluchtelingen by in Slot lâns, dêr siet in hoanne op ’e poarte en dy kraeide mei alle macht sa lûd, as hy it út de strôte stjitte koe. Dou gûlste det it yen troch murch en bonken, troch ieren en sinen giet: hwet bitsjut dat? frege it ezel.—Dat bitsjut goed waer, omdet ús frou hjoed hjar bernehimdtsjes wosken hat, dy hja hjoed graech droegje woe. Mar omdet ’er moarn gasten komme, nou hat de frou dochs gjin meilijen mei my, mar hja hat tsjin de faem sein, det se my yn it sop koaitse moast, en nou moat ik my joun de kop ôfsnije litte; en nou gûl ik hâls en kiel sa lang ik yette kin.—Ei kom ju, dou moaste dyn moaije reade kaem net hingje litte om in drigemint. Witste hwet, gean ljeaver mei ús nei Starum; dou fynste altyd hwet betters as de dea, en as wy mei eltsoarren muzyk meitsje, dat scil wol gnap gean. De hoanne like dat goed ta, en hja gongen alle fjouwer mei eltsoarren foart. Mar hja koene de stêd Staveren op in dei net bireisgje, en kamen de jouns yn in bosk, hwer det hja de nachts bliuwe woene. It ezel en de houn gongen ûnder in great beam lizzen; de kat en de hoanne joegen hjar yn de boppeste top fen de beam, omdet it dêr feiliger for him wier om de mirden. Foar det er him oan it sliepen joech, seach er yet ’ris yn alle hoeken fen de wrâld om. Dêr tocht him seach hy yn de fierte in fonkje barnen en hy rôp syn maets ta, det dêr wol tichte by in húske wêze scoe, hwent dêr skynde in ljochtsje. Do sei it ezel, den is it bêst det wy ús dêr mar hinne jaen, hwent hjir dooch it net, dat is hjir mar in minne herberge. En de houn tochte, in pear bonken mei hwet flêsk ’er oan scoene him ek wol tsjinje. Do joegen hja hjar op de wei nei de kant ta, dêr it ljocht barnde, en hwet hja neijer kamen hwet it ljochter en greater waerd. Einlinge stiene hja foar in rovershûs, dêr in great ljocht barnde. It ezel as de greatste fen de fjouwer, kaem tichte by it finster en seach ’er yn. Hwet sjuchste, skimmelke? sei de hoanne. Hwet ik sjen? andere it ezel, in tafel mei in kleed ’er oer, mei bêst iten en drinken der op, en dêr sitte rovers om, en it liket hjar goed to smeitsjen. Dat wier ek goed for ús, spriek de hoanne. Ja, ja, sei it ezel, sieten wy der mar oan. Do oerleine de bisten mei elkoarren, ho se it oanlizze scoene om dy rovers der út to jeijen en do bitochten se einlinge in middel. It ezel moast de foarste poaten op it finster sette, en de houn moast him op ’e rêch springe, de kat moast op de houn kladderje, en de hoanne moast de kat op de kop sitte.Do hja dêr allegearre sa klear stiene, bigounen hja mei hjar fjouweren ta gelyk hjar muzyk to meitsjen: it ezel gûlde, de houn blafte, de kat miaude en de hoanne kraeide, en do fleagen hja dwers troch de glêzen hinne yn de keamer, det de ruten der nei stauwen. De rovers gûlden it út fen skrik; sy mienden det ’er in spoek yn hûs kaem en fluchtten de doar út, yn it bosk op. Nou skikten dy fjouwer kameraten oan tafel en ieten op, hwet ’er oerbleaun wier, en hja ieten eft hja trije dagen opboun sitten hiene. Do dy fjouwer spylljue sêd wierne, bliesden hja it ljocht út, en sochten elts in sliepsteed op, sa it him bêst paste. It ezel gong op de rûchskerne lizzen, de houn efter de doar, de kat op de plaet by de waerme yeske, en de hoanne gong op ’e hoannebalken sitten; en omdet hja wirch wierne fen dat lange gean, slepten hja ek al gau. Do it oer middennacht wier, en de rovers fen fierren seagen, det ’er nin ljocht mear yn hjar hûs barnde, en it like eft der nimmen mear yn wier, sei de opperste fen de rovers: wy moasten ús dochs sa kel net meitsje litten hawwe, det wy as jonges sa hird foartrounen. Do hjitte hy ien fen hjarren om de boel dêr ’ris to ûndersiikjen. Dy foun alles stil en woe de lampe opstekke, en do seach hy dy gleone eigen fen de kat for in koaltsje fjûr oan, en stiek ’er in swevelstôk yn eft it ek oanfinge woe. Mar de kat waerd razend, sprong him yn ’t oansicht en bliesde en klaude syn bêst. Do forskrikte dy man heislik, roun hird foart en woe de efterdoar út, mar de houn, dy dêr laei, sprong op en biet him yn de skonk, en do hy oer it hiem by de dongbult lâns roun, do joech it ezel him yette in slach mei de efterpoat, det hy mjêk sei; en de hoanne, dy troch it geraes wekker wirden wier op syn balke, rôp sa lûd as hy koe: kikeriki! Do roun de rover sa hird as hy koe nei syn maets ta, en sei: och, yn dat hûs sit in groulik hekse ef tsjoenster, dy hat my oanbliesd en mei hjar lange fingers yn de troanje klaud, en after de doar stie in keardel, dy hat my in mês yn de skonk stitsen; en op it hiem dêr laei in swart pestdier, dy hat my noch in slach mei in grouwe kneppel op de keap ta jown; en boppe op it tek dêr siet de rjochter, dy rôp: hâld de dief, en bring de skelm hjir, en do makke ik det ik foart kaem. Do bitrouden dy rovers hjar net langer yn dat hûs, mar de fjouwer muzikanten fen Starum foldie it sa goed der yn, det hja der net wer út woene.”Do master dien hie, seine de jonges: “Hea, master, koene dy bisten alear prate?”—“Ja, sei Master, en do hjitte de kou Bartele, en it keal Tuetsje, en it skiep Berber, en de baerch Goasse, en it hynzer Hoppe, en de mosk Tsjitse, en de dou Minne, en it sweltsje Sikke, en de hin Aeltsje, en de hoanne Bokke, en de rôt Gerben, en de mûs Pytsje, en de kat Matsen, en de houn Sibe, en de bolle Joast. En dy it forteltsje net leauwe wol, dy scil in ryksdaelder boete bitelje.”—“Gean nou op bêd, jonges,” sei Age-boer.—“Nacht heit, nacht mem, nacht Clare, nacht Jonker, nacht master, nacht allegearre.”De jonges mûskoppen in bytsje ûnder de wrine oer de forteltsjes, en do rekke it fel oer de eagen.“Toe, sei de Jonker, “de mûle scil jo wol soar wirde fen dat forheljen; hawar, yet in gesoune romerfol; in dichter moat soms hwet fen sok gûd hawwe; oars fordroegje de geesten.” Do spriek de frou, Elske, dy oars net folle sei, ek in wird, en sei: “Dêr past master sels al genôch op, det syn geesten net útdroegje, en den bigjint er nachts yn ’t bêd to dichten, en den baest de man krekt as in koartsich minske. Forline jier hat er maikmoi yette fen de bêdsplanke ôfreage; do hiene hja him op Snitser merke to folle traktearre. Ik scil it iten mar op ’e tafel bringe.”—“Nou, jy blaffe der ek alles mar út, frou; mar joukebier is swiet bier,” sei master dêrop, en it iten waerd opdien.Foar it jounmiel song master earst in psalm; do waerden de krystwiggen tige oanspritsen en dat waerd ’er mei reade wyn ynflijd. Do sei master: “Bring it Clare ek ’ris ta op in tútsje, Jonker!”—“Wel den mocht ik wol sljocht wêze, sei Clare, “as ik dat die, wylst myn âlders der by sietene, en master dy makke ’er in rymke op, gis ik; mar as it ûnder jongfolk is, den heart it sa. Mar lyk as in partij fen dy foarname ljue dat jinwirdich bigjinne, om elkoarren to patsjen op ljochtskyn dei, né, dat is nin Fryske menear, dat is lef en sleau dwaen.”—“Nou, it scoe de earste kear net wêze, master,” sei de Jonker; “ik skamje it my net to sizzen; jister eftermiddei, do wy mei ús beiden de Kromme Boarn lâns rieden, twiske de Skou en Akkrom, do stie dêr in âld man mei in tinte en dêr koften wy hwet waerme mâlke en in stik koeke, en do sieten wy dêr op dy bank en waerden grien, en, lyk as it giet, do kamen de mûlen by elkoar. Foar wy weirieden, bitelle ik en frege de man: hawwe jy ek hwet sjoen? Né, mynhear, sei er, mar wol hwet heard, doch dat kin gjin kwea; it is oangeboren aerd, en it is de ienichste griente dy op it iis groeit. Do joech ik de man twa skellingen, en mei in bliere troanje sei er: nou scil de flach op ’e âld tinte; dat is sa ’n moai bigjin, dat scil mei reade letters yn ’t almanak. En as der wer sa ’n gnap pear by my komt, den wol ik in boatsjeseil der foar hingje, as se tinke det it in skande is om elkoarren ljeaf to hawwen. Kom ik wer op ’e Brekken to fiskjen, faem, den scilstou in soad brieders fen my hawwe, sei de man.”—“Ei ja, sei Clare, “dat wier dy Harrit, dy dêr oan de Griene dyk wennet.”—“O soa, sei Age-boer, “ja, dy kin syn wird wol dwaen, dy syn praet is wol ’ris in skelling wirdich.”—“Mar, Jonker, sei Clare, “omdet jy dat der nou útflapt hawwe, scil it net wer gebeure.” De Jonker lake ’ris, seach hjar ’ris tige yn de eagen en master joech dizze útlizzing oan hjar wirden: “Wol to forstean as ’er minsken by binne; mar, famke, as jimme by elkoarren opsitte, scoe it den sonde wêze?“Ik bin ’ris mei in Hollânsk Domenij yn it skip wêst, dêr krige ik gânsk striid mei oer it nachtfrijen; dat wier onearbaer, sei de man; dat woe hy útroeije yn syn gemeinte, sei er. En ik sei: as er yn de bibel ef it testamint dêr teksten oer fine koe, den hie hy gelyk. Ik frege him, eft hjir, nei syn gedachten, mear kwea gebeurde as yn Hollân. Dat wiste er net, sei de man; en ik sei, ik wit wol fen net heal sa folle. It is earder in teiken fen biskamsomheit by it Fryske jongfolk, det hja net frije foar allemans eagen. In frijer moast it ek ’ris probearje mei in gnap Frysk faem om forkearde dingen mei hjar to bigjinnen; hy hie great kâns det hy in fûst yn ’t each krige. Dêrom Domenij, sei ik, lit dat sa bliuwe; ’t is in âld lânsgebrûk. Do bigoun de man oer it keatsen op snein, dêr wier de man al sa tsjin; en do frege ik him, eft hy ek biroppen wier om it ampt fen doarpsrjuchter en bysjager der mei by to bitsjinjen? Mar do bliesde de hoarn, en ik wier bliid, det ik fen de man ôf wier, en hy licht ek, det er my kwyt rekke; wy wierne op it Dearsumer húske;—mar de divel is yn de toer! it slacht njuggen ûre, ik moat foart.” Do winske master it folk goenacht, en sa roun dy krystjoun ôf. De Jonker bleau yet in eagenblik sitten, en noadde de boer en de boerinne mei Clare om de Sint Steffens joun, de oare deis, by him to fieren op syn pleats by Piter-om: en dat waerd oannomd, en hy sei mei in frjeonlik knikje oan Clare goenacht, en dy seach ek net swart.De Jonker joech him bitiid wer op bêd en slepte in gat yn de dei. Hy waerd heftich wekker makke troch in swier skot út in roer, hwer det de glêzen fen dinderen. Hy sprong fen it bêd en dêr kaem de feint Douwe oanrinnen mei in âld roek, dy it bloed yette by de wjukken del dripte. “Dêr haw ik dy rakkert al,” sei de man, en hy wier pûr swart om ’e troanje fen it krûd. “Wy hiene forline wike in fôle by ús âld hynzer krige, en do hie ik de haem ef neigeboarte dêr boppe yn de eskenbeam ophinge, om in goed stap ûnder dy fôle to krijen, en do siet dy âld roek dêr jimmer oan to pikken, en dêr hie ik him al ’ris mei in stien weijjage, mar dêr joech hy net om; nou haw ik it him oars leard.”—“Moat dat ding dêr hingje?” frege de Jonker. “Ja, sei Douwe, njuggen dagen, mynhear, oars bliuwt sa ’n jong hynzer altyd in stroffelder.” De Jonker glimke ’ris en klaeide him oan.De jouns kaem it selskip wer by elkoarren, bihalven de lytse jonges. Nou wier it by Piter-boer, dêr ieten hja in wylde goes; dy wier fen de bonken skeard en pluze en do yn sjerp opbret. Dat mûlke de Jonker net onfoech, mar hy die him oars al to goede. De wynflesse waerd ek net skroomd. It selskip wier earst stil, mar do master Tsjerk ’er by kaem, waerd it better.“Sie sa, Jonker, sei master al gau, nou liket it better: de faem oan de griene side! dat heart sa hwet op in Sint Steffens joun. Heugt it jo yet ek wol, Age-boer?” Mar Age-boer dy sei net folle, mar gromde sa hwet yn him sels. “Nou, sei master, “my is it lang net forgetten. Myn earste fryster wier in boeredochter, dêr ik as jonge op ’e skoalle al mei boarte hie. Do wy feint en faem waerden, wierne wy gau ’ris by elkoarren; it wier sa ’n aerd fen in kealleljeafde. Wy hongen altyd op inoarren om; ik wier oan de hakken ta forljeafd; ik makke rymkes op hjar en dy lies ik hjar den foar as ik by hjar wier; mar einlinge rekke dy faem ta hjar âlders hûs út, en do kaem hja yn de Legewâlden to wenjen by in boer oan sa ’n poelke, en dêr teach ik den mei it boatsje hinne. O! den wierne wy sa grien, jy witte it sa net, Jonker! Nou teach ik der wer ’ris op in sneintojoun nei ta, en ik hie in flesfol Spaenske wyn yn de stêd koft, en dêr scoe ik de faem op traktearje, omdet it myn jierdei wier, en my tochte den woe ik ek mar boaskje, as de faem ja sizze woe. Mar it is der net oan ta komd, it wier oars oer my bisluten, lyk as jimme hearre scille.Wy hiene al in ûre trije aldernoflikst by elkoarren sitten, do bigoun ik oer boaskjen to praten, en de faem wier der net frjemd fen, mar hja moast hwet ynbringe, det hja sa jong wier en ’t ien en ’t oare; mar ik tochte, de oanhâlder wint; ik wier myn sinnen al kwyt, ja ik hie in moultsje yn de holle fen forljeafdheit en ik sei: Skink mar ’ris yn, myn honke! en do lies ik hjar dit rymke foar:SKINK RIS YN, MYN FAEM!Skink my it glês ’ris, myn fanke!Fol fen dy goudene wyn;Dip ’er ris oan mei dyn mûlke,Smyt ’er in tútsje by yn.Dêr is my de ierde in Himel,Hwer det dyn wêzen oer giet;Hwer det dyn eagen oer weidzje,Is ’t eft myn siele nei giet.Wille blinkt yn dy beker,Hearlik forkwiklike wyn!Mar yn dyn blauwe eagenDêr is in paradiis yn.Stil is de nacht oer de fjilden;’t Hinnekleed laeit ’er oer,En gjin krûden en blommenKweekt mear dy deade natûr.Mar as de brúntsjes sa boartsjeOer de frjeonlike mar,En as de mieden sa bloeije,O ja, den seinje wy hjar.Yette, o stille Sint Steffen!Dyn beker fen wille rint oer,Mei in jongfaem oan de sideBy in foarâlderlik fjûr.Dreamen fen himelske willeWalle út dy beker nou op.Siich mar ’ris del op myn skerte,Den is ús wille yn ’e top.Skink my it glês ris, myn fanke!Fol fen dy goudene wyn;Dip ’er ris oan mei dyn mûlke,Smyt ’er in tútsje by yn.“Bravo, master, sei de Jonker, “dat is in flesfol wirdich; drink mar ris tige; jy hoeve moarn net wer foar it boerdtsje to lêzen en to sjongen.”—“Hwet wierne jy do grien as gêrs, master,” sei Clare do.—“Ja, sei master, “mar wachtsje mar ris in pear ûre; den binne jimme foar middennacht ek al krekt gesteld as wy do wierne. Mar dy frijerij naem in droevich ein: hwent do wy yette in ûre ef hwet sitten hiene (it wier yn sa ’n fjúrherntsje efter yn it hûs, dêr ek wol spek yn rikke waerd), do hearden wy gedrús oan de skoarstien. De faem tochte, it koe wol foartsjirmerij wêze, omdet de boer praet hie, det de skoarstien sa âld waerd, det er hast wol omfalle koe, as der net yn foarsjoen waerd. En wylst wy dêr sa oer praetten, pof! dêr falt in smoarch ding troch de skoarstien, det it fjûr en de yeske oer it herntsje fleagen.”—“En hwet wier dat?”—“Ja, ik doar it hast net sizze: it wier in skjippepânse mei it kwea der yn, dat roun dêr oer de plaet. Dat wier dêr in boel! de faem wier neiby fen hjar sels, en in stôk siet op ’e doar; ik moast de finsters út om de bysfeinten nei to sitten; mar dy wierne al fier it fjild út, en it wier to tsjuster om dat folk to finen.Do de boel hwet oprêdden en de faem hwet bidarre wier, do sei se: Dat is ús slachters soan, dy ús dat bakt hat; dy haw ik al ’ris blau jown en do hat hy my al wikt, det hy ús it libben lêstich meitsje scoe, astou wer by my kaemste. Do sei ik: Nou, dou haste nou kar; haste mear sin oan him, it stiet oan dy; en dêr sei sy neat op werom. Do bigrypte ik hwerom det se nin ja sizze woe, en ik kaem net wer. It wier oars sa ’n moai faem en dêr ek in goed hert yn siet, mar luftich en wif fen aerd, ien dy gau swinke koe. Tonei is hja al gau mei dy slachter troud, mar dat wier in swift; dy is op it oarlochskip gien, en liet hjar mei trije bern allinne sitte. Lange jierren tonei kaem hja alle nijjiers by my om in gave, mar de lêste kear do hja by my kaem, do seach se der út as in spoek; de lappen hingen om hjar forwile lea. Do kearde ik myn pong om en ik sei: hawar, dêr haste alles hwet ik by my haw; ik hoopje dy noait wer to sjen, en ik haw hjar noait werom sjoen. De earste jierren ear det ik troud wier, seach ik noait dat âlde hûs en dat poeltsje, ef it moed waerd my fol, en do haw ik ’er dit rymke yette op makke:IT POELKE.Oan ’t stille poelke wenneMyn famke gol en froed;Dêr boarten wy as berntsjesEn mienden it sa goed.En do wy greater waerden,Do swarde ik dêr in eedFen iiv’ge ljeafde en trouwe,Fen trouwe yn dead en need.En fen hjar roazelippenKaem mannich wird sa swiet.Wy wisten fen nin skiedenEn songen mannich liet.Dat âlde stille poelke,As ik dat yet ’ris sjen;Den tink ik oan de jierren,Do ’k boarte as in bern.Den tink ik oan dy nachtenMei ’t famke oan myn hert,En dy tonei fortigeAs ’t byld fen leed en smert.En lyk dyn weagen rôlje,Giet ek ús jonkheid foart.Ho lang is faek de smerte!De wille?—och, sa koart!”MasterTsjerk.“Jy rime ek oeral op, master,” sei de boer do. “Né, Ageboer, wier it antwird, “mar hwer it hert fol fen is, dêr rint de mûle fen oer. As jy my in ding opjane, dat my net oangiet, dêr kin ik neat op meitsje; mar as der hwet foarfalt, dat my by it hert nimt, dêr moat ik op rime omtrint eft ik wol ef net, sa is dat dêr mei.”—“Nou, sei de Jonker, “it fortret my net, master; drink mar sa folle as jo lêst.”—“It seit bêst, Jonker men seit dochs, det ’er for elts fatsoenlik man deis in flesfol groeit, mar den wit ik wol, det it danich ongelyk fordeeld wirdt,” en sa praette master mar foart. Einlinge gong it geselskip foart en de Jonker en syn Clare bleauwen yette hwet neisitten, en hâldden op syn âldfrysk Sint Steffen, lyk as de dichter seit:Stjerren blinke, wyntsjes swijeEn natûr laeit yn ’e slom.’t Is de stille nacht fen ’t frijen;Kom, myn ljeave famke, kom!Hwet dêr yn dy nacht ôfpraet waerd, kin immen licht tinke, dy wit ho forljeafde jongeljue om ’t hert binne. ’t Kin ús ek net frjemd tinke, det hja oan inoar bisteld rekken. Yn de neinacht joech de Jonker hjar in gouden ring mei syn wapen derop, en frege hjar, eft sy him bilove woe, gjin frijer to nimmen, sa lang as hy sels dy ring fen hjar ôfhelle. “Ja, sei Clare, dat kin ik maklik dwaen, hwent der komt dochs noait ien, dêr ik sa folle sin oan hawwe kin as oan jo,” en do foel hy hjar om de hals. Einlinge moasten hja skiede;—doch hja hiene earst yette in avontûr.De feint Douwe siet efter yn it bûthûs yn sa’n herntsje by in ljochtsje, dy moast op in kou passe. En do kamen der strúnders op dat ljochtsje ta, en dy bounen stil in kjessensloop, dêr in libben kat yn siet, oan de klink fen de bûthûsdoar, en do rounen hja foart. Douwe siet to slûgjen, mar do dy kat bigoun to âljen en to rinkeljen mei de doarsklink, waerd de feint wekker; dy tocht dalik om spoken en roun sa hird as hy koe nei de Jonker ta, mei in kleur as in wytling, en hy koe mar just sizze hwet ’er wier. Nou, de jonge ljue lakene hwet en gongen mei. De Jonker skoerde de doar op en do rôlle dat boeltsje oer de bûthûsflier. Hy scoe it der bûten skoppe, mar do sei Douwe: “Stil, mynhear, ik scil it skynsel oansprekke.”—Hy naem de hoed fen de holle en sei: “Biste fen de Heare, sa sprek! mar biste fen de kweade, sa fortrek! En hy gong ek wei, hwent de Jonker snie in gat yn it sloop, en poeske seach om in hinnekommen. Dêr waerd hertlik om lake. Douwe krige in tige glês wyn for de skrik; de Jonker brocht syn faem nei hûs, en do wier Sint Steffen bisjoen.—Lang siet er yet ’ris nei to tinken oer ’tjinge er dien hie. It wier wol bitocht dat bislút for syn libben. Do sliepte er yn, lyk as in jong minske, dy gelokkich is, mar sliepe kin. En det hy syn bislút folbrocht as in âlde Fries, dy by syn wird stiet, scil it ein fen dit forhael leare.De oare deis tsjin âlven kaem Christiaan, de feint, om de Jonker ôf to heljen. De wyn wier om en it wier teiwaer wirden. Hja namen in hastige mieltiid; de Jonker pakte syn dûkaten yn in pong en joech se de feint op de rêch. Nou naem hy ôfskied fen de âlde ljue en Clare waerd net forgetten. Hja hie wirk, om hjar triennen to forbergjen, en koe gjin wirden mear uterje, en do mar foart. Mar hy hie de foarige joun mei master ôfspritsen, det hy oan him skriuwe scoe, en dy brieven moast master den bisoargje oan Clare.Do hja op ’e redens stiene, sei Christiaan: “Nou moatte wy even to Terherne oan by Bokke; dêr moat it der nuver hinne lizze, hawwe se my niis forhelle.” Nou ja, dêr rieden hja den by de Brette Poask oan. De kastelein hie de sliepmûtse yet op, en dy rêdde de boel sa hwet oan; der wier hast nin rút mear heel yn de keamer, mar de man wier frjeonlik en wol to moed. “Dat stiet ’er hjir nuver by, Bokke!”—“Ja, mar for my goed, sei de kastelein; hwent ik haw it mei goede ljue to dwaen; mar dy minsken drinke sa troch in dei neat as sûpe en kâld wetter, mar hjir wirdt oar gûd tape, en den skynt dy wenst der sa yn to sitten, det hja it drinke as sûpe. Sa lang as de fammen der by bleauwen, gong it ljeaf en aerdich; do wier it in foarspiltsje fen it houlik, dounsje en patsje.” Soa, sei de Jonker, tink’ jy der sa oer, Bokke.” “Ja, mynhear, earst den springe se wakker tsjin elkoarren op; mar dy den sa stil by elkoarren hokje en hjar del jane yn in hoekje, dy krij ik ornaris net faek wer; dat binne meast gûds for de preekstoel, dat is de foarbode fen it trouwen. Nou, do de fammen foart wierne, do hawwe hja it loailekkerlân fortoand; earst hawwe hja omtrint in hântsjettel fol brij hawn yn in brokaed; dêr ieten se yn om, mar hja koene it net op; dat wier om de brijberch to fortoanen; do oan it pankoekbakken, en do hellen hja in greate tûke, dy hja út in apelbeam seagen, en dêr hongen hja de pankoeken yn. Nou, in baerch koe ik net briede, mar ik lei hjar in rie skinke, dy droech wier, op ’e tafel, en dêr stiek it mês yn, en dat wier raek: hwent dêr brea by, dêr waerden hja wer nofteren fen. Hja smieten alles troch de glêzen; ien kearde de pong mei jild om op ’e flier, en de stûrkes en dûbeltsjes treau hy troch de skreven fen de flier; hy woe mei it lytsjild gjin gemael hawwe. Nuver is it gien; de oaljekoeken spikeren hja oan de bêdsiggen en dêr bieten se den út; hja hawwe net loai west, dat sjen’ jy, mar ik scil net loai wêze mei skriuwen. Ik haw de adstint fen Aldeboarn hjir fen de moarn ek al hawn; de Grytman woe witte hwa de ljue wierne, mar ik sei: det it alles gien wier nei myn sin, en hja mochten gjin glêzen ynslaen fen bûten, dat is strjitskeinderij, mar útslaen, dat stiet nearne biskreaun det it forbean is.“Us âlde Grytman is oars in string rjuchter. It is foar jierren bard, det it jongfolk yn Aldeboarn sa’n nij wipbrêchje, dat oer de Boarn makke wier, optilden en den mei geweld wer falle lieten. Twa wierne der mei to wirk, dêr komt de wacht op ta, en dy gripe ien en bringe him nei it wearhûs (sa neame se it rjuchtshûs te Boarn). De oare moarns kaem de Grytman by dy feint en dy bikende dalik skild. Hy moast syn baitsjen úttsjen en de grytman liet him dalik fiifentweintich slaggen mei in twinter bollepyst jaen, en him trije goune boete bitelje; mar de oare scil noait wer yn Boarn komme, leau ik; dy hjitte se yet altiid Auke-flucht; dy is it ontflucht en wennet nou yn in oare gritenij.”Loailekkerlân yn ’e “Brette Poask”.LOAILEKKERLAN YN ’E “BRETTE POASK”.Nei dat forhaeltsje gongen ús ljue wer op reis, en rieden yn ien azem nei Ljouwert ta. Dêr wenne in Notaris, dy fen de Jonker syn famylje wier, en dêr hja folle mei út to stean hiene. Hjir forhelle hy syn fynst fen de dukaten en levere dy oer, om se op yntressen sette to litten. Mar ho nuver seach de Jonker op, det dy man der fen wiste. Hy helle in tromp út de kast mei in eigenhandich testamint fen syn oarreheit, dêr hy nei neamd wier, mei wol fyftich losse briefkes fen jild, dat de âld man opsketten hie oan fortroude minsken. Dy wierne wol tritich tûzen goune wirdich, en de dukaten stiene dêr ek al yn biskreaun mei de boerepleats. Dy dukaten hie de man al griisd, det dy dêr sa rinteleas lizze scoene, mar de âld man hie it sa bisteld, det hy moast it him net earder sizze foar det de Jonker fiifentweintich jier âld wier. Dêrom scoe hy him ek skreaun hawwe, as hy net komd wier.Do de Jonker en de feint de jouns op it Slot kamen, do wierne de âlde ljue earst al bliid. De earste fraech wier gau nei de ljeave nicht Juliane, mar dêr makke de Jonker net folle fen. Do foroaren de gesichten al hwet; mar do de Jonker forhelle fen dat testamint ef codicil en dy greate slompe jild, do waerden hja sa kâld as iis. It ienichste dat de Grietman sei, wier, det hy him al forwondere hie, hwer eft al dat goudjild en dy losse obligaesjes bleaun wierne, do de âld man stoar. Nou, it wier yn bihâlden hânnen, en hy winske de soan ’er segen mei, mar hy hie it ljeaver sels yn it laedtsje stritsen.De Jonker bleau net langer mear op it Slot, mar teach nei Frentsjer, en studearre sa mei iver, det hy yn de foarsimmer as Doctor yn de rjuchten wer by syn âlders thús kaem, ta greate blydskip fen syn folk, en syn ienichste sister, dy sa folle fen him hâldde, en hy net minder fen hjar. Dy wier folletiids hwet swakkelik en frij hwet âlder as hy, en den hie hy yette in broer, dy wier hopman ef ritmaster by de ruterije en folletiids yn it fjild.Mar wylst hy to Frentsjer wier, forgeat hy syn Clare net, mar ried faek tsjin de nacht op it hynzer nei hjar ta, en omdet hy it lêste ein to foet gean moast, den gong hy folle by master oan.Dy fortrette dat net, al moast hy yn de neare nacht ta it bêd út; dy wier it libben dêr dochs to ientoanich, en den hearde hy hwet nijs. Age-boer, de heit fen Clare, fortrette dat wol: “hwent, sei de man tsjin de Jonker, “ik tochte det it mar in Sint Steffen grap mei jimme west hie, mar it is eft jimme alleheel en al forslingerje op elkoarren. En dat kin ommers neat wirde, man? Ik mei graech oer jou selskip, Jonker, mar jy moatte dy frijerij opjaen; dat is net yn jou stân, en dêrom siz ik jo de hilde op.”—“Dêr komm’ jy to let mei, Age-boer, wier it antwird; hwent wy hawwe al lang boaske. Clare wirdt myn wiif en ik jou bûrman takommende jier by wolwêzen.”—“Ik bin der net greatsk op, Jonker, sei de boer werom; mar as dat jimme bislút is, hwet scil ik deroan dwaen? As ik witten hie, det jy in lichtfeardich man west hiene, den hie ik jo myn hiem forbean; mar ús master Tsjerk hie to Ljouwert west by jou feint Christiaan, en dy hie him ûnder in glês wyn alles forhelle, hwet er fen jo wiste. Ik hie oars ljeaver sjoen, det sy in boer krige hie: hwent sy hat sa folle fen hjar mem erfd, det se wol in pleats hiere koe, ja wol heal keapje; en ik lit hjar net trouwe, ef it moat jou âlden ek nei it sin wêze; dêr moatt’ jy op rekkenje, Jonker.”—“Ik bin myn eigen man, sei de Jonker; ik flean út myn eigen fearren; mar as it sa fier komt, scil ik wol swart op wyt krije, fortrou dêr mar op. Wier Clare ek in boerefaem wêst, dy neat leard hie, den hie it ek better wêst, det hja in boer krige, mar hja stiket boppe oaren út, en hat sa folle leard, folle mear as mannich jiffer, dy ’er greatsk op is, en dat is sy net, en dêrby hat sy in foarrjucht, det hja soun en sterk is, en dat is in ding, dêr ik mear op let as folle jonge minsken. As ik foarôf birekkenje koe, det Clare in spoennen doaze wier, dy altyd mei de dokters en masters by elkoarren hâlden wirde moast, den woe ik hjar net hawn hawwe, al hie ik noch sa’n sin oan hjar hawn; sa folle macht scoe ik wol oer my sels hawn hawwe. Ik wit wol, det ik hoon en smaed my op de hals helje scil fen myn âlders en binamme fen myn âldehear; ik wit wol, det alle Jonkers en Freules fen Fryslân my útlaeitsje scille, mar ik steur my nearne oan. Dêr ik myn libben mei trochbringe moat en swiet en sûr mei opnimme, dy wol ik my sels útkieze; en om dy falske forachting fen de wrâld to ontgean, wol ik hjir op de Wieren wenje as heareboer, en my it libben sa noflik meitsje as ik kin.”De boer hearde al nuver op, mar dy tochte: as men de dochters sa mar yn it helter ôfleverje kin, den komt men ’er makliker nôch ôf, en dy bikreunde him ek net folle mear der oer. De Jonker kaem sa faek by syn fryster as him goed tochte: hy gong by syn frjeon de Domenij fen Toppenhuzen út fen hûs, wylst Clare dêr by hjar omke thús wier, en den hiene hja folle wille yn de pastorije. By omke gong it alles op syn âld frysk ta; dy woun nearne doekjes om, en hy hie moaije forteltsjes en sankjes, en dy wist Clare der altiden út to lokjen. Ien âld sankje hat de Jonker do yette útskreaun, sa goed as hy koe, en dat song hy, det allegearre skatteren fen laeitsjen.IT FEINTSJE RINSE.Der wier sa’n feintsje Rinse,Dy koe ’t sa mâl bitinse;Dy frege de faem, ho sy it naem,Det hy ’ris by hjar kaem.’t Is goed, sei de faem;’k Moat earst nei hûs ta jaskje,En ’k moat myn skûtels waskje;Ik haw in skerteldoek, wyt en fyn,Dy hinget yn de rein en wyn,En dy moat ik helje yn.En Tryn en Ulbe kreamerDy dounsen al sa fel;Ik tocht dêr bruit de keamerMei hjar fen boppen del.Do kamen fankes út de stêd;It dounsjen stie hjar al sa glêd;Hja smieten de afterste om sa gnap;En ’k tochte, ik laeits my slap.Do hien’ hja yet in spylman brek,Do hellen hja sa’n dronken gek;Dy spile op in bûterlaed:Rounom ticht en nearne in naed.etc. etc.“Foi, sei it wiif, “hâld mar op; men scoe yen skamje for Domenij.”—“Hâld dy mar stil, sei de boer; doste jong wierste, wierste ek neat wizer as wy allegearre; en Domenij’s binne ek al net fen kalk en stien. Witst’ dat wol, wiif? En onnoazele grappen dêr scil ús harder gjin boas yn fine”.It folgjende jier wier it gelokkichste fen de Jonker syn libben. De krysttiid en Sint Steffen brocht hy do by syn âlders op it Slot troch, mar hie dy wille net, dy er op de Wieren hawn hie. De jiffer Juliane wier by syn sister út fen hûs, en ho de âlders ek hjar bêst diene, om dy jonge ljue oan elkoarren to krijen, de Jonker wier yette kâlder en ôfkeariger as it foargeande jier to Langwaer. It wier den ek al trochlykt op it Slot, det de Jonker om in boeredochter frijde, dy neist syn eigen pleats wenne: hwent dat roun as diggelfjûr troch it lân. En omdet Christiaan forskate brieven oan master bisoarge hie, sa waerd dy sa lang perse, det hy ’er alles útflapte; mar hy sei ’er altyd by: “de Jonker hat in faem útsocht, sa as ik noait ien sjoen haw: it is in byld fen oansjen, en fen reden en biskeid as de bêste jiffer fen it lân.”Do spriek de Grytman de Jonker oan en sei: “hwet hear ik? hastou in boeredochter, dêrste mei frijste? dat scil wis wol in studintegrap wêze, net?”—“Né, heit, it is gjin studintegrap, mar it is tinken, earnstich tinken, sei de Jonker op in plechtige toan; “ik haw dy faem nou al oer it jier kend: ik haw hjar deugden rommen heard en sels kennen leard; ik bin forljeafd oan hjar; wy hawwe elkoarren trouwe sward; ik wist, det ik myn âlders, de hele adel en alles tsjin my hie, mar ik haw myn hert en sin der op set, en der is neat oan to foroarjen. Ik wird boer op myn eigen pleats en ik haw sa folle ynkommen, det ik as frijhear libje kin. Ik scil my ôfsonderje fen de wrâld, dy my forachtsje mei: sa steane de prikken nou yn ’t wirk”.De Grytman wier razend en sei: “Haw ik dy dêrom Doctor yn de rjuchten meitsje litten, om tonei de kij nei to rinnen, en dyn edel bloed to formingen mei in boere hoatske? Ja, ’t is wier, dou biste dyn eigen man nou; dou kinste dwaen hwetste wolste; dêr hat de âlde man for soarge; mar as hy dat witten hie, den hie hy it ljeaver oan de earmen jown. O, as dy ’ris wer opseach!”—“En ik hoopje net, det jy ef immen skande oan my bilibje scille, sei de jonker; sit it gelok den yn jild, steat ef greatens? Wolle jy my net graech gelokkich sjen? En mei ik dêrta myn eigen kar net hawwe? Ik wol jou namme en ús adel eare oandwaen troch dieden, dy jo mear wille bisoargje kinne, as det ik my oan in oar koppelje liet.”Doch hwet de Jonker ek sizze mocht, hja skaetten as fyanden, dat de soan yette hirder foel as de faer. En omdet hy nou dochs nin heul mear op it Slot hie, gong er wer nei Clare ta en forhelle, ho det it him op it Slot forgien wier. Clare wier bidrukt; mar hja bitroude op it wird fen de Jonker, en as dy by hjar wier, den wier gau alles forgetten. Mar Age-boer tocht, det it better wier, det it mar ophâldde: “hwent, sei er, ik wol de greate ljue net oan de hals hawwe; dy hingje allegearre oan elkoarren, en as ’er den in pleats to forhieren is, den kinne myn bern efter de doar stean. Dêrom wol ik, lyk as ik sein haw, swart op wyt hawwe, det de âlde ljue it tasteane, en oars stean ik it ek net ta.” Sa woene de jonge ljue ek ljeaver as hjar rjucht brûke. Do sieten de hannen al hwet yn it hier. Dat hearde master Tsjerk ek; dy praette der ’ris oer mei syn âlde frjeon, de Domenij fen Raerd, en dy âlde hear sei: as jy my net neame, den leau ik, det ik jo helpe kin. En do forhelle Domenij it folgjende.“Myn earste birop wier op in lyts doarp tichte by it Slot, dêr dy Grytman wennet, en dy wier do yet net troud. Wy waerden ek al ridlik gau greate frjeonen. It wier oars in goed man, mar as hy in ding sein ef bigrepen hie, den wier hy onbigryplyke stiifhollich en hy sette troch. Hy wier in great frjeon fen de jacht, en hâldde ek swannen. In pear fen dy swannen nestelen folle by in boerepleats, dy hy fen syn mem erfd hie; dy wier jong stoarn. Nou, dy swannen dy lieten den hjar pylken dêr wol ’ris falle, en dy moasten de jonges him allegearre werom bringe; dêr skreau hy mei; mar nou wol it gefal, det ien fen dy jonges in pear fen dy pylken forkoft hie oan in skoaljonge, en dat stiek him al. Mar op in moarntiid ier seach hy, det dy boerejonge dy pylken opsochte ek by it Slot, en do wirdde er sa razend, det hy hiset dat jonkje ien fen syn kweade patryshounen oan, en dat jonkje wier sa forheard, det hy fleach troch alle sleatten hinne nei hûs ta. Hy wier healdea fen skrik en kjeld, en moast forskate dagen op bêd lizze. De boer, dat oars in goed man wier, hie dêr fryhwet oer to sizzen, en dy waerd dêr op it Slot ontbean. Dêr waerd dy goede sêftsinnige man danich útheuvele. Earst sei de man, det hy it net witten hie, det dy jonge der op út gong; mar dat wirdde him ligen hieten. Dat wier to folle for in earlik man; en hy sei nou rounút, det hy om al it jild fen mynhear net lige woe, lit stean om in pear swannepylken. Hy hie net tocht, det mynhear sa bernachtig wier.Do sei de Grytman him de pleats op, en sei: dou gieste Maeije fen de pleats ôf, den is dyn tiid dochs om; den kinste om in oar hinnekommen siikje mei dyn bargeteam. Dêr bidoelde hy syn wiif en njoggen bern mei. De boer, dy wol wiste, det de Grytman syn wirden net gau werom helle, wier forslein; dochs hy wiste ek, det ik yet al folle by him útrjochtsje koe; dêrom wier de earste rin al gau nei my ta, en do skreau ik in brief oan de Grytman. Ik drukte him syn onrjucht sa goed op it gewisse as ik koe en joech de boer de rie, om ’er it wiif mei nei him ta to stjûren, om it meilijen hwet mear geande to meitsjen. Mar do dat minske mei dy brief kaem, wier hy noch allike noartich, en do hy dy brief lêzen hie, naem hy de pin en skreau der ûnder:Nul op het request.Decretum est.Hy sei: jaen dy brief mar oan Domenij werom, en siz, det hy preekje moat, mar gjin brieven for in oar skriuwe. It wyfke joech de brief werom en dy is noch ûnder myn birêstinge. Mar dy boer wier skjin forlegen mei syn great húsgesin. Hy teach de stoute skoen oan en gong yet ’ris nei de Grytman, om de pleats to minsten for in jier to hieren; mar de Grytman wier net to forbidden. De boer gong mistreastich de homei fen it Slot út, mar kaem net wer by syn wiif en berntsjes yn hûs: hwent do it dei wier, do founen se him dea yn de grêft fen it Slot fordronken. Elk wier yn it hert bigien mei dat útein fen dy goede man. Mar it wier in angel for de Grytman; dy kaem men yn wiken net to sjen. Hy is do tonei gau troud, en it gêrs is oer it grêf groeid, dêr de boer laeit, mar hy stiet faek yette as in driigjend spoek yn de gedachten fen syn tiran. Dêr is dy brief, sei Domenij, en as jy him dy toane, den scil hy wol dwaen, hwet jy wolle, ef hy moast fen izer wêze. Lykwol, as it net helpt, siz den mar, det jy mear fen him witte; mar dêr moat it net ta komme.”Master Tsjerk makke nou in moai geskrift op segel: hy teach syn bêste pakje oan en gong bûten witten fen de Jonker nei syn faer de Grytman op reis, earst to foet nei Ljouwert, en do yn it skip nei Dokkum.Dêr siet hy allinne yn mei in moaije jonge jiffer; dy sei earst net folle, mar master tochte, dou scilste dochs prate; en dat lokte him ek al ridlik gau. Do dy jiffer mirk, det dy man wakker bilêzen en sa deftich yn syn praet wier, krekt eft hy in man fen rang wier, do waerd sy ek al rju iepenhertich yn hjar praet, binamen do hja fornaem det hy de skoalmaster fen Tersoal wier. Do wier de frage al gau, eft hy ek heard hie, det dêr in Jonker frijde om in boeredochter. “Ja, sei master, “ik ken hjar beide skoan en dat hoopje ik scil wol gau ta trouwen komme.” Do krige dy jiffer in kleur en sei, det it dochs hwet nuver for in jong man fen dy stân en geboarte wier, om in boeredochter to trouwen. “Ja mar, sei master, is it net folle better, det de Jonker nou in boeredochter trout as det hy ien fen syn gelikens nimt, dy folle jild hat en dêrby fen den adel is, en det hy, as hy den troud wier, mear sin oan dy boeredochter hie?” Nou, dat koe se net ontkenne, en do forhelle master alles hwet hy wiste fen Clare, ho det hy hjar fen bern ôf opfokke hie en hwet hja leard hie. Sjongen en dounsjen, sei master, kin hja net folle; mar for in jongman, dy gefoel hat, is it sjongen fen in ienfâldich widzelietsje fen syn jong wiif for de ljeafling fen hjar hert, ef it earste healmûlige praet, it earste stappen fen syn lytse bern oan de hân fen de mem, fol wille en forrukking,—is dat alles, siz ik, for sa ’n man net mear wirdich as al it sjongen en dounsjen fen de greate wrâld? It earste is natûr, it lêste kinst. Moat den in edelman de minske en de natûr ôfswarre? Mei er syn sin en kar net folgje lyk as in oar? Den wier er in ongelokkich minske. Den moast er syn gelok en winsken oan syn steat en stân opofferje en dat scoe dochs to slim wêze; binamen as er sa ’n juweel fen in faem kriget as Clare is.”Lykwol, de jiffer hâldde it mar fol, det it wier net nei syn stân en geboarte. “Nou, sei master dêrop, “it skeelt yette sa folle net as Esther en de greate keuning Ashasverus; en hwet dy hege stân oanbilanget, dêr ken ik ek fen prate. Ik haw twa jier by mynhear Aylva yn den Haech west as klerk; dêr hie ik it folle better as de hear dy ik tsjinne; ik hie in libben sa as ik it winskje koe, fen it bêste iten, en wyn koe ik alle dagen in flesfol krije, as it my lêstte; mar och, dy greatens is sa kâld; ’t wier myn wrâld net; de trek nei Fryslân wier ek al to great; ik koe it net langer hirde. Mar dy greate ljue dy biklei ik, hwent dy skeppe hjar sels in God, en dy dêr tsjin sondiget, dy is út de Synagoge; en dy God is de mode, dy hjar wetten en bânnen opleit, folle slimmer as dy yn bibel en testamint biskreaun steane.” Do sei de jiffer net folle mear; hja stapte ûnderweis ta it skip út. Tonei hearde master, det it de jiffer Juliane west wier, dy neijerhân dochs to trouwen rekke oan in foarnaem Hollânner.Master kaem de jouns op it Slot en krige earst de âlde frou to wirden; dy wier heel frjeonlik, en do master hjar syn foarnimmen forhelle en sa folle goeds fen Clare sei, do wier hja wakker bigearich om hjar ris to sjen. Mar dat mocht hjar yn lang net barre, lyk as wy sjen scille. Hwent do de Grytman thús kaem en master hearde, do wier de man earst yet al frjeonlik, mar om syn tastimming to jaen ef to teikenjen, dat like him net. Master wier lykwol net forslein, mar rôp him apart en sei: “Mynhear, ik haw in geheim yn myn geheugen, dat jo bitreft; as jy net teikenje wolle, den scil dat geheim, dêr ik it bewiis fen yn ’e bûse haw, gjin geheim mear bliuwe;” en do liet hy him dy brief sjen. Do sonk de man omtrint yn elkoarren: de wroeging, de skamte stie op syn troanje. Master sei: “as jy teikenje, den is dat geheim en dy brief jins allinne, mar oars——.” Nou, hy stie op, gong nei de frou en kaem mei de beide hânteikeningen werom, en sei: “Hawar, master, nou kin hy dwaen hwet hy wol; mar ik hoopje, det hy noait wer ûnder myn eagen komt.”—“En ik hoopje, mynhear, det dizze wirden jo birouwe scille, en det jou winsk net neikomme mei, mar det de Jonker yette in steun fen de âlde dei for mynhear wirde mei. It is jou bern, en jy meije jou steat en stân net ljeaver hawwe as jou bern, dat njunke jo neat misdien hat, omdet syn sin fallen is op in jongfaem, dy better is as folle hege jiffers. Fordylgje nou dy brief, en it geheim is yn it grêf; dêr is myn hân; jou eigen soan wit it net en scil it noait to witten komme.” Dat sinnige en forwondere de Grytman wakker. Master naem in frjeonlik ôfskied en wier de oare deis wer by de Jonker, dy frjemd opseach en bliid wier, det master him, bûten syn witten, de tastimming fen syn âlden bisoarge hie; mar ho hy dy hânteikeningen krige, dat sei hy net; dat scoe de Jonker ek mar sear dien hawwe.Der wier de ljue nou net mear yn de wei. De âlde Piter-om en it wiif romden it hûs en gongen yn in keamer wenjen yn de bûrren. De Jonker liet yette in moaije keamer oan it hûs bouwe en hja trouden de Maeije dêroan.—As nou de greate ljue trouwe, den binne hja as de slobben: as de earke in wyfke foun hat nei syn sin, den giet hy der mei op ’e fljocht. Sa dwane de ljue yn dizze tiid; hja meitsje gau det hja út it gesicht fen hjar frjeonen wei komme, krekt eft hja in skelmstik bidreaun hawwe. Mar foar twahûndert jier wier brilloftsjen in plicht for dy it bitelje koe, en wier der neat, den waerd ’er al makke det it ’er kaem. Ho string en earnstich hja ek tochten, op in brillofte koe it mear lije; ja sels roun der hwet bygeloof by, det op in houwelik sûnder brilloft gjin segen folgje scoe. Us Hear sels hie hjar ommers foargien to Canaän!Alle bûrljue en frjeonen waerden der by noade, en der waerd iten en drinken fen it bêste opdist; it gong alles hwet deftich ta. Master, dy der ek by wier, hie sa folle net to sizzen as oars wol: hwent as in man fen ûnderfining wier hy hwet stil for dizze kear, en siet sa hwet to tinken. Dêrom frege de Jonker him, hwet ’er oan skeelde.—“Ja, sei master, “’t is wier, ik siet sa hwet to tinken, Jonker. Mynhear Aylva, dêr ik by wenne haw yn den Haech, hearde my alle jounen psalmsjongen, en dêr skynde mynhear altyd gjin nocht oan to hawwen. Dêrom sei hy, det ik hie sa folle for myn plezier songen, nou moast ik it ek ’ris for syn plezier dwaen, en do lei hy my op, om de hele hûndert-njoggentjinde psalm út to sjongen. Dêr seach ik al droevich tsjin op, mar die it doch; mar dy lêste fersen do waerd ik hast moedleas. Nou, sa tinkt my, is immen, dy in houlik oangiet ek. As men dy lange psalm sjongt, den wit men hwet men krije scil; mar by it houlik net. Dêrom bin ik altyd hwet stil en neitinkend op in brillofte, en ho neijer my it jonge pear oan it hert laeit, nammers to slimmer is dat. Domenij moat nou it wird mar ris dwaen.” Dat die Domenij ek op in deftige wize: hy spriek it gelokkige pear moed, gelove en fortrouwen yn, en sei, det God sa’n houlik segenje scoe, as men Him foar eagen hâldde, en sels frede en freugde siikje woe op gjin oare paden as dy, hwerop se to finen wierne. Dêrnei sette hy sels Starter’s nije Brilloftsang yn, en songen hja allegearre:Ghy, Vrienden van dit paer, soo wel vernoeghd,Dit paer, dat d’Opper-heer te saem heeft willen leyden,En niemant, als alleen de dood vermach te scheiden:Bereid u al te samen, omDen bruydt met haren BruydegomGheluck, voorspoed, vermaek en vreughd,Te wenschen met gheneughd.Wenscht dat de liefd’, die ’t huwelijck begint,Duur tot de dood haers levensknoop ontbind.Dat Hemel, Aerd en Hel, eer menghel door malkander,Als dat haer liefd’ in haat, haar vreughd in rou verander,Dat sonder teghenspoed of druck,Onheylen, twist en ongeluckSy moghen slyten haeren tijd,Van alle ramp bevrijd.De Jonker waerd nou boer, en dat libben foldie him en syn Clare skoan. Mar hy waerd nin boer op en út; hy wier en bleau in frjeon fen de wittenskippen, dêr hy alle dagen wol fjouwer ûren mei siet; ef hy siet to praten mei syn wyfke, de master ef de Domenij. As hy útgong, den bleau hy yette altiten allike deftich yn klean en menearen; dêrom neamden hja him ek oeral de Jonkerboer. It ienichste, hweryn hy him fen in oar boer ûnderskaette, wier, det hy mei syn wiif en bern allinne iet: hwent, do hy bern krige, sparre hy nin moeite, om hjar op to fokjen as deftige minsken, mear edel yn dieden as yn de namme. Dêrom woe hy net hawwe, det se it rûge praet fen de boaden alle dagen hearden; mar dy boaden namen earder hwet oer fen hjar hear en master en de frou, en woene der dochs graech wenje. En Clare, howol se noait greatsk waerd, dêr gongen de rûge puntsjes fen it boerelibben ek al sa ôf, det, as hja yn de stêd ef oars by frjemde minsken kaem, den koe men hjar net ûnderskiede fen in edelfrou. Bihalven syn greate lust for de studie, hie de Jonker yn de simmertiid folle útspanning mei de fiskerije. Faek hie er den ’ris twa ef trije fen syn âlde akademie-frjeonen by him út fen hûs. Den bouden hja hjir ef dêr in tinte oan de Snitser mar; dêr gong de biker den lustich roun om de skûtel mei bears, dy se earst fongen en den siedden. Den hiene se plezier yn de frije loft, en net minder as de jachttiid oankaem. Reisgje diene de hearen do sa folle net; der wierne do sokke goede wegen en herbergen net, en men koe dy yette ek net goed bitrouwe. Dêrom wierne de minsken do ek mear, oan hûs en hiem forknocht, en dêrom sochten hja hjar plezier tichte by, wylst se de freugde yn hjar sels hiene.Yn it forfolch krigen hja ek al forskate bern en dy groeiden op as roazen; koartom, de Jonker syn gelok hie folmakke west, mar it wier him in doarn yn it flêsk, det hy sa ôfskaet fen syn âlders libbe. Syn ienichste sister, dy altyd sa hwet omkwynde, mocht net by him komme, en hy net by hjar, en dat die him yn it hert sear; hwent dat wier syn hertlape. Soms krige hy to mûk yette in brief, mar dat waerd hjar ek al bilet. Syn broer wier altyd yn it oarlochsfjild en dêr krige hy selden birjocht fen.Einlinge, neidet hy al fyftjin jier dêr sa as boer hinne libbe hie, en det hy al fiif bern hie, do krige hy birjocht, det syn broer, de hopman, werom út de kriich kaem, en dy biskaette him op de Alde Skou, hwer hy mei syn ruters by lâns komme moast; en dêr teach do de Jonker mei Clare en de twa âldste bern, Hedzer en Haukje, hinne mei in skipke.Do hja dêr kamen, wier de herberge hast al fol, mar de kasteleinske brocht Clare by in âlde dame, dy allinne yn in keammerke siet, om op hjar man to wachtsjen, dy hjar brochte en nei in boer gien wier, dy dêr tichte by wenne. De Jonker en de âldste soan bleauwen op de wei om de ruters ôf to wachtsjen. De âlde frou en Clare rekken al dalik oan it praet, en do waerd der al gau ’ris frege, ho dat famke hjitte. Dy hjitte Aukje, sei Clare, mar dy wier oars Aurelia doopt. “En sa hjit ik ek”, sei de dame, en do helle hja dat famke oan. Dêrmei kaem Hedzer der yn en dy rôp: “Wy kinne de ruters al oankommen sjen: hja blaze al op de trompetten.” Do sprong hy wer út de keamer wei. “Dat is in skoane jonge”, sei de âlde frou; “ho hjit dy?”—“Dy hjit Hedzer, mar hy is Hector doopt,” sei Clare. It âlde minske seach raer op en waerd stil; hja seach Clare sa nij oan en sei: “Hwet is jou man den?”—“Dat is in boer,” wier it antwird, en sy sei de namme. Do foel hja Clare en hjar dochter om de hals, en hja wier sa oandien, det hja net prate koe. Clare koe dit net bigripe, omdet hja net wiste, det dit de mem fen hjar man wier. Dy oandwaninge lykwol foroare dalik yn de greatste blydskip. Koart dêrop kaem de Jonker der oan mei syn broer, de hopman, rûch yn it bird en mei in skriklike sabelhou yn ’e foarholle en mei in lofter houten hân. Dat joech wer in nije ontsteltenis. Mar de hopman brocht de ljue gau ta frolike sinnen: dy patte Clare, det it klapte. “Jandorie, broer, wat heb je een bol van een wijf opgezocht, en daar heb je al vijf kinders bij! Zij ziet er, mijn ziel, uit als een deern van vijfentwintig jaar. Als ik er zoo een nog vinden kan, dan neem ik ook nog eene. Maar wie wil mij hebben met mijn gekorven kop en mijn houten vlerk? Allons, broer! geef mij wat wijn, ik heb een dorst als een speenvarken.”It dûrre net lang ef der kaem de âlde Grytman ek oan, en dy seach nuver op. De hopman joech him de hân, mar hy koe gjin wird uterje fen blydskip. De Jonker rikte him ek de hân ta, mar hy sei: “ik ken dy net.”—“To minsten jy wolle my net kenne, fader”, sei de Jonker. “Fyftjin jierren fen neitinken skine yette net genôch to wêzen, om jou hirde sin to formurwjen. Ik haw my sels neat to forwiten; ik bin in boer, mar ik freegje alle man ta getuge, eft ik net libbe haw, lyk it in edelman bitammet. Mar jy hawwe forkearde oanblazers hawn, dy myn wiif in kwea laster neijown hawwe. Mar ik haw noait nin greater segen fen God ontfinzen as dat wiif.” Lykwol de âlde bleau allike steech en wiste fen gjin bûgen; hy woe ’er syn Fryske kop tsjin sette.Dat gong de hopman to fier: hy loek syn swird út de skie en sei: “Dat is het zwaard, daar ik mijn leven en mijn vaderland meê verdedigd heb; dat zwaard is mij heilig, en bij dat zwaard zweer ik bij dezen, dat ik geen voet over uw drempel zal zetten, vader! vóór dat gij mijn broeder de hand der verzoening gereikt hebt.” Dat wier to folle for de âlde Grytman; hy joech de Jonker de hân en de triennen rounen him oer de wangen. Yette blider wier de âlde dame, dy by Clare siet en nou sa yn iens twa soannen, in dochter en twa bernsbern foun en yn ’e earmen foel. Hiene de âlde Grou, de Boarn en Witering, dy by de Skou yn inoar stringelje, sprekke kind, hja scoene sein hawwe: sa ’n freugde hawwe wy hjir noait bilibbe.”De hopman joech syn ruters in tige slok brandewyn; hy liet de trompetters Wilhelmus blaze, en sa teagen dy nei Ljouwert, en kamen dêr yn hjar winterkertier oan.’t Dûrre net lang, ef de hopman mei syn iene houten hân gong út de tsjinst wei, en troude neijerhân de jiffer Juliane, dat nou in rike widdou wier mei twa bern, en dy der greatsk op wier, det hja in man krige, dy syn libben for it lân weage hie.De Grytman hie de Jonker en Clare krêftich noade, om sa gau as hja koene by him oer to kommen.De Jonker reisge ek al skielk mei syn húsgesin fen de Wieren ôf en nei it Slot ta, hwer hy syn ienichste sister foun, dy hy sa lang mist hie. Hja wierne yn ’e himel fen blydskip, do hja eltsoarren metten. En hwet it nuverste wier, de âlde Grytman hie sa folle mei Clare op, det it like, eft hy it onrjucht, dat er hjar oandien hie, mei al syn macht wer formoedsoene woe mei frjeonlikheit.De Jonker waerd tonei Grytman, do de âlde minder waerd; en omdet hy him sels fornedere hie yn syn jonge jierren, sa waerd hy in forstânnich en goedhertich regent, wylst hy de neden fen de earme ljue en fen de boerestân better koe as mennich oare hearen fen syn ampt.Syn neigeslacht is lange tyd yn eare west yn ús âld Fryslân.En lange jierren tonei waerd de Krystjoun en Sint Steffen yn dit gelokkige húsgesin yn eare hâldden, en moast master Tsjerk den ek op it Slot komme, sa lang as hy reisgje koe.
De kouwekeaper by Obbe en Tryn.
DE KOUWEKEAPER BY OBBE EN TRYN.
Hy kuijere de greate wei op, en gong einling op in great stien sitten to rêsten, om to wachtsjen hwet der komme woe. Dêr seach hy in greate haiwein oanriden kommen; dêr stie in wiif midden op, yn pleats fen op in heap strie to sitten, dat neist hjar laei. De boer tochte by him sels, dat is licht wol ien lyk astou ien sikeste. Hy sprong op en roun foar de wein hinne en wer, krekt as immen dy net tige wier. Hwet woste, heite? sei it wiif; hwet haste mei my foar? ik ken dy net, hwer komste wei?—Ho scoene jy my kenne, moeije; ik bin út de Himel del fallen, en ik wit net ho ik ’er wer hinne komme scil; kinne jy my der net hinne bringe mei de wein?—Né! sei it wiif, ik wit de wei net.
Mar as jy út de Himel komme, den kinne jy my wol sizze ho it myn man dêr giet; dy hat der al trije jier wêst; jy hawwe him wis wol ’ris sjoen.—Ik haw him wol sjoen, mar hwet scil ik der fen sizze; it is dêr ek al lyk as hjir, it giet dêr ek alle minsken net allike goed. Hy is dêr skeper, hy moat dêr de skiepkes hoedzje, en dat gûd dêr hat hy in hopen spil mei; dat springt dêr op dy bergen om en fordwaelt dêr yn de wyldernisse, en dêr moat hy den efteroan rinne om se wer by elkoarren to driuwen. De klean wirde him ek al hwet skibbich, en dy kinne him wol gau fen it liif falle. Skroarren binne der ek net, hwent de heilige Petrus wol se net talitte, lyk as wol bikend is.—Hwa hie dat tocht, sei it wiif; en hjir hoefde hy neat to dwaen; ik wol jo syn sneinsrôk helje, dy hinget thús yn de kas, dy kin hy dêr mei eare drage. Jy wolle dochs sa goed wol wêze en nimme him mei?—Né, dat giet net, sei Obbe, klean mei men net yn de Himel bringe, dy wirde yen by de doar ôfnomd.—Wit’je hwet, seit it wiif, ik haw myn weet forkoft en dêr haw ik in skoan knoarre jild for krige, dat wol ik him stjûre. As jy de pong yn de bûse stekke, den wirdt nin minske it gewaer.—Nou, as it net oars kin, sei Obbe, den scil ik jo dat plezier wol dwaen.—Bliuw dou den dêr mar oan de wei sitten, den scil ik nei hûs ride en de pong helje, ik bin fluch werom. Mar hwerom sitte jy net? frege Obbe. Sy sei: ik gean net op dat strie sitten, mar gean oerein op ’e wein stean, den hat it earme hynzer it makliker.—Sy dreau hjar hynzer oan, en Obbe tochte: dy hat wol kâns om steapelgek to wirden; hja is nou al hwet heal en heal; as hja it jild bringt, den mei myn wiif wol fen gelok sprekke, hwent den kriget hja net mei de stôk.
It dûrre net lang, dêr kaem hja al oanrinnen mei it jild, en treau him de pong sels yn de bûse, en ear det hja foartgong, bitanke se him frjeonlik for syn tsjinstichheit. Do dat wiif wer thús kaem, foun hja hjar soan, dy út it lân komd wier. Sy fortelde him, hwet for onforwachte dingen hjar oerkomd wierne, en sei der by: ik bin bliid det ik yn de gelegenheid komd bin om myn earme man hwet to stjûren. Hwa hie dat tocht, det dy yn de Himel krapte krije scoe oan ’t ien ef ’t oare.
Dêr wier de soan danich oer forwondere. Mem, sei hy, sa’n ien út de Himel komt men ek net alle dagen to sprekken; ik wol der foart ’ris op út, eft ik de man noch fine kin; den kin er my ’ris fortelle ho it ’er dêr útsjocht, en ho it dêr mei it wirk stiet, mei it heawinnen en mei it noat. Hy lei it seal op it hynzer en ried dalik foart. Hy foun Obbe-boer, dy ûnder in wylgenbeam siet en krekt it jild telle scoe, dat yn de pong wier. Ha’ jy dy man ek sjoen, rôp de feint, dy út de Himel komd is?—Ja, sei Obbe, dy hat de weromreis oannomd, en dy is dêr by dy berch opgien, den is hy hwet tichter by de Himel; as jy fluch taride, den kinne jy him yet wol ynhelje.—Och, sei de feint, ik haw my de hele dei yn it lân ôfbeund, en troch dy reed hjir hinne bin ik alleheel skjin ôf rekke. Jy kenne de man, wêz’ nou sa goed en gean op myn hynzer sitten, en meitsje det er hjir by my komt.—Aha, tochte Obbe, dat is ek al ien, dy nin pit yn de lampe hat. Dat plezier wol ik jo graech dwaen, sei Obbe; hy kleau op it hynzer en ried yn in stevige draf foart. De jonge feint bleau sitten, sa lang det de nacht ynfoel, mar Obbe kaem net werom. Ja, sei er by him sels, ik bigryp it nou wol, de man út de Himel hat hastich wêst, det er net wer tobek gean woe, en dy boer hat him dat hynzer meijown om it oan heit to bringen.—Hy gong nei hûs, en forhelle oan syn mem hwet er dien hie; hy hie syn hynzer oan heit stjûrd, den hoefde er net altiden to gean hinne en wer efter dy skiep. Dêr haste goed oan dien, sei de mem; dou haste yette jonge skonken en kinst wol to foet gean.
Do Obbe-boer wer thús kaem, sette hy dat hynzer op stâl, neist de kou, dy forpânde wier, en do gong hy nei syn wiif en sei: Tryn, dat wier dyn gelok: ik haw twa foun, dy noch ienfâldiger binne as dou. For dizze kear komste der yet sûnder bruijen ôf, dat scil ik dy for in oare tiid bisparje.—Do stiek hy syn pypke oan en gong yn de briedstoel sitten, en sei: dat wier in goede negoasje: for twa meagere kij in glêd en fet hynzer en den yet in grou pongfol jild der op ta! As de domheit altyt sa folle opbrochte, den woe ik hjar graech yn eare hâlde.—Sa tochte Obbeboer, mar jimme hâlde it dochs mei de earlike ienfâldige minsken, net?”
“Gnap, master, ik scil jo ’ris ynskinke.” Master dronk, en men koe sjen, det it goed oan him die: hy kôge de wyn foar det er se trochswolge. “Scoe dat wier gebeurd wêze, master?” sei it âldste jonkje. “Ja, sei de master, “dy it lêst forhelle hat, is de mûle noch wiet.”
“Nou noch in forteltsje, master,” seine de bern.
“Nou, den noch in lytsen ien, sei master, “en den moatte jimme ek nei bêd gean, hear!” Master sei:
“Yn âlde, oerâlde tiden, do Staveren yette de haedsted fen Fryslân wier, do wenne ’er in bakker to Balk; dy hâldde ’er in ezel op nei, dy al lange jierren de sekken mei rogge en weet nei de mounle dragen hie; mar de pitten gongen op it lêst sa út dat âlde dier wei, det er hast net mear arbeidzje en sekkedrage koe. Do tochte de bakker om it beest mar fen it foer ôf to bringen en him út de hûd nimme to litten; mar do it ezel dêr de lucht fen krige, sei it beest: ik gean nei Starum, omdet er miende, hy scoe wol stêdsmuzikant wirde kinne. Do hy in eintsje foart gien wier, foun hy in jachthoun, dy dêr op ’e wei laei to sintsjen; dy hime en gappe nei de siken, krekt eft ’er hird roun hie. Wel, ho himestou sa, Pakoan? frege it ezel.—Ei, omdet ik âlder wird en hast alle dagen swakker, en op ’e jacht net mear foart komme kin; nou woe myn hear en master my deaslaen litte en dêrom bin ik ’er útknypt, sa hird as ik rinne koe, mar hwer scil ik nou myn brea mei fortsjinje?—Wistou hwet, sei it ezel, ik gean nei Starum en dêr wird ik stêdsmuzikant; gean mei en lit dy ek by dy muzyk oannimme; ik blaes op de trompet en dou slachst op ’e tsjetteltromme. Dêr wier de houn wol mei yn ’t skik, en hja gongen fierder.
It dûrre net lang, do siet der in kat oan de wei en dy sette in gesicht, eft it trije dagen reine woe. Nou, hwet is dy yn de wei, âlde hirdfeijer! ho sjochste sa mâl? sei it ezel.—Wel, hwa scoe fleurich wêze kinne as it yen oan de kraech giet, andere de kat; omdet ik nou op ’e jierren kom, myn tosken stomp wirde, en omdet ik ljeaver op de waerme glêdde plaet tichte by de yeske sit to spinnen, as det ik de mûzen yn de faksen sit, nou hat ús frou my forsûpe wollen; nou bin ik der útstritsen, mar nou is goede rie djûr; hwer scil ik hinne?—Gean mei ús nei Starum; dou forstieste dy ommers op ’e nachtmuzyk? dêr kinste stêdsmuzikant wirde.—Nou, de kat tochte dat goed en gong mei.
Do kamen dy trije fluchtelingen by in Slot lâns, dêr siet in hoanne op ’e poarte en dy kraeide mei alle macht sa lûd, as hy it út de strôte stjitte koe. Dou gûlste det it yen troch murch en bonken, troch ieren en sinen giet: hwet bitsjut dat? frege it ezel.—Dat bitsjut goed waer, omdet ús frou hjoed hjar bernehimdtsjes wosken hat, dy hja hjoed graech droegje woe. Mar omdet ’er moarn gasten komme, nou hat de frou dochs gjin meilijen mei my, mar hja hat tsjin de faem sein, det se my yn it sop koaitse moast, en nou moat ik my joun de kop ôfsnije litte; en nou gûl ik hâls en kiel sa lang ik yette kin.—Ei kom ju, dou moaste dyn moaije reade kaem net hingje litte om in drigemint. Witste hwet, gean ljeaver mei ús nei Starum; dou fynste altyd hwet betters as de dea, en as wy mei eltsoarren muzyk meitsje, dat scil wol gnap gean. De hoanne like dat goed ta, en hja gongen alle fjouwer mei eltsoarren foart. Mar hja koene de stêd Staveren op in dei net bireisgje, en kamen de jouns yn in bosk, hwer det hja de nachts bliuwe woene. It ezel en de houn gongen ûnder in great beam lizzen; de kat en de hoanne joegen hjar yn de boppeste top fen de beam, omdet it dêr feiliger for him wier om de mirden. Foar det er him oan it sliepen joech, seach er yet ’ris yn alle hoeken fen de wrâld om. Dêr tocht him seach hy yn de fierte in fonkje barnen en hy rôp syn maets ta, det dêr wol tichte by in húske wêze scoe, hwent dêr skynde in ljochtsje. Do sei it ezel, den is it bêst det wy ús dêr mar hinne jaen, hwent hjir dooch it net, dat is hjir mar in minne herberge. En de houn tochte, in pear bonken mei hwet flêsk ’er oan scoene him ek wol tsjinje. Do joegen hja hjar op de wei nei de kant ta, dêr it ljocht barnde, en hwet hja neijer kamen hwet it ljochter en greater waerd. Einlinge stiene hja foar in rovershûs, dêr in great ljocht barnde. It ezel as de greatste fen de fjouwer, kaem tichte by it finster en seach ’er yn. Hwet sjuchste, skimmelke? sei de hoanne. Hwet ik sjen? andere it ezel, in tafel mei in kleed ’er oer, mei bêst iten en drinken der op, en dêr sitte rovers om, en it liket hjar goed to smeitsjen. Dat wier ek goed for ús, spriek de hoanne. Ja, ja, sei it ezel, sieten wy der mar oan. Do oerleine de bisten mei elkoarren, ho se it oanlizze scoene om dy rovers der út to jeijen en do bitochten se einlinge in middel. It ezel moast de foarste poaten op it finster sette, en de houn moast him op ’e rêch springe, de kat moast op de houn kladderje, en de hoanne moast de kat op de kop sitte.
Do hja dêr allegearre sa klear stiene, bigounen hja mei hjar fjouweren ta gelyk hjar muzyk to meitsjen: it ezel gûlde, de houn blafte, de kat miaude en de hoanne kraeide, en do fleagen hja dwers troch de glêzen hinne yn de keamer, det de ruten der nei stauwen. De rovers gûlden it út fen skrik; sy mienden det ’er in spoek yn hûs kaem en fluchtten de doar út, yn it bosk op. Nou skikten dy fjouwer kameraten oan tafel en ieten op, hwet ’er oerbleaun wier, en hja ieten eft hja trije dagen opboun sitten hiene. Do dy fjouwer spylljue sêd wierne, bliesden hja it ljocht út, en sochten elts in sliepsteed op, sa it him bêst paste. It ezel gong op de rûchskerne lizzen, de houn efter de doar, de kat op de plaet by de waerme yeske, en de hoanne gong op ’e hoannebalken sitten; en omdet hja wirch wierne fen dat lange gean, slepten hja ek al gau. Do it oer middennacht wier, en de rovers fen fierren seagen, det ’er nin ljocht mear yn hjar hûs barnde, en it like eft der nimmen mear yn wier, sei de opperste fen de rovers: wy moasten ús dochs sa kel net meitsje litten hawwe, det wy as jonges sa hird foartrounen. Do hjitte hy ien fen hjarren om de boel dêr ’ris to ûndersiikjen. Dy foun alles stil en woe de lampe opstekke, en do seach hy dy gleone eigen fen de kat for in koaltsje fjûr oan, en stiek ’er in swevelstôk yn eft it ek oanfinge woe. Mar de kat waerd razend, sprong him yn ’t oansicht en bliesde en klaude syn bêst. Do forskrikte dy man heislik, roun hird foart en woe de efterdoar út, mar de houn, dy dêr laei, sprong op en biet him yn de skonk, en do hy oer it hiem by de dongbult lâns roun, do joech it ezel him yette in slach mei de efterpoat, det hy mjêk sei; en de hoanne, dy troch it geraes wekker wirden wier op syn balke, rôp sa lûd as hy koe: kikeriki! Do roun de rover sa hird as hy koe nei syn maets ta, en sei: och, yn dat hûs sit in groulik hekse ef tsjoenster, dy hat my oanbliesd en mei hjar lange fingers yn de troanje klaud, en after de doar stie in keardel, dy hat my in mês yn de skonk stitsen; en op it hiem dêr laei in swart pestdier, dy hat my noch in slach mei in grouwe kneppel op de keap ta jown; en boppe op it tek dêr siet de rjochter, dy rôp: hâld de dief, en bring de skelm hjir, en do makke ik det ik foart kaem. Do bitrouden dy rovers hjar net langer yn dat hûs, mar de fjouwer muzikanten fen Starum foldie it sa goed der yn, det hja der net wer út woene.”
Do master dien hie, seine de jonges: “Hea, master, koene dy bisten alear prate?”—“Ja, sei Master, en do hjitte de kou Bartele, en it keal Tuetsje, en it skiep Berber, en de baerch Goasse, en it hynzer Hoppe, en de mosk Tsjitse, en de dou Minne, en it sweltsje Sikke, en de hin Aeltsje, en de hoanne Bokke, en de rôt Gerben, en de mûs Pytsje, en de kat Matsen, en de houn Sibe, en de bolle Joast. En dy it forteltsje net leauwe wol, dy scil in ryksdaelder boete bitelje.”—“Gean nou op bêd, jonges,” sei Age-boer.—“Nacht heit, nacht mem, nacht Clare, nacht Jonker, nacht master, nacht allegearre.”
De jonges mûskoppen in bytsje ûnder de wrine oer de forteltsjes, en do rekke it fel oer de eagen.
“Toe, sei de Jonker, “de mûle scil jo wol soar wirde fen dat forheljen; hawar, yet in gesoune romerfol; in dichter moat soms hwet fen sok gûd hawwe; oars fordroegje de geesten.” Do spriek de frou, Elske, dy oars net folle sei, ek in wird, en sei: “Dêr past master sels al genôch op, det syn geesten net útdroegje, en den bigjint er nachts yn ’t bêd to dichten, en den baest de man krekt as in koartsich minske. Forline jier hat er maikmoi yette fen de bêdsplanke ôfreage; do hiene hja him op Snitser merke to folle traktearre. Ik scil it iten mar op ’e tafel bringe.”—“Nou, jy blaffe der ek alles mar út, frou; mar joukebier is swiet bier,” sei master dêrop, en it iten waerd opdien.
Foar it jounmiel song master earst in psalm; do waerden de krystwiggen tige oanspritsen en dat waerd ’er mei reade wyn ynflijd. Do sei master: “Bring it Clare ek ’ris ta op in tútsje, Jonker!”—“Wel den mocht ik wol sljocht wêze, sei Clare, “as ik dat die, wylst myn âlders der by sietene, en master dy makke ’er in rymke op, gis ik; mar as it ûnder jongfolk is, den heart it sa. Mar lyk as in partij fen dy foarname ljue dat jinwirdich bigjinne, om elkoarren to patsjen op ljochtskyn dei, né, dat is nin Fryske menear, dat is lef en sleau dwaen.”—“Nou, it scoe de earste kear net wêze, master,” sei de Jonker; “ik skamje it my net to sizzen; jister eftermiddei, do wy mei ús beiden de Kromme Boarn lâns rieden, twiske de Skou en Akkrom, do stie dêr in âld man mei in tinte en dêr koften wy hwet waerme mâlke en in stik koeke, en do sieten wy dêr op dy bank en waerden grien, en, lyk as it giet, do kamen de mûlen by elkoar. Foar wy weirieden, bitelle ik en frege de man: hawwe jy ek hwet sjoen? Né, mynhear, sei er, mar wol hwet heard, doch dat kin gjin kwea; it is oangeboren aerd, en it is de ienichste griente dy op it iis groeit. Do joech ik de man twa skellingen, en mei in bliere troanje sei er: nou scil de flach op ’e âld tinte; dat is sa ’n moai bigjin, dat scil mei reade letters yn ’t almanak. En as der wer sa ’n gnap pear by my komt, den wol ik in boatsjeseil der foar hingje, as se tinke det it in skande is om elkoarren ljeaf to hawwen. Kom ik wer op ’e Brekken to fiskjen, faem, den scilstou in soad brieders fen my hawwe, sei de man.”—“Ei ja, sei Clare, “dat wier dy Harrit, dy dêr oan de Griene dyk wennet.”—“O soa, sei Age-boer, “ja, dy kin syn wird wol dwaen, dy syn praet is wol ’ris in skelling wirdich.”—“Mar, Jonker, sei Clare, “omdet jy dat der nou útflapt hawwe, scil it net wer gebeure.” De Jonker lake ’ris, seach hjar ’ris tige yn de eagen en master joech dizze útlizzing oan hjar wirden: “Wol to forstean as ’er minsken by binne; mar, famke, as jimme by elkoarren opsitte, scoe it den sonde wêze?
“Ik bin ’ris mei in Hollânsk Domenij yn it skip wêst, dêr krige ik gânsk striid mei oer it nachtfrijen; dat wier onearbaer, sei de man; dat woe hy útroeije yn syn gemeinte, sei er. En ik sei: as er yn de bibel ef it testamint dêr teksten oer fine koe, den hie hy gelyk. Ik frege him, eft hjir, nei syn gedachten, mear kwea gebeurde as yn Hollân. Dat wiste er net, sei de man; en ik sei, ik wit wol fen net heal sa folle. It is earder in teiken fen biskamsomheit by it Fryske jongfolk, det hja net frije foar allemans eagen. In frijer moast it ek ’ris probearje mei in gnap Frysk faem om forkearde dingen mei hjar to bigjinnen; hy hie great kâns det hy in fûst yn ’t each krige. Dêrom Domenij, sei ik, lit dat sa bliuwe; ’t is in âld lânsgebrûk. Do bigoun de man oer it keatsen op snein, dêr wier de man al sa tsjin; en do frege ik him, eft hy ek biroppen wier om it ampt fen doarpsrjuchter en bysjager der mei by to bitsjinjen? Mar do bliesde de hoarn, en ik wier bliid, det ik fen de man ôf wier, en hy licht ek, det er my kwyt rekke; wy wierne op it Dearsumer húske;—mar de divel is yn de toer! it slacht njuggen ûre, ik moat foart.” Do winske master it folk goenacht, en sa roun dy krystjoun ôf. De Jonker bleau yet in eagenblik sitten, en noadde de boer en de boerinne mei Clare om de Sint Steffens joun, de oare deis, by him to fieren op syn pleats by Piter-om: en dat waerd oannomd, en hy sei mei in frjeonlik knikje oan Clare goenacht, en dy seach ek net swart.
De Jonker joech him bitiid wer op bêd en slepte in gat yn de dei. Hy waerd heftich wekker makke troch in swier skot út in roer, hwer det de glêzen fen dinderen. Hy sprong fen it bêd en dêr kaem de feint Douwe oanrinnen mei in âld roek, dy it bloed yette by de wjukken del dripte. “Dêr haw ik dy rakkert al,” sei de man, en hy wier pûr swart om ’e troanje fen it krûd. “Wy hiene forline wike in fôle by ús âld hynzer krige, en do hie ik de haem ef neigeboarte dêr boppe yn de eskenbeam ophinge, om in goed stap ûnder dy fôle to krijen, en do siet dy âld roek dêr jimmer oan to pikken, en dêr hie ik him al ’ris mei in stien weijjage, mar dêr joech hy net om; nou haw ik it him oars leard.”—“Moat dat ding dêr hingje?” frege de Jonker. “Ja, sei Douwe, njuggen dagen, mynhear, oars bliuwt sa ’n jong hynzer altyd in stroffelder.” De Jonker glimke ’ris en klaeide him oan.
De jouns kaem it selskip wer by elkoarren, bihalven de lytse jonges. Nou wier it by Piter-boer, dêr ieten hja in wylde goes; dy wier fen de bonken skeard en pluze en do yn sjerp opbret. Dat mûlke de Jonker net onfoech, mar hy die him oars al to goede. De wynflesse waerd ek net skroomd. It selskip wier earst stil, mar do master Tsjerk ’er by kaem, waerd it better.
“Sie sa, Jonker, sei master al gau, nou liket it better: de faem oan de griene side! dat heart sa hwet op in Sint Steffens joun. Heugt it jo yet ek wol, Age-boer?” Mar Age-boer dy sei net folle, mar gromde sa hwet yn him sels. “Nou, sei master, “my is it lang net forgetten. Myn earste fryster wier in boeredochter, dêr ik as jonge op ’e skoalle al mei boarte hie. Do wy feint en faem waerden, wierne wy gau ’ris by elkoarren; it wier sa ’n aerd fen in kealleljeafde. Wy hongen altyd op inoarren om; ik wier oan de hakken ta forljeafd; ik makke rymkes op hjar en dy lies ik hjar den foar as ik by hjar wier; mar einlinge rekke dy faem ta hjar âlders hûs út, en do kaem hja yn de Legewâlden to wenjen by in boer oan sa ’n poelke, en dêr teach ik den mei it boatsje hinne. O! den wierne wy sa grien, jy witte it sa net, Jonker! Nou teach ik der wer ’ris op in sneintojoun nei ta, en ik hie in flesfol Spaenske wyn yn de stêd koft, en dêr scoe ik de faem op traktearje, omdet it myn jierdei wier, en my tochte den woe ik ek mar boaskje, as de faem ja sizze woe. Mar it is der net oan ta komd, it wier oars oer my bisluten, lyk as jimme hearre scille.
Wy hiene al in ûre trije aldernoflikst by elkoarren sitten, do bigoun ik oer boaskjen to praten, en de faem wier der net frjemd fen, mar hja moast hwet ynbringe, det hja sa jong wier en ’t ien en ’t oare; mar ik tochte, de oanhâlder wint; ik wier myn sinnen al kwyt, ja ik hie in moultsje yn de holle fen forljeafdheit en ik sei: Skink mar ’ris yn, myn honke! en do lies ik hjar dit rymke foar:
Skink my it glês ’ris, myn fanke!Fol fen dy goudene wyn;Dip ’er ris oan mei dyn mûlke,Smyt ’er in tútsje by yn.Dêr is my de ierde in Himel,Hwer det dyn wêzen oer giet;Hwer det dyn eagen oer weidzje,Is ’t eft myn siele nei giet.Wille blinkt yn dy beker,Hearlik forkwiklike wyn!Mar yn dyn blauwe eagenDêr is in paradiis yn.Stil is de nacht oer de fjilden;’t Hinnekleed laeit ’er oer,En gjin krûden en blommenKweekt mear dy deade natûr.Mar as de brúntsjes sa boartsjeOer de frjeonlike mar,En as de mieden sa bloeije,O ja, den seinje wy hjar.Yette, o stille Sint Steffen!Dyn beker fen wille rint oer,Mei in jongfaem oan de sideBy in foarâlderlik fjûr.Dreamen fen himelske willeWalle út dy beker nou op.Siich mar ’ris del op myn skerte,Den is ús wille yn ’e top.Skink my it glês ris, myn fanke!Fol fen dy goudene wyn;Dip ’er ris oan mei dyn mûlke,Smyt ’er in tútsje by yn.
“Bravo, master, sei de Jonker, “dat is in flesfol wirdich; drink mar ris tige; jy hoeve moarn net wer foar it boerdtsje to lêzen en to sjongen.”—“Hwet wierne jy do grien as gêrs, master,” sei Clare do.—“Ja, sei master, “mar wachtsje mar ris in pear ûre; den binne jimme foar middennacht ek al krekt gesteld as wy do wierne. Mar dy frijerij naem in droevich ein: hwent do wy yette in ûre ef hwet sitten hiene (it wier yn sa ’n fjúrherntsje efter yn it hûs, dêr ek wol spek yn rikke waerd), do hearden wy gedrús oan de skoarstien. De faem tochte, it koe wol foartsjirmerij wêze, omdet de boer praet hie, det de skoarstien sa âld waerd, det er hast wol omfalle koe, as der net yn foarsjoen waerd. En wylst wy dêr sa oer praetten, pof! dêr falt in smoarch ding troch de skoarstien, det it fjûr en de yeske oer it herntsje fleagen.”—“En hwet wier dat?”—“Ja, ik doar it hast net sizze: it wier in skjippepânse mei it kwea der yn, dat roun dêr oer de plaet. Dat wier dêr in boel! de faem wier neiby fen hjar sels, en in stôk siet op ’e doar; ik moast de finsters út om de bysfeinten nei to sitten; mar dy wierne al fier it fjild út, en it wier to tsjuster om dat folk to finen.
Do de boel hwet oprêdden en de faem hwet bidarre wier, do sei se: Dat is ús slachters soan, dy ús dat bakt hat; dy haw ik al ’ris blau jown en do hat hy my al wikt, det hy ús it libben lêstich meitsje scoe, astou wer by my kaemste. Do sei ik: Nou, dou haste nou kar; haste mear sin oan him, it stiet oan dy; en dêr sei sy neat op werom. Do bigrypte ik hwerom det se nin ja sizze woe, en ik kaem net wer. It wier oars sa ’n moai faem en dêr ek in goed hert yn siet, mar luftich en wif fen aerd, ien dy gau swinke koe. Tonei is hja al gau mei dy slachter troud, mar dat wier in swift; dy is op it oarlochskip gien, en liet hjar mei trije bern allinne sitte. Lange jierren tonei kaem hja alle nijjiers by my om in gave, mar de lêste kear do hja by my kaem, do seach se der út as in spoek; de lappen hingen om hjar forwile lea. Do kearde ik myn pong om en ik sei: hawar, dêr haste alles hwet ik by my haw; ik hoopje dy noait wer to sjen, en ik haw hjar noait werom sjoen. De earste jierren ear det ik troud wier, seach ik noait dat âlde hûs en dat poeltsje, ef it moed waerd my fol, en do haw ik ’er dit rymke yette op makke:
Oan ’t stille poelke wenneMyn famke gol en froed;Dêr boarten wy as berntsjesEn mienden it sa goed.En do wy greater waerden,Do swarde ik dêr in eedFen iiv’ge ljeafde en trouwe,Fen trouwe yn dead en need.En fen hjar roazelippenKaem mannich wird sa swiet.Wy wisten fen nin skiedenEn songen mannich liet.Dat âlde stille poelke,As ik dat yet ’ris sjen;Den tink ik oan de jierren,Do ’k boarte as in bern.Den tink ik oan dy nachtenMei ’t famke oan myn hert,En dy tonei fortigeAs ’t byld fen leed en smert.En lyk dyn weagen rôlje,Giet ek ús jonkheid foart.Ho lang is faek de smerte!De wille?—och, sa koart!”
MasterTsjerk.
“Jy rime ek oeral op, master,” sei de boer do. “Né, Ageboer, wier it antwird, “mar hwer it hert fol fen is, dêr rint de mûle fen oer. As jy my in ding opjane, dat my net oangiet, dêr kin ik neat op meitsje; mar as der hwet foarfalt, dat my by it hert nimt, dêr moat ik op rime omtrint eft ik wol ef net, sa is dat dêr mei.”—“Nou, sei de Jonker, “it fortret my net, master; drink mar sa folle as jo lêst.”—“It seit bêst, Jonker men seit dochs, det ’er for elts fatsoenlik man deis in flesfol groeit, mar den wit ik wol, det it danich ongelyk fordeeld wirdt,” en sa praette master mar foart. Einlinge gong it geselskip foart en de Jonker en syn Clare bleauwen yette hwet neisitten, en hâldden op syn âldfrysk Sint Steffen, lyk as de dichter seit:
Stjerren blinke, wyntsjes swijeEn natûr laeit yn ’e slom.’t Is de stille nacht fen ’t frijen;Kom, myn ljeave famke, kom!
Hwet dêr yn dy nacht ôfpraet waerd, kin immen licht tinke, dy wit ho forljeafde jongeljue om ’t hert binne. ’t Kin ús ek net frjemd tinke, det hja oan inoar bisteld rekken. Yn de neinacht joech de Jonker hjar in gouden ring mei syn wapen derop, en frege hjar, eft sy him bilove woe, gjin frijer to nimmen, sa lang as hy sels dy ring fen hjar ôfhelle. “Ja, sei Clare, dat kin ik maklik dwaen, hwent der komt dochs noait ien, dêr ik sa folle sin oan hawwe kin as oan jo,” en do foel hy hjar om de hals. Einlinge moasten hja skiede;—doch hja hiene earst yette in avontûr.
De feint Douwe siet efter yn it bûthûs yn sa’n herntsje by in ljochtsje, dy moast op in kou passe. En do kamen der strúnders op dat ljochtsje ta, en dy bounen stil in kjessensloop, dêr in libben kat yn siet, oan de klink fen de bûthûsdoar, en do rounen hja foart. Douwe siet to slûgjen, mar do dy kat bigoun to âljen en to rinkeljen mei de doarsklink, waerd de feint wekker; dy tocht dalik om spoken en roun sa hird as hy koe nei de Jonker ta, mei in kleur as in wytling, en hy koe mar just sizze hwet ’er wier. Nou, de jonge ljue lakene hwet en gongen mei. De Jonker skoerde de doar op en do rôlle dat boeltsje oer de bûthûsflier. Hy scoe it der bûten skoppe, mar do sei Douwe: “Stil, mynhear, ik scil it skynsel oansprekke.”—Hy naem de hoed fen de holle en sei: “Biste fen de Heare, sa sprek! mar biste fen de kweade, sa fortrek! En hy gong ek wei, hwent de Jonker snie in gat yn it sloop, en poeske seach om in hinnekommen. Dêr waerd hertlik om lake. Douwe krige in tige glês wyn for de skrik; de Jonker brocht syn faem nei hûs, en do wier Sint Steffen bisjoen.—Lang siet er yet ’ris nei to tinken oer ’tjinge er dien hie. It wier wol bitocht dat bislút for syn libben. Do sliepte er yn, lyk as in jong minske, dy gelokkich is, mar sliepe kin. En det hy syn bislút folbrocht as in âlde Fries, dy by syn wird stiet, scil it ein fen dit forhael leare.
De oare deis tsjin âlven kaem Christiaan, de feint, om de Jonker ôf to heljen. De wyn wier om en it wier teiwaer wirden. Hja namen in hastige mieltiid; de Jonker pakte syn dûkaten yn in pong en joech se de feint op de rêch. Nou naem hy ôfskied fen de âlde ljue en Clare waerd net forgetten. Hja hie wirk, om hjar triennen to forbergjen, en koe gjin wirden mear uterje, en do mar foart. Mar hy hie de foarige joun mei master ôfspritsen, det hy oan him skriuwe scoe, en dy brieven moast master den bisoargje oan Clare.
Do hja op ’e redens stiene, sei Christiaan: “Nou moatte wy even to Terherne oan by Bokke; dêr moat it der nuver hinne lizze, hawwe se my niis forhelle.” Nou ja, dêr rieden hja den by de Brette Poask oan. De kastelein hie de sliepmûtse yet op, en dy rêdde de boel sa hwet oan; der wier hast nin rút mear heel yn de keamer, mar de man wier frjeonlik en wol to moed. “Dat stiet ’er hjir nuver by, Bokke!”—“Ja, mar for my goed, sei de kastelein; hwent ik haw it mei goede ljue to dwaen; mar dy minsken drinke sa troch in dei neat as sûpe en kâld wetter, mar hjir wirdt oar gûd tape, en den skynt dy wenst der sa yn to sitten, det hja it drinke as sûpe. Sa lang as de fammen der by bleauwen, gong it ljeaf en aerdich; do wier it in foarspiltsje fen it houlik, dounsje en patsje.” Soa, sei de Jonker, tink’ jy der sa oer, Bokke.” “Ja, mynhear, earst den springe se wakker tsjin elkoarren op; mar dy den sa stil by elkoarren hokje en hjar del jane yn in hoekje, dy krij ik ornaris net faek wer; dat binne meast gûds for de preekstoel, dat is de foarbode fen it trouwen. Nou, do de fammen foart wierne, do hawwe hja it loailekkerlân fortoand; earst hawwe hja omtrint in hântsjettel fol brij hawn yn in brokaed; dêr ieten se yn om, mar hja koene it net op; dat wier om de brijberch to fortoanen; do oan it pankoekbakken, en do hellen hja in greate tûke, dy hja út in apelbeam seagen, en dêr hongen hja de pankoeken yn. Nou, in baerch koe ik net briede, mar ik lei hjar in rie skinke, dy droech wier, op ’e tafel, en dêr stiek it mês yn, en dat wier raek: hwent dêr brea by, dêr waerden hja wer nofteren fen. Hja smieten alles troch de glêzen; ien kearde de pong mei jild om op ’e flier, en de stûrkes en dûbeltsjes treau hy troch de skreven fen de flier; hy woe mei it lytsjild gjin gemael hawwe. Nuver is it gien; de oaljekoeken spikeren hja oan de bêdsiggen en dêr bieten se den út; hja hawwe net loai west, dat sjen’ jy, mar ik scil net loai wêze mei skriuwen. Ik haw de adstint fen Aldeboarn hjir fen de moarn ek al hawn; de Grytman woe witte hwa de ljue wierne, mar ik sei: det it alles gien wier nei myn sin, en hja mochten gjin glêzen ynslaen fen bûten, dat is strjitskeinderij, mar útslaen, dat stiet nearne biskreaun det it forbean is.
“Us âlde Grytman is oars in string rjuchter. It is foar jierren bard, det it jongfolk yn Aldeboarn sa’n nij wipbrêchje, dat oer de Boarn makke wier, optilden en den mei geweld wer falle lieten. Twa wierne der mei to wirk, dêr komt de wacht op ta, en dy gripe ien en bringe him nei it wearhûs (sa neame se it rjuchtshûs te Boarn). De oare moarns kaem de Grytman by dy feint en dy bikende dalik skild. Hy moast syn baitsjen úttsjen en de grytman liet him dalik fiifentweintich slaggen mei in twinter bollepyst jaen, en him trije goune boete bitelje; mar de oare scil noait wer yn Boarn komme, leau ik; dy hjitte se yet altiid Auke-flucht; dy is it ontflucht en wennet nou yn in oare gritenij.”
Loailekkerlân yn ’e “Brette Poask”.
LOAILEKKERLAN YN ’E “BRETTE POASK”.
Nei dat forhaeltsje gongen ús ljue wer op reis, en rieden yn ien azem nei Ljouwert ta. Dêr wenne in Notaris, dy fen de Jonker syn famylje wier, en dêr hja folle mei út to stean hiene. Hjir forhelle hy syn fynst fen de dukaten en levere dy oer, om se op yntressen sette to litten. Mar ho nuver seach de Jonker op, det dy man der fen wiste. Hy helle in tromp út de kast mei in eigenhandich testamint fen syn oarreheit, dêr hy nei neamd wier, mei wol fyftich losse briefkes fen jild, dat de âld man opsketten hie oan fortroude minsken. Dy wierne wol tritich tûzen goune wirdich, en de dukaten stiene dêr ek al yn biskreaun mei de boerepleats. Dy dukaten hie de man al griisd, det dy dêr sa rinteleas lizze scoene, mar de âld man hie it sa bisteld, det hy moast it him net earder sizze foar det de Jonker fiifentweintich jier âld wier. Dêrom scoe hy him ek skreaun hawwe, as hy net komd wier.
Do de Jonker en de feint de jouns op it Slot kamen, do wierne de âlde ljue earst al bliid. De earste fraech wier gau nei de ljeave nicht Juliane, mar dêr makke de Jonker net folle fen. Do foroaren de gesichten al hwet; mar do de Jonker forhelle fen dat testamint ef codicil en dy greate slompe jild, do waerden hja sa kâld as iis. It ienichste dat de Grietman sei, wier, det hy him al forwondere hie, hwer eft al dat goudjild en dy losse obligaesjes bleaun wierne, do de âld man stoar. Nou, it wier yn bihâlden hânnen, en hy winske de soan ’er segen mei, mar hy hie it ljeaver sels yn it laedtsje stritsen.
De Jonker bleau net langer mear op it Slot, mar teach nei Frentsjer, en studearre sa mei iver, det hy yn de foarsimmer as Doctor yn de rjuchten wer by syn âlders thús kaem, ta greate blydskip fen syn folk, en syn ienichste sister, dy sa folle fen him hâldde, en hy net minder fen hjar. Dy wier folletiids hwet swakkelik en frij hwet âlder as hy, en den hie hy yette in broer, dy wier hopman ef ritmaster by de ruterije en folletiids yn it fjild.
Mar wylst hy to Frentsjer wier, forgeat hy syn Clare net, mar ried faek tsjin de nacht op it hynzer nei hjar ta, en omdet hy it lêste ein to foet gean moast, den gong hy folle by master oan.
Dy fortrette dat net, al moast hy yn de neare nacht ta it bêd út; dy wier it libben dêr dochs to ientoanich, en den hearde hy hwet nijs. Age-boer, de heit fen Clare, fortrette dat wol: “hwent, sei de man tsjin de Jonker, “ik tochte det it mar in Sint Steffen grap mei jimme west hie, mar it is eft jimme alleheel en al forslingerje op elkoarren. En dat kin ommers neat wirde, man? Ik mei graech oer jou selskip, Jonker, mar jy moatte dy frijerij opjaen; dat is net yn jou stân, en dêrom siz ik jo de hilde op.”—“Dêr komm’ jy to let mei, Age-boer, wier it antwird; hwent wy hawwe al lang boaske. Clare wirdt myn wiif en ik jou bûrman takommende jier by wolwêzen.”—“Ik bin der net greatsk op, Jonker, sei de boer werom; mar as dat jimme bislút is, hwet scil ik deroan dwaen? As ik witten hie, det jy in lichtfeardich man west hiene, den hie ik jo myn hiem forbean; mar ús master Tsjerk hie to Ljouwert west by jou feint Christiaan, en dy hie him ûnder in glês wyn alles forhelle, hwet er fen jo wiste. Ik hie oars ljeaver sjoen, det sy in boer krige hie: hwent sy hat sa folle fen hjar mem erfd, det se wol in pleats hiere koe, ja wol heal keapje; en ik lit hjar net trouwe, ef it moat jou âlden ek nei it sin wêze; dêr moatt’ jy op rekkenje, Jonker.”—“Ik bin myn eigen man, sei de Jonker; ik flean út myn eigen fearren; mar as it sa fier komt, scil ik wol swart op wyt krije, fortrou dêr mar op. Wier Clare ek in boerefaem wêst, dy neat leard hie, den hie it ek better wêst, det hja in boer krige, mar hja stiket boppe oaren út, en hat sa folle leard, folle mear as mannich jiffer, dy ’er greatsk op is, en dat is sy net, en dêrby hat sy in foarrjucht, det hja soun en sterk is, en dat is in ding, dêr ik mear op let as folle jonge minsken. As ik foarôf birekkenje koe, det Clare in spoennen doaze wier, dy altyd mei de dokters en masters by elkoarren hâlden wirde moast, den woe ik hjar net hawn hawwe, al hie ik noch sa’n sin oan hjar hawn; sa folle macht scoe ik wol oer my sels hawn hawwe. Ik wit wol, det ik hoon en smaed my op de hals helje scil fen myn âlders en binamme fen myn âldehear; ik wit wol, det alle Jonkers en Freules fen Fryslân my útlaeitsje scille, mar ik steur my nearne oan. Dêr ik myn libben mei trochbringe moat en swiet en sûr mei opnimme, dy wol ik my sels útkieze; en om dy falske forachting fen de wrâld to ontgean, wol ik hjir op de Wieren wenje as heareboer, en my it libben sa noflik meitsje as ik kin.”
De boer hearde al nuver op, mar dy tochte: as men de dochters sa mar yn it helter ôfleverje kin, den komt men ’er makliker nôch ôf, en dy bikreunde him ek net folle mear der oer. De Jonker kaem sa faek by syn fryster as him goed tochte: hy gong by syn frjeon de Domenij fen Toppenhuzen út fen hûs, wylst Clare dêr by hjar omke thús wier, en den hiene hja folle wille yn de pastorije. By omke gong it alles op syn âld frysk ta; dy woun nearne doekjes om, en hy hie moaije forteltsjes en sankjes, en dy wist Clare der altiden út to lokjen. Ien âld sankje hat de Jonker do yette útskreaun, sa goed as hy koe, en dat song hy, det allegearre skatteren fen laeitsjen.
Der wier sa’n feintsje Rinse,Dy koe ’t sa mâl bitinse;Dy frege de faem, ho sy it naem,Det hy ’ris by hjar kaem.’t Is goed, sei de faem;’k Moat earst nei hûs ta jaskje,En ’k moat myn skûtels waskje;Ik haw in skerteldoek, wyt en fyn,Dy hinget yn de rein en wyn,En dy moat ik helje yn.En Tryn en Ulbe kreamerDy dounsen al sa fel;Ik tocht dêr bruit de keamerMei hjar fen boppen del.Do kamen fankes út de stêd;It dounsjen stie hjar al sa glêd;Hja smieten de afterste om sa gnap;En ’k tochte, ik laeits my slap.Do hien’ hja yet in spylman brek,Do hellen hja sa’n dronken gek;Dy spile op in bûterlaed:Rounom ticht en nearne in naed.etc. etc.
“Foi, sei it wiif, “hâld mar op; men scoe yen skamje for Domenij.”—“Hâld dy mar stil, sei de boer; doste jong wierste, wierste ek neat wizer as wy allegearre; en Domenij’s binne ek al net fen kalk en stien. Witst’ dat wol, wiif? En onnoazele grappen dêr scil ús harder gjin boas yn fine”.
It folgjende jier wier it gelokkichste fen de Jonker syn libben. De krysttiid en Sint Steffen brocht hy do by syn âlders op it Slot troch, mar hie dy wille net, dy er op de Wieren hawn hie. De jiffer Juliane wier by syn sister út fen hûs, en ho de âlders ek hjar bêst diene, om dy jonge ljue oan elkoarren to krijen, de Jonker wier yette kâlder en ôfkeariger as it foargeande jier to Langwaer. It wier den ek al trochlykt op it Slot, det de Jonker om in boeredochter frijde, dy neist syn eigen pleats wenne: hwent dat roun as diggelfjûr troch it lân. En omdet Christiaan forskate brieven oan master bisoarge hie, sa waerd dy sa lang perse, det hy ’er alles útflapte; mar hy sei ’er altyd by: “de Jonker hat in faem útsocht, sa as ik noait ien sjoen haw: it is in byld fen oansjen, en fen reden en biskeid as de bêste jiffer fen it lân.”
Do spriek de Grytman de Jonker oan en sei: “hwet hear ik? hastou in boeredochter, dêrste mei frijste? dat scil wis wol in studintegrap wêze, net?”—“Né, heit, it is gjin studintegrap, mar it is tinken, earnstich tinken, sei de Jonker op in plechtige toan; “ik haw dy faem nou al oer it jier kend: ik haw hjar deugden rommen heard en sels kennen leard; ik bin forljeafd oan hjar; wy hawwe elkoarren trouwe sward; ik wist, det ik myn âlders, de hele adel en alles tsjin my hie, mar ik haw myn hert en sin der op set, en der is neat oan to foroarjen. Ik wird boer op myn eigen pleats en ik haw sa folle ynkommen, det ik as frijhear libje kin. Ik scil my ôfsonderje fen de wrâld, dy my forachtsje mei: sa steane de prikken nou yn ’t wirk”.
De Grytman wier razend en sei: “Haw ik dy dêrom Doctor yn de rjuchten meitsje litten, om tonei de kij nei to rinnen, en dyn edel bloed to formingen mei in boere hoatske? Ja, ’t is wier, dou biste dyn eigen man nou; dou kinste dwaen hwetste wolste; dêr hat de âlde man for soarge; mar as hy dat witten hie, den hie hy it ljeaver oan de earmen jown. O, as dy ’ris wer opseach!”—“En ik hoopje net, det jy ef immen skande oan my bilibje scille, sei de jonker; sit it gelok den yn jild, steat ef greatens? Wolle jy my net graech gelokkich sjen? En mei ik dêrta myn eigen kar net hawwe? Ik wol jou namme en ús adel eare oandwaen troch dieden, dy jo mear wille bisoargje kinne, as det ik my oan in oar koppelje liet.”
Doch hwet de Jonker ek sizze mocht, hja skaetten as fyanden, dat de soan yette hirder foel as de faer. En omdet hy nou dochs nin heul mear op it Slot hie, gong er wer nei Clare ta en forhelle, ho det it him op it Slot forgien wier. Clare wier bidrukt; mar hja bitroude op it wird fen de Jonker, en as dy by hjar wier, den wier gau alles forgetten. Mar Age-boer tocht, det it better wier, det it mar ophâldde: “hwent, sei er, ik wol de greate ljue net oan de hals hawwe; dy hingje allegearre oan elkoarren, en as ’er den in pleats to forhieren is, den kinne myn bern efter de doar stean. Dêrom wol ik, lyk as ik sein haw, swart op wyt hawwe, det de âlde ljue it tasteane, en oars stean ik it ek net ta.” Sa woene de jonge ljue ek ljeaver as hjar rjucht brûke. Do sieten de hannen al hwet yn it hier. Dat hearde master Tsjerk ek; dy praette der ’ris oer mei syn âlde frjeon, de Domenij fen Raerd, en dy âlde hear sei: as jy my net neame, den leau ik, det ik jo helpe kin. En do forhelle Domenij it folgjende.
“Myn earste birop wier op in lyts doarp tichte by it Slot, dêr dy Grytman wennet, en dy wier do yet net troud. Wy waerden ek al ridlik gau greate frjeonen. It wier oars in goed man, mar as hy in ding sein ef bigrepen hie, den wier hy onbigryplyke stiifhollich en hy sette troch. Hy wier in great frjeon fen de jacht, en hâldde ek swannen. In pear fen dy swannen nestelen folle by in boerepleats, dy hy fen syn mem erfd hie; dy wier jong stoarn. Nou, dy swannen dy lieten den hjar pylken dêr wol ’ris falle, en dy moasten de jonges him allegearre werom bringe; dêr skreau hy mei; mar nou wol it gefal, det ien fen dy jonges in pear fen dy pylken forkoft hie oan in skoaljonge, en dat stiek him al. Mar op in moarntiid ier seach hy, det dy boerejonge dy pylken opsochte ek by it Slot, en do wirdde er sa razend, det hy hiset dat jonkje ien fen syn kweade patryshounen oan, en dat jonkje wier sa forheard, det hy fleach troch alle sleatten hinne nei hûs ta. Hy wier healdea fen skrik en kjeld, en moast forskate dagen op bêd lizze. De boer, dat oars in goed man wier, hie dêr fryhwet oer to sizzen, en dy waerd dêr op it Slot ontbean. Dêr waerd dy goede sêftsinnige man danich útheuvele. Earst sei de man, det hy it net witten hie, det dy jonge der op út gong; mar dat wirdde him ligen hieten. Dat wier to folle for in earlik man; en hy sei nou rounút, det hy om al it jild fen mynhear net lige woe, lit stean om in pear swannepylken. Hy hie net tocht, det mynhear sa bernachtig wier.
Do sei de Grytman him de pleats op, en sei: dou gieste Maeije fen de pleats ôf, den is dyn tiid dochs om; den kinste om in oar hinnekommen siikje mei dyn bargeteam. Dêr bidoelde hy syn wiif en njoggen bern mei. De boer, dy wol wiste, det de Grytman syn wirden net gau werom helle, wier forslein; dochs hy wiste ek, det ik yet al folle by him útrjochtsje koe; dêrom wier de earste rin al gau nei my ta, en do skreau ik in brief oan de Grytman. Ik drukte him syn onrjucht sa goed op it gewisse as ik koe en joech de boer de rie, om ’er it wiif mei nei him ta to stjûren, om it meilijen hwet mear geande to meitsjen. Mar do dat minske mei dy brief kaem, wier hy noch allike noartich, en do hy dy brief lêzen hie, naem hy de pin en skreau der ûnder:
Nul op het request.Decretum est.
Hy sei: jaen dy brief mar oan Domenij werom, en siz, det hy preekje moat, mar gjin brieven for in oar skriuwe. It wyfke joech de brief werom en dy is noch ûnder myn birêstinge. Mar dy boer wier skjin forlegen mei syn great húsgesin. Hy teach de stoute skoen oan en gong yet ’ris nei de Grytman, om de pleats to minsten for in jier to hieren; mar de Grytman wier net to forbidden. De boer gong mistreastich de homei fen it Slot út, mar kaem net wer by syn wiif en berntsjes yn hûs: hwent do it dei wier, do founen se him dea yn de grêft fen it Slot fordronken. Elk wier yn it hert bigien mei dat útein fen dy goede man. Mar it wier in angel for de Grytman; dy kaem men yn wiken net to sjen. Hy is do tonei gau troud, en it gêrs is oer it grêf groeid, dêr de boer laeit, mar hy stiet faek yette as in driigjend spoek yn de gedachten fen syn tiran. Dêr is dy brief, sei Domenij, en as jy him dy toane, den scil hy wol dwaen, hwet jy wolle, ef hy moast fen izer wêze. Lykwol, as it net helpt, siz den mar, det jy mear fen him witte; mar dêr moat it net ta komme.”
Master Tsjerk makke nou in moai geskrift op segel: hy teach syn bêste pakje oan en gong bûten witten fen de Jonker nei syn faer de Grytman op reis, earst to foet nei Ljouwert, en do yn it skip nei Dokkum.
Dêr siet hy allinne yn mei in moaije jonge jiffer; dy sei earst net folle, mar master tochte, dou scilste dochs prate; en dat lokte him ek al ridlik gau. Do dy jiffer mirk, det dy man wakker bilêzen en sa deftich yn syn praet wier, krekt eft hy in man fen rang wier, do waerd sy ek al rju iepenhertich yn hjar praet, binamen do hja fornaem det hy de skoalmaster fen Tersoal wier. Do wier de frage al gau, eft hy ek heard hie, det dêr in Jonker frijde om in boeredochter. “Ja, sei master, “ik ken hjar beide skoan en dat hoopje ik scil wol gau ta trouwen komme.” Do krige dy jiffer in kleur en sei, det it dochs hwet nuver for in jong man fen dy stân en geboarte wier, om in boeredochter to trouwen. “Ja mar, sei master, is it net folle better, det de Jonker nou in boeredochter trout as det hy ien fen syn gelikens nimt, dy folle jild hat en dêrby fen den adel is, en det hy, as hy den troud wier, mear sin oan dy boeredochter hie?” Nou, dat koe se net ontkenne, en do forhelle master alles hwet hy wiste fen Clare, ho det hy hjar fen bern ôf opfokke hie en hwet hja leard hie. Sjongen en dounsjen, sei master, kin hja net folle; mar for in jongman, dy gefoel hat, is it sjongen fen in ienfâldich widzelietsje fen syn jong wiif for de ljeafling fen hjar hert, ef it earste healmûlige praet, it earste stappen fen syn lytse bern oan de hân fen de mem, fol wille en forrukking,—is dat alles, siz ik, for sa ’n man net mear wirdich as al it sjongen en dounsjen fen de greate wrâld? It earste is natûr, it lêste kinst. Moat den in edelman de minske en de natûr ôfswarre? Mei er syn sin en kar net folgje lyk as in oar? Den wier er in ongelokkich minske. Den moast er syn gelok en winsken oan syn steat en stân opofferje en dat scoe dochs to slim wêze; binamen as er sa ’n juweel fen in faem kriget as Clare is.”
Lykwol, de jiffer hâldde it mar fol, det it wier net nei syn stân en geboarte. “Nou, sei master dêrop, “it skeelt yette sa folle net as Esther en de greate keuning Ashasverus; en hwet dy hege stân oanbilanget, dêr ken ik ek fen prate. Ik haw twa jier by mynhear Aylva yn den Haech west as klerk; dêr hie ik it folle better as de hear dy ik tsjinne; ik hie in libben sa as ik it winskje koe, fen it bêste iten, en wyn koe ik alle dagen in flesfol krije, as it my lêstte; mar och, dy greatens is sa kâld; ’t wier myn wrâld net; de trek nei Fryslân wier ek al to great; ik koe it net langer hirde. Mar dy greate ljue dy biklei ik, hwent dy skeppe hjar sels in God, en dy dêr tsjin sondiget, dy is út de Synagoge; en dy God is de mode, dy hjar wetten en bânnen opleit, folle slimmer as dy yn bibel en testamint biskreaun steane.” Do sei de jiffer net folle mear; hja stapte ûnderweis ta it skip út. Tonei hearde master, det it de jiffer Juliane west wier, dy neijerhân dochs to trouwen rekke oan in foarnaem Hollânner.
Master kaem de jouns op it Slot en krige earst de âlde frou to wirden; dy wier heel frjeonlik, en do master hjar syn foarnimmen forhelle en sa folle goeds fen Clare sei, do wier hja wakker bigearich om hjar ris to sjen. Mar dat mocht hjar yn lang net barre, lyk as wy sjen scille. Hwent do de Grytman thús kaem en master hearde, do wier de man earst yet al frjeonlik, mar om syn tastimming to jaen ef to teikenjen, dat like him net. Master wier lykwol net forslein, mar rôp him apart en sei: “Mynhear, ik haw in geheim yn myn geheugen, dat jo bitreft; as jy net teikenje wolle, den scil dat geheim, dêr ik it bewiis fen yn ’e bûse haw, gjin geheim mear bliuwe;” en do liet hy him dy brief sjen. Do sonk de man omtrint yn elkoarren: de wroeging, de skamte stie op syn troanje. Master sei: “as jy teikenje, den is dat geheim en dy brief jins allinne, mar oars——.” Nou, hy stie op, gong nei de frou en kaem mei de beide hânteikeningen werom, en sei: “Hawar, master, nou kin hy dwaen hwet hy wol; mar ik hoopje, det hy noait wer ûnder myn eagen komt.”—“En ik hoopje, mynhear, det dizze wirden jo birouwe scille, en det jou winsk net neikomme mei, mar det de Jonker yette in steun fen de âlde dei for mynhear wirde mei. It is jou bern, en jy meije jou steat en stân net ljeaver hawwe as jou bern, dat njunke jo neat misdien hat, omdet syn sin fallen is op in jongfaem, dy better is as folle hege jiffers. Fordylgje nou dy brief, en it geheim is yn it grêf; dêr is myn hân; jou eigen soan wit it net en scil it noait to witten komme.” Dat sinnige en forwondere de Grytman wakker. Master naem in frjeonlik ôfskied en wier de oare deis wer by de Jonker, dy frjemd opseach en bliid wier, det master him, bûten syn witten, de tastimming fen syn âlden bisoarge hie; mar ho hy dy hânteikeningen krige, dat sei hy net; dat scoe de Jonker ek mar sear dien hawwe.
Der wier de ljue nou net mear yn de wei. De âlde Piter-om en it wiif romden it hûs en gongen yn in keamer wenjen yn de bûrren. De Jonker liet yette in moaije keamer oan it hûs bouwe en hja trouden de Maeije dêroan.—As nou de greate ljue trouwe, den binne hja as de slobben: as de earke in wyfke foun hat nei syn sin, den giet hy der mei op ’e fljocht. Sa dwane de ljue yn dizze tiid; hja meitsje gau det hja út it gesicht fen hjar frjeonen wei komme, krekt eft hja in skelmstik bidreaun hawwe. Mar foar twahûndert jier wier brilloftsjen in plicht for dy it bitelje koe, en wier der neat, den waerd ’er al makke det it ’er kaem. Ho string en earnstich hja ek tochten, op in brillofte koe it mear lije; ja sels roun der hwet bygeloof by, det op in houwelik sûnder brilloft gjin segen folgje scoe. Us Hear sels hie hjar ommers foargien to Canaän!
Alle bûrljue en frjeonen waerden der by noade, en der waerd iten en drinken fen it bêste opdist; it gong alles hwet deftich ta. Master, dy der ek by wier, hie sa folle net to sizzen as oars wol: hwent as in man fen ûnderfining wier hy hwet stil for dizze kear, en siet sa hwet to tinken. Dêrom frege de Jonker him, hwet ’er oan skeelde.—“Ja, sei master, “’t is wier, ik siet sa hwet to tinken, Jonker. Mynhear Aylva, dêr ik by wenne haw yn den Haech, hearde my alle jounen psalmsjongen, en dêr skynde mynhear altyd gjin nocht oan to hawwen. Dêrom sei hy, det ik hie sa folle for myn plezier songen, nou moast ik it ek ’ris for syn plezier dwaen, en do lei hy my op, om de hele hûndert-njoggentjinde psalm út to sjongen. Dêr seach ik al droevich tsjin op, mar die it doch; mar dy lêste fersen do waerd ik hast moedleas. Nou, sa tinkt my, is immen, dy in houlik oangiet ek. As men dy lange psalm sjongt, den wit men hwet men krije scil; mar by it houlik net. Dêrom bin ik altyd hwet stil en neitinkend op in brillofte, en ho neijer my it jonge pear oan it hert laeit, nammers to slimmer is dat. Domenij moat nou it wird mar ris dwaen.” Dat die Domenij ek op in deftige wize: hy spriek it gelokkige pear moed, gelove en fortrouwen yn, en sei, det God sa’n houlik segenje scoe, as men Him foar eagen hâldde, en sels frede en freugde siikje woe op gjin oare paden as dy, hwerop se to finen wierne. Dêrnei sette hy sels Starter’s nije Brilloftsang yn, en songen hja allegearre:
Ghy, Vrienden van dit paer, soo wel vernoeghd,Dit paer, dat d’Opper-heer te saem heeft willen leyden,En niemant, als alleen de dood vermach te scheiden:Bereid u al te samen, omDen bruydt met haren BruydegomGheluck, voorspoed, vermaek en vreughd,Te wenschen met gheneughd.Wenscht dat de liefd’, die ’t huwelijck begint,Duur tot de dood haers levensknoop ontbind.Dat Hemel, Aerd en Hel, eer menghel door malkander,Als dat haer liefd’ in haat, haar vreughd in rou verander,Dat sonder teghenspoed of druck,Onheylen, twist en ongeluckSy moghen slyten haeren tijd,Van alle ramp bevrijd.
De Jonker waerd nou boer, en dat libben foldie him en syn Clare skoan. Mar hy waerd nin boer op en út; hy wier en bleau in frjeon fen de wittenskippen, dêr hy alle dagen wol fjouwer ûren mei siet; ef hy siet to praten mei syn wyfke, de master ef de Domenij. As hy útgong, den bleau hy yette altiten allike deftich yn klean en menearen; dêrom neamden hja him ek oeral de Jonkerboer. It ienichste, hweryn hy him fen in oar boer ûnderskaette, wier, det hy mei syn wiif en bern allinne iet: hwent, do hy bern krige, sparre hy nin moeite, om hjar op to fokjen as deftige minsken, mear edel yn dieden as yn de namme. Dêrom woe hy net hawwe, det se it rûge praet fen de boaden alle dagen hearden; mar dy boaden namen earder hwet oer fen hjar hear en master en de frou, en woene der dochs graech wenje. En Clare, howol se noait greatsk waerd, dêr gongen de rûge puntsjes fen it boerelibben ek al sa ôf, det, as hja yn de stêd ef oars by frjemde minsken kaem, den koe men hjar net ûnderskiede fen in edelfrou. Bihalven syn greate lust for de studie, hie de Jonker yn de simmertiid folle útspanning mei de fiskerije. Faek hie er den ’ris twa ef trije fen syn âlde akademie-frjeonen by him út fen hûs. Den bouden hja hjir ef dêr in tinte oan de Snitser mar; dêr gong de biker den lustich roun om de skûtel mei bears, dy se earst fongen en den siedden. Den hiene se plezier yn de frije loft, en net minder as de jachttiid oankaem. Reisgje diene de hearen do sa folle net; der wierne do sokke goede wegen en herbergen net, en men koe dy yette ek net goed bitrouwe. Dêrom wierne de minsken do ek mear, oan hûs en hiem forknocht, en dêrom sochten hja hjar plezier tichte by, wylst se de freugde yn hjar sels hiene.
Yn it forfolch krigen hja ek al forskate bern en dy groeiden op as roazen; koartom, de Jonker syn gelok hie folmakke west, mar it wier him in doarn yn it flêsk, det hy sa ôfskaet fen syn âlders libbe. Syn ienichste sister, dy altyd sa hwet omkwynde, mocht net by him komme, en hy net by hjar, en dat die him yn it hert sear; hwent dat wier syn hertlape. Soms krige hy to mûk yette in brief, mar dat waerd hjar ek al bilet. Syn broer wier altyd yn it oarlochsfjild en dêr krige hy selden birjocht fen.
Einlinge, neidet hy al fyftjin jier dêr sa as boer hinne libbe hie, en det hy al fiif bern hie, do krige hy birjocht, det syn broer, de hopman, werom út de kriich kaem, en dy biskaette him op de Alde Skou, hwer hy mei syn ruters by lâns komme moast; en dêr teach do de Jonker mei Clare en de twa âldste bern, Hedzer en Haukje, hinne mei in skipke.
Do hja dêr kamen, wier de herberge hast al fol, mar de kasteleinske brocht Clare by in âlde dame, dy allinne yn in keammerke siet, om op hjar man to wachtsjen, dy hjar brochte en nei in boer gien wier, dy dêr tichte by wenne. De Jonker en de âldste soan bleauwen op de wei om de ruters ôf to wachtsjen. De âlde frou en Clare rekken al dalik oan it praet, en do waerd der al gau ’ris frege, ho dat famke hjitte. Dy hjitte Aukje, sei Clare, mar dy wier oars Aurelia doopt. “En sa hjit ik ek”, sei de dame, en do helle hja dat famke oan. Dêrmei kaem Hedzer der yn en dy rôp: “Wy kinne de ruters al oankommen sjen: hja blaze al op de trompetten.” Do sprong hy wer út de keamer wei. “Dat is in skoane jonge”, sei de âlde frou; “ho hjit dy?”—“Dy hjit Hedzer, mar hy is Hector doopt,” sei Clare. It âlde minske seach raer op en waerd stil; hja seach Clare sa nij oan en sei: “Hwet is jou man den?”—“Dat is in boer,” wier it antwird, en sy sei de namme. Do foel hja Clare en hjar dochter om de hals, en hja wier sa oandien, det hja net prate koe. Clare koe dit net bigripe, omdet hja net wiste, det dit de mem fen hjar man wier. Dy oandwaninge lykwol foroare dalik yn de greatste blydskip. Koart dêrop kaem de Jonker der oan mei syn broer, de hopman, rûch yn it bird en mei in skriklike sabelhou yn ’e foarholle en mei in lofter houten hân. Dat joech wer in nije ontsteltenis. Mar de hopman brocht de ljue gau ta frolike sinnen: dy patte Clare, det it klapte. “Jandorie, broer, wat heb je een bol van een wijf opgezocht, en daar heb je al vijf kinders bij! Zij ziet er, mijn ziel, uit als een deern van vijfentwintig jaar. Als ik er zoo een nog vinden kan, dan neem ik ook nog eene. Maar wie wil mij hebben met mijn gekorven kop en mijn houten vlerk? Allons, broer! geef mij wat wijn, ik heb een dorst als een speenvarken.”
It dûrre net lang ef der kaem de âlde Grytman ek oan, en dy seach nuver op. De hopman joech him de hân, mar hy koe gjin wird uterje fen blydskip. De Jonker rikte him ek de hân ta, mar hy sei: “ik ken dy net.”—“To minsten jy wolle my net kenne, fader”, sei de Jonker. “Fyftjin jierren fen neitinken skine yette net genôch to wêzen, om jou hirde sin to formurwjen. Ik haw my sels neat to forwiten; ik bin in boer, mar ik freegje alle man ta getuge, eft ik net libbe haw, lyk it in edelman bitammet. Mar jy hawwe forkearde oanblazers hawn, dy myn wiif in kwea laster neijown hawwe. Mar ik haw noait nin greater segen fen God ontfinzen as dat wiif.” Lykwol de âlde bleau allike steech en wiste fen gjin bûgen; hy woe ’er syn Fryske kop tsjin sette.
Dat gong de hopman to fier: hy loek syn swird út de skie en sei: “Dat is het zwaard, daar ik mijn leven en mijn vaderland meê verdedigd heb; dat zwaard is mij heilig, en bij dat zwaard zweer ik bij dezen, dat ik geen voet over uw drempel zal zetten, vader! vóór dat gij mijn broeder de hand der verzoening gereikt hebt.” Dat wier to folle for de âlde Grytman; hy joech de Jonker de hân en de triennen rounen him oer de wangen. Yette blider wier de âlde dame, dy by Clare siet en nou sa yn iens twa soannen, in dochter en twa bernsbern foun en yn ’e earmen foel. Hiene de âlde Grou, de Boarn en Witering, dy by de Skou yn inoar stringelje, sprekke kind, hja scoene sein hawwe: sa ’n freugde hawwe wy hjir noait bilibbe.”
De hopman joech syn ruters in tige slok brandewyn; hy liet de trompetters Wilhelmus blaze, en sa teagen dy nei Ljouwert, en kamen dêr yn hjar winterkertier oan.
’t Dûrre net lang, ef de hopman mei syn iene houten hân gong út de tsjinst wei, en troude neijerhân de jiffer Juliane, dat nou in rike widdou wier mei twa bern, en dy der greatsk op wier, det hja in man krige, dy syn libben for it lân weage hie.
De Grytman hie de Jonker en Clare krêftich noade, om sa gau as hja koene by him oer to kommen.
De Jonker reisge ek al skielk mei syn húsgesin fen de Wieren ôf en nei it Slot ta, hwer hy syn ienichste sister foun, dy hy sa lang mist hie. Hja wierne yn ’e himel fen blydskip, do hja eltsoarren metten. En hwet it nuverste wier, de âlde Grytman hie sa folle mei Clare op, det it like, eft hy it onrjucht, dat er hjar oandien hie, mei al syn macht wer formoedsoene woe mei frjeonlikheit.
De Jonker waerd tonei Grytman, do de âlde minder waerd; en omdet hy him sels fornedere hie yn syn jonge jierren, sa waerd hy in forstânnich en goedhertich regent, wylst hy de neden fen de earme ljue en fen de boerestân better koe as mennich oare hearen fen syn ampt.
Syn neigeslacht is lange tyd yn eare west yn ús âld Fryslân.
En lange jierren tonei waerd de Krystjoun en Sint Steffen yn dit gelokkige húsgesin yn eare hâldden, en moast master Tsjerk den ek op it Slot komme, sa lang as hy reisgje koe.