By Tryn-moi.BY TRYN-MOI.IT PELSRJUCHT.To Warkum bûten oan de brêgeTicht oan de greate sésylskolk,Dêr stie yn ’t jier fen achtenfjirtichIn tropke liddich farjensfolk.Hja hienen ’t dêr, dat stiet to tinken,Al meast oer sémans-wé en need.Dêr waerden al de stakkers helden,De skiep dy waerden tiger-wreed.Dat liigde dêr fen frjemde dingen,(Ut fiere lânnen liigt it goed!)Mar meastal krigen hja op ’t lêsteDe lânsregearring by de hûd.En wylst dat foltsen stie to pratenStoep de stêdstamboer op hjar ta;En greatsk op swird en glêdde trommeSloech hy der op, en spriek do sa:“De Burgemeester en Vroedsmannen“Verbieden aan de burgerij“Na tienen in de kroeg te zitten,“Maar aan de huzen is het vrij.“Die na dien tijd daar wordt gevonden“Betaalt voor d’ eerste maal een kroon,“De tweede maal drie guldens boete;“Als ’t driemaal beurt is ’t hok z’n loon.”Do seach dat foltsen op eltsoarren.De ropper glimke en gong wer foart.Elk sei: “Binn’ wy nou Russen wirden,“Det dat hjir sa yn Warkum moat?”“Us boargemaster, scoe ik miene,“Dy spijt ek yn de romer net;“Dy hat it flêsk om njuggen ûre“Al feardich yn de pikel set.”“Dat ha de frouljue wis útrjuchte,”Sa rôp in tredde út dy kring.Baes Piktried sei: “Dat kin net wêze,“For hjar wier ’t in oerbodich ding.“Hwent frouljue, o, dy kinn’ ús stjûre!“Dy hoeve wis de tamboer net.“O, as dy mar ’ris efkes bremme,“Den is hjar wille al manljue’s wet.“Dêrom dy moatte krimmenearje,“Dy komt it rjucht oer manljue ta;“Nin froedsljue ef nin boargemasters,“Dy thús allinne in broek oan ha.“Us frouljue binne ús boargemasters,“En elts dy det syn wiif net freest,“Scil ik in bêst pear skoen foarearje,“Dy just nou sitte oer ’e least.”In dei dêrnei hong oan syn finsterIn gloed pear nije skoen to pronk,Mar tsjok bismard mei traen en ongel,Dat elts al yn de noas op stonk.Dêr hie de baes in brief oan hinge:“Elts dy net bang is for syn wiif,“Jaen ik dit pear ta in forearing.“Dy nimt se mei ta syn geriif.”Net ien út Warkum doarst se nimme,Elts toft det dêr hwet after laei.Dêr kaem in boer oan út Ferwâlde,Dy sei: “Ho! taelt dêr nimmen nei?“Ik frees myn wiif net, doar ik sizze;“Ik hjit oer skis de Wylde Boer:“Scoe ik fordomd for frouljue swichte?“Kom, baes, jaen my de skoen mar oer.”““As dat sa is, scill’ jy se hawwe.””Baes nimt de skoen fen ’t finster del,En treau se him yn ’t wite kyltsje;Mar, o, hwet waerd dy húsman kel!“Baes Jappe, dat is net gnap makke:Bismoarkje jy dêr sa myn klean?Wel, man! hwet scil myn wiif nou sizze?In hûdfol kibjen is myn lean.”“Kom, sei baes Jappe, ik sjen ’t wol, maetsje!Dy skoen bihearre dy ek net.Dou bist’ al bang for wivekibjen.En dat om sa’n lyts dripke fet.”Do wier de onnoaz’le boer biskamme,Koe sûnder skoen nei hûs ta gean.De klean fol smargoed swart en stjonken’,In húsfol kibjen wier syn lean.Dêrom, regint fen stêd en doarpen,Wêz’ for de manljue net to strang;Hwent, och, it âlde Fryske pelsrjuchtDat hâldt hjar al genôch yn twang.Grou, 19 Febr. 1842.E. H.DE BOASK TROCH DE SKOARSTIEN.Ho mannichien komt oan syn wiif,Dat is net to biskriuwen.Ja, ’t giet sa selsom yn syn wirk,It is hast net to leauwen.De iene fynt hjar op it iisEn de oare yn ’e tsjerke.Op brilloften fynt mannich ien,En meast noch op ’e merke.Mar troch de skoarstien, troch in lûk,Om in gnap skepsel siikje,Dat liket briker yet as bryk,En ’t koe in fabel lykje.Foar tiden wenne op AbegeaIn boer dy hjitte Rinke,Dy oan in boerepleats ef twaEn jild en fé net hinke.Hy wier âldfeint en frijde faek,Mar ’t wier him noait net flotte,’t Roun altiid speak: hy bleau âldfeintHo hy syn brein ek hwotte.Hy hie in gnap jongfaem oan hûs,Ik leau hja hjitte Janke,Dêr Rinke gansk hwet smucht op hie,Mar hy wier faek bitanke.Dat hâldde him altyd to bek;Hy koe wol ’ris pinkeagje,Ef strike hjar ’ris oer it wang,Mar mear doarst hy net weagje.Dy faem wier ek net eang fen him,Hja mocht him hiel wol lije,Mar sels to frijen dat koe net,Dat koe hjar ear net lije.Dat stune by elkoarren om,En elts dy liet neat merke,Mar einling roun dy tiid sa fier,Det it waerd Drylster merke.Dêr teach de faem ek hinne doEn krige in kreup’le frijer,En Rinke bleau allinne yn hûs:Hy kriet, dy earme lijer.En Janke waerd nei hûs ta brocht;Hja songene as alken.De boer forgrieme ’im yn him sels,Laei op de búthûsbalken.De boer, dy oars sa frjeonlik wier,Waerd noartich nou op Janke;Mar hja, hja tsjinne flitich foart;It wier in hansom fanke.Mar ’t swietste wier bihâlden yet;It moast him better knelle,Do de yntrest fen it merkejildTroch Janke waerd bitelle.Hwent skielik kaem ús maet weromOm by de faem to sitten;De boer draeide alles yn ’t rounom,Ja, hy bigoun to switten.Yn ’t koart, hy gong mar gau fen kant,En sei foaral net folle;It sliepen kaem alheel net fen,Sa draeide him de holle.Yn ’t milhús siet it jonge pearSa noflikjes to meiden,En yn it binhûs laei de boer,Jaloersk en lilk fen beiden.Mar Rinkom wier nijsgjirrich dochsHwet eft dy ljuwe diene,En eft se ’t ek oer boaskerijEf oare dingen hiene.Boppe yn ’e bozem wier in lûk,Dat wist er mar allinne.Hy toft: “Dêr wird ik it gewaer;”En kroep ’er stilkes hinne.Foarsichtich die er ’t lûkje opOm hjar dêr to biharkjen,En kroep ’er tige fier yn weiOm ’t suver út to kloarkjen.Dat rekte al; mar it boppe-einWaerd swierder as de skonken,En Rinkom foel fen boppen del,En briek hast hals en bonken.De spekstôk briek ta syn gelok;Dêr kaem er op to lânne,En ’t fjurke, dat ’er stie, wier lyts;Hy koe him net forbrânne.’t Wier roet en yeske hwet men seach,En ’t spek dat laei fen boppen;De feint stau ta de doarren út;De faem him nei to roppen.De feint dy roun sleat yn sleat út,En spile op ’e hakken;Dy miende det de kweade himSa libbend kaem to pakken.Mar Rinke stie al dalik op,Hy wier forbouwerearre,En ’t moeide ’im det syn strunerijHim sa bidroefd mislearre.Hy gong foar doar; dêr stoe de faemTo skriemen en to snikjen.“Kom! sei er, kom mar wer yn hûs,“En wêz’ net fen dyn stikken.“Dou hast oars by dy sels al tocht,“Nou wol de boer ús pleagje;“Mar, famke, siker, ’t is sa net.“’k Woe mar ’ris skoarstienreagje.“Hwent sliep, sa lang as hy dêr siet,“Kaem net wer yn myn eagen:“’t Wier eft de stiennen út de flier“My tsjin de troanje fleagen.”“In moaije skoarstienfegerij,“De nachts om healwei-trijen!“Jy woenen ús biharkje, boer;“Dêr wier it om to krijen.“Jy wiern’ jaloersk, myn goede man!“Ja jy bigjinn’ to switten,“Al komt hjir mar in kreupel skroar“Om by my op to sitten.”Sa spriek do Janke en yet mear:“En woll’ jy yet ’ris frije,“Wol nou, ’t jowt nou just sa gjin pas,“Mar ’k mei ’t oars heel wol lije”.Dat wier de boer nin doave sein,En ’t hie mar ’n bytke dûrre,Do waerd âld Rinkom brêgeman;De flach kaem op ’e skûrre.Dat houlik wier sa mis net wêst,En ’t libbe ’er aerdich hinne;Mar as de frou hwet keapje woe,Den koe ’t ’er wol om rinne.Mar as er net fen ’t jild ôf woe,Koe hja him aerdich pleachje,En sei: “Jy scoene wol by nacht“For ’n stûr de skoarstien reagje.”“Dêr! sei er den, dêr hast’ de pong;“Dou kinste goed onthâlde;“Tsjin frouljue is nin praten tsjin,“Den rekket men forkâlde.”Grou, 24 Febr. 1844.E. H.DE RIMPENE DOKTERSGONG.To Holwert wenne ’ris in pear;Dat wierne tsjeppe ljuwe,Hja sieten gnap yn hear en fear,Hja koen’ hjar spiltsje driuwe.De man die hwet genierkerijEn ’t wyfke spoun ’er sa hwet by.Hja hiene in soan dy wier heal deaAl trije, fjouwer wiken.It koalkleed siet him yn de lea;De hûd wier út de liken.Dat mast’re dêr sa jimmer om,En sims den hie er ’t lang net rom.De dokter, ’t wier in aerdich hear,Mar boastich en hwet krûdich,Dy kaem der ek sa faek net mear.De man dy waerd flaumoedich.De rekk’ning (o, sa giet it rju!)Waerd ek to great for sokke ljue.Hy ried sa faek it hûs foarby;Hy niigde en hy bûge;Mar ’t wier mar plommestrikerij,Dy hjir alheel net foege.En kaem er soms ’ris inkel oan,Spriek hy mar efkes mei de soan.Dat wier hjar danich yn de wei;De soan dy krimmenearre.Hja rôpen faek de dokter nei;Mar ’t wier sa faek mislearre,Det einling sei er: “Rop mar net,“Mar gean mei ’t wetter nei de stêd.”Mar dokter kaem yet onforwacht,Ear ’t immen ’t yet koe tinke.’t Is wier, hy kaem al hwet onsacht,En ’k wol dy gong him skinke.En hat de man it op syn kêr,Hy docht it for gjin rider wer.Wylst dêr dat pear oan tafel sietEn ieten greate beane,Bipraetten ho ’t de boer nou giet,Ho ’t flaechs en ’t noat nou steane,Spant dokter-om syn brúntsje oan,En tinkt net mear om Jelte soan.“Dat is in hynzer as in sweal,“Dat dounset foar de karre.“De wearde kin gjin minske heal,”Sa spriek de smid-en-hjarre.Dat steg’re en stiek de kop oerein!It bist wier hast it fel útflein.Mar einling roun de guds dochs foartEn draefde det it gounze,Mar ’t karke krige in skeve hoartDet ’t tsjin de mûrre bounze.De dokter fleach by Jelte en TrynSa fjouwerkant de glêzen yn.Hy skeat dêr op ’e tafel del,Dêr op dat skoane iten.Hja wierne allegearre kel;De soan bigoun to kriten;De dokter sloech yn ’t iten om;Hy gûlde en waerd fen pine krom.En Tryn-moei wier sa fen de set,It minske koe net sprekke;Dy roun al nei it wetterfet,Wylst Jelte dokter fette.Dy sei: “Jy komme ús hûs net hein:“Dêr ha’ wy jo nou dochs yn ’t ein.”“Och, heare! spriek de dokter do,“Myn skouder is forritsen.“Rin dalik nei de smid ta; to!“Dy hat ’er mear ynlitsen.“En bergje den myn spiltsje op.“Myn earme brúntsje, och! myn pop!”Mar ear de dokter spritsen hie,Wier baes al foar de doarren.Dy sei: “Ho divel, nou to rie?“Ho komt dit foar elkoarren?“En ho is ’t mei dat iene fearn?“Dat skouder dooch net, dat is skean.”“To, dalik! rôp do de baes smid,“To, helje fjouwer bûrren!“Fordomd, dat skouder is út ’t lid.“Wy moatte mar oan ’t skoerren;“To, feardich mar de klean út, hear!“In koart bislút! mar it docht sear.”Dêr hongen fjouwer keardels oan,En loeken det se stinden;De dokter, krollend as in swan,Rôp: “Duwels, beulen, vrinden!”Mar einling ta syn great gelokFleach ’t wer yn ’t potsje mei in skok.“Sjê sa! sei baes, nou is ’t yn ’t lyk,“De boel dy is to rjuchte.“Dat hong dêr niis al nuv’re bryk,“Mar is hjir net hwet fochte?“Ik haw in fonk hjir yn de kiel:“’t Wirdt tiid det ik him ’ris forspiel.”Hja helje fluch in koer mei wynBy dokter út de kelder,En skinke dêr mar deftich yn.De sike soap ek helder,En sei: “Ik laei net op dit nêst,“Hie der sok gûd op it koalkleed wêst.”Hja brochten dokter mei elkoarDe earm hwet yn doeken;De frouljue kamen foarde doar,(Hwet rabben se op ’e hoeken!)En brochten him mei goed comfooi,Yn ’t ein by jiffrou op ’e koai.De sjeas dy wier yn stikken slein,En brúntsje hie him rêdden,Wier koegelsfeart nei Waexens fleinOer hikken, dammen, sleatten.Dêr stoe er by in goede boer;It pjalke trille en wier oerstjûr.En dokter kuij’re yn Holwert om:Dêr moast er nou wol bliuwe;Hy wier sa njuet, sa mak, sa from,Roun trou by sike ljuwe,En as er by in siken kaemDen fleach er nea wer troch it raem.Grou.E. H.It hynzer fen dokter op it hiem fen ’e slotpleats to Waexens.IT HYNZER FEN DOKTER OP IT HIEM FEN ’E SLOTPLEATS TO WAEXENS.FOARLEZINGEDIEN BY IN OFREKKENING FEN DE “LETTEROEFENINGEN” EN DE “BOEKZAAL” YN IN LYTS DOARPKE AFTER LJOUWERT YN IT JIER 1844.In ûre ef trije after Ljouwert laeit in lyts doarpke, dat, dat...... Nou ja, de namme is my forgetten; ’t kin ek net folle skele. Dêr is ’t de wizansje, as hjerstdei de jounen lang wirde, det in great part fen de boargers út, en fen de boeren om it doarp wei, jouns nei de herberge geane om tiidkoartinge, ef ek wol út bilang. It is fen sels det men dêr allerhânne slach fen ljue gear fynt, sa yn uterlik as yn praet. It barde ’ris, det ik dêr by occaedzje siet, det ik in bytsje oanteikening hâldde fen de praetsjes dy der foelen. It binne dizze oanteikeningen, dy ’t ik foarnimmens wier, om joun der ris oan ’t selskip foar to lêzen. Der is just net folle oan, mar neat sizze is noch minder oan, en dy ’t er gjin nocht oan hat hoecht net to hearren.De tahearders moatte hjar den ferbylde, det wy in bytsje nei saunen de herberge ynstappe. Dêr sit in great omsittend laech om de hird, hwer op in heal koerfol sponturf yn en op it hirdtsje stiet to barnen, det de lôge healwei de skoarstienmantel slacht. Dit is in bêst ding, seit de kastelein, om de ljue op de stoel fêst to plakken, en de swierrichheit by de klanten to fordriuwen. ’t Is ek klear to sjen oan de troanjes fen it selskip, det se nou fleuriger binne as do ’t se ynkamen. Sy prate en smoke as om kriich, en de wolken tabaksreek hingje oan de souder as in tongerboi yn de hounsdagen oan de loft, en fortsjusterje it ljocht dat yn in âldmoadrige twatútige lampe oan de souder barnt. De kastelein trapet mei in blier gesicht after syn klanten om, en is tige yn ’t skik, wylst er út de holle birekkent ho heech as syn deihier joun wol rinne scil. For dronkene ljue is er bang, en út goederbêst, seit er, (en dat wol ik wol leauwe) docht er altiid hwet ryklik wetter yn de drank; en det de glêzen net to great binne dêr stiet er for yn. Mar it scil tiid wirde det ik de tahearders fortel, hwet ljue der sa hwet sitte.No. 1, de hoekman, is in jierrich âld boer, ef eigenlik boer wêst; in giele roetrige troanje, in swarte prûk en in great hoed yn de foarm fen in omkeard boarnamer op de holle. Fierders in buffelske broek en kammesoal, swart fesje, grize foetsokken, en swartferve klompen ef toffels mei koarkene soalen oan de foetten. ’t Is in great ljeafhabber fen smoken en krantelêzen, en troch dy wei hat hy al frij greate foarderingen makke yn de steatkinde. Hy wit de bilangen fen al de Europiske mogendheden op in hier út to plúzjen; dit net allinne, mar hy kin ek fen Amerika prate as hie er der hokkelingen yn de weide hawn. Hy wit krekt to fortellen, ho folle Russen det der yn de lêste fjildtocht yn Sjirkassiën de earen ôfsnien binne, en ho folle det ’er yn it forfolch de kop noch kwyt reitsje scille. Spanjen komt noait wer yn rêst, seit er, ef it moast just wêze, det de soan fen Don Carlos mei de jonge keuninginne troude. Van Hall moat foar in krychsrie to rjuchte stean, en Espartero nei Siberiën band wirde. As de hear Thiers net wer yn it ministerie komt, kin ’t noch wol bislaen, det de Hertoch fen Bordeaux wer op de Franske troan komt. ’t Scil fierders net lang mear oanhâlde, det de Ingelsken mei bloedrige koppen út Sina weijage wirde, en Ierland in keuningryk apart wird. Folgens him ha de Belgen ek wiis dien, det ’t hja yn tritich it gat oan âlde Willem-om fagen en syn ministers bilet hawwe om dêr langer de reaksgêrzen op to swyljen. De man hat nou in nacht twa net gerêst sliepe kind, omdet hy yn de gemingde birichten lêzen hie, det de keizer fen Marokko de oarloch forklearre hie oan de greate Mogol, en om ’t hy bang is det dêr troch de hinne-aeijen goekeaper wirde scille. As de nije bilêsting trochgiet bin ik bang, det er de koarts kriget, en det er de húshieren for de earme arbeidersminsken noch heger meitsje scil. Wy scille him mar Plinius neame.No. 2, dy ’t neist him sit, is in keapman west; ef det er ’t noch is, dêr is men ’t net goed iens oer; dit is wier, freeds en tiisdeis giet er trou nei stêd en komt ornaris plezierich wer om. Hy is sa hwet in droege prater, en ien, dy ’t him net ken, scoe op de earste opslach miene, det er in slach mei de mounleroede hawn hie: sa ienfâldich is syn útsicht as er neat seit. Hy is in great ljeafhabber fen sûpenbrij en sjerp; dêr nimt hy alle moarnen yn ’t nochteren in leppelfol fen yn. Wy scille him dêrom ek mar keapman Sjerp neame.Hjir oan folget in jong keardel, in houtkrob, dêr ’t net folle fen falt to sizzen, as det hy wol ’ris flokt en krimmenearret as yn ’t pandoeren de nel fêst sit, ef as syn fyftich net doge. Is dit it gefal net, den is er heel wol mei him to rigelen. Wy scille mar beare, dat hy Piter hjit.No. 4 is in slachter; in lyts mantsje en lyk as alle slachters, in great frjeon fen de kommizen en de kommizen fen him. As hja yn it doarp binne, stekke se ornaris al ’ris by him oan, en rûke den mei ien ’ris hwet âldst is, it setel ef it flêsk, dat oan de hang is. Okkerjiers hawwe hja ’ris by him west; do wier it setel hwat al to âld nei hjar sin. It gefolch der fen wier, det hja it slachtbist meinamen sûnder it earst to weagen, en om ’t hy der gjin skea fen ha moast, joegen hja him in dei mannich de kost for ’t iten yn in great kofjehús yn de stêd. Dêr learde hy do ek, to minste as er ’t net earder wiste, det de lytste miggen yn it web hingjen bliuwe en de greate der troch fleane; det ien dy ’t in nochteren keal slûket, boete bitelje ef sitte moat, en det men for ien, dy ’t by forsin in miljoentsje fen ’t lânsjild yn syn bûse stekt, de hoed ef pet ôfnimt.In doarpsherberchje by winter.IN DOARPSHERBERCHJE BY WINTER.No. 5 is in man, dêr ’t ik oars net fen sizze scil as det er in lange troanje hat, en as er ’ris by tsjuster hjir ef dêr tsjin oan rint, bin ’k ’er boarch for, det hy de greatste smetlape oan de noas kriget. Hy seit troch in tiid net folle, mar harket skerp ta hwet in oar seit. Hy hat al lange jierren praktisearre, hwet er útfine scoe om sûnder arbeidzjen troch de tiid to kommen. Hy hat al forskate affearens by de hân hawn, sa as keapman, kijboer, winkelier, bûksprekker, bêdmeitsje fen strie en toerrebout, healkynsens yn fjirders slaen, en al sa foart. Op heden praktisearret er wer op hwet nijs. As er ’t ek fine mocht, den scille wy sa goed wêze om ’t foart de wrâld to fortellen. Wy scille him nou mar ’ris Noazinga hjitte.No. 6 is in boer, just net út it selde doarp, mar omdet er in orgeneeltsje is, kinne wy him net sûnder sprekken foarbygean. Hy plachte wol ’ris hwet to handeljen yn kij en skiep. Den wier er in earst master, om de ljue út to lizzen, ho it foardelichst wier, en om meinote bene! ho siz jy? dêrom wo’k sizze, tsjerke en toer midden yn ’t doarp, hjar jild yn syn bûse to stekken.—Mar it scoe to lang dûrje as wy sa by de hele rige lâns gean scoene: ik scil dêrom mar sizze, det de oare allegearre brave ljue út en om it doarp wei binne. Krekt sa komt de dokter yn. De kastelein ropt: “De man in dúmke!” De dokter seit: “n’ Avent”, skikt yn de rigele, en makket de oanmerking, det it kâld is. “Kâld? seit Plinius, “it liket yet neat by ’t jier 95, do hjir de Fransken yn ’t lân kamen. It barde do ’ris, moatt’je witte, det wy forgearring hawn hiene yn ’t Komité fen Herstel.” “Kom, kom, Plinius!seit dokter,’t Komité van Herstel was maar apespel. Jou hale altyd de oude koeijers uet de sloot; praat liever wat er nou in de wereld is te doen.”“Wel nou”, seit Plinius, “fortel ús den hwet nijs út it Handelsblêd. Dillibberearje de Staten noch al oer de nije wet, dy bilêsting op de bisittingen?” “Ja, der stie jouns yn, det ’er nei gedachten wol trochgean scil.” “Trochgean? Nou, as dat wier is, den is ús lân nei de bliksem, dêr ik sa’n wird om siz.” “Ja, mar, sei ’er ien fen it selskip, “hja kinne sûnder jild net húshâlde, en dêrom moatte hja it op de iene ef oare manier sjen to krijen.” “Is den dy sauntichmiljoen, dy ’t wy jiers opbringe, neat to bitsjutten? As hja kloek wierne, den koene hja der wol mei ta. Hja moasten dy hege trakteminten en dy greate pensioenen mar ’ris hwet ôfskaffe.” “Ja, sei de slachter, “en dy duvelske kommizen it lân útjeije.” “Ha, ha, ha!” lake Piter. “Ja, dat moasten se, sei Plinius, en dy kouponknippers dy moasten sy better neisjen. In streek ’er troch lyk as by de Fransken! Dy ’t do in offysje hie, krige om de donder net to folle; det forasseredear ik jimme. Ik wier do by continuasie sels representant. Do waerden de priweleesjes, en de provietiesjes better yn ’t each hâlden.” “Ja, sei de slachter, it bistjûr mestte tige hjar eigen bûse”. “Wol ik jimme hwet sizze?” sei de boer, “it wie’ do krektlyk as nou. Hja koene yen do de hân krekt sa fier út de bûse bliuwe as nou; en bitelle men al hwet minder, de bûter brocht ek neat op do ’t lân forgong. Om ’t de bûter do net út koe, hie myn bûrman in fjirder mannich stean, dy ’t ik fen him kofte in homp ûnder de tweintich goune. Dêromtsjerke en toer midden yn ’t doarp. Hwet men yn ’t iene woun, forlear men yn ’t oar;is ’t net lyk as ik siz? ho, hwet sein’ jy?” “Jy ha wol gelyk, sei Noazinga; dy ’t do hwet woe, moast ek al arbeidzje, en in held dy ’t der mei in leaze streek troch kaem.” Wylt er dit sei, lake er yn him sels. “Ja, mar harkje nou ’ris broer! lit my dit fortelle, sei Plinius; Jy moatte obserwearje, det de constetúsje do better wirdearre waerd as nou; de rjuchten fen ’t folk wierne jildiger: elk hie syn stimme; de lidden fen ’t bistjûr waerden út de earlike middelklasje nomd. Dy seagen de dingen better yn. De bilêsting, dy ’t do bitelle waerd, dêr smieten se sa rom net mei om, dat moatte je my consentearje.” “Ik wit fen obserwearjen, consentearjen, renewearjen, constetúsje en contrebúsje neat ôf, sei de slachter; “mar det se net mei ’t lânsjild omsmieten wit ik wol: hja strieken ’t do, dy ’t ’er efter komme koe, ynfâldich yn hjar eigen bûse. Ik ha to minste in representant kind, dy neijerhân folle krekter op syn spil waerd.” De hoekman gong opstean, en bitelle hwet er fortard hie, en dat kaem omdet it 8 ûre wier, ef omdet er sok praet net lije mocht; dat wit ik net; mar ik miende, det ik him yn ’t foartgean sa hwet fen satisfaksje mompeljen hearde. “Ik mei, forfolge de slachter, fen dy neakene Fransken gjin praet hearre; it wierne mar ongemaklike útfenhûzers, do ’t se hjir wierne. Ik haw ’ris ien yn kertier hawn, dy noaske it flêsk net, dat ik him foarsette, mar ik wist wol rie for him; ik liet him ien foar ien de hoeken fen de keamer sjen. Dêr waerd er sa folle better fen, det er slûchstirtsjende oan de tafel gong, en friet fen ’t stoarn keal det him de strôte knapte.” “Ha, ha, ha! dat is moai, foel Piter út; dat is moai! Mar woen’se noch ’ris efkes werom komme om hjir de kommizen, conterleurs, doarwaerders en ontfangers, troch ien strûp nei de oare wrâld to stjûren, dat mei ’k wol lije. Den krije wy de hânnen hwet rommer.” Tsjin dizze redenearring wier neat yn to bringen, en sa dwaende krigen de steatsaken rêst, en ’t wier krekt eft elk útpraet wier, dot ’t der in jong snidersfeintsje ynkaem, dy ’t in glês mâlk-en-wetter easke, en mei in sigaerke yn de mûle heel eptich en presys sitten gong to smoken. Dit wier in âld skipper, dy ’t nei ’t foartgean fen Plinius it anker yn de hoeke fallen litten hie, sa ’t like, mar matich nei it sin. Do ’t er him earst in skoft oansjoen hie, frege er him, eft er yn de tarring wier. “Heare, né! sei er; ho nou?” “Wol, dat tocht ik, om detste mâlk-en-wetter drinkste. Mar nou bigryp ik it al: dou hearste, tink ik, oan itmatigheidsgenootschap, dat forline jier to Terherne oprjuchte is. Ha ’k gelyk ef net?” “Volkomen!sei it feintsje; sont ik de krachtige tael fen de Folksbode lêzen ha, ha ’k de drank stean litten as in ding, dat greate forwoasting yn de maetskippij oanrjucht, en de foartgong fen de forljochting en biskavinge, dêr ’t ik in great foarstander fen bin, heislik yn de wei stiet”.—“Dat sniders ornaris gek binne, is eltsien bikend, mar det sa ’n streupert as dou mâlk-en-wetter drinkt, en fen forljochting en biskavinge praet, dat rint dochs hwet fier. Hark ’ris, heite! Do ’t ik sa âld wier as dou, waerd ik jouns mei hwet opwaerme ierdappels op bêd jage.”—“En den hwet sûpenmoalyn efter nei”, sei keapman Sjerp. “Ja! en ta bislút in sobber yn de mûle”, sei de slachter. In âld man, dy ’t oan dizz’ tiid ta net folle sein hie, bigoun nou wakker út to fallen. “Hwer scil dat bidarje, as dat sa foartgiet? sei er; “moast ik yet sa ’n tiid bilibje? Smoarge bern fen in jier ef tsjien prate al oer forljochtinge en biskavinge, en sy binn’ yet lang nin tweintich, den skriuwe se al forhanlingen taNut van het Algemeen, en stjûre de earme ljue, dy ’t graech hwet ha wolle, mei in tige formoanninge nei hûs, om dêr hjar hongrige bern brea for to keapjen, ef hjar neakene lea mei to bidekken. O jou! o jou! do ’t ik jong wier gong it heel oars: wy wierne deis flitich op ús wirk, en praetten noait oersteatsaken.Forljochting,biskavingenmatigheidsgenootschappenwisten wy net hwet dingen as ’t wiernen. As ús heit in arbeider hie, dy ’t jouns healwiet út it lân kaem, dy krige in slok, en nin minske tochte det it him kwea dwaen scoe. Hjerstmis krige er wol ’ris hwet smoar ef hwet ôffal mei, en as ’t de tiid wier, det de kij keallen, nou en den ’ris in tsjettelfol bjist ef in side kealleflêsk. En det se dat nou net krije, hwer komt dat oars fen dinne as fen dy bliksemske kommizen?” “En det in arbeider gjin slok kriget, sei de skipper, hwer komt dat oars fen dinne, as fen dy skytrigematigheidsgenootschappen, optocht fen ljue, dy ’t it bigrutte, det in earm stumper him ’ris for in eagenblik formakke. It scoe al in moaije forteaning wêze, as ik myn feint, dy ’t de hiele dei yn de line hinge hat, jouns by ’t oan-boart-kommen, yn pleats fen in slok, in putsfol kâld wetter foarsette, en den sei: Dou haste de hiele dei tige litsen, dou moaste nou ek mar tige drinke”. “Ik tink, sei in timmerfeint út it selskip, dy ’t him forbyldde, det de jenever yn syn liif krekt sa goed dûrje koe as yn de kastelein syn fet; ik tink, det je wol om in oar feint sjen mochten, en den woe ’k wol, det je dy snider mar woanen, dy ’t mei syn mâlk-en-wetter drinken en syn gek foarbyld it hiele doarp gek makket”. “’t Wirdt al swietwei minder, sei in boer út it formidden; do ’t ik jong wier pielden wy wol ’ris mei lêzen, en as wy den jierliks ôfrekkening hienen den kaem ’er nei thédrinken in slok op ’e tafel, den koe elts jenever ef brandewyn drinke, sa lang as er sêd wier, sûnder der in duit mear om to biteljen; den krigen yet ’ris ljue in stik yn de lears, dy ’t oars net om de drank joegen, en waerd ’er wol ’ris ien mislik (fen ’t smoken, tink ik), dy ’t oars noait yn de herberge kaem. Mar nou kofje drinke, det men alle amerijen pisje moat; in klontsje yn it kopke en yn ’t pântsje; hja fjuchte hast hwa ’t it greatste hawwe scil, en de kastelein moat hieltyd nei ûnderen om it lege potsje wer fol to meitsjen.” “Ja, sei keapman Sjerp, it scil net lang dûrje, den komt ’er in great komfol brij op de tafel, mei in sleef fol sjerp ’er yn en den in kokynje efter nei.” “En as de ljue den thús komme”, sei de slachter, “mei hwet poatstrou mei lollemanstip op bêd”.Nou gong de doar. De fjildwachter warskouwe, det it tsjien ûre wier, en ’t selskip briek op. Dy ’t hwet woun hie floite in deuntsje; dy ’t forlern hie krimmenearre braef, en ta bislút waerd de hiele boel troch de kastelein útlake.Yn ’t doarpke efter Ljouwert 1846.E. H.DE SINT-PITERSBOASK.Sint Piters dei,Den grienet de wei,Den bakt mem strou;Den keallet de kou,Den leit de hin,Den hat de húsman it nei syn sin.Sa songen de berntsjes foar twahûndert jier ek al yn it âlde Grou, lyk as hja yette dwane. Hwer binne den bern hjir to finen, dy it hert net optilt? Ja, de âlden plachten der ek mear mei op to hawwen as nou yette. Sa siet ’ris yn âlde tiid foar minskehugenis in jonge widdou by hjar trije lytse berntsjes to spinnen, wylst de berntsjes apels bretten. It wier in lust ho de lôge fen dat fjúrke de wankjes fen dy ljeave sloven opkleurde; ho hja snapten, en hjar bliid makkene mei de swiete koeke en it moaije boartersgûd, det sinte-Piter hjar bringe scoe. En hja songen! En hja hoallefoallen! Mar hjar memke net. Net, det hja net oer de sint-Piters dei mochte; né! it plezierich neitinken fen hjar froede bernejierren, do alles thús yet folop wier, en ho noflik hja yn hjar famkesjierren wol sint-Pitere hie, wier hjar net forgetten. Hja scoe yette wol wille hawwe, sa âld wier hja net, mar hjar forlittene, faek earme widdousteat, hie hjar de moed ontnomd, al wier de lust ’er yette al. As de berntsjes yn de skoarstien oan sinte-Piter rôpene:“Sinte Piter, goed heilige man,Trek uw beste tabbaerd an,En reist er met naer Spanje.Sinte Piter, goed heilige man,Reist er met naer ’t ander land,Op een zo moi wit Peertje,Al van ons Lievenheertje.“Scil ik in moai skipke hawwe mei wite seiltsjes, ef in hobbelhynzer?” den suchtte Saepke (sa hjitte dy jonge widdou) en in trien roun oer hjar wangen, omdet hja sa graech de winsken fen de ljeaflingen fen hjar hert foldwaen woe, mar net koe; omdet hja it fen hjar needdrift net misse koe.Dêrmei kaem hjar omke by hjar ynstappen, en dêrmei heldere hjar troanje op. Dy gong mei syn damasten baitsje oan en syn Ingelsk mûtske op yn de hirdsherne, en reakele de stealen hwet op, en wylst er dat die, smiet er in hânfol pipernuten oer ’e flier, dêr de berntsjes om grabbelen oan ’t krijen ta. En wylst de bern dêr oer de flier omkrûpten en om de pipernuten kreauden, sei er tsjin Saepke: “Hâld dyn skerteldoek ’ris op”; en smiet hjar in goed hânfol âlde skeljen yn de skirte. Hja naem de âlde man syn toarre kâlde rjuchterhân yn hjar beide lytse hantsjes, en dy hândruk, en de frjeonlike opslach fen twa greate blauwe eagen, dêr in trien yn flimmere, wier al it bitankje, dat hja úterje koe. Nou roun hja dalik nei in âlde hoekspine en dêr helle hja in flesse mei in romer út. “Hjir, omke, sei hja mei in ingelachtich lûd; hjir is in sint-Piters-slok for jo. Ik scil der jo sûker bydwaen. Dy haw ik lang biwarre. It is koeke fen jins eigen daei. It binne swarte beijen út jins bleek, en brandewyn, dy jy sels út Frankryk helle habbe. Dy joegen jy my yette ta myn brillofte......” En do koe hja net mear prate: do kaem it hege moed by hjar op. Dêr siet nou al de âlde man yn syn bladeren. De twa lytste berntsjes sieten elts op in knibbel, en de greatste siet him twiske de skonken, en den song er:“In, din, din!Fen in aei komt in hin,Fen in hin komt in aei,En fen tsjiis komt waei,Fen waei komt tsjiis,En in sot is net wiis,En in wiis net sot,En fen koarn komt groatEn in swiet sûpke bierTa allemans plezier;En Jouke-bier is swiet,En út is ’t liet.”En den wer:“Hoet, hoet, hynkeTo Ljouwert om in pynke,Nei Snits om in witebreaDêr ride hja al ús hynkes dea,Op ien nei, op twa nei,Op ús lytse kjeddeman nei,Dy bringt ús swiete koeke mei.”En den fen it wyfke, dy in houten skeisen foun, o! dat wier in teltsje, dêr hja noait sêd fen waerden. En den brocht Saepke omke wer ’ris ta mei in frjeonlik: “Haboes, omke!” “Grammesoes, sei omke den; lytse tsjoenster!” “Ho sa tsjoenster, omke?” “Wol, sei de âlde hear, as jimme ús goed oansjenne mei sokke eagen astou haste—o! ik scil mar swije; mar ik nim it ús oer-oer-bet-oer-oarreheit Adam net kwalik, det er him troch in wiif forliede liet; hwent dy hie yette sa folle net yn de spreuken Salomons lêzen as wy.” Dy âlde omke waerd Douwe Brander yn de wânlinge neamd, omdet er yn 1672 in brander bistjûrd hie ûnder de Ruter tsjin de Ingelsken en de Fransken; in âld sérob, dy neijerhân kofskipper wirden wier, en nou om syn hege jierren oan wâl bleau, en syn skip oan syn stjûrman oerdragen hie. Dy stjûrman, Haije Rinderts, wier nou ’ris by him út-fen-hûs, en dy hie foar jierren, do Saepke yette faem wier, ris om hjar frijd, mar dat wier mistribele, en do troude hja op hjar achttsjinde jier mei in knap boargerman, dy in lytse keappenskip dreau, sa det dy ljue in aerdich bistean hiene. Mar hja moast hjar man forlieze, do hja der acht jier mei troud west hie, en nou moast hja hjar biholpje mei spinnen en flaekshikkeljen. Mar omke dy wenne tichte by hjar, en dy liet hjar noait forlegen; mar hy koe sa folle net as er woe; hwent syn âld wiif wier de ponghâlder, en dat wier soms ek al goed. Hwent de sé kaem yette wol ’ris by him boppe, al wier er al sauntich jier âld, en den wier it in âlderwetske oarlochsbonke, dy der wol ’ris los hinne flokte en syn sûpke naem; mar hy hâldde altyd ús Ljeavenhear foar eagen. Dêrom scoe er snjeon-to-jouns nei saun ûre neat mear nimme, omdet de snein den yngong by him. Sa wierne dy ljue yn dy tiid, rûch en rou, mar from fen gemoed. Syn âlde wier doaf, mar dy koe altyd rûke eft er in romerfol hawn hie; en den sei hja: “Dou haste ek wer drank hawn, Douwe”. “Ja, âlde! sei er den, mar sa lûd net det hja it hearre koe, “ik woe wol detste hwet minder rûke koeste en hwet better hearre, den hiene wy beide mear wille yn de wrâld”. Dizze joun, do er thús kaem, spriek hja nearne fen; hwent it wier sint-Piter, en den hiene de âlde Grouster ljue mear frij as rjucht hinne, alteast hja namen it.Do de âlde man foart wier, roun de widdou der hastich út om ien en oare by de bakkers op to keapjen, en do hja just dêr mei thús wier, en de koer mei dy swietekou yn it foarhûs litten hie, kaem ’er gedrús oan ’e doar. De berntsjes sieten yette om ’e hird om de pipernuten fen omke op te kôgjen en do sprong immen ta de gong yn mei in keatting oan de foet, en dy frege eft der ek goede berntsjes oan hûs wierne? “Ja, sei Saepke, kom mar yn, sinte-Piter!” En dêr kaem er oan; it wier stjûrman Haije, mar hy wier net to kennen. In rûge mûtse hie er op en in sek op ’e rêch: en de troanje sa bifommele mei in siden doek, det ’er neat bleat wier as de eagen. De berntsjes kroepen neiby yn eltsoarren; mar do hja seagen, det er omke âlde skansloper oan hie, dy oan alle iggen en seamen mei koeke, Hamborger kreakelingen, en mei boartersgoed en apels binaeid wier, weage de âldste it gau om ’er in stik fen to taken; en dêrop plôken hja him alles fen de klean, ta de knopen ta; dat wierne moaije trynweeskes. Do frege er oan de mem, eft hja goed wierne? “Ja”, sei Saepke. “Oars hie ik se yn de sek stitsen”, sei sint-Piter, en do stoep er yn de gong; mar earst smiet er yette hânfollen pipernuten oer ’e flier. Yn de gong biet Haije Saepke yn ’t ear: “Ik kom joun let yet ’ris to sint-Piterjen, as moaije Kei by dy sit.” “Bileaven net om de doarren strúnje, sei Saepke; den krij ik omke oan de hals, hwent dy is tinsliepich”. “Nou, kom den dalik by omke, sei er; ik hab in skipke for dyn âldste jonge makke: dat kinste den meinimme; ik scil dy myn plannen sizze.” Saepke hie namentlik in frijer, dat in jierrich feint wier, dy op in boerepleats to Easterwjirrum wenne; ien dy it goed dwaen koe. Hja neamden him folle fen Moaije Kei, omdet er hwet pronksk fen skik wier. Douwe Brander, hjar omke, wier wakker foar it houwelik, omdet er tochte, det hja den berge wier, lyk as men seit; en de widdou mocht him ek wol lije, mar der wier in naedtsje oan de man los, en dat bidoar for hjar de hiele man. Hja siet dêr twiske twa gedachten; naem hja him, dy angel scoe hjar altyd prykje, freesde hja; en naem hja him net, den bleau hja earm en forlitten, en tocht hja den by hjar sels: “om dy for ivich to forkeapjen oan in man dêrste in tsjinnichheit yn haste, dêr haw ik yet to goede hânnen for oan it liif.” Sa wierne hjar nacht- en deisgedachten, mar it kaem noait yn hjar gedachten op, det stjûrman Haije nou wer ’ris eagen op hjar smite scoe, nou ’t hja trije stelten op ’e kast hie, namentlik hjar berntsjes. Mar lyk as de measte frouljue bisteane, wier hja ek al, det hja mear fen in séman as in lânman hâldde; en nou er sels yn omke syn plak komd wier en sels in skip ûnder de foetten hie, nou wier hja dêr dochs net frjemd fen. Hwent Kei, ho moai er ek like, in bidaerd feint, dy op in gnap boerepleats siet, wier foar jierren in stik mei bard, dat hja him noait forjaen koe, sei hja, al woe hy hjar mei goud bihingje en yn side en brat klaeije. Dêr hie yn syn âlders hûs ’ris in gnap faem tsjinne, dy in berntsje oerwoun, en dêr waerd Kei mei bitichte; mar dy liet er onbarmhertich it hûs útsette en dy er ôfswarde do hja him foar rjucht dage. En do de jonge greater waerd, do like er him fen top ta tean, ta de neilen fen de fingers en teanen ta. En de faem lei it, do it yette yn de pakken wier, wylst hy op in lânforhieringe siet foar him op ’e tafel, det ’er wol fyftich minsken by wierne; mar hy waerd ’er oars ef oars fen; hy bleau sa hird as in spiker, en de faem koe der mei oanpiele. Hy mochte sa moai wêze as er woe, it mochte hjar yette sa moai talykje om boerinne to wirden, dêr hja yn greatbrocht wier, dy falske eed, dy ontaerdheit, koe hja net forkropje. Tûzen losse setten en mâlle flinken fen in luftige séman wierne yn hjar eagen kwalen, dy betterje koene, en dêr joech hja de jonkheit skild fen, mar sa ’n hou genêsde wol, sei hja by hjar sels, mar de groede bliuwt ’er dochs ivich.Lyk as bisteld wier, roun hja yette efkes nei omke Douwe, en frege eft hja dy jouns wol mei Kei yn de fjûrherne fen omke sitte mochte? Dat wier sa ’n poeskokentsje, dat dêr op ’e Grouswâl stie; en ja, omke joech dalik de kaei oer, en moeike naem de sinte-Piter-koerkes for de berntsjes frjeonlik oan. En stjûrman Haije kaem fen de souder ôf mei in lytse koffe mei mêsten en seilen en touwen, dêr er twa winters oer fike, nifele en praktesearre hie; mar omdet it in til wier, en det er it ding graech net skeind oer hawwe woe, sa droech er it sels en gong mei de widdou nei hûs ta. En ûnderweis do frege er hjar mar rjucht út, eft hja Kei wol slite woe? Mar hy hoefde it net to freegjen, hy wiste it wol, en hja sei neat as: “Ja, Haije. Wier ik ’er mar ôf; mar den wier ’t ’er mei omke to rêdden, en dêr moat ik folle om litte.” “Ja, mar alles net, sei Haije. Scoestou, jong en fleurich astou biste, dy oan in âld pluch forhingje? En dou wiste it ommers wol, âlde ljeafde roastet net. To nacht, as de klok toalf ûre slein hat, scil it spil oangean, mar den moaste nearne bang for wirde, dat sizze ik dy. Dou moaste mar net to tichte by it fjûr sitte, mear haw ik dy net to sizzen. It scil sint-Piterje sa as it noait yet yn Grou bard is, en Kei rekket sa moai net út de fjûrherne as er der ynkomd is. As ’t mâl komt, gean dou mar yn in hoekjen stean. Hy is bygelovich, dat wit ik; hy reisget nachts net maklik allinne, sa sit him dy falske eed yn ’e mage. As er in swart kat op ’e wei sjucht, den mient ’er al, det er in lytsfeint fen de kweade foar hat. “Dêr, nonke!” sei er, knypte hjar yn de hân, en treau ’er in gouden rider yn. “Alde ljeafde roastet net, sei er, tink dêrom, Saepk!” en dat lêste wird sei er mei dy selde toan as foar fyftsjin jier. It skipke waerd stil troch it lûk op ’e souder set, en do gong Saepke wer by hjar berntsjes om de hird sitten.De twa jongste waerden al slieperich en bigounen to knikkeboljen, en den kitele de âldste hjar mei in strieke yn ’e noasters, en den bigounen hja to tsjieren en waerden jounich en tizich. “Berntsjes, gean op bêd. Strak let de berneklok, en den komt it wiif mei de de blauwe mouwe”, sei hja. “It wiif mei de blauwe mouwe, mem! Hwa is dat, mem?” seine de berntsjes nijsgjirrich. “Kenn’ jimme dat telke net?” sei Saepke, hark den ’ris.”IT WIIF MEI DE BLAUWE MOUWEN.Hark! Hwet teistert om de glêzen?Hark! Hwet wimelt om de doar?’t Is in selsom tsjuster wêzen.Bliuw hjir wei, dou swarte moar!Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen,’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen?’t Skymrich wiif komt út de marren,Ut de swarte wetters op;Ulen fleane mei eltsoarrenTroch de loft op hjar gerop.Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen?As de sinne yn ’t wetter dûketStiicht hja út de marren wei.As de stoarm it wetter bûketIs ’t for hjar in simmerdei,En hja bromt troch mêst en touwen,’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen.Stikels rint hja dwers oer hinneEn oer de doerren fen de poel;En jaget wei de ljeave sinne;En tsjuster wirdt de loft en koel.Berntsjes, is ’t wol to bitrouwenIt wiif mei de blauwe mouwen!En kin hja lytse berntsjes fine,Dy net nei bêd ta wolle gean,Dy altyt skrieme, en tsjiere en grine,Dy triuwt hja yn hjar blauwe klean.O Berntsjes! ’t is om to bisauwen.Dat wiif mei de blauwe mouwen!Sa waerd de nacht do ôfbylde as in wiif mei blauwe mouwen: in sjamme om de berntsjes mak to krijen en nei bêd to jeijen. Hja seagen ek nuver op, en de lytste krûpte de mem oan, en de oaren klaeiden hjar dalik út. Do hja op bêd laeinen sluten hja de eagen, en mei in wink wier de sliep hjar master, lyk as berntsjes binne. Nou hie Saepke tiid om hjar sint-Piterkoerkes to follen, en dêrby it iene en oare to tinken en to sizzen.De âldste jonge sette hja it skipke, dat de stjûrman ré makke hie, midden op ’e tafel del, en treau it fol koeke en swiet gûd, en sei: “Dou haste altyd farren yn ’e holle. Boike, boike! it farren hâldt hwet yn. Nou, dêr is dyn earste skip. Far nou, mar wêz’ foarsichtich. As de jonges lyts binne boartsje hja op it wetter yn de sleatten; as hja great wirde den boartsje hja mei de séën en oceanen, mei stoarmen en orkanen, en laitsje faek mei Gods oardelen. O, wêz’ wizer, boi! Dou biste de earste, dy ik sa ljeaf hawn ha as in mem in bern hawwe kin. Far, en far sa lang astou kinste. De sé moat ek bitsjinne wirde; mar forjit dyn mem net.”De twade soan hie hja in lyts hynzerke for koft, omdet dy altyt fen hynzers en kij praette. Dêr boun hja in lyts rymke oan; it wier sa:Dêr laeit in hynke, dyn forlangen,It boerkjen spilet yn dyn sin;Dat is dyn sykjen, praten, drangen;Dêr sjongste en dêr dreamste fen.It húg’t my, det ik by ús oarreMei kij en skiep to fjilde teach;O, mocht it my yet ek gebarre,Det ik dy ek oan ’t boerkjen seach!O, siikje net oan frjemde strânnen’t Gelok, det foar dyn foetten laeit.It skieden fen dy ljeafste pânnen,Bitink it, boike, hwet it seit.In stil bidriuw mei froede sinnen,O bern! ik sprek in treftich wird,Dat jowt in himelryk fen binnenBy eigen folk en eigen hird.En do roun hja mei de lampe nei it bêd ta. “Ja, sjuch, sei hja, dêr laeit er mei syn roune troanje. It is krekt in boerebistek”. Hja scoe him in triuwer jaen, mar hja lei de fingers op ’e lippen, en bitocht hjar wer, om him net wekker to meitsjen.Einlinge kaem de beurt oan hjar hertlapke, de lytste, dat in famke wier. Dy joech hja mank oar gûd in widske mei in poppe der yn, en in poppespinwieltsje. En hwet hja dêrby tochte en sei, dat kin in mem mar biskriuwe, mar ik haw ’er nin wirden for. Hwent ninNin, nin pinnen biskriuweNin memme ljeafdefjûr net.Hja biljachte it berntsje ’ris yn de krêbbe en sei neat as: “Myn okkebyld!”Do dat alles bistjûrd wier kaem hjar frijer Kei oan de doar en dy laette hja nei de fjûrherne ef poeskoken ta, dy efter omke op de Grouswâl stoe, en dêr hja de kaei fen hie, omdet hja dêr feiliger for de struners wierne. Hja hie it biloofd, mar it gong net fen herten. Kei hie in kanne mei bier meinomd, en dy scoe dêr waerm makke wirde. Hja die de doar op, stiek it ljocht op, en sette in fjûr oan yn dy fjûrherne. Hjir koe nin minske hjar sjen; hwent der wier mar ien finster yn, en dat seach op de Grou út. Do de klok toalf ûre slein hie, en it fjûrke moai barnde, sette stjûrman Haije in ljedde by de gevel op, en stiek in skipsropper ta de skoarstien yn; dêr rôp er mei in hol lûd troch: “Valsche eeden schreeuwen tegen den hemel!” En do spatten hja beiden al fen it fjûr ôf; en do scoe Kei nei de doar ta, mar dêr siet in stôk op. Do smiet de stjûrman in great hânfol boskrûd troch de skoarstien op it fjûr, dat in lôge joech oer de hele fjûrherne; en do kaem ’er in swarte kat troch rôljen; en do waerd Kei sa eang, (hwent dy seach er for de kweade oan,) det er it finster opskau en dêr ta útsprong; en do miende er, det er op in stalt to lânne kaem, mar it wier de fiskbodde fen Douwe Brander, dy dêr yn de Grou foar de wâl laei; dy kentere, en dêr laei Kei mei syn moaije klean yn it wetter. De stjûrman wier al lang by de ljedde del en hie de stôk fen de doar nomd; en Saepke wier nei hûs fluchte, en do roun er hastich nei de wâl, dêr Kei yn it wetter omsloech as de houn yn de rogge. Dy stiek er dalik de ljedde ta, en dêr krûpte er by op nei de wâl ta; en hy oeffe det er hast nin wird sprekke koe. “Wisten jy net sei stjûrman Haije bidaerd wei, det it Grouster wetter om sint-Piter yette net lij is?” “Wel ja, man, sei Kei, mar ik siet dêr yn dy fjûrherne yn dat poeskokentsje by de widdou, mar yn dat hok regearret de divel, leau ik. Dêr kom ik noait wer yn.” “Né, sei de stjûrman, de divel net, mar dêr spoeket in âld fiskael yn, dy him dêr foar jierren sels yn ophinge hat; in great snaek, in oerkommeling, dy sa folle falske eden sward hie as ’er dagen yn it jier binne.” “Ik wit ek net,” sei Haije, ho Saepke jo yn dat hok loatse koe; hwent it dooch der net. It hat nei de dea fen dy âlde fiskael wol tritich jier ticht sitten, det er nin minske yn to kommen doarste.” “Ja, mar dy klitse hat my it dien; hwent ik haw wol mirken, det it bledtsje omkeard wier; hwent hja wier sa wêrzich en ôfkearich fen my, det hja net ienris mei my oanlizze woe. Ik miende oars det it al klonken wirk wier, en ik hie de knottedoek en it troujild al meinomd; mar mis wier it.” “Ja, man, sei Haije, ik bin in séfarjer. Ik kom oeral, en lear folle frouljue kennen en wy sizze altyt:Wintersche nachten,Vrouwen-gedachten,En de gunst van groote heeren,Kunnen ligt verkeeren.”“’t Is wier hwet jy sizze, sei Kei. “Mar moatt’ jy jo net ’ris fordroegje, frjeon?” “Né, sei er, set my mei in boatsje oer de Grou; den rin ik oer Friens nei hûs ta, en den sjen ik Grou noait wer; sa is ’t my yn dat nêst al forgien.” Haije sette him oer ’e Grou. “En nou moatte jy mar hird rinne, sei er; den wirdt it bloed gau wer waerm; mar rin mar net al to hird, de kweade scil jo net efternei sitte. Jy habbe ommers nin falske eed dien.” Kei sei neat, mar it roun him kâlder troch de lea as it Grouswetter fen de sint-Pitersnacht dien hie, en hy roun foart.Nou gong de stjûrman yn de fjûrherne, helle it waerm bier der út, en gong ’er mei nei de widdou, en hie in plezierige sint-Pitersnacht, en it bislút wier de boask fen dit pear. It slimste wier nou bihâlden mei omke Douwe; hwent dy wier net bêst to sprekken, det hja dy fûgel sa fleane litten hie. “Ik ken de stjûrman, sei er, hy hâldt him nou goed, en it is in séman op en út, mar in hynzer, dat ienris op ’e rin west is, kin it wer ’ris dwaen.” “Dat is wier omke, sei Saepke, mar dy jong net útraesd is, dy bigjint faek yette fratsen as de grize hierren komme, en den stiet it noch lilker. En dêrby, ik moat ’er mei oanpiele, en ien tsjin it sin wol ik dochs net hawwe, al wier er yn goud bislein.” “Ja, ja, ik hear it wol, sei omke, dou biste ek al ien lyk as de measte frouljue binne: der sitte manskoppen op. En nou folle gelok den mar!” “Né, mar, hou! sa net foart, omke!” Hja skonk yet ’ris fen de swarte beijen, en forhelle him ’ris hwet hja fen Kei heard hie, en do wier de âlde hear bliid, det er ôfsâlten wier; en hy lake eris oer dy nuvere reis fen de fiskbodde yn de âlde kâlde Grou. “Mar, sei er, ik haw do ik jong wier ’ris mei in Molkwarrumer fearn; dy hie in sankje, dat ken ik yette wol, as ik my goed bitink. Sa, tink ik, scil it Haije yette ek gean.” “Ho wier dat, omke?” sei Saepke, en brocht him ’ris ta. “Ik scil it mar oplêze, sei de âlde hear; it sjongen is my forleard.”RIENK FEN MOLKWAR.Der wenne in feintsje to Molkwar,Sa stûf, sa stoer fen wêzen,En ’t wylde rûge sémansaerdStoe yn syn each to lêzen.Hy swalke alle séën rounNei fiere frjemde lânnen.Soms seach er de iisbear yn de bek,En den de Etna brânnen.Mar hwer er kaem ef hwer er foer,Nin faem koe him bikoare;Al wier ’t in fluch Fransintsje ek,Hy bleau lyk as to-foare.Mar ’t wier ’ris op in wintertiid,Do moast er thús wol bliuwe.Nou pjukte er mei in slydtsje omAs de Molkwarmer ljuwe.Hy pjukte hirder as elkien,En stau hast oer it iis.Nou fleach er tsjin in slydtsje oan,Sa hird, it wier in griis.Dat slydtsje siet in famke yn,Dy rôlle ’im op ’e skirte.Hja sei: “Wel, maet! Hwet pjukste hird!Dat jowt in koeke, grutte.”Hy sei: “Wel, faem, dat wier net tsjoed.Ik scil him joun wol bringe.’k Hab by dyn broer yn Nerva west.Den haw ik goede tynge.”Hy sei; “Goe’n joun, myn goede faem!Hjir kom ik mei de koeke.”“Kom, biste dêr? ’t is goed, sei Fock,Gong sitten yn de hoeke.”Us mem en fear dy binne foart;Den kinste ’t hûs mei hâlde.En stook den mar ’ris helder op;Oars wirdste yet forkâlde.”Dat blier-ljeaf each, dy frjeonlikheit,Dy koe er net fordrage,En det er tsjin dat slydtsje oanskau,Joech him de nederlage.Hy foer nou yette wol op sé,Mar altyt lytse reiskes.Hy waerd ek himmel, tsjep en twang,En pronksk as de Janmeiskes.Do sein’ de feinten fen Molkwar,Dy him sa trinten seagen:“Rienk hat in divel sjoen op sé;Dy spoeket op ’e weagen.”“Né, né! sei Rienk, “nin divel, né,Seach ik oait op ’e weagen,Mar ’n yngel seach ik op it lân,Dy leit my leaze leagen.Dy lûkt myn sinnen fen de sé,Nou moat ik thús wol bliuwe.Al lizze er tûzen skippen klear,Ik lit se farre en driuwe.”
By Tryn-moi.
BY TRYN-MOI.
To Warkum bûten oan de brêgeTicht oan de greate sésylskolk,Dêr stie yn ’t jier fen achtenfjirtichIn tropke liddich farjensfolk.Hja hienen ’t dêr, dat stiet to tinken,Al meast oer sémans-wé en need.Dêr waerden al de stakkers helden,De skiep dy waerden tiger-wreed.Dat liigde dêr fen frjemde dingen,(Ut fiere lânnen liigt it goed!)Mar meastal krigen hja op ’t lêsteDe lânsregearring by de hûd.En wylst dat foltsen stie to pratenStoep de stêdstamboer op hjar ta;En greatsk op swird en glêdde trommeSloech hy der op, en spriek do sa:“De Burgemeester en Vroedsmannen“Verbieden aan de burgerij“Na tienen in de kroeg te zitten,“Maar aan de huzen is het vrij.“Die na dien tijd daar wordt gevonden“Betaalt voor d’ eerste maal een kroon,“De tweede maal drie guldens boete;“Als ’t driemaal beurt is ’t hok z’n loon.”Do seach dat foltsen op eltsoarren.De ropper glimke en gong wer foart.Elk sei: “Binn’ wy nou Russen wirden,“Det dat hjir sa yn Warkum moat?”“Us boargemaster, scoe ik miene,“Dy spijt ek yn de romer net;“Dy hat it flêsk om njuggen ûre“Al feardich yn de pikel set.”“Dat ha de frouljue wis útrjuchte,”Sa rôp in tredde út dy kring.Baes Piktried sei: “Dat kin net wêze,“For hjar wier ’t in oerbodich ding.“Hwent frouljue, o, dy kinn’ ús stjûre!“Dy hoeve wis de tamboer net.“O, as dy mar ’ris efkes bremme,“Den is hjar wille al manljue’s wet.“Dêrom dy moatte krimmenearje,“Dy komt it rjucht oer manljue ta;“Nin froedsljue ef nin boargemasters,“Dy thús allinne in broek oan ha.“Us frouljue binne ús boargemasters,“En elts dy det syn wiif net freest,“Scil ik in bêst pear skoen foarearje,“Dy just nou sitte oer ’e least.”In dei dêrnei hong oan syn finsterIn gloed pear nije skoen to pronk,Mar tsjok bismard mei traen en ongel,Dat elts al yn de noas op stonk.Dêr hie de baes in brief oan hinge:“Elts dy net bang is for syn wiif,“Jaen ik dit pear ta in forearing.“Dy nimt se mei ta syn geriif.”Net ien út Warkum doarst se nimme,Elts toft det dêr hwet after laei.Dêr kaem in boer oan út Ferwâlde,Dy sei: “Ho! taelt dêr nimmen nei?“Ik frees myn wiif net, doar ik sizze;“Ik hjit oer skis de Wylde Boer:“Scoe ik fordomd for frouljue swichte?“Kom, baes, jaen my de skoen mar oer.”““As dat sa is, scill’ jy se hawwe.””Baes nimt de skoen fen ’t finster del,En treau se him yn ’t wite kyltsje;Mar, o, hwet waerd dy húsman kel!“Baes Jappe, dat is net gnap makke:Bismoarkje jy dêr sa myn klean?Wel, man! hwet scil myn wiif nou sizze?In hûdfol kibjen is myn lean.”“Kom, sei baes Jappe, ik sjen ’t wol, maetsje!Dy skoen bihearre dy ek net.Dou bist’ al bang for wivekibjen.En dat om sa’n lyts dripke fet.”Do wier de onnoaz’le boer biskamme,Koe sûnder skoen nei hûs ta gean.De klean fol smargoed swart en stjonken’,In húsfol kibjen wier syn lean.Dêrom, regint fen stêd en doarpen,Wêz’ for de manljue net to strang;Hwent, och, it âlde Fryske pelsrjuchtDat hâldt hjar al genôch yn twang.
Grou, 19 Febr. 1842.E. H.
Ho mannichien komt oan syn wiif,Dat is net to biskriuwen.Ja, ’t giet sa selsom yn syn wirk,It is hast net to leauwen.De iene fynt hjar op it iisEn de oare yn ’e tsjerke.Op brilloften fynt mannich ien,En meast noch op ’e merke.Mar troch de skoarstien, troch in lûk,Om in gnap skepsel siikje,Dat liket briker yet as bryk,En ’t koe in fabel lykje.Foar tiden wenne op AbegeaIn boer dy hjitte Rinke,Dy oan in boerepleats ef twaEn jild en fé net hinke.Hy wier âldfeint en frijde faek,Mar ’t wier him noait net flotte,’t Roun altiid speak: hy bleau âldfeintHo hy syn brein ek hwotte.Hy hie in gnap jongfaem oan hûs,Ik leau hja hjitte Janke,Dêr Rinke gansk hwet smucht op hie,Mar hy wier faek bitanke.Dat hâldde him altyd to bek;Hy koe wol ’ris pinkeagje,Ef strike hjar ’ris oer it wang,Mar mear doarst hy net weagje.Dy faem wier ek net eang fen him,Hja mocht him hiel wol lije,Mar sels to frijen dat koe net,Dat koe hjar ear net lije.Dat stune by elkoarren om,En elts dy liet neat merke,Mar einling roun dy tiid sa fier,Det it waerd Drylster merke.Dêr teach de faem ek hinne doEn krige in kreup’le frijer,En Rinke bleau allinne yn hûs:Hy kriet, dy earme lijer.En Janke waerd nei hûs ta brocht;Hja songene as alken.De boer forgrieme ’im yn him sels,Laei op de búthûsbalken.De boer, dy oars sa frjeonlik wier,Waerd noartich nou op Janke;Mar hja, hja tsjinne flitich foart;It wier in hansom fanke.Mar ’t swietste wier bihâlden yet;It moast him better knelle,Do de yntrest fen it merkejildTroch Janke waerd bitelle.Hwent skielik kaem ús maet weromOm by de faem to sitten;De boer draeide alles yn ’t rounom,Ja, hy bigoun to switten.Yn ’t koart, hy gong mar gau fen kant,En sei foaral net folle;It sliepen kaem alheel net fen,Sa draeide him de holle.Yn ’t milhús siet it jonge pearSa noflikjes to meiden,En yn it binhûs laei de boer,Jaloersk en lilk fen beiden.Mar Rinkom wier nijsgjirrich dochsHwet eft dy ljuwe diene,En eft se ’t ek oer boaskerijEf oare dingen hiene.Boppe yn ’e bozem wier in lûk,Dat wist er mar allinne.Hy toft: “Dêr wird ik it gewaer;”En kroep ’er stilkes hinne.Foarsichtich die er ’t lûkje opOm hjar dêr to biharkjen,En kroep ’er tige fier yn weiOm ’t suver út to kloarkjen.Dat rekte al; mar it boppe-einWaerd swierder as de skonken,En Rinkom foel fen boppen del,En briek hast hals en bonken.De spekstôk briek ta syn gelok;Dêr kaem er op to lânne,En ’t fjurke, dat ’er stie, wier lyts;Hy koe him net forbrânne.’t Wier roet en yeske hwet men seach,En ’t spek dat laei fen boppen;De feint stau ta de doarren út;De faem him nei to roppen.De feint dy roun sleat yn sleat út,En spile op ’e hakken;Dy miende det de kweade himSa libbend kaem to pakken.Mar Rinke stie al dalik op,Hy wier forbouwerearre,En ’t moeide ’im det syn strunerijHim sa bidroefd mislearre.Hy gong foar doar; dêr stoe de faemTo skriemen en to snikjen.“Kom! sei er, kom mar wer yn hûs,“En wêz’ net fen dyn stikken.“Dou hast oars by dy sels al tocht,“Nou wol de boer ús pleagje;“Mar, famke, siker, ’t is sa net.“’k Woe mar ’ris skoarstienreagje.“Hwent sliep, sa lang as hy dêr siet,“Kaem net wer yn myn eagen:“’t Wier eft de stiennen út de flier“My tsjin de troanje fleagen.”“In moaije skoarstienfegerij,“De nachts om healwei-trijen!“Jy woenen ús biharkje, boer;“Dêr wier it om to krijen.“Jy wiern’ jaloersk, myn goede man!“Ja jy bigjinn’ to switten,“Al komt hjir mar in kreupel skroar“Om by my op to sitten.”Sa spriek do Janke en yet mear:“En woll’ jy yet ’ris frije,“Wol nou, ’t jowt nou just sa gjin pas,“Mar ’k mei ’t oars heel wol lije”.Dat wier de boer nin doave sein,En ’t hie mar ’n bytke dûrre,Do waerd âld Rinkom brêgeman;De flach kaem op ’e skûrre.Dat houlik wier sa mis net wêst,En ’t libbe ’er aerdich hinne;Mar as de frou hwet keapje woe,Den koe ’t ’er wol om rinne.Mar as er net fen ’t jild ôf woe,Koe hja him aerdich pleachje,En sei: “Jy scoene wol by nacht“For ’n stûr de skoarstien reagje.”“Dêr! sei er den, dêr hast’ de pong;“Dou kinste goed onthâlde;“Tsjin frouljue is nin praten tsjin,“Den rekket men forkâlde.”
Grou, 24 Febr. 1844.E. H.
To Holwert wenne ’ris in pear;Dat wierne tsjeppe ljuwe,Hja sieten gnap yn hear en fear,Hja koen’ hjar spiltsje driuwe.De man die hwet genierkerijEn ’t wyfke spoun ’er sa hwet by.Hja hiene in soan dy wier heal deaAl trije, fjouwer wiken.It koalkleed siet him yn de lea;De hûd wier út de liken.Dat mast’re dêr sa jimmer om,En sims den hie er ’t lang net rom.De dokter, ’t wier in aerdich hear,Mar boastich en hwet krûdich,Dy kaem der ek sa faek net mear.De man dy waerd flaumoedich.De rekk’ning (o, sa giet it rju!)Waerd ek to great for sokke ljue.Hy ried sa faek it hûs foarby;Hy niigde en hy bûge;Mar ’t wier mar plommestrikerij,Dy hjir alheel net foege.En kaem er soms ’ris inkel oan,Spriek hy mar efkes mei de soan.Dat wier hjar danich yn de wei;De soan dy krimmenearre.Hja rôpen faek de dokter nei;Mar ’t wier sa faek mislearre,Det einling sei er: “Rop mar net,“Mar gean mei ’t wetter nei de stêd.”Mar dokter kaem yet onforwacht,Ear ’t immen ’t yet koe tinke.’t Is wier, hy kaem al hwet onsacht,En ’k wol dy gong him skinke.En hat de man it op syn kêr,Hy docht it for gjin rider wer.Wylst dêr dat pear oan tafel sietEn ieten greate beane,Bipraetten ho ’t de boer nou giet,Ho ’t flaechs en ’t noat nou steane,Spant dokter-om syn brúntsje oan,En tinkt net mear om Jelte soan.“Dat is in hynzer as in sweal,“Dat dounset foar de karre.“De wearde kin gjin minske heal,”Sa spriek de smid-en-hjarre.Dat steg’re en stiek de kop oerein!It bist wier hast it fel útflein.Mar einling roun de guds dochs foartEn draefde det it gounze,Mar ’t karke krige in skeve hoartDet ’t tsjin de mûrre bounze.De dokter fleach by Jelte en TrynSa fjouwerkant de glêzen yn.Hy skeat dêr op ’e tafel del,Dêr op dat skoane iten.Hja wierne allegearre kel;De soan bigoun to kriten;De dokter sloech yn ’t iten om;Hy gûlde en waerd fen pine krom.En Tryn-moei wier sa fen de set,It minske koe net sprekke;Dy roun al nei it wetterfet,Wylst Jelte dokter fette.Dy sei: “Jy komme ús hûs net hein:“Dêr ha’ wy jo nou dochs yn ’t ein.”“Och, heare! spriek de dokter do,“Myn skouder is forritsen.“Rin dalik nei de smid ta; to!“Dy hat ’er mear ynlitsen.“En bergje den myn spiltsje op.“Myn earme brúntsje, och! myn pop!”Mar ear de dokter spritsen hie,Wier baes al foar de doarren.Dy sei: “Ho divel, nou to rie?“Ho komt dit foar elkoarren?“En ho is ’t mei dat iene fearn?“Dat skouder dooch net, dat is skean.”“To, dalik! rôp do de baes smid,“To, helje fjouwer bûrren!“Fordomd, dat skouder is út ’t lid.“Wy moatte mar oan ’t skoerren;“To, feardich mar de klean út, hear!“In koart bislút! mar it docht sear.”Dêr hongen fjouwer keardels oan,En loeken det se stinden;De dokter, krollend as in swan,Rôp: “Duwels, beulen, vrinden!”Mar einling ta syn great gelokFleach ’t wer yn ’t potsje mei in skok.“Sjê sa! sei baes, nou is ’t yn ’t lyk,“De boel dy is to rjuchte.“Dat hong dêr niis al nuv’re bryk,“Mar is hjir net hwet fochte?“Ik haw in fonk hjir yn de kiel:“’t Wirdt tiid det ik him ’ris forspiel.”Hja helje fluch in koer mei wynBy dokter út de kelder,En skinke dêr mar deftich yn.De sike soap ek helder,En sei: “Ik laei net op dit nêst,“Hie der sok gûd op it koalkleed wêst.”Hja brochten dokter mei elkoarDe earm hwet yn doeken;De frouljue kamen foarde doar,(Hwet rabben se op ’e hoeken!)En brochten him mei goed comfooi,Yn ’t ein by jiffrou op ’e koai.De sjeas dy wier yn stikken slein,En brúntsje hie him rêdden,Wier koegelsfeart nei Waexens fleinOer hikken, dammen, sleatten.Dêr stoe er by in goede boer;It pjalke trille en wier oerstjûr.En dokter kuij’re yn Holwert om:Dêr moast er nou wol bliuwe;Hy wier sa njuet, sa mak, sa from,Roun trou by sike ljuwe,En as er by in siken kaemDen fleach er nea wer troch it raem.
Grou.E. H.
It hynzer fen dokter op it hiem fen ’e slotpleats to Waexens.
IT HYNZER FEN DOKTER OP IT HIEM FEN ’E SLOTPLEATS TO WAEXENS.
DIEN BY IN OFREKKENING FEN DE “LETTEROEFENINGEN” EN DE “BOEKZAAL” YN IN LYTS DOARPKE AFTER LJOUWERT YN IT JIER 1844.
In ûre ef trije after Ljouwert laeit in lyts doarpke, dat, dat...... Nou ja, de namme is my forgetten; ’t kin ek net folle skele. Dêr is ’t de wizansje, as hjerstdei de jounen lang wirde, det in great part fen de boargers út, en fen de boeren om it doarp wei, jouns nei de herberge geane om tiidkoartinge, ef ek wol út bilang. It is fen sels det men dêr allerhânne slach fen ljue gear fynt, sa yn uterlik as yn praet. It barde ’ris, det ik dêr by occaedzje siet, det ik in bytsje oanteikening hâldde fen de praetsjes dy der foelen. It binne dizze oanteikeningen, dy ’t ik foarnimmens wier, om joun der ris oan ’t selskip foar to lêzen. Der is just net folle oan, mar neat sizze is noch minder oan, en dy ’t er gjin nocht oan hat hoecht net to hearren.
De tahearders moatte hjar den ferbylde, det wy in bytsje nei saunen de herberge ynstappe. Dêr sit in great omsittend laech om de hird, hwer op in heal koerfol sponturf yn en op it hirdtsje stiet to barnen, det de lôge healwei de skoarstienmantel slacht. Dit is in bêst ding, seit de kastelein, om de ljue op de stoel fêst to plakken, en de swierrichheit by de klanten to fordriuwen. ’t Is ek klear to sjen oan de troanjes fen it selskip, det se nou fleuriger binne as do ’t se ynkamen. Sy prate en smoke as om kriich, en de wolken tabaksreek hingje oan de souder as in tongerboi yn de hounsdagen oan de loft, en fortsjusterje it ljocht dat yn in âldmoadrige twatútige lampe oan de souder barnt. De kastelein trapet mei in blier gesicht after syn klanten om, en is tige yn ’t skik, wylst er út de holle birekkent ho heech as syn deihier joun wol rinne scil. For dronkene ljue is er bang, en út goederbêst, seit er, (en dat wol ik wol leauwe) docht er altiid hwet ryklik wetter yn de drank; en det de glêzen net to great binne dêr stiet er for yn. Mar it scil tiid wirde det ik de tahearders fortel, hwet ljue der sa hwet sitte.
No. 1, de hoekman, is in jierrich âld boer, ef eigenlik boer wêst; in giele roetrige troanje, in swarte prûk en in great hoed yn de foarm fen in omkeard boarnamer op de holle. Fierders in buffelske broek en kammesoal, swart fesje, grize foetsokken, en swartferve klompen ef toffels mei koarkene soalen oan de foetten. ’t Is in great ljeafhabber fen smoken en krantelêzen, en troch dy wei hat hy al frij greate foarderingen makke yn de steatkinde. Hy wit de bilangen fen al de Europiske mogendheden op in hier út to plúzjen; dit net allinne, mar hy kin ek fen Amerika prate as hie er der hokkelingen yn de weide hawn. Hy wit krekt to fortellen, ho folle Russen det der yn de lêste fjildtocht yn Sjirkassiën de earen ôfsnien binne, en ho folle det ’er yn it forfolch de kop noch kwyt reitsje scille. Spanjen komt noait wer yn rêst, seit er, ef it moast just wêze, det de soan fen Don Carlos mei de jonge keuninginne troude. Van Hall moat foar in krychsrie to rjuchte stean, en Espartero nei Siberiën band wirde. As de hear Thiers net wer yn it ministerie komt, kin ’t noch wol bislaen, det de Hertoch fen Bordeaux wer op de Franske troan komt. ’t Scil fierders net lang mear oanhâlde, det de Ingelsken mei bloedrige koppen út Sina weijage wirde, en Ierland in keuningryk apart wird. Folgens him ha de Belgen ek wiis dien, det ’t hja yn tritich it gat oan âlde Willem-om fagen en syn ministers bilet hawwe om dêr langer de reaksgêrzen op to swyljen. De man hat nou in nacht twa net gerêst sliepe kind, omdet hy yn de gemingde birichten lêzen hie, det de keizer fen Marokko de oarloch forklearre hie oan de greate Mogol, en om ’t hy bang is det dêr troch de hinne-aeijen goekeaper wirde scille. As de nije bilêsting trochgiet bin ik bang, det er de koarts kriget, en det er de húshieren for de earme arbeidersminsken noch heger meitsje scil. Wy scille him mar Plinius neame.
No. 2, dy ’t neist him sit, is in keapman west; ef det er ’t noch is, dêr is men ’t net goed iens oer; dit is wier, freeds en tiisdeis giet er trou nei stêd en komt ornaris plezierich wer om. Hy is sa hwet in droege prater, en ien, dy ’t him net ken, scoe op de earste opslach miene, det er in slach mei de mounleroede hawn hie: sa ienfâldich is syn útsicht as er neat seit. Hy is in great ljeafhabber fen sûpenbrij en sjerp; dêr nimt hy alle moarnen yn ’t nochteren in leppelfol fen yn. Wy scille him dêrom ek mar keapman Sjerp neame.
Hjir oan folget in jong keardel, in houtkrob, dêr ’t net folle fen falt to sizzen, as det hy wol ’ris flokt en krimmenearret as yn ’t pandoeren de nel fêst sit, ef as syn fyftich net doge. Is dit it gefal net, den is er heel wol mei him to rigelen. Wy scille mar beare, dat hy Piter hjit.
No. 4 is in slachter; in lyts mantsje en lyk as alle slachters, in great frjeon fen de kommizen en de kommizen fen him. As hja yn it doarp binne, stekke se ornaris al ’ris by him oan, en rûke den mei ien ’ris hwet âldst is, it setel ef it flêsk, dat oan de hang is. Okkerjiers hawwe hja ’ris by him west; do wier it setel hwat al to âld nei hjar sin. It gefolch der fen wier, det hja it slachtbist meinamen sûnder it earst to weagen, en om ’t hy der gjin skea fen ha moast, joegen hja him in dei mannich de kost for ’t iten yn in great kofjehús yn de stêd. Dêr learde hy do ek, to minste as er ’t net earder wiste, det de lytste miggen yn it web hingjen bliuwe en de greate der troch fleane; det ien dy ’t in nochteren keal slûket, boete bitelje ef sitte moat, en det men for ien, dy ’t by forsin in miljoentsje fen ’t lânsjild yn syn bûse stekt, de hoed ef pet ôfnimt.
In doarpsherberchje by winter.
IN DOARPSHERBERCHJE BY WINTER.
No. 5 is in man, dêr ’t ik oars net fen sizze scil as det er in lange troanje hat, en as er ’ris by tsjuster hjir ef dêr tsjin oan rint, bin ’k ’er boarch for, det hy de greatste smetlape oan de noas kriget. Hy seit troch in tiid net folle, mar harket skerp ta hwet in oar seit. Hy hat al lange jierren praktisearre, hwet er útfine scoe om sûnder arbeidzjen troch de tiid to kommen. Hy hat al forskate affearens by de hân hawn, sa as keapman, kijboer, winkelier, bûksprekker, bêdmeitsje fen strie en toerrebout, healkynsens yn fjirders slaen, en al sa foart. Op heden praktisearret er wer op hwet nijs. As er ’t ek fine mocht, den scille wy sa goed wêze om ’t foart de wrâld to fortellen. Wy scille him nou mar ’ris Noazinga hjitte.
No. 6 is in boer, just net út it selde doarp, mar omdet er in orgeneeltsje is, kinne wy him net sûnder sprekken foarbygean. Hy plachte wol ’ris hwet to handeljen yn kij en skiep. Den wier er in earst master, om de ljue út to lizzen, ho it foardelichst wier, en om meinote bene! ho siz jy? dêrom wo’k sizze, tsjerke en toer midden yn ’t doarp, hjar jild yn syn bûse to stekken.—Mar it scoe to lang dûrje as wy sa by de hele rige lâns gean scoene: ik scil dêrom mar sizze, det de oare allegearre brave ljue út en om it doarp wei binne. Krekt sa komt de dokter yn. De kastelein ropt: “De man in dúmke!” De dokter seit: “n’ Avent”, skikt yn de rigele, en makket de oanmerking, det it kâld is. “Kâld? seit Plinius, “it liket yet neat by ’t jier 95, do hjir de Fransken yn ’t lân kamen. It barde do ’ris, moatt’je witte, det wy forgearring hawn hiene yn ’t Komité fen Herstel.” “Kom, kom, Plinius!seit dokter,’t Komité van Herstel was maar apespel. Jou hale altyd de oude koeijers uet de sloot; praat liever wat er nou in de wereld is te doen.”“Wel nou”, seit Plinius, “fortel ús den hwet nijs út it Handelsblêd. Dillibberearje de Staten noch al oer de nije wet, dy bilêsting op de bisittingen?” “Ja, der stie jouns yn, det ’er nei gedachten wol trochgean scil.” “Trochgean? Nou, as dat wier is, den is ús lân nei de bliksem, dêr ik sa’n wird om siz.” “Ja, mar, sei ’er ien fen it selskip, “hja kinne sûnder jild net húshâlde, en dêrom moatte hja it op de iene ef oare manier sjen to krijen.” “Is den dy sauntichmiljoen, dy ’t wy jiers opbringe, neat to bitsjutten? As hja kloek wierne, den koene hja der wol mei ta. Hja moasten dy hege trakteminten en dy greate pensioenen mar ’ris hwet ôfskaffe.” “Ja, sei de slachter, “en dy duvelske kommizen it lân útjeije.” “Ha, ha, ha!” lake Piter. “Ja, dat moasten se, sei Plinius, en dy kouponknippers dy moasten sy better neisjen. In streek ’er troch lyk as by de Fransken! Dy ’t do in offysje hie, krige om de donder net to folle; det forasseredear ik jimme. Ik wier do by continuasie sels representant. Do waerden de priweleesjes, en de provietiesjes better yn ’t each hâlden.” “Ja, sei de slachter, it bistjûr mestte tige hjar eigen bûse”. “Wol ik jimme hwet sizze?” sei de boer, “it wie’ do krektlyk as nou. Hja koene yen do de hân krekt sa fier út de bûse bliuwe as nou; en bitelle men al hwet minder, de bûter brocht ek neat op do ’t lân forgong. Om ’t de bûter do net út koe, hie myn bûrman in fjirder mannich stean, dy ’t ik fen him kofte in homp ûnder de tweintich goune. Dêromtsjerke en toer midden yn ’t doarp. Hwet men yn ’t iene woun, forlear men yn ’t oar;is ’t net lyk as ik siz? ho, hwet sein’ jy?” “Jy ha wol gelyk, sei Noazinga; dy ’t do hwet woe, moast ek al arbeidzje, en in held dy ’t der mei in leaze streek troch kaem.” Wylt er dit sei, lake er yn him sels. “Ja, mar harkje nou ’ris broer! lit my dit fortelle, sei Plinius; Jy moatte obserwearje, det de constetúsje do better wirdearre waerd as nou; de rjuchten fen ’t folk wierne jildiger: elk hie syn stimme; de lidden fen ’t bistjûr waerden út de earlike middelklasje nomd. Dy seagen de dingen better yn. De bilêsting, dy ’t do bitelle waerd, dêr smieten se sa rom net mei om, dat moatte je my consentearje.” “Ik wit fen obserwearjen, consentearjen, renewearjen, constetúsje en contrebúsje neat ôf, sei de slachter; “mar det se net mei ’t lânsjild omsmieten wit ik wol: hja strieken ’t do, dy ’t ’er efter komme koe, ynfâldich yn hjar eigen bûse. Ik ha to minste in representant kind, dy neijerhân folle krekter op syn spil waerd.” De hoekman gong opstean, en bitelle hwet er fortard hie, en dat kaem omdet it 8 ûre wier, ef omdet er sok praet net lije mocht; dat wit ik net; mar ik miende, det ik him yn ’t foartgean sa hwet fen satisfaksje mompeljen hearde. “Ik mei, forfolge de slachter, fen dy neakene Fransken gjin praet hearre; it wierne mar ongemaklike útfenhûzers, do ’t se hjir wierne. Ik haw ’ris ien yn kertier hawn, dy noaske it flêsk net, dat ik him foarsette, mar ik wist wol rie for him; ik liet him ien foar ien de hoeken fen de keamer sjen. Dêr waerd er sa folle better fen, det er slûchstirtsjende oan de tafel gong, en friet fen ’t stoarn keal det him de strôte knapte.” “Ha, ha, ha! dat is moai, foel Piter út; dat is moai! Mar woen’se noch ’ris efkes werom komme om hjir de kommizen, conterleurs, doarwaerders en ontfangers, troch ien strûp nei de oare wrâld to stjûren, dat mei ’k wol lije. Den krije wy de hânnen hwet rommer.” Tsjin dizze redenearring wier neat yn to bringen, en sa dwaende krigen de steatsaken rêst, en ’t wier krekt eft elk útpraet wier, dot ’t der in jong snidersfeintsje ynkaem, dy ’t in glês mâlk-en-wetter easke, en mei in sigaerke yn de mûle heel eptich en presys sitten gong to smoken. Dit wier in âld skipper, dy ’t nei ’t foartgean fen Plinius it anker yn de hoeke fallen litten hie, sa ’t like, mar matich nei it sin. Do ’t er him earst in skoft oansjoen hie, frege er him, eft er yn de tarring wier. “Heare, né! sei er; ho nou?” “Wol, dat tocht ik, om detste mâlk-en-wetter drinkste. Mar nou bigryp ik it al: dou hearste, tink ik, oan itmatigheidsgenootschap, dat forline jier to Terherne oprjuchte is. Ha ’k gelyk ef net?” “Volkomen!sei it feintsje; sont ik de krachtige tael fen de Folksbode lêzen ha, ha ’k de drank stean litten as in ding, dat greate forwoasting yn de maetskippij oanrjucht, en de foartgong fen de forljochting en biskavinge, dêr ’t ik in great foarstander fen bin, heislik yn de wei stiet”.—“Dat sniders ornaris gek binne, is eltsien bikend, mar det sa ’n streupert as dou mâlk-en-wetter drinkt, en fen forljochting en biskavinge praet, dat rint dochs hwet fier. Hark ’ris, heite! Do ’t ik sa âld wier as dou, waerd ik jouns mei hwet opwaerme ierdappels op bêd jage.”—“En den hwet sûpenmoalyn efter nei”, sei keapman Sjerp. “Ja! en ta bislút in sobber yn de mûle”, sei de slachter. In âld man, dy ’t oan dizz’ tiid ta net folle sein hie, bigoun nou wakker út to fallen. “Hwer scil dat bidarje, as dat sa foartgiet? sei er; “moast ik yet sa ’n tiid bilibje? Smoarge bern fen in jier ef tsjien prate al oer forljochtinge en biskavinge, en sy binn’ yet lang nin tweintich, den skriuwe se al forhanlingen taNut van het Algemeen, en stjûre de earme ljue, dy ’t graech hwet ha wolle, mei in tige formoanninge nei hûs, om dêr hjar hongrige bern brea for to keapjen, ef hjar neakene lea mei to bidekken. O jou! o jou! do ’t ik jong wier gong it heel oars: wy wierne deis flitich op ús wirk, en praetten noait oersteatsaken.Forljochting,biskavingenmatigheidsgenootschappenwisten wy net hwet dingen as ’t wiernen. As ús heit in arbeider hie, dy ’t jouns healwiet út it lân kaem, dy krige in slok, en nin minske tochte det it him kwea dwaen scoe. Hjerstmis krige er wol ’ris hwet smoar ef hwet ôffal mei, en as ’t de tiid wier, det de kij keallen, nou en den ’ris in tsjettelfol bjist ef in side kealleflêsk. En det se dat nou net krije, hwer komt dat oars fen dinne as fen dy bliksemske kommizen?” “En det in arbeider gjin slok kriget, sei de skipper, hwer komt dat oars fen dinne, as fen dy skytrigematigheidsgenootschappen, optocht fen ljue, dy ’t it bigrutte, det in earm stumper him ’ris for in eagenblik formakke. It scoe al in moaije forteaning wêze, as ik myn feint, dy ’t de hiele dei yn de line hinge hat, jouns by ’t oan-boart-kommen, yn pleats fen in slok, in putsfol kâld wetter foarsette, en den sei: Dou haste de hiele dei tige litsen, dou moaste nou ek mar tige drinke”. “Ik tink, sei in timmerfeint út it selskip, dy ’t him forbyldde, det de jenever yn syn liif krekt sa goed dûrje koe as yn de kastelein syn fet; ik tink, det je wol om in oar feint sjen mochten, en den woe ’k wol, det je dy snider mar woanen, dy ’t mei syn mâlk-en-wetter drinken en syn gek foarbyld it hiele doarp gek makket”. “’t Wirdt al swietwei minder, sei in boer út it formidden; do ’t ik jong wier pielden wy wol ’ris mei lêzen, en as wy den jierliks ôfrekkening hienen den kaem ’er nei thédrinken in slok op ’e tafel, den koe elts jenever ef brandewyn drinke, sa lang as er sêd wier, sûnder der in duit mear om to biteljen; den krigen yet ’ris ljue in stik yn de lears, dy ’t oars net om de drank joegen, en waerd ’er wol ’ris ien mislik (fen ’t smoken, tink ik), dy ’t oars noait yn de herberge kaem. Mar nou kofje drinke, det men alle amerijen pisje moat; in klontsje yn it kopke en yn ’t pântsje; hja fjuchte hast hwa ’t it greatste hawwe scil, en de kastelein moat hieltyd nei ûnderen om it lege potsje wer fol to meitsjen.” “Ja, sei keapman Sjerp, it scil net lang dûrje, den komt ’er in great komfol brij op de tafel, mei in sleef fol sjerp ’er yn en den in kokynje efter nei.” “En as de ljue den thús komme”, sei de slachter, “mei hwet poatstrou mei lollemanstip op bêd”.
Nou gong de doar. De fjildwachter warskouwe, det it tsjien ûre wier, en ’t selskip briek op. Dy ’t hwet woun hie floite in deuntsje; dy ’t forlern hie krimmenearre braef, en ta bislút waerd de hiele boel troch de kastelein útlake.
Yn ’t doarpke efter Ljouwert 1846.E. H.
Sint Piters dei,Den grienet de wei,Den bakt mem strou;Den keallet de kou,Den leit de hin,Den hat de húsman it nei syn sin.
Sa songen de berntsjes foar twahûndert jier ek al yn it âlde Grou, lyk as hja yette dwane. Hwer binne den bern hjir to finen, dy it hert net optilt? Ja, de âlden plachten der ek mear mei op to hawwen as nou yette. Sa siet ’ris yn âlde tiid foar minskehugenis in jonge widdou by hjar trije lytse berntsjes to spinnen, wylst de berntsjes apels bretten. It wier in lust ho de lôge fen dat fjúrke de wankjes fen dy ljeave sloven opkleurde; ho hja snapten, en hjar bliid makkene mei de swiete koeke en it moaije boartersgûd, det sinte-Piter hjar bringe scoe. En hja songen! En hja hoallefoallen! Mar hjar memke net. Net, det hja net oer de sint-Piters dei mochte; né! it plezierich neitinken fen hjar froede bernejierren, do alles thús yet folop wier, en ho noflik hja yn hjar famkesjierren wol sint-Pitere hie, wier hjar net forgetten. Hja scoe yette wol wille hawwe, sa âld wier hja net, mar hjar forlittene, faek earme widdousteat, hie hjar de moed ontnomd, al wier de lust ’er yette al. As de berntsjes yn de skoarstien oan sinte-Piter rôpene:
“Sinte Piter, goed heilige man,Trek uw beste tabbaerd an,En reist er met naer Spanje.Sinte Piter, goed heilige man,Reist er met naer ’t ander land,Op een zo moi wit Peertje,Al van ons Lievenheertje.
“Scil ik in moai skipke hawwe mei wite seiltsjes, ef in hobbelhynzer?” den suchtte Saepke (sa hjitte dy jonge widdou) en in trien roun oer hjar wangen, omdet hja sa graech de winsken fen de ljeaflingen fen hjar hert foldwaen woe, mar net koe; omdet hja it fen hjar needdrift net misse koe.
Dêrmei kaem hjar omke by hjar ynstappen, en dêrmei heldere hjar troanje op. Dy gong mei syn damasten baitsje oan en syn Ingelsk mûtske op yn de hirdsherne, en reakele de stealen hwet op, en wylst er dat die, smiet er in hânfol pipernuten oer ’e flier, dêr de berntsjes om grabbelen oan ’t krijen ta. En wylst de bern dêr oer de flier omkrûpten en om de pipernuten kreauden, sei er tsjin Saepke: “Hâld dyn skerteldoek ’ris op”; en smiet hjar in goed hânfol âlde skeljen yn de skirte. Hja naem de âlde man syn toarre kâlde rjuchterhân yn hjar beide lytse hantsjes, en dy hândruk, en de frjeonlike opslach fen twa greate blauwe eagen, dêr in trien yn flimmere, wier al it bitankje, dat hja úterje koe. Nou roun hja dalik nei in âlde hoekspine en dêr helle hja in flesse mei in romer út. “Hjir, omke, sei hja mei in ingelachtich lûd; hjir is in sint-Piters-slok for jo. Ik scil der jo sûker bydwaen. Dy haw ik lang biwarre. It is koeke fen jins eigen daei. It binne swarte beijen út jins bleek, en brandewyn, dy jy sels út Frankryk helle habbe. Dy joegen jy my yette ta myn brillofte......” En do koe hja net mear prate: do kaem it hege moed by hjar op. Dêr siet nou al de âlde man yn syn bladeren. De twa lytste berntsjes sieten elts op in knibbel, en de greatste siet him twiske de skonken, en den song er:
“In, din, din!Fen in aei komt in hin,Fen in hin komt in aei,En fen tsjiis komt waei,Fen waei komt tsjiis,En in sot is net wiis,En in wiis net sot,En fen koarn komt groatEn in swiet sûpke bierTa allemans plezier;En Jouke-bier is swiet,En út is ’t liet.”
En den wer:
“Hoet, hoet, hynkeTo Ljouwert om in pynke,Nei Snits om in witebreaDêr ride hja al ús hynkes dea,Op ien nei, op twa nei,Op ús lytse kjeddeman nei,Dy bringt ús swiete koeke mei.”
En den fen it wyfke, dy in houten skeisen foun, o! dat wier in teltsje, dêr hja noait sêd fen waerden. En den brocht Saepke omke wer ’ris ta mei in frjeonlik: “Haboes, omke!” “Grammesoes, sei omke den; lytse tsjoenster!” “Ho sa tsjoenster, omke?” “Wol, sei de âlde hear, as jimme ús goed oansjenne mei sokke eagen astou haste—o! ik scil mar swije; mar ik nim it ús oer-oer-bet-oer-oarreheit Adam net kwalik, det er him troch in wiif forliede liet; hwent dy hie yette sa folle net yn de spreuken Salomons lêzen as wy.” Dy âlde omke waerd Douwe Brander yn de wânlinge neamd, omdet er yn 1672 in brander bistjûrd hie ûnder de Ruter tsjin de Ingelsken en de Fransken; in âld sérob, dy neijerhân kofskipper wirden wier, en nou om syn hege jierren oan wâl bleau, en syn skip oan syn stjûrman oerdragen hie. Dy stjûrman, Haije Rinderts, wier nou ’ris by him út-fen-hûs, en dy hie foar jierren, do Saepke yette faem wier, ris om hjar frijd, mar dat wier mistribele, en do troude hja op hjar achttsjinde jier mei in knap boargerman, dy in lytse keappenskip dreau, sa det dy ljue in aerdich bistean hiene. Mar hja moast hjar man forlieze, do hja der acht jier mei troud west hie, en nou moast hja hjar biholpje mei spinnen en flaekshikkeljen. Mar omke dy wenne tichte by hjar, en dy liet hjar noait forlegen; mar hy koe sa folle net as er woe; hwent syn âld wiif wier de ponghâlder, en dat wier soms ek al goed. Hwent de sé kaem yette wol ’ris by him boppe, al wier er al sauntich jier âld, en den wier it in âlderwetske oarlochsbonke, dy der wol ’ris los hinne flokte en syn sûpke naem; mar hy hâldde altyd ús Ljeavenhear foar eagen. Dêrom scoe er snjeon-to-jouns nei saun ûre neat mear nimme, omdet de snein den yngong by him. Sa wierne dy ljue yn dy tiid, rûch en rou, mar from fen gemoed. Syn âlde wier doaf, mar dy koe altyd rûke eft er in romerfol hawn hie; en den sei hja: “Dou haste ek wer drank hawn, Douwe”. “Ja, âlde! sei er den, mar sa lûd net det hja it hearre koe, “ik woe wol detste hwet minder rûke koeste en hwet better hearre, den hiene wy beide mear wille yn de wrâld”. Dizze joun, do er thús kaem, spriek hja nearne fen; hwent it wier sint-Piter, en den hiene de âlde Grouster ljue mear frij as rjucht hinne, alteast hja namen it.
Do de âlde man foart wier, roun de widdou der hastich út om ien en oare by de bakkers op to keapjen, en do hja just dêr mei thús wier, en de koer mei dy swietekou yn it foarhûs litten hie, kaem ’er gedrús oan ’e doar. De berntsjes sieten yette om ’e hird om de pipernuten fen omke op te kôgjen en do sprong immen ta de gong yn mei in keatting oan de foet, en dy frege eft der ek goede berntsjes oan hûs wierne? “Ja, sei Saepke, kom mar yn, sinte-Piter!” En dêr kaem er oan; it wier stjûrman Haije, mar hy wier net to kennen. In rûge mûtse hie er op en in sek op ’e rêch: en de troanje sa bifommele mei in siden doek, det ’er neat bleat wier as de eagen. De berntsjes kroepen neiby yn eltsoarren; mar do hja seagen, det er omke âlde skansloper oan hie, dy oan alle iggen en seamen mei koeke, Hamborger kreakelingen, en mei boartersgoed en apels binaeid wier, weage de âldste it gau om ’er in stik fen to taken; en dêrop plôken hja him alles fen de klean, ta de knopen ta; dat wierne moaije trynweeskes. Do frege er oan de mem, eft hja goed wierne? “Ja”, sei Saepke. “Oars hie ik se yn de sek stitsen”, sei sint-Piter, en do stoep er yn de gong; mar earst smiet er yette hânfollen pipernuten oer ’e flier. Yn de gong biet Haije Saepke yn ’t ear: “Ik kom joun let yet ’ris to sint-Piterjen, as moaije Kei by dy sit.” “Bileaven net om de doarren strúnje, sei Saepke; den krij ik omke oan de hals, hwent dy is tinsliepich”. “Nou, kom den dalik by omke, sei er; ik hab in skipke for dyn âldste jonge makke: dat kinste den meinimme; ik scil dy myn plannen sizze.” Saepke hie namentlik in frijer, dat in jierrich feint wier, dy op in boerepleats to Easterwjirrum wenne; ien dy it goed dwaen koe. Hja neamden him folle fen Moaije Kei, omdet er hwet pronksk fen skik wier. Douwe Brander, hjar omke, wier wakker foar it houwelik, omdet er tochte, det hja den berge wier, lyk as men seit; en de widdou mocht him ek wol lije, mar der wier in naedtsje oan de man los, en dat bidoar for hjar de hiele man. Hja siet dêr twiske twa gedachten; naem hja him, dy angel scoe hjar altyd prykje, freesde hja; en naem hja him net, den bleau hja earm en forlitten, en tocht hja den by hjar sels: “om dy for ivich to forkeapjen oan in man dêrste in tsjinnichheit yn haste, dêr haw ik yet to goede hânnen for oan it liif.” Sa wierne hjar nacht- en deisgedachten, mar it kaem noait yn hjar gedachten op, det stjûrman Haije nou wer ’ris eagen op hjar smite scoe, nou ’t hja trije stelten op ’e kast hie, namentlik hjar berntsjes. Mar lyk as de measte frouljue bisteane, wier hja ek al, det hja mear fen in séman as in lânman hâldde; en nou er sels yn omke syn plak komd wier en sels in skip ûnder de foetten hie, nou wier hja dêr dochs net frjemd fen. Hwent Kei, ho moai er ek like, in bidaerd feint, dy op in gnap boerepleats siet, wier foar jierren in stik mei bard, dat hja him noait forjaen koe, sei hja, al woe hy hjar mei goud bihingje en yn side en brat klaeije. Dêr hie yn syn âlders hûs ’ris in gnap faem tsjinne, dy in berntsje oerwoun, en dêr waerd Kei mei bitichte; mar dy liet er onbarmhertich it hûs útsette en dy er ôfswarde do hja him foar rjucht dage. En do de jonge greater waerd, do like er him fen top ta tean, ta de neilen fen de fingers en teanen ta. En de faem lei it, do it yette yn de pakken wier, wylst hy op in lânforhieringe siet foar him op ’e tafel, det ’er wol fyftich minsken by wierne; mar hy waerd ’er oars ef oars fen; hy bleau sa hird as in spiker, en de faem koe der mei oanpiele. Hy mochte sa moai wêze as er woe, it mochte hjar yette sa moai talykje om boerinne to wirden, dêr hja yn greatbrocht wier, dy falske eed, dy ontaerdheit, koe hja net forkropje. Tûzen losse setten en mâlle flinken fen in luftige séman wierne yn hjar eagen kwalen, dy betterje koene, en dêr joech hja de jonkheit skild fen, mar sa ’n hou genêsde wol, sei hja by hjar sels, mar de groede bliuwt ’er dochs ivich.
Lyk as bisteld wier, roun hja yette efkes nei omke Douwe, en frege eft hja dy jouns wol mei Kei yn de fjûrherne fen omke sitte mochte? Dat wier sa ’n poeskokentsje, dat dêr op ’e Grouswâl stie; en ja, omke joech dalik de kaei oer, en moeike naem de sinte-Piter-koerkes for de berntsjes frjeonlik oan. En stjûrman Haije kaem fen de souder ôf mei in lytse koffe mei mêsten en seilen en touwen, dêr er twa winters oer fike, nifele en praktesearre hie; mar omdet it in til wier, en det er it ding graech net skeind oer hawwe woe, sa droech er it sels en gong mei de widdou nei hûs ta. En ûnderweis do frege er hjar mar rjucht út, eft hja Kei wol slite woe? Mar hy hoefde it net to freegjen, hy wiste it wol, en hja sei neat as: “Ja, Haije. Wier ik ’er mar ôf; mar den wier ’t ’er mei omke to rêdden, en dêr moat ik folle om litte.” “Ja, mar alles net, sei Haije. Scoestou, jong en fleurich astou biste, dy oan in âld pluch forhingje? En dou wiste it ommers wol, âlde ljeafde roastet net. To nacht, as de klok toalf ûre slein hat, scil it spil oangean, mar den moaste nearne bang for wirde, dat sizze ik dy. Dou moaste mar net to tichte by it fjûr sitte, mear haw ik dy net to sizzen. It scil sint-Piterje sa as it noait yet yn Grou bard is, en Kei rekket sa moai net út de fjûrherne as er der ynkomd is. As ’t mâl komt, gean dou mar yn in hoekjen stean. Hy is bygelovich, dat wit ik; hy reisget nachts net maklik allinne, sa sit him dy falske eed yn ’e mage. As er in swart kat op ’e wei sjucht, den mient ’er al, det er in lytsfeint fen de kweade foar hat. “Dêr, nonke!” sei er, knypte hjar yn de hân, en treau ’er in gouden rider yn. “Alde ljeafde roastet net, sei er, tink dêrom, Saepk!” en dat lêste wird sei er mei dy selde toan as foar fyftsjin jier. It skipke waerd stil troch it lûk op ’e souder set, en do gong Saepke wer by hjar berntsjes om de hird sitten.
De twa jongste waerden al slieperich en bigounen to knikkeboljen, en den kitele de âldste hjar mei in strieke yn ’e noasters, en den bigounen hja to tsjieren en waerden jounich en tizich. “Berntsjes, gean op bêd. Strak let de berneklok, en den komt it wiif mei de de blauwe mouwe”, sei hja. “It wiif mei de blauwe mouwe, mem! Hwa is dat, mem?” seine de berntsjes nijsgjirrich. “Kenn’ jimme dat telke net?” sei Saepke, hark den ’ris.”
Hark! Hwet teistert om de glêzen?Hark! Hwet wimelt om de doar?’t Is in selsom tsjuster wêzen.Bliuw hjir wei, dou swarte moar!Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen,’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen?’t Skymrich wiif komt út de marren,Ut de swarte wetters op;Ulen fleane mei eltsoarrenTroch de loft op hjar gerop.Berntsjes, is ’t wol to bitrouwen’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen?As de sinne yn ’t wetter dûketStiicht hja út de marren wei.As de stoarm it wetter bûketIs ’t for hjar in simmerdei,En hja bromt troch mêst en touwen,’t Skym’rich wiif mei blauwe mouwen.Stikels rint hja dwers oer hinneEn oer de doerren fen de poel;En jaget wei de ljeave sinne;En tsjuster wirdt de loft en koel.Berntsjes, is ’t wol to bitrouwenIt wiif mei de blauwe mouwen!En kin hja lytse berntsjes fine,Dy net nei bêd ta wolle gean,Dy altyt skrieme, en tsjiere en grine,Dy triuwt hja yn hjar blauwe klean.O Berntsjes! ’t is om to bisauwen.Dat wiif mei de blauwe mouwen!
Sa waerd de nacht do ôfbylde as in wiif mei blauwe mouwen: in sjamme om de berntsjes mak to krijen en nei bêd to jeijen. Hja seagen ek nuver op, en de lytste krûpte de mem oan, en de oaren klaeiden hjar dalik út. Do hja op bêd laeinen sluten hja de eagen, en mei in wink wier de sliep hjar master, lyk as berntsjes binne. Nou hie Saepke tiid om hjar sint-Piterkoerkes to follen, en dêrby it iene en oare to tinken en to sizzen.
De âldste jonge sette hja it skipke, dat de stjûrman ré makke hie, midden op ’e tafel del, en treau it fol koeke en swiet gûd, en sei: “Dou haste altyd farren yn ’e holle. Boike, boike! it farren hâldt hwet yn. Nou, dêr is dyn earste skip. Far nou, mar wêz’ foarsichtich. As de jonges lyts binne boartsje hja op it wetter yn de sleatten; as hja great wirde den boartsje hja mei de séën en oceanen, mei stoarmen en orkanen, en laitsje faek mei Gods oardelen. O, wêz’ wizer, boi! Dou biste de earste, dy ik sa ljeaf hawn ha as in mem in bern hawwe kin. Far, en far sa lang astou kinste. De sé moat ek bitsjinne wirde; mar forjit dyn mem net.”
De twade soan hie hja in lyts hynzerke for koft, omdet dy altyt fen hynzers en kij praette. Dêr boun hja in lyts rymke oan; it wier sa:
Dêr laeit in hynke, dyn forlangen,It boerkjen spilet yn dyn sin;Dat is dyn sykjen, praten, drangen;Dêr sjongste en dêr dreamste fen.It húg’t my, det ik by ús oarreMei kij en skiep to fjilde teach;O, mocht it my yet ek gebarre,Det ik dy ek oan ’t boerkjen seach!O, siikje net oan frjemde strânnen’t Gelok, det foar dyn foetten laeit.It skieden fen dy ljeafste pânnen,Bitink it, boike, hwet it seit.In stil bidriuw mei froede sinnen,O bern! ik sprek in treftich wird,Dat jowt in himelryk fen binnenBy eigen folk en eigen hird.
En do roun hja mei de lampe nei it bêd ta. “Ja, sjuch, sei hja, dêr laeit er mei syn roune troanje. It is krekt in boerebistek”. Hja scoe him in triuwer jaen, mar hja lei de fingers op ’e lippen, en bitocht hjar wer, om him net wekker to meitsjen.
Einlinge kaem de beurt oan hjar hertlapke, de lytste, dat in famke wier. Dy joech hja mank oar gûd in widske mei in poppe der yn, en in poppespinwieltsje. En hwet hja dêrby tochte en sei, dat kin in mem mar biskriuwe, mar ik haw ’er nin wirden for. Hwent nin
Nin, nin pinnen biskriuweNin memme ljeafdefjûr net.
Hja biljachte it berntsje ’ris yn de krêbbe en sei neat as: “Myn okkebyld!”
Do dat alles bistjûrd wier kaem hjar frijer Kei oan de doar en dy laette hja nei de fjûrherne ef poeskoken ta, dy efter omke op de Grouswâl stoe, en dêr hja de kaei fen hie, omdet hja dêr feiliger for de struners wierne. Hja hie it biloofd, mar it gong net fen herten. Kei hie in kanne mei bier meinomd, en dy scoe dêr waerm makke wirde. Hja die de doar op, stiek it ljocht op, en sette in fjûr oan yn dy fjûrherne. Hjir koe nin minske hjar sjen; hwent der wier mar ien finster yn, en dat seach op de Grou út. Do de klok toalf ûre slein hie, en it fjûrke moai barnde, sette stjûrman Haije in ljedde by de gevel op, en stiek in skipsropper ta de skoarstien yn; dêr rôp er mei in hol lûd troch: “Valsche eeden schreeuwen tegen den hemel!” En do spatten hja beiden al fen it fjûr ôf; en do scoe Kei nei de doar ta, mar dêr siet in stôk op. Do smiet de stjûrman in great hânfol boskrûd troch de skoarstien op it fjûr, dat in lôge joech oer de hele fjûrherne; en do kaem ’er in swarte kat troch rôljen; en do waerd Kei sa eang, (hwent dy seach er for de kweade oan,) det er it finster opskau en dêr ta útsprong; en do miende er, det er op in stalt to lânne kaem, mar it wier de fiskbodde fen Douwe Brander, dy dêr yn de Grou foar de wâl laei; dy kentere, en dêr laei Kei mei syn moaije klean yn it wetter. De stjûrman wier al lang by de ljedde del en hie de stôk fen de doar nomd; en Saepke wier nei hûs fluchte, en do roun er hastich nei de wâl, dêr Kei yn it wetter omsloech as de houn yn de rogge. Dy stiek er dalik de ljedde ta, en dêr krûpte er by op nei de wâl ta; en hy oeffe det er hast nin wird sprekke koe. “Wisten jy net sei stjûrman Haije bidaerd wei, det it Grouster wetter om sint-Piter yette net lij is?” “Wel ja, man, sei Kei, mar ik siet dêr yn dy fjûrherne yn dat poeskokentsje by de widdou, mar yn dat hok regearret de divel, leau ik. Dêr kom ik noait wer yn.” “Né, sei de stjûrman, de divel net, mar dêr spoeket in âld fiskael yn, dy him dêr foar jierren sels yn ophinge hat; in great snaek, in oerkommeling, dy sa folle falske eden sward hie as ’er dagen yn it jier binne.” “Ik wit ek net,” sei Haije, ho Saepke jo yn dat hok loatse koe; hwent it dooch der net. It hat nei de dea fen dy âlde fiskael wol tritich jier ticht sitten, det er nin minske yn to kommen doarste.” “Ja, mar dy klitse hat my it dien; hwent ik haw wol mirken, det it bledtsje omkeard wier; hwent hja wier sa wêrzich en ôfkearich fen my, det hja net ienris mei my oanlizze woe. Ik miende oars det it al klonken wirk wier, en ik hie de knottedoek en it troujild al meinomd; mar mis wier it.” “Ja, man, sei Haije, ik bin in séfarjer. Ik kom oeral, en lear folle frouljue kennen en wy sizze altyt:
Wintersche nachten,Vrouwen-gedachten,En de gunst van groote heeren,Kunnen ligt verkeeren.”
“’t Is wier hwet jy sizze, sei Kei. “Mar moatt’ jy jo net ’ris fordroegje, frjeon?” “Né, sei er, set my mei in boatsje oer de Grou; den rin ik oer Friens nei hûs ta, en den sjen ik Grou noait wer; sa is ’t my yn dat nêst al forgien.” Haije sette him oer ’e Grou. “En nou moatte jy mar hird rinne, sei er; den wirdt it bloed gau wer waerm; mar rin mar net al to hird, de kweade scil jo net efternei sitte. Jy habbe ommers nin falske eed dien.” Kei sei neat, mar it roun him kâlder troch de lea as it Grouswetter fen de sint-Pitersnacht dien hie, en hy roun foart.
Nou gong de stjûrman yn de fjûrherne, helle it waerm bier der út, en gong ’er mei nei de widdou, en hie in plezierige sint-Pitersnacht, en it bislút wier de boask fen dit pear. It slimste wier nou bihâlden mei omke Douwe; hwent dy wier net bêst to sprekken, det hja dy fûgel sa fleane litten hie. “Ik ken de stjûrman, sei er, hy hâldt him nou goed, en it is in séman op en út, mar in hynzer, dat ienris op ’e rin west is, kin it wer ’ris dwaen.” “Dat is wier omke, sei Saepke, mar dy jong net útraesd is, dy bigjint faek yette fratsen as de grize hierren komme, en den stiet it noch lilker. En dêrby, ik moat ’er mei oanpiele, en ien tsjin it sin wol ik dochs net hawwe, al wier er yn goud bislein.” “Ja, ja, ik hear it wol, sei omke, dou biste ek al ien lyk as de measte frouljue binne: der sitte manskoppen op. En nou folle gelok den mar!” “Né, mar, hou! sa net foart, omke!” Hja skonk yet ’ris fen de swarte beijen, en forhelle him ’ris hwet hja fen Kei heard hie, en do wier de âlde hear bliid, det er ôfsâlten wier; en hy lake eris oer dy nuvere reis fen de fiskbodde yn de âlde kâlde Grou. “Mar, sei er, ik haw do ik jong wier ’ris mei in Molkwarrumer fearn; dy hie in sankje, dat ken ik yette wol, as ik my goed bitink. Sa, tink ik, scil it Haije yette ek gean.” “Ho wier dat, omke?” sei Saepke, en brocht him ’ris ta. “Ik scil it mar oplêze, sei de âlde hear; it sjongen is my forleard.”
Der wenne in feintsje to Molkwar,Sa stûf, sa stoer fen wêzen,En ’t wylde rûge sémansaerdStoe yn syn each to lêzen.Hy swalke alle séën rounNei fiere frjemde lânnen.Soms seach er de iisbear yn de bek,En den de Etna brânnen.Mar hwer er kaem ef hwer er foer,Nin faem koe him bikoare;Al wier ’t in fluch Fransintsje ek,Hy bleau lyk as to-foare.Mar ’t wier ’ris op in wintertiid,Do moast er thús wol bliuwe.Nou pjukte er mei in slydtsje omAs de Molkwarmer ljuwe.Hy pjukte hirder as elkien,En stau hast oer it iis.Nou fleach er tsjin in slydtsje oan,Sa hird, it wier in griis.Dat slydtsje siet in famke yn,Dy rôlle ’im op ’e skirte.Hja sei: “Wel, maet! Hwet pjukste hird!Dat jowt in koeke, grutte.”Hy sei: “Wel, faem, dat wier net tsjoed.Ik scil him joun wol bringe.’k Hab by dyn broer yn Nerva west.Den haw ik goede tynge.”Hy sei; “Goe’n joun, myn goede faem!Hjir kom ik mei de koeke.”“Kom, biste dêr? ’t is goed, sei Fock,Gong sitten yn de hoeke.”Us mem en fear dy binne foart;Den kinste ’t hûs mei hâlde.En stook den mar ’ris helder op;Oars wirdste yet forkâlde.”Dat blier-ljeaf each, dy frjeonlikheit,Dy koe er net fordrage,En det er tsjin dat slydtsje oanskau,Joech him de nederlage.Hy foer nou yette wol op sé,Mar altyt lytse reiskes.Hy waerd ek himmel, tsjep en twang,En pronksk as de Janmeiskes.Do sein’ de feinten fen Molkwar,Dy him sa trinten seagen:“Rienk hat in divel sjoen op sé;Dy spoeket op ’e weagen.”“Né, né! sei Rienk, “nin divel, né,Seach ik oait op ’e weagen,Mar ’n yngel seach ik op it lân,Dy leit my leaze leagen.Dy lûkt myn sinnen fen de sé,Nou moat ik thús wol bliuwe.Al lizze er tûzen skippen klear,Ik lit se farre en driuwe.”