OAN EOLUS.

OAN EOLUS.

OAN EOLUSOER IT NEEDWAER FEN DE 29ste NOVIMBER 1836.—IN LETTER FEN J. H. HALBERTSMA.Talia flammato secum dea corde volutansNimborum in patriam, loca feta furentibus austris,Æoliam venit. Hic vasto rex Æolus antroLuctantis ventos, tempestatesque sonorasImperio premit, ac vinclis & carcere frenat.Illi indignantes magno cum murmure montisCircum claustra fremunt: celsa sedet Æolus arce,Sceptra tenens, mollitque animos, & temperat iras.Ni faciat, maria ac terras coelumque profundum.Quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,Hoc metuens, molemque, & montis insuper altosImposuit, regemque dedit, qui foedere certoEt premere, & laxas sciret dare jussus habenas.Friezen!Ik tink noch om jimme; ik hoopje, det jimme my net forjitte. Ik kin noch tinke yn de tael, dy ik op memme skirte leard hab, en ik skriuw ’er allinne yn om jimme in nochlik eagenblikje to jaen. Jimme bigripe wol, Eölus, de baes fen de wyn, forstiet nin wird Frysk; ho scoe de man Frysk kenne? Hy hat syn went ommers op de Lipariske eilânnen yn de Middellânske sé binoarden Siciliën. Hjir njunken oer stiet in lyts stealke fen de tael, dy Eölus parlesjantert; dêr hab ik him ek yn skreaun, mar omdet jimme der nin wird fen fetsje scoene, hab ik it fordútske yn it Frysk.Ik hab it oan Eölus onbidich sein, det biken ik; in bulte scille ’er de noas fen oplûke; mar dat kin ik net helpe. Eltse fûgel tsjottert, nei det syn bek is. Bûten dat, al koe ik oars, ik woe net oars. De ûnderfining jowt hjar lexoms rju let, en den noch mei triennen; my tinkt, it is al sa noflik de wierheit, dy for skea warret, laeitsjende foarôf to sizzen en to hearren, as skriemende wiis to wirden nei de skea.De brief stiet hjir krekt sa as ik him oan Eölus skreaun hab. Jimme sjugge, de datum is forkeard; Novimber hat mar tritich dagen, en it moat wêze de 1ste Decimber. Tsjin nijjier komt my dat mear oer; den wol ik de moanne altyd langer hawwe as er is, en 61 dagen scoene my yn Novimber noch wolkommer wêze as 31. Ik kin hjir nin oare reden for fine as in geheime skrik tsjin de tiid, det de rekkeningen komme, en binamme, tsjin dy âlde kij, dy op hjar hoarnen it merk hawwe, volgens overgelegde rekening van 1834.Dat moat oars.Op de earste Krysttiid-moarn hat Eölus op de weromreis my syn antwird efkes foar formoanjetiid troch de glêzen smiten. As jimme dat hawwe wolle, scil ik it ek printsje litte. Farre wol, hirde Friezen!Dimter dizze 31ste fen Novembris 1836.Mynhear Eölus!Dat skoert ’er den fen ’t jier heil om seil mei jo troch! Is dat waeijen, man? Paulus liger sei ’ris tsjin my, det saun divels troch de hirde wyn nin strie hâlde koene, en det him it fel fen de fingerseinen ôf oan ’e earmtakke ta opstrûpt wier; mar earjister skilde ’t net folle. Oeral hwer men komt, ha jy de pannen fen ’e tekken reage, en dêr is jisternacht dy swiere rein opfallen, det myn bêste frjeonen hast mei wiif en bern it iepen hûs útdreaun binne. Efter Ingelân binne jy, leau ik, opkomd; om toalf ûre hinne wierne jy alteas to Londen; om ienen en twaën by ús kening op de audientie yn de Haech; om fjouweren en fiven to Dimter en yn Fryslân, en de jouns to Grins: hwer jy do stauwen ef flein binne, dat wit de deale. Mar mei al dat wyldejeijen hawwe wy mar in bulte skea. Binne jy ek skeef west Eölus? Man, hwet hawwe jy omdjoeid! Hwet in fjild biskaeid! Wit’ je wol ienders hwer ’t jy al west hawwe? Hwet fiten det je útrjochte hawwe? Kom, lit ik jo dêr ’ris in ljeaf lyts priuwke fen skriuwe. Myn pannen, al kleurje se net by de oare, lizze wer op it tek; myn finsters binne wer ticht en myn forwaeide pylken en bôgen haw ik wer by eltsoar skrabe. Toe, Bearn-poep! taepje earst ’ris yn! Ik moat de hersens goed skerpje; hwent oan mynhear Eölus brieven to skriuwen dêr heart mear ta as oan syn keukenfaem.Foarearst moat ik jo sizze, Eölus, det je ’t yn de jamkste fâlde biljeave to slaen, det ’k oan dit letterke in âlde Fries mei trije klinkert-stiennen boun ha. It is net omdet ik ’t mei de wein fen Bouricius stjûr, en nin each oan de hearen fen it postkantoar jaen doar. Hwer jy wenje, dêr rit nin post ef postwein: der fljucht alles op de wolken. Mar ik bigryp, det it om jo hinne allegearre wyn is, en den koe it sa’n letterke wol ’ris gean as de trijekante hoed fen myn collega, dy’t jy him earjister fen ’e holle bliesd hawwe, en dy’t noch net wer to lânne is. Wolle jy him, as ’t jo biljeaft, werbringe, Eölus? Der kin wrammels nin nijen op stean. Yn dit ryk jowe se ús foltsen tsjinwirch sa hwet helte minder as in foech skoalmaster, om helte mear as in skoalmaster to fortarren. De ljue miene it hjir to lânne oars goed: hja binne ek godstsjinstiger-nôch as ’t net al to folle kostet; mar hja miene mar dat geestelike minsken fen jou produkten bistean kinne, en, myn ljeave Eölus, leau my, hja moatte krekt sa wol lekken om it lichem, en kouweflêsk mei ierdappels yn it lichem hawwe as oare minsken. Myn bûrman seit, det it steekje nei de planeet Pallas opflein is; mar ik hoopje nei Mercurius, en om’t it dêr dochs opskept laeit, sa moasten je it hoedtsje mar strikende fol mei onbisnoeide gounen werombringe. Den kin de man syn seis jonges, dy’t allegearre ta eare fen de gemeinte mei de knibbels troch de broek rinne, in nij pak keapje.—Mar, kom oan, nin omhalen mear. Ik moat jo sprekke oer de stoarm fen earjister.Ik fortraepje hjir alle neimiddeijen it iten; dat is sa myn wisansje, egentlik mear út wenst as út wysheit. Altiten miende ’k det dit for in minske, dy folle sit, soun wier, omdet de profesters to Frentsjer it alear ek dienen. Nei it iten trapen dy altiten it bolwirk in slach twa om. In âlden biis fen in dokter, dy dat jierren efterien sjoen hie, sei op it lêst: “Dat scil nou wysheit hjitte. As de kij de bealch fol hawwe, geane se lizzen en wearkoaije; den bikomt hjar it gêrs goed; en dit folk rint as se de grouwe panse fol wyn en iten hawwe. De kij binne yn Fryslân wizer as de profesters.” Mar hwet scil ’k jo sizze, mynhear Eöol? Dat giet sa yn it selde sok foart, en al binne de minsken faek sa wiis net as de kij, hja rinne eltsoar alteas nei as de kij.Nou den, nei it iten dwaen ik meast in kuijerke. Dat wier de brêge fen de rivier de Isel oer, en daelk yn ’eWorp. DeWorpis hjir in bosk mei slingerpaden oan de oare wâl fen de rivier, om yn to kuijerjen, howol de Dimter ljue der heel komselden gebrûk fen meitsje, omdet de measten, as myn frjeon van Eck sei, de wetterfreze hawwe: hwent lyk as ’k jo siz, Eölus, hja moatte earst oer de lange brêge, dy op skippen yn it rivierwetter driuwt, om ’er yn to kommen.—Om de wierheit to sizzen, baes, kamen jy rju loebesaftich oan. It waeide gnap, dat is wier; der wier gong yn ’t swerk, dat, is ek wier, mar yn de greate gatten wier de loft suver blau, en det jy in orkaen yn ’e mûtse hienen, dêr hie ’k krekt sa folle bitinsen op as op de ûre fen myn dea.—Ik bin in Fries fen âlder ta foarâlder en dy ’t fen sokke aeijen set binne, kinne it net lang op ien steed hirde. As ’t lang stil west hie mienden ús âlden, det hjar de hûd sear die. Foel der hwette to fjuchten ef to silen, det hjar de weagen oer de kop rôllene, dat wier oalje yn ’e libbenslampe. Foar twa jier mette my noch in âlde Fries, in forneamd man fen wol tachtich jier; ik mocht sa tsjin him sizze: Jy binne sa hwet om ’e streek fen fyftich berne: as ik sa ’ris yn ’e holle omgean lit hwet der sont al yn ’e wrâld bard is, den ha jy wol bêst twahûndert jier bilibbe, sa is ’t er yn jou libben trochskoerd. Jy hawwe in onrêstige, ongelokkige tiid troffen. “Né, heite, sei de man, “ik bin krekt yn myn tiid berne. De wrâld wirdt my sa deadsk, det ik ’er wol útrinne scoe, as der by tiden net ’ris hwet ûnderste boppe smiten wirdt. De doarren moatte altomets ’ris forheakke wirde.” Wel, Eölus, ik seach dy man mei syn tsjerkhôfsblommen op ’e holle oan, eft ik foar de kop slein waerd, en lykwol moat ik sizze det er fen dy aert in hierke by my oerbleaun is. Do jy dat hele swerk as in keppel skiep mei feart troch de loft dreauwene, do gong myn hert iepen. En dy wolken dat wierne jo fen dy wite lapen sa great as heal Fryslân, dy oer, tsjin, neist eltsoar mei kûgelsgewelt foartskauwen. It wier krekt as in hirddraverij hwa earst yn it nêst fen ’t Noardeast to lânne komme scoe. En dy wolken tynden as kouwepansen eltse amerij mear út, waerden al greater en greater, en rounen al hirder en hirder.Mar lyk as ik jo sei, Eölus, ik hie der alleheel nin erch yn, det jy út sa’n ougryslik gat blieze scoenen. Der wier in trop fen dy spjuchtige populieren yn deWorp, dy bûgden en niigden, krekt eft se by jo op de audientie stienen. Mar, jonge, hja sprieken sokke nuvere wirden! Wylst jou azem troch de toppen gong, trillen, droanden, gounzen en gûlden dy tûzenen fen twigen, det it wol like eft de groun ûnder myn foetten spjalte scoe. Mar ik tochte, dat is mear gegier as wol; lit ik mar hwet fierder gean, den scil dat wol bidarje. Dat die ik ek, en gong yn ’e lijte fen ’e tûzen-en-ien hôven, dy de Dimter ljue hjir deun oan ’eWorplizzen hawwe, om middeis in kopke thé to drinken, en in boskje wirtels ef in kropke salaed yn in fisknetsje thús to bringen. Mar do ik in stap mannich fierder wier, hearde ik in rêst pannen rotteljen, dy’t jy fen in simmerhúske keilden. Lykwol, ik tochte yn my sels, dat is ek mar in poatterich spil; in lyts sigentsje, den moast dy arke falle.Ik roun yn ’e lijte fen de stekken fen dy hôven, dêrtroch fielde ik egentlik net hwet oanrin jy namen, Eölus. Ik seach wol, det as jy oan de wynkant fen dy stekken stuitten en den opfleagen, det de blêdden, dy’t jy meinamen, toershichten oer my hinne saeiden; mar dat binne mar blêdden, tochte ik. Ik seach dêr fen dinne yn ’eWorpdel; dêr wier nin libbend skepsel yn, as in lang splinterich man, dy mei de hân oan ’e hoed, en lynjende op ’e wyn, krekt eft er foar in laden tsjalk yn ’e beage roun, dêr omswabbe. Men hat sokke printen wol, dêr in bern, dy faer en moer forlern hat, pûr allinne yn de wyldernis omswalket; dêr hie ’t in bulte fen. Nuver strampele dy man ’er hinne; den laei er mei syn smel liif perdoes op jo, en den saeiden jy him wit ho fier út de paden wei yn it grien. De man hie in lange jas oan, dy’t him op ’e hakken slingere, en ik wier yn tûzen neden, det je him opnimme scoenen en smite him yn de sparrebeammen fen Noarwein del. Fleanen is er oars wol wend; hwent it is (mei jou permissie!) indichter; alle jierren komme ’er versen fen him yn itmuzen-almanak, en howol ik noch noait ninbundel gedichtenfenEölussjoen hab, sa byldzje ik my dochs yn, det er omtrint yn jins trant falle moat; hwent hy siket syn foarsje mear yn wyn, as yn gedachten. Yn de wanlinge neame se de man hjir Mynhear Weachhals, omdet nin kristen minske bigripe kin, ho ’t er it weagje doar om mei sa’n pear skonken op strjitte to kommen, ik lit stean, om ’er him op to trouwjen, as jy op in baen binne. Gelokkich stienen der beammen yn deWorp, en wier er opflein, den hie er noch wol mei syn lange jas yn de iene ef oare toeke hingjen bleaun. Jy moatte witte, Eölus, det ik de man hjir graech hâlde wol; it is in onskeadelik beestke: hy docht nin minske kwea, en wy hawwe in droevigen wille mei him.It is mûlk, Eölus, det jy it de iene dei ef de oare yn ’e holle krije om hjir noch tsjien ’ris sa erch to spoekjen, as jy earjister dien hawwe, en it ierdryk oan to feijen fen minsken, as jy ’t nou dien hawwe fen blêdden: mar den hoopje ik dochs, yn Godsnamme, det jy ûnderskie meitsje scille, en reagje de goede net mei de tsjoede wei. Immen, dy mei de wanne yn ’e hânnen stiet, wyndert ommers sa hird net det noat en tsjef beide weifljucht. It tsjef fljucht wei, en it noat bliuwt lizzen. Sa moatte jy ek, Eölus. Pûst wei, hwa ’t jy wolle; mar lit ús de kloeke, de forljochte, foaral de brave en woldedige ljue hâlde. Jonge, Eölus, dy’t ’er binne, hoeve je ús net to forginnen. It wirde njunkenlytsen rariteiten, dat sizz’ ik jo, Eölus! en is ’er noch hoop op bihâld, it moat fen dat lyts heapke komme. Jokje jo de fingers, wel nou, mik den op de onbarmhertige riken, dy de lytsen mei hjar greatskens fortraepje, en mei hjar ynhelligens as bloedsûgers útklorkje; op de rike bankerottiers, dy eptige en kloeke minsken út hjar sûrwoun boeltsje set hawwe; op de húspleagen, dy’t goed fen wiif en bern forslampampje: op de lêbige frouljue, op de falske njirren, dy fen in braef man in sûper meitsje, mar foaral op de pesten fen Europa, de Jacobinen oan de iene, en de flaeijers fen keningen oan de oare kant. Blies ’er yn, as jy wolle, en lit se allegearre as it tsjef fen it ierdryk stouwe. Wy hawwe der foarrie fen! Mar bilieven op it romme iepene fjild, Eölus; hwent dogge jy ’t yn ’eWorpef in oar bosk, den bliuwt de iene ef de oare noch wol yn de tûken hingjen. Ut earmoede moatte wy se der den noch wol útskodzje, en brekke se in earm ef in skonk, den hawwe wy by ’t eintsjebislút noch mear kosten as it hele soadtsje wirdich is. Dos, wolle jy se hawwe, blies se wei, det wy se yn ivichheit net wer sjugge. Mar doch se nin sear; hwent it is ús nearne oars om to dwaen as om der ôf to wêzen.Hjir to lânne binne ek folle, Eölus, dy ’t moeit, det jy jister net in rêst proponinten meinomd ha; mar dêr bin ’k yn ienen tsjin. Hwet nou oart is kin neijerhân foer wirde, en ljue dy de bêste tiid fen hjar libben en bulten jild bistege hawwe om de minsken de goede wei to wizen, hawwe mear as immen rjucht op in goed plak ûnder de minsken. Mar den noch hwette, Eölus! As de studinten yn it systema fen de profester oan it capittelde providentiakomme, den wirde se sa eang, det it echte skaei fen frouljue útstoarn wêze scil, as hja domenij wirde, det se eagenblikkelik bigjinne to meiden, en dêr fen dinne komt it, det alle proponinten forlove feinten binne. Forbyldzje jo ’ris, Eölus, det jy al de proponinten, dy’t der nou to folle binne, (sa’n pear hûndert om-ende-by), mei in fikse twjirre fen dizze planeet namen; hwet troanjes, tinke jy, scoene der komme fen dy twahûndert jiffers, dy’t hjar oansteanden dêr troch de loft stouwen seagen, sûnder hoop om dadelik wer rêdden to wirden? Omdet ’er dochs in tiid komt, det de proponinten krekt sa krap wirde, as se nou rom binne, sa hat in frjeon fen my al tocht om se in sliepdrankje yn to jaen for fyftich jier, en sadwaende in hûndert twa oerskriuwe (endosseren) to litten op de neikomlingskip. Mar, myn goede man, dêr kin neat fen komme; it bigjint de jiffers nou al to fortretten, nou ’t se in jier twa trije nei in birop wachtsje moatte; ho scoe ’t den komme as hja in heale ieu gobberje moasten? Der wier nin rie ta. Bûten dat, den wierne se stôkâld, en hwet scoe sa’n jongkeardel oan in rimpelich âld wiif hawwe? Hy scoe miene det er by syn oarremem op bêd laei. Né, dêr kin neat fen komme, ef de jiffers moatte de sliepdrank mei ynnimme; hwent den bliuwe se mei jong, en as se yn 1890 ef dêromtrint mei eltsoar wer wekker wirde, den binne se beide sa frisk as in nút. Mar dat giet jo egentlik net oan, Eölus; jy hawwe allinne mei de wyn to dwaen, as in middel om tsjerke en steat fen it oertallige to suverjen, en den siz ik, det jy de proponinten der net útpikke kinne sûnder hjar great ongelyk to dwaen. As der in partij fen ’t ierdryk moatte, den is de beurt oan de domenijs, dy al jierren wille fen in birop hawn hawwe, earder as oan de proponinten, dy noch om ’e stûke rinne. Elts syn bar is net to folle. Dos, Eölus, wolle jy oanfeije en mei ien lyk en rjucht dwaen, himmelje den de âld domenijs op, en der komme fen sels vakante pleatsen for de proponinten. Jy witte, ik siz dat net út eigenbilang, mar ik wol graech sike herten genêze.Niis spriek ik ek ien, dy’t jy in hele wask mei himden en lekkens weitôge hiene; dy sei tsjin my: “Wy hawwe sa siker nin linnen oerhâlden om ús to forskjinjen. Ik woe ljeaver det Eölus alle gekken weiwaeid hie, en det se nei de moanne, de planeet fen alle gekken, flein wierne.” Mar dat moat ik jo ek ôfriede, Eölus. Myn ljeave man, dat scoe gelyk stean mei in ontfolking fen de ierde. Alle gekken wei! Ho folle scoenen ’er den oerbliuwe? Litte wy ljeaver de rie jaen, om eltsoars gekheit yn de jamkste fâlde to slaen, en al dat sotte fen in oar troch ’e fingers to sjen, dat er ús sels in amerij letter oerslaen moat. Binne der gûd dy’t ivich pompier bigrieme om ús mei hjar boeken lêstich to wêzen; tongert in oar yen altyt dingen fen tsjerke en steat om ’e earen, dy men taeste en fiele kinne, dat sein wirde om in goede ribbe út it budget to skoerren, wy binne jou bjizzem net nedich, Eölus! In collekte by minskefrjeonen, en in briefke by de bakker en slachter om hjar frij brea en bôlen, en flêsk to jaen, scil de slinger, dy pinne en tonge by hjar yn biweging bringt, dadelik yn rêst bringe. Wit je, Eölus, ik siz dit mar, det jy jo net fen gekken tsjin gekken forriede litte scille.Mar, ja, der binne oars útminters, greate gekken, greatste gekken, dêr nin genêzen oan is, en dy, omdet se ryk en machtich binne, hjar mâllens as in jachte oan hûndert oaren oansette. My binne se net yn ’e wei; fier dêr fen dinne, omdet men nimmen lichter for ’t soaltsje hâlde kin as in greatsk minske, hawwe ik en myn stalken er in onfoegen nocht mei. It liket wol det de minsken neat minder fele wolle as greatskens; dy sa heech by him sels opsjucht, sjucht leech del, miene se, op oaren, en dat is onhjirmlik for hjar eigenljeafde. Omdet se jo den ek sa oeribel tsjin de greatske gekken opfierd hawwe, en it wol liket, det ’er hwet fen wêze moat, nou, yn de goedichheit den, ik kin se net hâlde; blies se nei de moanne, Eölus, mar pas op det se sêft del komme. Ondogens scoe it wêze, det je immen om syn lyts forstân kwea dienen.—As jy dat reiske mei de forgulde gekken dwane, den komme jy fen sels ek op de moanne; dêr wennet ien fen ús kinde, dy moatte jy foaral goên dei sizze fen Hidde jonges. Ik mien de Noarger rún, dy tsjinwirch minister fen finansjes op ’e moanne is. Freegje him den mei ien ’ris, eft er ek rie wit om ús bisnoeid en útriden jild for in bytsje om to smeltsjen. Dêr binne wy hjir danich mei forlegen, en de wiiste ljue fen ’t lân binne hjar rie ta ’n ein. Bigryp ’ris, mynhear Eölus, det de bisitters, dy yn ús ryk brieven op frjemde riken hawwe, alle jierren troch ús to licht jild in skea hawwe fen trije millioen gounen yn de yntressen, en dat stekke de frjemde potentaten yn ’e bûse.Mar, de deuker, ja, Eölus, dat scoe ik hast forgetten hawwe. As de ljue op ’e ierde ’er de lucht fen krije, det jy de iene dei ef de oare wer ’ris oan it feijen geane, den scil ’t requesten by jo reine; elts scil syn bêst by jo dwaen, om him syn partij, dy him yn ’e wei stiet, fen it ierdryk ôf to bliezen, en dêr scil ien request ûnder wêze, as jy dêr nei harkje, den binne wy allegearre wei. Yn alle lânnen wennet in rudich soadtsje, dy by in omkearing neat to forliezen en alles to winnen hawwe; dy graech alle regearringen nei de moanne seagen om sels op it kjessen to kommen, en in tirannij yn to fieren tsjienris grilliger en wreder, as ’er ea ûnder in despoat wêze kin. Dat skoarremoarje is fen de divel útbret; wachtsje jo dêr for, Eölus. As men hjar heart, den is ’t krekt eft de regearring de sinne en de moanne skine lit, en hja scoene in kening wol rekkenskip freegje, hwerom det er de appelbeammen fen de rûpen opfrette lit. Alles, it sprekt fen sels, om ús gelokkich to meitsjen, mar yn died en wierheit om ús sa fier to bringen, det wy alle regearringen weijeije en hjar skepter yn de pleats nimme. Nou, Eölus, jy binne yn in skrander nêst útbret, en dêrom jy scille wol wizer wêze. Mar dat siz ik jo, det ik noch ljeaver ûnder de Turk as ûnder hjar stean, en as je der ta bislute om mei in stoarmtwjirre de regearringen út Europa wei to skoerren, den bid ik jo minlik om my en myn folk mei ien op to nimmen, en sette ús del mids yn Constantinopel.Ik wit net, Eölus; mar fen al dat waeijen fen earjister is my de holle noch rûzich en sûzich. Eltse amerij bin ik de tried kwyt. Hwer wier ik ek? O ja, yn ’e lijte fen de stekken fen de Dimter hôven. Nou, ik knikte mynhear Weachhals al ’ris ta, mar de man koe net sykje, en hy gniisde tsjin jins azem oan as in bolle. Ik gong in stapke mannich fierder, ta ’t ik oan it útein fen de hôven en deWorpwier, by it greate hûs fen de societeit, dat op de hoek stiet. Dêr hie ’k in frij gesicht, Eölus; ik stie dêr yn ’e lijte, en koe op myn gemak al jou wylde sprongen ôfloere. It wier oars bjuster onfoarsichtich fen my; hwent jy hiene my it hele tek op ’e hersens bruije kind, as je my net genedich west hiene. Mar ik hie der noch it rjuchte erch net yn. Efkes hie ’k dêr stien, do der in hynzer mei in poepekarke oankaem; it beest, dat oars in tichte guds wier, slingere as in skeef man oer ’e wei. Men seit sa wol fen swakke minsken, det men se wol omblieze kin; mar jy dogge ’t sterke hynzers. Sa hwet ter siden fen ’t karke, oan ’e wynkant, roun in wyfke, dat ik net seach, mar dat yn ienen opsetten kaem, en mei in dwarske skamper it hynzer foarby fleach, hals oer kop yn ’e dyksgreppel del, peaske en pinkster bleat. “Hea’ moeije! sei ik yn my sels, moat dat sa mâl?” It minske stie wer op, seach my oan en lake ’ris, sa det hja noch al oer jins hantrekken like foldien to wêzen. Eölus! Eölus! Hwet binne jy in âlde punthoun. Jonge, man, al sjugge wy ’t net, wy krantsje dêrom wol. Ef miene jy, det wy net witte hwet det jy earjister to Brussel útrjuchte hawwe? Dêr ha jy ommers midden op ’e merkepleats in grienwiif mei in twjirre fen ûnderen opnomd, fjouwerkant opnomd, siz ik jo, en wol tsjien foet boppe de groun smiten. Dêr hat dat earm minske in amerij mei útsprate rokken op jo omdreaun, en sa hawwe jy se ek wer sakje litten, krekt as immen dy op in reinskaed (paraplui, parachute) út in luchtbol delkomt. It liket ommers nearne nei, myn ljeave man! En dat op ljochtskjinne dei yn sa’n earbare stêd as Brussel is!Egentlik hie ’k noch nin erch det it sok akelich needwaer wier, mar yn de fierte bimirk ik hwet, dêr my de eagen mear fen iepen gongen. Flak foar my hie ik de rivier, dy sa hwet trije ef fjouwerhûndert trêdden fen my ôf dwers foar my lâns roun; oan de rjuchter kant hie ’k deWorp, en oan de lofter in frij gesicht yn ’t fjild, binamme op de gatten, dy oan de siden fen de rivier rinne, en hjirhankenneamd, fol wetter wierne. Jy waeiden dwers oer de rivier, Eölus, en hienen mei dy hege wallen alleheel nin oanrin om hol wetter to meitsjen; lykwol kleauwen de weagen boppe op de turfskûten, dy oan de oare kant oan legerwâl laeinen, en dat slach foar slach; ja, op it lêst fleagen se oer skûten, ryddyk en alles hinne; en ljepten sa yn ’e stêdsgreft wer del. It wier krekt Eölus, eft jy de turfboeren in wite prûk opsette woene, sa sieten se mar jimmer wei yn ’e rûge koppen fen ’e weagen. Nou, ik moat sizze, dat wier nin onsin. Hwent hjir hâlde folle ûnder dat heapske rju fen oefenjen, preekjen en psalmsjongen. Dat helpt noch al om brakke turf for farske to sliten, en ’t is noch altiten goed om in akkoart mei ús ljeavenhear to meitsjen, det Hy in hingjende kop en in psalm fen Dathenus yn pleats fen in earlik hert oannimme wol.Lofts fen my ôf yn it romme fjild yn dy poellen en petten wiste ik alleheel en al net ho ’k it mei jo hie. Der wier nin weach, dat hwet sei, mar it reinde ’er mei feart. Ik tochte: “reint it allinne boppe it wetter, en oars net? Dat is nuver.” Nei in bytsje digerjen bigriep ik jo, Eölus. Dat wier wiskjen. Jy namen it wetter út de petten op as stourein, smieten it wol hûndert fiem yn ’e hichte, en dat waeide den as riik mei kûgelsfeart foar de wyn ôf: de rein, dy oars fen boppen komt, kaem nou fen ûnderen. Alle amerijen makkene jy blauwe gatten yn de loft, krekt sa suver en klear as men ’t yn ’t foarjier by frisk waer en in goede koelte wol hat. By riten foel sa flapsk hwet wetter by my del, krekt eft it mei in pôt út de loft getten waerd, en dat wier dêr den ek wer mei dien. Nijsgjirrige dingen! Mar ik leau, Eölus, det jy de rein nin tiid dienen om mei drippen del to kommen. Sokke domenijs hat men op ierde ek, dy preekje lyk as jy reine. Dy smite yen de wierheit mei gjalpen op ’e hûd. It dringt, tinkt my, better troch as it giet lyk as in stourein. Ja, Eölus, fen swarte roeken spritsen, ik haw nin fûgels yn it fjild sjoen, as allinne roeken. Dit foltsen woe ’t ’ris tsjin jo bisiikje. Nou en den fleach eris ien nei boppen; as se toerren heech wierne, wjukkelen en wrakselen se, al hwet se koenen, dwers tsjin de wyn yn, en ik moat sizze det se wol tsjienris mansker wierne as ik tochte.Ik hie jo nou al yn ’e lampe, Eölus. Ik koe omtrint wol riede, as jy jo net gau bikearden, hwer dat hinne moast. Ik gong efter myn biskûl, de societeit, wei, en foun myn frjeon Weachhals noch yn ’eWorp, dêr er nei it stouwen fen it wetter stoe to sjen; hy woe ’er in biskriuwing op rym fen jaen yn itmuzen-almanak. Hy gûlde al tsjin my, ik tsjin him, mar wy koenen nin wird fen eltsoar forstean; hearren en sjen forgong yen fen it waeijen, dat jy diene. De dichterlike skraits stoe dêr op syn swevelprikken to weevjen, it griisde my ta de teannen út. Op it lêst tochte ik: Nou moast er ’ris mei in twjirre by my weifleane! en dat barnde my sa yn, det ik him hastich yn ’e hânnen kniep, en útboarstte yn ’e wirden:vaarwel in eeuwigheid!Do ik op ’e rin, en de Worp yn. Ien treast hie ’k oerhâlden, Eölus, det jy sa’n great man alleheel net meinimme koenen. Syn byltenis bliuwt oer; dy komt 1838 yn itmuzen-almanak.Yn deWorpseach ik noch in tsjep staeltsje, ho jy yn alle silen mak binne. My tochte, wy koenen jo hjir wol for stêds-oanfeijer hawwe, sa baeseftich fagen jy deWorpleech. De ôffal fen de hjerst laei noch ûnder de beammen, en dêr wierne jy oan it pûstjen yn dy millioenen fen blêdden. Hja draeiden op hjar rânnen sa kreas as trijegounen de groun lâns, en stauwen eltsoar straelrjucht en mei kûgelsfeart efternei, krekt eft se oan it krij-oan-boartsjen wierne; en dat hat dûrre oan it lêste leaf ta. Hwent de oare moarns ha ’k ’er om tocht: de flier wier skjin. As jy nocht oan feijen hawwe, Eölus, hjir is mear to bjizzemjen, binamme yn de finansjekeamer; mar ik moat jo sizze, it is der piktsjuster; men kin der nin hân foar eagen sjen, en hja wolle net hawwe, det je in lampe opstekke.Ik kaem swietsjes by de skipbrêge, en om ’t ik noch lijte fen de beammen hie, fielde ik egentlyk noch net rjucht, hwet jy yn ’e bouten hiene. Mar op ’e brêge waerd ’k it oars wiis. Ik roun foar de wyn del, en wrychtich, do ik mids op ’e brêge wier, namen je my fjouwerkant fen ’e groun. Ik seach nou for it earst fen myn libben, hwet ik altiten for praetsjes hâlden hie, fen it weiwaeijen fen minsken en rydtúgen, det it neat as de suvere wierheit wier. As dat sa moat, tocht ik, den scil ik in maet, dy fêster stiet, yn ’e earmen nimme; en ik sloech myn rjuchterhân om de lening, en sa pandere ik de brêge oer. Ik hie dêr in amerij stien, dêr kaem myn frjeon Weachhals yn ’e fierte ek al oan stoatskaven. Do jy him ûnder de slach krigen, Eölus, bigoun er mei in bocht yn ’e rêch efteroer tsjin to skoarjen hwet er út de skinen sette koe: it wier krekt eft er mei skoppen yn ’t gat foartjage waerd. In bytsje fierder moast er oan ’t teantsjen, soms sûnder groun to roeren, en dat al hirder en hirder, ta er eindelik as in hirdrider by it ein fen de baen op ús ynfleach. It folk spatte út eltsoar, en rôp:Goddeumie, seet menheer Woaghals ens?Dat is ien fen de moaiste setten, dy’t ’k fen jo sjoen hab, Eölus. “Sjê sa, myn frjeon, sei ik tsjin him, nou kinne jy yn wierheit sizze, det jy sa faek liigd hawwe. “Wat is dat?”frege er forheftich. “Wel, jimme dichters rjimme altiten fen de zephyrs; dy binne sa luftich fen gong, sizze jimme, det se al teantsjende oer de topkes fen de gêrzen en blommen hinne trippelje. Nou binne jy sels in zephyr wirden.” Laitsjende stiek er syn lange meagere hân út in keale roksmouwe, en wylst er my twa fingers tastiek, sei er:“Van versen gesproken, ik heb eene ode op Zijne Majesteit gemaakt; dezen avond koom ik over dezelve uw oordeel vragen.” Mei ien roun er wei, en ik seach him nei yn my sels tinsende: “Dat is trije ûren tiid wei mei in flesse wyn! En den moat ik myn consjinsje noch biswierje mei dy de hals fol to ligen.” It kaem krekt sa út, mar mei ’t ûnderskie, det it my trije flessen wyn yn pleats fen ien koste; dy soannen fen de muzen sûpe as mûzen. Lêzende seach er by eltse gjalp op, en knypeage my ta, krekt eft er sizze woe: Fielste it wol, feint? en den moast ik ommers wolbravoroppe. De twade rigel wier al in ljeagen:Myn ziel, die voor uw glorie gloeit; hy miende,die voor uw gunsten gloeit.—Mar, Eölus, dat opnimmen, sjê dêr, dat laeit my heech. Dat hat my noch nimmen dien. Wierne jy in Fries west, dat wier dêr oan ta; mar yen fen sa’n smelle Gryk fen de soallen nimme to litten.... it bikomt my sa nij as fleanen.Ik bleau in amerij op it ein fen ’e brêge stean en seach út nei de kant fen Zutphen ta; dêr kin men de rivier net sjen; hwent as er Dimter oan dy kant omtrint foarby is, kriemt er om, en sa rekket er yen út it each. Nou, dat út seach ik in soarte fen in wite stoudamp ef reinige miste, huzen hichte fen ’e groun ôf, en dy bôge as in slange troch it fjild om, sa fier as in minske úteagje koe. “Hwet is dat?” sei ik tsjin de brêgeman. “Dat is de rivier, sei er; dy wisket sa fen de stoarm.” Krekt, Eölus; de keardel hie gelyk. Jy namen de rivier dêr yn ’e lingte. It wier krekt eft it wetter sea. As it in flamjende broutsjettel west hie, it mochte bikend stean.Nou seach ik klear en bleat hwet ’er to dwaen wier, en ik mei in blits nei hûs ta om ’ris to sjen, eft myn wiif en berntsjes ek ongemak hiene. Sa as ik troch de poarte kaem, hie ik foar my it greate tsjerkhôf mei de greate tsjerke fen de Hillige Leafwyn (Lebuinus), en dêr stie it beestespil fen van Aken flak alderneist. (Ho komme de dingen sa nuver by eltsoar?) Dêr songen jy in raren psalm oer tsjerke en toer, Eölus! Ik learde do earst de krêft fen Gysbert-oms wirden as er fen de stoarm sjongt, det dyGûlt en boppe tonger beart. It drille dêr, it skodde en gounze alles yn syn Gothiske mûrwirken mei in oandrang fen loft, dy ontsettend wier. It sûgjen troch de kloksgatten balte lûd oer alles hinne. De spinael fen de toer stie mei syn taeije izeren stangen en bânnen to swypkjen as in wyljentûke, en gierde it út. Wylst ik ’er nei seach en elts eagenblik tochte, dêr komt alles del, hearde ik in knetterjend kreakjen, dat troch jins stampen en daverjen hinne briek. Hwet wier dat? Lâns it hele tek fen de Marije-tsjerke, dy alderneist de greate fen de H. Leafwyn stiet, hiene se in latten raem lein, det jy de kloeren net efter de pannen krije koenen. Dêrom bigryp ik, det jy it latwirk earst del smieten; do folgen de pannen fen sels. Wel, man, jy waeiden se as in hânfol lotterijbriefkes troch de loft, en elts moast mar om in hinnekommen siikje, dy net ien op ’e hersens hawwe woe. Eölus! Eölus! Ik leau, sa wier as ik hjir for in sûndich minske stean, det jy ek al in tik fen dy naesjes wei hawwe, dy net mear oarlogje wolle as for hjar eigen rekkening. Hwerom moasten de pannen fen de Marije-tsjerke it ontjilde, en de laeijen fen de H. Leafwyn-tsjerke, dy er deun oan stiet, sparre wirde? Jonge, wy binne net forrotte, Eölus! As jy dat miene, binne jy de planke mis. Dy Marije-tsjerke hawwe se yn inarsenaelforoare, dêr allerlei ark yn birgen wirdt, om minskebloed to forjitten as bargebloed. Dêr hiene jy de lucht fen, baes, en do moasten de pannen it ontjilde, omdet jy it moardners-ark fen binnen net bynei komme koenen. Ik doar wedzje, det as se sawol fen in arsenael in tsjerke (in hûs, fen ljeafde en frede!) makke hiene, det jy nin panne oanroere scoenen. Mar hark ’ris, Eölus; jou miening is goed, mar jy bigripe it net goed. Kanonnen binne by slot fen rekkening de biwizen dêr de keningen mei riddenearje, en sa lang as der ien is, dy se brûkt, moatte al de oaren se ek hawwe.Sa as dat latwirk delkaem, wierne jy mei ien ek boppe op it spil fen van Aken, en dêr wipten je yn in rep it tek fen op, det de hele santepetyk mei planken en kleden yn ’e loft fleach. Dat briek en rottele dêr oer ’e stiennen hinne, det yen hearren en sjen forgong. Undertwisken fleagen jy altiid mei it selde gedaver oer tsjerke en toer hinne en om dit orkest fierder fol to krijen bigounen de lieuwen, de tigers en bearen mei to brullen, det de groun ûnder yens foetten dreunde. Alle dagen stie van Aken mei in greate manteljas onbiwegelik foar it spil, en den seach er sa strak en wreed eft er yen opfrette woe; mar do er nou de holle útstiek en fen syn hele tinte neat oars as in mannich sydplanken stean seach, ik kin jo sizze, do kaem ’er in bytsje biweging yn syn troanje. Mar hy hie de kop net forlern, Eölus. It earste wier klets! de hokken fen de wylde bisten ticht; hwent de baes tochte, as dy jonges út de skoalle knipe, den rinne se net om Dimter koeke, mar Dimter minskeflêsk. Flink hie er ek timmerljue mei ljerden en linen tsjin it spil oan om alles, hwet noch oerein stie, op to hâlden. Do in boun fen in tweintich fammen en jonges ynspand, dy de fûgels úthellen: dat fleach eltsoar efternei eft se stellen hiene; de iene mei in papegaei, de oare mei in mandril-aepke, in tredde mei in poelepetaet, in fjirde mei in Indiaenske hoanne, en dat foltsen kraste en gûlde ûnder dat forfarren, eft se formoarde waerden. Afrika, Aziën en Amerika waerd der úttôge, en dat kaem allegearre to honk yn de keuken fen it weardshús deNeger. De oare moarns seach ik in feint fen de hospes foar doar stean. “Maet! sei ik tsjin him, ho giet it? Jimme hawwe in bulte frjemde passagiers krige, hear ik. Sok folk komt sa fier wei, dat scil wol braef tarre en smarre.” “It mocht de divel! andere de jongkeardel: hja bringe myn baes mear dong as jild yn hûs. Dat soadtsje stjonkt ús de keuken út.” “Mar ho hâlde se hjar oars?” ik wer. “Wel, andere de biis, dêr scil ik net fen sizze, mynhear. Jy moatte bigripe, it bliuwt yn it bloed; neijer folk as de apen hat de minske net, en fen beiden sjugge wy hjir likernoch de selde kuren.” “Mar den tinkt my, sei ik, det de apen noch nofliker om to hâlden binne; hwent dy kinne jimme oan in keatting lizze, as se it forkeard bigripe, en de minsken al dogge se it noch sa onhuer, moatte jimme bitsjen litte.” “Krekt, mynhear! sei de jongkeardel, en dat is binammen in droevich lêst for in feint. Hwent as de apen net doge wolle, den jow ik se in trewinkel tsjin de skeane bek, det se stouwe, mar as de skrokste smjirkert, in ourang-outang pakje-kreamer, my útracht det ik nin turf heech bin, den moat ik noch sizze: Hwet biljeaft, mynhear?” “Wel, dat bikomt my sa nij net, sei ik tsjin him; mar wiste hwet, heite? Dou moaste tsjin dyn baes sizze, det er syn úthingersboerd foroarje moat. Eölus hat him al to goed bitocht.” “Ho mien je?” sei er. “Ho ’k dat mien? andere ik; jimme moatte deNegerforoarje yn deArke van Noäch.”Mar om wer by it stik to kommen, do jy van Aken syn tinte troch eltsoar keild hiene, gong ik nei hûs. It waerd my to mâl, Eölus. Mar ik hie de rêch net oan van Aken takeard, ef ik seach troch it tek fen in heech hûs hinne. Dêr wenne in perfester. En net tofreden mei de man in tûzen-mannich pannen yn alle eleminten to smiten, bruiden jy him ek noch in foech stien fen sauntich poun troch souder en al hinne yn syn ledikant. Jy miene dochs net det de man kâlde foetten hat? it liket wol eft jy him in waerme stien oanlizze woenen. It heilde pannen, stiennen, reid, laeijen, âldouter, ruten; it wier mar, pas op, yn dy nauwe strjitten. Oan alle âlde gevels stienen jy to wriggeljen; dy oer sa’n wrak spil wennen en dat weauwen seagen, gong de grizel oer de grouwel; in bulte bitrouden de kwakkelige oerbûrman net, en pakten hjar bêste spillen: hwent daelk, tochten se, bruije de klompen stien ús op ’e holle; den alles to grús, alles iepen slein, en mooglik brân der by. In bytsje fen my ôf seach ik jo in gevel omfieren, dêr twa dragonders as mosken ûnder biflapten; beide kroandea. Hwet hienen jy dêr oan, Eölus? Dy twa skoane feinten, keardels as lôgen! Al binne se mar soldaet, tink det hjar âlders allike hertelik om hjar forplettere bern krite as de rykste fen it lân. Ef miene jy, Eölus, det je in hantsje helpe moatte, omdet de jenever, Janke-en-hjarre, en de kûgels it net ôfkinne?—Under dit gedjoei kamen al de skoallen út; it wier krekt fjouwer ûre. Yn dy heilboi fen stiennen en pannen bitroude nin âlder syn bern allinne bûten doar. De hiele lange strjitte, dêr ik wenne, grimmele yn ienen fen feinten en fammen, dy bern by de hân hiene. De measte berntsjes krieten: de sloven wierne forheard; hja wisten net hwet ’er geande wier, sa ougryslik bearden jy boppe de huzen, en oeral trapen se troch diggels en stiennen.Ik kaem thús, en der foel my in stien fen it hert do myn Tsjalling, mei laei en boekje yn syn hantsjes, feilich yn hús wipte. Ivich scil dit hert, Eölus, jo for dy deugd tankber wêze, en stiet ’er earne noch in altaer for jo op ierde, de moaiste krâns fen roazen scil ik ’er trije slaggen omslingerje, en ik scil der byskriuwe:Oan him, dy myn ljeafde sparre hat!—Watse wier in stien op ’e holle fallen, mar mei in skamper; it kaem net oan. It like wol det ús Hidde jou geblies net folle oangong. Alteas hy gong om fjouwer ûre krekt as altyt mei de dwersfluit ûnder de earm om syn leksom op to heljen, en hy hat mei syn master duëtten bliesd wylst jy op it tek accompanearrene. Dat hat dûrre ta det jy fen efteren it Spaensk geveltsje yntrapen, en de jiffrou, dy op it gekreak gysten nei foaren roun, de hals hast briek oer in amer mei stjinkoalen, dy yn ’e gong stie. Dat joech sa’n gemoart en geraes, det de muzykmaster nei boppen fleach, om in finster út to heakjen, en dêrmei wier de muzyk út.—Underwilens kaem myn feint thús, dy ik ontbean hie om by honk to wêzen, as ’t jo ’ris biljeafde om my it tek boppe de holle wei to brekken, mar dy stienen de triennen yn ’e eagen. “Hwet skilt dy?” frege ik. “Myn wiif, sei de man, is to fjilde om ús koal fen it lân to heljen, en it is sok needwaer, mynhear! Ik woe hjar sa minlike graech thús helje, as ’t jo biljeaft.” “Foart mar, kearel! sei ik; it libben fen dyn wiif giet boppe al de rottige tekken fen Dimter.”—Mei det Bearnt foart wier, bigounen jy mei sok frjemd getonger op myn skoarstien om to skoerren, det ik tochte: Dit is ’ris hwet hiel bisonders! hwent mei dy hege huzen en tsjerken kinne wy jo oars noait net fornimme. Ik sei tsjin ús Watse: “Kom, heite; dou wolste ter sé, en den krigeste mei in pear bolstjûrrige bazen to dwaen. De iene hjit Eölus, en de oare Oceänus. Eölus is krekt bûten oan ’e gong; nou scil ik dy ’ris efkes sjen litte, hwet dy yn ’t fet hat.” Boi naem my flink by de hân, en ik fleach, sa gau as ik koe, mei him troch de neare stegen hinne, om op de romte fen it greate tsjerkhôf to kommen. Dêr hiene jy ûnderwilens hwet dien, dat ik net tocht hie.Yn dat bekfol tiid, det ik thús wier, hienen jy de glêzen yn de H. Leafwyns-tsjerke wol op tweintich pleatsen ynslein, det de leaden roedtsjes ’er by hongen; it seach ’er út as in kroech, dêr in partij dragonders oan it houwen west binne. Mar ik tink det jo dat ontkomd is, Eölus! Wylst jy dy ramen dienen op it arsenael en it beestespil binne jy mûlk mei in skamper oan ’e glêzen west. Men kin dat yn de rûzje sa lyk net roaije.Ik roun mei de jonge fierder, en yn in rep wierne wy wer op de rivierswâl. Dêr hiene wy jo út de earste hân. It wetter út de rivier snjitten jy ús oan; soms bliesden jy ’t allehiel oer ’e stêdsmûrre hinne, det it tsjin ’e huzen yn ’e stêd oanfleach, krekt as in bleker, dy syn doek biëast. Egentlik woe ’k mei boi nei ljue fen myn kinde, dy deun oan ’e rivier wenje; dêr hat men oan alle kanten in rom gesicht yn it fjild, en op it wetter. Mar omdet se oer in brêge allinne wenje, hiene jy in frije fljocht oan beide iggen fen it hûs lâns, en brochten de dûbelde wynflap efter it hûs wer by eltsoar. Dit makke in twjirre dêr modder, prikken, en ik wit net hwet al, sa troch eltsoar giselen, det ik er net hyn ef binei komme doarste. Wy mochten eris mei yn dy govert gien wêze, en den hiene wy net ophâlde kind, as wy woenen.Efter ús wier der noch in oar spilke geande. Dêr hiene wy de stêdsmûrre, mei in soarte fen in simmertinte der boppe op, dêr jy oan wierne to wriggeljen. Dy arke stie noch al yn bistân eft er wike scoe; mar op it lêst joech er kamp. Yn ienen waerd it ding driftich, en bigoun hiel permantich troch de hûzen to kuijerjen, ta det de hiele tabernakel yn ienen glûpsk fen jo loslitten waerd, en yn alle splinters op strjitte stikken boarstte. Ik seach noch ’ris om nei it hûs fen myn kinde, en stie yn bistân om ’er hinne to gean, do jy in gat yn it tek waeiden, dêr wol hynzer en wein yn swaeije koe. Ien fen it húsgesin fleach aenstons nei boppen, en winkte ús troch it gat, det wy bliuwe moasten. En dat wier ek de feilichste rie; hwent op it egenste eagenblik bliesden jy yn de ûnderkeamer, fen trije ramen allyk, de ruten yn. It like wol, Eölus, det jy jou longen do mei de foarsje fen in kanon útsetten; hwent de oare moarns siet der noch in stik glês fen fjouwer tomme yn ’e keamersdoar, mei sa’n boarstend gewelt wier dat lichte grús foartflein. Do wy dat seagen, sei ik tsjin Watse: “Sjen nou ’ris goed om dy hinne, boi! Dat alles docht Eölus, en ûnder sa’n baes scilstou farre. Hwent as hy slept, den komste nin stap fierder op it wetter. Hjir stieste op ’e fêste groun; mar tink der nou ’ris om, det Eölus dy yn ’e Spanske sé hat, dêr it wetter toershichten foartrôllet, en det er dy weach-op weach-del mei de greatste trijemêster as in spoentsje hinne en wer toutert. Ho liket dy dat ta?” De jonge glimke. “Ja, boi, tochte ik yn my sels, dou biste lyk as de tsjinstboden. Hja hawwe de earmoede foar eagen, en dochs trouwe se.” En dat is ek mar gelokkich, Eölus. Hwer scoe de kening recruten, en de keapman silers wei krije as de faem de gefaren fen de houwelykssé en de jonges de krêft fen Eölus earst op in hier birekkenen. Wel, de jonge skeukte fen nocht, Eölus, do jy sa azem joegen. Ho mâller, ho moaijer.—Ik naem boi wer by de hân, en roun sa gau as ik koe wer nei hûs ta. It bigoun ek njunkenlytsen to skimerjen.Pas wier ik thús, ef dêr komt myn feint wer oan. Hy glimke. “Bearnt, sei ik, dat stiet ’er hwet blierer by as niis.”—“Ja, Mine is ’er wer; sei er, it wier needwaer, mar ik moast ’er dochs om laeitsje.”—“Ho nou den?” sei ik.—“Wel, ik roun mei Mine oer ’e strjitwei nei stêd ta, en dêr komt hjar de wyn yn de rokken; hja yn ienen op, en wol fyftich trêd wirdt se fen my ôf oer it fjild droegen. Nou, hja is sa’n propke, lyk as mynhear wit; ûnder dy reade útspande rôk stiken hjar koarte skonkjes út, en dy wraemden en trippelen om de groun to siikjen; krekt, kin ’k jo sizze, as in bern oan ’e liedbân, dat wakker skrept en rint, as it de groun net roert. Wel, ik skettere it út. Ik hâldde my fêst oan in beam, sa slop wier ik fen laeitsjen. Mine wier lilts do se my dêr sa stean seach; mar ik sei: myn ljeave Mine, al hie ’k op ’e dea sitten, ik koe ’t net litte.” Sa leare jy de minsken yn ien eagenblikje, Eölus, dêr in dounsmaster hjir wol trije jier ta nedich hat.—In bytsje dêrnei sakken jy ôf. Nou en den kaem ’er in neifleach; mar de baes sels wier foarby. Rêst lykwol wier my dy joun net biskern. Eölus waerd opfolge fen mynhear Weachhals, en dy hâldde my en myn wyn selskip oan toalf ûre ta.De oare moarnsier gong ik ’ris om en troch de stêd om op to nimmen, ho jy ’t makke hienen. It like wol eft Dimter bombardearre wier, sa wierne jy der útnaeid, Eölus! Omwaeide stekken: heale gevels; iepene tekken; reade tekken lape mei blauwe smoarde pannen: roeden út de ramten; hjir en dêr proppen fen fodden yn stikkene ruten; timmerljue, mitselers, opperljue oan ’t skreppen en tôgjen mei ljedden, pannen, sparren, delen, kalk en stien; de Berch-tsjerke troch inoar smiten, det de gemeinte der yn nin fjouwer wiken yn bankje koe; tekken fen lytse simmerhúskes in foet op hjar mûrwirk forset. Mei ien wird, Eölus, as jy it sjoen hiene, jy scoene oer jou wirk sels foldien west hawwe.My tochte, wy moasten ek wol ’ris efkes yn ’t fjild sjen, ho jy it dêr makke hienen. De roggebergen stiene as dronkene ljue to hingjen; by sommigen hienen de standers ien ef twa makkers forlern, en de skeaven laeinen wiid en siid troch it fjild hinne keild: de stiennen gevels fen it weardshûs de Platfoet foar en efter oan de earste fordjipping ta der útflein; it reid op de tekken oeral by toppen efterstobek waeid, det it opstie as in stikelbaerch. De brebiers blieze jamk mei hjar toet yn yens hier as se it knippe, mar ho jy dat âlde fêst-bakte reid mei bliezen oerein krije, dat wit de deale. Hjir yn ’t poepelân is yn it fjild for jo sa folle net to bikken as yn Fryslân; mar ik tink det jy dêr de measte wettermounlen wol op ’e kop set hawwe. Dat binne tinkt my, krekt boartersdingen for jo, Eölus.“Ho hat it foldien?” sei ik tsjin myn soannen, do wy thús kamen. “Opperbêst, heit, seinen se, wy wolle wol mear stikjes fen Eölus sjen.”—“Ja, sei ik, feinten, ik leau net det ’er ien frjeon is, dêr jimme mear fen hâlde, as fen dy graef fen stoarm en onwaer. Nou, goed, daelk scille jimme mear sjen.”—Dyselde foarmiddeis gong ik mei Hidde en Watse, en ús miich fen Leiden, dy krekt by uzers út-fen-hûs wier, nei de Pol ta; dat is in bûtenpleats, rikelik in ûre fen Dimter ôf, dêr se seinen, det jy der oan ’e hoasbânnen ta troch gien wierne. En ik moat sizze, do wy dêr kamen, namen wy allegearre de hoed ôf, en bitanken jo frjeonlik, det jy it sa genedich mei ús makke hienen. Dêr hiene jy efkes in great bosk fen de swierste iken en bûken as in hânfol swevelprikken troch eltsoar keild. Dat laei der hinne eft de divel ’er jongen smiten hie. Oer de swiere stammen en de holle gatten, dy se yn ’e groun skoerd hienen, troch de toeken en twigen, wier nin trochkommen oan. Ytlike beammen hienen ûnder it fallen mei de wirtels klompen modder nei boppen wipt, dy toalf foet heech wierne, en sa tsjok, det it foege klinten liken. De hear, dy it bosk takaem, wier mei syn rintmaster al oan ’t ritsen fen de stammen for de feiling. Dat griisde my om de man. My tinkt, Eölus, dat koene jy wol litten hawwe. Alear koe der sa’n grapke wol op stean; do die it de edelljue sear det se in beam kappe moasten. As der ien yn ’e kop stoar, den doarsten se him noch hast net oantaeste, sa eang wierne se, det de ljue it for skrok en heukeraftich oansjen scoene. It like der net nei om in beam fen hjar slot om jild falle to litten! Nou wirdt al it heech hout oan dûbeltsjes makke; hwent hwet hat ûnder ús geslacht fen minsken langer wearde as kâld jild? En nou moatte jy noch komme, Eölus, en nimme ús it lêste hearlike skaed boppe de holle wei, dat ús bernsbern net wersjen scille. Wier it jo to folle, det ’er ús ien oerbleau, dy yn de greate pronk fen natúr in yntres fen syn kapitael foun, greater as de coupons fen brieven, dy seis percint dwane? Mar jy binne der woast troch gien, myn ljeave man! en it docht my nij, det ’er noch ien spjirke oerein stean bleaun is. Oan de measte beammen, dy jy net om krije koene, hiene jy mei sokke rukken wrikke, det de ierde boppe de wirtels oplichte wier. Yn ’e leane, dy op it slot tarint, ha ’k ien sjoen, dy wy mei ús twaën omklamme moasten. Dy koene jy mei nin boarstens gewelt út ’e groun krije, mar do ha je him midden yn ’e stamme as in wirtel trochknapt: en yn it hert wier it hout sa geef as kryt. De stompel stie dêr mei splinters fen in foet ef toalf yn ’e hichte; fen fierrens like it krekt eft ’er in greate bjizzem op syn stôk oerein stie. Ien fen dy splinters haw ik meinomd; dêr lit ik nou in gongelstôk fen meitsje, en ’er mei greate letters ynbarne, EOLUS, XXIX NOVEMBRIS MDCCCXXXVI. Komt ’er my den in man mei in great boarst, in pocher, inwindmakertsjin, den hâld ik him dy stôk ûnder de noas: “Jy kinne gnap blieze, siz ik tsjin him; mar kinne jy it sa goed as de man, dy ikenbeammen yn sokke splinters bliest? Kinne jy balken oan twa sprekke?”Wy hienen sa lang yn de tûken en twigen fen al dy lizzende beammen omtiisd en omwynd; wy hiene sa dealisk as iikhoarntsjes fen de iene stamme op de oare sprongen, det wy op it lêst sa wirch waerden as in maits. Wy gongen dêrom yn in weardshús, en koften fen in heldere Gelderske faem in sûpke mei hwet mâlke-en-wetter for de jonges. Do wy ús in bytsje útpûste hiene, kuijeren wy mei moai sinnich waer werom, lâns in nije strjitwei, dy mei jonge beamkes biseame wier. “Hea, sei ien fen de bois, sjoch heit! al dy lytse beamkes binne stean bleaun, en dy greate binne omwaeid!” “Dat leauste wol, sei ik; dy swiere beammen hawwe mei hjar brede koppen mear wynfang; ek rikke se folle heger, en boppe hat de wyn mear krêft. Hja sjitte hjar wirtels wol djipper yn ’e groun, hjar stammen binne wol tsjokker, mar de oanstjit dy se fen Eölus to lijen hawwe, is evenriedich noch greater. Dêr komt by, sa’n swiere jowt net ta, en dochs it moat bûgje ef boarste, lyk aste oan dy bjizzemstompel seachste. Dit lytse gûd bûgt by de minste twjirre; it mei ’ris tsjin de groun niigje, as de wyn hwet ynbynt riizje se ek wer oerein.” “Dat is al nuver, sei boi, dat lytse beamkes by in orkaen feiliger binne as greate.” “En lykwol, sei ik, giet it krekt sa ûnder de minsken. Op Louis Philippe hawwe se nou al trijeris sketten, en ús litte se yn frede. Hy doar de kop net út syn hok stekke, ef de strjitten fen Parys moatte earst opromd wirde, det it foar, en efter, en om him hinne, in lege wyldernis is, en wy rinne oeral allinne sa frij en feilich as de fûgels yn ’e loft. Ho heger aste yn de wrâld kliuwste, ho mear der komme dy dy nei ûnderen ha wolle, binamme aste de brette hoanne spileste, en it allinne witte wolste. Den komt it ek allegearre op dyn kop del, en al stieste sa fêst as in iken beam, om moaste. De forienigde stoarm fen dyn fyanden is sterker as dou, en kinne se dy mei wirtel en tak net útroeije, hja scille dyn stamme mids twa rinne. Dy scille se it net dwaen, sa lang aste dy by de groun hâldste. En as se dy al bynei kamen, den is der noch ontwyk for dy. Kenste it âlde Fryske sprekwird wol, Watse?”—“Hwet is dat, heit?” frege boi.—Lear dûken!Dûken foar de stoarm fen need en omstandichheden, en dou scilste de kop ’er wer moedich byskoerre, lyk as dizze kliene beamkes, as de stoarm oer is, wylst de steile hirdhollen as dy iken om dy hinne lizze.”—“Altyt dûke?” sei er.—“Né, feintsje! net altiten. Dûke as folhâlden koppigens is, en dy sûnder reden neat oars oanbringt as skea. Wolle se dy dûken leare, as dyn consjinsje seit, detste stean moaste, hâld ’er den de kop foar. It is better alles kwyt, as detste dy oer dy sels skammeste; hwent den kinste dochs noait nin wille wer ha. Bigrypste dat wol, Watse?”—“Né, heit! sei boi; net tige.”—“Nou, den scille wy it dy leare. Wêz’ mar wer as dizze beamkes; lit dy bûgje en liede troch de hân fen him, dy it goed mei dy mient. Tink net det it bûgjen op dyn jierren skande is;Ho ealer hout, ho bûchsommer twiich, seinen ús wize foarâlders.”Under sokke praetsjes panderen wy al swietsjes foart, do ús in moeije to mjitte roun, mei in swart reinkleed om; it minske like wol yn gedachten, alteas hja seach stiif tsjin ’e groun, en it wier krekt eft se ús net mirk. Wy hiene ús praetsje just út, en seinen nin wird; yn deadelike stilte trapen wy sa op eltsoar oan; mar do wy krekt njunke moeije wierne, prûstte ús miich fen Leiden, dy wakker de trudze hie. Ik wit net ho ’t wier, Eölus; mar it kaem hird oan; it like wol in gjalp. Dat earme sloof yn ienen fjouwerkant mei in skeane pas fen de strjitwei ôf, en út hjar kaepke as in gleon hynzer, dat skrikt, nei boppen sjen, krekt eft de divel en syn frjeonen mei hjar op in paed wierne. Nea haw ik in minske sa forheard sjoen, Eölus, en nea haw ik ek mear lake. Wy bliuwe nog al lang bern, Eölus.Foar en yn ’e stoarm hawwe wy dingen sjoen, dêr wy net rjucht wiis út wirde kenne; my tinkt, wy kinne by nimmen neijer om útslútsel gean Eölus, as by de man sels. Wy hawwe yn Fryslân ljue, dy rôlje for de aerdichheit wol ris in tinnen panne op, krekt as in pljims pompier; ús forneamde rimer Oene hie noch in dochter Mattsje, dy dat ek koe. Dat is klear en dudelik; dy mar macht yn ’e fingers hat, kin dat dwaen. Mar hwa hat nou fen syn libben heard, om sûnder fingers repen lead fen tûzenen pounen op to rôljen, en den as in krolde spoen nei ûnderen to bruijen? Lykwol dat ha jy hjir oan forskate huzen, en to Londen noch oan de Pancras-tsjerke dien.—Nou moatte jy my ek ’ris sizze, Eölus, hwerom det jy ús yn ’e broeikast set hawwe ear ’t jy kamen? Al in dei mannich to foaren wier de loft sa waerm, krekt as op in brodzige simmerdei. Yn ’e wyn ef yn ’e lijte, oeral kaem yen sa’n maffe, lije loft tsjin. De kobbels fochte stienen oeral op hout en stien, ja, by ús mûrren roun it wetter mei strielen del. Jy hawwe ús planeet dochs earst nin switdrankje ynjown, Eölus? En nou woe ik dat ek noch wol witte; hwent it liket wol as jy hjir yn ’e krite binne, det it wetter yn ’e pompen op en del giet, en det de kwik yn ’e waerglêzen stiet to dounsjen. By dat kwik ef dat wetter kinne jy dochs net hyn ef bynei komme?For it alderlêste haw ik noch in apel mei jo to skilen, Eölus. Alde kij út de sleat to heljen doch ik oars net jamk; mar it laeit my sa heech, det it moat der út. Ik haw it egensk tsjin Jacobinen en flaeijers, dy de keningen bidjerre, en ik sjen ljeafst, det myn bêste frjeonen, dêr jy ûnder binne, oer sokke haedpunten, dêr it gelok fen lân en prins oan hinget, krekt-en-allyk tinke as ik sels. Nou sizze se hjir to lânne, det jy ek in Jacobyn binne, en dat moeit my ivich. Ho komme de ljue dêrop, freegje jy mûlk? Kom, dat scil ik jo sizze.Foar twa jier foer der in skip fen de kust fen Guinéa nei de Westynjes ta; jy joegen de moaiste koelte en it noflikste waer, dat in stjûrman winskje kin. Sa hienen se in wike ef trije fearn, do jy mirken, det der in bidoarne minskelucht út it rom kaem, dy it skip krekt as in sok yn de loft neigong. Jy waerden wekker, en kipen ’ris yn it hol. Dêr wier in fracht fen hûndert-sauntich slaven, dy as in keppel skiep opsletten dêr by eltsoar laeinen to stjonken. Njoggen hiene yn wanhoop hânnen oan hjar sels slein. Do waerden jy sa grimitich, det jy jo oanstelden as in hiemdôge. Dat wier de sé yn ienen yn oproer; de wyn oan ’t fluitsjen troch want en blokken; de seilen oan flarden; de fokkemêst oer boart; it roer fen ’t gat, en foar hjar hiene se in eilân mei barning op de klippen. De kaptein, dy neat as de dea foar eagen seach, gong mei it folk yn de sloepen, en liet de slaven yn it hol om to forsûpen. Dat wier gelokkich, los! fen boart ôf! en dêr fleagen de sloepen hinne. Mar jy net links, Eölus! bliesden in stirtsé op hjar oan, dy de sloepen yn de groun slingere, en al hwet ’er yn wier forsûpte. It skip sels hâldde it; mar staette to lêste mei sa’n evels gewelt op in klip, det de mêsten troch de kyl stampten, en lûken en alles losboarstte, hwet it hol fen ’t skip bisletten hâldde. De negers ’er út, en to wetter. Hja sylden as wetterhounen, en kamen op trije nei, dy gammel wierne, allegearre bihâlden op Santo Domingo oan. Dêr founen se broers; negers as sy, fortrape as sy, mar dy hjar frijfochten fen de Frânsken, en dy de Frânsken mei hjar trije-en-tritich miljoenen net wer ûnder krije kinne. In mannich dagen dêrnei spielden de heal forgiene en stjonkende liken fen de slavehandelers, fen de kaptein en de matrozen dêr ek oan. Hwet wier dat in swiete lucht yn de noas fen de frije negers! Do se de kringen oan it strân driuwen seagen, kraeiden se yn wyld gegei de fictorie fen Eölus oan hjar boalen út.Mar dat is ’t net allinne, Eölus. It moat in âld sear wêze, dêr jy al mei biheind wierne, do ús foarâlders om hjar frijheit tsjin de Spanjerts fochten. Ik scil it forhelje, sa as it my oanbrocht is, en den kinne jy sels sizze, eft it wier is ef net.Jy moatte den, nei ’t hja sizze, jou plezierreiskes hawwe krekt as wy minsken, en omdet je net oan ien plak, lyk as wy oan dit kikkertslân, boun binne, mar de hiele ierde jou krite is, sa gongen jy den nei Andaluziën, it moaiste plak, dêr jou azem noch oer hinne gien is. Nei it hearlik Andaluziën, siz ik, dêr natûr al de moaijens, dy se troch Italiën, Switserlân en Frankryk spraette, yn in koart bistek by eltsoar garre hat. Dêr rint de rivier de Guadalquivir troch, en it moat dit wetter wêze, dat jy jo ôfdriûwe lieten as je de sinnen forsette woene. Ho moai moatte oan beide wallen dy gesichten wêze, Eölus! en dêr glieden je den mids troch hinne. Hjir troppen fen swiere beammen mei heech skaed fen geile en brede blêdden, hwer Spaenske skiep tsjin it prykjen fen de sinne ûnder lizze to skûljen. Dêr loftige hichten en klingen, biwoechsen mei blommen, krûden en druvebeammen, dy hjar grien frjeonlik troch eltsoar frisselje, en nou en den in biskûle hûs smûk efter wei kipet. Jinder in Moarsk kastiel op it tipke fen in hingjende rotsklibbe útboud, en noch fierder himelhege bergen, dy hjar bisnijde koppen yn it heldere azuer op stekke. Underwilens boarten jou berntsjes om jo hinne, en saeiden jolich oer de rivier fen de iene ich nei de oare. Dêr wier ien, dy nocht hie om in moaije fûgel, dy op in tûke stie to tsjotterjen, hinne en wer to touterjen; en bytsje fierder spartele ien ûnder in tropke roazen om, dy fen ’t gedjoei rûsden en de holtsjes skodden. Kamen se in jong feint foarby, dy mei de guitarre yn ’e hân syn minnesang stie to kweeljen, den patten se de jongfaem, dy de holle ta it finster útstiek, en tispelen loddrich yn ’e lokken fen hjar gitswart hier om. Meast touweren se oan jou beide siden, en hwer jy wierne draeiden se kûlen yn krûden en lizen, dy swietkes mei jo liken foart to gean. Dêrby hiene jy den noch boppe jo dy heldere blauwe Spaenske himel; om jo hinne dy lije loft, dêr tûzen geuren fen oranjebloeisel en swiete blommen yn om sweefden; en ûnder jo dat glêdde wetter fen de Guadalquivir, dat de loft, de beammen en de bergen, dy ’er hjar fen boppen yn spegelen, noch ’ris skimerjende en triljende werjoech. Sa kamen jy mei jo stoet foarby Sevilla, do ien fen jou soantsjes boartsjende oer ’e stêd yn de reek fen in autodafé tommele. Dêr stienen sa’n ontelbaren minsken om hinne, det it bern skril nei jo ta fleach, en jy net links sels fen de wein, om ’ris to sjen hwet dêr dwaende wier. Do jy boppe de reekwalm kamen, hearden jy in earmhertich gewein en gejammer; jy twjirren de reek in bytsje wei, en hwet seagen jy do? In man mei bleate foetten, mei in heechoppe spitse mûtse op, en in wyt himd oan, beide mei flammen en divels út de hel biskildere; hy wier mei bûgels en keattingen oan in peal fêstboun; en stie op in steapel barnhout, dêr in blauwe lôge bigoun út to slaen. Hwet hie er misdien? Hy leaude det ’er mar ien God wier, en det dy God de heit fen alle minsken is. Sa gau hiene jy dat net heard, Eölus, ef jy waerden breinroerd: trijeris fleagen jy op en del, det reek en flammen trijeris tsjin de groun flapten. Mar in bytsje ta jo sels komd, tochten jy: “Blies ik hjir yn, ik scil de flamme fen dat ongelokkich skepsel ôfwaeije, en hy scil nammers to langer briede. Dea, in gauwe dea for de lijer! Mar hwa wol in eagenblik langer yn dit forflokte lân bliuwe? De hel stiet hjir yn it paradiis, en de hel is to falsker, omdet se yn it paradiis stiet. Wei, myn bern! Wei! Tûzen milen hjir fen dinne. Ljeaver ûnder de bearen fen Yslân as it divelen-brot fen Spanje.” Yn ienen stauwen je op, sûzjende en grommeljende fleagen je op, en al jou bern flodderen yn de wolken fen jou sok mei nei it Noarden ta. Dy selde deis (it wier de twade Septimber) kamen jy noch efter Ierlân, dêr jy in fleet fen fjirtich oarlochskippen silen seagen. Neijer kommende bimirken je de Spaenske flach. Ja, wol, man! it wier de Armade, de onforwinnelike fleat fen Philips de twade, dy ús en Ingelân opfrette scoe. Hja hienen al pit hawn fen de Ingelsken en Seauwen, en slûpten nou mei de stirt yn ’t gat alleheel efter Ierlân om, om wer yn hjar nêst yn Biscayen to kommen. De pynbanken, de skroeven, de knyptangen en barnizers om ús foarâlders de tonge út de hals to skoerren, as se fen frijheit sprieken, wierne dêr oan boart. Dêr krigen jy de lucht fen, en do wier ’er nin genede, sa siet jo dy reek fen Sevilla noch yn de noas. “Romte bern!” seinen jy tsjin jou soannen. “Rep jimme, nei hûs ta. Dizze ljue binne onforwinnelik! Dy flach wit fen nin striken! Heit scil ’ris sjen eft dat wierheit is.” Dat wier mei ienen it baitsje út, en hals oer kop yn de Spaenske fleat del. Heare God, Eölus, hwet hawwe jy woast yn dy Armada omflein! Seilen, want, mêsten, alles oan dy fjirtich skippen fen boppen del, en oan flarden. En der wier nin bidarjen yn jo to krijen, it brûs stie jo op de mûle. Dagen efter ien boldere dat mei it selde boarstens gewelt troch, en jy hawwe jo net del jown, foar det ’er tweintich greate oarlochskippen mei man en mûs forsûpt, ef wech ende wear op klippen en strânnen oan stikken boarst wierne. Do it kerwei ôf wier, en in mannich oerbleaune skippen as wrakken nei Spanje ôfsakken, fleagen jy noch ’ris efkes yn de spegel fen it admiraelskip, en reauntene Don Oquendo yn it ear: “Jimme kinne Autodafé boartsje, mar ik waeije. Wit’je?”Dêr hawwe jy nou alles, Eölus, hwet se my fen jo sein hawwe. Nin wird haw ik ’er by ef ôf dien. Binne jy skildich, kom den bileaven net yn Dútsklân; hwent dêr sette se jo ytlike jierren yn in akelige festing-finzenis, foar det se jo forheare; jy krije al straf foar det jy doem hawwe, en is ’t oan fordedigjen ta, den moat jou advokaet op syn fordommenis swarre, det er oan nimmen sizze scil, hwet er for jo yn to bringen hat. Sa kinne se jo de hals omdraeije sûnder det ’er in hoanne nei kraeit. Dos, Eölus, binn’ jy in Jacobyn, pas op det jy út hjar kloeren bliuwe, man.Nou woe ik minlike graech, det jy my ’ris in letterke skreauwen oer ien en oare. Sels to kommen, dat doar ik hast net fergje. Mar as jy komme, woe ’k ljeafst in dei twa foarôf tynge hawwe; hwent den scil ’k hwet pannen opslaen. Dy binne hjir jister fen trije ta trettjin goune opslein. It is in bulte eare as sa’n heech personaedzje as jy sels komme, mar djûre eare is ús foech net.Foaral en bileaven de groetenis oan wiif en bern; binammen oan jins kreaze dochter Vulturna, dy wy yn ’e simmer út it súdeasten by ús forwachtsje, en ek Auster, dat golle, frjeonlike feintsje. Hjar rûzige broer Favonius hat ús nou langer as in jier yn modder en weaze set; hy mient, det wy frosken binne, leau ik. Siz nou oan Vulturna en Auster, det hja gau, gau komme om ús to patsjen.Farre wol! Jins tsjinner.J. H. H.

OER IT NEEDWAER FEN DE 29ste NOVIMBER 1836.—IN LETTER FEN J. H. HALBERTSMA.

Talia flammato secum dea corde volutansNimborum in patriam, loca feta furentibus austris,Æoliam venit. Hic vasto rex Æolus antroLuctantis ventos, tempestatesque sonorasImperio premit, ac vinclis & carcere frenat.Illi indignantes magno cum murmure montisCircum claustra fremunt: celsa sedet Æolus arce,Sceptra tenens, mollitque animos, & temperat iras.Ni faciat, maria ac terras coelumque profundum.Quippe ferant rapidi secum verrantque per auras.Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,Hoc metuens, molemque, & montis insuper altosImposuit, regemque dedit, qui foedere certoEt premere, & laxas sciret dare jussus habenas.

Friezen!

Ik tink noch om jimme; ik hoopje, det jimme my net forjitte. Ik kin noch tinke yn de tael, dy ik op memme skirte leard hab, en ik skriuw ’er allinne yn om jimme in nochlik eagenblikje to jaen. Jimme bigripe wol, Eölus, de baes fen de wyn, forstiet nin wird Frysk; ho scoe de man Frysk kenne? Hy hat syn went ommers op de Lipariske eilânnen yn de Middellânske sé binoarden Siciliën. Hjir njunken oer stiet in lyts stealke fen de tael, dy Eölus parlesjantert; dêr hab ik him ek yn skreaun, mar omdet jimme der nin wird fen fetsje scoene, hab ik it fordútske yn it Frysk.

Ik hab it oan Eölus onbidich sein, det biken ik; in bulte scille ’er de noas fen oplûke; mar dat kin ik net helpe. Eltse fûgel tsjottert, nei det syn bek is. Bûten dat, al koe ik oars, ik woe net oars. De ûnderfining jowt hjar lexoms rju let, en den noch mei triennen; my tinkt, it is al sa noflik de wierheit, dy for skea warret, laeitsjende foarôf to sizzen en to hearren, as skriemende wiis to wirden nei de skea.

De brief stiet hjir krekt sa as ik him oan Eölus skreaun hab. Jimme sjugge, de datum is forkeard; Novimber hat mar tritich dagen, en it moat wêze de 1ste Decimber. Tsjin nijjier komt my dat mear oer; den wol ik de moanne altyd langer hawwe as er is, en 61 dagen scoene my yn Novimber noch wolkommer wêze as 31. Ik kin hjir nin oare reden for fine as in geheime skrik tsjin de tiid, det de rekkeningen komme, en binamme, tsjin dy âlde kij, dy op hjar hoarnen it merk hawwe, volgens overgelegde rekening van 1834.Dat moat oars.

Op de earste Krysttiid-moarn hat Eölus op de weromreis my syn antwird efkes foar formoanjetiid troch de glêzen smiten. As jimme dat hawwe wolle, scil ik it ek printsje litte. Farre wol, hirde Friezen!

Dimter dizze 31ste fen Novembris 1836.

Mynhear Eölus!

Dat skoert ’er den fen ’t jier heil om seil mei jo troch! Is dat waeijen, man? Paulus liger sei ’ris tsjin my, det saun divels troch de hirde wyn nin strie hâlde koene, en det him it fel fen de fingerseinen ôf oan ’e earmtakke ta opstrûpt wier; mar earjister skilde ’t net folle. Oeral hwer men komt, ha jy de pannen fen ’e tekken reage, en dêr is jisternacht dy swiere rein opfallen, det myn bêste frjeonen hast mei wiif en bern it iepen hûs útdreaun binne. Efter Ingelân binne jy, leau ik, opkomd; om toalf ûre hinne wierne jy alteas to Londen; om ienen en twaën by ús kening op de audientie yn de Haech; om fjouweren en fiven to Dimter en yn Fryslân, en de jouns to Grins: hwer jy do stauwen ef flein binne, dat wit de deale. Mar mei al dat wyldejeijen hawwe wy mar in bulte skea. Binne jy ek skeef west Eölus? Man, hwet hawwe jy omdjoeid! Hwet in fjild biskaeid! Wit’ je wol ienders hwer ’t jy al west hawwe? Hwet fiten det je útrjochte hawwe? Kom, lit ik jo dêr ’ris in ljeaf lyts priuwke fen skriuwe. Myn pannen, al kleurje se net by de oare, lizze wer op it tek; myn finsters binne wer ticht en myn forwaeide pylken en bôgen haw ik wer by eltsoar skrabe. Toe, Bearn-poep! taepje earst ’ris yn! Ik moat de hersens goed skerpje; hwent oan mynhear Eölus brieven to skriuwen dêr heart mear ta as oan syn keukenfaem.

Foarearst moat ik jo sizze, Eölus, det je ’t yn de jamkste fâlde biljeave to slaen, det ’k oan dit letterke in âlde Fries mei trije klinkert-stiennen boun ha. It is net omdet ik ’t mei de wein fen Bouricius stjûr, en nin each oan de hearen fen it postkantoar jaen doar. Hwer jy wenje, dêr rit nin post ef postwein: der fljucht alles op de wolken. Mar ik bigryp, det it om jo hinne allegearre wyn is, en den koe it sa’n letterke wol ’ris gean as de trijekante hoed fen myn collega, dy’t jy him earjister fen ’e holle bliesd hawwe, en dy’t noch net wer to lânne is. Wolle jy him, as ’t jo biljeaft, werbringe, Eölus? Der kin wrammels nin nijen op stean. Yn dit ryk jowe se ús foltsen tsjinwirch sa hwet helte minder as in foech skoalmaster, om helte mear as in skoalmaster to fortarren. De ljue miene it hjir to lânne oars goed: hja binne ek godstsjinstiger-nôch as ’t net al to folle kostet; mar hja miene mar dat geestelike minsken fen jou produkten bistean kinne, en, myn ljeave Eölus, leau my, hja moatte krekt sa wol lekken om it lichem, en kouweflêsk mei ierdappels yn it lichem hawwe as oare minsken. Myn bûrman seit, det it steekje nei de planeet Pallas opflein is; mar ik hoopje nei Mercurius, en om’t it dêr dochs opskept laeit, sa moasten je it hoedtsje mar strikende fol mei onbisnoeide gounen werombringe. Den kin de man syn seis jonges, dy’t allegearre ta eare fen de gemeinte mei de knibbels troch de broek rinne, in nij pak keapje.—Mar, kom oan, nin omhalen mear. Ik moat jo sprekke oer de stoarm fen earjister.

Ik fortraepje hjir alle neimiddeijen it iten; dat is sa myn wisansje, egentlik mear út wenst as út wysheit. Altiten miende ’k det dit for in minske, dy folle sit, soun wier, omdet de profesters to Frentsjer it alear ek dienen. Nei it iten trapen dy altiten it bolwirk in slach twa om. In âlden biis fen in dokter, dy dat jierren efterien sjoen hie, sei op it lêst: “Dat scil nou wysheit hjitte. As de kij de bealch fol hawwe, geane se lizzen en wearkoaije; den bikomt hjar it gêrs goed; en dit folk rint as se de grouwe panse fol wyn en iten hawwe. De kij binne yn Fryslân wizer as de profesters.” Mar hwet scil ’k jo sizze, mynhear Eöol? Dat giet sa yn it selde sok foart, en al binne de minsken faek sa wiis net as de kij, hja rinne eltsoar alteas nei as de kij.

Nou den, nei it iten dwaen ik meast in kuijerke. Dat wier de brêge fen de rivier de Isel oer, en daelk yn ’eWorp. DeWorpis hjir in bosk mei slingerpaden oan de oare wâl fen de rivier, om yn to kuijerjen, howol de Dimter ljue der heel komselden gebrûk fen meitsje, omdet de measten, as myn frjeon van Eck sei, de wetterfreze hawwe: hwent lyk as ’k jo siz, Eölus, hja moatte earst oer de lange brêge, dy op skippen yn it rivierwetter driuwt, om ’er yn to kommen.—Om de wierheit to sizzen, baes, kamen jy rju loebesaftich oan. It waeide gnap, dat is wier; der wier gong yn ’t swerk, dat, is ek wier, mar yn de greate gatten wier de loft suver blau, en det jy in orkaen yn ’e mûtse hienen, dêr hie ’k krekt sa folle bitinsen op as op de ûre fen myn dea.—Ik bin in Fries fen âlder ta foarâlder en dy ’t fen sokke aeijen set binne, kinne it net lang op ien steed hirde. As ’t lang stil west hie mienden ús âlden, det hjar de hûd sear die. Foel der hwette to fjuchten ef to silen, det hjar de weagen oer de kop rôllene, dat wier oalje yn ’e libbenslampe. Foar twa jier mette my noch in âlde Fries, in forneamd man fen wol tachtich jier; ik mocht sa tsjin him sizze: Jy binne sa hwet om ’e streek fen fyftich berne: as ik sa ’ris yn ’e holle omgean lit hwet der sont al yn ’e wrâld bard is, den ha jy wol bêst twahûndert jier bilibbe, sa is ’t er yn jou libben trochskoerd. Jy hawwe in onrêstige, ongelokkige tiid troffen. “Né, heite, sei de man, “ik bin krekt yn myn tiid berne. De wrâld wirdt my sa deadsk, det ik ’er wol útrinne scoe, as der by tiden net ’ris hwet ûnderste boppe smiten wirdt. De doarren moatte altomets ’ris forheakke wirde.” Wel, Eölus, ik seach dy man mei syn tsjerkhôfsblommen op ’e holle oan, eft ik foar de kop slein waerd, en lykwol moat ik sizze det er fen dy aert in hierke by my oerbleaun is. Do jy dat hele swerk as in keppel skiep mei feart troch de loft dreauwene, do gong myn hert iepen. En dy wolken dat wierne jo fen dy wite lapen sa great as heal Fryslân, dy oer, tsjin, neist eltsoar mei kûgelsgewelt foartskauwen. It wier krekt as in hirddraverij hwa earst yn it nêst fen ’t Noardeast to lânne komme scoe. En dy wolken tynden as kouwepansen eltse amerij mear út, waerden al greater en greater, en rounen al hirder en hirder.

Mar lyk as ik jo sei, Eölus, ik hie der alleheel nin erch yn, det jy út sa’n ougryslik gat blieze scoenen. Der wier in trop fen dy spjuchtige populieren yn deWorp, dy bûgden en niigden, krekt eft se by jo op de audientie stienen. Mar, jonge, hja sprieken sokke nuvere wirden! Wylst jou azem troch de toppen gong, trillen, droanden, gounzen en gûlden dy tûzenen fen twigen, det it wol like eft de groun ûnder myn foetten spjalte scoe. Mar ik tochte, dat is mear gegier as wol; lit ik mar hwet fierder gean, den scil dat wol bidarje. Dat die ik ek, en gong yn ’e lijte fen ’e tûzen-en-ien hôven, dy de Dimter ljue hjir deun oan ’eWorplizzen hawwe, om middeis in kopke thé to drinken, en in boskje wirtels ef in kropke salaed yn in fisknetsje thús to bringen. Mar do ik in stap mannich fierder wier, hearde ik in rêst pannen rotteljen, dy’t jy fen in simmerhúske keilden. Lykwol, ik tochte yn my sels, dat is ek mar in poatterich spil; in lyts sigentsje, den moast dy arke falle.

Ik roun yn ’e lijte fen de stekken fen dy hôven, dêrtroch fielde ik egentlik net hwet oanrin jy namen, Eölus. Ik seach wol, det as jy oan de wynkant fen dy stekken stuitten en den opfleagen, det de blêdden, dy’t jy meinamen, toershichten oer my hinne saeiden; mar dat binne mar blêdden, tochte ik. Ik seach dêr fen dinne yn ’eWorpdel; dêr wier nin libbend skepsel yn, as in lang splinterich man, dy mei de hân oan ’e hoed, en lynjende op ’e wyn, krekt eft er foar in laden tsjalk yn ’e beage roun, dêr omswabbe. Men hat sokke printen wol, dêr in bern, dy faer en moer forlern hat, pûr allinne yn de wyldernis omswalket; dêr hie ’t in bulte fen. Nuver strampele dy man ’er hinne; den laei er mei syn smel liif perdoes op jo, en den saeiden jy him wit ho fier út de paden wei yn it grien. De man hie in lange jas oan, dy’t him op ’e hakken slingere, en ik wier yn tûzen neden, det je him opnimme scoenen en smite him yn de sparrebeammen fen Noarwein del. Fleanen is er oars wol wend; hwent it is (mei jou permissie!) indichter; alle jierren komme ’er versen fen him yn itmuzen-almanak, en howol ik noch noait ninbundel gedichtenfenEölussjoen hab, sa byldzje ik my dochs yn, det er omtrint yn jins trant falle moat; hwent hy siket syn foarsje mear yn wyn, as yn gedachten. Yn de wanlinge neame se de man hjir Mynhear Weachhals, omdet nin kristen minske bigripe kin, ho ’t er it weagje doar om mei sa’n pear skonken op strjitte to kommen, ik lit stean, om ’er him op to trouwjen, as jy op in baen binne. Gelokkich stienen der beammen yn deWorp, en wier er opflein, den hie er noch wol mei syn lange jas yn de iene ef oare toeke hingjen bleaun. Jy moatte witte, Eölus, det ik de man hjir graech hâlde wol; it is in onskeadelik beestke: hy docht nin minske kwea, en wy hawwe in droevigen wille mei him.

It is mûlk, Eölus, det jy it de iene dei ef de oare yn ’e holle krije om hjir noch tsjien ’ris sa erch to spoekjen, as jy earjister dien hawwe, en it ierdryk oan to feijen fen minsken, as jy ’t nou dien hawwe fen blêdden: mar den hoopje ik dochs, yn Godsnamme, det jy ûnderskie meitsje scille, en reagje de goede net mei de tsjoede wei. Immen, dy mei de wanne yn ’e hânnen stiet, wyndert ommers sa hird net det noat en tsjef beide weifljucht. It tsjef fljucht wei, en it noat bliuwt lizzen. Sa moatte jy ek, Eölus. Pûst wei, hwa ’t jy wolle; mar lit ús de kloeke, de forljochte, foaral de brave en woldedige ljue hâlde. Jonge, Eölus, dy’t ’er binne, hoeve je ús net to forginnen. It wirde njunkenlytsen rariteiten, dat sizz’ ik jo, Eölus! en is ’er noch hoop op bihâld, it moat fen dat lyts heapke komme. Jokje jo de fingers, wel nou, mik den op de onbarmhertige riken, dy de lytsen mei hjar greatskens fortraepje, en mei hjar ynhelligens as bloedsûgers útklorkje; op de rike bankerottiers, dy eptige en kloeke minsken út hjar sûrwoun boeltsje set hawwe; op de húspleagen, dy’t goed fen wiif en bern forslampampje: op de lêbige frouljue, op de falske njirren, dy fen in braef man in sûper meitsje, mar foaral op de pesten fen Europa, de Jacobinen oan de iene, en de flaeijers fen keningen oan de oare kant. Blies ’er yn, as jy wolle, en lit se allegearre as it tsjef fen it ierdryk stouwe. Wy hawwe der foarrie fen! Mar bilieven op it romme iepene fjild, Eölus; hwent dogge jy ’t yn ’eWorpef in oar bosk, den bliuwt de iene ef de oare noch wol yn de tûken hingjen. Ut earmoede moatte wy se der den noch wol útskodzje, en brekke se in earm ef in skonk, den hawwe wy by ’t eintsjebislút noch mear kosten as it hele soadtsje wirdich is. Dos, wolle jy se hawwe, blies se wei, det wy se yn ivichheit net wer sjugge. Mar doch se nin sear; hwent it is ús nearne oars om to dwaen as om der ôf to wêzen.

Hjir to lânne binne ek folle, Eölus, dy ’t moeit, det jy jister net in rêst proponinten meinomd ha; mar dêr bin ’k yn ienen tsjin. Hwet nou oart is kin neijerhân foer wirde, en ljue dy de bêste tiid fen hjar libben en bulten jild bistege hawwe om de minsken de goede wei to wizen, hawwe mear as immen rjucht op in goed plak ûnder de minsken. Mar den noch hwette, Eölus! As de studinten yn it systema fen de profester oan it capittelde providentiakomme, den wirde se sa eang, det it echte skaei fen frouljue útstoarn wêze scil, as hja domenij wirde, det se eagenblikkelik bigjinne to meiden, en dêr fen dinne komt it, det alle proponinten forlove feinten binne. Forbyldzje jo ’ris, Eölus, det jy al de proponinten, dy’t der nou to folle binne, (sa’n pear hûndert om-ende-by), mei in fikse twjirre fen dizze planeet namen; hwet troanjes, tinke jy, scoene der komme fen dy twahûndert jiffers, dy’t hjar oansteanden dêr troch de loft stouwen seagen, sûnder hoop om dadelik wer rêdden to wirden? Omdet ’er dochs in tiid komt, det de proponinten krekt sa krap wirde, as se nou rom binne, sa hat in frjeon fen my al tocht om se in sliepdrankje yn to jaen for fyftich jier, en sadwaende in hûndert twa oerskriuwe (endosseren) to litten op de neikomlingskip. Mar, myn goede man, dêr kin neat fen komme; it bigjint de jiffers nou al to fortretten, nou ’t se in jier twa trije nei in birop wachtsje moatte; ho scoe ’t den komme as hja in heale ieu gobberje moasten? Der wier nin rie ta. Bûten dat, den wierne se stôkâld, en hwet scoe sa’n jongkeardel oan in rimpelich âld wiif hawwe? Hy scoe miene det er by syn oarremem op bêd laei. Né, dêr kin neat fen komme, ef de jiffers moatte de sliepdrank mei ynnimme; hwent den bliuwe se mei jong, en as se yn 1890 ef dêromtrint mei eltsoar wer wekker wirde, den binne se beide sa frisk as in nút. Mar dat giet jo egentlik net oan, Eölus; jy hawwe allinne mei de wyn to dwaen, as in middel om tsjerke en steat fen it oertallige to suverjen, en den siz ik, det jy de proponinten der net útpikke kinne sûnder hjar great ongelyk to dwaen. As der in partij fen ’t ierdryk moatte, den is de beurt oan de domenijs, dy al jierren wille fen in birop hawn hawwe, earder as oan de proponinten, dy noch om ’e stûke rinne. Elts syn bar is net to folle. Dos, Eölus, wolle jy oanfeije en mei ien lyk en rjucht dwaen, himmelje den de âld domenijs op, en der komme fen sels vakante pleatsen for de proponinten. Jy witte, ik siz dat net út eigenbilang, mar ik wol graech sike herten genêze.

Niis spriek ik ek ien, dy’t jy in hele wask mei himden en lekkens weitôge hiene; dy sei tsjin my: “Wy hawwe sa siker nin linnen oerhâlden om ús to forskjinjen. Ik woe ljeaver det Eölus alle gekken weiwaeid hie, en det se nei de moanne, de planeet fen alle gekken, flein wierne.” Mar dat moat ik jo ek ôfriede, Eölus. Myn ljeave man, dat scoe gelyk stean mei in ontfolking fen de ierde. Alle gekken wei! Ho folle scoenen ’er den oerbliuwe? Litte wy ljeaver de rie jaen, om eltsoars gekheit yn de jamkste fâlde to slaen, en al dat sotte fen in oar troch ’e fingers to sjen, dat er ús sels in amerij letter oerslaen moat. Binne der gûd dy’t ivich pompier bigrieme om ús mei hjar boeken lêstich to wêzen; tongert in oar yen altyt dingen fen tsjerke en steat om ’e earen, dy men taeste en fiele kinne, dat sein wirde om in goede ribbe út it budget to skoerren, wy binne jou bjizzem net nedich, Eölus! In collekte by minskefrjeonen, en in briefke by de bakker en slachter om hjar frij brea en bôlen, en flêsk to jaen, scil de slinger, dy pinne en tonge by hjar yn biweging bringt, dadelik yn rêst bringe. Wit je, Eölus, ik siz dit mar, det jy jo net fen gekken tsjin gekken forriede litte scille.

Mar, ja, der binne oars útminters, greate gekken, greatste gekken, dêr nin genêzen oan is, en dy, omdet se ryk en machtich binne, hjar mâllens as in jachte oan hûndert oaren oansette. My binne se net yn ’e wei; fier dêr fen dinne, omdet men nimmen lichter for ’t soaltsje hâlde kin as in greatsk minske, hawwe ik en myn stalken er in onfoegen nocht mei. It liket wol det de minsken neat minder fele wolle as greatskens; dy sa heech by him sels opsjucht, sjucht leech del, miene se, op oaren, en dat is onhjirmlik for hjar eigenljeafde. Omdet se jo den ek sa oeribel tsjin de greatske gekken opfierd hawwe, en it wol liket, det ’er hwet fen wêze moat, nou, yn de goedichheit den, ik kin se net hâlde; blies se nei de moanne, Eölus, mar pas op det se sêft del komme. Ondogens scoe it wêze, det je immen om syn lyts forstân kwea dienen.—As jy dat reiske mei de forgulde gekken dwane, den komme jy fen sels ek op de moanne; dêr wennet ien fen ús kinde, dy moatte jy foaral goên dei sizze fen Hidde jonges. Ik mien de Noarger rún, dy tsjinwirch minister fen finansjes op ’e moanne is. Freegje him den mei ien ’ris, eft er ek rie wit om ús bisnoeid en útriden jild for in bytsje om to smeltsjen. Dêr binne wy hjir danich mei forlegen, en de wiiste ljue fen ’t lân binne hjar rie ta ’n ein. Bigryp ’ris, mynhear Eölus, det de bisitters, dy yn ús ryk brieven op frjemde riken hawwe, alle jierren troch ús to licht jild in skea hawwe fen trije millioen gounen yn de yntressen, en dat stekke de frjemde potentaten yn ’e bûse.

Mar, de deuker, ja, Eölus, dat scoe ik hast forgetten hawwe. As de ljue op ’e ierde ’er de lucht fen krije, det jy de iene dei ef de oare wer ’ris oan it feijen geane, den scil ’t requesten by jo reine; elts scil syn bêst by jo dwaen, om him syn partij, dy him yn ’e wei stiet, fen it ierdryk ôf to bliezen, en dêr scil ien request ûnder wêze, as jy dêr nei harkje, den binne wy allegearre wei. Yn alle lânnen wennet in rudich soadtsje, dy by in omkearing neat to forliezen en alles to winnen hawwe; dy graech alle regearringen nei de moanne seagen om sels op it kjessen to kommen, en in tirannij yn to fieren tsjienris grilliger en wreder, as ’er ea ûnder in despoat wêze kin. Dat skoarremoarje is fen de divel útbret; wachtsje jo dêr for, Eölus. As men hjar heart, den is ’t krekt eft de regearring de sinne en de moanne skine lit, en hja scoene in kening wol rekkenskip freegje, hwerom det er de appelbeammen fen de rûpen opfrette lit. Alles, it sprekt fen sels, om ús gelokkich to meitsjen, mar yn died en wierheit om ús sa fier to bringen, det wy alle regearringen weijeije en hjar skepter yn de pleats nimme. Nou, Eölus, jy binne yn in skrander nêst útbret, en dêrom jy scille wol wizer wêze. Mar dat siz ik jo, det ik noch ljeaver ûnder de Turk as ûnder hjar stean, en as je der ta bislute om mei in stoarmtwjirre de regearringen út Europa wei to skoerren, den bid ik jo minlik om my en myn folk mei ien op to nimmen, en sette ús del mids yn Constantinopel.

Ik wit net, Eölus; mar fen al dat waeijen fen earjister is my de holle noch rûzich en sûzich. Eltse amerij bin ik de tried kwyt. Hwer wier ik ek? O ja, yn ’e lijte fen de stekken fen de Dimter hôven. Nou, ik knikte mynhear Weachhals al ’ris ta, mar de man koe net sykje, en hy gniisde tsjin jins azem oan as in bolle. Ik gong in stapke mannich fierder, ta ’t ik oan it útein fen de hôven en deWorpwier, by it greate hûs fen de societeit, dat op de hoek stiet. Dêr hie ’k in frij gesicht, Eölus; ik stie dêr yn ’e lijte, en koe op myn gemak al jou wylde sprongen ôfloere. It wier oars bjuster onfoarsichtich fen my; hwent jy hiene my it hele tek op ’e hersens bruije kind, as je my net genedich west hiene. Mar ik hie der noch it rjuchte erch net yn. Efkes hie ’k dêr stien, do der in hynzer mei in poepekarke oankaem; it beest, dat oars in tichte guds wier, slingere as in skeef man oer ’e wei. Men seit sa wol fen swakke minsken, det men se wol omblieze kin; mar jy dogge ’t sterke hynzers. Sa hwet ter siden fen ’t karke, oan ’e wynkant, roun in wyfke, dat ik net seach, mar dat yn ienen opsetten kaem, en mei in dwarske skamper it hynzer foarby fleach, hals oer kop yn ’e dyksgreppel del, peaske en pinkster bleat. “Hea’ moeije! sei ik yn my sels, moat dat sa mâl?” It minske stie wer op, seach my oan en lake ’ris, sa det hja noch al oer jins hantrekken like foldien to wêzen. Eölus! Eölus! Hwet binne jy in âlde punthoun. Jonge, man, al sjugge wy ’t net, wy krantsje dêrom wol. Ef miene jy, det wy net witte hwet det jy earjister to Brussel útrjuchte hawwe? Dêr ha jy ommers midden op ’e merkepleats in grienwiif mei in twjirre fen ûnderen opnomd, fjouwerkant opnomd, siz ik jo, en wol tsjien foet boppe de groun smiten. Dêr hat dat earm minske in amerij mei útsprate rokken op jo omdreaun, en sa hawwe jy se ek wer sakje litten, krekt as immen dy op in reinskaed (paraplui, parachute) út in luchtbol delkomt. It liket ommers nearne nei, myn ljeave man! En dat op ljochtskjinne dei yn sa’n earbare stêd as Brussel is!

Egentlik hie ’k noch nin erch det it sok akelich needwaer wier, mar yn de fierte bimirk ik hwet, dêr my de eagen mear fen iepen gongen. Flak foar my hie ik de rivier, dy sa hwet trije ef fjouwerhûndert trêdden fen my ôf dwers foar my lâns roun; oan de rjuchter kant hie ’k deWorp, en oan de lofter in frij gesicht yn ’t fjild, binamme op de gatten, dy oan de siden fen de rivier rinne, en hjirhankenneamd, fol wetter wierne. Jy waeiden dwers oer de rivier, Eölus, en hienen mei dy hege wallen alleheel nin oanrin om hol wetter to meitsjen; lykwol kleauwen de weagen boppe op de turfskûten, dy oan de oare kant oan legerwâl laeinen, en dat slach foar slach; ja, op it lêst fleagen se oer skûten, ryddyk en alles hinne; en ljepten sa yn ’e stêdsgreft wer del. It wier krekt Eölus, eft jy de turfboeren in wite prûk opsette woene, sa sieten se mar jimmer wei yn ’e rûge koppen fen ’e weagen. Nou, ik moat sizze, dat wier nin onsin. Hwent hjir hâlde folle ûnder dat heapske rju fen oefenjen, preekjen en psalmsjongen. Dat helpt noch al om brakke turf for farske to sliten, en ’t is noch altiten goed om in akkoart mei ús ljeavenhear to meitsjen, det Hy in hingjende kop en in psalm fen Dathenus yn pleats fen in earlik hert oannimme wol.

Lofts fen my ôf yn it romme fjild yn dy poellen en petten wiste ik alleheel en al net ho ’k it mei jo hie. Der wier nin weach, dat hwet sei, mar it reinde ’er mei feart. Ik tochte: “reint it allinne boppe it wetter, en oars net? Dat is nuver.” Nei in bytsje digerjen bigriep ik jo, Eölus. Dat wier wiskjen. Jy namen it wetter út de petten op as stourein, smieten it wol hûndert fiem yn ’e hichte, en dat waeide den as riik mei kûgelsfeart foar de wyn ôf: de rein, dy oars fen boppen komt, kaem nou fen ûnderen. Alle amerijen makkene jy blauwe gatten yn de loft, krekt sa suver en klear as men ’t yn ’t foarjier by frisk waer en in goede koelte wol hat. By riten foel sa flapsk hwet wetter by my del, krekt eft it mei in pôt út de loft getten waerd, en dat wier dêr den ek wer mei dien. Nijsgjirrige dingen! Mar ik leau, Eölus, det jy de rein nin tiid dienen om mei drippen del to kommen. Sokke domenijs hat men op ierde ek, dy preekje lyk as jy reine. Dy smite yen de wierheit mei gjalpen op ’e hûd. It dringt, tinkt my, better troch as it giet lyk as in stourein. Ja, Eölus, fen swarte roeken spritsen, ik haw nin fûgels yn it fjild sjoen, as allinne roeken. Dit foltsen woe ’t ’ris tsjin jo bisiikje. Nou en den fleach eris ien nei boppen; as se toerren heech wierne, wjukkelen en wrakselen se, al hwet se koenen, dwers tsjin de wyn yn, en ik moat sizze det se wol tsjienris mansker wierne as ik tochte.

Ik hie jo nou al yn ’e lampe, Eölus. Ik koe omtrint wol riede, as jy jo net gau bikearden, hwer dat hinne moast. Ik gong efter myn biskûl, de societeit, wei, en foun myn frjeon Weachhals noch yn ’eWorp, dêr er nei it stouwen fen it wetter stoe to sjen; hy woe ’er in biskriuwing op rym fen jaen yn itmuzen-almanak. Hy gûlde al tsjin my, ik tsjin him, mar wy koenen nin wird fen eltsoar forstean; hearren en sjen forgong yen fen it waeijen, dat jy diene. De dichterlike skraits stoe dêr op syn swevelprikken to weevjen, it griisde my ta de teannen út. Op it lêst tochte ik: Nou moast er ’ris mei in twjirre by my weifleane! en dat barnde my sa yn, det ik him hastich yn ’e hânnen kniep, en útboarstte yn ’e wirden:vaarwel in eeuwigheid!Do ik op ’e rin, en de Worp yn. Ien treast hie ’k oerhâlden, Eölus, det jy sa’n great man alleheel net meinimme koenen. Syn byltenis bliuwt oer; dy komt 1838 yn itmuzen-almanak.

Yn deWorpseach ik noch in tsjep staeltsje, ho jy yn alle silen mak binne. My tochte, wy koenen jo hjir wol for stêds-oanfeijer hawwe, sa baeseftich fagen jy deWorpleech. De ôffal fen de hjerst laei noch ûnder de beammen, en dêr wierne jy oan it pûstjen yn dy millioenen fen blêdden. Hja draeiden op hjar rânnen sa kreas as trijegounen de groun lâns, en stauwen eltsoar straelrjucht en mei kûgelsfeart efternei, krekt eft se oan it krij-oan-boartsjen wierne; en dat hat dûrre oan it lêste leaf ta. Hwent de oare moarns ha ’k ’er om tocht: de flier wier skjin. As jy nocht oan feijen hawwe, Eölus, hjir is mear to bjizzemjen, binamme yn de finansjekeamer; mar ik moat jo sizze, it is der piktsjuster; men kin der nin hân foar eagen sjen, en hja wolle net hawwe, det je in lampe opstekke.

Ik kaem swietsjes by de skipbrêge, en om ’t ik noch lijte fen de beammen hie, fielde ik egentlyk noch net rjucht, hwet jy yn ’e bouten hiene. Mar op ’e brêge waerd ’k it oars wiis. Ik roun foar de wyn del, en wrychtich, do ik mids op ’e brêge wier, namen je my fjouwerkant fen ’e groun. Ik seach nou for it earst fen myn libben, hwet ik altiten for praetsjes hâlden hie, fen it weiwaeijen fen minsken en rydtúgen, det it neat as de suvere wierheit wier. As dat sa moat, tocht ik, den scil ik in maet, dy fêster stiet, yn ’e earmen nimme; en ik sloech myn rjuchterhân om de lening, en sa pandere ik de brêge oer. Ik hie dêr in amerij stien, dêr kaem myn frjeon Weachhals yn ’e fierte ek al oan stoatskaven. Do jy him ûnder de slach krigen, Eölus, bigoun er mei in bocht yn ’e rêch efteroer tsjin to skoarjen hwet er út de skinen sette koe: it wier krekt eft er mei skoppen yn ’t gat foartjage waerd. In bytsje fierder moast er oan ’t teantsjen, soms sûnder groun to roeren, en dat al hirder en hirder, ta er eindelik as in hirdrider by it ein fen de baen op ús ynfleach. It folk spatte út eltsoar, en rôp:Goddeumie, seet menheer Woaghals ens?Dat is ien fen de moaiste setten, dy’t ’k fen jo sjoen hab, Eölus. “Sjê sa, myn frjeon, sei ik tsjin him, nou kinne jy yn wierheit sizze, det jy sa faek liigd hawwe. “Wat is dat?”frege er forheftich. “Wel, jimme dichters rjimme altiten fen de zephyrs; dy binne sa luftich fen gong, sizze jimme, det se al teantsjende oer de topkes fen de gêrzen en blommen hinne trippelje. Nou binne jy sels in zephyr wirden.” Laitsjende stiek er syn lange meagere hân út in keale roksmouwe, en wylst er my twa fingers tastiek, sei er:“Van versen gesproken, ik heb eene ode op Zijne Majesteit gemaakt; dezen avond koom ik over dezelve uw oordeel vragen.” Mei ien roun er wei, en ik seach him nei yn my sels tinsende: “Dat is trije ûren tiid wei mei in flesse wyn! En den moat ik myn consjinsje noch biswierje mei dy de hals fol to ligen.” It kaem krekt sa út, mar mei ’t ûnderskie, det it my trije flessen wyn yn pleats fen ien koste; dy soannen fen de muzen sûpe as mûzen. Lêzende seach er by eltse gjalp op, en knypeage my ta, krekt eft er sizze woe: Fielste it wol, feint? en den moast ik ommers wolbravoroppe. De twade rigel wier al in ljeagen:Myn ziel, die voor uw glorie gloeit; hy miende,die voor uw gunsten gloeit.—Mar, Eölus, dat opnimmen, sjê dêr, dat laeit my heech. Dat hat my noch nimmen dien. Wierne jy in Fries west, dat wier dêr oan ta; mar yen fen sa’n smelle Gryk fen de soallen nimme to litten.... it bikomt my sa nij as fleanen.

Ik bleau in amerij op it ein fen ’e brêge stean en seach út nei de kant fen Zutphen ta; dêr kin men de rivier net sjen; hwent as er Dimter oan dy kant omtrint foarby is, kriemt er om, en sa rekket er yen út it each. Nou, dat út seach ik in soarte fen in wite stoudamp ef reinige miste, huzen hichte fen ’e groun ôf, en dy bôge as in slange troch it fjild om, sa fier as in minske úteagje koe. “Hwet is dat?” sei ik tsjin de brêgeman. “Dat is de rivier, sei er; dy wisket sa fen de stoarm.” Krekt, Eölus; de keardel hie gelyk. Jy namen de rivier dêr yn ’e lingte. It wier krekt eft it wetter sea. As it in flamjende broutsjettel west hie, it mochte bikend stean.

Nou seach ik klear en bleat hwet ’er to dwaen wier, en ik mei in blits nei hûs ta om ’ris to sjen, eft myn wiif en berntsjes ek ongemak hiene. Sa as ik troch de poarte kaem, hie ik foar my it greate tsjerkhôf mei de greate tsjerke fen de Hillige Leafwyn (Lebuinus), en dêr stie it beestespil fen van Aken flak alderneist. (Ho komme de dingen sa nuver by eltsoar?) Dêr songen jy in raren psalm oer tsjerke en toer, Eölus! Ik learde do earst de krêft fen Gysbert-oms wirden as er fen de stoarm sjongt, det dyGûlt en boppe tonger beart. It drille dêr, it skodde en gounze alles yn syn Gothiske mûrwirken mei in oandrang fen loft, dy ontsettend wier. It sûgjen troch de kloksgatten balte lûd oer alles hinne. De spinael fen de toer stie mei syn taeije izeren stangen en bânnen to swypkjen as in wyljentûke, en gierde it út. Wylst ik ’er nei seach en elts eagenblik tochte, dêr komt alles del, hearde ik in knetterjend kreakjen, dat troch jins stampen en daverjen hinne briek. Hwet wier dat? Lâns it hele tek fen de Marije-tsjerke, dy alderneist de greate fen de H. Leafwyn stiet, hiene se in latten raem lein, det jy de kloeren net efter de pannen krije koenen. Dêrom bigryp ik, det jy it latwirk earst del smieten; do folgen de pannen fen sels. Wel, man, jy waeiden se as in hânfol lotterijbriefkes troch de loft, en elts moast mar om in hinnekommen siikje, dy net ien op ’e hersens hawwe woe. Eölus! Eölus! Ik leau, sa wier as ik hjir for in sûndich minske stean, det jy ek al in tik fen dy naesjes wei hawwe, dy net mear oarlogje wolle as for hjar eigen rekkening. Hwerom moasten de pannen fen de Marije-tsjerke it ontjilde, en de laeijen fen de H. Leafwyn-tsjerke, dy er deun oan stiet, sparre wirde? Jonge, wy binne net forrotte, Eölus! As jy dat miene, binne jy de planke mis. Dy Marije-tsjerke hawwe se yn inarsenaelforoare, dêr allerlei ark yn birgen wirdt, om minskebloed to forjitten as bargebloed. Dêr hiene jy de lucht fen, baes, en do moasten de pannen it ontjilde, omdet jy it moardners-ark fen binnen net bynei komme koenen. Ik doar wedzje, det as se sawol fen in arsenael in tsjerke (in hûs, fen ljeafde en frede!) makke hiene, det jy nin panne oanroere scoenen. Mar hark ’ris, Eölus; jou miening is goed, mar jy bigripe it net goed. Kanonnen binne by slot fen rekkening de biwizen dêr de keningen mei riddenearje, en sa lang as der ien is, dy se brûkt, moatte al de oaren se ek hawwe.

Sa as dat latwirk delkaem, wierne jy mei ien ek boppe op it spil fen van Aken, en dêr wipten je yn in rep it tek fen op, det de hele santepetyk mei planken en kleden yn ’e loft fleach. Dat briek en rottele dêr oer ’e stiennen hinne, det yen hearren en sjen forgong. Undertwisken fleagen jy altiid mei it selde gedaver oer tsjerke en toer hinne en om dit orkest fierder fol to krijen bigounen de lieuwen, de tigers en bearen mei to brullen, det de groun ûnder yens foetten dreunde. Alle dagen stie van Aken mei in greate manteljas onbiwegelik foar it spil, en den seach er sa strak en wreed eft er yen opfrette woe; mar do er nou de holle útstiek en fen syn hele tinte neat oars as in mannich sydplanken stean seach, ik kin jo sizze, do kaem ’er in bytsje biweging yn syn troanje. Mar hy hie de kop net forlern, Eölus. It earste wier klets! de hokken fen de wylde bisten ticht; hwent de baes tochte, as dy jonges út de skoalle knipe, den rinne se net om Dimter koeke, mar Dimter minskeflêsk. Flink hie er ek timmerljue mei ljerden en linen tsjin it spil oan om alles, hwet noch oerein stie, op to hâlden. Do in boun fen in tweintich fammen en jonges ynspand, dy de fûgels úthellen: dat fleach eltsoar efternei eft se stellen hiene; de iene mei in papegaei, de oare mei in mandril-aepke, in tredde mei in poelepetaet, in fjirde mei in Indiaenske hoanne, en dat foltsen kraste en gûlde ûnder dat forfarren, eft se formoarde waerden. Afrika, Aziën en Amerika waerd der úttôge, en dat kaem allegearre to honk yn de keuken fen it weardshús deNeger. De oare moarns seach ik in feint fen de hospes foar doar stean. “Maet! sei ik tsjin him, ho giet it? Jimme hawwe in bulte frjemde passagiers krige, hear ik. Sok folk komt sa fier wei, dat scil wol braef tarre en smarre.” “It mocht de divel! andere de jongkeardel: hja bringe myn baes mear dong as jild yn hûs. Dat soadtsje stjonkt ús de keuken út.” “Mar ho hâlde se hjar oars?” ik wer. “Wel, andere de biis, dêr scil ik net fen sizze, mynhear. Jy moatte bigripe, it bliuwt yn it bloed; neijer folk as de apen hat de minske net, en fen beiden sjugge wy hjir likernoch de selde kuren.” “Mar den tinkt my, sei ik, det de apen noch nofliker om to hâlden binne; hwent dy kinne jimme oan in keatting lizze, as se it forkeard bigripe, en de minsken al dogge se it noch sa onhuer, moatte jimme bitsjen litte.” “Krekt, mynhear! sei de jongkeardel, en dat is binammen in droevich lêst for in feint. Hwent as de apen net doge wolle, den jow ik se in trewinkel tsjin de skeane bek, det se stouwe, mar as de skrokste smjirkert, in ourang-outang pakje-kreamer, my útracht det ik nin turf heech bin, den moat ik noch sizze: Hwet biljeaft, mynhear?” “Wel, dat bikomt my sa nij net, sei ik tsjin him; mar wiste hwet, heite? Dou moaste tsjin dyn baes sizze, det er syn úthingersboerd foroarje moat. Eölus hat him al to goed bitocht.” “Ho mien je?” sei er. “Ho ’k dat mien? andere ik; jimme moatte deNegerforoarje yn deArke van Noäch.”

Mar om wer by it stik to kommen, do jy van Aken syn tinte troch eltsoar keild hiene, gong ik nei hûs. It waerd my to mâl, Eölus. Mar ik hie de rêch net oan van Aken takeard, ef ik seach troch it tek fen in heech hûs hinne. Dêr wenne in perfester. En net tofreden mei de man in tûzen-mannich pannen yn alle eleminten to smiten, bruiden jy him ek noch in foech stien fen sauntich poun troch souder en al hinne yn syn ledikant. Jy miene dochs net det de man kâlde foetten hat? it liket wol eft jy him in waerme stien oanlizze woenen. It heilde pannen, stiennen, reid, laeijen, âldouter, ruten; it wier mar, pas op, yn dy nauwe strjitten. Oan alle âlde gevels stienen jy to wriggeljen; dy oer sa’n wrak spil wennen en dat weauwen seagen, gong de grizel oer de grouwel; in bulte bitrouden de kwakkelige oerbûrman net, en pakten hjar bêste spillen: hwent daelk, tochten se, bruije de klompen stien ús op ’e holle; den alles to grús, alles iepen slein, en mooglik brân der by. In bytsje fen my ôf seach ik jo in gevel omfieren, dêr twa dragonders as mosken ûnder biflapten; beide kroandea. Hwet hienen jy dêr oan, Eölus? Dy twa skoane feinten, keardels as lôgen! Al binne se mar soldaet, tink det hjar âlders allike hertelik om hjar forplettere bern krite as de rykste fen it lân. Ef miene jy, Eölus, det je in hantsje helpe moatte, omdet de jenever, Janke-en-hjarre, en de kûgels it net ôfkinne?—Under dit gedjoei kamen al de skoallen út; it wier krekt fjouwer ûre. Yn dy heilboi fen stiennen en pannen bitroude nin âlder syn bern allinne bûten doar. De hiele lange strjitte, dêr ik wenne, grimmele yn ienen fen feinten en fammen, dy bern by de hân hiene. De measte berntsjes krieten: de sloven wierne forheard; hja wisten net hwet ’er geande wier, sa ougryslik bearden jy boppe de huzen, en oeral trapen se troch diggels en stiennen.

Ik kaem thús, en der foel my in stien fen it hert do myn Tsjalling, mei laei en boekje yn syn hantsjes, feilich yn hús wipte. Ivich scil dit hert, Eölus, jo for dy deugd tankber wêze, en stiet ’er earne noch in altaer for jo op ierde, de moaiste krâns fen roazen scil ik ’er trije slaggen omslingerje, en ik scil der byskriuwe:Oan him, dy myn ljeafde sparre hat!—Watse wier in stien op ’e holle fallen, mar mei in skamper; it kaem net oan. It like wol det ús Hidde jou geblies net folle oangong. Alteas hy gong om fjouwer ûre krekt as altyt mei de dwersfluit ûnder de earm om syn leksom op to heljen, en hy hat mei syn master duëtten bliesd wylst jy op it tek accompanearrene. Dat hat dûrre ta det jy fen efteren it Spaensk geveltsje yntrapen, en de jiffrou, dy op it gekreak gysten nei foaren roun, de hals hast briek oer in amer mei stjinkoalen, dy yn ’e gong stie. Dat joech sa’n gemoart en geraes, det de muzykmaster nei boppen fleach, om in finster út to heakjen, en dêrmei wier de muzyk út.—Underwilens kaem myn feint thús, dy ik ontbean hie om by honk to wêzen, as ’t jo ’ris biljeafde om my it tek boppe de holle wei to brekken, mar dy stienen de triennen yn ’e eagen. “Hwet skilt dy?” frege ik. “Myn wiif, sei de man, is to fjilde om ús koal fen it lân to heljen, en it is sok needwaer, mynhear! Ik woe hjar sa minlike graech thús helje, as ’t jo biljeaft.” “Foart mar, kearel! sei ik; it libben fen dyn wiif giet boppe al de rottige tekken fen Dimter.”—Mei det Bearnt foart wier, bigounen jy mei sok frjemd getonger op myn skoarstien om to skoerren, det ik tochte: Dit is ’ris hwet hiel bisonders! hwent mei dy hege huzen en tsjerken kinne wy jo oars noait net fornimme. Ik sei tsjin ús Watse: “Kom, heite; dou wolste ter sé, en den krigeste mei in pear bolstjûrrige bazen to dwaen. De iene hjit Eölus, en de oare Oceänus. Eölus is krekt bûten oan ’e gong; nou scil ik dy ’ris efkes sjen litte, hwet dy yn ’t fet hat.” Boi naem my flink by de hân, en ik fleach, sa gau as ik koe, mei him troch de neare stegen hinne, om op de romte fen it greate tsjerkhôf to kommen. Dêr hiene jy ûnderwilens hwet dien, dat ik net tocht hie.

Yn dat bekfol tiid, det ik thús wier, hienen jy de glêzen yn de H. Leafwyns-tsjerke wol op tweintich pleatsen ynslein, det de leaden roedtsjes ’er by hongen; it seach ’er út as in kroech, dêr in partij dragonders oan it houwen west binne. Mar ik tink det jo dat ontkomd is, Eölus! Wylst jy dy ramen dienen op it arsenael en it beestespil binne jy mûlk mei in skamper oan ’e glêzen west. Men kin dat yn de rûzje sa lyk net roaije.

Ik roun mei de jonge fierder, en yn in rep wierne wy wer op de rivierswâl. Dêr hiene wy jo út de earste hân. It wetter út de rivier snjitten jy ús oan; soms bliesden jy ’t allehiel oer ’e stêdsmûrre hinne, det it tsjin ’e huzen yn ’e stêd oanfleach, krekt as in bleker, dy syn doek biëast. Egentlik woe ’k mei boi nei ljue fen myn kinde, dy deun oan ’e rivier wenje; dêr hat men oan alle kanten in rom gesicht yn it fjild, en op it wetter. Mar omdet se oer in brêge allinne wenje, hiene jy in frije fljocht oan beide iggen fen it hûs lâns, en brochten de dûbelde wynflap efter it hûs wer by eltsoar. Dit makke in twjirre dêr modder, prikken, en ik wit net hwet al, sa troch eltsoar giselen, det ik er net hyn ef binei komme doarste. Wy mochten eris mei yn dy govert gien wêze, en den hiene wy net ophâlde kind, as wy woenen.

Efter ús wier der noch in oar spilke geande. Dêr hiene wy de stêdsmûrre, mei in soarte fen in simmertinte der boppe op, dêr jy oan wierne to wriggeljen. Dy arke stie noch al yn bistân eft er wike scoe; mar op it lêst joech er kamp. Yn ienen waerd it ding driftich, en bigoun hiel permantich troch de hûzen to kuijerjen, ta det de hiele tabernakel yn ienen glûpsk fen jo loslitten waerd, en yn alle splinters op strjitte stikken boarstte. Ik seach noch ’ris om nei it hûs fen myn kinde, en stie yn bistân om ’er hinne to gean, do jy in gat yn it tek waeiden, dêr wol hynzer en wein yn swaeije koe. Ien fen it húsgesin fleach aenstons nei boppen, en winkte ús troch it gat, det wy bliuwe moasten. En dat wier ek de feilichste rie; hwent op it egenste eagenblik bliesden jy yn de ûnderkeamer, fen trije ramen allyk, de ruten yn. It like wol, Eölus, det jy jou longen do mei de foarsje fen in kanon útsetten; hwent de oare moarns siet der noch in stik glês fen fjouwer tomme yn ’e keamersdoar, mei sa’n boarstend gewelt wier dat lichte grús foartflein. Do wy dat seagen, sei ik tsjin Watse: “Sjen nou ’ris goed om dy hinne, boi! Dat alles docht Eölus, en ûnder sa’n baes scilstou farre. Hwent as hy slept, den komste nin stap fierder op it wetter. Hjir stieste op ’e fêste groun; mar tink der nou ’ris om, det Eölus dy yn ’e Spanske sé hat, dêr it wetter toershichten foartrôllet, en det er dy weach-op weach-del mei de greatste trijemêster as in spoentsje hinne en wer toutert. Ho liket dy dat ta?” De jonge glimke. “Ja, boi, tochte ik yn my sels, dou biste lyk as de tsjinstboden. Hja hawwe de earmoede foar eagen, en dochs trouwe se.” En dat is ek mar gelokkich, Eölus. Hwer scoe de kening recruten, en de keapman silers wei krije as de faem de gefaren fen de houwelykssé en de jonges de krêft fen Eölus earst op in hier birekkenen. Wel, de jonge skeukte fen nocht, Eölus, do jy sa azem joegen. Ho mâller, ho moaijer.—Ik naem boi wer by de hân, en roun sa gau as ik koe wer nei hûs ta. It bigoun ek njunkenlytsen to skimerjen.

Pas wier ik thús, ef dêr komt myn feint wer oan. Hy glimke. “Bearnt, sei ik, dat stiet ’er hwet blierer by as niis.”—“Ja, Mine is ’er wer; sei er, it wier needwaer, mar ik moast ’er dochs om laeitsje.”—“Ho nou den?” sei ik.—“Wel, ik roun mei Mine oer ’e strjitwei nei stêd ta, en dêr komt hjar de wyn yn de rokken; hja yn ienen op, en wol fyftich trêd wirdt se fen my ôf oer it fjild droegen. Nou, hja is sa’n propke, lyk as mynhear wit; ûnder dy reade útspande rôk stiken hjar koarte skonkjes út, en dy wraemden en trippelen om de groun to siikjen; krekt, kin ’k jo sizze, as in bern oan ’e liedbân, dat wakker skrept en rint, as it de groun net roert. Wel, ik skettere it út. Ik hâldde my fêst oan in beam, sa slop wier ik fen laeitsjen. Mine wier lilts do se my dêr sa stean seach; mar ik sei: myn ljeave Mine, al hie ’k op ’e dea sitten, ik koe ’t net litte.” Sa leare jy de minsken yn ien eagenblikje, Eölus, dêr in dounsmaster hjir wol trije jier ta nedich hat.—In bytsje dêrnei sakken jy ôf. Nou en den kaem ’er in neifleach; mar de baes sels wier foarby. Rêst lykwol wier my dy joun net biskern. Eölus waerd opfolge fen mynhear Weachhals, en dy hâldde my en myn wyn selskip oan toalf ûre ta.

De oare moarnsier gong ik ’ris om en troch de stêd om op to nimmen, ho jy ’t makke hienen. It like wol eft Dimter bombardearre wier, sa wierne jy der útnaeid, Eölus! Omwaeide stekken: heale gevels; iepene tekken; reade tekken lape mei blauwe smoarde pannen: roeden út de ramten; hjir en dêr proppen fen fodden yn stikkene ruten; timmerljue, mitselers, opperljue oan ’t skreppen en tôgjen mei ljedden, pannen, sparren, delen, kalk en stien; de Berch-tsjerke troch inoar smiten, det de gemeinte der yn nin fjouwer wiken yn bankje koe; tekken fen lytse simmerhúskes in foet op hjar mûrwirk forset. Mei ien wird, Eölus, as jy it sjoen hiene, jy scoene oer jou wirk sels foldien west hawwe.

My tochte, wy moasten ek wol ’ris efkes yn ’t fjild sjen, ho jy it dêr makke hienen. De roggebergen stiene as dronkene ljue to hingjen; by sommigen hienen de standers ien ef twa makkers forlern, en de skeaven laeinen wiid en siid troch it fjild hinne keild: de stiennen gevels fen it weardshûs de Platfoet foar en efter oan de earste fordjipping ta der útflein; it reid op de tekken oeral by toppen efterstobek waeid, det it opstie as in stikelbaerch. De brebiers blieze jamk mei hjar toet yn yens hier as se it knippe, mar ho jy dat âlde fêst-bakte reid mei bliezen oerein krije, dat wit de deale. Hjir yn ’t poepelân is yn it fjild for jo sa folle net to bikken as yn Fryslân; mar ik tink det jy dêr de measte wettermounlen wol op ’e kop set hawwe. Dat binne tinkt my, krekt boartersdingen for jo, Eölus.

“Ho hat it foldien?” sei ik tsjin myn soannen, do wy thús kamen. “Opperbêst, heit, seinen se, wy wolle wol mear stikjes fen Eölus sjen.”—“Ja, sei ik, feinten, ik leau net det ’er ien frjeon is, dêr jimme mear fen hâlde, as fen dy graef fen stoarm en onwaer. Nou, goed, daelk scille jimme mear sjen.”—Dyselde foarmiddeis gong ik mei Hidde en Watse, en ús miich fen Leiden, dy krekt by uzers út-fen-hûs wier, nei de Pol ta; dat is in bûtenpleats, rikelik in ûre fen Dimter ôf, dêr se seinen, det jy der oan ’e hoasbânnen ta troch gien wierne. En ik moat sizze, do wy dêr kamen, namen wy allegearre de hoed ôf, en bitanken jo frjeonlik, det jy it sa genedich mei ús makke hienen. Dêr hiene jy efkes in great bosk fen de swierste iken en bûken as in hânfol swevelprikken troch eltsoar keild. Dat laei der hinne eft de divel ’er jongen smiten hie. Oer de swiere stammen en de holle gatten, dy se yn ’e groun skoerd hienen, troch de toeken en twigen, wier nin trochkommen oan. Ytlike beammen hienen ûnder it fallen mei de wirtels klompen modder nei boppen wipt, dy toalf foet heech wierne, en sa tsjok, det it foege klinten liken. De hear, dy it bosk takaem, wier mei syn rintmaster al oan ’t ritsen fen de stammen for de feiling. Dat griisde my om de man. My tinkt, Eölus, dat koene jy wol litten hawwe. Alear koe der sa’n grapke wol op stean; do die it de edelljue sear det se in beam kappe moasten. As der ien yn ’e kop stoar, den doarsten se him noch hast net oantaeste, sa eang wierne se, det de ljue it for skrok en heukeraftich oansjen scoene. It like der net nei om in beam fen hjar slot om jild falle to litten! Nou wirdt al it heech hout oan dûbeltsjes makke; hwent hwet hat ûnder ús geslacht fen minsken langer wearde as kâld jild? En nou moatte jy noch komme, Eölus, en nimme ús it lêste hearlike skaed boppe de holle wei, dat ús bernsbern net wersjen scille. Wier it jo to folle, det ’er ús ien oerbleau, dy yn de greate pronk fen natúr in yntres fen syn kapitael foun, greater as de coupons fen brieven, dy seis percint dwane? Mar jy binne der woast troch gien, myn ljeave man! en it docht my nij, det ’er noch ien spjirke oerein stean bleaun is. Oan de measte beammen, dy jy net om krije koene, hiene jy mei sokke rukken wrikke, det de ierde boppe de wirtels oplichte wier. Yn ’e leane, dy op it slot tarint, ha ’k ien sjoen, dy wy mei ús twaën omklamme moasten. Dy koene jy mei nin boarstens gewelt út ’e groun krije, mar do ha je him midden yn ’e stamme as in wirtel trochknapt: en yn it hert wier it hout sa geef as kryt. De stompel stie dêr mei splinters fen in foet ef toalf yn ’e hichte; fen fierrens like it krekt eft ’er in greate bjizzem op syn stôk oerein stie. Ien fen dy splinters haw ik meinomd; dêr lit ik nou in gongelstôk fen meitsje, en ’er mei greate letters ynbarne, EOLUS, XXIX NOVEMBRIS MDCCCXXXVI. Komt ’er my den in man mei in great boarst, in pocher, inwindmakertsjin, den hâld ik him dy stôk ûnder de noas: “Jy kinne gnap blieze, siz ik tsjin him; mar kinne jy it sa goed as de man, dy ikenbeammen yn sokke splinters bliest? Kinne jy balken oan twa sprekke?”

Wy hienen sa lang yn de tûken en twigen fen al dy lizzende beammen omtiisd en omwynd; wy hiene sa dealisk as iikhoarntsjes fen de iene stamme op de oare sprongen, det wy op it lêst sa wirch waerden as in maits. Wy gongen dêrom yn in weardshús, en koften fen in heldere Gelderske faem in sûpke mei hwet mâlke-en-wetter for de jonges. Do wy ús in bytsje útpûste hiene, kuijeren wy mei moai sinnich waer werom, lâns in nije strjitwei, dy mei jonge beamkes biseame wier. “Hea, sei ien fen de bois, sjoch heit! al dy lytse beamkes binne stean bleaun, en dy greate binne omwaeid!” “Dat leauste wol, sei ik; dy swiere beammen hawwe mei hjar brede koppen mear wynfang; ek rikke se folle heger, en boppe hat de wyn mear krêft. Hja sjitte hjar wirtels wol djipper yn ’e groun, hjar stammen binne wol tsjokker, mar de oanstjit dy se fen Eölus to lijen hawwe, is evenriedich noch greater. Dêr komt by, sa’n swiere jowt net ta, en dochs it moat bûgje ef boarste, lyk aste oan dy bjizzemstompel seachste. Dit lytse gûd bûgt by de minste twjirre; it mei ’ris tsjin de groun niigje, as de wyn hwet ynbynt riizje se ek wer oerein.” “Dat is al nuver, sei boi, dat lytse beamkes by in orkaen feiliger binne as greate.” “En lykwol, sei ik, giet it krekt sa ûnder de minsken. Op Louis Philippe hawwe se nou al trijeris sketten, en ús litte se yn frede. Hy doar de kop net út syn hok stekke, ef de strjitten fen Parys moatte earst opromd wirde, det it foar, en efter, en om him hinne, in lege wyldernis is, en wy rinne oeral allinne sa frij en feilich as de fûgels yn ’e loft. Ho heger aste yn de wrâld kliuwste, ho mear der komme dy dy nei ûnderen ha wolle, binamme aste de brette hoanne spileste, en it allinne witte wolste. Den komt it ek allegearre op dyn kop del, en al stieste sa fêst as in iken beam, om moaste. De forienigde stoarm fen dyn fyanden is sterker as dou, en kinne se dy mei wirtel en tak net útroeije, hja scille dyn stamme mids twa rinne. Dy scille se it net dwaen, sa lang aste dy by de groun hâldste. En as se dy al bynei kamen, den is der noch ontwyk for dy. Kenste it âlde Fryske sprekwird wol, Watse?”—“Hwet is dat, heit?” frege boi.—Lear dûken!Dûken foar de stoarm fen need en omstandichheden, en dou scilste de kop ’er wer moedich byskoerre, lyk as dizze kliene beamkes, as de stoarm oer is, wylst de steile hirdhollen as dy iken om dy hinne lizze.”—“Altyt dûke?” sei er.—“Né, feintsje! net altiten. Dûke as folhâlden koppigens is, en dy sûnder reden neat oars oanbringt as skea. Wolle se dy dûken leare, as dyn consjinsje seit, detste stean moaste, hâld ’er den de kop foar. It is better alles kwyt, as detste dy oer dy sels skammeste; hwent den kinste dochs noait nin wille wer ha. Bigrypste dat wol, Watse?”—“Né, heit! sei boi; net tige.”—“Nou, den scille wy it dy leare. Wêz’ mar wer as dizze beamkes; lit dy bûgje en liede troch de hân fen him, dy it goed mei dy mient. Tink net det it bûgjen op dyn jierren skande is;Ho ealer hout, ho bûchsommer twiich, seinen ús wize foarâlders.”

Under sokke praetsjes panderen wy al swietsjes foart, do ús in moeije to mjitte roun, mei in swart reinkleed om; it minske like wol yn gedachten, alteas hja seach stiif tsjin ’e groun, en it wier krekt eft se ús net mirk. Wy hiene ús praetsje just út, en seinen nin wird; yn deadelike stilte trapen wy sa op eltsoar oan; mar do wy krekt njunke moeije wierne, prûstte ús miich fen Leiden, dy wakker de trudze hie. Ik wit net ho ’t wier, Eölus; mar it kaem hird oan; it like wol in gjalp. Dat earme sloof yn ienen fjouwerkant mei in skeane pas fen de strjitwei ôf, en út hjar kaepke as in gleon hynzer, dat skrikt, nei boppen sjen, krekt eft de divel en syn frjeonen mei hjar op in paed wierne. Nea haw ik in minske sa forheard sjoen, Eölus, en nea haw ik ek mear lake. Wy bliuwe nog al lang bern, Eölus.

Foar en yn ’e stoarm hawwe wy dingen sjoen, dêr wy net rjucht wiis út wirde kenne; my tinkt, wy kinne by nimmen neijer om útslútsel gean Eölus, as by de man sels. Wy hawwe yn Fryslân ljue, dy rôlje for de aerdichheit wol ris in tinnen panne op, krekt as in pljims pompier; ús forneamde rimer Oene hie noch in dochter Mattsje, dy dat ek koe. Dat is klear en dudelik; dy mar macht yn ’e fingers hat, kin dat dwaen. Mar hwa hat nou fen syn libben heard, om sûnder fingers repen lead fen tûzenen pounen op to rôljen, en den as in krolde spoen nei ûnderen to bruijen? Lykwol dat ha jy hjir oan forskate huzen, en to Londen noch oan de Pancras-tsjerke dien.—Nou moatte jy my ek ’ris sizze, Eölus, hwerom det jy ús yn ’e broeikast set hawwe ear ’t jy kamen? Al in dei mannich to foaren wier de loft sa waerm, krekt as op in brodzige simmerdei. Yn ’e wyn ef yn ’e lijte, oeral kaem yen sa’n maffe, lije loft tsjin. De kobbels fochte stienen oeral op hout en stien, ja, by ús mûrren roun it wetter mei strielen del. Jy hawwe ús planeet dochs earst nin switdrankje ynjown, Eölus? En nou woe ik dat ek noch wol witte; hwent it liket wol as jy hjir yn ’e krite binne, det it wetter yn ’e pompen op en del giet, en det de kwik yn ’e waerglêzen stiet to dounsjen. By dat kwik ef dat wetter kinne jy dochs net hyn ef bynei komme?

For it alderlêste haw ik noch in apel mei jo to skilen, Eölus. Alde kij út de sleat to heljen doch ik oars net jamk; mar it laeit my sa heech, det it moat der út. Ik haw it egensk tsjin Jacobinen en flaeijers, dy de keningen bidjerre, en ik sjen ljeafst, det myn bêste frjeonen, dêr jy ûnder binne, oer sokke haedpunten, dêr it gelok fen lân en prins oan hinget, krekt-en-allyk tinke as ik sels. Nou sizze se hjir to lânne, det jy ek in Jacobyn binne, en dat moeit my ivich. Ho komme de ljue dêrop, freegje jy mûlk? Kom, dat scil ik jo sizze.

Foar twa jier foer der in skip fen de kust fen Guinéa nei de Westynjes ta; jy joegen de moaiste koelte en it noflikste waer, dat in stjûrman winskje kin. Sa hienen se in wike ef trije fearn, do jy mirken, det der in bidoarne minskelucht út it rom kaem, dy it skip krekt as in sok yn de loft neigong. Jy waerden wekker, en kipen ’ris yn it hol. Dêr wier in fracht fen hûndert-sauntich slaven, dy as in keppel skiep opsletten dêr by eltsoar laeinen to stjonken. Njoggen hiene yn wanhoop hânnen oan hjar sels slein. Do waerden jy sa grimitich, det jy jo oanstelden as in hiemdôge. Dat wier de sé yn ienen yn oproer; de wyn oan ’t fluitsjen troch want en blokken; de seilen oan flarden; de fokkemêst oer boart; it roer fen ’t gat, en foar hjar hiene se in eilân mei barning op de klippen. De kaptein, dy neat as de dea foar eagen seach, gong mei it folk yn de sloepen, en liet de slaven yn it hol om to forsûpen. Dat wier gelokkich, los! fen boart ôf! en dêr fleagen de sloepen hinne. Mar jy net links, Eölus! bliesden in stirtsé op hjar oan, dy de sloepen yn de groun slingere, en al hwet ’er yn wier forsûpte. It skip sels hâldde it; mar staette to lêste mei sa’n evels gewelt op in klip, det de mêsten troch de kyl stampten, en lûken en alles losboarstte, hwet it hol fen ’t skip bisletten hâldde. De negers ’er út, en to wetter. Hja sylden as wetterhounen, en kamen op trije nei, dy gammel wierne, allegearre bihâlden op Santo Domingo oan. Dêr founen se broers; negers as sy, fortrape as sy, mar dy hjar frijfochten fen de Frânsken, en dy de Frânsken mei hjar trije-en-tritich miljoenen net wer ûnder krije kinne. In mannich dagen dêrnei spielden de heal forgiene en stjonkende liken fen de slavehandelers, fen de kaptein en de matrozen dêr ek oan. Hwet wier dat in swiete lucht yn de noas fen de frije negers! Do se de kringen oan it strân driuwen seagen, kraeiden se yn wyld gegei de fictorie fen Eölus oan hjar boalen út.

Mar dat is ’t net allinne, Eölus. It moat in âld sear wêze, dêr jy al mei biheind wierne, do ús foarâlders om hjar frijheit tsjin de Spanjerts fochten. Ik scil it forhelje, sa as it my oanbrocht is, en den kinne jy sels sizze, eft it wier is ef net.

Jy moatte den, nei ’t hja sizze, jou plezierreiskes hawwe krekt as wy minsken, en omdet je net oan ien plak, lyk as wy oan dit kikkertslân, boun binne, mar de hiele ierde jou krite is, sa gongen jy den nei Andaluziën, it moaiste plak, dêr jou azem noch oer hinne gien is. Nei it hearlik Andaluziën, siz ik, dêr natûr al de moaijens, dy se troch Italiën, Switserlân en Frankryk spraette, yn in koart bistek by eltsoar garre hat. Dêr rint de rivier de Guadalquivir troch, en it moat dit wetter wêze, dat jy jo ôfdriûwe lieten as je de sinnen forsette woene. Ho moai moatte oan beide wallen dy gesichten wêze, Eölus! en dêr glieden je den mids troch hinne. Hjir troppen fen swiere beammen mei heech skaed fen geile en brede blêdden, hwer Spaenske skiep tsjin it prykjen fen de sinne ûnder lizze to skûljen. Dêr loftige hichten en klingen, biwoechsen mei blommen, krûden en druvebeammen, dy hjar grien frjeonlik troch eltsoar frisselje, en nou en den in biskûle hûs smûk efter wei kipet. Jinder in Moarsk kastiel op it tipke fen in hingjende rotsklibbe útboud, en noch fierder himelhege bergen, dy hjar bisnijde koppen yn it heldere azuer op stekke. Underwilens boarten jou berntsjes om jo hinne, en saeiden jolich oer de rivier fen de iene ich nei de oare. Dêr wier ien, dy nocht hie om in moaije fûgel, dy op in tûke stie to tsjotterjen, hinne en wer to touterjen; en bytsje fierder spartele ien ûnder in tropke roazen om, dy fen ’t gedjoei rûsden en de holtsjes skodden. Kamen se in jong feint foarby, dy mei de guitarre yn ’e hân syn minnesang stie to kweeljen, den patten se de jongfaem, dy de holle ta it finster útstiek, en tispelen loddrich yn ’e lokken fen hjar gitswart hier om. Meast touweren se oan jou beide siden, en hwer jy wierne draeiden se kûlen yn krûden en lizen, dy swietkes mei jo liken foart to gean. Dêrby hiene jy den noch boppe jo dy heldere blauwe Spaenske himel; om jo hinne dy lije loft, dêr tûzen geuren fen oranjebloeisel en swiete blommen yn om sweefden; en ûnder jo dat glêdde wetter fen de Guadalquivir, dat de loft, de beammen en de bergen, dy ’er hjar fen boppen yn spegelen, noch ’ris skimerjende en triljende werjoech. Sa kamen jy mei jo stoet foarby Sevilla, do ien fen jou soantsjes boartsjende oer ’e stêd yn de reek fen in autodafé tommele. Dêr stienen sa’n ontelbaren minsken om hinne, det it bern skril nei jo ta fleach, en jy net links sels fen de wein, om ’ris to sjen hwet dêr dwaende wier. Do jy boppe de reekwalm kamen, hearden jy in earmhertich gewein en gejammer; jy twjirren de reek in bytsje wei, en hwet seagen jy do? In man mei bleate foetten, mei in heechoppe spitse mûtse op, en in wyt himd oan, beide mei flammen en divels út de hel biskildere; hy wier mei bûgels en keattingen oan in peal fêstboun; en stie op in steapel barnhout, dêr in blauwe lôge bigoun út to slaen. Hwet hie er misdien? Hy leaude det ’er mar ien God wier, en det dy God de heit fen alle minsken is. Sa gau hiene jy dat net heard, Eölus, ef jy waerden breinroerd: trijeris fleagen jy op en del, det reek en flammen trijeris tsjin de groun flapten. Mar in bytsje ta jo sels komd, tochten jy: “Blies ik hjir yn, ik scil de flamme fen dat ongelokkich skepsel ôfwaeije, en hy scil nammers to langer briede. Dea, in gauwe dea for de lijer! Mar hwa wol in eagenblik langer yn dit forflokte lân bliuwe? De hel stiet hjir yn it paradiis, en de hel is to falsker, omdet se yn it paradiis stiet. Wei, myn bern! Wei! Tûzen milen hjir fen dinne. Ljeaver ûnder de bearen fen Yslân as it divelen-brot fen Spanje.” Yn ienen stauwen je op, sûzjende en grommeljende fleagen je op, en al jou bern flodderen yn de wolken fen jou sok mei nei it Noarden ta. Dy selde deis (it wier de twade Septimber) kamen jy noch efter Ierlân, dêr jy in fleet fen fjirtich oarlochskippen silen seagen. Neijer kommende bimirken je de Spaenske flach. Ja, wol, man! it wier de Armade, de onforwinnelike fleat fen Philips de twade, dy ús en Ingelân opfrette scoe. Hja hienen al pit hawn fen de Ingelsken en Seauwen, en slûpten nou mei de stirt yn ’t gat alleheel efter Ierlân om, om wer yn hjar nêst yn Biscayen to kommen. De pynbanken, de skroeven, de knyptangen en barnizers om ús foarâlders de tonge út de hals to skoerren, as se fen frijheit sprieken, wierne dêr oan boart. Dêr krigen jy de lucht fen, en do wier ’er nin genede, sa siet jo dy reek fen Sevilla noch yn de noas. “Romte bern!” seinen jy tsjin jou soannen. “Rep jimme, nei hûs ta. Dizze ljue binne onforwinnelik! Dy flach wit fen nin striken! Heit scil ’ris sjen eft dat wierheit is.” Dat wier mei ienen it baitsje út, en hals oer kop yn de Spaenske fleat del. Heare God, Eölus, hwet hawwe jy woast yn dy Armada omflein! Seilen, want, mêsten, alles oan dy fjirtich skippen fen boppen del, en oan flarden. En der wier nin bidarjen yn jo to krijen, it brûs stie jo op de mûle. Dagen efter ien boldere dat mei it selde boarstens gewelt troch, en jy hawwe jo net del jown, foar det ’er tweintich greate oarlochskippen mei man en mûs forsûpt, ef wech ende wear op klippen en strânnen oan stikken boarst wierne. Do it kerwei ôf wier, en in mannich oerbleaune skippen as wrakken nei Spanje ôfsakken, fleagen jy noch ’ris efkes yn de spegel fen it admiraelskip, en reauntene Don Oquendo yn it ear: “Jimme kinne Autodafé boartsje, mar ik waeije. Wit’je?”

Dêr hawwe jy nou alles, Eölus, hwet se my fen jo sein hawwe. Nin wird haw ik ’er by ef ôf dien. Binne jy skildich, kom den bileaven net yn Dútsklân; hwent dêr sette se jo ytlike jierren yn in akelige festing-finzenis, foar det se jo forheare; jy krije al straf foar det jy doem hawwe, en is ’t oan fordedigjen ta, den moat jou advokaet op syn fordommenis swarre, det er oan nimmen sizze scil, hwet er for jo yn to bringen hat. Sa kinne se jo de hals omdraeije sûnder det ’er in hoanne nei kraeit. Dos, Eölus, binn’ jy in Jacobyn, pas op det jy út hjar kloeren bliuwe, man.

Nou woe ik minlike graech, det jy my ’ris in letterke skreauwen oer ien en oare. Sels to kommen, dat doar ik hast net fergje. Mar as jy komme, woe ’k ljeafst in dei twa foarôf tynge hawwe; hwent den scil ’k hwet pannen opslaen. Dy binne hjir jister fen trije ta trettjin goune opslein. It is in bulte eare as sa’n heech personaedzje as jy sels komme, mar djûre eare is ús foech net.

Foaral en bileaven de groetenis oan wiif en bern; binammen oan jins kreaze dochter Vulturna, dy wy yn ’e simmer út it súdeasten by ús forwachtsje, en ek Auster, dat golle, frjeonlike feintsje. Hjar rûzige broer Favonius hat ús nou langer as in jier yn modder en weaze set; hy mient, det wy frosken binne, leau ik. Siz nou oan Vulturna en Auster, det hja gau, gau komme om ús to patsjen.

Farre wol! Jins tsjinner.

J. H. H.

Back to IndexNext