Gabe op ’e Noarger-rún foar ’ “De Houten Romer”.GABE OP ’E NOARGER-RÚN FOAR “DE HOUTEN ROMER”.Dêrom gong dy reis oan. Us mem joech my fiif inkelgounen, en in stik spek en brea mei op reis, mar ik treau yet fiif-en-tweintich goune âld skroarslean by my for de kweade ûre. Ik tochte der koe my ’ris in ongelok oerkomme, en dêrby it is sa mar yn de wrâld gelegen, in folle pong is in frijpas, dy de greatste gaudief for in earlik man trochgean lit, mar in lege pong is in lúsangel. Sa teach ik op reis mei ús noarger rúntsje, dy do op syn edelst wier; it gong ’er hird oer, en de wei wier nei de tiid fen it jier yet al skiklik, mar de loft hong eft er katten spije woe: gallich, kin ik jimme sizze. Ik kom oan in kroechje, dêr hong in greaten houten romer ta út: sa great wier it boppe-ein as in earnamer, fammen; en dy hong mei in swier keatting oan in lange spjirre, dy ta de gevel útstiek as in brebierstôk, en dêr stoe op:Een stuivertje maar, dan benje klaar.Ik tochte, dat is in skoane mjitte for in stûr, en ik sei tsjin ’t âld wyfke, dat foar kaem: “Scoene jy my ek for in stûr jenever jaen kinne?” Dêr kaem dat wyfke oan mei in romer as de Tjeukemar, en by ongelok dreau it kikkertskroas ’er op; it sloof moast de sleat to bate nimme om in greate mjitte to jaen. Ik sei: “Hwet is dat wyfke?” “O, in lyts bledtsje fen de linebeam, dy lit jinwirch los.” “Kom, jaen it hynzer in bytsje wetter, en my in koaltsje fjûr.” “As ’t jo bljeaft, keapman!” Wylst ik dêr stoe to oanstekken, en to praten, kaem der in lang keardel oanrinnen mei blauspinalen hoazzen oan en in koarte spanbroek; in lange blauwe rôk hie er om, hy hie in hege hoed op, in kattestirt yn de nekke, en hy roun op lege spitse skoen; hy wier sa meager det er wol mei de keninen troch ’e tralies frette koe. “Goeyen avond!” sei de man tsjin ús, en hy hime as in ôfbeund hynzer. “Goeijen avend!” sei ik en it wyfke: “Wel man, hwet binne jy gysten en forbaesd!” “Ei ja, wat duwel!sei de man,ik loop my de bonken haest uut it lyf; ik hef in slagtbeest koft van Doede, dat suud fan daag slacht wudde; en al wie dat komt, Doede komt niet. Myn buurman de kuper suud er de helte fen hewwe; die is al soo heislike kwaad. ’t Is om tureluursch te wudden. Ik bin soo flau as in beest; ik hef by myn nicht te Aalsom al twie pekelhearingen der in slagen. Frou, geef my in glas bier!” “As ’t jo bljeaft!” en even rimpen as de man, tapet se him yn in glês, dêr in dea mûs yn laei. Sûnder wilens slacht de man dat glês bier mei de mûs der yn nei binnen ta. Earst waerd er bont en blau om ’e holle; mar hy kokhalze hwette, en do rekke de mûs ’er troch. Ik hie dy mûs wol sjoen, mar ik tochte, dêr scil dy stedman wol foar opstrûpe. Dea-binaud wier dy man! Ik sloech him sêft op ’e rêchbonke, en sei: “Man, jy drinke to stjelpich.” “Né, rôp it wyfke, der laei in bytsje kien op it bier, dêr is de man yn forsketten.” “Poepeldery!rôp de man,ik weet wel wat it weest is, die duwelsche brouwers te Dockum! ik ken se wel, want ik bin sels in Dockummer, die suwere hoor bier niet goed fan de hop, it is in hopblaatsje weest, dat my inne hals seten het.” Sa moast it wêze, sei it wyfke, en sa koe de man mei syn deade mûs en twa pikelhearringen yn de mage wer fierder reisgje.Nei ’t ik my wize litten hie hwer Ynte wenne, ried ik nei de man ta. Ik hie al fen it wyfke heard, det dy ljue danich yn omslach sieten, mar ho bisaude ik, do ik yn dy wenning ynstoep. Seis earme berntsjes sieten om de hird, heal neaken. It wiif, dy just de goarre trochstien hie, siet mei in tekken om, en hie nin lust om op to sjen. Einlinge waerd de bêdsdoar iepene en dêr seach Ynte ta út. Syn ynfallene eagen boarstten de trienen ta út.“Biste dêr, Gabe! sei de man snikjende: Ik bin bliid, det ik dy sjoch, en kel derby; ik wit dyn boadskip foarôf; dou biste altyd in minske west, Gabe, en mear as in minske, dou wierste in minskefrjeon; mar as men jild oan de minsken skildich is, den binne ’t nin minsken mear, mar divels.” Dêr stoe ik nou: it roun my iiskâld troch al myn lea; it meilijen oermastere my sa, det my de wetterlanders oerrounen. Ik koe myn triennen net ynhâlde, en nin wird útsprekke. Mar ik spriek ynwindich tsjin my sels: Scilstou, Gabe Skroar, noch in minske wêze, ef in divel? en ik tochte oan de wirden fen mynhear van Haren:Hoe velen is nog min geluk beschoren,Die d’ysren armoe fel met scherpe tanden byt,Die nacht en dag het kermen horen,Van ’t teder kind dat honger lijdt!Heeft d’ aarde dan geen voedzel voor ons allen?Gabe yn ’e wente fen Ynte.GABE YN ’E WENTE FEN YNTE.En ik sei tsjin my sels: “Né, Gabe! dou scilste in minske wêze; hwent dou kinste hjir mear wêze as in minske; dou kinste in Ingel wêze.” Ynte forhelle my do, det syn wiif en hy tagelyk siik wirden wierne, en det er al syn jild formastere hie, en det syn ierdappels fortribele wierne troch de droechte; hy hie de bysitter ek al oanwest om ûnderhâld, en dy hie bilove det ’er yn foarsjoen wirde scoe; mar mei det nou de hazzejacht ynfallen wier, hie de man it glêd forgetten, en it wier by biloven bleaun; en mei det er de hele simmer fen de baen west hie, sa wier fen de heawinninge ek net komd; hy hie oars fjouwer aerdige kijkes stean, dy him yet al troch de winter slepe koene, en nou scoe er dêr twa fen forkeapje moatte. “Och, Gabe, suchtte de man, as goede minsken my net bysteane, den moat ik dizze winter mei myn earme berntsjes omkomme: ik kin net betterje fen swierichheit, ik lit earmen en skonken hingje, en wachtsje myn lot hjir boppe wei: wistou ek rie, Gabe?” Nou tochte ik by my sels: Dy man kinste helpe aste wolste, en aste dy man fen dizze winter mei syn earm húsgesin omkomme litste, dat hastou for dyn rekkening, en it scil dy ivich as in stien op dyn gewisse lizze. Ik wol ljeaver de lêste stûr weijaen as onbarmhertich wêze, tocht ik. “Ja, Ynte, sei ik, ik kin jo helpe, ik wol jo helpe, en ik scil jo helpe; mar net prate fen hânnen en foetten hingje to litten, om as in bult fodden foar ’e wyn ôf to driuwen, hwent dy komme onaris op in rúchskerne ef yn de jarredobbe to lânne, frjeon! Jy hawwe fjouwer bisten, en mar for twa hea; wol nou, ik haw in moai klibke hea to Skraerd sitten; dat haw ik yn it foarjier yn in boelgûd koft. Stjûr jins broer mei syn pream mei tweintich koerfol Westergeaster ierdappels for ús mem: den is dy ek to frede, en lit him den dat hea fen Skraerd helje en bringe dat oan jo; den hawwe jou bisten fretten. Dêr hawwe jy foarearst yette twa trijegounen om jo hwet út de earste need to helpen, en as je dêr dy feare kou útmolken hawwe, dy dêr stiet, den stjûr hjar ús wer; wy moatte takommene jier dochs in weidkou hawwe. As jy den it gelok hawwe, det je wer opfleurje, den kinne jy werkomme to sichtsjen, en sa kin de rekkening wer goed komme. En nou scil ik yette in goe’ wird dwaen for jo by de master, dy oer jo giet.” “O, Gabe! rôp de man, ik hoef nin medicinen mear; ik kin wol betterje fen blydskip.”“Dat haste ’ris gnap makke, sei syn omke. Gnap, gnap!” rôpen se allegearre troch de hele skoalle. “Net al to gnap, andere Gabe; hwent as frij feint hie ik him alles skinke en forearje moatten, mar om de hele winter it gejeuzel fen ús Rommert net to hearren, woe en doarst ik it net dwaen.”Ien fen de fammen, dy hwette weak fen aerd wier, en dy op it hearren fen de earmoede en ellinde fen Ynte soms al djippe suchten litten hie, frege hastich oan Gabe: “en ho is it tonei mei Ynte gien, dy earme stakker?” Opperbêst faem, sei Gabe; hy is opfleure, en hy hat yette twa simmers by ús sichte, en hy is yn ’t forfolch yet in wolsteld boer wirden op in nuvere menear.Hy hie in ryk omke yn de Trynwâlden wenjen, dy nin bern hie, mar hy mocht Ynte net lije, omdet er him de wierheit wol ’ris opsei oer syn goarjen. Dêrom hie Ynte noait tocht, det er dêr in stûr fen erve scoe, mar dy man wier lyk as de measte gjirrige rike ljue, freeslike bang for de dea, en hy woe net testamintsje, omdet er miende, det it mês den for him klear laei. Mar do oerfoel de man mei de seine him onfoarsjoens, en it libben gong ’er út wylst er in leppelfol brij yn scoe; en sa waerd Ynte yn syn steed boer to Moarmelswâlde, dêr ik forline jier by him út-fen-hûze haw; en nou jowt er my altyd de bynamme fen bysitter; “Hwent bysitter scoe yn myn need foarsjen, seit er, en dou haste it dien.” Mar gjin minske licht dêrom de hoed for my, al binn’ ’t ek noch sokke greate eagentsjinners.” Master, dy de prûk al min ef mear op ’e side bigoun to krûpen sei: “Hawar, Gabe! priuw ’ris mei my; dou kinste prate as in pastoar; mar dat fen dy keardel mei de mûs yn it bier, dat roun der by troch, maet.” Hwerop Gabe sei: “’t Is wier, master; mar it wier in hele reis alleheel en al tichte by Bolswert wei nei de Dockumer klaei ta; dêrom pleistere ik efkes, en omdet ik bang wier, det it jimme ek sa gean scoe, nou pleistere ik ek ’ris mei myn forteltsje; en dêrby, dy in strou om in aei, en in forteltsje om ien lyts flouke bidjert, dy is net felle wiis. Mar, master, det er greate dingen troch in lyts kielgat gean kinne, dat hat in neef fen my ’ris ûnderfoun: dat wier in kofskipper, in lichtmis fen in keardel, dy gâns âlders erf hie, dy dêrby forskate oanstjerten krige, en yn it bigjin heel gelokkich op sé wier: dy brocht it sa fier, det er mei in gnappe koffe mei in lading Rigaske balken to Amsterdam kaem. Dêr forkeapet er skip en lading, en jowt him oan it rintenieren, mar syn lichte sinnen fordwaelden yn dy greate bûrren. Hy rekket oan it swieren en slampampjen, en hy lapet ’er syn hele boel yn koarte jierren troch.Do er mar in stûr mannich mear yn de bûse hie, do gong er nei in dokter ef master ta; dy frege er eft er him ’ris yn de kiel sjen woe, hy scoe wol in splinter yn de kiel hawwe, tocht him. “Een splinter in de keel, man?spriek master,Daar heb ik nooit van gehoord, maar wel in de handen.” “It moat dochs sa wêze, sei myn neef, sjen der mar yn op.” De master seach him yn de kiel, mar hy seach neat. “Den moatte jy it yet ’ris tige bisjen, sei er, en de master drukte him de tonge mei in plat izer del. Mar de master sei: “Ik zie niets, volstrekt niets; maar hoe is het mogelijk, dat je op dat denkbeeld komt, vriendje?” “Wol, mynhear, spriek myn neef do, dêr is in koffe fen njoggentich lêst mei in lading Rigaske balken der yn mei seil en treil trochflein, en nou liket it my nuver ta, det er net ien lyts splinterke fen hingjen bleaun is. “Ja, vriesje, sei de master,ik geloof, dat het je begint te reutelen; loop naar het buitengasthuis bij de gekken; daar hoor je te huis, maar niet bij mij.” En dêr hie de master dochs ongelyk yn; by de gekken hearde neef net, mar by de swiften en doognetten op in oarlochskip. Myn neef hie wirk it laitsjen yn to hâlden; hy roun hird ta de doar út, en hy forronsele him nei Eastynje. Dêr libbet er nou yette as siketreaster op it eilân Ambon; hwent hy kin sa de man wol, den út it Hegelied, en den wer út Jeremias.” “Dat is ek in biis west, Gabe; gjin hier better as dou,” rôpen se de hele skoalle troch. “Nou, dat is ta dêroan ta, mar ik forhelje hwet ik wit, en mear kin ik net; en dy dat ek wol is in gek. Mar ik scil nou mar fen Ynte Sapes ôfstappe; dy man wier nou bisoarge. Mar nou moast ik ûnder tek; hwent by dy earme minsken koe ik net bliuwe, en dêrby woe ik Ynte syn master sprekke. Ik ried nei in doarp dêr tichte by; ik seach in âld weardshús, en dêr hinge in boerd út dêr hwette op stie; mar dat wier forwettere troch waer en wyn, det ’er neat mear fen to biskieden wier, as oan de iene side in kattekop, mei in healfearntsjekantsje oan de oare kant fen it boerd. Tonei forstoe ik fen de kastelein, det ’er op stien hie, oan de kat syn kant:De katten branden zich aan brij.en oan de oare side:De menschen branden zich aan mij.Ik sprong fen it rúntsje en rôp: folk! Dêr komt de kastelein oan, in great keardel mei in wyt kyltsje oan, op houten klompen en mei in great swart rûge mûtse op; hy brocht myn rúntsje op ’e stâl, en dêr skrobbe ik de foetten ôf. “De diker! sei de man, dat is in rúntsje as in jifferke yn ’t flewiel; in edel ding! Nou, it liket my ek ta, det in goed hynzer jo wol past; dat stylwirk stiet der al hwette strampelich by mei jo.” Sjê, dêr moast ik my dalik myn kreupelheit al forwite litte. “Mar, kastelein; sei ik, kin myn hynzer it hjir goed hawwe?” “Jy hawwe nearne mear nei om to sjen, hwent ik hâld mear fen in jong hynzer as fen in âld wiif; ja, sels al wier it in jong frouminske, den moast hja der yette al moai by wêze, scil ik ’er mear fen hâlde. Gean jy mar nei de keamer ta.” Ik traepje de holle stiennen gong lâns, mar do ik just by de keamersdoar kaem dêr hear ik in frouminske forheftich roppen: “Aste der yn komste, den hou ik dy mei de bile foar de kop!” en ik as de blits dêrop wer nei de stâl ta nei de kastelein. “Ho nou! sei dy, dooch it dêr net better, det je sa gau werom komme?” en ik forhelle him de set. “Dat klinkt nuver, sei de man; den moat ik ’ris mei,” en do waerd ús ’t ding klearder. Dy hospes dêr dy wier ek skjippeslachter; hy hotte just syn bile do ik mei it hynzer foar de doar kaem, en do lei er de bile op ’e tafel om my to rêdden; it wiif siet to smoarranen, en dêr stoe in pôt met rie snien smoar ûnder de tafel en dêr woe in lyts mophountsje fen frette, en dêrop wierne dy wirden fallen, krekt do ik de klink fen de doar yn de hân krije scoe. Do ik yn de hoeke siet, easke ik koffy om to bikommen, en do bigoun it wyfke to kleijen, det de koffy sa yn de mounle omdwarle: sa sei se: “Onwaer krije wy wis; hark’ris, hwet kreaket it úthingboerd, en de kat hat hjoeddeis al sa yn de beam opflein. Dêrmei komt de kastelein, en dy frege my al dalik: Hwer is jins pas, jong feint? it bistjûr nedicht ús ’er ta om it to freegjen.” Ik liet him de pong sjen. “Goed, sei de hospes, dy bringt dy troch alle lânnen; ja, troch it fagefjûr en de hel.” Ik tochte, dou biste in nuveren kastelein; en do forhelle ik him dalik hwer ik fen dinne kaem, en hwet myn reis wier: hwent ik seach wol, det it in man wier, dy my wol paste: en do sei er ek: “Nou, it is goed; ik wit nou hwa ik ûnder myn pannen hab: dou moaste dy nou mar nei wenjen sette; dou scilste it hawwe as in soan oan hûs.” Hy joech my in âld jas oan, in blauwe sliepmûtse op, en in pear âlde útdroege toffels mei skjippebloed ’er op oan de foetten, en sei: “Hawar, dêr haste in lang piip.” Mar de piip wier net klear, en ik sûgde en helle, en it holp net. Do joech de kastelein my in nijen ien, en sei: “Hawar, heite; dêr is in oaren, mar ik ried dy om takomme jier ’ris nei Boarnwerder merke to riden, om in nije sûchlape; dy wirde dêr forkoft.” Ik sei: “Is der op sa’n lyts doarpke yet in merke?” “Wel ja, man; wiste dat net? sei de kastelein. Dêr is foar jierren, do ik yet in jonge wier in mirakel bard, dêr alleman him oer bisauwe moast. Der wier in âld soldaet fen ’t regiment Oranje-Friesland, dy to Dockum wenne, en dy in houten skonk hie; dy, omdet de man fen syn pensioen net libje koe, him mei swevelstôk-meitsjen en pluchsnijen genearje moast. Dêr koe er yette net fen bistean, ef hy moast it flearhout, dêr de man syn pluggen fen snie, der by kape; hy hompele by jountiid ta de stêd fen Dockum út nei Boarnwerd ta, en dêr seage de man in great fleartûke fen in boerehieminge ôf, mar hy waerd bitrapt en dalik mei fleartûke en al yn de toer set. De moarnsier, nei det er goed útslept wier op in gruze mannich strie, waerd er út de toer litten, en dalik foar de doarpsrjuchter brocht, en dy frege him, hwet er foar hie? “Wel, sei de man, ik wiste det it moarn Boarnwerder merke wier, en nou woe ik de ljue hjir ’ris to fiter hawwe, en sette dizze maibeam op ’e toer.” “Dou dy maibeam hjir op ’e toer sette? Dêr forsjen ik in goune op.” “Jaen my de goune mar, as de maibeam net op ’e toer komt, sa set my der den mar wer ûnder.” Hy kriget de goune op hân, en kladdere mei fleartûke en al yn de toer op, en do er boppe op ’e nael fen de toer kaem, do boun er syn sek mei pluggen op ’e rêch, en dêr in great bosk swevelstokken boppe oerhinne, en do gong er skonkjeoer op ’e fleartûke sitten. Do lichtte de man syn hoed, en hy sei: “Ik tankje de boargers fen Boarnwerd for de húsfestinge en it reispenningske.” En sa fleach er nei Dockum ta by syn âld wiif wer foar de doar.” “Nou, sei de kasteleinske, aste noait leagen haste den dochste it nou.” Jouke gnyske sa hwet, mar ik sei dêrop: “Sêft, sêft, wyfke, rin net to fier, en smyt alles net fen jo; it kin nuver; der binne rare minsken yn de wrâld. Der hat yn ’t jier 1503 ’ris in âld wiif west to Allingawier by de Makkumer mar, dy hiette Houkje; dy hie in jong gnap keardel troud, mar dy op in swarte namme laei, dy it oars skoan dwaen koene: boerkjen en fiskjen wier hjar wirk, mar Houkjen-moi ginde nin minske hwette as hjar sels; hja jage hjar Jakle mar nei it lân ta, en siet sels mar yn de hirdsherne to spinnen, en iet en dronk fen it allerswietste en bêste iten en drinken, en as de man den út it fjild kaem, den koe er nei de sûpmogge ef nei de waiboaits rinne, en ite dêr syn droege brogge by op. Op in jountyd komt er wakker forklomme oer iis fen Makkum ôf; der wier nin fjûr op ’e hird, nin lampe opstitsen, sa siet se as in flearmûs yn de skimering troch it finster to mikerjen en to spinnen, hwent dat koe se by de fiel dwaen. Hy sei, goejoun, mar hy krige mar kwalik in goe’ wird werom. “Haste wer neat klear? hwet bin ik in ongelokkich minske; ik bodzje de hele lange dei, en dou tinkste mear om dyn spinwiele as om my. Jaen my dochs hwet waerms.” Do sei dy fekke: “Men scoe ’t sizze! kinste dyn sûpkop net by it hirdtsje sette? Den haste hwette waerms: dou kinste dy altyd wol rêdde, dwaen it nou ek mar, ik moat oan myn wirk bliuwe. Fea, sa’n omslach, en dat by ontiden, men scoe ljeaver by de hoanne op ’e toer wenje, as by sa’n keardel astou ien biste. “Dêr kinste wol komme, sei Jakle mei in driigjend lûd, en aste wolste, joun yette.” En sy spitich en skeetsk: “Dat scoe ik wol ’ris sjen wolle fen sa’n ierdmantsje.” “It scil dalik oangean, sei hy, en hy smit syn wiif mei de spinwiele en in bindel flaeks yn de kroade, en kroadet hjar by de toer fen Exmorra op. Hy plantte hjar en de spinwiele op de toer, en sei: “Dêr sitte nou twa húsdîvels; spin nou dêr dyn tried for it ivige libben wei, âlde tsjoenster.” “O Jakle, dy tried scil dy yette sauntich jier nei dyn dea pleagje!” rôp Houkje him efternei. “Sauntich jier! tocht er, Sauntich jier! Ja wol, âlde iegewiege; dou biste yet net heal fordroege op ’e Exmoarster toer, ef ik haw in ljeaf jong frouminske by my op bêd. Fries dêr út op dy âlde toer! fortoarje! forronfelje en forskronfelje! En dou âlde trouwe noardeastewyn, strui hjar mei spinwiele en flaeks as yeske oer de mar, en sa nei de sé de Fryske wrâld út. Lit se spiele en driuwe tsjin de klippen fen Yslân oan; hwent ik haw myn nocht fen dy âlde têst.” Jakle kaem wer fen de toer ôf en brocht syn kroade thús, en gong op bêd lizzen en slepte; mar Houkjemoi waerd de oare deis dea op it tsjerkhôf foun mei de spinwiele neist hjar. It sizzen gong, det dat sloof nei in nift fen hjar út to spinnen en út to joun-praten scoe, lyk as do menear wier, en det se hjar fen de kjeld bijown hie, lyk as mear bard is yn hirde winters. Houkje waerd bigraven, en Jakle troude ytlike wiken dêrnei in jong wyfke, dêr er frij goed mei libbe, mar hy gong dochs ivich mei de kweade om. Op in jountiid, ek al yn de wintertiid, siet er allinne yn syn fjûrherne to netbreidzjen, en dêr komt ús maet oan mei syn hynstepoat, en dy seit: “Joun, Jakle!” “Joun, mynhear! seit Jakle. Hwet wier der fen jins bijeartme.” “Wel, sei Joast dêrop, ik haw hjoed in forkeard miel hawn; ik haw earst in Domenij briede litten, mar dy wier my to meager; do in Docter yn de medicinen, en dy stonk my to folle nei rhubarber en knyflok; do pakte ik in Abbekaet oan, mar dy wier my ek to bienbitich, en om dy de wierheit to sizzen, ik wist net eft ik fisk ef flêsk foar hie; do krige ik in boer foar it mês, mar dy wier my ek to laf; en nou kom ik by dy om in soad fisk.” “Goed, mynhear, sei Jakle; it kin lokke.” En hja gongen mei eltsoar op de mar, dêr Jakle bitten kapt hie, en dêr fiske er mei setangels. It earste bit it bêste sei Jakle al: “Dy strampel is ôfroun: hjir scil wol ien oansitte.” Hy niicht him foaroer om de snoek ’er ôf to krijen, mar syn tiid wier om: de kweade man briek him de nekke en treau him ûnder it iis, en tonei hat er wol tachtich jier dêr op ’e wâl omspoeke, krekt sa lang as de lêste tried fen al ’t webdoek, dat syn Houk him oanret hie, forsliten wier, en dêrom wirdt it dêr yet altyd neamd fenJackleset.”“Fij, Gabe! rôpne alle fammen yn de skoalle, hâld dêr fen op; dat is ôfgriselik.” “It is ek krekt út, fammen, en de kasteleinske praette krekt as jimme, mar master skynt it net to grizen; dy hat it fel al oer ’e eagen.” En do laken se allegearre. Mar de kastelein lichte syn rûge mûtse, en sei: “Dou hast it woun, Gabe heite, fier woun; dou kenste mear, en ik scil dy moarn wer op de tekst bringe, mar dou biste nou sliep nedich; ik scil dy op bêd bringe. Wy hawwe joun in oansit, en as dat den hwette lûdroftich wirk waerd, den koeste soms net yn de sliep komme.” Wy gongen mei eltsoar in âld rammelich treppen op, en do brocht er my op in âld hol keamer, dêr neat op stoe as in swier langwerpich tafel mei draeide poaten, ien dêr wol in okse op slachte wirde koe sûnder to brekken. “Dit hat alear in weerhuis west, sei de kastelein; dêr is dyn bêd, Gabe, en as it gefal wol, detste moarn to ier wekker biste, en it fortret dy op bêd, gean den yn de jachtweide; dêr stiet in sjoeltafel, en dêr hinget in ringheakking; formeitsje dy dêr mei.” “Ik tankje, kastelein,” sei ik. Ik tommele yn it fjouwerkant, en slepte as in roas yn ien sé oan lân, krekt as in minske dy nin geweten hat. Ik waerd wekker in ûre foar tsjerketiid: hwent it wier krekt snein. En ik roun út nijsgjirrichheit ek al nei tsjerke ta, lyk as de measte minsken dwane, dy fen ôfkomste ef gewente der ek al hinne traepje. Op oanrieden fen myn kastelein gong ik ’er tweintich minuten letter hinne as it oare folk. “Ik bigryp it is dy om de woartels to dwaen, en it lof laeit dy net oan gelegen: it gebet, sei er, is altyd it selde sont fiif-en-tweintich jier, det de man hjir stiet as domenij: it dûrret sa hwet tsjien minuten foar it sjongen en oare byspillen. Meitsje nou dyn rekkening.”[45]Krekt do ik yn de tsjerke kaem, do kondige de man de tekst ôf, en dy wier, det it makliker gean scoe, det der in kemel troch de oes fen in niddel gong, as det der in rike yn de himel kaem. Do er de tekst forklearje scoe, do rôp er: “Geliefde toehoorders, gij allen weet wat een naald en het oog van de naald beduidt; gij weet ook wat een kemel of kameel beduidt, maar hier op deze plaats wordt niet een groote, levendige, gebochelde kameel beduid, maar een fijn draadje van kemelshair. Begrijpt ge het nu?” Ik lake al yn myn fûst, mar ik tochte, ik scil en wol dy preek dochs úthearre. Dat preekjen wier allegearre al in nuveren biddeltekken, mar ik haw ’er mar in bytsje mear fen heard. Hwent it dûrre mar in eagenblik, do kaem der in freeslyk geraes en gemoart ûnder de frouljuestoellen. De frouljue spattene oerein; de stoven rekken om, en de yeske stau oer de tsjerke, en de domenij hâldde op fen preekjen; en dêrmei kaem in lyts parmantich keardeltsje mei in houwer op side en in stôk yn de hân by de tsjerke-doar wei, en dy rôp je fen fierren al: “Hâld faesje, domenij! de houn scil der út al wier er fen de divel.” En nou, kin ’k jimme sizze, waerd it my to mâl, en ik roun yette hirder ta de tsjerke út as de houn; de biisjager siet my net efternei, mar it laeitsjen. Do ik sa gau werom kaem rôp de kastelein fen fierren al: “Hwet nou? biste nou al út de leare?” Ik forhelle him de grap en hy lake mei my, mar do ik him de tekstforklearringe forhelle, do fleach him it bloed yn de eagen, en hy sei sa forheftich as er koe: “Nou hat den donder him sels skjinmeitsje wollen. Ik bigryp him wol, heel wol. Domenij hat lânnen en grounen; hy wennet mei in âld faem allinne; hy jowt nin duit oan de earme minsken, en libbet sa earmhertich det it in skande is. Hy yt soms grouwe earten mei lang sop, en den lit er dy âld faem it sop for koffy opdrinke; hy kriget soms wol ’ris in stik mest kealle-flêsk, ef in poepeskinke út de stêd, mar dy wirdt dalik op ’e studearkeamer efter it slot set: mar oars komt der noait nin winterflêsk yn hûs: mar as der folle hearringen komme, den wirdt de skoarstien sa fol hearringen hinge, det de reek der mar amper troch kin, en dy hinget er sa heech, det gjin minske der sûnder ljedde by komme kin; en dy ljedde berget er yette op ’e studearkeamer, dy ivich op it slot sit; hwent dat is egentlik in provisiekeamer, dêr al syn lekker iten en reade wyn op bisletten sit. Lyk aste sjochste, Gabe,” sei er, “hy wennet midden yn de klaei, en hy slacht dochs winters neat as wâld-ierdappels op, en den sit er de hele joun mei in pear greate klompen mei hea der yn, en foetsokken fen sâltsekken oan, by in lyts fjûr, om dy wâldierdappels om it hirdtsje to brieden; en dêr ite syn âld faem en hy den elts in hearring ta: mar as er net genôch nei syn sin kriget, den giet er tonei ’ris eventsjes nei syn studearkeamer, net om preken to meitsjen, mar om de lege hoekjes fen syn mage oan to follen, wylst de âld faem by my ef in oar rint om in stik brea op to skoaijen, dat earm sloof!” Do sei ik: “Den ha jy as slachter ek net folle oan de man?” “Ei man, sa goed as neat, sei Jouke; forline hjerst do slachtte ik in âld baerch; nou, it spek doarst er net fen keapje, mar it ôffal, lyk kop, poaten en de stirt, dat wier hearlik, tocht him, op ’e winter by syn koalrapen; hwent men moat him de eare neijaen, det der nearne better koalrapen forboud wirde as by him; as syn preken ek sa goed wierne den wier er al lang prefester west.” “En ho gong dat mei dat barge-gûd, Jouke?” “Dat waerd yn it sâlt set,” sei Jouke, “mar hy hâldde der in barge-ear út; en dêr hawwe hy en de âld faem trije kear fen iten. De earste kear is ’er sop fen sean, de twade kear hawwe se it bûtenste swaerd en it bytsje spek, dat ’er op siet, by de ierdappels opiten, en de tredde kear moast de âld faem it knarsbien mei sipels opsnorkje, en meitsje der in krouske fen om jouns by de brette ierdappels op to smullen. Ja, Gabe, hy is sa heidenske gjirrich en oerginstich, det er nin miet fen is. Forline jier miende er einlinge det er forroppen wirde scoe, en do helle er de greate beane wer ta de groun út, dy al útroun wierne, en dy liet er syn âlde faem siede, sa bang wier er, det syn opfolger dêr de frucht fen rispe scoe. Okkerdeis is syn mem stoarn, dat minske wenne oan de Harnzer kant; dat sloof hat lang omtierme foar det se ta stjerren komme koe. As er der den ’ris hinne reisge om hjar to bisiikjen, den koe ik, as er werom kaem, bynei altyd wol riede, ho it mei de patient gong: hwent as er bidrukt werom kaem, den wier it hwette better, mar as er forkearde tafallen west wierne, den wier er fleurich: sa langhalze er nei it jild fen it minske, dêr de man dochs noait nin gebrûk fen nimme doar, en dat him earder minder as better makke hat. Mar einlinge, do it minske ’er útskaette, moast hy de leedbrieven skriuwe. Dat papier en dat lak like him to bigreatsjen, en nou naem er fen de Dockumer skipper fen eltse brief in dûbelstûr; dat hjitte útsketten jild. Dat wier fyn, net Gabe? Mar bigrypste nou wol, hwerom det er dy forgelikenis fen de kemel en it oes fen in niddel oars forklearje wol as in oar?”Gabe foar de sjoelbak.GABE FOAR DE SJOELBAK.“Nou, seine de ljue yn de skoalle, den hawwe wy in oar Domenij. Dy praet net allinne, mar hy docht.” “My tocht, wy moasten de gesontheit mar ’ris drinke fen Domenij en pastoarke,” sei Gabe. “Den moaste ek ’ris rêste, heite,” sei omke. Dat diene se, en do bigoun Gabe wer. Do dit forteltsje fen Jouke-kastelein út wier, do bigoun it to reinen. “Hwet hear ik dêr? sei ik, rein, Jouke?” “Ja wis, rein; reine moat it hjoed as de sé: dêr hat de loft krekt nei stien.” “Dat moeit my: ik woe ljeaver, det it sa net wier.” “Hear i’s, Gabe,” sei de hospes, “dou moaste mar tinke as it wiif alear to Dockum. Dy hjar man waerd ophinge, omdet er it der nei makke hie; dat wiif sei: It is altyd moai waer: reint it, den groeije myn koalplanten, en droeget it, den droeget myn man oan de galge.” “Ja, mar ik woe graech joun yette to Ljouwert weze.” De man sei: “Dou moaste op in snein net reisgje, Gabe; dou kinste ek net mei sa’n waer.” “Ik haw it al sein, sei de kasteleinske, det it waer foroarje woe. De kat fleach sa yn de beam op, en de koffy dwarle yn de mounle om.” “Ja, sei Jouke, ja, moeije, en de houn friet gêrs; mar dou bliuwste hjir, Gabe. Ik krij hjir joun in geselskip, dêr kinste dy genôch mei formeitsje, mear as to Ljouwert: en dêrby aste mar mei dei foart-tsjochste, den kinste mei dyn flugge rún yn ien dei bêst oer, en dêrby rint in hynzer altyd hwette luftiger as it op hûs oan giet, as det it der fen dinne giet.” En wy ieten en dronken, en spilen op it sjoelboerd; wy smieten nei de ring, en sa roun dy dei oan de joun ta to’n ein: en do roun ik by de kastelein yn de stâl, dêr myn rúntsje ôffoerre waerd.Do ik dêr wier, sei myn húsbaes Jouke: “Hear ’ris, Gabe; ik haw jisterjoun oan dy fornimd detste masterlik ien stâlle en opsnije kinste. Wiste ek in forteltsje fen Dockum?” “In gnappen, Jouke, sa gnap as jy noait ien heard hawwe, hospesom. Mar hwet woll’ jy dêr mei útfiere?” “Wel, heite, wy hawwe hjir in ontfanger yn it doarp; in ryk man, dy ek sa hwette fetweider is, en dy hjir gânsk de brette hoanne spilet, en dy folle ljuwe foar eagen hâlde moatte, omdet er hjar de foet dwers sette kin. It is in Dockumer fen geboarte, en dy smyt wakker mei syn geleardheit om; en omdet hy folle lêst en ik neat, sa set er my alle jounen sa faek as er hjir komt oer staech. Dy kinste noait better genêze as detste op Dockum smeulste. Dou moaste dy earst mar simpel hâlde; ik scil dy wol stevigje.” Sa sein, sa dien; de jouns om fiven en seizen kamen der al forskate healútlibbe âlde boeren op toffels oandribbeljen om in sûpke. Aftersteekjes hiene se op, sarjes rokjes oan, en inkelde hiene blokjes oan de piip, en stopjernen prûken op. Einlinge komt ontfanger ek, in steil en parmantich Dockumer, mei in hege hoed op, in lange blauwe rôk oan mei in freeslik tsjokke wite kropdas om; koartom in man nei de mode fen syn tiid klaeid. Hy naem dalik de hoeke yn, en hie ek dalik it heechste wird. Dy âlde stakkers, dy mei him yn de rige sieten, diene it swijen der ta, as ontfanger praette, omdet se neat wisten, en al wisten se al hwette, den doarsten se yette net. Hja wierne âlde Friezen, dy foart alles net seine hwet se wisten. As er hjar hwet frege, den seine se mar: ’t Is sa, ontfanger. En dat bloes de man den yette mear op. Ik hie de hoed yn de eagen litsen, en siet mei de toffels oan yn de hoeke op in âld briedstoel mei in holle matte der yn, en dêr hong ik sa sleau hinne, eft ik heal nôch wier, mei de holle op ’e side, wylst my de flibe ta de hoeke fen ’e mûle útroun. “Wie is die persoon, Jouke?” sei de ontfanger al gau. “O, dat is in feint, dy is hjir jister to peerde komd, en dy om de felle rein hjir hjoed hingjen bleaun is; ’t is in skroar, seit er, ontfanger.” “In schroor, in die te peerte hier? dat lijkt ook raar.” “Ja, mar it is in nuveren feint; it is in gelearde skroar, dat siz ik jo. Hy hat hjir nou in etmiel west, mar ik wit net hwet ik oan dy feint haw.”Geleerde? een geleerd lapschroor? Maar wat bij een slachter geleerd is, dat is het daarom niet bij mij.” “Krekt sa! Krekt sa!” rôpen al dy âlde boeren. Nou bigoun ontfanger to brimmen, en mei de stoel to skikken, en op it lêst flapte er forheftich mei de bierkanne, det ik kwanskwys wekker waerd, en in pear forbaesde eagen opsloech. En nei de gewoane praetsjes foel de man dalik oer my hinne mei alderhanne praetsjes en fragen. Einlinge frege er my, eft ik ek Latyn forstoe. “Al sa min sa mear, ontfanger,” sei ik dêrop. “Nu, lees dan is op, heer snijder!” sei er spytgniizjende, wylst er de âld boer, dy neist him siet, mei de earmtakke oanhompte. En dêrop sei ik mei in kleare stimme:[46]“Integer vitae,Mem, hwet scille wy ite?Scelerisque purus,Al hwet op it fjûr is.Non eget MauriSûpen-brij mei groat ’er byPharetra sagittis.As it net to hjit is.”“Ha! ha! domme kinkel! wie heeft u gezegd, dat dat Latijn is? Het is Latijn in boersch.” “Wel, mynhear, dy it my leard hat, dy hat it my sein, sei ik dêr boppe oer hinne. Mar wit jy it út jo sels, det jou Latyn better is as mines, mynhear?” Koartom, dat Latyn hie ontfanger net foldien, en hy hie er sels de gek mei. En do frege er my, eft ik ek Gryksk forstoe? en ik sei dalik: “Sa goed as de bêste skroar fen Dockum.” “Laat eens hooren,” sei de man heel permantich, en do bigoun ik fen degen oan:“Liepai kâi skriers-aiTjirk-ai kai grieneskyl ein-ai.”“Ha! ha! allemaal eijers! Hoe komme de minschen er bij om jou dat voor Grieksch te verkoopen? Ben je zot, kareltje? daar is maar één Grieksch woord in, en dat is het woordjekâidatenbeteekent.” Ik sei: “Mis, ontfanger! Us Domenij sei, dateinaiit twade is, en dat bitekentzijn. En jy hawwe my niis frege, eft ik sot wier; mar ik freegje jo, mynhear; eft it net gek is, det in skroar Gryksk leare scoe. Forsteane de Dockumer skroarren dat? Ik haw oars wol sizzen heard, det dy nin goed krús yn de broek sette koene.” En dêr waerd ontfanger al stikelich oer; hwent hy koe gjin kwea fen Dockum hearre. Einlinge smiet de hospes der in kneppel yn, en dy sei: “Gjin gehaspel mear oer Gryksk en Latyn. Hwent dy dêr fen it measte forsteane, dêr wirdt men onaris it measte mei bidragen. To, Gabe heite; dou haste jister-joun bitoand, detste mastereftich forhelje kinste. Dwaen dat ljeaver ’ris as al dat gehakketak yn eltsoarren om.” “Ik geloof, spriek ontfanger,dat het ook beter met syn boeretrant en verstand overeenkomen zal.” “Nou, sei ik, den scil ik jimme ’ris fen in nuvere grap forhelje, dy yn âlde tiden yn de stêd fen Dockum bard is; it liket raer, mar as ik leach, leach ik yn commisje, hwent ik haw it út in âld boek lêzen.” “Van Dockum? Kom, dat mag ik hoore, sei ontfanger, dat is mijn geboorteplaats.” “Soa, sei ik, it scil de kasteleinske ek better foldwaen as dat fen Jakkele en Houkje.” “O ja, Gabe, dat wier aeklik,” sei se. Mar it kaem dochs oars út; it foldie hjar net, frjeonen; en do bigoun ik dit forteltsje.“It is bard yn ’t jier 1623, det in skipper mei in lading hout út Noarwegen kaem, en op Iezumersyl binnen roun. Dy skipper hie for in aerdichheit ytlike libbene kreeften yn in koer meibrocht for syn keapman, dy to Ljouwert wenne; dy droech er by jountyd, det it al tsjuster wier, troch de stêd fen Dockum, en do rekke er troch ongelok ien fen dy bisten út de koer to fallen, krekt foar de doar fen in froedsman Grada. De oare moarnsier, do de faem de strjitte oanfeije scoe, foun se dat bist dêr lizzen; hja roun forskrikt yn ’e hûs, en rôp: “Here vroedsman! Kom gau ris voor deur. Here, wat leit dair ien rair ding op strait!” Froedsman mei in reade japon oan, mei de wite sliepmûtse op ’e holle, en de hoazzen op ’e slomp, roun dalik nei bûten. Hy sloech de hânnen yn elkoarme, en sei: “Dit is in mirakel! suud dat ook in jong weze fan die roek, die hier boven in de lineboom nestelt?” It dûrre net lang ef der roun al skielik in heal hûndert minsken to heap, om it skepsel to oanskôgjen. In Catechisearmaster, dy der ek foarbykaem, dy rôp: “Minschen! Minschen! sien it beest dochs niet an; want ik loof dat et de Basiliscus is, daar men fan inne schrift leest; et kon jimme allegaar et leven koste.”—“It mocht in skyt, meester!sei in turfdrager, dy der mei syn koer foarby kaem,Ik hew him al goed in syn freet sien; et stomme beest zal ons niks doen, in die er in mingelen bier voor over het, dan zal ik him daadlyk met de tange in myn korf legge, en drage him waar de vrienden him hewwe wille.” “Dat gait an!” sei froedsman. De tange waerd helle, de kreeft yn de koer lein, en do earst nei de brouwerij om it minglen bier op to nimmen. Dêr fen dinne rjocht út nei de boargemaster mei in sleep jonges efternei. De turfdrager sette de koer yn it foarhûs del, en froedsman gong yn de keamer by boargemaster. Hy spriek de boargemaster mei in heel bidrukte en in heel forskrikte troanje oan en sei “Goeien morgen, Burgemeister!”—“Goeien morgen, vroedsman! jou hier zoo vroeg al over de vloer, man?”—“Ja, Burgemeister! Wy hewwe hier in rair stuk, Burgemeister. Wy hewwe van de morgen in levendig ding op strait fonnen, in gien minsche weet wat ding of it is, of hoe et hiet, Burgemeister. Wy hewwe it metnomen, Burgemeister; et stait in ’t voorhuus, Burgemeister. Wil Burgemeister it ook ’ris sien, Burgemeister?”—“ Vooral in beliewen vroedsman, sei dy hear;Jou wete, seldzaamheden ben ik altoos nieuwsgierig na.” De Boargemaster, dat in biis út de bizen wier, seach dalik wol det it in kreeft wier, mar dy hâldde him yette dommer as froedsman yn wêzen wier. Dy sloech de hânnen gear en sei:Vroedsman! Vroedsman! ik loof dat er ons slimme dingen over et hoofd hange; zoo’n ding staat in gien kronyk beschreven, en zoo lang as de wereld staat is er zoo’n ding in Dockum niet vertoond. Het is een stuk van te veel belang; daarom gevoel ik mij verpligt om nog heden morgen om tien uur de raad te beleggen, om dan te bepalen, wat of wij mei dit monster zullen aanvangen. Jou komme dochs ook, Vroedsman?”—“Ja, wis Burgemeister.”De moarns om tsjien ûre kamen de hearen by eltsoarren op it stêdshûs, en omdet it sa’n bûten-extranaris ding wier, hie froedsman in skjinne wite bef fen froedsmanske om krige, en dêrby in splinter-nije broek oantein, ien sunder flappe, mar mei in gulfje der yn, lyk as de âlde ljue fen dy tiid droegen: en omdet it âld stedshûs fen Dockum do hwette lek wier, wierne der krekt op ’e stoel fen froedsman Grada ytlike drippen roetwetter fallen, en omdet er bang wier, det er syn nije broek mei dat wetter bismoarkje scoe, sa spraette dy goede man syn wite bûsdoek oer de stoel. Dêr gong froedsman deftich op sitten.De koer waerd op it stedshûs brocht, en dêr seach elts den beurt foar beurt yn en den gong elts wer op syn pleats sitten. En inkelde fen dy hearen hiene mar just it hert om it onnoazele beest oan to sjen. Do se allegearre wer sieten, do sei de boargemaster:“Heren van de raad van Dockum! De Heren hebben gezien, dat er in onze stad een wonderlyk creatuur gevonden is, en daar men niet weet, welk dier dit is, en van waar het gekomen is, zoo heb ik hetzelve hier gebracht ten einde het advijs van de Heren te horen. Daarom, u, vroedsman, Grada, als de oudste van de raad dezer stad, vraag ik het eerst, wat dunkt u van dit dier?” “Ikke?”sei froedsman Grada,“Ikke blijf bij mijn eerste advijs, dat et namentlik ien van die jonge roeken is, die voor mijn deur dair in die hoge lineboomen nessele; want waar duwel suud et ding anders weg komen weze. ’t Ken ook niet uut de straitstienen kropen weze.” “Daar ben je mis in, vroedsman,” sei de boargemaster, “Mijn zoon heeft onlangs een nest-fol roeken uitgehaald, en die jonge roeken geleken nergens meer op als op oude roeken. Nu is de beurt aan u, vroedsman Inia.”—“Here mistijd, Burgemeister, wat weet ik vroedsman Ynje van vremde gediertens? Ik hew wel zeggen hoord, dat de kanarjeveugels as ze jong binne, dat ze dan kropen; suud et ook in kanarjeveugel weze?”—“Zou een jonge kanarievogel dan groter zijn als een oude?” dat spreekt zich immers zelfs tegen,” spriek dêrop de boargemaster. “Dat weet ik niet, spriek froedsman Inia. “Wy sien alderdegenst, dat grote minschen klein wurde kenne. Myn grootvader is van Burgemeister al bierdrager wurden.” Nou wier de beurt oan de froedsman Starkenbolte, in Grinslander, in ryk man en in fyn man; fyn yn de tsjerke, en fyn yn de wrâld. Hy die deis in lûd gebet oer de tafel, dat in kertier dûrre, en it iten mocht mar in heal dûrje, en dêr hiene syn boden gjin nocht oan. Dy hiene ljeaver in heal kertier bidden, en in kertier iten. Dêrby forstoe er hwette fen de swarte kinst. As de Dockumer ljue mei froedsman Starkenbolte yn it trekskip sieten, en as er den út de skrift bigoun to praten, den hâldden se hânnen op hjar horlogies; hwent as er dat die, den fierde er dy kinst it measte út. Do it dy syn beurt wier om to sprekken, dy sei op syn Grinzers: “Ik wijt nijt, ik leuf burgemeister, dat onze meister Douwe nog geliek hat het, dat het nomentlik in Bosiliskus of in ploagbeest is, daor de Here ons met besuiken wil veur onze zonden en ongeregtigheid, en al et goddeloze vlouken, dat in Dockum daon wert. Daorom hol ik my oan meister Douwe.”—“Meister Douwe, foel froedsman Grada dêrop yn,die het wel eerder de planke mis weest. Voorleden jaar song er voor it bordtsje in de kerk “aller ogen wagten” op in karsmorgen.” Op dy ynfal bigoun de hele rie fen Dockum to laitsjen, mar de boargemaster net; dy moast syn deftichheit ophâlde, en dy spriek do wer: “As er dan niemand van de Heren is, die mij eenige inlichtingen in deze zaak geven kan, zoo laat ons dan nog eens de beide stadsboden boven komen, of die ons ook in dit geval ook nog eens konden dienen.De boden kamen boppe en seagen ien foar ien yn de koer. De iene wier in stakker, dy doarst it bist net bisjen; dy leaude ek steech oan master Douwe. “Ik sal der myn ogen niet na draye, Heren, spriek dy man,want, sei er,as it gien Baesliscus is, dan is et in plaigbeest, die nagts omlope in pest in kwalen verkondige, in ik suud er voor weze om et hele beest met korf in al te verbrannen.” Mar de twade stêdsbode sei rounút, det it in skroar wier, omdet er twa fikse skjirren foarútstiek. “In sienje wel, burgemeister? hy houdt de ogen van die scheren afteruut, omdat er voor alle man niet wete wil, hoe groot of ze binne, krekt as alle schrooren. Mar as it in schroor is, dan is er betsjoend; want hy kruupt, in andere schrooren lope. Is ’t niet wair, Heren? ik zeg mien zin, want daarom ben ik hier ropen.” “Accoord, sei de boargemaster,jou hebbe het geraden, bode; en wy zullen er dadelyk de proef van nemen. Kom, bode; ik had juist een nieuwe rok besteld; het laken is er al voor gekocht; wees zoo goed en haal dat van mijn huis.” Do dat lekken op ’t stedshûs kaem, waerd it oer de flier spraet en de kreeft derop set. Do bigoun er to krûpen, en do moast ien fen de boden mei in skjirre, krekt it selde paed lâns, it lekken trochknippe; en do waerd ’er dalik om in skroar stjûrd, om ’er in rôk for de boargemaster fen to meitsjen. Dizze skroar wier in âlden Dútsker, dy hjitte egentlik Labbenbach, mar hy sels spriek dy namme altiid út alslappenback, en nou neamden de Dockumers him yn de wandeling sljochtwei fenlappenpacker; ik tink wol, omdet er de lappen, dy syn klanten fen rjochten takamen, sels ynpakte. Hy kaem op it stedshûs mei de sliepmûtse yn de hân, en sei: “Koeten morje, mynheer Pirgemeister! En koeten morje, brave Heren al gesamt, Wat heppe te Heren te pefelen?”De boargemaster forhelle oan de skroar it hele gefal, en liet him dat toknipte lekken sjen.—“Tausend elemente! Hundert tausend elemente! Das hat keen mensch ketaan, mar de lebendige teufel. Donnerrontoria, prave Heren! tat is keen tijt, keen roye tijt meer weerdig. Daar kan ik een lappekrone voor de kinder van make, mar keen rok voor de Pirgemeister von Dockum.” Mar do er de kreeft yn de koer lizzen seach, do waerd er yette bleker om syn smelle kieuwen as tsjien bleke skroarren mei eltsoarren; en hy rôp it út: “Kott bewahre, Heer Pirgemeister! soll mich die swernoot straffen, wenn sich solchen peest langer in de stat von Dokkum tolden soltte. Et is de teufel, prave Heren, de lebendige teufel; on wan ikke Pirgemeister war, ik that den hundsfott in de kragt kooyen on versupen him.”—“Heb ’k et nijt said, sei froedsman Starkenbolte, “dat we’t hjir met de kwaode te doen hebbe? Dat komt nou van ’t vervlouken, en kaortspeulen, dat de naotie hier dout; nou loat de Here hem los, en geft hem aan de kwaode over.” “Ja,” sei froedsman Ynia, “as it de kwade is, dan is versupen de baes; want dan helpt gien verbrannen; want die is vuurvast.” En de hele rie fen Dockum rôp fen: “Versupe mar!” Versupe!” De turfdrager smiet de kreeft yn de grêft, en de hele stêd fen Dockum wier bliid, mar de kreeft yette blider. Mar by it einsluten fen de rie hiene se yette in grap mei froedsman Grada. Dy goede man wier troch de sterke oandacht, dy er op it dispút oer de kreeft hawn hie, glêd troch it sin gien, det er syn wite bûsdoek op ’e stoel lein hie, en do er ûnderwilens ’ris efkes de eagen foardel sloech, do miende froedsman, det him it himd ta de gulf fen de broek úthinge, en do hâldde er syn greate roune flaphoed foar it liif, en moffele sa glûpswize dy wite bûsdoek ta de broek yn; mar boargemaster, dy flak neist froedsman siet, en dy de man troch en troch koe, hie wol oan syn forlegenheit sjoen, det der hwet geande wier: dy seach ’ris skean efter de hoed fen froedsman, en do seach er dat hele wirk oan, mar hy liet him neat merke. Dit gebeurde al do se mar just op it stedshûs sieten. Yn it ein, do de Hearen opstean scoene, do seach froedsman ’ris efterom, en sei: “Gunst nog toe! Burgemeister! waar sude mijn witte buusdoek weze?” Mar gjin minske wist it. “Suud er ook onder myn stoel legge; want hy het er op leid, dat weet ik,” sei froedsman. “Sude dat rare ding my die doek ook uet de buusse weg tsjoend hewwe.”—“Om jou de waarheid te zeggen,” sei de boargemaster, “hy sit in jou eigen broek. Zie maar, er hangt nog een tipje toe de gulft uut.” “Ja, waarlyken!” sei froedsman, en hy helle de hele wite bûsdoek ta de broek út. Froedsman krige in kleur as in hoannekaem, en swarde, det er noait wer in broek mei in gulf drage woe, en de hele rie fen Dockum gong laeitsjende nei hûs, mar de boargemaster yette aldermeast.”It hele selskip dêr yn ’e herberge lake wakker om dit forteltsje, bihalven de ontfanger; dy seach my stiif oan, en knarste soms op ’e tosken; mar do frege Jouke my: “Wiste ek, Gabe, ho eft it tonei mei dy kreeft gien is?” Ik sei: “Ja, kastelein, dy is op in simpele menear wer to lânne komd. Ytlike jierren dêrnei, do de kreeft al lang forgetten wier, do fisken de hearen fen Dockum de stedsgrêften mei in seine ôf, en do fongen se ús maet de kreeft wer.” “Zoo’n grote grenaal is er noch nooit in Europa fonnen as dizze hier in dit kleine Dockum, sei in hopman fen de Boargerwacht;Die zal ik beware zoolang as syn Hoogheit de Prins hier komt.” Dy lei him oan in silveren keattinkje ûnder in brêge fêst om him yn it libben to hâlden.” “Het dat nou langer noeg duurd, duvelskyn, met dyn smeulen en tryttrotten? Ik hew myn nocht!” rôp de ontfanger pûr razend, en hy griep de tange út de hoeke om my der ’ris helder ôf to ticheljen; mar de hospes sprong twiske beiden, en do wier it dien. De ontfanger stau omtrint breinroerd ta de doar út. It hele selskip, en binammen Jouke, lakene wakker; mar de kasteleinske wier ek al lang stymsk; dy woe my nin goed wird mear jaen, omdet hjar pake ek in Dockumer west hie. Dêrom ried ik de moarns heel ier foart en kaem de jouns yette thús.”Do rôpen se allegearre yn de skoalle: “Wierne dy ljue den gek, Gabe, det se hjar oan in grap steurden. Us hat dat forteltsje skoan smakke.” “Yette sa gek net as jimme, sei Gabe dêrop. As ik jimme nou allegearre ’ris for mirden útrachte, den scoene jimme my it ljocht wol út de holle helje, en den wierne jimme yette dommer as de Dockumers. Dy binne yette lilk as men hjar in ding oantiget, dat se wêze kinne, namentlik dom en onnoazel; mar jimme binne lilk as men jimme mirden neamt, en dat kinne jimme ommers noait wirde.” Hja moasten Gabe gelyk jaen, mar dy lytse lilke tapassing op dy moaije lange preek stoe de ljue net oan: hja mochten it wird net ienris hearre, en de iene nei de oare roun noartich ta de skoalle út, en fen it koardegearjen mei de fammen kaem dy joun net. Gabe koe mei syn omke nei hûs ta strampelje, en do wier it feartflagjen út.TAHEAKKEfen J. H. Halbertsma.Hwet Gabe hjir yn syn reis fen de houn yn ’e tsjerke forhellet, wit ik net eft wier is. Mar efkes nei 1787 is der yn in tsjerke fen Eastdongeradeel in ding bard, dêr ik foar ynstean. Dêr preke in domenij mei in fyn forstân, en dy ’t hert op it rjuchte steed siet; mar hy hie it ongelok, det hy net sa gleon for ’t hûs fen Oranje wier lyk as der do wol folle bearden. Hy hearde, lyk as men it neamde, ta de patriotten, en de patriotten wierne troch de bajonetten fen de Prusen ta swijen brocht, sa det se moai ûnder de knip sieten en amper kikke doarsten. De domenijs krigen allegearre in foarskrift hwet en ho se for de prins bidde moasten; dy it net dienen, wisten hjar lot. Do ús domenij, dêr ik niis fen sei, yn it neigebet oan dy wirden ta kaem, hie de master, dat in biis wier, in houn ûnder de bank by him klear lizzen, dy er sa ongenedich op de stirt trape, det it earme bist moarddedich bigoun to janken en do dit al oanboaze, stiek de hele gemeinte de holle op. Domenij bleau midden yn dy wirden stykjen, en sei Amen. Sa as domenij fen de stoel kaem wier syn earste wird oan de master: “Meester, wat schandelyk leven was dat met dien hond?” “Ja, domenij, sei master, as jy for de prins bidde, den gûle de hounen it út.”De Friezen is altyd in frij folk west, frije ljue litte hjar net licht oan it lyntsje bine fen ceremonies; as it ding, dêr it op oankomt, yn ’e heak is, kinne hjar de omballingen net folle skele, en hwet de ljue mei complimenten fen hjar sizze, dêr laitsje se hwette om. Dat sjucht men noch oan de Ingelsken; en sa wier it to foaren ek mei de Friezen. In folk nou, dêr sa’n frije geast yn spilet, hat kwinkslaggen en oanslaggen, dêr in folk, dat nei oarmans pipen dounset, nin bigryp fen hat. As ik de Friezen forgelykje mei ús lânsljue yn de oare provinsjes, den leau ik, det der wol minder Kristenen binne as hja. Flokwirden dy yn de mûle fen oare provinsje-ljue bistoarn binne, en spotten mei de godstsjinst, wier hjar in grouwel, mar dat naem net wei, det der yn dy pleatsen, dêr se oars nin wird kikke doarsten, onfoege dingen barden, dêr wy nou suver tsjin opsjenne. Yn de tsjerke selme, dêr de Friezen oars sa dimmen en stil binne, koenen se it net litte om soms mear mei hjar gemak, mei hjar lust en spotfûgelige aert as de deftichheit fen de pleats to riede to gean. Ik scil der jimme in pear staeltsjes fen sizze, mar ik wol nin nammen neame, howol ik se wit. De neikommelingen fen dy nammen libje noch, en dy scoene licht tinke, det dit wier om hjar in stikel to stekken, dêr it fier fen dinne is. Wierheit siz ik, mar ik bin bang, det de ljue my dochs net leauwe scille, omdet ik nin nammen neam. In tûk leagener hat dit boppe my foarút, det er altyd syn minsken neamt, en de ûre, en de pleats.In Domenij fen Aldegea bipreke Hynlieppen eftermiddeis, as it dêr vacant wier. Yn de toer to Aldegea wier in klok, mar sûnder slachwirk, en omdet er bang wier, det er to lang preekje scoe om yn tiids to Hynlieppen to wêzen, liet er syn dochter om tsjien ûre mei in kneppel op de tsjerkedoar bonzje. As dy pomp kaem, wier de ûre forroun, en Domenij sei Amen.De Domenij to Eastermar, dy de twade Augustus 1705 stoarn is, kaem as elts treftich predikant mei rôk en mantel op stoel; mar as it simmers myld wier, en de boeren yn de tsjerke sieten to switten en to sliepen, den hong er syn rôk en mantel oer de rânne fen ’e preekstoel, en preke yn in rea damasten baitsje mei silveren knopen, dêr peerdtsjes op wierne. Ik leau, as dat nou barde, det der mear om it baitsje as de preek fen domenij komme scoenen, en lykwol preket it baitsje net ef de mantel en rôk, mar de man, dy der yn sit.In domenij, dy twiske de 4 en 5 April 1745 stoar, stie yn ’e Haskerdiken, dêr do in lytse gemeinte wier. De man wier bêst, mar hy koe it ein net fine; hy preke to lang. Ienders waerd it sa let, det de boeren ien foar ien dripjende út de tsjerke sloepen; op it lêst bleau de master allinne oer. Mar dy makke it ek koart, en sei by it útgean: “Domenij, as je dien hawwe, woll’je den de doar hwet efter jo talûke?”Sommige domenijs lieten ek wol ’ris Frysk yn de preek floeije. De foargonger fen myn stalke sei ’ris op Palmpeaske oan de gemeinte: “Frjeonen, ik forsiikje jimme takommene Freed to bigraffenis, mar der wirde nin bôlen jown.” Hy woe sizze: “Onaris komme jimme op bigraffenis om de leedbôlen; as ’t jimme dêr hjir ek om to dwaen is, moatte jimme mar thús bliuwe. Hjir is it om de deade to earjen.” De lêzer sjocht, de wirden, dy sa ienfâldich en plat lykje, sneinen as in flime.Mar net alle Domenijs hiene sa folle forstan as dizze man. In bulte wierne better yn de flêsk-kûpe en hjar hôf thús, as yn de boeken. Dat giet yn alle fakken sa; goeden en tsjoeden rinne troch eltsoar, ek ûnder de doctors en abbekaten, mei dit ûnderskie, det in kindich doctor ef abbekaet, dy flitich is, fierder yn de wrâld komt, en det it domme heapske in kindich domenij meast sitte lit, as se him mar net forkettert. Sa meitsje domme gemeinten domme domenijs, en beide binne se oan eltsoar weage. In ljeaf lyts eximpeltsje scil jimme dat klearder meitsje.In domenij yn Frentsjeradeel hâldde der saun ef acht preken op nei. As er No. 8 preke hie bigoun er wer mei No. 1 fen foaren ôf oan; den hie er skjin linnen. De boeren hiene dy acht hirddravers sa faek rinnen sjoen, det se it eindlik sa wirch waerden as spein spek. Twa boeren klagen do hjar need oan de Grytman Sicco Goslinga, dy hjar frege, hwet for teksten dy acht preken hiene? De boeren karden de holle; de iene seach de oare oan, mar nin ien fen beide wist it. “My tinkt, sei de Grytman, den moat domenij sa mar foartfarre ta jimme my dat sizze kinne.” Mar de snoade man ontbea de domenij, en rette him, om for syn eigen goede namme sa lang to studearjen ef to soldearjen, det der noch acht preken bykamen.Hjir sjit my by yn ’t sin, hwet Lodewyk de XIVde ’ris oerkomd is do er in reis troch Frankryk die. Hy kaem ek yn in doarp, dêr er in bytsje lyn in pryster skikt hie, dy útmintte yn geleardheit. De kening frege oan de skout en syn bysitters, eft er dat net kapitael mei hjar makke hie? Nou ja, dat koe wol, seinen se. “Ho? sei Lodewyk, skilt der den hwette oan?” Dêr woene se net folle fen sizze, mar de kening faksearre hjar sa lang, det it hege wird ’er einlinge útkaem. “Om jou majesteit de wierheit to sizzen, anderen se, den hienen wy fen de kening forwachte, det er ús in persoan stjûrd hie, dy trochstudearre wier, en dizze keardel is to dom om foar de divel to dounsjen; hwent hy sit noch fen moarns-ier ta jouns-let to studearjen.”Jimme bigripe wol, dy Fryske staeltsjes binne opteikene; oars koe ik se net witte. Hja binne mei in heel bult oare opteikene fen in âld treftich Bolswerter, dêr in skrandere holle op siet, en dy sokke dingen opskreau om der ús de kleur en de geast fen dy tiden út to learen. Mar det hy se oanteikene hat is al in blyk, det dy dingen alle wiken net barden; hwent den hie nimmen der niichheit oan hawn. As jimme dêrom út dizze staeltsjes miene, det de domenijs fen 1700 in soadtsje onbiskoften wierne, dêr skik ef fetsoen by wier, den scoene jimme de planke drôvich mis wêze. De deaker, né! dy hearen wierne sa edel. Hja lieten hjar it tsjiende part net dwaen ef sizze, dat se nou as swietekau trochswolgje. En hwet it fetsoen bilangt, dat lústere mei hjar folle nauwer as yn ús tiden. In moeike fen myn wiif wenne yn 1750 by hjar heit, dy predikant to Goutum wier, en dy hat my forhelle, det in domenij by hjarres om, dy apels út syn hôf forkoft hie, nin holle by syn collegas heel hâlde koe. Dat wier poetsje it each út! In domenij apels forkeapje, krekt as in boer ef in gnjirker? Oan syn frjeonen ef de earmen moast hy se jown hawwe, as er to folle hie. Ik leau net, det de iene collega de oare tsjinwirch op de rêch oansjen scoe, as er apels forkofte, dy er mei syn húsgesin net op koe.Hwet scil men sizze? Sa lang as in minske hwette to sizzen hat, fielt er him sels; mar as er neat yn to bringen hat, lit er de moedfearren sinke, en it kin him net folle skele, ho er in wintertarring for wiif en berntsjes binnen kriget. Aste to folle ierdappels oan de merk bringste, hawwe boargers en boeren ’er de spot mei, en sa is it folle domenijs mei hjar sels gien.IT BOIKE FEN SEISBIERUM.To Seisbierum wenne in boike,Dêr in sémanskop op stoe,En dy de earen wyld opstikeAs er Noarman hearre koe.“Hark!” sei Tsjerk den oan syn âlders,“Hark! ik hear de sé al wer.“Lit my farre, lit my sile,“Ear’t ik op it lân fordjer.En den siet syn mem to suchtsjen,En bilove klean en jild,Det er ôfseach fen dy raenjen,En him hâldde op ’t romme fjild.Mar hjir holp nin memme-suchtsjen,Gjin formoanjen fen syn heit.As er boartte, makke er skipkes,Plankjes mei in mêst fen reid.’t Wier syn sliepen en syn weitsjen,d’ Oceäen syn himmelryk:As de weagen ’t pealwirk bûtstenDen wier ’t hearlik op ’e dyk.Hy kaem ’ris yn Harns by skippen,Rêd hie him syn heit forlern,En hy kladdere yn de mêsten:’t Wier in griis om oan to sjen.En syn heit dy wier forlegen,Hwent it roun al tsjin de joun,Mar hy hie ek gânsk syn moed net,Do hy Tsjerk by skippen foun.O, ho krinkte it de âlde Hidde!’t Wier sa’n fluch, sa’n proastich bern!Thús do groude er op it boike,“Dou scilst’ noait de sé wer sjen.“Ploegje ljeaver hjir ús terpen,“Men it ripe noat yn hûs.“Och, dyn mem kryt hjar ta wetter,“Aste weifljochst’ fier fen hûs.”En syn mem bigoun to kriten,Mar it boike skriemde mei;Snikjend rôp er: “Ik moat stjerre.“As ik noait nei sé ta mei.”Wylst dy trije dêr sa tsjierden,Kaem in liereman der oan,Goike mei syn houten stompe;’t Wier in Grienlânfarders soan.Hy hie ek de sé biswabbe,Mar hy wier nou earm en bleat;Hwet er mei de liere opskoaide,Oars hie de earme stimper neat.“Jy komm’ hjir al moai fen passen,”Sa spriek do de âlde boer,“Jy moatte oan myn soan fortelle“Al de sé syn swiet en sûr.”“’t Himelinkje, dat sa skriemt hjir,“Siket sémans lot en wé,“Praet hjir jimmer foart fen farren,“Hwent syn hert lûkt nei de sé.”Goike bliuw hjir mar to nachte,Yt en drink en sliep hjir swiet,En fortel den oan myn boike,Ho it sémans libben giet.Goike Liereman.’k Scil de sé net priizgje ef lekje,Hwent dy hat syn wille en wé;Mar ik scil myn lot fortelle,Dat ik hawn haw op de sé.Ho ik swalke en swiereOm dizze âlde liere.Heit hat ek de sé biswalke,En dy wier der ek op bleaun,Dy is oan Straet-Davis klippenTwiske bergen iis to-treaun.Dy binn’ dêr sa forklomme;Der koe nin siel ontkomme.En dêr bleau ús mem do sitten;Treast en steun hie hja forlern.Hele nachten koe se weineAs earm widdou mei seis bern;As wy dêr onnoaz’len laeine,Nachts oan ’t widstou weine.En wy fregen ek nei heit al,Dy brocht jild en koeke mei.Bitter kriet ús earme mem den,Hwent for ivich bleau er wei.En mem bleau stil en sletten:By ús wier ’t gau forgetten.Ho myn bêste mem my rette,Om to bliuwen oan de kust,Sy koe noait myn sin forsette,Hwent de sé dat wier myn lust,Mei syn hege wylde weagen,Mei syn stoarm en touwer-fleagen.’k Hie in broer, in skoander jonge,Dy in jier twa jonger wier,Dy liet him fen my forlokjeOm to smaedzjen memme rie.En dêr teagen wy do hinne,Lieten mem bidrukt allinne.Meast op fluit- en koffeskippenTeagen wy om hout to fjild,By de Noaren yn hjar skjearries,En fortsjinnen frij hwet jild,Om den ús skoane hierenOp ’t iis wer to forswieren.En sa swalken wy to gearreEk nei Ruslân ef de Eastsé.Lang det ús nin reis mislearre,Mar op ’t lêst do kaem it wé.’t Die ús mem it stjerren.’t Is yslik om to hearren!Hwent ús wiffe losse sinnenDwelmden heel de wrâld yn ’t roun,Do ús in great Smirnaes-farderFor in reis nei Zante woun.O losse jonge jierren!O wylde sémans-hierren!Skoander skip foer noait út Hollân,Mei it flinkste folk er op;Myn broer Ynte wier de gnapste,Ynte mei syn krûze kop.En eft ús mem al rette,Hja koe ’t ús net bilette.Mei in friske easterkoeltmeStauwen wy hast troch ’t kanael,Lâns âld Ingelâns wite bergenFleagen we as in bliksemstrael;Sa as swellen fleane,As se nei ús ta geane.Op de hichte fen kaep FinsterMoast it folk nei boppen ta:’t Wier in neare tsjustre hjerstnacht,En it skip dat helle sa.In onwaer woe bigjinne;De stoarm koe ús birinne.Ynte roun net, mar hy fleach hast.O, it wier sa’n fluggen kwant!Mar troch ’t swypkjen fen de mêstenRekke Ynte út it want:Hy tommele yn de weagen.O minsken, slút jimme eagen!’k Woe him yet in tros tasmite,’k Hie as man to roer de wacht,Mar ik heard’ him aeklik roppen:“Goike, yn ivichheit goe-nacht.”Oan help wier net to tinken:Syn lot wier dêr fordrinken.’k Waerd útsinnich do fen rouwe,’t Libbenssin wier my forgien.’t Hat myn wylde sin bitomm’le,’k Hie neiby my sels fordien.Mar do hat God my sparre,En for dat kwea biwarre.En do sylde it skip foardelichBy Gibraltars klippen lâns,Mar by ’t eilân fen MajorcaStille nachts it wyntsje gânsk.Dat siichjes deadlik swijen,Dat brocht ús skip yn ’t lijen.’t Greate deiljocht boarstte steatlikUt de Grykske seën op,En dêr dreau it machtleas hinne,Seil en wimpels hongen slop.Mar, o, dy blide dageMoast ús sa wreed bidrage!Fen de Barbarijske kustenDage in swarte roaver op,Roeijende mei fyftich riemen,Mei de bloedflagge yn de top,Om ús oan board to klampen.Dêr wier net tsjin to kampen.Daedlik sprongen tweintich TurkenAs de kweade ús oan board,En hja fleug’len ús as skjippen,En wy moasten mei hjar foartNei ’t Algierske yn Barbarijen,Yn de wrede slavernije.En dêr haw ik saun jier tsjinneMei de slaven op it lân,Dêr dy Afrikaenske sinneBarnde op it gulle sân.Hoop en treast forfleagenAs we ús boalen seagen.Stjerren wier myn greatste sucht do,’k Waerd wanhopich yn it lêst.’k Fluchtte, mar op in galeijeKlonken sy ta straf my fêst,Fêst om yn swiere boeijenFor ivich dêr to roeijen.Mar Gods hân hat my biwarre,Hwent in Franskman hat ús nomdEn in koegel naem myn skonk wei,Mar gjin Turk is do ontkomd.Ik moast wol pine lije,Dochs koe it my bifrije.’k Waerd bihann’le as in broer do,’k Tink ’er yet mei triennen om.’t Wierne my wol frjemde ljuwe,Mar wy hien’ ien Christendom.Dat hat my biwarre,En myn libben sparre.’k Koe ús Ynte dea forjitte,Mar de slavernije net.’t Flymde my troch siel en sinnen,’t Wier to wreed for ’t Fryske hert.O, ljeaver smerten lije,As sokken slavernije!’k Foun ús mem yet al yn libben,Mar do ik fen Ynte spriek,Niigde se as in wite leelje,Dy in rouwe hân to-briek.Dat koe se net forwinne;Sy wile en stoar der hinne.En nou siikje ik sa myn itenAs in earme liereman,Strompelje sa mei myn stompeOeral troch it Fryske lân,Om sa mei goede wirdenMyn earme brea to bidden.“Wolst’ de sé nou yette ploegje?Spriek de heit syn Tsjerk do oan,“Yslik is it om to hearren!“Is ’t net wier, myn bêste soan?“Wy haww’ lânnen, wy haww’ grounen;“Bliuw den by dit stille wirk.“Joechste dy oan ’t wylde farren,“Licht forfoelste by de Turk.“Oerfloed haste hjir en wille,“Frijheit haste hjir, en brea;“En de neare slavernije,“Slimmer is se as de dea.”““Hwet sizz’ jy fen slavernije?““Dat wirdt noait Tjerk Hiddes lot.““’k Scil my noait oan minsken oerjaen,““Mar ik jaen my oer oan God.““Né, ik wol net warleas farre!Sa sprong Tsjerk do fen syn sté,““’k Wol se straffe en to-gniedzje,““Dy my oantaest op ’e sé.““’k Haw nin skrik for sa’n forteltsje,““’k Scil se boarje yn de groun:““Dy oait op myn frijheit loere,““Scil ik deije as in houn.”En hy hâldde wird, it boike,’t Fyt’re ’im oan, dit near forhael,En in simpel boeresoantsjeWirdt in Fryske admirael,Dy troch de admirael de Ruiter’t Neist oan him gelyk waerd steld;’t Wier Tsjerk Hiddes fen Seisbierum,’t Wier de greate Fryske held.E. H.TSJERK HIDDES.
Gabe op ’e Noarger-rún foar ’ “De Houten Romer”.
GABE OP ’E NOARGER-RÚN FOAR “DE HOUTEN ROMER”.
Dêrom gong dy reis oan. Us mem joech my fiif inkelgounen, en in stik spek en brea mei op reis, mar ik treau yet fiif-en-tweintich goune âld skroarslean by my for de kweade ûre. Ik tochte der koe my ’ris in ongelok oerkomme, en dêrby it is sa mar yn de wrâld gelegen, in folle pong is in frijpas, dy de greatste gaudief for in earlik man trochgean lit, mar in lege pong is in lúsangel. Sa teach ik op reis mei ús noarger rúntsje, dy do op syn edelst wier; it gong ’er hird oer, en de wei wier nei de tiid fen it jier yet al skiklik, mar de loft hong eft er katten spije woe: gallich, kin ik jimme sizze. Ik kom oan in kroechje, dêr hong in greaten houten romer ta út: sa great wier it boppe-ein as in earnamer, fammen; en dy hong mei in swier keatting oan in lange spjirre, dy ta de gevel útstiek as in brebierstôk, en dêr stoe op:Een stuivertje maar, dan benje klaar.
Ik tochte, dat is in skoane mjitte for in stûr, en ik sei tsjin ’t âld wyfke, dat foar kaem: “Scoene jy my ek for in stûr jenever jaen kinne?” Dêr kaem dat wyfke oan mei in romer as de Tjeukemar, en by ongelok dreau it kikkertskroas ’er op; it sloof moast de sleat to bate nimme om in greate mjitte to jaen. Ik sei: “Hwet is dat wyfke?” “O, in lyts bledtsje fen de linebeam, dy lit jinwirch los.” “Kom, jaen it hynzer in bytsje wetter, en my in koaltsje fjûr.” “As ’t jo bljeaft, keapman!” Wylst ik dêr stoe to oanstekken, en to praten, kaem der in lang keardel oanrinnen mei blauspinalen hoazzen oan en in koarte spanbroek; in lange blauwe rôk hie er om, hy hie in hege hoed op, in kattestirt yn de nekke, en hy roun op lege spitse skoen; hy wier sa meager det er wol mei de keninen troch ’e tralies frette koe. “Goeyen avond!” sei de man tsjin ús, en hy hime as in ôfbeund hynzer. “Goeijen avend!” sei ik en it wyfke: “Wel man, hwet binne jy gysten en forbaesd!” “Ei ja, wat duwel!sei de man,ik loop my de bonken haest uut it lyf; ik hef in slagtbeest koft van Doede, dat suud fan daag slacht wudde; en al wie dat komt, Doede komt niet. Myn buurman de kuper suud er de helte fen hewwe; die is al soo heislike kwaad. ’t Is om tureluursch te wudden. Ik bin soo flau as in beest; ik hef by myn nicht te Aalsom al twie pekelhearingen der in slagen. Frou, geef my in glas bier!” “As ’t jo bljeaft!” en even rimpen as de man, tapet se him yn in glês, dêr in dea mûs yn laei. Sûnder wilens slacht de man dat glês bier mei de mûs der yn nei binnen ta. Earst waerd er bont en blau om ’e holle; mar hy kokhalze hwette, en do rekke de mûs ’er troch. Ik hie dy mûs wol sjoen, mar ik tochte, dêr scil dy stedman wol foar opstrûpe. Dea-binaud wier dy man! Ik sloech him sêft op ’e rêchbonke, en sei: “Man, jy drinke to stjelpich.” “Né, rôp it wyfke, der laei in bytsje kien op it bier, dêr is de man yn forsketten.” “Poepeldery!rôp de man,ik weet wel wat it weest is, die duwelsche brouwers te Dockum! ik ken se wel, want ik bin sels in Dockummer, die suwere hoor bier niet goed fan de hop, it is in hopblaatsje weest, dat my inne hals seten het.” Sa moast it wêze, sei it wyfke, en sa koe de man mei syn deade mûs en twa pikelhearringen yn de mage wer fierder reisgje.
Nei ’t ik my wize litten hie hwer Ynte wenne, ried ik nei de man ta. Ik hie al fen it wyfke heard, det dy ljue danich yn omslach sieten, mar ho bisaude ik, do ik yn dy wenning ynstoep. Seis earme berntsjes sieten om de hird, heal neaken. It wiif, dy just de goarre trochstien hie, siet mei in tekken om, en hie nin lust om op to sjen. Einlinge waerd de bêdsdoar iepene en dêr seach Ynte ta út. Syn ynfallene eagen boarstten de trienen ta út.
“Biste dêr, Gabe! sei de man snikjende: Ik bin bliid, det ik dy sjoch, en kel derby; ik wit dyn boadskip foarôf; dou biste altyd in minske west, Gabe, en mear as in minske, dou wierste in minskefrjeon; mar as men jild oan de minsken skildich is, den binne ’t nin minsken mear, mar divels.” Dêr stoe ik nou: it roun my iiskâld troch al myn lea; it meilijen oermastere my sa, det my de wetterlanders oerrounen. Ik koe myn triennen net ynhâlde, en nin wird útsprekke. Mar ik spriek ynwindich tsjin my sels: Scilstou, Gabe Skroar, noch in minske wêze, ef in divel? en ik tochte oan de wirden fen mynhear van Haren:
Hoe velen is nog min geluk beschoren,Die d’ysren armoe fel met scherpe tanden byt,Die nacht en dag het kermen horen,Van ’t teder kind dat honger lijdt!Heeft d’ aarde dan geen voedzel voor ons allen?
Gabe yn ’e wente fen Ynte.
GABE YN ’E WENTE FEN YNTE.
En ik sei tsjin my sels: “Né, Gabe! dou scilste in minske wêze; hwent dou kinste hjir mear wêze as in minske; dou kinste in Ingel wêze.” Ynte forhelle my do, det syn wiif en hy tagelyk siik wirden wierne, en det er al syn jild formastere hie, en det syn ierdappels fortribele wierne troch de droechte; hy hie de bysitter ek al oanwest om ûnderhâld, en dy hie bilove det ’er yn foarsjoen wirde scoe; mar mei det nou de hazzejacht ynfallen wier, hie de man it glêd forgetten, en it wier by biloven bleaun; en mei det er de hele simmer fen de baen west hie, sa wier fen de heawinninge ek net komd; hy hie oars fjouwer aerdige kijkes stean, dy him yet al troch de winter slepe koene, en nou scoe er dêr twa fen forkeapje moatte. “Och, Gabe, suchtte de man, as goede minsken my net bysteane, den moat ik dizze winter mei myn earme berntsjes omkomme: ik kin net betterje fen swierichheit, ik lit earmen en skonken hingje, en wachtsje myn lot hjir boppe wei: wistou ek rie, Gabe?” Nou tochte ik by my sels: Dy man kinste helpe aste wolste, en aste dy man fen dizze winter mei syn earm húsgesin omkomme litste, dat hastou for dyn rekkening, en it scil dy ivich as in stien op dyn gewisse lizze. Ik wol ljeaver de lêste stûr weijaen as onbarmhertich wêze, tocht ik. “Ja, Ynte, sei ik, ik kin jo helpe, ik wol jo helpe, en ik scil jo helpe; mar net prate fen hânnen en foetten hingje to litten, om as in bult fodden foar ’e wyn ôf to driuwen, hwent dy komme onaris op in rúchskerne ef yn de jarredobbe to lânne, frjeon! Jy hawwe fjouwer bisten, en mar for twa hea; wol nou, ik haw in moai klibke hea to Skraerd sitten; dat haw ik yn it foarjier yn in boelgûd koft. Stjûr jins broer mei syn pream mei tweintich koerfol Westergeaster ierdappels for ús mem: den is dy ek to frede, en lit him den dat hea fen Skraerd helje en bringe dat oan jo; den hawwe jou bisten fretten. Dêr hawwe jy foarearst yette twa trijegounen om jo hwet út de earste need to helpen, en as je dêr dy feare kou útmolken hawwe, dy dêr stiet, den stjûr hjar ús wer; wy moatte takommene jier dochs in weidkou hawwe. As jy den it gelok hawwe, det je wer opfleurje, den kinne jy werkomme to sichtsjen, en sa kin de rekkening wer goed komme. En nou scil ik yette in goe’ wird dwaen for jo by de master, dy oer jo giet.” “O, Gabe! rôp de man, ik hoef nin medicinen mear; ik kin wol betterje fen blydskip.”
“Dat haste ’ris gnap makke, sei syn omke. Gnap, gnap!” rôpen se allegearre troch de hele skoalle. “Net al to gnap, andere Gabe; hwent as frij feint hie ik him alles skinke en forearje moatten, mar om de hele winter it gejeuzel fen ús Rommert net to hearren, woe en doarst ik it net dwaen.”
Ien fen de fammen, dy hwette weak fen aerd wier, en dy op it hearren fen de earmoede en ellinde fen Ynte soms al djippe suchten litten hie, frege hastich oan Gabe: “en ho is it tonei mei Ynte gien, dy earme stakker?” Opperbêst faem, sei Gabe; hy is opfleure, en hy hat yette twa simmers by ús sichte, en hy is yn ’t forfolch yet in wolsteld boer wirden op in nuvere menear.
Hy hie in ryk omke yn de Trynwâlden wenjen, dy nin bern hie, mar hy mocht Ynte net lije, omdet er him de wierheit wol ’ris opsei oer syn goarjen. Dêrom hie Ynte noait tocht, det er dêr in stûr fen erve scoe, mar dy man wier lyk as de measte gjirrige rike ljue, freeslike bang for de dea, en hy woe net testamintsje, omdet er miende, det it mês den for him klear laei. Mar do oerfoel de man mei de seine him onfoarsjoens, en it libben gong ’er út wylst er in leppelfol brij yn scoe; en sa waerd Ynte yn syn steed boer to Moarmelswâlde, dêr ik forline jier by him út-fen-hûze haw; en nou jowt er my altyd de bynamme fen bysitter; “Hwent bysitter scoe yn myn need foarsjen, seit er, en dou haste it dien.” Mar gjin minske licht dêrom de hoed for my, al binn’ ’t ek noch sokke greate eagentsjinners.” Master, dy de prûk al min ef mear op ’e side bigoun to krûpen sei: “Hawar, Gabe! priuw ’ris mei my; dou kinste prate as in pastoar; mar dat fen dy keardel mei de mûs yn it bier, dat roun der by troch, maet.” Hwerop Gabe sei: “’t Is wier, master; mar it wier in hele reis alleheel en al tichte by Bolswert wei nei de Dockumer klaei ta; dêrom pleistere ik efkes, en omdet ik bang wier, det it jimme ek sa gean scoe, nou pleistere ik ek ’ris mei myn forteltsje; en dêrby, dy in strou om in aei, en in forteltsje om ien lyts flouke bidjert, dy is net felle wiis. Mar, master, det er greate dingen troch in lyts kielgat gean kinne, dat hat in neef fen my ’ris ûnderfoun: dat wier in kofskipper, in lichtmis fen in keardel, dy gâns âlders erf hie, dy dêrby forskate oanstjerten krige, en yn it bigjin heel gelokkich op sé wier: dy brocht it sa fier, det er mei in gnappe koffe mei in lading Rigaske balken to Amsterdam kaem. Dêr forkeapet er skip en lading, en jowt him oan it rintenieren, mar syn lichte sinnen fordwaelden yn dy greate bûrren. Hy rekket oan it swieren en slampampjen, en hy lapet ’er syn hele boel yn koarte jierren troch.
Do er mar in stûr mannich mear yn de bûse hie, do gong er nei in dokter ef master ta; dy frege er eft er him ’ris yn de kiel sjen woe, hy scoe wol in splinter yn de kiel hawwe, tocht him. “Een splinter in de keel, man?spriek master,Daar heb ik nooit van gehoord, maar wel in de handen.” “It moat dochs sa wêze, sei myn neef, sjen der mar yn op.” De master seach him yn de kiel, mar hy seach neat. “Den moatte jy it yet ’ris tige bisjen, sei er, en de master drukte him de tonge mei in plat izer del. Mar de master sei: “Ik zie niets, volstrekt niets; maar hoe is het mogelijk, dat je op dat denkbeeld komt, vriendje?” “Wol, mynhear, spriek myn neef do, dêr is in koffe fen njoggentich lêst mei in lading Rigaske balken der yn mei seil en treil trochflein, en nou liket it my nuver ta, det er net ien lyts splinterke fen hingjen bleaun is. “Ja, vriesje, sei de master,ik geloof, dat het je begint te reutelen; loop naar het buitengasthuis bij de gekken; daar hoor je te huis, maar niet bij mij.” En dêr hie de master dochs ongelyk yn; by de gekken hearde neef net, mar by de swiften en doognetten op in oarlochskip. Myn neef hie wirk it laitsjen yn to hâlden; hy roun hird ta de doar út, en hy forronsele him nei Eastynje. Dêr libbet er nou yette as siketreaster op it eilân Ambon; hwent hy kin sa de man wol, den út it Hegelied, en den wer út Jeremias.” “Dat is ek in biis west, Gabe; gjin hier better as dou,” rôpen se de hele skoalle troch. “Nou, dat is ta dêroan ta, mar ik forhelje hwet ik wit, en mear kin ik net; en dy dat ek wol is in gek. Mar ik scil nou mar fen Ynte Sapes ôfstappe; dy man wier nou bisoarge. Mar nou moast ik ûnder tek; hwent by dy earme minsken koe ik net bliuwe, en dêrby woe ik Ynte syn master sprekke. Ik ried nei in doarp dêr tichte by; ik seach in âld weardshús, en dêr hinge in boerd út dêr hwette op stie; mar dat wier forwettere troch waer en wyn, det ’er neat mear fen to biskieden wier, as oan de iene side in kattekop, mei in healfearntsjekantsje oan de oare kant fen it boerd. Tonei forstoe ik fen de kastelein, det ’er op stien hie, oan de kat syn kant:
De katten branden zich aan brij.
en oan de oare side:
De menschen branden zich aan mij.
Ik sprong fen it rúntsje en rôp: folk! Dêr komt de kastelein oan, in great keardel mei in wyt kyltsje oan, op houten klompen en mei in great swart rûge mûtse op; hy brocht myn rúntsje op ’e stâl, en dêr skrobbe ik de foetten ôf. “De diker! sei de man, dat is in rúntsje as in jifferke yn ’t flewiel; in edel ding! Nou, it liket my ek ta, det in goed hynzer jo wol past; dat stylwirk stiet der al hwette strampelich by mei jo.” Sjê, dêr moast ik my dalik myn kreupelheit al forwite litte. “Mar, kastelein; sei ik, kin myn hynzer it hjir goed hawwe?” “Jy hawwe nearne mear nei om to sjen, hwent ik hâld mear fen in jong hynzer as fen in âld wiif; ja, sels al wier it in jong frouminske, den moast hja der yette al moai by wêze, scil ik ’er mear fen hâlde. Gean jy mar nei de keamer ta.” Ik traepje de holle stiennen gong lâns, mar do ik just by de keamersdoar kaem dêr hear ik in frouminske forheftich roppen: “Aste der yn komste, den hou ik dy mei de bile foar de kop!” en ik as de blits dêrop wer nei de stâl ta nei de kastelein. “Ho nou! sei dy, dooch it dêr net better, det je sa gau werom komme?” en ik forhelle him de set. “Dat klinkt nuver, sei de man; den moat ik ’ris mei,” en do waerd ús ’t ding klearder. Dy hospes dêr dy wier ek skjippeslachter; hy hotte just syn bile do ik mei it hynzer foar de doar kaem, en do lei er de bile op ’e tafel om my to rêdden; it wiif siet to smoarranen, en dêr stoe in pôt met rie snien smoar ûnder de tafel en dêr woe in lyts mophountsje fen frette, en dêrop wierne dy wirden fallen, krekt do ik de klink fen de doar yn de hân krije scoe. Do ik yn de hoeke siet, easke ik koffy om to bikommen, en do bigoun it wyfke to kleijen, det de koffy sa yn de mounle omdwarle: sa sei se: “Onwaer krije wy wis; hark’ris, hwet kreaket it úthingboerd, en de kat hat hjoeddeis al sa yn de beam opflein. Dêrmei komt de kastelein, en dy frege my al dalik: Hwer is jins pas, jong feint? it bistjûr nedicht ús ’er ta om it to freegjen.” Ik liet him de pong sjen. “Goed, sei de hospes, dy bringt dy troch alle lânnen; ja, troch it fagefjûr en de hel.” Ik tochte, dou biste in nuveren kastelein; en do forhelle ik him dalik hwer ik fen dinne kaem, en hwet myn reis wier: hwent ik seach wol, det it in man wier, dy my wol paste: en do sei er ek: “Nou, it is goed; ik wit nou hwa ik ûnder myn pannen hab: dou moaste dy nou mar nei wenjen sette; dou scilste it hawwe as in soan oan hûs.” Hy joech my in âld jas oan, in blauwe sliepmûtse op, en in pear âlde útdroege toffels mei skjippebloed ’er op oan de foetten, en sei: “Hawar, dêr haste in lang piip.” Mar de piip wier net klear, en ik sûgde en helle, en it holp net. Do joech de kastelein my in nijen ien, en sei: “Hawar, heite; dêr is in oaren, mar ik ried dy om takomme jier ’ris nei Boarnwerder merke to riden, om in nije sûchlape; dy wirde dêr forkoft.” Ik sei: “Is der op sa’n lyts doarpke yet in merke?” “Wel ja, man; wiste dat net? sei de kastelein. Dêr is foar jierren, do ik yet in jonge wier in mirakel bard, dêr alleman him oer bisauwe moast. Der wier in âld soldaet fen ’t regiment Oranje-Friesland, dy to Dockum wenne, en dy in houten skonk hie; dy, omdet de man fen syn pensioen net libje koe, him mei swevelstôk-meitsjen en pluchsnijen genearje moast. Dêr koe er yette net fen bistean, ef hy moast it flearhout, dêr de man syn pluggen fen snie, der by kape; hy hompele by jountiid ta de stêd fen Dockum út nei Boarnwerd ta, en dêr seage de man in great fleartûke fen in boerehieminge ôf, mar hy waerd bitrapt en dalik mei fleartûke en al yn de toer set. De moarnsier, nei det er goed útslept wier op in gruze mannich strie, waerd er út de toer litten, en dalik foar de doarpsrjuchter brocht, en dy frege him, hwet er foar hie? “Wel, sei de man, ik wiste det it moarn Boarnwerder merke wier, en nou woe ik de ljue hjir ’ris to fiter hawwe, en sette dizze maibeam op ’e toer.” “Dou dy maibeam hjir op ’e toer sette? Dêr forsjen ik in goune op.” “Jaen my de goune mar, as de maibeam net op ’e toer komt, sa set my der den mar wer ûnder.” Hy kriget de goune op hân, en kladdere mei fleartûke en al yn de toer op, en do er boppe op ’e nael fen de toer kaem, do boun er syn sek mei pluggen op ’e rêch, en dêr in great bosk swevelstokken boppe oerhinne, en do gong er skonkjeoer op ’e fleartûke sitten. Do lichtte de man syn hoed, en hy sei: “Ik tankje de boargers fen Boarnwerd for de húsfestinge en it reispenningske.” En sa fleach er nei Dockum ta by syn âld wiif wer foar de doar.” “Nou, sei de kasteleinske, aste noait leagen haste den dochste it nou.” Jouke gnyske sa hwet, mar ik sei dêrop: “Sêft, sêft, wyfke, rin net to fier, en smyt alles net fen jo; it kin nuver; der binne rare minsken yn de wrâld. Der hat yn ’t jier 1503 ’ris in âld wiif west to Allingawier by de Makkumer mar, dy hiette Houkje; dy hie in jong gnap keardel troud, mar dy op in swarte namme laei, dy it oars skoan dwaen koene: boerkjen en fiskjen wier hjar wirk, mar Houkjen-moi ginde nin minske hwette as hjar sels; hja jage hjar Jakle mar nei it lân ta, en siet sels mar yn de hirdsherne to spinnen, en iet en dronk fen it allerswietste en bêste iten en drinken, en as de man den út it fjild kaem, den koe er nei de sûpmogge ef nei de waiboaits rinne, en ite dêr syn droege brogge by op. Op in jountyd komt er wakker forklomme oer iis fen Makkum ôf; der wier nin fjûr op ’e hird, nin lampe opstitsen, sa siet se as in flearmûs yn de skimering troch it finster to mikerjen en to spinnen, hwent dat koe se by de fiel dwaen. Hy sei, goejoun, mar hy krige mar kwalik in goe’ wird werom. “Haste wer neat klear? hwet bin ik in ongelokkich minske; ik bodzje de hele lange dei, en dou tinkste mear om dyn spinwiele as om my. Jaen my dochs hwet waerms.” Do sei dy fekke: “Men scoe ’t sizze! kinste dyn sûpkop net by it hirdtsje sette? Den haste hwette waerms: dou kinste dy altyd wol rêdde, dwaen it nou ek mar, ik moat oan myn wirk bliuwe. Fea, sa’n omslach, en dat by ontiden, men scoe ljeaver by de hoanne op ’e toer wenje, as by sa’n keardel astou ien biste. “Dêr kinste wol komme, sei Jakle mei in driigjend lûd, en aste wolste, joun yette.” En sy spitich en skeetsk: “Dat scoe ik wol ’ris sjen wolle fen sa’n ierdmantsje.” “It scil dalik oangean, sei hy, en hy smit syn wiif mei de spinwiele en in bindel flaeks yn de kroade, en kroadet hjar by de toer fen Exmorra op. Hy plantte hjar en de spinwiele op de toer, en sei: “Dêr sitte nou twa húsdîvels; spin nou dêr dyn tried for it ivige libben wei, âlde tsjoenster.” “O Jakle, dy tried scil dy yette sauntich jier nei dyn dea pleagje!” rôp Houkje him efternei. “Sauntich jier! tocht er, Sauntich jier! Ja wol, âlde iegewiege; dou biste yet net heal fordroege op ’e Exmoarster toer, ef ik haw in ljeaf jong frouminske by my op bêd. Fries dêr út op dy âlde toer! fortoarje! forronfelje en forskronfelje! En dou âlde trouwe noardeastewyn, strui hjar mei spinwiele en flaeks as yeske oer de mar, en sa nei de sé de Fryske wrâld út. Lit se spiele en driuwe tsjin de klippen fen Yslân oan; hwent ik haw myn nocht fen dy âlde têst.” Jakle kaem wer fen de toer ôf en brocht syn kroade thús, en gong op bêd lizzen en slepte; mar Houkjemoi waerd de oare deis dea op it tsjerkhôf foun mei de spinwiele neist hjar. It sizzen gong, det dat sloof nei in nift fen hjar út to spinnen en út to joun-praten scoe, lyk as do menear wier, en det se hjar fen de kjeld bijown hie, lyk as mear bard is yn hirde winters. Houkje waerd bigraven, en Jakle troude ytlike wiken dêrnei in jong wyfke, dêr er frij goed mei libbe, mar hy gong dochs ivich mei de kweade om. Op in jountiid, ek al yn de wintertiid, siet er allinne yn syn fjûrherne to netbreidzjen, en dêr komt ús maet oan mei syn hynstepoat, en dy seit: “Joun, Jakle!” “Joun, mynhear! seit Jakle. Hwet wier der fen jins bijeartme.” “Wel, sei Joast dêrop, ik haw hjoed in forkeard miel hawn; ik haw earst in Domenij briede litten, mar dy wier my to meager; do in Docter yn de medicinen, en dy stonk my to folle nei rhubarber en knyflok; do pakte ik in Abbekaet oan, mar dy wier my ek to bienbitich, en om dy de wierheit to sizzen, ik wist net eft ik fisk ef flêsk foar hie; do krige ik in boer foar it mês, mar dy wier my ek to laf; en nou kom ik by dy om in soad fisk.” “Goed, mynhear, sei Jakle; it kin lokke.” En hja gongen mei eltsoar op de mar, dêr Jakle bitten kapt hie, en dêr fiske er mei setangels. It earste bit it bêste sei Jakle al: “Dy strampel is ôfroun: hjir scil wol ien oansitte.” Hy niicht him foaroer om de snoek ’er ôf to krijen, mar syn tiid wier om: de kweade man briek him de nekke en treau him ûnder it iis, en tonei hat er wol tachtich jier dêr op ’e wâl omspoeke, krekt sa lang as de lêste tried fen al ’t webdoek, dat syn Houk him oanret hie, forsliten wier, en dêrom wirdt it dêr yet altyd neamd fenJackleset.”
“Fij, Gabe! rôpne alle fammen yn de skoalle, hâld dêr fen op; dat is ôfgriselik.” “It is ek krekt út, fammen, en de kasteleinske praette krekt as jimme, mar master skynt it net to grizen; dy hat it fel al oer ’e eagen.” En do laken se allegearre. Mar de kastelein lichte syn rûge mûtse, en sei: “Dou hast it woun, Gabe heite, fier woun; dou kenste mear, en ik scil dy moarn wer op de tekst bringe, mar dou biste nou sliep nedich; ik scil dy op bêd bringe. Wy hawwe joun in oansit, en as dat den hwette lûdroftich wirk waerd, den koeste soms net yn de sliep komme.” Wy gongen mei eltsoar in âld rammelich treppen op, en do brocht er my op in âld hol keamer, dêr neat op stoe as in swier langwerpich tafel mei draeide poaten, ien dêr wol in okse op slachte wirde koe sûnder to brekken. “Dit hat alear in weerhuis west, sei de kastelein; dêr is dyn bêd, Gabe, en as it gefal wol, detste moarn to ier wekker biste, en it fortret dy op bêd, gean den yn de jachtweide; dêr stiet in sjoeltafel, en dêr hinget in ringheakking; formeitsje dy dêr mei.” “Ik tankje, kastelein,” sei ik. Ik tommele yn it fjouwerkant, en slepte as in roas yn ien sé oan lân, krekt as in minske dy nin geweten hat. Ik waerd wekker in ûre foar tsjerketiid: hwent it wier krekt snein. En ik roun út nijsgjirrichheit ek al nei tsjerke ta, lyk as de measte minsken dwane, dy fen ôfkomste ef gewente der ek al hinne traepje. Op oanrieden fen myn kastelein gong ik ’er tweintich minuten letter hinne as it oare folk. “Ik bigryp it is dy om de woartels to dwaen, en it lof laeit dy net oan gelegen: it gebet, sei er, is altyd it selde sont fiif-en-tweintich jier, det de man hjir stiet as domenij: it dûrret sa hwet tsjien minuten foar it sjongen en oare byspillen. Meitsje nou dyn rekkening.”[45]Krekt do ik yn de tsjerke kaem, do kondige de man de tekst ôf, en dy wier, det it makliker gean scoe, det der in kemel troch de oes fen in niddel gong, as det der in rike yn de himel kaem. Do er de tekst forklearje scoe, do rôp er: “Geliefde toehoorders, gij allen weet wat een naald en het oog van de naald beduidt; gij weet ook wat een kemel of kameel beduidt, maar hier op deze plaats wordt niet een groote, levendige, gebochelde kameel beduid, maar een fijn draadje van kemelshair. Begrijpt ge het nu?” Ik lake al yn myn fûst, mar ik tochte, ik scil en wol dy preek dochs úthearre. Dat preekjen wier allegearre al in nuveren biddeltekken, mar ik haw ’er mar in bytsje mear fen heard. Hwent it dûrre mar in eagenblik, do kaem der in freeslyk geraes en gemoart ûnder de frouljuestoellen. De frouljue spattene oerein; de stoven rekken om, en de yeske stau oer de tsjerke, en de domenij hâldde op fen preekjen; en dêrmei kaem in lyts parmantich keardeltsje mei in houwer op side en in stôk yn de hân by de tsjerke-doar wei, en dy rôp je fen fierren al: “Hâld faesje, domenij! de houn scil der út al wier er fen de divel.” En nou, kin ’k jimme sizze, waerd it my to mâl, en ik roun yette hirder ta de tsjerke út as de houn; de biisjager siet my net efternei, mar it laeitsjen. Do ik sa gau werom kaem rôp de kastelein fen fierren al: “Hwet nou? biste nou al út de leare?” Ik forhelle him de grap en hy lake mei my, mar do ik him de tekstforklearringe forhelle, do fleach him it bloed yn de eagen, en hy sei sa forheftich as er koe: “Nou hat den donder him sels skjinmeitsje wollen. Ik bigryp him wol, heel wol. Domenij hat lânnen en grounen; hy wennet mei in âld faem allinne; hy jowt nin duit oan de earme minsken, en libbet sa earmhertich det it in skande is. Hy yt soms grouwe earten mei lang sop, en den lit er dy âld faem it sop for koffy opdrinke; hy kriget soms wol ’ris in stik mest kealle-flêsk, ef in poepeskinke út de stêd, mar dy wirdt dalik op ’e studearkeamer efter it slot set: mar oars komt der noait nin winterflêsk yn hûs: mar as der folle hearringen komme, den wirdt de skoarstien sa fol hearringen hinge, det de reek der mar amper troch kin, en dy hinget er sa heech, det gjin minske der sûnder ljedde by komme kin; en dy ljedde berget er yette op ’e studearkeamer, dy ivich op it slot sit; hwent dat is egentlik in provisiekeamer, dêr al syn lekker iten en reade wyn op bisletten sit. Lyk aste sjochste, Gabe,” sei er, “hy wennet midden yn de klaei, en hy slacht dochs winters neat as wâld-ierdappels op, en den sit er de hele joun mei in pear greate klompen mei hea der yn, en foetsokken fen sâltsekken oan, by in lyts fjûr, om dy wâldierdappels om it hirdtsje to brieden; en dêr ite syn âld faem en hy den elts in hearring ta: mar as er net genôch nei syn sin kriget, den giet er tonei ’ris eventsjes nei syn studearkeamer, net om preken to meitsjen, mar om de lege hoekjes fen syn mage oan to follen, wylst de âld faem by my ef in oar rint om in stik brea op to skoaijen, dat earm sloof!” Do sei ik: “Den ha jy as slachter ek net folle oan de man?” “Ei man, sa goed as neat, sei Jouke; forline hjerst do slachtte ik in âld baerch; nou, it spek doarst er net fen keapje, mar it ôffal, lyk kop, poaten en de stirt, dat wier hearlik, tocht him, op ’e winter by syn koalrapen; hwent men moat him de eare neijaen, det der nearne better koalrapen forboud wirde as by him; as syn preken ek sa goed wierne den wier er al lang prefester west.” “En ho gong dat mei dat barge-gûd, Jouke?” “Dat waerd yn it sâlt set,” sei Jouke, “mar hy hâldde der in barge-ear út; en dêr hawwe hy en de âld faem trije kear fen iten. De earste kear is ’er sop fen sean, de twade kear hawwe se it bûtenste swaerd en it bytsje spek, dat ’er op siet, by de ierdappels opiten, en de tredde kear moast de âld faem it knarsbien mei sipels opsnorkje, en meitsje der in krouske fen om jouns by de brette ierdappels op to smullen. Ja, Gabe, hy is sa heidenske gjirrich en oerginstich, det er nin miet fen is. Forline jier miende er einlinge det er forroppen wirde scoe, en do helle er de greate beane wer ta de groun út, dy al útroun wierne, en dy liet er syn âlde faem siede, sa bang wier er, det syn opfolger dêr de frucht fen rispe scoe. Okkerdeis is syn mem stoarn, dat minske wenne oan de Harnzer kant; dat sloof hat lang omtierme foar det se ta stjerren komme koe. As er der den ’ris hinne reisge om hjar to bisiikjen, den koe ik, as er werom kaem, bynei altyd wol riede, ho it mei de patient gong: hwent as er bidrukt werom kaem, den wier it hwette better, mar as er forkearde tafallen west wierne, den wier er fleurich: sa langhalze er nei it jild fen it minske, dêr de man dochs noait nin gebrûk fen nimme doar, en dat him earder minder as better makke hat. Mar einlinge, do it minske ’er útskaette, moast hy de leedbrieven skriuwe. Dat papier en dat lak like him to bigreatsjen, en nou naem er fen de Dockumer skipper fen eltse brief in dûbelstûr; dat hjitte útsketten jild. Dat wier fyn, net Gabe? Mar bigrypste nou wol, hwerom det er dy forgelikenis fen de kemel en it oes fen in niddel oars forklearje wol as in oar?”
Gabe foar de sjoelbak.
GABE FOAR DE SJOELBAK.
“Nou, seine de ljue yn de skoalle, den hawwe wy in oar Domenij. Dy praet net allinne, mar hy docht.” “My tocht, wy moasten de gesontheit mar ’ris drinke fen Domenij en pastoarke,” sei Gabe. “Den moaste ek ’ris rêste, heite,” sei omke. Dat diene se, en do bigoun Gabe wer. Do dit forteltsje fen Jouke-kastelein út wier, do bigoun it to reinen. “Hwet hear ik dêr? sei ik, rein, Jouke?” “Ja wis, rein; reine moat it hjoed as de sé: dêr hat de loft krekt nei stien.” “Dat moeit my: ik woe ljeaver, det it sa net wier.” “Hear i’s, Gabe,” sei de hospes, “dou moaste mar tinke as it wiif alear to Dockum. Dy hjar man waerd ophinge, omdet er it der nei makke hie; dat wiif sei: It is altyd moai waer: reint it, den groeije myn koalplanten, en droeget it, den droeget myn man oan de galge.” “Ja, mar ik woe graech joun yette to Ljouwert weze.” De man sei: “Dou moaste op in snein net reisgje, Gabe; dou kinste ek net mei sa’n waer.” “Ik haw it al sein, sei de kasteleinske, det it waer foroarje woe. De kat fleach sa yn de beam op, en de koffy dwarle yn de mounle om.” “Ja, sei Jouke, ja, moeije, en de houn friet gêrs; mar dou bliuwste hjir, Gabe. Ik krij hjir joun in geselskip, dêr kinste dy genôch mei formeitsje, mear as to Ljouwert: en dêrby aste mar mei dei foart-tsjochste, den kinste mei dyn flugge rún yn ien dei bêst oer, en dêrby rint in hynzer altyd hwette luftiger as it op hûs oan giet, as det it der fen dinne giet.” En wy ieten en dronken, en spilen op it sjoelboerd; wy smieten nei de ring, en sa roun dy dei oan de joun ta to’n ein: en do roun ik by de kastelein yn de stâl, dêr myn rúntsje ôffoerre waerd.
Do ik dêr wier, sei myn húsbaes Jouke: “Hear ’ris, Gabe; ik haw jisterjoun oan dy fornimd detste masterlik ien stâlle en opsnije kinste. Wiste ek in forteltsje fen Dockum?” “In gnappen, Jouke, sa gnap as jy noait ien heard hawwe, hospesom. Mar hwet woll’ jy dêr mei útfiere?” “Wel, heite, wy hawwe hjir in ontfanger yn it doarp; in ryk man, dy ek sa hwette fetweider is, en dy hjir gânsk de brette hoanne spilet, en dy folle ljuwe foar eagen hâlde moatte, omdet er hjar de foet dwers sette kin. It is in Dockumer fen geboarte, en dy smyt wakker mei syn geleardheit om; en omdet hy folle lêst en ik neat, sa set er my alle jounen sa faek as er hjir komt oer staech. Dy kinste noait better genêze as detste op Dockum smeulste. Dou moaste dy earst mar simpel hâlde; ik scil dy wol stevigje.” Sa sein, sa dien; de jouns om fiven en seizen kamen der al forskate healútlibbe âlde boeren op toffels oandribbeljen om in sûpke. Aftersteekjes hiene se op, sarjes rokjes oan, en inkelde hiene blokjes oan de piip, en stopjernen prûken op. Einlinge komt ontfanger ek, in steil en parmantich Dockumer, mei in hege hoed op, in lange blauwe rôk oan mei in freeslik tsjokke wite kropdas om; koartom in man nei de mode fen syn tiid klaeid. Hy naem dalik de hoeke yn, en hie ek dalik it heechste wird. Dy âlde stakkers, dy mei him yn de rige sieten, diene it swijen der ta, as ontfanger praette, omdet se neat wisten, en al wisten se al hwette, den doarsten se yette net. Hja wierne âlde Friezen, dy foart alles net seine hwet se wisten. As er hjar hwet frege, den seine se mar: ’t Is sa, ontfanger. En dat bloes de man den yette mear op. Ik hie de hoed yn de eagen litsen, en siet mei de toffels oan yn de hoeke op in âld briedstoel mei in holle matte der yn, en dêr hong ik sa sleau hinne, eft ik heal nôch wier, mei de holle op ’e side, wylst my de flibe ta de hoeke fen ’e mûle útroun. “Wie is die persoon, Jouke?” sei de ontfanger al gau. “O, dat is in feint, dy is hjir jister to peerde komd, en dy om de felle rein hjir hjoed hingjen bleaun is; ’t is in skroar, seit er, ontfanger.” “In schroor, in die te peerte hier? dat lijkt ook raar.” “Ja, mar it is in nuveren feint; it is in gelearde skroar, dat siz ik jo. Hy hat hjir nou in etmiel west, mar ik wit net hwet ik oan dy feint haw.”Geleerde? een geleerd lapschroor? Maar wat bij een slachter geleerd is, dat is het daarom niet bij mij.” “Krekt sa! Krekt sa!” rôpen al dy âlde boeren. Nou bigoun ontfanger to brimmen, en mei de stoel to skikken, en op it lêst flapte er forheftich mei de bierkanne, det ik kwanskwys wekker waerd, en in pear forbaesde eagen opsloech. En nei de gewoane praetsjes foel de man dalik oer my hinne mei alderhanne praetsjes en fragen. Einlinge frege er my, eft ik ek Latyn forstoe. “Al sa min sa mear, ontfanger,” sei ik dêrop. “Nu, lees dan is op, heer snijder!” sei er spytgniizjende, wylst er de âld boer, dy neist him siet, mei de earmtakke oanhompte. En dêrop sei ik mei in kleare stimme:[46]
“Integer vitae,Mem, hwet scille wy ite?Scelerisque purus,Al hwet op it fjûr is.Non eget MauriSûpen-brij mei groat ’er byPharetra sagittis.As it net to hjit is.”
“Ha! ha! domme kinkel! wie heeft u gezegd, dat dat Latijn is? Het is Latijn in boersch.” “Wel, mynhear, dy it my leard hat, dy hat it my sein, sei ik dêr boppe oer hinne. Mar wit jy it út jo sels, det jou Latyn better is as mines, mynhear?” Koartom, dat Latyn hie ontfanger net foldien, en hy hie er sels de gek mei. En do frege er my, eft ik ek Gryksk forstoe? en ik sei dalik: “Sa goed as de bêste skroar fen Dockum.” “Laat eens hooren,” sei de man heel permantich, en do bigoun ik fen degen oan:
“Liepai kâi skriers-aiTjirk-ai kai grieneskyl ein-ai.”
“Ha! ha! allemaal eijers! Hoe komme de minschen er bij om jou dat voor Grieksch te verkoopen? Ben je zot, kareltje? daar is maar één Grieksch woord in, en dat is het woordjekâidatenbeteekent.” Ik sei: “Mis, ontfanger! Us Domenij sei, dateinaiit twade is, en dat bitekentzijn. En jy hawwe my niis frege, eft ik sot wier; mar ik freegje jo, mynhear; eft it net gek is, det in skroar Gryksk leare scoe. Forsteane de Dockumer skroarren dat? Ik haw oars wol sizzen heard, det dy nin goed krús yn de broek sette koene.” En dêr waerd ontfanger al stikelich oer; hwent hy koe gjin kwea fen Dockum hearre. Einlinge smiet de hospes der in kneppel yn, en dy sei: “Gjin gehaspel mear oer Gryksk en Latyn. Hwent dy dêr fen it measte forsteane, dêr wirdt men onaris it measte mei bidragen. To, Gabe heite; dou haste jister-joun bitoand, detste mastereftich forhelje kinste. Dwaen dat ljeaver ’ris as al dat gehakketak yn eltsoarren om.” “Ik geloof, spriek ontfanger,dat het ook beter met syn boeretrant en verstand overeenkomen zal.” “Nou, sei ik, den scil ik jimme ’ris fen in nuvere grap forhelje, dy yn âlde tiden yn de stêd fen Dockum bard is; it liket raer, mar as ik leach, leach ik yn commisje, hwent ik haw it út in âld boek lêzen.” “Van Dockum? Kom, dat mag ik hoore, sei ontfanger, dat is mijn geboorteplaats.” “Soa, sei ik, it scil de kasteleinske ek better foldwaen as dat fen Jakkele en Houkje.” “O ja, Gabe, dat wier aeklik,” sei se. Mar it kaem dochs oars út; it foldie hjar net, frjeonen; en do bigoun ik dit forteltsje.
“It is bard yn ’t jier 1623, det in skipper mei in lading hout út Noarwegen kaem, en op Iezumersyl binnen roun. Dy skipper hie for in aerdichheit ytlike libbene kreeften yn in koer meibrocht for syn keapman, dy to Ljouwert wenne; dy droech er by jountyd, det it al tsjuster wier, troch de stêd fen Dockum, en do rekke er troch ongelok ien fen dy bisten út de koer to fallen, krekt foar de doar fen in froedsman Grada. De oare moarnsier, do de faem de strjitte oanfeije scoe, foun se dat bist dêr lizzen; hja roun forskrikt yn ’e hûs, en rôp: “Here vroedsman! Kom gau ris voor deur. Here, wat leit dair ien rair ding op strait!” Froedsman mei in reade japon oan, mei de wite sliepmûtse op ’e holle, en de hoazzen op ’e slomp, roun dalik nei bûten. Hy sloech de hânnen yn elkoarme, en sei: “Dit is in mirakel! suud dat ook in jong weze fan die roek, die hier boven in de lineboom nestelt?” It dûrre net lang ef der roun al skielik in heal hûndert minsken to heap, om it skepsel to oanskôgjen. In Catechisearmaster, dy der ek foarbykaem, dy rôp: “Minschen! Minschen! sien it beest dochs niet an; want ik loof dat et de Basiliscus is, daar men fan inne schrift leest; et kon jimme allegaar et leven koste.”—“It mocht in skyt, meester!sei in turfdrager, dy der mei syn koer foarby kaem,Ik hew him al goed in syn freet sien; et stomme beest zal ons niks doen, in die er in mingelen bier voor over het, dan zal ik him daadlyk met de tange in myn korf legge, en drage him waar de vrienden him hewwe wille.” “Dat gait an!” sei froedsman. De tange waerd helle, de kreeft yn de koer lein, en do earst nei de brouwerij om it minglen bier op to nimmen. Dêr fen dinne rjocht út nei de boargemaster mei in sleep jonges efternei. De turfdrager sette de koer yn it foarhûs del, en froedsman gong yn de keamer by boargemaster. Hy spriek de boargemaster mei in heel bidrukte en in heel forskrikte troanje oan en sei “Goeien morgen, Burgemeister!”—“Goeien morgen, vroedsman! jou hier zoo vroeg al over de vloer, man?”—“Ja, Burgemeister! Wy hewwe hier in rair stuk, Burgemeister. Wy hewwe van de morgen in levendig ding op strait fonnen, in gien minsche weet wat ding of it is, of hoe et hiet, Burgemeister. Wy hewwe it metnomen, Burgemeister; et stait in ’t voorhuus, Burgemeister. Wil Burgemeister it ook ’ris sien, Burgemeister?”—“ Vooral in beliewen vroedsman, sei dy hear;Jou wete, seldzaamheden ben ik altoos nieuwsgierig na.” De Boargemaster, dat in biis út de bizen wier, seach dalik wol det it in kreeft wier, mar dy hâldde him yette dommer as froedsman yn wêzen wier. Dy sloech de hânnen gear en sei:Vroedsman! Vroedsman! ik loof dat er ons slimme dingen over et hoofd hange; zoo’n ding staat in gien kronyk beschreven, en zoo lang as de wereld staat is er zoo’n ding in Dockum niet vertoond. Het is een stuk van te veel belang; daarom gevoel ik mij verpligt om nog heden morgen om tien uur de raad te beleggen, om dan te bepalen, wat of wij mei dit monster zullen aanvangen. Jou komme dochs ook, Vroedsman?”—“Ja, wis Burgemeister.”
De moarns om tsjien ûre kamen de hearen by eltsoarren op it stêdshûs, en omdet it sa’n bûten-extranaris ding wier, hie froedsman in skjinne wite bef fen froedsmanske om krige, en dêrby in splinter-nije broek oantein, ien sunder flappe, mar mei in gulfje der yn, lyk as de âlde ljue fen dy tiid droegen: en omdet it âld stedshûs fen Dockum do hwette lek wier, wierne der krekt op ’e stoel fen froedsman Grada ytlike drippen roetwetter fallen, en omdet er bang wier, det er syn nije broek mei dat wetter bismoarkje scoe, sa spraette dy goede man syn wite bûsdoek oer de stoel. Dêr gong froedsman deftich op sitten.
De koer waerd op it stedshûs brocht, en dêr seach elts den beurt foar beurt yn en den gong elts wer op syn pleats sitten. En inkelde fen dy hearen hiene mar just it hert om it onnoazele beest oan to sjen. Do se allegearre wer sieten, do sei de boargemaster:“Heren van de raad van Dockum! De Heren hebben gezien, dat er in onze stad een wonderlyk creatuur gevonden is, en daar men niet weet, welk dier dit is, en van waar het gekomen is, zoo heb ik hetzelve hier gebracht ten einde het advijs van de Heren te horen. Daarom, u, vroedsman, Grada, als de oudste van de raad dezer stad, vraag ik het eerst, wat dunkt u van dit dier?” “Ikke?”sei froedsman Grada,“Ikke blijf bij mijn eerste advijs, dat et namentlik ien van die jonge roeken is, die voor mijn deur dair in die hoge lineboomen nessele; want waar duwel suud et ding anders weg komen weze. ’t Ken ook niet uut de straitstienen kropen weze.” “Daar ben je mis in, vroedsman,” sei de boargemaster, “Mijn zoon heeft onlangs een nest-fol roeken uitgehaald, en die jonge roeken geleken nergens meer op als op oude roeken. Nu is de beurt aan u, vroedsman Inia.”—“Here mistijd, Burgemeister, wat weet ik vroedsman Ynje van vremde gediertens? Ik hew wel zeggen hoord, dat de kanarjeveugels as ze jong binne, dat ze dan kropen; suud et ook in kanarjeveugel weze?”—“Zou een jonge kanarievogel dan groter zijn als een oude?” dat spreekt zich immers zelfs tegen,” spriek dêrop de boargemaster. “Dat weet ik niet, spriek froedsman Inia. “Wy sien alderdegenst, dat grote minschen klein wurde kenne. Myn grootvader is van Burgemeister al bierdrager wurden.” Nou wier de beurt oan de froedsman Starkenbolte, in Grinslander, in ryk man en in fyn man; fyn yn de tsjerke, en fyn yn de wrâld. Hy die deis in lûd gebet oer de tafel, dat in kertier dûrre, en it iten mocht mar in heal dûrje, en dêr hiene syn boden gjin nocht oan. Dy hiene ljeaver in heal kertier bidden, en in kertier iten. Dêrby forstoe er hwette fen de swarte kinst. As de Dockumer ljue mei froedsman Starkenbolte yn it trekskip sieten, en as er den út de skrift bigoun to praten, den hâldden se hânnen op hjar horlogies; hwent as er dat die, den fierde er dy kinst it measte út. Do it dy syn beurt wier om to sprekken, dy sei op syn Grinzers: “Ik wijt nijt, ik leuf burgemeister, dat onze meister Douwe nog geliek hat het, dat het nomentlik in Bosiliskus of in ploagbeest is, daor de Here ons met besuiken wil veur onze zonden en ongeregtigheid, en al et goddeloze vlouken, dat in Dockum daon wert. Daorom hol ik my oan meister Douwe.”—“Meister Douwe, foel froedsman Grada dêrop yn,die het wel eerder de planke mis weest. Voorleden jaar song er voor it bordtsje in de kerk “aller ogen wagten” op in karsmorgen.” Op dy ynfal bigoun de hele rie fen Dockum to laitsjen, mar de boargemaster net; dy moast syn deftichheit ophâlde, en dy spriek do wer: “As er dan niemand van de Heren is, die mij eenige inlichtingen in deze zaak geven kan, zoo laat ons dan nog eens de beide stadsboden boven komen, of die ons ook in dit geval ook nog eens konden dienen.De boden kamen boppe en seagen ien foar ien yn de koer. De iene wier in stakker, dy doarst it bist net bisjen; dy leaude ek steech oan master Douwe. “Ik sal der myn ogen niet na draye, Heren, spriek dy man,want, sei er,as it gien Baesliscus is, dan is et in plaigbeest, die nagts omlope in pest in kwalen verkondige, in ik suud er voor weze om et hele beest met korf in al te verbrannen.” Mar de twade stêdsbode sei rounút, det it in skroar wier, omdet er twa fikse skjirren foarútstiek. “In sienje wel, burgemeister? hy houdt de ogen van die scheren afteruut, omdat er voor alle man niet wete wil, hoe groot of ze binne, krekt as alle schrooren. Mar as it in schroor is, dan is er betsjoend; want hy kruupt, in andere schrooren lope. Is ’t niet wair, Heren? ik zeg mien zin, want daarom ben ik hier ropen.” “Accoord, sei de boargemaster,jou hebbe het geraden, bode; en wy zullen er dadelyk de proef van nemen. Kom, bode; ik had juist een nieuwe rok besteld; het laken is er al voor gekocht; wees zoo goed en haal dat van mijn huis.” Do dat lekken op ’t stedshûs kaem, waerd it oer de flier spraet en de kreeft derop set. Do bigoun er to krûpen, en do moast ien fen de boden mei in skjirre, krekt it selde paed lâns, it lekken trochknippe; en do waerd ’er dalik om in skroar stjûrd, om ’er in rôk for de boargemaster fen to meitsjen. Dizze skroar wier in âlden Dútsker, dy hjitte egentlik Labbenbach, mar hy sels spriek dy namme altiid út alslappenback, en nou neamden de Dockumers him yn de wandeling sljochtwei fenlappenpacker; ik tink wol, omdet er de lappen, dy syn klanten fen rjochten takamen, sels ynpakte. Hy kaem op it stedshûs mei de sliepmûtse yn de hân, en sei: “Koeten morje, mynheer Pirgemeister! En koeten morje, brave Heren al gesamt, Wat heppe te Heren te pefelen?”De boargemaster forhelle oan de skroar it hele gefal, en liet him dat toknipte lekken sjen.—“Tausend elemente! Hundert tausend elemente! Das hat keen mensch ketaan, mar de lebendige teufel. Donnerrontoria, prave Heren! tat is keen tijt, keen roye tijt meer weerdig. Daar kan ik een lappekrone voor de kinder van make, mar keen rok voor de Pirgemeister von Dockum.” Mar do er de kreeft yn de koer lizzen seach, do waerd er yette bleker om syn smelle kieuwen as tsjien bleke skroarren mei eltsoarren; en hy rôp it út: “Kott bewahre, Heer Pirgemeister! soll mich die swernoot straffen, wenn sich solchen peest langer in de stat von Dokkum tolden soltte. Et is de teufel, prave Heren, de lebendige teufel; on wan ikke Pirgemeister war, ik that den hundsfott in de kragt kooyen on versupen him.”—“Heb ’k et nijt said, sei froedsman Starkenbolte, “dat we’t hjir met de kwaode te doen hebbe? Dat komt nou van ’t vervlouken, en kaortspeulen, dat de naotie hier dout; nou loat de Here hem los, en geft hem aan de kwaode over.” “Ja,” sei froedsman Ynia, “as it de kwade is, dan is versupen de baes; want dan helpt gien verbrannen; want die is vuurvast.” En de hele rie fen Dockum rôp fen: “Versupe mar!” Versupe!” De turfdrager smiet de kreeft yn de grêft, en de hele stêd fen Dockum wier bliid, mar de kreeft yette blider. Mar by it einsluten fen de rie hiene se yette in grap mei froedsman Grada. Dy goede man wier troch de sterke oandacht, dy er op it dispút oer de kreeft hawn hie, glêd troch it sin gien, det er syn wite bûsdoek op ’e stoel lein hie, en do er ûnderwilens ’ris efkes de eagen foardel sloech, do miende froedsman, det him it himd ta de gulf fen de broek úthinge, en do hâldde er syn greate roune flaphoed foar it liif, en moffele sa glûpswize dy wite bûsdoek ta de broek yn; mar boargemaster, dy flak neist froedsman siet, en dy de man troch en troch koe, hie wol oan syn forlegenheit sjoen, det der hwet geande wier: dy seach ’ris skean efter de hoed fen froedsman, en do seach er dat hele wirk oan, mar hy liet him neat merke. Dit gebeurde al do se mar just op it stedshûs sieten. Yn it ein, do de Hearen opstean scoene, do seach froedsman ’ris efterom, en sei: “Gunst nog toe! Burgemeister! waar sude mijn witte buusdoek weze?” Mar gjin minske wist it. “Suud er ook onder myn stoel legge; want hy het er op leid, dat weet ik,” sei froedsman. “Sude dat rare ding my die doek ook uet de buusse weg tsjoend hewwe.”—“Om jou de waarheid te zeggen,” sei de boargemaster, “hy sit in jou eigen broek. Zie maar, er hangt nog een tipje toe de gulft uut.” “Ja, waarlyken!” sei froedsman, en hy helle de hele wite bûsdoek ta de broek út. Froedsman krige in kleur as in hoannekaem, en swarde, det er noait wer in broek mei in gulf drage woe, en de hele rie fen Dockum gong laeitsjende nei hûs, mar de boargemaster yette aldermeast.”
It hele selskip dêr yn ’e herberge lake wakker om dit forteltsje, bihalven de ontfanger; dy seach my stiif oan, en knarste soms op ’e tosken; mar do frege Jouke my: “Wiste ek, Gabe, ho eft it tonei mei dy kreeft gien is?” Ik sei: “Ja, kastelein, dy is op in simpele menear wer to lânne komd. Ytlike jierren dêrnei, do de kreeft al lang forgetten wier, do fisken de hearen fen Dockum de stedsgrêften mei in seine ôf, en do fongen se ús maet de kreeft wer.” “Zoo’n grote grenaal is er noch nooit in Europa fonnen as dizze hier in dit kleine Dockum, sei in hopman fen de Boargerwacht;Die zal ik beware zoolang as syn Hoogheit de Prins hier komt.” Dy lei him oan in silveren keattinkje ûnder in brêge fêst om him yn it libben to hâlden.” “Het dat nou langer noeg duurd, duvelskyn, met dyn smeulen en tryttrotten? Ik hew myn nocht!” rôp de ontfanger pûr razend, en hy griep de tange út de hoeke om my der ’ris helder ôf to ticheljen; mar de hospes sprong twiske beiden, en do wier it dien. De ontfanger stau omtrint breinroerd ta de doar út. It hele selskip, en binammen Jouke, lakene wakker; mar de kasteleinske wier ek al lang stymsk; dy woe my nin goed wird mear jaen, omdet hjar pake ek in Dockumer west hie. Dêrom ried ik de moarns heel ier foart en kaem de jouns yette thús.”
Do rôpen se allegearre yn de skoalle: “Wierne dy ljue den gek, Gabe, det se hjar oan in grap steurden. Us hat dat forteltsje skoan smakke.” “Yette sa gek net as jimme, sei Gabe dêrop. As ik jimme nou allegearre ’ris for mirden útrachte, den scoene jimme my it ljocht wol út de holle helje, en den wierne jimme yette dommer as de Dockumers. Dy binne yette lilk as men hjar in ding oantiget, dat se wêze kinne, namentlik dom en onnoazel; mar jimme binne lilk as men jimme mirden neamt, en dat kinne jimme ommers noait wirde.” Hja moasten Gabe gelyk jaen, mar dy lytse lilke tapassing op dy moaije lange preek stoe de ljue net oan: hja mochten it wird net ienris hearre, en de iene nei de oare roun noartich ta de skoalle út, en fen it koardegearjen mei de fammen kaem dy joun net. Gabe koe mei syn omke nei hûs ta strampelje, en do wier it feartflagjen út.
Hwet Gabe hjir yn syn reis fen de houn yn ’e tsjerke forhellet, wit ik net eft wier is. Mar efkes nei 1787 is der yn in tsjerke fen Eastdongeradeel in ding bard, dêr ik foar ynstean. Dêr preke in domenij mei in fyn forstân, en dy ’t hert op it rjuchte steed siet; mar hy hie it ongelok, det hy net sa gleon for ’t hûs fen Oranje wier lyk as der do wol folle bearden. Hy hearde, lyk as men it neamde, ta de patriotten, en de patriotten wierne troch de bajonetten fen de Prusen ta swijen brocht, sa det se moai ûnder de knip sieten en amper kikke doarsten. De domenijs krigen allegearre in foarskrift hwet en ho se for de prins bidde moasten; dy it net dienen, wisten hjar lot. Do ús domenij, dêr ik niis fen sei, yn it neigebet oan dy wirden ta kaem, hie de master, dat in biis wier, in houn ûnder de bank by him klear lizzen, dy er sa ongenedich op de stirt trape, det it earme bist moarddedich bigoun to janken en do dit al oanboaze, stiek de hele gemeinte de holle op. Domenij bleau midden yn dy wirden stykjen, en sei Amen. Sa as domenij fen de stoel kaem wier syn earste wird oan de master: “Meester, wat schandelyk leven was dat met dien hond?” “Ja, domenij, sei master, as jy for de prins bidde, den gûle de hounen it út.”
De Friezen is altyd in frij folk west, frije ljue litte hjar net licht oan it lyntsje bine fen ceremonies; as it ding, dêr it op oankomt, yn ’e heak is, kinne hjar de omballingen net folle skele, en hwet de ljue mei complimenten fen hjar sizze, dêr laitsje se hwette om. Dat sjucht men noch oan de Ingelsken; en sa wier it to foaren ek mei de Friezen. In folk nou, dêr sa’n frije geast yn spilet, hat kwinkslaggen en oanslaggen, dêr in folk, dat nei oarmans pipen dounset, nin bigryp fen hat. As ik de Friezen forgelykje mei ús lânsljue yn de oare provinsjes, den leau ik, det der wol minder Kristenen binne as hja. Flokwirden dy yn de mûle fen oare provinsje-ljue bistoarn binne, en spotten mei de godstsjinst, wier hjar in grouwel, mar dat naem net wei, det der yn dy pleatsen, dêr se oars nin wird kikke doarsten, onfoege dingen barden, dêr wy nou suver tsjin opsjenne. Yn de tsjerke selme, dêr de Friezen oars sa dimmen en stil binne, koenen se it net litte om soms mear mei hjar gemak, mei hjar lust en spotfûgelige aert as de deftichheit fen de pleats to riede to gean. Ik scil der jimme in pear staeltsjes fen sizze, mar ik wol nin nammen neame, howol ik se wit. De neikommelingen fen dy nammen libje noch, en dy scoene licht tinke, det dit wier om hjar in stikel to stekken, dêr it fier fen dinne is. Wierheit siz ik, mar ik bin bang, det de ljue my dochs net leauwe scille, omdet ik nin nammen neam. In tûk leagener hat dit boppe my foarút, det er altyd syn minsken neamt, en de ûre, en de pleats.
In Domenij fen Aldegea bipreke Hynlieppen eftermiddeis, as it dêr vacant wier. Yn de toer to Aldegea wier in klok, mar sûnder slachwirk, en omdet er bang wier, det er to lang preekje scoe om yn tiids to Hynlieppen to wêzen, liet er syn dochter om tsjien ûre mei in kneppel op de tsjerkedoar bonzje. As dy pomp kaem, wier de ûre forroun, en Domenij sei Amen.
De Domenij to Eastermar, dy de twade Augustus 1705 stoarn is, kaem as elts treftich predikant mei rôk en mantel op stoel; mar as it simmers myld wier, en de boeren yn de tsjerke sieten to switten en to sliepen, den hong er syn rôk en mantel oer de rânne fen ’e preekstoel, en preke yn in rea damasten baitsje mei silveren knopen, dêr peerdtsjes op wierne. Ik leau, as dat nou barde, det der mear om it baitsje as de preek fen domenij komme scoenen, en lykwol preket it baitsje net ef de mantel en rôk, mar de man, dy der yn sit.
In domenij, dy twiske de 4 en 5 April 1745 stoar, stie yn ’e Haskerdiken, dêr do in lytse gemeinte wier. De man wier bêst, mar hy koe it ein net fine; hy preke to lang. Ienders waerd it sa let, det de boeren ien foar ien dripjende út de tsjerke sloepen; op it lêst bleau de master allinne oer. Mar dy makke it ek koart, en sei by it útgean: “Domenij, as je dien hawwe, woll’je den de doar hwet efter jo talûke?”
Sommige domenijs lieten ek wol ’ris Frysk yn de preek floeije. De foargonger fen myn stalke sei ’ris op Palmpeaske oan de gemeinte: “Frjeonen, ik forsiikje jimme takommene Freed to bigraffenis, mar der wirde nin bôlen jown.” Hy woe sizze: “Onaris komme jimme op bigraffenis om de leedbôlen; as ’t jimme dêr hjir ek om to dwaen is, moatte jimme mar thús bliuwe. Hjir is it om de deade to earjen.” De lêzer sjocht, de wirden, dy sa ienfâldich en plat lykje, sneinen as in flime.
Mar net alle Domenijs hiene sa folle forstan as dizze man. In bulte wierne better yn de flêsk-kûpe en hjar hôf thús, as yn de boeken. Dat giet yn alle fakken sa; goeden en tsjoeden rinne troch eltsoar, ek ûnder de doctors en abbekaten, mei dit ûnderskie, det in kindich doctor ef abbekaet, dy flitich is, fierder yn de wrâld komt, en det it domme heapske in kindich domenij meast sitte lit, as se him mar net forkettert. Sa meitsje domme gemeinten domme domenijs, en beide binne se oan eltsoar weage. In ljeaf lyts eximpeltsje scil jimme dat klearder meitsje.
In domenij yn Frentsjeradeel hâldde der saun ef acht preken op nei. As er No. 8 preke hie bigoun er wer mei No. 1 fen foaren ôf oan; den hie er skjin linnen. De boeren hiene dy acht hirddravers sa faek rinnen sjoen, det se it eindlik sa wirch waerden as spein spek. Twa boeren klagen do hjar need oan de Grytman Sicco Goslinga, dy hjar frege, hwet for teksten dy acht preken hiene? De boeren karden de holle; de iene seach de oare oan, mar nin ien fen beide wist it. “My tinkt, sei de Grytman, den moat domenij sa mar foartfarre ta jimme my dat sizze kinne.” Mar de snoade man ontbea de domenij, en rette him, om for syn eigen goede namme sa lang to studearjen ef to soldearjen, det der noch acht preken bykamen.
Hjir sjit my by yn ’t sin, hwet Lodewyk de XIVde ’ris oerkomd is do er in reis troch Frankryk die. Hy kaem ek yn in doarp, dêr er in bytsje lyn in pryster skikt hie, dy útmintte yn geleardheit. De kening frege oan de skout en syn bysitters, eft er dat net kapitael mei hjar makke hie? Nou ja, dat koe wol, seinen se. “Ho? sei Lodewyk, skilt der den hwette oan?” Dêr woene se net folle fen sizze, mar de kening faksearre hjar sa lang, det it hege wird ’er einlinge útkaem. “Om jou majesteit de wierheit to sizzen, anderen se, den hienen wy fen de kening forwachte, det er ús in persoan stjûrd hie, dy trochstudearre wier, en dizze keardel is to dom om foar de divel to dounsjen; hwent hy sit noch fen moarns-ier ta jouns-let to studearjen.”
Jimme bigripe wol, dy Fryske staeltsjes binne opteikene; oars koe ik se net witte. Hja binne mei in heel bult oare opteikene fen in âld treftich Bolswerter, dêr in skrandere holle op siet, en dy sokke dingen opskreau om der ús de kleur en de geast fen dy tiden út to learen. Mar det hy se oanteikene hat is al in blyk, det dy dingen alle wiken net barden; hwent den hie nimmen der niichheit oan hawn. As jimme dêrom út dizze staeltsjes miene, det de domenijs fen 1700 in soadtsje onbiskoften wierne, dêr skik ef fetsoen by wier, den scoene jimme de planke drôvich mis wêze. De deaker, né! dy hearen wierne sa edel. Hja lieten hjar it tsjiende part net dwaen ef sizze, dat se nou as swietekau trochswolgje. En hwet it fetsoen bilangt, dat lústere mei hjar folle nauwer as yn ús tiden. In moeike fen myn wiif wenne yn 1750 by hjar heit, dy predikant to Goutum wier, en dy hat my forhelle, det in domenij by hjarres om, dy apels út syn hôf forkoft hie, nin holle by syn collegas heel hâlde koe. Dat wier poetsje it each út! In domenij apels forkeapje, krekt as in boer ef in gnjirker? Oan syn frjeonen ef de earmen moast hy se jown hawwe, as er to folle hie. Ik leau net, det de iene collega de oare tsjinwirch op de rêch oansjen scoe, as er apels forkofte, dy er mei syn húsgesin net op koe.
Hwet scil men sizze? Sa lang as in minske hwette to sizzen hat, fielt er him sels; mar as er neat yn to bringen hat, lit er de moedfearren sinke, en it kin him net folle skele, ho er in wintertarring for wiif en berntsjes binnen kriget. Aste to folle ierdappels oan de merk bringste, hawwe boargers en boeren ’er de spot mei, en sa is it folle domenijs mei hjar sels gien.
To Seisbierum wenne in boike,Dêr in sémanskop op stoe,En dy de earen wyld opstikeAs er Noarman hearre koe.“Hark!” sei Tsjerk den oan syn âlders,“Hark! ik hear de sé al wer.“Lit my farre, lit my sile,“Ear’t ik op it lân fordjer.En den siet syn mem to suchtsjen,En bilove klean en jild,Det er ôfseach fen dy raenjen,En him hâldde op ’t romme fjild.Mar hjir holp nin memme-suchtsjen,Gjin formoanjen fen syn heit.As er boartte, makke er skipkes,Plankjes mei in mêst fen reid.’t Wier syn sliepen en syn weitsjen,d’ Oceäen syn himmelryk:As de weagen ’t pealwirk bûtstenDen wier ’t hearlik op ’e dyk.Hy kaem ’ris yn Harns by skippen,Rêd hie him syn heit forlern,En hy kladdere yn de mêsten:’t Wier in griis om oan to sjen.En syn heit dy wier forlegen,Hwent it roun al tsjin de joun,Mar hy hie ek gânsk syn moed net,Do hy Tsjerk by skippen foun.O, ho krinkte it de âlde Hidde!’t Wier sa’n fluch, sa’n proastich bern!Thús do groude er op it boike,“Dou scilst’ noait de sé wer sjen.“Ploegje ljeaver hjir ús terpen,“Men it ripe noat yn hûs.“Och, dyn mem kryt hjar ta wetter,“Aste weifljochst’ fier fen hûs.”En syn mem bigoun to kriten,Mar it boike skriemde mei;Snikjend rôp er: “Ik moat stjerre.“As ik noait nei sé ta mei.”Wylst dy trije dêr sa tsjierden,Kaem in liereman der oan,Goike mei syn houten stompe;’t Wier in Grienlânfarders soan.Hy hie ek de sé biswabbe,Mar hy wier nou earm en bleat;Hwet er mei de liere opskoaide,Oars hie de earme stimper neat.“Jy komm’ hjir al moai fen passen,”Sa spriek do de âlde boer,“Jy moatte oan myn soan fortelle“Al de sé syn swiet en sûr.”“’t Himelinkje, dat sa skriemt hjir,“Siket sémans lot en wé,“Praet hjir jimmer foart fen farren,“Hwent syn hert lûkt nei de sé.”Goike bliuw hjir mar to nachte,Yt en drink en sliep hjir swiet,En fortel den oan myn boike,Ho it sémans libben giet.
Goike Liereman.
’k Scil de sé net priizgje ef lekje,Hwent dy hat syn wille en wé;Mar ik scil myn lot fortelle,Dat ik hawn haw op de sé.Ho ik swalke en swiereOm dizze âlde liere.Heit hat ek de sé biswalke,En dy wier der ek op bleaun,Dy is oan Straet-Davis klippenTwiske bergen iis to-treaun.Dy binn’ dêr sa forklomme;Der koe nin siel ontkomme.En dêr bleau ús mem do sitten;Treast en steun hie hja forlern.Hele nachten koe se weineAs earm widdou mei seis bern;As wy dêr onnoaz’len laeine,Nachts oan ’t widstou weine.En wy fregen ek nei heit al,Dy brocht jild en koeke mei.Bitter kriet ús earme mem den,Hwent for ivich bleau er wei.En mem bleau stil en sletten:By ús wier ’t gau forgetten.Ho myn bêste mem my rette,Om to bliuwen oan de kust,Sy koe noait myn sin forsette,Hwent de sé dat wier myn lust,Mei syn hege wylde weagen,Mei syn stoarm en touwer-fleagen.’k Hie in broer, in skoander jonge,Dy in jier twa jonger wier,Dy liet him fen my forlokjeOm to smaedzjen memme rie.En dêr teagen wy do hinne,Lieten mem bidrukt allinne.Meast op fluit- en koffeskippenTeagen wy om hout to fjild,By de Noaren yn hjar skjearries,En fortsjinnen frij hwet jild,Om den ús skoane hierenOp ’t iis wer to forswieren.En sa swalken wy to gearreEk nei Ruslân ef de Eastsé.Lang det ús nin reis mislearre,Mar op ’t lêst do kaem it wé.’t Die ús mem it stjerren.’t Is yslik om to hearren!Hwent ús wiffe losse sinnenDwelmden heel de wrâld yn ’t roun,Do ús in great Smirnaes-farderFor in reis nei Zante woun.O losse jonge jierren!O wylde sémans-hierren!Skoander skip foer noait út Hollân,Mei it flinkste folk er op;Myn broer Ynte wier de gnapste,Ynte mei syn krûze kop.En eft ús mem al rette,Hja koe ’t ús net bilette.Mei in friske easterkoeltmeStauwen wy hast troch ’t kanael,Lâns âld Ingelâns wite bergenFleagen we as in bliksemstrael;Sa as swellen fleane,As se nei ús ta geane.Op de hichte fen kaep FinsterMoast it folk nei boppen ta:’t Wier in neare tsjustre hjerstnacht,En it skip dat helle sa.In onwaer woe bigjinne;De stoarm koe ús birinne.Ynte roun net, mar hy fleach hast.O, it wier sa’n fluggen kwant!Mar troch ’t swypkjen fen de mêstenRekke Ynte út it want:Hy tommele yn de weagen.O minsken, slút jimme eagen!’k Woe him yet in tros tasmite,’k Hie as man to roer de wacht,Mar ik heard’ him aeklik roppen:“Goike, yn ivichheit goe-nacht.”Oan help wier net to tinken:Syn lot wier dêr fordrinken.’k Waerd útsinnich do fen rouwe,’t Libbenssin wier my forgien.’t Hat myn wylde sin bitomm’le,’k Hie neiby my sels fordien.Mar do hat God my sparre,En for dat kwea biwarre.En do sylde it skip foardelichBy Gibraltars klippen lâns,Mar by ’t eilân fen MajorcaStille nachts it wyntsje gânsk.Dat siichjes deadlik swijen,Dat brocht ús skip yn ’t lijen.’t Greate deiljocht boarstte steatlikUt de Grykske seën op,En dêr dreau it machtleas hinne,Seil en wimpels hongen slop.Mar, o, dy blide dageMoast ús sa wreed bidrage!Fen de Barbarijske kustenDage in swarte roaver op,Roeijende mei fyftich riemen,Mei de bloedflagge yn de top,Om ús oan board to klampen.Dêr wier net tsjin to kampen.Daedlik sprongen tweintich TurkenAs de kweade ús oan board,En hja fleug’len ús as skjippen,En wy moasten mei hjar foartNei ’t Algierske yn Barbarijen,Yn de wrede slavernije.En dêr haw ik saun jier tsjinneMei de slaven op it lân,Dêr dy Afrikaenske sinneBarnde op it gulle sân.Hoop en treast forfleagenAs we ús boalen seagen.Stjerren wier myn greatste sucht do,’k Waerd wanhopich yn it lêst.’k Fluchtte, mar op in galeijeKlonken sy ta straf my fêst,Fêst om yn swiere boeijenFor ivich dêr to roeijen.Mar Gods hân hat my biwarre,Hwent in Franskman hat ús nomdEn in koegel naem myn skonk wei,Mar gjin Turk is do ontkomd.Ik moast wol pine lije,Dochs koe it my bifrije.’k Waerd bihann’le as in broer do,’k Tink ’er yet mei triennen om.’t Wierne my wol frjemde ljuwe,Mar wy hien’ ien Christendom.Dat hat my biwarre,En myn libben sparre.’k Koe ús Ynte dea forjitte,Mar de slavernije net.’t Flymde my troch siel en sinnen,’t Wier to wreed for ’t Fryske hert.O, ljeaver smerten lije,As sokken slavernije!’k Foun ús mem yet al yn libben,Mar do ik fen Ynte spriek,Niigde se as in wite leelje,Dy in rouwe hân to-briek.Dat koe se net forwinne;Sy wile en stoar der hinne.En nou siikje ik sa myn itenAs in earme liereman,Strompelje sa mei myn stompeOeral troch it Fryske lân,Om sa mei goede wirdenMyn earme brea to bidden.
“Wolst’ de sé nou yette ploegje?Spriek de heit syn Tsjerk do oan,“Yslik is it om to hearren!“Is ’t net wier, myn bêste soan?“Wy haww’ lânnen, wy haww’ grounen;“Bliuw den by dit stille wirk.“Joechste dy oan ’t wylde farren,“Licht forfoelste by de Turk.“Oerfloed haste hjir en wille,“Frijheit haste hjir, en brea;“En de neare slavernije,“Slimmer is se as de dea.”““Hwet sizz’ jy fen slavernije?““Dat wirdt noait Tjerk Hiddes lot.““’k Scil my noait oan minsken oerjaen,““Mar ik jaen my oer oan God.““Né, ik wol net warleas farre!Sa sprong Tsjerk do fen syn sté,““’k Wol se straffe en to-gniedzje,““Dy my oantaest op ’e sé.““’k Haw nin skrik for sa’n forteltsje,““’k Scil se boarje yn de groun:““Dy oait op myn frijheit loere,““Scil ik deije as in houn.”En hy hâldde wird, it boike,’t Fyt’re ’im oan, dit near forhael,En in simpel boeresoantsjeWirdt in Fryske admirael,Dy troch de admirael de Ruiter’t Neist oan him gelyk waerd steld;’t Wier Tsjerk Hiddes fen Seisbierum,’t Wier de greate Fryske held.
E. H.