Chapter 29

Postquam dictum est de illis qui in statu cleri regere spiritualia deberent, dicendum est iam de hiis qui in statu milicie temporalia defendere et supportare tenentur.

Incipit liber Quintus.

Capm. i.Quid sit de clero dixi, dicamque secundoQuomodo Militibus competit ordo vetus.Primo milicia magno fit honore parata;Est tribus ex causis ipsa statuta prius.Ecclesie prima debet defendere iura,Et commune bonum causa secunda fouet;Tercia pupilli ius supportabit egeni,Et causam vidue consolidabit ope:Istis namque modis lex vult quod miles in armisSit semper bellum promptus adire suum.10Sic etenim miles dudum superauerat hostes,Vnde sibi fama viuit in orbe noua:Non propter famam miles tamen arma gerebat,Set pro iusticia protulit acta sua.Ordinis ipse modum miles qui seruat eundem,Debet ob hoc laudes dignus habere suas;Set si pro laude miles debellet inani,Est laus iniusta, si tribuatur ita.459Dic michi nunc aliud: quid honoris victor habebit,Si mulieris amor vincere possit eum?20Nescio quid mundus michi respondebit ad istud;Hoc scio, quod Cristi nil sibi laudis erit.Si quis honore frui cupiat, sibi causet honorem,Gestet et illud opus, quod sibi suadet onus:Nil nisi stulticiam pariet sibi finis habendam,Cui Venus inceptam ducit ad arma viam.Non decet vt rutili plumbum miscebitur auro,Nec Venus vt validi militisacta sciat.Quem laqueat mulier non laxat abire frequenter,Immo magis fatuo voluit amore suo:30Qui prius est liber, facit et se sponte subactum,Stulcior est stulto sic reputandus homo.Bella quibus miles fieret captiuus, ab illisExpedit vt fugiat, vincere quando nequit.Non vada quo mergi liquet est sapientis vt intret,Set magis a visa morte refrenet iter.

Capm. i.

Quid sit de clero dixi, dicamque secundo

Quomodo Militibus competit ordo vetus.

Primo milicia magno fit honore parata;

Est tribus ex causis ipsa statuta prius.

Ecclesie prima debet defendere iura,

Et commune bonum causa secunda fouet;

Tercia pupilli ius supportabit egeni,

Et causam vidue consolidabit ope:

Istis namque modis lex vult quod miles in armis

Sit semper bellum promptus adire suum.10

Sic etenim miles dudum superauerat hostes,

Vnde sibi fama viuit in orbe noua:

Non propter famam miles tamen arma gerebat,

Set pro iusticia protulit acta sua.

Ordinis ipse modum miles qui seruat eundem,

Debet ob hoc laudes dignus habere suas;

Set si pro laude miles debellet inani,

Est laus iniusta, si tribuatur ita.459

Dic michi nunc aliud: quid honoris victor habebit,

Si mulieris amor vincere possit eum?20

Nescio quid mundus michi respondebit ad istud;

Hoc scio, quod Cristi nil sibi laudis erit.

Si quis honore frui cupiat, sibi causet honorem,

Gestet et illud opus, quod sibi suadet onus:

Nil nisi stulticiam pariet sibi finis habendam,

Cui Venus inceptam ducit ad arma viam.

Non decet vt rutili plumbum miscebitur auro,

Nec Venus vt validi militisacta sciat.

Quem laqueat mulier non laxat abire frequenter,

Immo magis fatuo voluit amore suo:30

Qui prius est liber, facit et se sponte subactum,

Stulcior est stulto sic reputandus homo.

Bella quibus miles fieret captiuus, ab illis

Expedit vt fugiat, vincere quando nequit.

Non vada quo mergi liquet est sapientis vt intret,

Set magis a visa morte refrenet iter.

Hic loquitur qualiter miles, qui in mulieris amorem460exardescens ex concupiscencia armorum se implicat exercicio, vere laudis honorem ob hoc nullatenus meretur. Describit eciam infirmitates amoris illius, cuius passiones variis adinuicem motibus maxime contrariantur.

Capm. ii.O si mutatas miles pensaret amorisTam subito formas, non pateretur eas.Non amor vnicolor est set contrarius in se,Qui sine temperie temperat esse vices;46140Detegit atque tegit, disiungit amor que reiungit,Letaque corda suo sepe dolore furit.Est amor iniustus iudex, aduersa maritansRerum naturas degenerare facit:Consonat Architesis in amore, sciencia nescit,462Ira iocatur, honor sordet, habundat egens;Leta dolent, reprobat laus, desperacio sperat,Spes metuit, prosunt noxia, lucra nocent;Anxietas in amore sapit, dulcescit amarum,Vernat yemps, sudant frigora, morbus alit.50Sic magis vt caueas, miles, tibi visa pericla,Has lege quas formas morbus amoris habet.Est amor egra salus, vexata quies, pius error,Bellica pax, vulnus dulce, suaue malum,Anxia leticia, via deuia, lux tenebrosa,Asperitas mollis, plumbea massa leuis,Florescens et yemps et ver sine floribus arens,Vrticata rosa, lex sine iure vaga,Flens risus, ridens fletus, modus inmoderatus,Hostilis socius, hostis et ipse pius,60Instabilis constancia, velle sibique repugnans,Spes sibi desperans et dubitata fides,Albedo nigra, nigredo splendida, melqueAcre, que fel sapidum, carcer amena ferens,Irracionalis racio, discrecio stulta,Ambiguus iudex, inscius omne putans,Numquam digestus cibus et semper sitibundusPotus, mentalis insaciata fames,Mors viuens, vita moriens, discordia concors,Garrula mens, mutus sermo, secreta febris,70Prosperitas pauper, paupertas prospera, princepsSeruus, regina subdita, rex et egens,Ebrea sobrietas, demens clemencia, portus463Cille, pestifera cura, salutis iter:Mulcebris anguis amor est, agna ferox, leo mitis,Ancipiter pauidus atque columba rapax,Infatuata scola reddens magis infatuatumDiscipulum, cuius mens studet inde magis.

Capm. ii.

O si mutatas miles pensaret amoris

Tam subito formas, non pateretur eas.

Non amor vnicolor est set contrarius in se,

Qui sine temperie temperat esse vices;46140

Detegit atque tegit, disiungit amor que reiungit,

Letaque corda suo sepe dolore furit.

Est amor iniustus iudex, aduersa maritans

Rerum naturas degenerare facit:

Consonat Architesis in amore, sciencia nescit,462

Ira iocatur, honor sordet, habundat egens;

Leta dolent, reprobat laus, desperacio sperat,

Spes metuit, prosunt noxia, lucra nocent;

Anxietas in amore sapit, dulcescit amarum,

Vernat yemps, sudant frigora, morbus alit.50

Sic magis vt caueas, miles, tibi visa pericla,

Has lege quas formas morbus amoris habet.

Est amor egra salus, vexata quies, pius error,

Bellica pax, vulnus dulce, suaue malum,

Anxia leticia, via deuia, lux tenebrosa,

Asperitas mollis, plumbea massa leuis,

Florescens et yemps et ver sine floribus arens,

Vrticata rosa, lex sine iure vaga,

Flens risus, ridens fletus, modus inmoderatus,

Hostilis socius, hostis et ipse pius,60

Instabilis constancia, velle sibique repugnans,

Spes sibi desperans et dubitata fides,

Albedo nigra, nigredo splendida, melque

Acre, que fel sapidum, carcer amena ferens,

Irracionalis racio, discrecio stulta,

Ambiguus iudex, inscius omne putans,

Numquam digestus cibus et semper sitibundus

Potus, mentalis insaciata fames,

Mors viuens, vita moriens, discordia concors,

Garrula mens, mutus sermo, secreta febris,70

Prosperitas pauper, paupertas prospera, princeps

Seruus, regina subdita, rex et egens,

Ebrea sobrietas, demens clemencia, portus463

Cille, pestifera cura, salutis iter:

Mulcebris anguis amor est, agna ferox, leo mitis,

Ancipiter pauidus atque columba rapax,

Infatuata scola reddens magis infatuatum

Discipulum, cuius mens studet inde magis.

Hic describit formam mulieris speciose, ex cuius concupiscencia illaqueata militum corda racionis iudicio sepissime destituuntur.

Capm. iii.Cum pauidus miratur amans candore repletam,In cuius facie stat rubor ille rose,80Aurigeros crines, aures patulas mediocres,Planiciem frontis, que nitet alba satis,Impubesque genas, oculos qui solis ad instarLucent, et stabilis vultus honestat eos,Nasum directum naresque decenter apertas,Labraque melliflua, fragrat et oris odor,Equales lacte sibi dentes candidiores,Et formam menti conuenientis ei;Splendor et a facie dat eburnea colla nitere,Gutture cristalli concomitante sibi,90Et niue candidior nitet eius pectore candor,Candida poma cui sunt duo fixa quasi.Brachia longa videt pauce crassata rotundo,Amplexus quorum celica regna putat,Et videt ornatos splendere manus digitosque,Lanaque nec mollis mollior astat eis;Cernit et insolitos humeros ad onus pueriles,Nec patet os in eis, sic stupet inde magis:Per latus et gracilem videt elongare staturam,Linea nec recta reccior astat ea;100Eius et incessus cernit peditare choreis,Passus mensuram denotat atque suam;Nil sibi Sirenes equantur voce canentes,Nec vox angelica vix sonat vtque sua.Et caput amplecti cernit gemmisque nitere,Ac vestis pompam que magis aptat eam:Compta venit nimium, que vult formosa videri,Vnde stupore magis sit semiraptus amans.Omnia membra sibi reputantur in ordine tali,Vt deus in superis fecerat illud opus;110Discrimen capitis, frons libera, lactea colla,Ora, labella, rubor, lumina clara placent;Vertex, frons, oculi, nasus, dens, os, gena, mentum,Colla, manus, pectus, pes sine labe nitent,Vnam nec maculam solam natura reliquit,Ad caput a planta transuolat iste decor:Humanam speciem transcendit forma puelle,Excedens hominem numinis instar habet;Pre cunctis aliis, quas ornat gracia forme,Felix et fenix ista fit absque pare.120Splendida vestis erit, precinctum flore caputque,Flaua verecundus cingit et ora rubor;Forma placet niueusque color flauique capilli,Estque micans nulla factus ab arte decor:Vix erit aspiciens qui non capietur ab illa,Pronus vt in terram vir sua vota ferat;Ipsa suo vultu si quem concernat amantem,Heret in opposita lumina fixus homo.Qui cum tam dulcem videt ornatam que decoramFemineam speciem, set magis angelicam,130Hanc putat esse deam, manibus sub cuius adeptamDat vite sortem mortis et esse suam:Dum tam mirificam voluit sibi mente figuram,Ipse volutus ea non reuolutus abit;Non capit exterius quid preter eam sibi visus,Corque per interius pungit amoris acus.Vt sibi stat saxum non mobile, sic stat et ipse,Nec mouet a visu, qui velut extasis est;Sic oculus cordis carnis caligine cecusLanguet, et in dampnum decidit ipse suum.140Quod videt, hoc nescit, set quod videt, vritur illo;Sic furit a ceco cecus amore suo:Frigidior glacie, feruencior igne cremante,Sic et in igne gelat, vritur inque gelu:Sicut auis visco volutans se voluitur illo,Sic se defendens ardet amore magis.Sic amor omne domat, quicquid natura creauit,Et tamen indomitus ipse per omne manet;Carcerat et redimit, ligat atque ligata resoluit,Subdit et omne sibi, liber et omnibus est;150Naturam stringit, mulcet, minuit que reformat,Plangit et hoc per eum, nec sine gaudet eo:Militat in cunctis, nullum vix excipit eiusRegula, nam sanctos sepe dat esse reos;Legibus aque suis non est transire quietusQui valet, ipse tamen cuncta quieta gerit.Nam quem non poterit probitas, prudencia fallit,Nec stat vitalis tutus vt obstet eis:Non amor in penis est par pene Talionis;Vulnerat omne genus, nec sibi vulnus habet:160Sic quia vulnifico fixurus pectora teloVibrat amor, caute longius inde fuge.Est nichil armorum quod prelia vincit amoris,Nec sua quis firme federa pacis habet.Credula res amor est subito collapsa dolore,Nec sciet inceptor quis sibi finis erit.Non sine stat bello miles qui dicit ad infra,‘O quam me tacitum conscius vrit amor!’Artibus innumeris mens exagitatur amantis,Vt lapis equoreis vndique pressus aquis;170Nobilitas sub amore iacet, que sepe resurgit,Sepius et nescit nobile quid sit iter:Semper in incerta varians sub ymagine mentis,Nunc leuat interius cordaque versat amor:Cecus amor fatuos cecos sic ducit amantes,Quod sibi quid deceat non videt vllus amans.Impetus in furia, dic, quid non audet amoris?Dum sitit amplexus, scit nichil vnde timet;Non frondem siluis nec aperto gramina campoMollia, nec pleno flumine cernit aquas;464180Immo quasi cecus sic commoda, sic sibi dampna,Impetus vt mentem cogit amare, facit.Non polus aut tellus, Acheron, mare, sydus et ether,Possunt vi ceptis rebus obesse suis;Sepe ferens ymbrem celesti nube solutumFrigidus in nuda sepe iacebit humo:Nox et yemps longeque vie seuique doloresSunt ea que fatuis premia prestat amor.Murmura quot seruis, tot sunt in amore dolores,Sunt furor et pietas eius in orbe pares;190Sentit amans dampna, feruens tamen astat in illis,Materiam pene prosequiturque sue.O, quia per nullas amor est medicabilis herbas,Nec vis nec sensus effugit eius onus;Nullus ab innato valet hoc evadere morbo,Sit nisi quod sola gracia curet eum.O natura viri quam sit grauis, unde coactumEius ad interitum cogit amare virum!O natura viri, poterit quam tollere nemo,Nec tamen excusat quod facit ipsa malum!200O natura viri, duo que contraria mixtaContinet, amborum nec licet acta sequi!Bella pudicicie carnis mouet illa voluptas;Que sibi vult corpus, spiritus illa vetat.O natura viri, que naturatur eodem,Quod vitare nequit, nec licet illud agi!O natura viri, fragilis que vim racionisDirimit, et bruti crimen ad instar habet!Nil prosunt artes, furit inmedicabile vulnus;Sit cum plus sapiens, vir furit inde magis;210Sique suam vellet flammam compescere quisquam,Artem prevideat quam prius ipse cadat.Dum freta mitescunt et amor dum temporat vsum,465Tunc inter medium sit cuperanda salus.Vinces si fugias, vinceris sique resistas;Ne leo vincaris, tu lepus ergo fuge.Femina nec flammas nec seuos effugit arcus;Quo magis est fragilis, acrior ignis erit:Vtque viros mulier fallit, sic vir mulieres,Dum vulpinus amor verba lupina canit.220Fallere credentem non est laudanda puellamGloria, set false condicionis opus.Est ars nulla viri Veneris subtilior arte,Qua sua iura petat arte perhennat amor.

Capm. iii.

Cum pauidus miratur amans candore repletam,

In cuius facie stat rubor ille rose,80

Aurigeros crines, aures patulas mediocres,

Planiciem frontis, que nitet alba satis,

Impubesque genas, oculos qui solis ad instar

Lucent, et stabilis vultus honestat eos,

Nasum directum naresque decenter apertas,

Labraque melliflua, fragrat et oris odor,

Equales lacte sibi dentes candidiores,

Et formam menti conuenientis ei;

Splendor et a facie dat eburnea colla nitere,

Gutture cristalli concomitante sibi,90

Et niue candidior nitet eius pectore candor,

Candida poma cui sunt duo fixa quasi.

Brachia longa videt pauce crassata rotundo,

Amplexus quorum celica regna putat,

Et videt ornatos splendere manus digitosque,

Lanaque nec mollis mollior astat eis;

Cernit et insolitos humeros ad onus pueriles,

Nec patet os in eis, sic stupet inde magis:

Per latus et gracilem videt elongare staturam,

Linea nec recta reccior astat ea;100

Eius et incessus cernit peditare choreis,

Passus mensuram denotat atque suam;

Nil sibi Sirenes equantur voce canentes,

Nec vox angelica vix sonat vtque sua.

Et caput amplecti cernit gemmisque nitere,

Ac vestis pompam que magis aptat eam:

Compta venit nimium, que vult formosa videri,

Vnde stupore magis sit semiraptus amans.

Omnia membra sibi reputantur in ordine tali,

Vt deus in superis fecerat illud opus;110

Discrimen capitis, frons libera, lactea colla,

Ora, labella, rubor, lumina clara placent;

Vertex, frons, oculi, nasus, dens, os, gena, mentum,

Colla, manus, pectus, pes sine labe nitent,

Vnam nec maculam solam natura reliquit,

Ad caput a planta transuolat iste decor:

Humanam speciem transcendit forma puelle,

Excedens hominem numinis instar habet;

Pre cunctis aliis, quas ornat gracia forme,

Felix et fenix ista fit absque pare.120

Splendida vestis erit, precinctum flore caputque,

Flaua verecundus cingit et ora rubor;

Forma placet niueusque color flauique capilli,

Estque micans nulla factus ab arte decor:

Vix erit aspiciens qui non capietur ab illa,

Pronus vt in terram vir sua vota ferat;

Ipsa suo vultu si quem concernat amantem,

Heret in opposita lumina fixus homo.

Qui cum tam dulcem videt ornatam que decoram

Femineam speciem, set magis angelicam,130

Hanc putat esse deam, manibus sub cuius adeptam

Dat vite sortem mortis et esse suam:

Dum tam mirificam voluit sibi mente figuram,

Ipse volutus ea non reuolutus abit;

Non capit exterius quid preter eam sibi visus,

Corque per interius pungit amoris acus.

Vt sibi stat saxum non mobile, sic stat et ipse,

Nec mouet a visu, qui velut extasis est;

Sic oculus cordis carnis caligine cecus

Languet, et in dampnum decidit ipse suum.140

Quod videt, hoc nescit, set quod videt, vritur illo;

Sic furit a ceco cecus amore suo:

Frigidior glacie, feruencior igne cremante,

Sic et in igne gelat, vritur inque gelu:

Sicut auis visco volutans se voluitur illo,

Sic se defendens ardet amore magis.

Sic amor omne domat, quicquid natura creauit,

Et tamen indomitus ipse per omne manet;

Carcerat et redimit, ligat atque ligata resoluit,

Subdit et omne sibi, liber et omnibus est;150

Naturam stringit, mulcet, minuit que reformat,

Plangit et hoc per eum, nec sine gaudet eo:

Militat in cunctis, nullum vix excipit eius

Regula, nam sanctos sepe dat esse reos;

Legibus aque suis non est transire quietus

Qui valet, ipse tamen cuncta quieta gerit.

Nam quem non poterit probitas, prudencia fallit,

Nec stat vitalis tutus vt obstet eis:

Non amor in penis est par pene Talionis;

Vulnerat omne genus, nec sibi vulnus habet:160

Sic quia vulnifico fixurus pectora telo

Vibrat amor, caute longius inde fuge.

Est nichil armorum quod prelia vincit amoris,

Nec sua quis firme federa pacis habet.

Credula res amor est subito collapsa dolore,

Nec sciet inceptor quis sibi finis erit.

Non sine stat bello miles qui dicit ad infra,

‘O quam me tacitum conscius vrit amor!’

Artibus innumeris mens exagitatur amantis,

Vt lapis equoreis vndique pressus aquis;170

Nobilitas sub amore iacet, que sepe resurgit,

Sepius et nescit nobile quid sit iter:

Semper in incerta varians sub ymagine mentis,

Nunc leuat interius cordaque versat amor:

Cecus amor fatuos cecos sic ducit amantes,

Quod sibi quid deceat non videt vllus amans.

Impetus in furia, dic, quid non audet amoris?

Dum sitit amplexus, scit nichil vnde timet;

Non frondem siluis nec aperto gramina campo

Mollia, nec pleno flumine cernit aquas;464180

Immo quasi cecus sic commoda, sic sibi dampna,

Impetus vt mentem cogit amare, facit.

Non polus aut tellus, Acheron, mare, sydus et ether,

Possunt vi ceptis rebus obesse suis;

Sepe ferens ymbrem celesti nube solutum

Frigidus in nuda sepe iacebit humo:

Nox et yemps longeque vie seuique dolores

Sunt ea que fatuis premia prestat amor.

Murmura quot seruis, tot sunt in amore dolores,

Sunt furor et pietas eius in orbe pares;190

Sentit amans dampna, feruens tamen astat in illis,

Materiam pene prosequiturque sue.

O, quia per nullas amor est medicabilis herbas,

Nec vis nec sensus effugit eius onus;

Nullus ab innato valet hoc evadere morbo,

Sit nisi quod sola gracia curet eum.

O natura viri quam sit grauis, unde coactum

Eius ad interitum cogit amare virum!

O natura viri, poterit quam tollere nemo,

Nec tamen excusat quod facit ipsa malum!200

O natura viri, duo que contraria mixta

Continet, amborum nec licet acta sequi!

Bella pudicicie carnis mouet illa voluptas;

Que sibi vult corpus, spiritus illa vetat.

O natura viri, que naturatur eodem,

Quod vitare nequit, nec licet illud agi!

O natura viri, fragilis que vim racionis

Dirimit, et bruti crimen ad instar habet!

Nil prosunt artes, furit inmedicabile vulnus;

Sit cum plus sapiens, vir furit inde magis;210

Sique suam vellet flammam compescere quisquam,

Artem prevideat quam prius ipse cadat.

Dum freta mitescunt et amor dum temporat vsum,465

Tunc inter medium sit cuperanda salus.

Vinces si fugias, vinceris sique resistas;

Ne leo vincaris, tu lepus ergo fuge.

Femina nec flammas nec seuos effugit arcus;

Quo magis est fragilis, acrior ignis erit:

Vtque viros mulier fallit, sic vir mulieres,

Dum vulpinus amor verba lupina canit.220

Fallere credentem non est laudanda puellam

Gloria, set false condicionis opus.

Est ars nulla viri Veneris subtilior arte,

Qua sua iura petat arte perhennat amor.

Hic loquitur quod, vbi in milite mulierum dominatur amoris voluptas, omnem in eo vere probitatis miliciam extinguit.

Capm. iiii.Non sibi vulnus habet miles probitate timereCorporis, vt mundi laus sit habenda sibi,Vulnera sed mentis timeat, quam ceca voluptasTela per ignita non medicanda ferit.Vulnera corporea sanantur, set quis amoreLanguet, eum sanum non Galienus aget:230Femineos mores teneat si miles, abibitOrphanus a stirpe nobilitatis honor.Dum sapiens miles quasi stultus et infatuatusIncidit in speciem, fama relinquit eum:Dum carnalis amor animum tenet illaqueatum,Sensati racio fit racionis egens:Dum iubar humani sensus fuscatur in umbraCarnis, et in carnem mens racionis abit,Stans hominis racio calcata per omnia carniSeruit, et ancille vix tenet ipsa locum.240Set tamen in lance non ponderat omnibus eque,Necdat condigna premia cecus amor:Pellit ab officio sine causa sepe fideles,Infidosque suo sepe dat esse loco:Denegat ipse michi donum quandoque merenti,Absque nota meriti quod dabit ipse tibi:Sicut habes varios sine lumine scire colores,Sic amor vt cecus dat sua iura viris.Nunc tamen omnis ei miles quasi seruit, et eiusAd portas sortem spectat habere suam.250

Capm. iiii.

Non sibi vulnus habet miles probitate timere

Corporis, vt mundi laus sit habenda sibi,

Vulnera sed mentis timeat, quam ceca voluptas

Tela per ignita non medicanda ferit.

Vulnera corporea sanantur, set quis amore

Languet, eum sanum non Galienus aget:230

Femineos mores teneat si miles, abibit

Orphanus a stirpe nobilitatis honor.

Dum sapiens miles quasi stultus et infatuatus

Incidit in speciem, fama relinquit eum:

Dum carnalis amor animum tenet illaqueatum,

Sensati racio fit racionis egens:

Dum iubar humani sensus fuscatur in umbra

Carnis, et in carnem mens racionis abit,

Stans hominis racio calcata per omnia carni

Seruit, et ancille vix tenet ipsa locum.240

Set tamen in lance non ponderat omnibus eque,

Necdat condigna premia cecus amor:

Pellit ab officio sine causa sepe fideles,

Infidosque suo sepe dat esse loco:

Denegat ipse michi donum quandoque merenti,

Absque nota meriti quod dabit ipse tibi:

Sicut habes varios sine lumine scire colores,

Sic amor vt cecus dat sua iura viris.

Nunc tamen omnis ei miles quasi seruit, et eius

Ad portas sortem spectat habere suam.250

Hic loquitur de militibus illis, quorum vnus propter mulieris amorem, alter propter inanem mundi famam, armorum labores exercet; finis tamen vtriusque absque diuine laudis merito vacuus pertransit.

Capm. v.Milicie pars vna petit mulieris amorem,Altera quod mundi laus sonet alta sibi.Miles vbique nouum spirat temptatque fauoremMunere lucrari, fama quod astet ei:Scit tamen inde deus, quo iure cupit venerari,Si dabit hoc mundus seu mulieris amor.Si laudem mundi cupiat, tunc copia CresiDefluit, vt donis laus sonet alta suis:Tunc aurum, vestes, gemmas et equos quasi granaSeminat, vt laudis crescat in aure seges.260Set sibi femineum si miles adoptet amorem,Carius hunc precio tunc luet ipse suo:466Quod sibi natura, sibi vel deus attulit omne,Corpus, res, animam, tot dabit inde bona.Cum tamen ipse sui perfecerit acta laboris,Laus et vtraque simul perfida fallat eum,Cum nec fama loquax mundi peruenit ad aures,Nec sibi castus amor reddit amoris opem,Tunc deceptus ait, ‘Heu, quam fortuna sinistrat!Cum labor a longo tempore cassus abit.’270Tardius ipse venit, qui sic sibi plangit inepte,Cum sibi non alius causa sit ipse doli.Fert mundus grauia, fert femina set grauiora;Hic mouet, illa ruit, hic ferit, illa necat.Cum vicisse putet miles sibi vim mulieris,Hec et amore pio cuncta petita fauet,Vincitur ipse magis tunc quando magis superesseSe putat, et mulier victa revincit eum.Aut eciam mundi famam si miles adoptet,Numquid et ipsa breui tempore vana perit.280O, cur sic miles mundi sibi querit honores,467Cuius honor mundi stat sine laude dei,Vulgi vaniloqui sermones miles honoremCredit, et hos precio mortis habere cupit?Nil tamen ipse cauet dum vincitur a muliere,Quo reus ante deum perdit honoris opem.Quid sibi vult igitur audacia sic animosaMilitis in vacuum, que racione caret?Laus canitur frustra, nisi laudis sit deus auctor;Dedecus est et honor qui sonat absque deo.290Nescio quid laudis cupit aut sibi miles honoris,Dum deus indignum scit fore laudis eum.

Capm. v.

Milicie pars vna petit mulieris amorem,

Altera quod mundi laus sonet alta sibi.

Miles vbique nouum spirat temptatque fauorem

Munere lucrari, fama quod astet ei:

Scit tamen inde deus, quo iure cupit venerari,

Si dabit hoc mundus seu mulieris amor.

Si laudem mundi cupiat, tunc copia Cresi

Defluit, vt donis laus sonet alta suis:

Tunc aurum, vestes, gemmas et equos quasi grana

Seminat, vt laudis crescat in aure seges.260

Set sibi femineum si miles adoptet amorem,

Carius hunc precio tunc luet ipse suo:466

Quod sibi natura, sibi vel deus attulit omne,

Corpus, res, animam, tot dabit inde bona.

Cum tamen ipse sui perfecerit acta laboris,

Laus et vtraque simul perfida fallat eum,

Cum nec fama loquax mundi peruenit ad aures,

Nec sibi castus amor reddit amoris opem,

Tunc deceptus ait, ‘Heu, quam fortuna sinistrat!

Cum labor a longo tempore cassus abit.’270

Tardius ipse venit, qui sic sibi plangit inepte,

Cum sibi non alius causa sit ipse doli.

Fert mundus grauia, fert femina set grauiora;

Hic mouet, illa ruit, hic ferit, illa necat.

Cum vicisse putet miles sibi vim mulieris,

Hec et amore pio cuncta petita fauet,

Vincitur ipse magis tunc quando magis superesse

Se putat, et mulier victa revincit eum.

Aut eciam mundi famam si miles adoptet,

Numquid et ipsa breui tempore vana perit.280

O, cur sic miles mundi sibi querit honores,467

Cuius honor mundi stat sine laude dei,

Vulgi vaniloqui sermones miles honorem

Credit, et hos precio mortis habere cupit?

Nil tamen ipse cauet dum vincitur a muliere,

Quo reus ante deum perdit honoris opem.

Quid sibi vult igitur audacia sic animosa

Militis in vacuum, que racione caret?

Laus canitur frustra, nisi laudis sit deus auctor;

Dedecus est et honor qui sonat absque deo.290

Nescio quid laudis cupit aut sibi miles honoris,

Dum deus indignum scit fore laudis eum.

Hic loquitur interim de commendacione mulieris bone, cuius condicionis virtus approbata omnes mundi delicias transcendit: loquitur eciam de muliere mala, cuius cautelis vix sapiens resistit.

Capm. vi.Vna fuit per quam mulier deus altus ad ymaVenit, et ex eius carne fit ipse caro,Cuius honore magis laudande sunt mulieresHee quibus est merito laudis agendus honor.De muliere bona bona singula progrediuntur,Cuius honestus amor prebet amoris opem:Preualet argento mulier bona, preualet auro,Condignum precii nilque valebit ei;300Lingua referre nequit aut scribere penna valoremEius, quam bonitas plena decore notat.Nobilis in portis reuerendus vir sedet eius,Hospiciumque suum continet omne bonum:Vestibus ornantur famuli, quas ordine duploEius in actiuis fert operosa manus:Ocia nulla suos temptant discurrere sensus,Quos muliebris ope seruat vbique pudor.Sic laudanda bona meritis est laude perhenni,Quam mala lingua loquax demere nulla potest.310Que tamen econtra mulier sua gesserit acta,Non ideo reliquas polluit ipsa bonas:Sunt nichil illa probo cum de vecorde loquamur,Improba nec iustos scandala furis habent.Sit licet absurdum nomen meretricis, ab illoQuam pudor obseruat femina nulla capit;Sit licet infamis meretrix, tamen illa pudicasNon fedat fedo nomine feda suo.Hic bonus, ille malus est angelus vnus et alter,Nec valet vlla mali culpa nocere bono;320Nec decet infamis nomen mulieris honesteLedere, vel laudem tollere posse suam.Fetida dumque rose se miscet invtilis herba,Non tamen est alia quam fuit ante rosa:Semper erat quod erit, vbi culpa patens manifestat468Crimina, quale vident hoc opus ora canunt.Quod tamen hic scribam, sit saluo semper honoreHiis quibus obseruat gesta pudoris honor:Ergo quod hic agitur, culpandas culpa figurat,Quo laus laudandis sit tribuenda magis.330Scire malum prodest, pocius vitemus vt illud,Labile pre manibus et caueamus iter.De muliere mala mala queque venire solebant,Est etenim pestis illa secunda viris:Femina dulce malum mentem, decus ipsa virile,Frangit, blandiciis insidiosa suis;Sensus, diuicias, virtutes, robora, famamEt pacem variis fraudibus ipsa ruit.Mille modis fallit, subtiles milleque tenditInsidias, vnus vt capiatur homo.340Femina talis enim gemmis radiantibus, auro,Vestibus, vt possit fallere, compta venit:Aptantur vestes, restringitur orta mamilla,Dilatat collum pectoris ordo suum;Crinibus et velis tinctis caput ornat, et eiusAurea cum gemmis pompa decorat opus:Vt magis exacuat oculos furientis in illam,Anulus in digitis vnus et alter erit.Non erit huius opus lanam mollire trahendo,Set magis vt possit prendere compta viros:350Se quoque dat populo mulier speciosa videndam;Quem trahit e multis forsitan vnus erit.Ha quociens fictis verbis exardet amator,Dum temptat forme subdola lingua bone!In vicio decor est, mulier si verba placendiNon habet, vt fatuos prouocet inde viros;Crebraque complexis manibus suspiria mittit,Nec sibi pollicito pondere verba carent:Sepe sonat raucum quoddam, set amabile ridet,Blesaque fit bleso lingua coacta sono.360Quo non ars poterit? discit lacrimare decenter,Fallat vt hos vultu quos neque sermo trahit;Vultibus et lacrimis in falsa cadentibus oraDecipit et fingit vix sibi posse loqui;Et quociens opus est, fallax egrotat amica,Vultus et exterius absque dolore dolet.Monstra maris Sirenes erant, que voce canoraQuaslibet admissas detenuere rates;469Sic qui blandicias audit solito muliebres,Non valet a lapsu saluus abire pedem.370Pingere sicut habet multas manus vna figuras,Que variis formis diuaricabit opus,Sola sibi varios mulier sic auget amantes,Quos Venus in fatuam credere cogit opem.Quod natura sibi sapiens dedit, illa reformat,Et placet in blesis subdola lingua suis;Eius enim plures fatuos facundia torquet,Dum modo ridendo, nunc quoque flendo placet.Sic fragili pingit totas in corpore partes,Addit et ad formam quam deus ipse dedit.380Huius ego crimen detestor ferre loquele,Quam magis expertus alter ab ante tulit;Codice nempe suo referam que carmina vatesRettulit Ouidius, nec michi verba tenent.Vtque suum iuuenis mulier seruare decoremTemptat et in variis amplificare studet,Sic vetus amissi speciem renouare colorisSpirat, et vnguentis sollicitabit opus.Horrida sicut yemps agit vt neque lilia florent,470Set riget amissa spina relicta rosa,471390Sic rapit a forma veteres etas mulieres,Maior et est ruga quo solet esse rubor.Dextra senectutis, tunc cum sit discolor etas,Protegit antiquas picta colore genas:Nam modus est tali casu quod femina vultumComat, vt vnguentis splendeat ipsa magis.Arte supercilia mensurat, labraque rubro,Gracius vt placeant, mixta colore iuuat;Sepeque caniciem medicantibus ornat in herbis,Et melior primo queritur arte color;400Sepeque precedit densissima crinibus empta,Proque suis alios efficit esse suos;Sicque venit rutilis humeros protecta capillis,Et vultum iuuenis arte requirit anus.Sepe crocum sumit, croceo velatur amictu,Quo minus ex proprio lesa colore patet.Quot noua terra parit flores in vere tepenti,Tot habet ad curas femina feda suas.Non omnes vna pulcras se pingere forma472Crede, set est vsa quelibet arte sua;410Ista petit roseum, niueum cupit illa decorem,Ista suos vultus pingit, et illa lauat;Altera ieiunat misere minuitque cruorem,Et prorsus quare palleat ipsa facit;Nam que non pallet sibi rustica queque putatur,‘Hic decet, hic color est verus amantis,’ ait.Mille modis nostras impugnat femina mentes,473Si tibi non videas, illico captus eris.Feminei sensum virus tibi tollit amoris,Recia cuius enim gracia sola fugit.420Ista dat amplexus dulces et mollia figitOscula, set tacito corde venena premit:Fraudibus vxorum multi periere virorum,Femina nil horret, cuncta licere putat;Audet quicquid eam iubet imperiosa libido,Et metus et racio cedit et ipse pudor:Sepius esse solet quia pugnat forma pudori,Raro de pulcris esse pudica potest.Ve cui stulta comes sociali federe nupsit!Non erit illius absque dolore thorus:430Federa seruasset, si non formosa fuisset,Sponsa, que multociens res docet ista patens.Quam Venus inspirat seruat custodia nulla,Ad fatuam nullus limes agendus erit:Cum Venus et mulier tempus que locum sibi spirant,Non caret effectu quod voluere duo:Frustratur custos mulieris, dum tamen ipsaSe non custodit, si foret ipse Cato.Tunc prius incipient turres vitare columbe,Antra fere, pecudes gramina, mergus aquas,440Femina cum Veneris fatuum scrutetur amantem,Et non inveniat ad sua facta locum.Littora quot conchas, quot amena rosaria flores,Quotque soporifera grana papauer habet,Silua feras quot alit, quot piscibus vnda natatur,Et tener ex pennis aera pulsat auis,Non faciunt summam talem, que dicitur equeAd mala que mulier insidiosa parat.Est mundus fallax, mulier fallacior ipso,Senciit infidam nam paradisus eam:474450Est lupus ecce latens agni sub vellere mundus,Quo lambit primo, fine remordet eo.Hoc tamen est extra, set serpentina columbaProuocat in thalamis dampna propinqua magis;475Hec etenim serpens est, que per mille meandrosDecipit, et pungens corda quieta ferit.Quis fortis manet aut sapiens illesus ab ipsa,Celicus est, set eam vincere terra nequit:Sampsonis vires gladius neque Dauid in ipsamQuid laudis, sensus aut Salomonis habent.460Vt quid ad huc miles temptat superare modernus,Vincere quod tanti non potuere viri?Non est quem faciunt transacta pericula cautum,Set magis in laqueos quos videt ipse cadit.Quis vetat a magnis ad res exempla minoresSumere? set noster non sinit illud amor.Impetuosus agit pugnam gladiator, et idemImmemor antiqui vulneris arma capit.

Capm. vi.

Vna fuit per quam mulier deus altus ad yma

Venit, et ex eius carne fit ipse caro,

Cuius honore magis laudande sunt mulieres

Hee quibus est merito laudis agendus honor.

De muliere bona bona singula progrediuntur,

Cuius honestus amor prebet amoris opem:

Preualet argento mulier bona, preualet auro,

Condignum precii nilque valebit ei;300

Lingua referre nequit aut scribere penna valorem

Eius, quam bonitas plena decore notat.

Nobilis in portis reuerendus vir sedet eius,

Hospiciumque suum continet omne bonum:

Vestibus ornantur famuli, quas ordine duplo

Eius in actiuis fert operosa manus:

Ocia nulla suos temptant discurrere sensus,

Quos muliebris ope seruat vbique pudor.

Sic laudanda bona meritis est laude perhenni,

Quam mala lingua loquax demere nulla potest.310

Que tamen econtra mulier sua gesserit acta,

Non ideo reliquas polluit ipsa bonas:

Sunt nichil illa probo cum de vecorde loquamur,

Improba nec iustos scandala furis habent.

Sit licet absurdum nomen meretricis, ab illo

Quam pudor obseruat femina nulla capit;

Sit licet infamis meretrix, tamen illa pudicas

Non fedat fedo nomine feda suo.

Hic bonus, ille malus est angelus vnus et alter,

Nec valet vlla mali culpa nocere bono;320

Nec decet infamis nomen mulieris honeste

Ledere, vel laudem tollere posse suam.

Fetida dumque rose se miscet invtilis herba,

Non tamen est alia quam fuit ante rosa:

Semper erat quod erit, vbi culpa patens manifestat468

Crimina, quale vident hoc opus ora canunt.

Quod tamen hic scribam, sit saluo semper honore

Hiis quibus obseruat gesta pudoris honor:

Ergo quod hic agitur, culpandas culpa figurat,

Quo laus laudandis sit tribuenda magis.330

Scire malum prodest, pocius vitemus vt illud,

Labile pre manibus et caueamus iter.

De muliere mala mala queque venire solebant,

Est etenim pestis illa secunda viris:

Femina dulce malum mentem, decus ipsa virile,

Frangit, blandiciis insidiosa suis;

Sensus, diuicias, virtutes, robora, famam

Et pacem variis fraudibus ipsa ruit.

Mille modis fallit, subtiles milleque tendit

Insidias, vnus vt capiatur homo.340

Femina talis enim gemmis radiantibus, auro,

Vestibus, vt possit fallere, compta venit:

Aptantur vestes, restringitur orta mamilla,

Dilatat collum pectoris ordo suum;

Crinibus et velis tinctis caput ornat, et eius

Aurea cum gemmis pompa decorat opus:

Vt magis exacuat oculos furientis in illam,

Anulus in digitis vnus et alter erit.

Non erit huius opus lanam mollire trahendo,

Set magis vt possit prendere compta viros:350

Se quoque dat populo mulier speciosa videndam;

Quem trahit e multis forsitan vnus erit.

Ha quociens fictis verbis exardet amator,

Dum temptat forme subdola lingua bone!

In vicio decor est, mulier si verba placendi

Non habet, vt fatuos prouocet inde viros;

Crebraque complexis manibus suspiria mittit,

Nec sibi pollicito pondere verba carent:

Sepe sonat raucum quoddam, set amabile ridet,

Blesaque fit bleso lingua coacta sono.360

Quo non ars poterit? discit lacrimare decenter,

Fallat vt hos vultu quos neque sermo trahit;

Vultibus et lacrimis in falsa cadentibus ora

Decipit et fingit vix sibi posse loqui;

Et quociens opus est, fallax egrotat amica,

Vultus et exterius absque dolore dolet.

Monstra maris Sirenes erant, que voce canora

Quaslibet admissas detenuere rates;469

Sic qui blandicias audit solito muliebres,

Non valet a lapsu saluus abire pedem.370

Pingere sicut habet multas manus vna figuras,

Que variis formis diuaricabit opus,

Sola sibi varios mulier sic auget amantes,

Quos Venus in fatuam credere cogit opem.

Quod natura sibi sapiens dedit, illa reformat,

Et placet in blesis subdola lingua suis;

Eius enim plures fatuos facundia torquet,

Dum modo ridendo, nunc quoque flendo placet.

Sic fragili pingit totas in corpore partes,

Addit et ad formam quam deus ipse dedit.380

Huius ego crimen detestor ferre loquele,

Quam magis expertus alter ab ante tulit;

Codice nempe suo referam que carmina vates

Rettulit Ouidius, nec michi verba tenent.

Vtque suum iuuenis mulier seruare decorem

Temptat et in variis amplificare studet,

Sic vetus amissi speciem renouare coloris

Spirat, et vnguentis sollicitabit opus.

Horrida sicut yemps agit vt neque lilia florent,470

Set riget amissa spina relicta rosa,471390

Sic rapit a forma veteres etas mulieres,

Maior et est ruga quo solet esse rubor.

Dextra senectutis, tunc cum sit discolor etas,

Protegit antiquas picta colore genas:

Nam modus est tali casu quod femina vultum

Comat, vt vnguentis splendeat ipsa magis.

Arte supercilia mensurat, labraque rubro,

Gracius vt placeant, mixta colore iuuat;

Sepeque caniciem medicantibus ornat in herbis,

Et melior primo queritur arte color;400

Sepeque precedit densissima crinibus empta,

Proque suis alios efficit esse suos;

Sicque venit rutilis humeros protecta capillis,

Et vultum iuuenis arte requirit anus.

Sepe crocum sumit, croceo velatur amictu,

Quo minus ex proprio lesa colore patet.

Quot noua terra parit flores in vere tepenti,

Tot habet ad curas femina feda suas.

Non omnes vna pulcras se pingere forma472

Crede, set est vsa quelibet arte sua;410

Ista petit roseum, niueum cupit illa decorem,

Ista suos vultus pingit, et illa lauat;

Altera ieiunat misere minuitque cruorem,

Et prorsus quare palleat ipsa facit;

Nam que non pallet sibi rustica queque putatur,

‘Hic decet, hic color est verus amantis,’ ait.

Mille modis nostras impugnat femina mentes,473

Si tibi non videas, illico captus eris.

Feminei sensum virus tibi tollit amoris,

Recia cuius enim gracia sola fugit.420

Ista dat amplexus dulces et mollia figit

Oscula, set tacito corde venena premit:

Fraudibus vxorum multi periere virorum,

Femina nil horret, cuncta licere putat;

Audet quicquid eam iubet imperiosa libido,

Et metus et racio cedit et ipse pudor:

Sepius esse solet quia pugnat forma pudori,

Raro de pulcris esse pudica potest.

Ve cui stulta comes sociali federe nupsit!

Non erit illius absque dolore thorus:430

Federa seruasset, si non formosa fuisset,

Sponsa, que multociens res docet ista patens.

Quam Venus inspirat seruat custodia nulla,

Ad fatuam nullus limes agendus erit:

Cum Venus et mulier tempus que locum sibi spirant,

Non caret effectu quod voluere duo:

Frustratur custos mulieris, dum tamen ipsa

Se non custodit, si foret ipse Cato.

Tunc prius incipient turres vitare columbe,

Antra fere, pecudes gramina, mergus aquas,440

Femina cum Veneris fatuum scrutetur amantem,

Et non inveniat ad sua facta locum.

Littora quot conchas, quot amena rosaria flores,

Quotque soporifera grana papauer habet,

Silua feras quot alit, quot piscibus vnda natatur,

Et tener ex pennis aera pulsat auis,

Non faciunt summam talem, que dicitur eque

Ad mala que mulier insidiosa parat.

Est mundus fallax, mulier fallacior ipso,

Senciit infidam nam paradisus eam:474450

Est lupus ecce latens agni sub vellere mundus,

Quo lambit primo, fine remordet eo.

Hoc tamen est extra, set serpentina columba

Prouocat in thalamis dampna propinqua magis;475

Hec etenim serpens est, que per mille meandros

Decipit, et pungens corda quieta ferit.

Quis fortis manet aut sapiens illesus ab ipsa,

Celicus est, set eam vincere terra nequit:

Sampsonis vires gladius neque Dauid in ipsam

Quid laudis, sensus aut Salomonis habent.460

Vt quid ad huc miles temptat superare modernus,

Vincere quod tanti non potuere viri?

Non est quem faciunt transacta pericula cautum,

Set magis in laqueos quos videt ipse cadit.

Quis vetat a magnis ad res exempla minores

Sumere? set noster non sinit illud amor.

Impetuosus agit pugnam gladiator, et idem

Immemor antiqui vulneris arma capit.

Hic loquitur qualiter milicia bene disposita omnibus aliis gradibus quibuscumque commune securitatis prestat emolumentum.

Capm. vii.O quam milicia terra consistit in istaAudax, preclara, si bene viuat ea!476470Si non pro mundi lucro neque laude laboret,477Indomitus nec amor ferrea corda domet,Miles perpetue laudis tunc vincet honore,Nomen et eternum nobilitabit eum.Si bona milicia fuerit, deus astat in illa,Vincat vt invicto miles in ense suo:Si bona milicia fuerit, vigilat bona fama,478Que iacet in lecto victa sopore modo:Si bona milicia fuerit, tum pace reviuaSponsus cum sponsa preparat acta sua:480Si bona milicia fuerit, tunc hostis ab illaSternitur ecclesie, crescit et ipsa fide:Si bona milicia fuerit, taxacio duraQue sonat in patria tunc erit absque nota:Si bona milicia, tunc non tardabit adessePax, cum qua redeunt prospera cuncta simul.Qui bonus est miles nequit exercere pauorem,Nec tepide mentis intima lesa gerat:Qui bonus est miles mundi terit omne superbum,Vincit et ex humili corde maligna ferus:490Qui bonus est miles pro Cristi nomine certat,Et rem communem protegit ipse manu:Qui bonus est miles probat et bene scit quod in orbeDe belli fine pacis origo venit;Talis enim miles de vera laude mereturQuicquid in hoc mundo regula laudis habet.

Capm. vii.

O quam milicia terra consistit in ista

Audax, preclara, si bene viuat ea!476470

Si non pro mundi lucro neque laude laboret,477

Indomitus nec amor ferrea corda domet,

Miles perpetue laudis tunc vincet honore,

Nomen et eternum nobilitabit eum.

Si bona milicia fuerit, deus astat in illa,

Vincat vt invicto miles in ense suo:

Si bona milicia fuerit, vigilat bona fama,478

Que iacet in lecto victa sopore modo:

Si bona milicia fuerit, tum pace reviua

Sponsus cum sponsa preparat acta sua:480

Si bona milicia fuerit, tunc hostis ab illa

Sternitur ecclesie, crescit et ipsa fide:

Si bona milicia fuerit, taxacio dura

Que sonat in patria tunc erit absque nota:

Si bona milicia, tunc non tardabit adesse

Pax, cum qua redeunt prospera cuncta simul.

Qui bonus est miles nequit exercere pauorem,

Nec tepide mentis intima lesa gerat:

Qui bonus est miles mundi terit omne superbum,

Vincit et ex humili corde maligna ferus:490

Qui bonus est miles pro Cristi nomine certat,

Et rem communem protegit ipse manu:

Qui bonus est miles probat et bene scit quod in orbe

De belli fine pacis origo venit;

Talis enim miles de vera laude meretur

Quicquid in hoc mundo regula laudis habet.

Hic loquitur qualiter milicie improbitas alios gradus quoscumque sua ledit importunitate et offendit.

Capm. viii.Si tamen econtra miles sua gesserit arma,Euenient plura dampna timenda mala:Si mala milicia, nichil est scutum, nichil hasta,Nec manus in gladio fulget honore suo:500Si malus est miles, quis nos defendet in armis?479Si mollis fuerit, aspera nostra dabit:Si mala milicia, quid clerus vel sibi cultorPossunt, dum foribus guerra patebit eis?Si mala milicia fuerit, tunc hostis agendaDat renouare ferus, qui solet esse pius.Sic bonus ille bona, malus aut mala fert metuenda,480Qui gerit in manibus nostra tuenda suis.Munda manus mire probitatis conferet ictus,Dum polluta suis sordibus arua fugit:510Conscius ipse sibi, mala dum meditabitur acta,Hesitat, et varia mente vacillat opus.Moribus arma vigent, aliter fortuna recedit,Stat probitas viciis proxima nulla diu.Moribus ergo stude, miles, viciisque resisteBelliger, et valide publica iura foue.Est michi nil cunctas terrarum vincere turmas,Dum solo vicio vincor inermis ego:Nec magis in culpa quid obest quam miles ad armaTardus, et assissis promptus inesse lucris.520Hostibus vt perdix vicinis ancipiterqueMiles dum steterit, res sibi vilis erit.Non valet hic dignus amplexibus esse Rachelis,Inclita quem Martis arma beare negant:Que speciosa viro tali concedit amorem,Errat et ignorat quid sit amoris honor.Lya magis feda pro coniuge congruit immoTali, qui minime gesta valoris habet:Tales ad Lyam redeant et eam sibi iungant,481Lya sit hic pauidus, qui nequit esse Rachel.530Nullus ametur homo qui non est dignus amore,Sit set amoris egens qui negat eius onus:Non sine sollicito septenni temporis actuCaptus amore Iacob colla Rachelis habet.Set quem causa lucri mouet vt procedat ad arma,Miles honore suo nil probitatis habet.Vulturis est hominum natura cadauera velle,Vt cibus occurrat bellica castra sequi;Sunt similes qui bella volunt, qui castra sequntur,Qui spoliis inhiant esuriendo lucrum:540Horret auis rapidum quia predat proxima nisum,Et pecus austerum quodlibet esse lupum.Qui tibi delicias, miles, preponis, et armaDeseris, et requiem queris habere domi,Pauperis et spolia depredans more leonis,Quo maceras alios, tu tibi crassa rapis,Que tibi torpor agit, que deliciosa voluptasSuadet, auaricie pelleque lucra simul:Suscipe sanguinei trepidancia munera belli,Credoque quod vicia iam tibi terga dabunt.550Ante suum lucrum miles preponat honorem,Dans sua vota deo cunctaque vincet eo:Heu! modo set video quod honor postponitur auro,Preferturque deo mundus et ipsa caro.Milicie numerus crescit, decrescit et actus;Sic honor est vacuus, dum vacuatur onus.

Capm. viii.

Si tamen econtra miles sua gesserit arma,

Euenient plura dampna timenda mala:

Si mala milicia, nichil est scutum, nichil hasta,

Nec manus in gladio fulget honore suo:500

Si malus est miles, quis nos defendet in armis?479

Si mollis fuerit, aspera nostra dabit:

Si mala milicia, quid clerus vel sibi cultor

Possunt, dum foribus guerra patebit eis?

Si mala milicia fuerit, tunc hostis agenda

Dat renouare ferus, qui solet esse pius.

Sic bonus ille bona, malus aut mala fert metuenda,480

Qui gerit in manibus nostra tuenda suis.

Munda manus mire probitatis conferet ictus,

Dum polluta suis sordibus arua fugit:510

Conscius ipse sibi, mala dum meditabitur acta,

Hesitat, et varia mente vacillat opus.

Moribus arma vigent, aliter fortuna recedit,

Stat probitas viciis proxima nulla diu.

Moribus ergo stude, miles, viciisque resiste

Belliger, et valide publica iura foue.

Est michi nil cunctas terrarum vincere turmas,

Dum solo vicio vincor inermis ego:

Nec magis in culpa quid obest quam miles ad arma

Tardus, et assissis promptus inesse lucris.520

Hostibus vt perdix vicinis ancipiterque

Miles dum steterit, res sibi vilis erit.

Non valet hic dignus amplexibus esse Rachelis,

Inclita quem Martis arma beare negant:

Que speciosa viro tali concedit amorem,

Errat et ignorat quid sit amoris honor.

Lya magis feda pro coniuge congruit immo

Tali, qui minime gesta valoris habet:

Tales ad Lyam redeant et eam sibi iungant,481

Lya sit hic pauidus, qui nequit esse Rachel.530

Nullus ametur homo qui non est dignus amore,

Sit set amoris egens qui negat eius onus:

Non sine sollicito septenni temporis actu

Captus amore Iacob colla Rachelis habet.

Set quem causa lucri mouet vt procedat ad arma,

Miles honore suo nil probitatis habet.

Vulturis est hominum natura cadauera velle,

Vt cibus occurrat bellica castra sequi;

Sunt similes qui bella volunt, qui castra sequntur,

Qui spoliis inhiant esuriendo lucrum:540

Horret auis rapidum quia predat proxima nisum,

Et pecus austerum quodlibet esse lupum.

Qui tibi delicias, miles, preponis, et arma

Deseris, et requiem queris habere domi,

Pauperis et spolia depredans more leonis,

Quo maceras alios, tu tibi crassa rapis,

Que tibi torpor agit, que deliciosa voluptas

Suadet, auaricie pelleque lucra simul:

Suscipe sanguinei trepidancia munera belli,

Credoque quod vicia iam tibi terga dabunt.550

Ante suum lucrum miles preponat honorem,

Dans sua vota deo cunctaque vincet eo:

Heu! modo set video quod honor postponitur auro,

Preferturque deo mundus et ipsa caro.

Milicie numerus crescit, decrescit et actus;

Sic honor est vacuus, dum vacuatur onus.

Postquam dictum est de illis qui in statu militari rem publicam seruare debent illesam, dicendum est iam de istis qui ad cibos et potus pro generis humani sustentacione perquirendos agriculture labores subire tenentur.

Back to Index Next