In wylgenbeam en de toer fen Grou.TWIGEN UT IN ALDE STAMME,UTJOWN TROCH Dr. E. HALBERTSMA,MEI OANTEIKENINGEN FEN J. H. HALBERTSMA.FOARWIRD.Ut de sodzige Grou, út de driuwtillen fen it wetterlân, komt soms in âlde forwettere stobbe op, dy jier op jier wer griene twigen en nije útrinsels jowt, sa lang as er sels weikwynt en him ta stjerren jowt. Sa stiet ek ús âlde earwirdige Fryske tale dêr as in stamme, dy forgean scil. Hy bringt soms yette griene ranken oan it ljocht, om einlinge yn de nacht fen de tiden to fordwinen en forgetten to wirden. Sokke útrinsels binne dizze twigen, d’ iene rjucht en d’ oare bryk, sa it de natúr opjown hat. Nim se for ljeaf, en formeitsje jimme der mei, Friezen; dat is ús winske allinne.Reedslypjen.REEDSLYPJEN.DE WINTER FEN 1624 YN IT WETTERLâN.’t Wie’ droevich near yn ’t wetterlân,It jongfolk hie nin tier.Yn fjouwer jier nin winter hawn,Dat foel de minsken swier.“It riden,” rôpen se, “Is ’t nin griis?“Dat scil ús glêd forjitte.“O pôle, freas it hynster-iis,“Ho fluch scoe ’k dy forlitte!”Dat folkje wie’ foarsiker bangDet rûch-bird ús forliet,Omdet er fjouwer jierren langYn frjemde lânnen siet.Wylst onfordildich rôp it folk:“Men sit yen de ears yn strimen,”Dêr komt er as in tongerwolk’En brûst út de easterkimen.Gjin feint, dy nou nin redens socht:De slypstien stoe net stil.Om rie fen de âlden waerd net tocht;De sinnen wierne op til.De fammen rôpen: “Och! ’t is neat,“De froast scil ús bilitte;“Hwent gean de roeken oer de sleat,“Den lit er ’t meast wer sitte.”Mar Noarman bloes fûlbandich troch,De loft stoe spits en moai.’t Wie’ winter, en nou mei in sjochWie’ ’t jongfolk oan de goai.Jouns sprieken se de reizen ôf,En pochten fen hjar riden.Men tocht om kij, noch hûs, noch hôf,’t Wie’ wille oan alle siden.De fynste pakjes moasten oan;Nin kjeld waerd ’er mear field.Hja glommen as de iere moarn,En rink’len fen kâld jild.De loaikerts, dy oars by de hirdHwet hispelje for beppe,’t Is eft dat folk bitoovre wirdt;’t Binn’ de earste, dy hjar reppe.Der wenne, fier yn ’t wetterlânAld Jokke en Jeltsje-moai,Twa ljuwe sindlik as de brân,En dêrby fier fen loai.It wiern’ de tsjepste ljuwe dêr,De rykste fen de bûrren;Hja wierne jimmer yn de werMei skreppen en mei skoerren.Hja hiene trije greate bern,Twa dochters mei in soan;Hja pielden mei dy greate bernSa sûnder boden oan.Dat libbe fredich mei eltsoarDêr op dy pôle hinne,Sêft as de weagen oer de marYn simmerjounen rinne.Mar do de winter kaem yn ’t lân,Do wie’ dat hûs oerstjûr,De bern dy wierne as de brân,Utlitten wiern’ se, pûr!It moarns- en jouns-miel waerd bisteld,De âld heit koe ’t foerjen skikke;As memke simp’re waerd net teld,Dat koe hjar ear net rikke.Nei omkes, moikes, moast men ta,Nei fiere miich ef nift.Al knistere de loft ek sa,Dêr waerd net mear for swicht.Jouns dagen se nei meltsjen opForskrouwe en út de rakken,En roasteren de lea hwet opBy prikkefjûr en takken.Den rieden se nei Harns op sé,En dounsen det it klonk.De jiffers kuij’ren op de réYn de allergreatste pronk.It wier in wonder om to sjen:By tûzenen fen minskenSeach men dêr nei it iis ta tsjen,En koften hwet se winsken.Sa sloofde hjar dat jongfolk út:Hja krigen hast nin lins;Mar einling moast men ta bislútEk nei de stêd fen Grins.Hja strieken den nei Grinslân oer;Net ien mocht foar hjar bliuwe.De greate Sinte-Mertens toer,Dêr moast men ek op kliuwe.Yn Grinslân kamen se op in doarpDêr men hirdride scoe.Ien fen it selskip hiette Woarp,Dy feardich ride koe.Hy sjucht in moaije silveren priis,En lit him ek opskriuwe.“Hwent, fammen! sei er, is ’t nin griis?“Dy doas scil hjir net bliuwe.”Hy teach net ienris ’t baitsje út,Nin halsdoek lei er ôf.Hy striek se ôf, en ta bislútHy gong ’er fier mei ôf.Dat stoe dy Grinzers matich oan,Mar ’t mocht hjar dochs net bate.De Friezen spanne op ’t iis de kroan,Dêr kinn’ se net tsjin prate.“Wy sieten langer-nôch oan ’t tou;“Hijla, kast’lein! skink yn.“Jaen sels de flesse ek in knau,“Jy moatte ek troch de wyn!”Sa geide do de útlitt’ne Woarp:“’k Wol ride om liif en libben,“’k Wol tsjin de bêste út dit doarp:“Den ik op kouwe-ribben.”Hja setten dêr in goe’ gelach,De joun dy foel dêr koart,Mar ’t wier saun ûre op ’e slach,Do teagen se wer foart.De moanne stoe hjar frjeonlik by,En de eastewyn bloes tige;Hja rieden fleurich as in bijMei seizen op ’e rige.De hertetrek wier dochs nei honk:De fammen wierne yn noed.Hja setten nou ’ris tige skonk,Der waerd nin iis hast roerd.“Us heit en mem, sa spriek in faem,“Hwet meij’ dy sloven tinke?“De hikke is wrammels fen de daem;“Hja kinn’ net ite ef drinke.”““Wy moat’ yet op ’e Leke oan:““Wy binne nou sa ryk;““De moanne skynt de hele moarn,““En ’t iis is as in dyk.““Kom, lak! sei Woarp, is men yn noed,““Dat scil wol wer bisoarje.““In Leke-blom moat op ’e hoed!““Lit de âlde ljue hwet gnoarje.””Mar Jokke en Jeltsje gnoarren net,Hja suchtten om de bern.Ho eang waerd it hjar om it hert!Hjar rie wier skjin forlern.By in lyts fjûrke sieten syYn ’t skynsel fen de moanne,En hearden de foartsjirmerijFen de ûlen yn de loanne.“Hwet is de wrâld foroare, faer!Sa spriek de âlde frou.“It jongfolk sjucht net mear gefaer,“Dat is forwyld’re nou.“It lân moat sinke as in stien.“Hwer moat dat yette hinne?“Nei rie fen de âlden wirdt net dien,“Hja witte it mar allinne.“Earst skrept men mei it fé, en docht,“En melket, det men swit,“En faek is ’t jounmiel lang al ré,“Ear ’t m’ien fen ’t jongfolk sjocht.“De wrâld is, siz ik tûzen kear,“Is net as fen to foare;“De oerdwealskens wint al mear en mear,“De minsken binn’ foroare.“Ald Sjearp-om mei syn knolle-foet,“Dy oars mei ’t jounwirk die,“Dy strampelt ek al mei de stoet,“Krekt eft er ’t lean wei hie.“In grouwe balstien moast ’er mei:“Dy lei er op ’e slide:“Sa moast dy âlde heuker nei“It goezze-lotsjen ride.“Och, binn’ jinwirdich de âlden tel?”Sa jeuz’le Jeltsje foart,“It libbenspaed dat is sa smel,“De wei nei ’t grêf sa koart.“Mar dat bitinkt it jongfolk net.“Hja litte de âlders suchte.“O God, dy heel de wrâld bifet,“Hâld hjar yn hoed en tuchte!”““As suchtsjen holp, ik suchtte mei,”Sa spriek âld Jokke-om do,““Mar ’t brocht nea himels treast to wei,““Dy smert forlichtsje koe.““Mar ’k haw alear in teltsje heard,““Dat scil ik dy fortelle.““Ho! dy troch eigen tadwaen stjert,““Scoe dat âld Jokke-om kwelle?””IT SWELTSJE FORJIT.Ik haw ’ris fen ús âld oarre heard,Fen it fûgeltsje Forjit Forjit:As immen siikkreunich ellendich stjert,En nimmen mear nei syn kiermjen heart,Den stjûrt Gods ingel ta treast him yetDy ljeave fûgel Forjit Forjit.En as in mem mei jammer en smertYn it neare kreambêd fen kommer forgiet,En bidt en smeekt sa earmhertich hjar GodTroch de dead to brekken hjar jammer, hjar lot;As it berntsje hjar ljeaf op ’e skirte sit,Den sjongt wer it sweltsje Forjit Forjit.In séman soms sa onhiermlik sweart,En nei Gods wirden ef boden heart,Dy siket yn stoarm by God syn bihâld,Oanropt sa oatmoedich de Hear fen de wrâld.Mar as dy de stoarmen wer swije lit,Den sjongt it sweltsje Forjit Forjit.As immen yn ’t kwea de miet birintEn op it deabêd sa treastleas kreunt;As ’t onrjucht, as ’t skraepjen him bijowt,As de dea, as de modder him yslik oangrout,For dy sjongt it himelske fûgeltsje nit,It treastende sweltsje Forjit Forjit.Och, honke, de tiid het wjukken oan,Mar ’t ljeave sweltsje Forjit, Forjit,Dat ivich ús bybliuwt yn wille, yn smert,As ynbylding, mear noch, as sjochtme ús dert,Dat himelske skynsel fljocht hirder den yet,Dat frjeonhâldend sweltsje Forjit Forjit.It sweltsje, dat op nin swinge sit,Mar ivich om ús sweeft troch de wrâld,Dat haste forgetten; mar tink ’er oan,De wrâld is yette sa net bidoarn.Wylst ’t jongfolk op ’t iis sa swalket en swit,Sjongt for Jeltsje it sweltsje Forjit Forjit.Forjow dochs hwet oan it brûzjend bloed;Us bern binne yn Gods hân, yn Gods hoed;De stipen binne it for de âlde dei,Mar ’t moaije gledde iis bringt hjar sinnen wei,En as de winter ús wer forlit,Den sjongt wer it sweltsje Forjit Forjit.Is dy den forgetten dyn fammetiid?Ik tink ’er net om, ef it hert wirdt my bliid.Wy hoalden en rieden let yn de joun;Wy waeiden der oer en roerden nin groun;Ho suchtte do ús âld memke yet!Sjong op nou, ljeaf sweltsje Forjit Forjit.It wier twa ûre yn de moarn,Det ’t âlde pear dêr siet;Dêr kaem it folk op de opsleat oan,En song it heechste liet.De houn dy skrabe oan de doar,De âlde boer die iepen;Hja joegen hjar as skoaijers oan,En fregen dêr to sliepen.Mar Jokke-om koe hjar oan it lûd,En rôp: “Kom yn mar, bern!“Jimm’ mem sit freeslik yn de noed,“En joech de moed forlern.”Hja stoepen yn it binn’-hús op;Hjar klean wiern’ rûch birime.Ald Jeltsje sloech hjar eagen op,En ’t âlde sloof biswime.Bisaud wie’ ’t hele selskip do,Hjar dochters krieten sa.“Hwet eft ús memke skele scoe;“Wol mem ek hwette ha?”Mar skielik kaem it sloof wer by;Hja joegen hjar hwet fochte.Hwet wierne do de bern wer blij,’t Wier alles wer to rjochte.“Ho wier ús mem sa fen de set?“It wier in minske griis.“’t Is wier, wy binne al to let,“Mar ’t wier ek hynster-iis.”““O, blydskip wier ’t net, bêste bern,““Mar skrik hie ’t hert biklomme,““Do ’k jimme aenstons dêr moast sjen““Sa mei dy Leke-blommen.””““Och! tsjerkhôf-boden binn’’t for my, ““Deads-boden, dea en toar.““Ik seach se earst oan ús Mary;““En dêr biswymde ik for.““Kom, berntsjes, gean nou mar to rêst;““Hwent joun scil ik mar swije;““Den moarn fortel ik wis for ’t lêst““Fen ’t stjerren fen Marije.””De oare deis kaem wer it selskipOm to riden mei elkoar,En hja sprongen op fen blydskip;Hwent it folk wier fen it tsjoar.“Hark, myn bern! rôp de âlde frou,“Earst yet myn forteltsje.“Toavj’ in bytsje: bliuw! ei, bliuw!“Hark nei de âlde Jeltsje.”Marijke wirdt to hôf brocht op ’t Goingarypster tsjerkhôf.MARIJKE WIRDT TO HÔF BROCHT OP ’T GOINGARYPSTER TSJERKHÔF.DE LIEKE-BLOMMEN.Op it lytse doarp Ter-KapleStoe alear ús âlders hûs;Frede wenne dêr en willeYn dy âlderwetske klûs.’k Wier de jongste fen saun berntsjes,Heit wier hwette stoef en stiif;Mar ús mem wist him to troaijen.’t Wier sa ’n sêft meilijend wiif.Yn myn earste famkes-jierrenHie ’k in sister, ús Marij;’t Wier de âldste fen de keppel,Flugger wier der net as sy.Meltsje, swylje, bûter-meitsje,Alles fleach hjar troch de hân.Dêrby moai fen liif en lidden,En sa sindlik as de brân.Hjerstmis oer de poel to strûzenNei de kij oan d’ oare kant,As de wite koppen rôllen,Dat wier ’t libben nei hjar trant.En hja wier sa goed, sa sedich,Die sa greach ús âlders sin;As se winters út-fen-hûze,Wier der ien yn ’t hûs to min.Simmers krige hja wol frijers,Mar dy liet se meast wer gean;Inkeld koe se Pinkster-TiisdeisWol nei Snits to keamer gean.Mar net fier fen ús fen dinne,Yn it âlde Goingaryp,Wenne Ids, en dy allinneWier hjar sin en hjar bigryp.As de kjeld it wetter strjemme,Tocht men net om kjeld en wyn.O, ho kriigden se op ’e poellen,’t Jongfolk yn de moanneskyn.As de wite flokken fleagen,Wier Marij ek op ’e fljocht;Alle dagen ride en djoeijeWier den ek hjar greatste nocht.Mei hjar trijen jonge pearenTeagen se nei Grinslân ta;En it iis dat wier fol wjekken,En de winter moalke sa.Al it rieden fen ús âldenWier mar praten yn de wyn;Ids dy wiste alle wjekken,En werom wier ’t foar de wyn.Mem stoe op ’e wâl to kriten,Mar ús heit dy snûrr’ hjar ôf:“’k Scil der net in trien om litte,“Al bring ik dy Snjeon to hôf.”De oare jouns bigoun to kommen,En it waerd sa stil yn hûs;Teijich wier ’t en hwette mistich;Soms den reinde it by de rûs.Aeklich rûsde it om de skûrre,’t Kreake op ’e skoarstien near,En as mem yn ’t mistich waer seach,O, hja sloech hjar hânnen gear.Soms bigoun dat sloof to kriten,Mar ús heit bleau steech en stom;Wy as berntjes boarten bûte,[44]En wy tochten nearne om.Einling komme der twa mannen,En dy tikje oan de doar:’t Wierne ljuwe fen Ter-Herne,En ús heit kaem selver foar.“Boer! sa spriek ien fen dy ljuwe,“Hwet is ’t aeklich mei Marij.“’t Griist my om it út to sprekken....“Mar hja ’s wei.... dat siz ik jy!”En do sleepten se de slideMidden oer de bûthús-flier,En dêr laei Marije dead op,Sûnder mûtse oer it hier.Mei in Lieke-blom by ’t jak yn,’t Aeklik pronksel fen de dead,En hjar moaije reade lippenWierne nou sa blau as lead.“’t Is Gods wille!” rôp ús heit do,“En der is net oan to dwaen.“Dy myn libben en myn lust wier,“Moat ik oan de Heare jaen.”Hja wier yn de mar fordronken,En hjar Ids dy wier ontkomd;Mar dy is tonei fortige,Hwent syn fleur wier him ontnomd.Sy waerd to Goingryp bigravenTichte by de âlde toer,En de swiere klokken bromdenHeel de lege wâlden oer.En ús heit, om wird to hâlden,Liet by ’t grêf nin inkle trien,Mar it kneagd’ him oan de siele:Hy is as it stof forgien.Jongfolk, tink nou om Marije,As it iis sa hearlik blinkt:Tink den, det in kweade ingelJimme nei it grêf ta winkt.DE BLAUWE SKINE.Us Oege moast út frijen tsjen,Dat praette in biis him oan.“Toe, keardel! Om dy hinne sjen.”Sa sette dy him oan.“O, frouljue, man! dy binne ’er rju;“Toe, flean der mar op ta.“Dou bist’ sa’n flinken stoeren ju,“Dou moast in slytsje ha.“Dou biste in long’rich boeresoan,“Hast’ fiters oan de boksen,“Oeribel krekte skoentsjes oan,“Kûtgaspen yn de hoksen.“Hast’ fyftich goune yn de pong;“Wel, man! hja wirde pûr.“Allinne mei dyn gong en swong“Krijstou ien oan it snoer.“In sarjes baitsje haste oan,“’t Is eft it getten is.“Den likest’ wol in keapmans soan;“’t Is wier hwet ik dy siz.”En Oegeman dy roun dat praetAs lije mâlke yn de earen.Hy tochte: “Hearke is myn maet;“Dy wit wol fen manearen.Op Nonkes-bûrren wenne Tiet,In fanke as in lôge,Dy ’t hert op ’t echte plakje siet,Dy alle man fortôge.Dy hjar mar seach, dy wier forjownTroch ’t gloeren fen hjar eagen,Sa det de feinten joun op jounBy swermen nei hjar teagen.As bijkes fleagen se ’er op oan,’t Wier eft se ’er hunich rûkten,En eft hjar eagen blier en skoanMei syd’ne triedtsjes lûkten.“Jandoarje, Oege! dêr is lucht;Dat frommes moaste ha.Toe, neef! dou moaste ’er for de klucht“Yet moarn-to-joun nei ta.”Us Oege hearde nei dat praet;Hy rôp. “De deale, ja!”Mar Hearke-neef, syn greate maet,Woe him to fiter ha.Hwent Hearke hie oan Tiet al sein,Ja, swarde ’er op, en flokte:“Pas op! Kom Oege fier ef hein;“Hy sit fol rude en jokte.”“Thús moat er op in klibbe hea“Allinne gean to sliepen.“As ’t joun wirdt skoert er him de lea“Fen jokte read en iepen.”“Pas op! bringt hy de romer ta,“Dêr kinst’ sa beare oan dippe,“Mar rik him hân noch mûle ta:“Pas op! nin fingers tippe.”’t Wier op in lette hjerstmisjoun,En ’t wier mei ljochte moanne,Det Oege-neef út frijen roun;Hy stoep krekt as in hoanne.Syn sneinske pakje hied er oan,’t Geloazje op ’e side,Dêr hongen skipkeskeljen oanMei ruterkes, dy ride.Hwet rink’le er mei syn fûst-fol jild!Hy wier ek lang net loai;Hy waeide oer it Nonkesfjild,Syn stappers kreak’ne moai.Den fage er him de plúskes wei;Den seach er nei syn skonken,Ef ho syn silv’ren keatting laei,Ef ho de skeljen blonken.“Kom wrachtich! rôp er, Nou bin ’k klear.“Och, ljeave, ljeave Tietsje!“Ik meitsje o’naris nin gebear,“Mar tinken is it, wyt’ je?”Sa komt er oan op Nonkesein,Dêr fynt er Hearke sitten.Dy biis rôp: “Bêste kastelein!“In dikkop sûnder hjitten.”En hospes-om dy wie’ wol klear,Dy tocht: “Ik scil ’t dy laepje.“De diker, Hearke! sokke mear;“Sok folk wol ik wol taepje.“Dêr haww’ je ’n fearn fen ’t echte murch.“Haboes! goereis nei Tietsje!Sa’n sûpke, Oege, is alles wir’ch;“Dat makket moedich, wyt’ je?”En Oege loek in kûle yn ’t glês,Hy gloeide as in trompetter;Mar hospes-om past op it mês;Hwent neef hie jild as wetter.En dochs hy waerd ús Oege sêd,Hy woe ús Oege slite;Hy woe de oare moarns yn ’t mêd,En Oege net mear bite.Hja nulle en lepkje op Nonkesein,En Hearke priizget Tietsje;Mar einling ropt de kastelein:““Acht ûren, feinten! wyt’ je!””“Kom, ja, seit Harke, Ik gean mei.“’k Wol nei de wite wringe;“Dat laeit ek krekt op Oege wei.’k Scil him oan ’t hiem ta bringe.”Dêr stoe er eindling foar it hiem,Syn skruten hert dat tikke.“Kom, flink! sei Hearke, Nin gekliem!“Toe, luftich oer de hikke.”““Joun, foltsen! ropt er oer de doar;““Binn’ jimme soun hjir yette?““De kiel is my fen ’t rinnen soar;““Ha jimme ek hwette wjitte?””En Tietsje siet krekt by de hird,Hja glimde as in ikel;Hja sei yn ’t earst nin inkel wird,En seach krekt as in wikel.Mar skeetsk snaut sy him ta yn ’t ein,“Och, man! bistou forskrokke,“Rin den werom nei Nonkesein,“Nei de âlde hospes Bokke.“Dat hearlik boaitsfol wetter, feint,“Dat stiet dêr om de hoeke;“’t Is jister fen de skûrre heind;“Dêr kinste ek fen brûke.”Hy freget om in piip tabak;Dat kin er ek net krije.Dat joech mar brân en ongemak,Dat woe hjar heit net lije.Hy woe ek wol in flaubyt ha,Mar ’t fanke woe ’t net hearre;Fen ’t stroukjen koe men ek net ha,’t Bisleek dat wier mislearre.Forheftich taest er nei in stoel,Mar Tietsje sei: “Hou! tankje,“Né, Oege! ’t is nin hospesboel;“Kom, plak jo op dat bankje.”“Hwet jo mankearret, wit jy bêst;“Ik hoef ’t jo net to sizzen.“Ik ried jo, gean yn ’t poepe-nêst“Dêr op de koustâl lizzen.”Forwezen striek er him om ’t bird,En woe yet ien wird sprekke;Sy groude ’m ta: “Net by de hird!”En griep de tang’, dy fekke.Biteut’re stoep er ’t milhús út,En sei: “Joun, faem, ik gong.”En roun by tsjuster ta bislútOan ’t liif ta yn de dong.Hy spielt him yn in sleatsje ôf,En pangelt troch de miste.Hy flokte op Hearke yn ’t tsjuster hôf,En woe dat nimmen ’t wiste.“Dy klitse, suchtt’ er, hat my hawn,“Dy flarde lit my rinne.“Sy stjûrt my troch it wiete lân.“Troch mist en dauwe hinne.”Om nou sa ier nei bêd to gean,Dy smaed koe hy net dilde:Den wisten boden en de bern,Ho det dy faem him trulde.Hy flijt him ûnder d’ oes fen ’t hea;Sa waerd dy smaed biditsen.Hy rekte moarns syn skrouske lea,En tocht: “Dêr ha ’k se stritsen.”Hwent in fatsoenlik boeresoanGiet noait foar healwei-trijen.Hy kloppet nou foarsichtich oanOm him op bêd to flijen.De faem sei: “Wolkom thús fen Tiet;“Dat haww’ jy feardich makke.“Mar, man! jy stjonke en binne wiet;“Binn’ j’ yn de jarre rakke?”““Dêr heste in kroan en spiel de klean,““En swij! Dat kinst’ wol tsjûge.““Lit Hearke mar út frijen gean;““Noait hearste it wer fen Oege.““Ik haw in blauwe skine opdien,““En ’t hat my kwalik smakke.””Mar Hearke wier nei Tiet ta gien,En hie him skoan formakke.E. H.ALD GREULT-OMME.Ald Greult-omme wenne yn Twellingea;Dy hie hwet efter ’t linnen,Mar hjerstmis wier er meast heal dea,Den hie er frjemde sinnen.Den suchtte en stinde Greult-om sa,Yn ’t bêd ef de hirdsherne,Den sûgd’ en rach’le it boarst him saAs ’t dounsjen fen de tsjerne.“Dat komt fen al dat stoffich hea,“Dat komt fen ’t simmerreinen;“Men foerret minske en bisten dea.”Sa siet de man to weinen.Hy wier nou twa-en-sauntich jier,Sa meager as in range.Hwet hiene ’er folle jier op jierAl nei syn dea forlange!Yn ’t ein ús Greult-om hie ’t wer wei,Mar ’t waerd net folle achte;“Och! sein’ de boden, ’t is hjerstdei;“It is wer de âlde klachte.”Mar ’t like slimmer dizze kear:De âld boer dy bleau mar lizzen,En alle lidden dien’ him sear;Hy wier hast net to rissen.En hetsich wier dy âlde man,Hy dronk mar farske sûpe.Dat stoe syn frjeonen machtich oan,Dy woen’ syn pong wol strûpe.Hy wirdt, sa ’t liket, swakker oan;Hy freget om de kaeijen;Hy wiist al oan syn âldste soanIn himd om to biklaeijen.Syn gouden knopen út it himdDy skonk er for de namme;In bernsbern Greult dy hat se nimd,Den bleauwen se yn de stamme.En testamintsje moast er ek:Notaris moast bistelle,Det al syn spil kaem yn de heak,Ear ’t him de dea bihelle.Syn lânnen gongen hân oer hânOan bern en berne-erven,Dat noaske hjar; de pong wier wan;Hja hien’ hast neat to kerven.Syn lytsfaem tsjinne him hwet skoan,Dat koe men heel wol merke:Dêr makke er tûzen goune oan;In miedstik oan de tsjerke.En Dokter kaem ’er ek op ta,Dy roun der flitich hinne:Dy tocht: “âld Greult scil stryksom ha!“Dêr scoe ’k my bryk om rinne.“Hwent in dukaet twa min ef mear,“Dat kin syn bern net bate;“Hja krije it jild, en dizze kear“Scil nimmen my biprate.”Mar sûpe hâldt âld Greult him oan,Hy woe nin dranken hawwe,Mei ’t fearke moast al oan en oan,Dy Bils-faem him den lave.Dy koe de âld man soms ek to mûkIn plattekoek tatriuwe.Dy klitse! o, dy wier sa tûk,Dat kin gjin minske leauwe.Syn bern en bernsbern kamen op,’t Wier merke by Greult Rommerts,Fen Offenwier en fen de Top,Fen Drylst en Heech en Hommerts.Dat spriek dêr mar de flesse oan,De frouljue kofje drinke;Net ien syn mage wier bidoarn;Hwet snienen se yn de skinke!It flêsk dêr snien’ se net by troch,Dêr waerd mar tige yn fege,En hie ’t hwet dûrre, mei in sjochWier ’t hele flêskfet lege.En klontsjes as in lytshús, man!(Dy scoe ik hast forjitte;)Dy treauwen se yn de kofjekan,Ja, yn de bûse yette.De aeijen treauwen se yn ’e hoed,De bûter yn de doeken;De tsjizen stielen se fen ’t boerd,Trochsnúfden alle hoeken.Den gongen se nei Greult-om ta,Sa hwet om him to treasten.Hy draeide ’m om, en knikt’ hjar ta;Ynwindich koe ’r de measten.As ’t ljocht den fen de himel gong,Den stoepen se wer hinne;Hwent Greult-om net, mar och, syn pongWier ’t reisgjen om allinne.En ûnderweis den gong it mâl,Den koen’ se oan ’t fjochten reitsje.In earme sweager wêrzen se al:Dy stakker woe al pleitsje.Yn ’t ein hja lizze ’m yn de bank,Dêr woe er oars net hinne;Dêr roun ek bygeloof mei mank:Lyk as dy âlden binne.Twa bûrren moatte nacht op nachtDêr oer de flier omkrûpe,En hâlde dêr by Greult-om wacht,En lave him mei sûpe.Dat dûrre sa in nacht ef tsjien;De man waerd tydliks swakker,En alle man dy wier bigienMei ’t lijen fen dy stakker.Do spriek ’er yet syn bûrfeint ta,Dy by him sit to weitsjen:“Och! Pier, dou tsjinnest Greult-om sa;“’t Past him dy hwet to meitsjen.“Ik meits oan dy’t horloazje ta;“Dat wit ús Rommert lizzen.“Mits den bigear ik dy ’er ta“Om ’t leed mei om to sizzen.En dat beloofde Pier him trou:Dy miende hwet to toppen.Dy hie fen ’t weitsjen gjin birou,En wier wol yn syn noppen.De toalfde nacht do sieten twa,Dat wierne froede minsken;Dy griisde âld Greult-oms leger sa,Det hja syn ein mar winsken.Hy slepte yn de foarnacht skoan,Hy frege ek nin drinken,En spriek syn sitters einling oan:“Ik droom fen spek en skinken.”“Dy sûpe, spriek er, wêrzet my,“Ik kin ’t net mear fordrage.“Och! siikje in flaubyt dochs for my.“Ho sleau wirdt my de mage.”De ien dy seach de oare oan,En tocht: “Scoe bûrman baze?”Mar Greult-om spriek al oan en oan:“Ik moat fen honger raze.“Scoen’ dêr nin barge-finken stean,“Dêr yn dy âlde spine?“Ik wit, de lytsfaem hat gûd sean;“Dêr scille jimme it fine.”Hja fine op it ûnderst boerdIn alderedelst krouskeFen ’t alderdreechste barge-gûd,Fiks ûnder ’t smoar bisouske.“Hjir Greult-om! hjir is bargegûd;“It binne barge-finken.“Mar ik nim it net op myn noed;“Hwent dit rint út de kinken.”Hy yt net, mar hy fret ’er fen;Sa wier dy man forhong’re.Hy sei: “’t Is kost, dy helpe kin.“Dêr hie ik lang op long’re.”Hy nimt in fine bôle yetOm ’t pantsje om to feijen;Hy waerd gesoun, en mei in snjitWier ’t kreunen oer en ’t kleijen.De sitters gongen lilk nei hûs.Hja wierne ek biskamme.Hwent lake waerd ’er by de rûs,En ’t joech sa ’n rare namme.De feint, dy hjar de doar útliet,Dy rôp: “’t Is wer gedonder;“As Greult oan ’t sûpe-drinken giet,“Den hat er ’t hypochonder.“Mar hy moat jouns in sûpke ha,“En neist de lytsfaem sitte.“Dy streaket en dy streelt him sa,“Dat kin nin minske witte.”De frjeonen wiern’ biteut’re do,Dat Greult syn dea mislearre,En det er finken ite koe,Dat moasten se do hearre.De winter dy foel einling yn,En Greult moast ek ’ris ride;’t Wirdt sterker, en hy nimt synTryn Mei yn de hynsteslide.Heel Twellingea kaem op in einBihalven dy twa sitters;Der waerd fen ’t bargegûd hwet seinFen bizen en fen sitters.Hy ridt by al syn bern yn ’t rounOm ’t hjar bikend to meitsjen.Ho det er op syn libbens-jounYet oan it wiif scil reitsje.Sein’ al syn bern al: “Heit is mis;“Hwet woll’ je ûnderwine?”Sei Greult: “Hwet ien allinne is,“Dat moast ik ûnderfine.“Dy twa-en-sauntich jierren het,“Dy kin yet tweintich krije.“Ik haw myn sin op Tryntsje set,“’k Wol sa net langer lije.Do skelde en skrieme by de rûs,Forwite allykfol hwette;Mar Tryn dy ried mei Greult nei hûs,En koe dat heel wol sette.Hwent Tryn dy hâldde fen syn splint,En hâldt de âld man yn wêzen.De bern (is ’t net inpertinent?)Woen’ Greult-om ûnd’re ’e gêrzen.Sa rekke Greult ta mannichs spytOan ’t wiif, en ek ’er ûnder.Hy rekke lân en grounen kwyt,En ek it hypochonder.Hwent Nynke libbe ’er hearlik fen,En hie in earm famylje;For ’t hypochonder joech se wan,Den koe se joepsom spylje.Grou, 3 Dec. 1838.E. H.Murk stapt de winkel yn.MURK STAPT DE WINKEL YN.MURK FEN IPEKOLSGEA.Yn Ipekolsgea wenne Murk,In riken boeresoan;Hy hie de divel fen it wirk,Syn mem hie him bidoarn.Hy waerd ek wol Murk-ropper neamd,Om det er heislik skreaude,En faek tsjin alle reden oanOm nietichheden kreaude.Nei folle merken reisge er taMei bûse-follen jild;In fryster moast er altyd ha,Sa teach er den to fjild;Dat gong him meast al kwalik ôf,En mennich glûpske makkerDy laette Murk den om it hôf;Hwent hy wie’ oars in stakker.To Heech dêr wenne in âlde Foek,Dy mear seach as in oar:Dy wier ek yn de kaerten tûk,Alteast dêr gong hja foar.It roun nou tsjin de Ljouwter merk,Hy woe syn lot wol wite.“Den kin my, sei er, Kei, noch Tsjerk,“Noch Rommert wer biskite.”Sy lei foar him de kaerten del,En seach do gleon op Murk;It roun him kâld lâns by syn fel.Do sei se: “Klear is ’t wirk!“Dou krijste in siden mantel oan;“Scilst’ mei in jiffer ride.“Mar leau my, greate Beinte soan,“Net ien scil ’t dy binide.”Dêrop waerd Murk al grutsker oan,En brûkte ek frij hwet drank.Den wier ’t in walgelik persoanFor frouljue troch de bank.To Snits dêr wenne in winkelier,Dêr hien’ se folle komste;Dy man syn húsgesin wie’ swier,Dy hie it net fen ’t romste.Syn âldste dochter hjitte Rinsk,Dat wier in snedich ding,Sa’n flodderkous en hansom minsk,En mansiik net gering.Dy frege Murk op Ljouwter merkOm mei hjar út-to-riden;Hjar oanstean hoefde er heel net sterk,’t Wie’ rekke oan beide siden.In tige rike boeresoanDy kaem dêr wol to pas,It stoe de âlders hearlik oan,Dy wiern’ wol yn hjar sas.De frou rôp al hjar bûrren ta:“Heww’ jimm’ ’t al hoard fan Rinske?“Die sal na Lieuwter merke toa,“Die het alheel hoar winske.“It is in seun fen greate Beint.“It binne rike maats;“En ’t is in heel bestendich feint;“Die het niet feul gepraats.“Ik weet wel, ’t is in boereseun,“Maar dat ken Rinsk niet bruije;“Syn ouders binne kloek en deun,“Die heww’ wat in te struijen.”De merke dy kaem einling oan,En dêr kaem Murk yn hûs.Hy hie in gloednij pakje oan,En bûsjild by de rûs.Hy hie in lange rôk oantein,Dy sloech him op ’e kûten;In bûsdoek oan de tip útsneinDy hong ’er healwei bûten.In machtich greate fine hoedSiet him yn de eagen del;De rânne like in wetterboerd,Dy hong ’er slûk by del.Hy wosk him oars sa daechliks net,Oars net as sneins foar tsjerke;Nou sparre er ek de sjippe net;Hy glimde as in jerke.De faem dy seach al nuver op,Hwent it posture raer.Sy wier oars gâns in modepop:Dit like sonderbaer.“Och, Murk, gain jou na buten toe,“Om ’t ryttuug klair te maken.“De minsken sien’ as ’k weten ’t hoe.“Der binn’ hier rare snaken.”“De modens hier of op it lan,“Dat is ien ander ding,“En die him dan niet schikke kan,“Dat is in sonderling.“Dan gain ik mar it bolwerk om,“Dat my gien minsken siene.“Want as ik dair met jou an kom,“Wat sud’n de minsken miene?”Dat noaske Murk mar just sa hwet,Mar dochs hy die ’t om hjar.Hy tochte, bin ’k mar bûten gat,Den haw ’k myn eigen kar.In âlden hierknol foar de sjeas,Dat bong’le ’er sa hwet hinne,Mar Rinske wie’ bisondre kreas,En hie it wird allinne.Hwent, o! it wier sa’n snippren faem;Mar hy wier greatsk en dom,En hwet er yn de mûle naem,Dêr tocht er meast net om.Hy gong to jow net mei sa’n spilEn mei sa’n faem to fjilde!De stokljue moasten op ’e dril,Jild moast it hjoed ’ris jilde.Hy dronk moarns-ier al reade wyn,En smiet de helt hast wei,De middeis wie’ it heal in swyn,It stedfolk piuwd’ him nei.Yn ’t alderheechste logementDêr moast dat pear do ite.Hy siet oan tafel as in Drint,Hja woen’ him dêr wol slite.In officier dy oer him siet,Dy boarnde him mei wyn,It iten smakk’ him dochs net swiet,Dat koe der hast net yn.Do ’t mâl gong, holp ek Rinsk him mei,Hja naem him op ’e foarke;En Murk waerd ûnder ’t iten wei,Sa det er skielik snoarke.Nou kuij’ren Rinsk en de officierPlezierich troch de stêd.It skieden foel hjar heel net swier,Hwent Murk siet dêr foar slet.En de officier wie’ wol yn ’t skik:Dat folk hâldt meast fen slinen:Hja rinne folle op ’e slik,En dat yn oarljues spinen.Mar dy man hâld’ him opperbêst,Dy brocht ús Rinsk yn ’t skip.En Murk dy smieten se op it nêst:De doar kaem op de knip.De jouns do Murk to wekker kaem,Do waerd it yet net better.Hy skopte en sloech om feint en faem,En flokte as in ketter.It lûd wie’ troch de toarst forgien,De tonge wie’ him skrok.Hy wie’ alheel forheard, ontdien;Hy miend’, hie siet yn ’t hok.De feint rôp: “Poerke, sjop so niet;“Je pin noch niet kefangen.“Vor lauter sjaamte ond verdriet“Is ’t meisk’ al fort kekangen.”“Is that, kottorie, supen poer?“Het is te slim, mijnheer.”Sa hikk’le him dy Dútsker oer,Dy kaem him op it lear.Hy poetste him syn klean hwet út,Hy joech him thé en wetter.Dy wosk en kjimd’ him ta bislút,En do wier Murk wer better.Mar ’t stiek him machtich yn it krop;De skamte sloech him oan.Hy skoerd’ it hier him út de kop.De divel wier yn ’t koarn.Hy tocht om ’t wird fen Foek to Heech:Scilst mei in jiffer ride.“’t Is wier, dou âlde hellefeech,“Gjin minsk’ scil ’t Murkbinide.“Nou moast desiden manteloan;“Mar dat oerkomt my net.“Ik wie’ to dronken dizze moarn,“Mar joun wird ik nin slet.”De houn, dy moarns him biten hie,Syn hier moast him genêze:Dat wier do sa hwet yn syn rie,Der moast mar wyn wer wêze.Ien flesse tocht him, koe nin kwea,Dy geat er him ek yn.Mar ’t gong him fluch wer troch de lea.Hy kaem wer troch de wyn.Nou dwaeld’ er troch it merkgekriel,Troch al dy minsken hinne;Hy tocht, de merke-skiere-ielDy scil to nacht wol rinne.Net lang tonei dêr kaem al ien,Dy sloep him skean foarby,Dy knikte him en seach sa grien;“Ha! tocht er, Dy ’s for my.”Dy laet him nei in optrek taYn in foarname strjitte.“Kom, tocht er, hjir kin ’k wille ha.“Dat kin in keamer hjitte.Dêr wennen oars twa sisters yn,Dat wierne âlde ljue.Dy jiffers wierne wakker fyn,En jild dat hien’ se rju.Syn sleep dy hie in kaei fen ’t hûs,Dy hie as faem dêr tsjinne.Den koe se stelle by de rûs,Lyk as dy klitsen binne.Dy âlde fammen wierne foart,Dy ieten by hjar broer;Dat dûrre yn de merk’ net koart,Dat wist dy leaze hoer.Hja fynt al gau de brandewyn,En jowt him mar to drinken.Hy wier mei ’n ûre wer in swyn,Lyk as wol is to tinken.Hja pûlet him de bûsen út,Ontnimt him rôk en hoed,En lit him rôlje ta bislútYn ’t bêd gerêst en goed.Mar do bigoun yet earst syn krús!Wylst hy dêr laeit to sliepen,Dêr komme de âlde jiffers thús,En dwaen de doarren iepen.Hja gongen meast by moanneskynSa sûnder ljocht to koai,Hjar nachtgûd laei den op ’e wrynHeel eptich yn de ploai.Dat knoff’le dêr al jierren langJouns yn it tsjuster hinne.Foar oaljebarnen wiern’ se bang,Hja woen’ ’t er fyn út spinne.De jongste stoep de keamer yn,En sei: “Hoe hew ’k it hier?“Hier staet in fles met brandewyn;“Hestou dair toe weest, Knier?”““Hea, Styntse! ikke brandewyn?““’k Hew ommers sere bienen.““Ik bruukte it in gien jair of tien.““Hoe stootst’ et út de schienen?””“Mystiit! wat stain de stoelen rair!“En ’t bedgordyn is scheurd.“It wurdt my mislik, wee, en nair:“Want hier is wat gebeurd.”Hja giet nou op it bêdsteed oan,Om mûtse en jak to krijen:Mar taest op greate Beinte soan,En do bigoun it lijen.Do gúlje en moartsje: “Dieven hier!”Hja tomm’len oer elkoar.De bûrren kamen yn it spier,De rottelwacht foar doar:Hja stiekne gau lantearnen op,In swird moast op ’e side.“Kom, sein’ se, fris ’er mar by op.“Him sal de duvel ride.”De rottelwacht dy spriek him oan,En sei: “Wat doestou hier?”““Och! ik bin greateBeint syn soan,““Ik bin hjir for plezier.””“Wy wete hier fan greate Beint,“Of fan syn seun gien donder.“Mar earlik biechte súste, feint,“Of dou raikst in ’t fooronder.”“Dou maikste hier in nachtgerucht“By groate luu an huus,“In ’t is ook lang gien merkeklucht;“Die boel is hier niet pluus.”Hy bycht ek alles hwet er wist,Dêr wie’ net tsjin to kriemen:Mar do er jild en klean ek mist,Bigoun er lûd to skriemen.Dêr stoe er nou yn de ûnderklean;Ho graech skau Murk de flint!Mar sa doarst hy dochs ek net geanYn sa’n great logemint.De rottelwacht seach yn in kastIn âlde siidne tabbert.“Dair! sei er, Hang die om dyn bast;“Dat is noch krekt soa ’n swabbert.”Hja sjouden nei it logement;De âlde poep kaem foar;Dy rôp: “Kotz tausend sapperment!“Dat steht er schnurrig voor.”Kredyt dat hie er dêr yet wol.Hy koe him klaeije en skoaije,En de oare moarns mei de âlde knolWerom nei Snits ta toaije.By tsjuster gong er do nei hûs,Den hie dat ding gjin wird.De rôk en hoed dat wier ’n abús;Mar ’t praet dat foel him hird.“O! rôp er, âlde galgestrik!(Hy miende Foekje-moeije)“Dou wist it alles op in prik;“Ik scoe dy wol forfoeije.”En hwa nou oait nei merken teach,Us Murk dy kaem ’er net.It joech oars al in nuver each,Mar ’t ballet ôf, sa’n set.Hy tocht net mear om frijerij,En gong noait wer to sink.Hy hâldde hinnemeltserij,Twa ljurken en in fink.E. H.Grou, 8 Junij 1839.IT FEARTFLAGJEN,In reis fen Gabe Skroar. Utjown troch Doctor E. Halbertsma.Gabe hie in omke op in doarpke yn de greidhoeke wenjen. Dêr wier it oars noait merke, mar ienris yn it jier yn de neisimmer waerd de opsleat flagge, dy nei it doarp ta roun, en dat diene de boerefeinten mei eltsoarren; en jonge boeren, dy de hjouwere yet ek net alleheel end al forroun hiene, kamen dêr ek al mank; mar kaem ’er willens ef by ongelok in faem by, dy waerd sûnder wilens troch dy droege opsleat helle, en dat neamden se dêr foetwaskjen, en sa koene dy sloven den, oan de middel ta klaei, op hoasfoetlingen nei hûs ta peasgje.As de opsleat den ophimmele wier, den kamen al dy ljue by eltsoar yn de skoalle; dêr siet de âlde master den mei in great kanne mei brandewyn op swarte beijen, en masterske mei in kanfol mé for de fammen. Domenij en pastoarske koene by sa’n rûch spiltsje net wêze, mar skikten der de koffy en koeke by, en sa waerd dat in gearjefte, dêr neiby it heale gea oan to pas kaem. It meltsjen waerd oanbisteld, en de allerâldste ljue wierne op sa’n joun by Domenij to koffydrinken.Dy goede minsken, dy oars noait nin drank ûnder eagen krigen, mienden for sa’n pas, det it sûpe wier, en sa geaten se it der ek yn, en den barden der al nuvere dingen yn dy âld skoalle. Master, de âlde stadige master, dy oars neat song as psalmen Davids, bigoun den to sjongen fen:O Holland schoon, met eenendertig steden, of:Daar was er een ruiter en de meid, en al sokke oerdwealske bierpsalmen mear, dêr it jongfolk hjar danich mei formakke, en dat dûrre krekt sa lang, det de âlde hear de prûk dwers op ’e holle siet, en det er troch masterske sleeptoffeljende nei bêd laet waerd. Sa’n dei trof Gabe dêr ek ’ris, en hy hie him foarnomd om dy ienfâldige ljue ’ris op in fine menier fen in nuvere kwael to genêzen. Hja hiene dêr de bynamme fen mirden, en as men it wird mird ef wezeling mar neamde, den scoene se yen deaslaen; as men fen stank praette, den wier it al mis, ja, al snúfde men mar ’ris tige op, dêr koene se mar just oer. Gabe woe hjar genêze, mar hy wier to slim om mei de doar yn it hûs to fallen: dêrom brûkte er in greate omhael fen forteltsjes, dy neat ta de saek diene, om sadwaende de ljue for him yn to nimmen, en mear yngong to finen, as er einlinge mei de hele hûd útfoel.Syn omke, dy him wol graech ’ris oan it praten hawwe woe, stelde him foar om ’ris in forteltsje to dwaen fen de reis, dy er foar trije jier ’ris dien hie nei de Dockumer klaei. “Dat haste my faek biloofd, jonge; dwaen it nou; den kinne de fammen en feinten it ek hearre.” Dêr skoarre Gabe earst wakker tsjin oan sa beare, mar de feinten, dy by it feartflagjen wol sjoen hiene, det it in snedigen hond wier, rôpen allegearre: “Dou scilste, Gabe; ef wy helje dy troch de opsleat.” Mar driigjen holp hjir neat; dêr waerd er steech tsjin op. Einlinge komt de gnapste faem út it hele selskip by him, dy lei him de hân op it skouder, en sei: “To, Gabe! dochste it net om it oare selskip, dwaen it den om de fammen; der sit ommers wol frouljuflêsk oan dy.” “Dat scoe ik miene, sei Gabe, en it scoe skande wêze as it sa net wier; mar as it âld folk fen kant is, den wol ik neist dy sitte.” “Dat kin wol lokke,” andere sy him dêrop, en do gong it oan. Hy set de iene hân op syn kreupele skonk, en bigjint to fortellen, lyk as hjir to lêzen stiet.“Wy hawwe ’ris in arbeider fen de Dockumer klaei by myn âlders hawn, dy alle jierren by ús kaem to sichtsjen, in bêsten pronten keardel! Dat dûrre wol tsjien jier efter ien, mar it lêste jier klage er ús heit syn need, det er mei syn húsgesin fen acht berntsjes fen arbeidzjen allinne net mear libje koe; hy frege ús heit om fjirtich goune jild; dêr scoe er in foech kampke terp to Westergeast for hiere, om ierdappels op to bouwen, en den scoe er ús heit earst tweintich koerfol ierdappels stjûre, dêr ús mem folle fen hâlde, en yn de winter scoe er ús de oare efterstallingen werom bitelje. Omdet it in man wier, dêr nin spyn oan wier, dy ús altyd earlik en trou tsjinne hie, sa waerd him dat jild dalik op in goed gelove ôf tateld. Mar de oare simmer liet er ús in brief troch de skoallemaster skriuwe, det er net komme koe om to sichtsjen, omdet er siik wier; mar it slimste wier, det er ek nin ierdappels kamen do de tiid om wier, det dy út de groun komme moasten. Do sei ús Rommert (dat altiid in bol-David wier): “Dêr ha we de Duvelderij al geande; ik tochte wol faek, dy fine snaek scil ús wol by it foetsje hawwe.” Dat sei er, omdet de man sneins flitich yn ’e bibel lies, dat syn menear net wier. Rommert tipte, keatte, ef koekslingere sneins ljeaver, mar Rommert wier tweintich jier, en Ynte al fyftich. “Dêr scil ik aeijen yn klopje!” rôp Rommert. “Ik smyt moarn it gat op ’e rún, en ryd nei dy keardel ta.” “Dêr scille wy net fen hawwe, man! sei ús heit, dou biste to balstjûrrich yn it oankommen, en to wreed om to moanjen; dêrby biste my ek to swier for dat jonge rúntsje. Lit Gabe dat dwaen; dy is lichter, en rom sa bislepen om mei minsken om to gean as dou; en dêrby mei Gabe ek wol ’ris fen de biezen; dy sit my dochs genôch: dat seit master Freark ek, dy hat in sprekwird, dat is:Dy al to folle sucht en sit,Op ’e stoel wol nei ’t grêf ta rit.”
In wylgenbeam en de toer fen Grou.
UTJOWN TROCH Dr. E. HALBERTSMA,MEI OANTEIKENINGEN FEN J. H. HALBERTSMA.
FOARWIRD.
Ut de sodzige Grou, út de driuwtillen fen it wetterlân, komt soms in âlde forwettere stobbe op, dy jier op jier wer griene twigen en nije útrinsels jowt, sa lang as er sels weikwynt en him ta stjerren jowt. Sa stiet ek ús âlde earwirdige Fryske tale dêr as in stamme, dy forgean scil. Hy bringt soms yette griene ranken oan it ljocht, om einlinge yn de nacht fen de tiden to fordwinen en forgetten to wirden. Sokke útrinsels binne dizze twigen, d’ iene rjucht en d’ oare bryk, sa it de natúr opjown hat. Nim se for ljeaf, en formeitsje jimme der mei, Friezen; dat is ús winske allinne.
Reedslypjen.
REEDSLYPJEN.
’t Wie’ droevich near yn ’t wetterlân,It jongfolk hie nin tier.Yn fjouwer jier nin winter hawn,Dat foel de minsken swier.“It riden,” rôpen se, “Is ’t nin griis?“Dat scil ús glêd forjitte.“O pôle, freas it hynster-iis,“Ho fluch scoe ’k dy forlitte!”Dat folkje wie’ foarsiker bangDet rûch-bird ús forliet,Omdet er fjouwer jierren langYn frjemde lânnen siet.Wylst onfordildich rôp it folk:“Men sit yen de ears yn strimen,”Dêr komt er as in tongerwolk’En brûst út de easterkimen.Gjin feint, dy nou nin redens socht:De slypstien stoe net stil.Om rie fen de âlden waerd net tocht;De sinnen wierne op til.De fammen rôpen: “Och! ’t is neat,“De froast scil ús bilitte;“Hwent gean de roeken oer de sleat,“Den lit er ’t meast wer sitte.”Mar Noarman bloes fûlbandich troch,De loft stoe spits en moai.’t Wie’ winter, en nou mei in sjochWie’ ’t jongfolk oan de goai.Jouns sprieken se de reizen ôf,En pochten fen hjar riden.Men tocht om kij, noch hûs, noch hôf,’t Wie’ wille oan alle siden.De fynste pakjes moasten oan;Nin kjeld waerd ’er mear field.Hja glommen as de iere moarn,En rink’len fen kâld jild.De loaikerts, dy oars by de hirdHwet hispelje for beppe,’t Is eft dat folk bitoovre wirdt;’t Binn’ de earste, dy hjar reppe.Der wenne, fier yn ’t wetterlânAld Jokke en Jeltsje-moai,Twa ljuwe sindlik as de brân,En dêrby fier fen loai.It wiern’ de tsjepste ljuwe dêr,De rykste fen de bûrren;Hja wierne jimmer yn de werMei skreppen en mei skoerren.Hja hiene trije greate bern,Twa dochters mei in soan;Hja pielden mei dy greate bernSa sûnder boden oan.Dat libbe fredich mei eltsoarDêr op dy pôle hinne,Sêft as de weagen oer de marYn simmerjounen rinne.Mar do de winter kaem yn ’t lân,Do wie’ dat hûs oerstjûr,De bern dy wierne as de brân,Utlitten wiern’ se, pûr!It moarns- en jouns-miel waerd bisteld,De âld heit koe ’t foerjen skikke;As memke simp’re waerd net teld,Dat koe hjar ear net rikke.Nei omkes, moikes, moast men ta,Nei fiere miich ef nift.Al knistere de loft ek sa,Dêr waerd net mear for swicht.Jouns dagen se nei meltsjen opForskrouwe en út de rakken,En roasteren de lea hwet opBy prikkefjûr en takken.Den rieden se nei Harns op sé,En dounsen det it klonk.De jiffers kuij’ren op de réYn de allergreatste pronk.It wier in wonder om to sjen:By tûzenen fen minskenSeach men dêr nei it iis ta tsjen,En koften hwet se winsken.Sa sloofde hjar dat jongfolk út:Hja krigen hast nin lins;Mar einling moast men ta bislútEk nei de stêd fen Grins.Hja strieken den nei Grinslân oer;Net ien mocht foar hjar bliuwe.De greate Sinte-Mertens toer,Dêr moast men ek op kliuwe.Yn Grinslân kamen se op in doarpDêr men hirdride scoe.Ien fen it selskip hiette Woarp,Dy feardich ride koe.Hy sjucht in moaije silveren priis,En lit him ek opskriuwe.“Hwent, fammen! sei er, is ’t nin griis?“Dy doas scil hjir net bliuwe.”Hy teach net ienris ’t baitsje út,Nin halsdoek lei er ôf.Hy striek se ôf, en ta bislútHy gong ’er fier mei ôf.Dat stoe dy Grinzers matich oan,Mar ’t mocht hjar dochs net bate.De Friezen spanne op ’t iis de kroan,Dêr kinn’ se net tsjin prate.“Wy sieten langer-nôch oan ’t tou;“Hijla, kast’lein! skink yn.“Jaen sels de flesse ek in knau,“Jy moatte ek troch de wyn!”Sa geide do de útlitt’ne Woarp:“’k Wol ride om liif en libben,“’k Wol tsjin de bêste út dit doarp:“Den ik op kouwe-ribben.”Hja setten dêr in goe’ gelach,De joun dy foel dêr koart,Mar ’t wier saun ûre op ’e slach,Do teagen se wer foart.De moanne stoe hjar frjeonlik by,En de eastewyn bloes tige;Hja rieden fleurich as in bijMei seizen op ’e rige.De hertetrek wier dochs nei honk:De fammen wierne yn noed.Hja setten nou ’ris tige skonk,Der waerd nin iis hast roerd.“Us heit en mem, sa spriek in faem,“Hwet meij’ dy sloven tinke?“De hikke is wrammels fen de daem;“Hja kinn’ net ite ef drinke.”““Wy moat’ yet op ’e Leke oan:““Wy binne nou sa ryk;““De moanne skynt de hele moarn,““En ’t iis is as in dyk.““Kom, lak! sei Woarp, is men yn noed,““Dat scil wol wer bisoarje.““In Leke-blom moat op ’e hoed!““Lit de âlde ljue hwet gnoarje.””Mar Jokke en Jeltsje gnoarren net,Hja suchtten om de bern.Ho eang waerd it hjar om it hert!Hjar rie wier skjin forlern.By in lyts fjûrke sieten syYn ’t skynsel fen de moanne,En hearden de foartsjirmerijFen de ûlen yn de loanne.“Hwet is de wrâld foroare, faer!Sa spriek de âlde frou.“It jongfolk sjucht net mear gefaer,“Dat is forwyld’re nou.“It lân moat sinke as in stien.“Hwer moat dat yette hinne?“Nei rie fen de âlden wirdt net dien,“Hja witte it mar allinne.“Earst skrept men mei it fé, en docht,“En melket, det men swit,“En faek is ’t jounmiel lang al ré,“Ear ’t m’ien fen ’t jongfolk sjocht.“De wrâld is, siz ik tûzen kear,“Is net as fen to foare;“De oerdwealskens wint al mear en mear,“De minsken binn’ foroare.“Ald Sjearp-om mei syn knolle-foet,“Dy oars mei ’t jounwirk die,“Dy strampelt ek al mei de stoet,“Krekt eft er ’t lean wei hie.“In grouwe balstien moast ’er mei:“Dy lei er op ’e slide:“Sa moast dy âlde heuker nei“It goezze-lotsjen ride.“Och, binn’ jinwirdich de âlden tel?”Sa jeuz’le Jeltsje foart,“It libbenspaed dat is sa smel,“De wei nei ’t grêf sa koart.“Mar dat bitinkt it jongfolk net.“Hja litte de âlders suchte.“O God, dy heel de wrâld bifet,“Hâld hjar yn hoed en tuchte!”““As suchtsjen holp, ik suchtte mei,”Sa spriek âld Jokke-om do,““Mar ’t brocht nea himels treast to wei,““Dy smert forlichtsje koe.““Mar ’k haw alear in teltsje heard,““Dat scil ik dy fortelle.““Ho! dy troch eigen tadwaen stjert,““Scoe dat âld Jokke-om kwelle?””
Ik haw ’ris fen ús âld oarre heard,Fen it fûgeltsje Forjit Forjit:As immen siikkreunich ellendich stjert,En nimmen mear nei syn kiermjen heart,Den stjûrt Gods ingel ta treast him yetDy ljeave fûgel Forjit Forjit.En as in mem mei jammer en smertYn it neare kreambêd fen kommer forgiet,En bidt en smeekt sa earmhertich hjar GodTroch de dead to brekken hjar jammer, hjar lot;As it berntsje hjar ljeaf op ’e skirte sit,Den sjongt wer it sweltsje Forjit Forjit.In séman soms sa onhiermlik sweart,En nei Gods wirden ef boden heart,Dy siket yn stoarm by God syn bihâld,Oanropt sa oatmoedich de Hear fen de wrâld.Mar as dy de stoarmen wer swije lit,Den sjongt it sweltsje Forjit Forjit.As immen yn ’t kwea de miet birintEn op it deabêd sa treastleas kreunt;As ’t onrjucht, as ’t skraepjen him bijowt,As de dea, as de modder him yslik oangrout,For dy sjongt it himelske fûgeltsje nit,It treastende sweltsje Forjit Forjit.Och, honke, de tiid het wjukken oan,Mar ’t ljeave sweltsje Forjit, Forjit,Dat ivich ús bybliuwt yn wille, yn smert,As ynbylding, mear noch, as sjochtme ús dert,Dat himelske skynsel fljocht hirder den yet,Dat frjeonhâldend sweltsje Forjit Forjit.It sweltsje, dat op nin swinge sit,Mar ivich om ús sweeft troch de wrâld,Dat haste forgetten; mar tink ’er oan,De wrâld is yette sa net bidoarn.Wylst ’t jongfolk op ’t iis sa swalket en swit,Sjongt for Jeltsje it sweltsje Forjit Forjit.Forjow dochs hwet oan it brûzjend bloed;Us bern binne yn Gods hân, yn Gods hoed;De stipen binne it for de âlde dei,Mar ’t moaije gledde iis bringt hjar sinnen wei,En as de winter ús wer forlit,Den sjongt wer it sweltsje Forjit Forjit.Is dy den forgetten dyn fammetiid?Ik tink ’er net om, ef it hert wirdt my bliid.Wy hoalden en rieden let yn de joun;Wy waeiden der oer en roerden nin groun;Ho suchtte do ús âld memke yet!Sjong op nou, ljeaf sweltsje Forjit Forjit.
It wier twa ûre yn de moarn,Det ’t âlde pear dêr siet;Dêr kaem it folk op de opsleat oan,En song it heechste liet.De houn dy skrabe oan de doar,De âlde boer die iepen;Hja joegen hjar as skoaijers oan,En fregen dêr to sliepen.Mar Jokke-om koe hjar oan it lûd,En rôp: “Kom yn mar, bern!“Jimm’ mem sit freeslik yn de noed,“En joech de moed forlern.”Hja stoepen yn it binn’-hús op;Hjar klean wiern’ rûch birime.Ald Jeltsje sloech hjar eagen op,En ’t âlde sloof biswime.Bisaud wie’ ’t hele selskip do,Hjar dochters krieten sa.“Hwet eft ús memke skele scoe;“Wol mem ek hwette ha?”Mar skielik kaem it sloof wer by;Hja joegen hjar hwet fochte.Hwet wierne do de bern wer blij,’t Wier alles wer to rjochte.“Ho wier ús mem sa fen de set?“It wier in minske griis.“’t Is wier, wy binne al to let,“Mar ’t wier ek hynster-iis.”““O, blydskip wier ’t net, bêste bern,““Mar skrik hie ’t hert biklomme,““Do ’k jimme aenstons dêr moast sjen““Sa mei dy Leke-blommen.””““Och! tsjerkhôf-boden binn’’t for my, ““Deads-boden, dea en toar.““Ik seach se earst oan ús Mary;““En dêr biswymde ik for.““Kom, berntsjes, gean nou mar to rêst;““Hwent joun scil ik mar swije;““Den moarn fortel ik wis for ’t lêst““Fen ’t stjerren fen Marije.””
De oare deis kaem wer it selskipOm to riden mei elkoar,En hja sprongen op fen blydskip;Hwent it folk wier fen it tsjoar.“Hark, myn bern! rôp de âlde frou,“Earst yet myn forteltsje.“Toavj’ in bytsje: bliuw! ei, bliuw!“Hark nei de âlde Jeltsje.”
Marijke wirdt to hôf brocht op ’t Goingarypster tsjerkhôf.
MARIJKE WIRDT TO HÔF BROCHT OP ’T GOINGARYPSTER TSJERKHÔF.
Op it lytse doarp Ter-KapleStoe alear ús âlders hûs;Frede wenne dêr en willeYn dy âlderwetske klûs.’k Wier de jongste fen saun berntsjes,Heit wier hwette stoef en stiif;Mar ús mem wist him to troaijen.’t Wier sa ’n sêft meilijend wiif.Yn myn earste famkes-jierrenHie ’k in sister, ús Marij;’t Wier de âldste fen de keppel,Flugger wier der net as sy.Meltsje, swylje, bûter-meitsje,Alles fleach hjar troch de hân.Dêrby moai fen liif en lidden,En sa sindlik as de brân.Hjerstmis oer de poel to strûzenNei de kij oan d’ oare kant,As de wite koppen rôllen,Dat wier ’t libben nei hjar trant.En hja wier sa goed, sa sedich,Die sa greach ús âlders sin;As se winters út-fen-hûze,Wier der ien yn ’t hûs to min.Simmers krige hja wol frijers,Mar dy liet se meast wer gean;Inkeld koe se Pinkster-TiisdeisWol nei Snits to keamer gean.Mar net fier fen ús fen dinne,Yn it âlde Goingaryp,Wenne Ids, en dy allinneWier hjar sin en hjar bigryp.As de kjeld it wetter strjemme,Tocht men net om kjeld en wyn.O, ho kriigden se op ’e poellen,’t Jongfolk yn de moanneskyn.As de wite flokken fleagen,Wier Marij ek op ’e fljocht;Alle dagen ride en djoeijeWier den ek hjar greatste nocht.Mei hjar trijen jonge pearenTeagen se nei Grinslân ta;En it iis dat wier fol wjekken,En de winter moalke sa.Al it rieden fen ús âldenWier mar praten yn de wyn;Ids dy wiste alle wjekken,En werom wier ’t foar de wyn.Mem stoe op ’e wâl to kriten,Mar ús heit dy snûrr’ hjar ôf:“’k Scil der net in trien om litte,“Al bring ik dy Snjeon to hôf.”De oare jouns bigoun to kommen,En it waerd sa stil yn hûs;Teijich wier ’t en hwette mistich;Soms den reinde it by de rûs.Aeklich rûsde it om de skûrre,’t Kreake op ’e skoarstien near,En as mem yn ’t mistich waer seach,O, hja sloech hjar hânnen gear.Soms bigoun dat sloof to kriten,Mar ús heit bleau steech en stom;Wy as berntjes boarten bûte,[44]En wy tochten nearne om.Einling komme der twa mannen,En dy tikje oan de doar:’t Wierne ljuwe fen Ter-Herne,En ús heit kaem selver foar.“Boer! sa spriek ien fen dy ljuwe,“Hwet is ’t aeklich mei Marij.“’t Griist my om it út to sprekken....“Mar hja ’s wei.... dat siz ik jy!”En do sleepten se de slideMidden oer de bûthús-flier,En dêr laei Marije dead op,Sûnder mûtse oer it hier.Mei in Lieke-blom by ’t jak yn,’t Aeklik pronksel fen de dead,En hjar moaije reade lippenWierne nou sa blau as lead.“’t Is Gods wille!” rôp ús heit do,“En der is net oan to dwaen.“Dy myn libben en myn lust wier,“Moat ik oan de Heare jaen.”Hja wier yn de mar fordronken,En hjar Ids dy wier ontkomd;Mar dy is tonei fortige,Hwent syn fleur wier him ontnomd.Sy waerd to Goingryp bigravenTichte by de âlde toer,En de swiere klokken bromdenHeel de lege wâlden oer.En ús heit, om wird to hâlden,Liet by ’t grêf nin inkle trien,Mar it kneagd’ him oan de siele:Hy is as it stof forgien.Jongfolk, tink nou om Marije,As it iis sa hearlik blinkt:Tink den, det in kweade ingelJimme nei it grêf ta winkt.
Us Oege moast út frijen tsjen,Dat praette in biis him oan.“Toe, keardel! Om dy hinne sjen.”Sa sette dy him oan.“O, frouljue, man! dy binne ’er rju;“Toe, flean der mar op ta.“Dou bist’ sa’n flinken stoeren ju,“Dou moast in slytsje ha.“Dou biste in long’rich boeresoan,“Hast’ fiters oan de boksen,“Oeribel krekte skoentsjes oan,“Kûtgaspen yn de hoksen.“Hast’ fyftich goune yn de pong;“Wel, man! hja wirde pûr.“Allinne mei dyn gong en swong“Krijstou ien oan it snoer.“In sarjes baitsje haste oan,“’t Is eft it getten is.“Den likest’ wol in keapmans soan;“’t Is wier hwet ik dy siz.”En Oegeman dy roun dat praetAs lije mâlke yn de earen.Hy tochte: “Hearke is myn maet;“Dy wit wol fen manearen.Op Nonkes-bûrren wenne Tiet,In fanke as in lôge,Dy ’t hert op ’t echte plakje siet,Dy alle man fortôge.Dy hjar mar seach, dy wier forjownTroch ’t gloeren fen hjar eagen,Sa det de feinten joun op jounBy swermen nei hjar teagen.As bijkes fleagen se ’er op oan,’t Wier eft se ’er hunich rûkten,En eft hjar eagen blier en skoanMei syd’ne triedtsjes lûkten.“Jandoarje, Oege! dêr is lucht;Dat frommes moaste ha.Toe, neef! dou moaste ’er for de klucht“Yet moarn-to-joun nei ta.”Us Oege hearde nei dat praet;Hy rôp. “De deale, ja!”Mar Hearke-neef, syn greate maet,Woe him to fiter ha.Hwent Hearke hie oan Tiet al sein,Ja, swarde ’er op, en flokte:“Pas op! Kom Oege fier ef hein;“Hy sit fol rude en jokte.”“Thús moat er op in klibbe hea“Allinne gean to sliepen.“As ’t joun wirdt skoert er him de lea“Fen jokte read en iepen.”“Pas op! bringt hy de romer ta,“Dêr kinst’ sa beare oan dippe,“Mar rik him hân noch mûle ta:“Pas op! nin fingers tippe.”’t Wier op in lette hjerstmisjoun,En ’t wier mei ljochte moanne,Det Oege-neef út frijen roun;Hy stoep krekt as in hoanne.Syn sneinske pakje hied er oan,’t Geloazje op ’e side,Dêr hongen skipkeskeljen oanMei ruterkes, dy ride.Hwet rink’le er mei syn fûst-fol jild!Hy wier ek lang net loai;Hy waeide oer it Nonkesfjild,Syn stappers kreak’ne moai.Den fage er him de plúskes wei;Den seach er nei syn skonken,Ef ho syn silv’ren keatting laei,Ef ho de skeljen blonken.“Kom wrachtich! rôp er, Nou bin ’k klear.“Och, ljeave, ljeave Tietsje!“Ik meitsje o’naris nin gebear,“Mar tinken is it, wyt’ je?”Sa komt er oan op Nonkesein,Dêr fynt er Hearke sitten.Dy biis rôp: “Bêste kastelein!“In dikkop sûnder hjitten.”En hospes-om dy wie’ wol klear,Dy tocht: “Ik scil ’t dy laepje.“De diker, Hearke! sokke mear;“Sok folk wol ik wol taepje.“Dêr haww’ je ’n fearn fen ’t echte murch.“Haboes! goereis nei Tietsje!Sa’n sûpke, Oege, is alles wir’ch;“Dat makket moedich, wyt’ je?”En Oege loek in kûle yn ’t glês,Hy gloeide as in trompetter;Mar hospes-om past op it mês;Hwent neef hie jild as wetter.En dochs hy waerd ús Oege sêd,Hy woe ús Oege slite;Hy woe de oare moarns yn ’t mêd,En Oege net mear bite.Hja nulle en lepkje op Nonkesein,En Hearke priizget Tietsje;Mar einling ropt de kastelein:““Acht ûren, feinten! wyt’ je!””“Kom, ja, seit Harke, Ik gean mei.“’k Wol nei de wite wringe;“Dat laeit ek krekt op Oege wei.’k Scil him oan ’t hiem ta bringe.”Dêr stoe er eindling foar it hiem,Syn skruten hert dat tikke.“Kom, flink! sei Hearke, Nin gekliem!“Toe, luftich oer de hikke.”““Joun, foltsen! ropt er oer de doar;““Binn’ jimme soun hjir yette?““De kiel is my fen ’t rinnen soar;““Ha jimme ek hwette wjitte?””En Tietsje siet krekt by de hird,Hja glimde as in ikel;Hja sei yn ’t earst nin inkel wird,En seach krekt as in wikel.Mar skeetsk snaut sy him ta yn ’t ein,“Och, man! bistou forskrokke,“Rin den werom nei Nonkesein,“Nei de âlde hospes Bokke.“Dat hearlik boaitsfol wetter, feint,“Dat stiet dêr om de hoeke;“’t Is jister fen de skûrre heind;“Dêr kinste ek fen brûke.”Hy freget om in piip tabak;Dat kin er ek net krije.Dat joech mar brân en ongemak,Dat woe hjar heit net lije.Hy woe ek wol in flaubyt ha,Mar ’t fanke woe ’t net hearre;Fen ’t stroukjen koe men ek net ha,’t Bisleek dat wier mislearre.Forheftich taest er nei in stoel,Mar Tietsje sei: “Hou! tankje,“Né, Oege! ’t is nin hospesboel;“Kom, plak jo op dat bankje.”“Hwet jo mankearret, wit jy bêst;“Ik hoef ’t jo net to sizzen.“Ik ried jo, gean yn ’t poepe-nêst“Dêr op de koustâl lizzen.”Forwezen striek er him om ’t bird,En woe yet ien wird sprekke;Sy groude ’m ta: “Net by de hird!”En griep de tang’, dy fekke.Biteut’re stoep er ’t milhús út,En sei: “Joun, faem, ik gong.”En roun by tsjuster ta bislútOan ’t liif ta yn de dong.Hy spielt him yn in sleatsje ôf,En pangelt troch de miste.Hy flokte op Hearke yn ’t tsjuster hôf,En woe dat nimmen ’t wiste.“Dy klitse, suchtt’ er, hat my hawn,“Dy flarde lit my rinne.“Sy stjûrt my troch it wiete lân.“Troch mist en dauwe hinne.”Om nou sa ier nei bêd to gean,Dy smaed koe hy net dilde:Den wisten boden en de bern,Ho det dy faem him trulde.Hy flijt him ûnder d’ oes fen ’t hea;Sa waerd dy smaed biditsen.Hy rekte moarns syn skrouske lea,En tocht: “Dêr ha ’k se stritsen.”Hwent in fatsoenlik boeresoanGiet noait foar healwei-trijen.Hy kloppet nou foarsichtich oanOm him op bêd to flijen.De faem sei: “Wolkom thús fen Tiet;“Dat haww’ jy feardich makke.“Mar, man! jy stjonke en binne wiet;“Binn’ j’ yn de jarre rakke?”““Dêr heste in kroan en spiel de klean,““En swij! Dat kinst’ wol tsjûge.““Lit Hearke mar út frijen gean;““Noait hearste it wer fen Oege.““Ik haw in blauwe skine opdien,““En ’t hat my kwalik smakke.””Mar Hearke wier nei Tiet ta gien,En hie him skoan formakke.
E. H.
Ald Greult-omme wenne yn Twellingea;Dy hie hwet efter ’t linnen,Mar hjerstmis wier er meast heal dea,Den hie er frjemde sinnen.Den suchtte en stinde Greult-om sa,Yn ’t bêd ef de hirdsherne,Den sûgd’ en rach’le it boarst him saAs ’t dounsjen fen de tsjerne.“Dat komt fen al dat stoffich hea,“Dat komt fen ’t simmerreinen;“Men foerret minske en bisten dea.”Sa siet de man to weinen.Hy wier nou twa-en-sauntich jier,Sa meager as in range.Hwet hiene ’er folle jier op jierAl nei syn dea forlange!Yn ’t ein ús Greult-om hie ’t wer wei,Mar ’t waerd net folle achte;“Och! sein’ de boden, ’t is hjerstdei;“It is wer de âlde klachte.”Mar ’t like slimmer dizze kear:De âld boer dy bleau mar lizzen,En alle lidden dien’ him sear;Hy wier hast net to rissen.En hetsich wier dy âlde man,Hy dronk mar farske sûpe.Dat stoe syn frjeonen machtich oan,Dy woen’ syn pong wol strûpe.Hy wirdt, sa ’t liket, swakker oan;Hy freget om de kaeijen;Hy wiist al oan syn âldste soanIn himd om to biklaeijen.Syn gouden knopen út it himdDy skonk er for de namme;In bernsbern Greult dy hat se nimd,Den bleauwen se yn de stamme.En testamintsje moast er ek:Notaris moast bistelle,Det al syn spil kaem yn de heak,Ear ’t him de dea bihelle.Syn lânnen gongen hân oer hânOan bern en berne-erven,Dat noaske hjar; de pong wier wan;Hja hien’ hast neat to kerven.Syn lytsfaem tsjinne him hwet skoan,Dat koe men heel wol merke:Dêr makke er tûzen goune oan;In miedstik oan de tsjerke.En Dokter kaem ’er ek op ta,Dy roun der flitich hinne:Dy tocht: “âld Greult scil stryksom ha!“Dêr scoe ’k my bryk om rinne.“Hwent in dukaet twa min ef mear,“Dat kin syn bern net bate;“Hja krije it jild, en dizze kear“Scil nimmen my biprate.”Mar sûpe hâldt âld Greult him oan,Hy woe nin dranken hawwe,Mei ’t fearke moast al oan en oan,Dy Bils-faem him den lave.Dy koe de âld man soms ek to mûkIn plattekoek tatriuwe.Dy klitse! o, dy wier sa tûk,Dat kin gjin minske leauwe.Syn bern en bernsbern kamen op,’t Wier merke by Greult Rommerts,Fen Offenwier en fen de Top,Fen Drylst en Heech en Hommerts.Dat spriek dêr mar de flesse oan,De frouljue kofje drinke;Net ien syn mage wier bidoarn;Hwet snienen se yn de skinke!It flêsk dêr snien’ se net by troch,Dêr waerd mar tige yn fege,En hie ’t hwet dûrre, mei in sjochWier ’t hele flêskfet lege.En klontsjes as in lytshús, man!(Dy scoe ik hast forjitte;)Dy treauwen se yn de kofjekan,Ja, yn de bûse yette.De aeijen treauwen se yn ’e hoed,De bûter yn de doeken;De tsjizen stielen se fen ’t boerd,Trochsnúfden alle hoeken.Den gongen se nei Greult-om ta,Sa hwet om him to treasten.Hy draeide ’m om, en knikt’ hjar ta;Ynwindich koe ’r de measten.As ’t ljocht den fen de himel gong,Den stoepen se wer hinne;Hwent Greult-om net, mar och, syn pongWier ’t reisgjen om allinne.En ûnderweis den gong it mâl,Den koen’ se oan ’t fjochten reitsje.In earme sweager wêrzen se al:Dy stakker woe al pleitsje.Yn ’t ein hja lizze ’m yn de bank,Dêr woe er oars net hinne;Dêr roun ek bygeloof mei mank:Lyk as dy âlden binne.Twa bûrren moatte nacht op nachtDêr oer de flier omkrûpe,En hâlde dêr by Greult-om wacht,En lave him mei sûpe.Dat dûrre sa in nacht ef tsjien;De man waerd tydliks swakker,En alle man dy wier bigienMei ’t lijen fen dy stakker.Do spriek ’er yet syn bûrfeint ta,Dy by him sit to weitsjen:“Och! Pier, dou tsjinnest Greult-om sa;“’t Past him dy hwet to meitsjen.“Ik meits oan dy’t horloazje ta;“Dat wit ús Rommert lizzen.“Mits den bigear ik dy ’er ta“Om ’t leed mei om to sizzen.En dat beloofde Pier him trou:Dy miende hwet to toppen.Dy hie fen ’t weitsjen gjin birou,En wier wol yn syn noppen.De toalfde nacht do sieten twa,Dat wierne froede minsken;Dy griisde âld Greult-oms leger sa,Det hja syn ein mar winsken.Hy slepte yn de foarnacht skoan,Hy frege ek nin drinken,En spriek syn sitters einling oan:“Ik droom fen spek en skinken.”“Dy sûpe, spriek er, wêrzet my,“Ik kin ’t net mear fordrage.“Och! siikje in flaubyt dochs for my.“Ho sleau wirdt my de mage.”De ien dy seach de oare oan,En tocht: “Scoe bûrman baze?”Mar Greult-om spriek al oan en oan:“Ik moat fen honger raze.“Scoen’ dêr nin barge-finken stean,“Dêr yn dy âlde spine?“Ik wit, de lytsfaem hat gûd sean;“Dêr scille jimme it fine.”Hja fine op it ûnderst boerdIn alderedelst krouskeFen ’t alderdreechste barge-gûd,Fiks ûnder ’t smoar bisouske.“Hjir Greult-om! hjir is bargegûd;“It binne barge-finken.“Mar ik nim it net op myn noed;“Hwent dit rint út de kinken.”Hy yt net, mar hy fret ’er fen;Sa wier dy man forhong’re.Hy sei: “’t Is kost, dy helpe kin.“Dêr hie ik lang op long’re.”Hy nimt in fine bôle yetOm ’t pantsje om to feijen;Hy waerd gesoun, en mei in snjitWier ’t kreunen oer en ’t kleijen.De sitters gongen lilk nei hûs.Hja wierne ek biskamme.Hwent lake waerd ’er by de rûs,En ’t joech sa ’n rare namme.De feint, dy hjar de doar útliet,Dy rôp: “’t Is wer gedonder;“As Greult oan ’t sûpe-drinken giet,“Den hat er ’t hypochonder.“Mar hy moat jouns in sûpke ha,“En neist de lytsfaem sitte.“Dy streaket en dy streelt him sa,“Dat kin nin minske witte.”De frjeonen wiern’ biteut’re do,Dat Greult syn dea mislearre,En det er finken ite koe,Dat moasten se do hearre.De winter dy foel einling yn,En Greult moast ek ’ris ride;’t Wirdt sterker, en hy nimt synTryn Mei yn de hynsteslide.Heel Twellingea kaem op in einBihalven dy twa sitters;Der waerd fen ’t bargegûd hwet seinFen bizen en fen sitters.Hy ridt by al syn bern yn ’t rounOm ’t hjar bikend to meitsjen.Ho det er op syn libbens-jounYet oan it wiif scil reitsje.Sein’ al syn bern al: “Heit is mis;“Hwet woll’ je ûnderwine?”Sei Greult: “Hwet ien allinne is,“Dat moast ik ûnderfine.“Dy twa-en-sauntich jierren het,“Dy kin yet tweintich krije.“Ik haw myn sin op Tryntsje set,“’k Wol sa net langer lije.Do skelde en skrieme by de rûs,Forwite allykfol hwette;Mar Tryn dy ried mei Greult nei hûs,En koe dat heel wol sette.Hwent Tryn dy hâldde fen syn splint,En hâldt de âld man yn wêzen.De bern (is ’t net inpertinent?)Woen’ Greult-om ûnd’re ’e gêrzen.Sa rekke Greult ta mannichs spytOan ’t wiif, en ek ’er ûnder.Hy rekke lân en grounen kwyt,En ek it hypochonder.Hwent Nynke libbe ’er hearlik fen,En hie in earm famylje;For ’t hypochonder joech se wan,Den koe se joepsom spylje.
Grou, 3 Dec. 1838.E. H.
Murk stapt de winkel yn.
MURK STAPT DE WINKEL YN.
Yn Ipekolsgea wenne Murk,In riken boeresoan;Hy hie de divel fen it wirk,Syn mem hie him bidoarn.Hy waerd ek wol Murk-ropper neamd,Om det er heislik skreaude,En faek tsjin alle reden oanOm nietichheden kreaude.Nei folle merken reisge er taMei bûse-follen jild;In fryster moast er altyd ha,Sa teach er den to fjild;Dat gong him meast al kwalik ôf,En mennich glûpske makkerDy laette Murk den om it hôf;Hwent hy wie’ oars in stakker.To Heech dêr wenne in âlde Foek,Dy mear seach as in oar:Dy wier ek yn de kaerten tûk,Alteast dêr gong hja foar.It roun nou tsjin de Ljouwter merk,Hy woe syn lot wol wite.“Den kin my, sei er, Kei, noch Tsjerk,“Noch Rommert wer biskite.”Sy lei foar him de kaerten del,En seach do gleon op Murk;It roun him kâld lâns by syn fel.Do sei se: “Klear is ’t wirk!“Dou krijste in siden mantel oan;“Scilst’ mei in jiffer ride.“Mar leau my, greate Beinte soan,“Net ien scil ’t dy binide.”Dêrop waerd Murk al grutsker oan,En brûkte ek frij hwet drank.Den wier ’t in walgelik persoanFor frouljue troch de bank.To Snits dêr wenne in winkelier,Dêr hien’ se folle komste;Dy man syn húsgesin wie’ swier,Dy hie it net fen ’t romste.Syn âldste dochter hjitte Rinsk,Dat wier in snedich ding,Sa’n flodderkous en hansom minsk,En mansiik net gering.Dy frege Murk op Ljouwter merkOm mei hjar út-to-riden;Hjar oanstean hoefde er heel net sterk,’t Wie’ rekke oan beide siden.In tige rike boeresoanDy kaem dêr wol to pas,It stoe de âlders hearlik oan,Dy wiern’ wol yn hjar sas.De frou rôp al hjar bûrren ta:“Heww’ jimm’ ’t al hoard fan Rinske?“Die sal na Lieuwter merke toa,“Die het alheel hoar winske.“It is in seun fen greate Beint.“It binne rike maats;“En ’t is in heel bestendich feint;“Die het niet feul gepraats.“Ik weet wel, ’t is in boereseun,“Maar dat ken Rinsk niet bruije;“Syn ouders binne kloek en deun,“Die heww’ wat in te struijen.”De merke dy kaem einling oan,En dêr kaem Murk yn hûs.Hy hie in gloednij pakje oan,En bûsjild by de rûs.Hy hie in lange rôk oantein,Dy sloech him op ’e kûten;In bûsdoek oan de tip útsneinDy hong ’er healwei bûten.In machtich greate fine hoedSiet him yn de eagen del;De rânne like in wetterboerd,Dy hong ’er slûk by del.Hy wosk him oars sa daechliks net,Oars net as sneins foar tsjerke;Nou sparre er ek de sjippe net;Hy glimde as in jerke.De faem dy seach al nuver op,Hwent it posture raer.Sy wier oars gâns in modepop:Dit like sonderbaer.“Och, Murk, gain jou na buten toe,“Om ’t ryttuug klair te maken.“De minsken sien’ as ’k weten ’t hoe.“Der binn’ hier rare snaken.”“De modens hier of op it lan,“Dat is ien ander ding,“En die him dan niet schikke kan,“Dat is in sonderling.“Dan gain ik mar it bolwerk om,“Dat my gien minsken siene.“Want as ik dair met jou an kom,“Wat sud’n de minsken miene?”Dat noaske Murk mar just sa hwet,Mar dochs hy die ’t om hjar.Hy tochte, bin ’k mar bûten gat,Den haw ’k myn eigen kar.In âlden hierknol foar de sjeas,Dat bong’le ’er sa hwet hinne,Mar Rinske wie’ bisondre kreas,En hie it wird allinne.Hwent, o! it wier sa’n snippren faem;Mar hy wier greatsk en dom,En hwet er yn de mûle naem,Dêr tocht er meast net om.Hy gong to jow net mei sa’n spilEn mei sa’n faem to fjilde!De stokljue moasten op ’e dril,Jild moast it hjoed ’ris jilde.Hy dronk moarns-ier al reade wyn,En smiet de helt hast wei,De middeis wie’ it heal in swyn,It stedfolk piuwd’ him nei.Yn ’t alderheechste logementDêr moast dat pear do ite.Hy siet oan tafel as in Drint,Hja woen’ him dêr wol slite.In officier dy oer him siet,Dy boarnde him mei wyn,It iten smakk’ him dochs net swiet,Dat koe der hast net yn.Do ’t mâl gong, holp ek Rinsk him mei,Hja naem him op ’e foarke;En Murk waerd ûnder ’t iten wei,Sa det er skielik snoarke.Nou kuij’ren Rinsk en de officierPlezierich troch de stêd.It skieden foel hjar heel net swier,Hwent Murk siet dêr foar slet.En de officier wie’ wol yn ’t skik:Dat folk hâldt meast fen slinen:Hja rinne folle op ’e slik,En dat yn oarljues spinen.Mar dy man hâld’ him opperbêst,Dy brocht ús Rinsk yn ’t skip.En Murk dy smieten se op it nêst:De doar kaem op de knip.De jouns do Murk to wekker kaem,Do waerd it yet net better.Hy skopte en sloech om feint en faem,En flokte as in ketter.It lûd wie’ troch de toarst forgien,De tonge wie’ him skrok.Hy wie’ alheel forheard, ontdien;Hy miend’, hie siet yn ’t hok.De feint rôp: “Poerke, sjop so niet;“Je pin noch niet kefangen.“Vor lauter sjaamte ond verdriet“Is ’t meisk’ al fort kekangen.”“Is that, kottorie, supen poer?“Het is te slim, mijnheer.”Sa hikk’le him dy Dútsker oer,Dy kaem him op it lear.Hy poetste him syn klean hwet út,Hy joech him thé en wetter.Dy wosk en kjimd’ him ta bislút,En do wier Murk wer better.Mar ’t stiek him machtich yn it krop;De skamte sloech him oan.Hy skoerd’ it hier him út de kop.De divel wier yn ’t koarn.Hy tocht om ’t wird fen Foek to Heech:Scilst mei in jiffer ride.“’t Is wier, dou âlde hellefeech,“Gjin minsk’ scil ’t Murkbinide.“Nou moast desiden manteloan;“Mar dat oerkomt my net.“Ik wie’ to dronken dizze moarn,“Mar joun wird ik nin slet.”De houn, dy moarns him biten hie,Syn hier moast him genêze:Dat wier do sa hwet yn syn rie,Der moast mar wyn wer wêze.Ien flesse tocht him, koe nin kwea,Dy geat er him ek yn.Mar ’t gong him fluch wer troch de lea.Hy kaem wer troch de wyn.Nou dwaeld’ er troch it merkgekriel,Troch al dy minsken hinne;Hy tocht, de merke-skiere-ielDy scil to nacht wol rinne.Net lang tonei dêr kaem al ien,Dy sloep him skean foarby,Dy knikte him en seach sa grien;“Ha! tocht er, Dy ’s for my.”Dy laet him nei in optrek taYn in foarname strjitte.“Kom, tocht er, hjir kin ’k wille ha.“Dat kin in keamer hjitte.Dêr wennen oars twa sisters yn,Dat wierne âlde ljue.Dy jiffers wierne wakker fyn,En jild dat hien’ se rju.Syn sleep dy hie in kaei fen ’t hûs,Dy hie as faem dêr tsjinne.Den koe se stelle by de rûs,Lyk as dy klitsen binne.Dy âlde fammen wierne foart,Dy ieten by hjar broer;Dat dûrre yn de merk’ net koart,Dat wist dy leaze hoer.Hja fynt al gau de brandewyn,En jowt him mar to drinken.Hy wier mei ’n ûre wer in swyn,Lyk as wol is to tinken.Hja pûlet him de bûsen út,Ontnimt him rôk en hoed,En lit him rôlje ta bislútYn ’t bêd gerêst en goed.Mar do bigoun yet earst syn krús!Wylst hy dêr laeit to sliepen,Dêr komme de âlde jiffers thús,En dwaen de doarren iepen.Hja gongen meast by moanneskynSa sûnder ljocht to koai,Hjar nachtgûd laei den op ’e wrynHeel eptich yn de ploai.Dat knoff’le dêr al jierren langJouns yn it tsjuster hinne.Foar oaljebarnen wiern’ se bang,Hja woen’ ’t er fyn út spinne.De jongste stoep de keamer yn,En sei: “Hoe hew ’k it hier?“Hier staet in fles met brandewyn;“Hestou dair toe weest, Knier?”““Hea, Styntse! ikke brandewyn?““’k Hew ommers sere bienen.““Ik bruukte it in gien jair of tien.““Hoe stootst’ et út de schienen?””“Mystiit! wat stain de stoelen rair!“En ’t bedgordyn is scheurd.“It wurdt my mislik, wee, en nair:“Want hier is wat gebeurd.”Hja giet nou op it bêdsteed oan,Om mûtse en jak to krijen:Mar taest op greate Beinte soan,En do bigoun it lijen.Do gúlje en moartsje: “Dieven hier!”Hja tomm’len oer elkoar.De bûrren kamen yn it spier,De rottelwacht foar doar:Hja stiekne gau lantearnen op,In swird moast op ’e side.“Kom, sein’ se, fris ’er mar by op.“Him sal de duvel ride.”De rottelwacht dy spriek him oan,En sei: “Wat doestou hier?”““Och! ik bin greateBeint syn soan,““Ik bin hjir for plezier.””“Wy wete hier fan greate Beint,“Of fan syn seun gien donder.“Mar earlik biechte súste, feint,“Of dou raikst in ’t fooronder.”“Dou maikste hier in nachtgerucht“By groate luu an huus,“In ’t is ook lang gien merkeklucht;“Die boel is hier niet pluus.”Hy bycht ek alles hwet er wist,Dêr wie’ net tsjin to kriemen:Mar do er jild en klean ek mist,Bigoun er lûd to skriemen.Dêr stoe er nou yn de ûnderklean;Ho graech skau Murk de flint!Mar sa doarst hy dochs ek net geanYn sa’n great logemint.De rottelwacht seach yn in kastIn âlde siidne tabbert.“Dair! sei er, Hang die om dyn bast;“Dat is noch krekt soa ’n swabbert.”Hja sjouden nei it logement;De âlde poep kaem foar;Dy rôp: “Kotz tausend sapperment!“Dat steht er schnurrig voor.”Kredyt dat hie er dêr yet wol.Hy koe him klaeije en skoaije,En de oare moarns mei de âlde knolWerom nei Snits ta toaije.By tsjuster gong er do nei hûs,Den hie dat ding gjin wird.De rôk en hoed dat wier ’n abús;Mar ’t praet dat foel him hird.“O! rôp er, âlde galgestrik!(Hy miende Foekje-moeije)“Dou wist it alles op in prik;“Ik scoe dy wol forfoeije.”En hwa nou oait nei merken teach,Us Murk dy kaem ’er net.It joech oars al in nuver each,Mar ’t ballet ôf, sa’n set.Hy tocht net mear om frijerij,En gong noait wer to sink.Hy hâldde hinnemeltserij,Twa ljurken en in fink.
E. H.
Grou, 8 Junij 1839.
In reis fen Gabe Skroar. Utjown troch Doctor E. Halbertsma.
Gabe hie in omke op in doarpke yn de greidhoeke wenjen. Dêr wier it oars noait merke, mar ienris yn it jier yn de neisimmer waerd de opsleat flagge, dy nei it doarp ta roun, en dat diene de boerefeinten mei eltsoarren; en jonge boeren, dy de hjouwere yet ek net alleheel end al forroun hiene, kamen dêr ek al mank; mar kaem ’er willens ef by ongelok in faem by, dy waerd sûnder wilens troch dy droege opsleat helle, en dat neamden se dêr foetwaskjen, en sa koene dy sloven den, oan de middel ta klaei, op hoasfoetlingen nei hûs ta peasgje.
As de opsleat den ophimmele wier, den kamen al dy ljue by eltsoar yn de skoalle; dêr siet de âlde master den mei in great kanne mei brandewyn op swarte beijen, en masterske mei in kanfol mé for de fammen. Domenij en pastoarske koene by sa’n rûch spiltsje net wêze, mar skikten der de koffy en koeke by, en sa waerd dat in gearjefte, dêr neiby it heale gea oan to pas kaem. It meltsjen waerd oanbisteld, en de allerâldste ljue wierne op sa’n joun by Domenij to koffydrinken.
Dy goede minsken, dy oars noait nin drank ûnder eagen krigen, mienden for sa’n pas, det it sûpe wier, en sa geaten se it der ek yn, en den barden der al nuvere dingen yn dy âld skoalle. Master, de âlde stadige master, dy oars neat song as psalmen Davids, bigoun den to sjongen fen:O Holland schoon, met eenendertig steden, of:Daar was er een ruiter en de meid, en al sokke oerdwealske bierpsalmen mear, dêr it jongfolk hjar danich mei formakke, en dat dûrre krekt sa lang, det de âlde hear de prûk dwers op ’e holle siet, en det er troch masterske sleeptoffeljende nei bêd laet waerd. Sa’n dei trof Gabe dêr ek ’ris, en hy hie him foarnomd om dy ienfâldige ljue ’ris op in fine menier fen in nuvere kwael to genêzen. Hja hiene dêr de bynamme fen mirden, en as men it wird mird ef wezeling mar neamde, den scoene se yen deaslaen; as men fen stank praette, den wier it al mis, ja, al snúfde men mar ’ris tige op, dêr koene se mar just oer. Gabe woe hjar genêze, mar hy wier to slim om mei de doar yn it hûs to fallen: dêrom brûkte er in greate omhael fen forteltsjes, dy neat ta de saek diene, om sadwaende de ljue for him yn to nimmen, en mear yngong to finen, as er einlinge mei de hele hûd útfoel.
Syn omke, dy him wol graech ’ris oan it praten hawwe woe, stelde him foar om ’ris in forteltsje to dwaen fen de reis, dy er foar trije jier ’ris dien hie nei de Dockumer klaei. “Dat haste my faek biloofd, jonge; dwaen it nou; den kinne de fammen en feinten it ek hearre.” Dêr skoarre Gabe earst wakker tsjin oan sa beare, mar de feinten, dy by it feartflagjen wol sjoen hiene, det it in snedigen hond wier, rôpen allegearre: “Dou scilste, Gabe; ef wy helje dy troch de opsleat.” Mar driigjen holp hjir neat; dêr waerd er steech tsjin op. Einlinge komt de gnapste faem út it hele selskip by him, dy lei him de hân op it skouder, en sei: “To, Gabe! dochste it net om it oare selskip, dwaen it den om de fammen; der sit ommers wol frouljuflêsk oan dy.” “Dat scoe ik miene, sei Gabe, en it scoe skande wêze as it sa net wier; mar as it âld folk fen kant is, den wol ik neist dy sitte.” “Dat kin wol lokke,” andere sy him dêrop, en do gong it oan. Hy set de iene hân op syn kreupele skonk, en bigjint to fortellen, lyk as hjir to lêzen stiet.
“Wy hawwe ’ris in arbeider fen de Dockumer klaei by myn âlders hawn, dy alle jierren by ús kaem to sichtsjen, in bêsten pronten keardel! Dat dûrre wol tsjien jier efter ien, mar it lêste jier klage er ús heit syn need, det er mei syn húsgesin fen acht berntsjes fen arbeidzjen allinne net mear libje koe; hy frege ús heit om fjirtich goune jild; dêr scoe er in foech kampke terp to Westergeast for hiere, om ierdappels op to bouwen, en den scoe er ús heit earst tweintich koerfol ierdappels stjûre, dêr ús mem folle fen hâlde, en yn de winter scoe er ús de oare efterstallingen werom bitelje. Omdet it in man wier, dêr nin spyn oan wier, dy ús altyd earlik en trou tsjinne hie, sa waerd him dat jild dalik op in goed gelove ôf tateld. Mar de oare simmer liet er ús in brief troch de skoallemaster skriuwe, det er net komme koe om to sichtsjen, omdet er siik wier; mar it slimste wier, det er ek nin ierdappels kamen do de tiid om wier, det dy út de groun komme moasten. Do sei ús Rommert (dat altiid in bol-David wier): “Dêr ha we de Duvelderij al geande; ik tochte wol faek, dy fine snaek scil ús wol by it foetsje hawwe.” Dat sei er, omdet de man sneins flitich yn ’e bibel lies, dat syn menear net wier. Rommert tipte, keatte, ef koekslingere sneins ljeaver, mar Rommert wier tweintich jier, en Ynte al fyftich. “Dêr scil ik aeijen yn klopje!” rôp Rommert. “Ik smyt moarn it gat op ’e rún, en ryd nei dy keardel ta.” “Dêr scille wy net fen hawwe, man! sei ús heit, dou biste to balstjûrrich yn it oankommen, en to wreed om to moanjen; dêrby biste my ek to swier for dat jonge rúntsje. Lit Gabe dat dwaen; dy is lichter, en rom sa bislepen om mei minsken om to gean as dou; en dêrby mei Gabe ek wol ’ris fen de biezen; dy sit my dochs genôch: dat seit master Freark ek, dy hat in sprekwird, dat is:
Dy al to folle sucht en sit,Op ’e stoel wol nei ’t grêf ta rit.”