Chapter 31

Exquo de errore in singulis temporalium gradibus existente tractatum est, iam quia vnumquemque sub legis iusticia gubernari oportet, tractare vlterius intendit de illis qui iuris ministri dicuntur, quamuis tamen ipsi omnem suis cautelis iusticiam confundunt, et propter mundi lucrum multipliciter eneruant.

Incipit liber Sextus.

Capm. i.Sunt modo quam plures nomen de lege gerentes,Qui tamen in parte nomen habent sine re:Hii sine lege dei sub lege viri quasi fictumVsurpant nomen legis habere suum;Est quibus omnis amor extraneus, omnis et errorProximus et proprii causa creata lucri:Hic labor, hoc opus est primo cum munere iungi,Est sine quo lingue muta loquela sue.Qui tamen ad veras leges vacat, et sine fraudeIusticiam querule proximitatis agit,10Vt psalmista canit, est vir magis ille beatus;Paucos set tales iam sibi tempus habet.Aurea pugna nouo sic conterit vlcere leges,Lesa quod vlterius iura salute carent.Hoc ego quod plebis vox clamat clamo, nec vllos,Sint nisi quos crimen denotat, ipse noto.Talibus in specie, quos deuiat error auare,Non aliis ideo scripta sequenter ago.Legis sub clamide latet ars, qua lex sine iureVertit vt est velle quolibet acta die;20Causidici talem poterunt dum plectere legem,Transformant verbis iura creata suis.Iuris in effigie sunt omnia picta colore,Quo magis occultum fert sibi lucra forum:Iusta vel iniusta non curant quomodo causaStat, set vt illa lucris fertilis astet eis.Nunc cum causidicus aduerse ius fore partisScit, tunc cautelas prouocat ipse suas:Quod nequit ex lege, cautelis derogat ipse,Cum nequeat causam vincere, vexat eam:30Si tamen hanc vincat, mos exigit et modo prestat500Legis sensati nomen habere sibi:Nam nisi cautelis laruare sciat sibi leges,Tunc dicent alii, deficit actus ei.Sic actus falsi leges confundere veriPreualet, et lucro plus capit inde suo;Sic cum causidicus fuerit sapiencior, auctisLegem cautelis opprimit ipse suis.Sic lex pro forma patet, et cautela peritaStat pro materia iuraque vincit ea.40Hec est linguosa gens, que vult litigiosaIn falsis causis vociferare magis.Vult sibi causidicus seruare modum meretricis,Que nisi sit donum nescit amare virum,Est et, vt ipse vides, semper venalis ad omnes;Aurum si sibi des, corpus habere potes.Cuius enim generis aut ordinis est homo nusquamCurat, dum poterit quicquid habere lucri.Vt via communis astat Rome peregrinis,Qui veniunt sanctis reddere vota locis;50Est ita vulgaris domibus via causidicorum,Qua graditur populus donaque reddit eis.Nam velut antiqui iustos strinxere tiranni,Qui renuerunt diis reddere thura suis,Sic modo causidicus vicinos stringit auarus,Qui sunt inviti ferre tributa sibi,Sic video populos modo sacrificare coactosCausidico legis, ne male fiat eis.Diuerse gentes, vt sufficit ipsa facultas,Munera diuersa dant sibi sepe noua:60Conuenit immo tibi, donum si deficit auri,Munus vt argenti des reuerenter ei;Si tamen argentum non est, exennia prebeIlli, quem saciat est quod in orbe nichil.Singula que terra bona gignit, et ether in alto,501Seu mare, de dono querit habere tuo;Ex omni parte, sic post, sic congregat ante;Dum tamen omne capit, nil tibi retro dabit.Non vno volucres laqueo set pluribus aucepsCarpit, nec pisces vnicus hamus habet;70Lex in non leges iam transmutata nec vnumRethe, set in lucrum recia mille parat.502Vndique casus adest legis, quo pendulus hamusAurea de burse gurgite dona capit;Non via talis erit qua non scrutabitur auriArte vel ingenio, vi vel amore, lucrum.Contextat tenues subtilis aranea telas,Possit vt hiis predas illaqueare suas;Si veniat musca volutans, cadit ipsa retenta,503Nisus et a medio transiet absque malo;80Quod volat ex alis euadet fortibus illud,Voluitur et laqueis debile quicquid adest.Causidicus cupidus pauidos de lege propinquosVoluit et illaqueat condicione pari;Ignauum populum, cuius defensio nulla est,Opprimit, et legis rethe coartat eos;Plebs cadit in telas simplex, hominique potentiRecia causidici dant lacerata viam.Vespere pronus humi vespertilio volat, vtiPennis pro pedibus in gradiendo solet;90Sic cuius mentem terrena sciencia ditemEfficit, huic volucri se facit esse parem;Iste velut circa terram volutat, quia veri504Luminis ignarus terrea sola rapit.Dicitur in noctem subtilis noctua visuEsse, nitente die luce minore frui;Hanc imitantur auem legis qui sunt sapientes,Vt mala noctis agant, nec bona lucis habent.Sepius illa tamen quam preda rapit sibi mors est,Dum latet occulto finis habendus ei:100Improuisus adest cum pullos tollere miluus,Esurit, et fraude fraus sua sepe cadit:Sic capiens capitur, sic qui vorat ipse voratur,Infelix hamum quo capietur amat.

Capm. i.

Sunt modo quam plures nomen de lege gerentes,

Qui tamen in parte nomen habent sine re:

Hii sine lege dei sub lege viri quasi fictum

Vsurpant nomen legis habere suum;

Est quibus omnis amor extraneus, omnis et error

Proximus et proprii causa creata lucri:

Hic labor, hoc opus est primo cum munere iungi,

Est sine quo lingue muta loquela sue.

Qui tamen ad veras leges vacat, et sine fraude

Iusticiam querule proximitatis agit,10

Vt psalmista canit, est vir magis ille beatus;

Paucos set tales iam sibi tempus habet.

Aurea pugna nouo sic conterit vlcere leges,

Lesa quod vlterius iura salute carent.

Hoc ego quod plebis vox clamat clamo, nec vllos,

Sint nisi quos crimen denotat, ipse noto.

Talibus in specie, quos deuiat error auare,

Non aliis ideo scripta sequenter ago.

Legis sub clamide latet ars, qua lex sine iure

Vertit vt est velle quolibet acta die;20

Causidici talem poterunt dum plectere legem,

Transformant verbis iura creata suis.

Iuris in effigie sunt omnia picta colore,

Quo magis occultum fert sibi lucra forum:

Iusta vel iniusta non curant quomodo causa

Stat, set vt illa lucris fertilis astet eis.

Nunc cum causidicus aduerse ius fore partis

Scit, tunc cautelas prouocat ipse suas:

Quod nequit ex lege, cautelis derogat ipse,

Cum nequeat causam vincere, vexat eam:30

Si tamen hanc vincat, mos exigit et modo prestat500

Legis sensati nomen habere sibi:

Nam nisi cautelis laruare sciat sibi leges,

Tunc dicent alii, deficit actus ei.

Sic actus falsi leges confundere veri

Preualet, et lucro plus capit inde suo;

Sic cum causidicus fuerit sapiencior, auctis

Legem cautelis opprimit ipse suis.

Sic lex pro forma patet, et cautela perita

Stat pro materia iuraque vincit ea.40

Hec est linguosa gens, que vult litigiosa

In falsis causis vociferare magis.

Vult sibi causidicus seruare modum meretricis,

Que nisi sit donum nescit amare virum,

Est et, vt ipse vides, semper venalis ad omnes;

Aurum si sibi des, corpus habere potes.

Cuius enim generis aut ordinis est homo nusquam

Curat, dum poterit quicquid habere lucri.

Vt via communis astat Rome peregrinis,

Qui veniunt sanctis reddere vota locis;50

Est ita vulgaris domibus via causidicorum,

Qua graditur populus donaque reddit eis.

Nam velut antiqui iustos strinxere tiranni,

Qui renuerunt diis reddere thura suis,

Sic modo causidicus vicinos stringit auarus,

Qui sunt inviti ferre tributa sibi,

Sic video populos modo sacrificare coactos

Causidico legis, ne male fiat eis.

Diuerse gentes, vt sufficit ipsa facultas,

Munera diuersa dant sibi sepe noua:60

Conuenit immo tibi, donum si deficit auri,

Munus vt argenti des reuerenter ei;

Si tamen argentum non est, exennia prebe

Illi, quem saciat est quod in orbe nichil.

Singula que terra bona gignit, et ether in alto,501

Seu mare, de dono querit habere tuo;

Ex omni parte, sic post, sic congregat ante;

Dum tamen omne capit, nil tibi retro dabit.

Non vno volucres laqueo set pluribus auceps

Carpit, nec pisces vnicus hamus habet;70

Lex in non leges iam transmutata nec vnum

Rethe, set in lucrum recia mille parat.502

Vndique casus adest legis, quo pendulus hamus

Aurea de burse gurgite dona capit;

Non via talis erit qua non scrutabitur auri

Arte vel ingenio, vi vel amore, lucrum.

Contextat tenues subtilis aranea telas,

Possit vt hiis predas illaqueare suas;

Si veniat musca volutans, cadit ipsa retenta,503

Nisus et a medio transiet absque malo;80

Quod volat ex alis euadet fortibus illud,

Voluitur et laqueis debile quicquid adest.

Causidicus cupidus pauidos de lege propinquos

Voluit et illaqueat condicione pari;

Ignauum populum, cuius defensio nulla est,

Opprimit, et legis rethe coartat eos;

Plebs cadit in telas simplex, hominique potenti

Recia causidici dant lacerata viam.

Vespere pronus humi vespertilio volat, vti

Pennis pro pedibus in gradiendo solet;90

Sic cuius mentem terrena sciencia ditem

Efficit, huic volucri se facit esse parem;

Iste velut circa terram volutat, quia veri504

Luminis ignarus terrea sola rapit.

Dicitur in noctem subtilis noctua visu

Esse, nitente die luce minore frui;

Hanc imitantur auem legis qui sunt sapientes,

Vt mala noctis agant, nec bona lucis habent.

Sepius illa tamen quam preda rapit sibi mors est,

Dum latet occulto finis habendus ei:100

Improuisus adest cum pullos tollere miluus,

Esurit, et fraude fraus sua sepe cadit:

Sic capiens capitur, sic qui vorat ipse voratur,

Infelix hamum quo capietur amat.

Hic loquitur de causidicis et aduocatis illis, qui vicinum populum depredantes, ex bonisque alienis ditati, largissimas sibi possessiones adquirunt: de quibus tamen, vt dicitur, vix gaudet tercius heres.

Capm. ii.Plusquam Cilla maris rapiens sibi deuorat vndas,Causidicus patriam deuorat ipse suam;Plus cane qui siluis predam sibi querit in amplis,Causidicus lucrum querit habere suum;Nec canis hic predam plus stringit, dum capit illamDentibus, vt carnes deuoret ipse suas,110Quin plus causidicus stringit de lege clientem,Munus vt argenti possit habere sibi.Vt solet ancipiter trepidas vrgere columbas,Causidicus gentes vrget et angit eas:Vt tremit agna pauens, nouiter que saucia canisEst euasa lupis, nec bene tuta manens;Vtque columba suo madefactis sanguine plumisHorret adhuc vngues, heserat illa quibus;Sic pauet a laqueis oppressus causidicorumPauper, et inde sui clamat in aure dei.120Vulnera plebeia medicus desiderat, vt sicDet dolor alterius munera leta sibi;Gentes causidicus discordes optat, vt ipseProspera de lite gentis habere queat.Ex hoc quod perdis lucratur, sique lucreris,Hinc tecum partem querit habere suam;Cum plenam dextram teneat, tunc ipse sinistramTendit, que sibimet insaciata manet.Sic quacumque via furit Eurus, semper in auraVelum tranquillum gestat ad omne fretum:130Sic viget ex auro loculus pregnans alieno;Quod male concepit, peius id ipse parit:Nam modus est legis cito cum locuplex fore nummisPossit, tunc terras appetit ipse nouas.Vt constricta fame lupa more suo catulorumQuerit habere suos lata per arua cibos,Sic cum causidico sit proles aucta, per omnesMachinat insidias, de quibus auget opes.O sine tunc requie conspirans nocte dieque,Vt capiat lucrum, temptat vbique forum;140Tuncque domos domibus, campos iungit quoque campis,Vellet vt hiis per se solus in orbe fore:Sic rapiens oua fouet vt perdix aliena,Set de fine patet quid sibi iuris habet.Que pater in studio quesiuit vix sibi magno,Dissipat in vicio filius ipse cito;Et que fraude sua sapiens mundi cumulataStrinxerat, hec stultus laxat abire vagus;Sic male quesitis non gaudet tercius heres,505Set rapit hec mundus que dedit ipse prius.150Causidico fore ve patet ex dictis Ysaïe,Namque domum vidue dissipat ille male.

Capm. ii.

Plusquam Cilla maris rapiens sibi deuorat vndas,

Causidicus patriam deuorat ipse suam;

Plus cane qui siluis predam sibi querit in amplis,

Causidicus lucrum querit habere suum;

Nec canis hic predam plus stringit, dum capit illam

Dentibus, vt carnes deuoret ipse suas,110

Quin plus causidicus stringit de lege clientem,

Munus vt argenti possit habere sibi.

Vt solet ancipiter trepidas vrgere columbas,

Causidicus gentes vrget et angit eas:

Vt tremit agna pauens, nouiter que saucia canis

Est euasa lupis, nec bene tuta manens;

Vtque columba suo madefactis sanguine plumis

Horret adhuc vngues, heserat illa quibus;

Sic pauet a laqueis oppressus causidicorum

Pauper, et inde sui clamat in aure dei.120

Vulnera plebeia medicus desiderat, vt sic

Det dolor alterius munera leta sibi;

Gentes causidicus discordes optat, vt ipse

Prospera de lite gentis habere queat.

Ex hoc quod perdis lucratur, sique lucreris,

Hinc tecum partem querit habere suam;

Cum plenam dextram teneat, tunc ipse sinistram

Tendit, que sibimet insaciata manet.

Sic quacumque via furit Eurus, semper in aura

Velum tranquillum gestat ad omne fretum:130

Sic viget ex auro loculus pregnans alieno;

Quod male concepit, peius id ipse parit:

Nam modus est legis cito cum locuplex fore nummis

Possit, tunc terras appetit ipse nouas.

Vt constricta fame lupa more suo catulorum

Querit habere suos lata per arua cibos,

Sic cum causidico sit proles aucta, per omnes

Machinat insidias, de quibus auget opes.

O sine tunc requie conspirans nocte dieque,

Vt capiat lucrum, temptat vbique forum;140

Tuncque domos domibus, campos iungit quoque campis,

Vellet vt hiis per se solus in orbe fore:

Sic rapiens oua fouet vt perdix aliena,

Set de fine patet quid sibi iuris habet.

Que pater in studio quesiuit vix sibi magno,

Dissipat in vicio filius ipse cito;

Et que fraude sua sapiens mundi cumulata

Strinxerat, hec stultus laxat abire vagus;

Sic male quesitis non gaudet tercius heres,505

Set rapit hec mundus que dedit ipse prius.150

Causidico fore ve patet ex dictis Ysaïe,

Namque domum vidue dissipat ille male.

Hic loquitur de causidicis et aduocatis illis, qui quanto plures sunt in numero, tanto magis lucra sicientes patriam deuorant, et iuris colore subtilia plectentes, suis cautelis innocentem populum formidantem illaqueant.

Capm. iii.Cum fuerint tribuli summe maioris aborti,Sunt blada depresso facta minora solo;Cum magis atque suis Sus fuderit vbera natis,Est macies lateris macrior acta Suis.Cum magis et numerum lex auget causidicorum,Tum gemit in patriis plebs spoliata magis.Vt blada que mersa torrens supervndat aquarum,Vellit et extirpat quicquid adheret humo,160Concio lege rapax sic multiplicata virorumLucra, superficies que tenet orbis, habet.Non valet esse salus, medicus dum vulnerat egros,Addit et ad dampnum dampna furore suo;Sic, vbi causidici causas sine iure revoluunt,Esse quies longo tempore certa nequit.Sunt ita continua presentibus ista diebus,Vix vt ab hoc morbo sanus abibit homo.Aurea dum leges lanx ponderat, equa stateraNon erit, hoc et opus iura moderna docent.170Scribitur, os auri Crisostomus ipse gerebat;Sub sermone latens illa figura fuit:Aurea de facto gestant tamen ora potentesCausidici, qui nunc aurea cuncta vorant.Pondere subtili species venduntur, vt emptorCircumventus eo nesciat inde forum;Est tamen ecce modo pondus subtilius, in quoVenduntur verba legis in arte sua.Quicquid agant leges, hominis lex interiorisGestat ab interius iudicis illud onus:180Omnia dat gratis dominus, set legis auarusSermonem nullum dat nisi vendat eum.Si bene promittant, totidem promittere verbisIus foret, et pactis pacta referre suis:Hii tamen ante manum, quicquid de fine sequetur,Sepius inmerito premia ferre petunt.Sic magis obliqua lanx nescit pondera iuris,506Quo ruit in tortam, que foret equa, viam;Sic solet iniustum fieri sub nomine iusto,Quod foret et fidum, fit magis absque fide:190Causidici legem proponunt esse beatam,Concludunt set eam facta per ipsa malam.De ligno quicquid rectum si vir sibi sumat,Ad visum claris subdet et illud aquis,507Apparet tortum sibi quod fuit ordine rectum;Sic ad propositum lex agit ecce meum.Nam si causidico modo dicam ius manifestum,Quod michi iusticia nulla negare potest,Ipse suum lucrum conspirans quicquid ad ipsumDixero subuertet, multa pericla mouens;200Conficit ex mellis dulcedine fellis amarum,Vrtice similem fingit et esse rosam,Et velut ex flatu Basiliscus toxicat orisAera, quo peste proxima vita perit,Est quod plus sanum, sic ius vir iuris ad auresInficit ex verbis, plenus in ore dolis:Et sic vulpis ouem terret predoque viantemPredat, sicque dolus cogit abire fidem.Micius est lapso digitum supponere mento,Mergere quam liquidis ora natantis aquis:210Miror eo, causas inopum qui lege tueriDeberet, cicius aggrauat auctor opus.Sompnia perturbant quam sepe viros sine causa,Non res set sompno visa figura rei;Sic tibi causidicus fingens quam sepe pericla,Est vbi plus rectum, diuaricabit iter:Mente tibi loquitur dubia, nam nemo doloseMentis securis vocibus esse potest;Questio precedit, racionem fallere pergit,De quo non dubitat te dubitare facit:220Incutit ipse tibi ficta sic lege timorem,Vertat vt in brutum de racione virum:Ex oculis primum dabis, vt retinere secundumPossis, dum causam lex regit ipsa tuam.Causidici nubes sunt ethera qui tenebrescunt,508Lucem quo solis nemo videre potest:Obfuscant etenim legis clarissima iura,Et sua nox tetra vendicat esse diem;Istis inque viris perdit sua lumina splendor,Verum mentitur, fraus negat esse fidem.230Lex furit et pietas dormit, sapiencia fallit,Pax grauat, et lites commoda queque ferunt:Et sic lex legis a ledo ledis in isto,Et ius a iurgo, tempore iura legit.Vnio set populi firmo si staret amore,Causidici vanus tunc foret ille status.Est bona lex in se fateor, tamen eius iniqueRectores video flectere iura modo.Non licet, vt dicunt, quod conspiracio fiat,Non tamen hoc faciunt quod sua iura docent:240Contra causidicum si quid michi lex det agendum,Et peto consilium iuris habere meum,Tunc dicunt alii, nolunt obstare sodali;Sic ledunt, set eos ledere nemo potest.Sic sibi causidicus mundi perquirit honores,Subuertens lingue iura vigore sue:Castiget reliquos lex quos vult, non tamen ipsos,Quos deus aut mundus nescit habere probos.

Capm. iii.

Cum fuerint tribuli summe maioris aborti,

Sunt blada depresso facta minora solo;

Cum magis atque suis Sus fuderit vbera natis,

Est macies lateris macrior acta Suis.

Cum magis et numerum lex auget causidicorum,

Tum gemit in patriis plebs spoliata magis.

Vt blada que mersa torrens supervndat aquarum,

Vellit et extirpat quicquid adheret humo,160

Concio lege rapax sic multiplicata virorum

Lucra, superficies que tenet orbis, habet.

Non valet esse salus, medicus dum vulnerat egros,

Addit et ad dampnum dampna furore suo;

Sic, vbi causidici causas sine iure revoluunt,

Esse quies longo tempore certa nequit.

Sunt ita continua presentibus ista diebus,

Vix vt ab hoc morbo sanus abibit homo.

Aurea dum leges lanx ponderat, equa statera

Non erit, hoc et opus iura moderna docent.170

Scribitur, os auri Crisostomus ipse gerebat;

Sub sermone latens illa figura fuit:

Aurea de facto gestant tamen ora potentes

Causidici, qui nunc aurea cuncta vorant.

Pondere subtili species venduntur, vt emptor

Circumventus eo nesciat inde forum;

Est tamen ecce modo pondus subtilius, in quo

Venduntur verba legis in arte sua.

Quicquid agant leges, hominis lex interioris

Gestat ab interius iudicis illud onus:180

Omnia dat gratis dominus, set legis auarus

Sermonem nullum dat nisi vendat eum.

Si bene promittant, totidem promittere verbis

Ius foret, et pactis pacta referre suis:

Hii tamen ante manum, quicquid de fine sequetur,

Sepius inmerito premia ferre petunt.

Sic magis obliqua lanx nescit pondera iuris,506

Quo ruit in tortam, que foret equa, viam;

Sic solet iniustum fieri sub nomine iusto,

Quod foret et fidum, fit magis absque fide:190

Causidici legem proponunt esse beatam,

Concludunt set eam facta per ipsa malam.

De ligno quicquid rectum si vir sibi sumat,

Ad visum claris subdet et illud aquis,507

Apparet tortum sibi quod fuit ordine rectum;

Sic ad propositum lex agit ecce meum.

Nam si causidico modo dicam ius manifestum,

Quod michi iusticia nulla negare potest,

Ipse suum lucrum conspirans quicquid ad ipsum

Dixero subuertet, multa pericla mouens;200

Conficit ex mellis dulcedine fellis amarum,

Vrtice similem fingit et esse rosam,

Et velut ex flatu Basiliscus toxicat oris

Aera, quo peste proxima vita perit,

Est quod plus sanum, sic ius vir iuris ad aures

Inficit ex verbis, plenus in ore dolis:

Et sic vulpis ouem terret predoque viantem

Predat, sicque dolus cogit abire fidem.

Micius est lapso digitum supponere mento,

Mergere quam liquidis ora natantis aquis:210

Miror eo, causas inopum qui lege tueri

Deberet, cicius aggrauat auctor opus.

Sompnia perturbant quam sepe viros sine causa,

Non res set sompno visa figura rei;

Sic tibi causidicus fingens quam sepe pericla,

Est vbi plus rectum, diuaricabit iter:

Mente tibi loquitur dubia, nam nemo dolose

Mentis securis vocibus esse potest;

Questio precedit, racionem fallere pergit,

De quo non dubitat te dubitare facit:220

Incutit ipse tibi ficta sic lege timorem,

Vertat vt in brutum de racione virum:

Ex oculis primum dabis, vt retinere secundum

Possis, dum causam lex regit ipsa tuam.

Causidici nubes sunt ethera qui tenebrescunt,508

Lucem quo solis nemo videre potest:

Obfuscant etenim legis clarissima iura,

Et sua nox tetra vendicat esse diem;

Istis inque viris perdit sua lumina splendor,

Verum mentitur, fraus negat esse fidem.230

Lex furit et pietas dormit, sapiencia fallit,

Pax grauat, et lites commoda queque ferunt:

Et sic lex legis a ledo ledis in isto,

Et ius a iurgo, tempore iura legit.

Vnio set populi firmo si staret amore,

Causidici vanus tunc foret ille status.

Est bona lex in se fateor, tamen eius inique

Rectores video flectere iura modo.

Non licet, vt dicunt, quod conspiracio fiat,

Non tamen hoc faciunt quod sua iura docent:240

Contra causidicum si quid michi lex det agendum,

Et peto consilium iuris habere meum,

Tunc dicunt alii, nolunt obstare sodali;

Sic ledunt, set eos ledere nemo potest.

Sic sibi causidicus mundi perquirit honores,

Subuertens lingue iura vigore sue:

Castiget reliquos lex quos vult, non tamen ipsos,

Quos deus aut mundus nescit habere probos.

Hic loquitur qualiter isti causidici et iuris aduocati, in sua gradatim ascendentes facultate, Iudicisque aspirantes officium, iudicialis solii tandem cacumen attingunt; vbi quasi in cathedra pestelencie509sedentes, maioris auaricie cecitate percussi, peioris quam antea condicionis existunt.

Capm. iiii.Est Apprenticius, Sergantus post et Adultus,Iudicis officium fine notabit eum.250Si cupit in primo, multo magis ipse secundo,Tercius atque gradus est super omne reus;Et sic lex grauibus auri moderatur habenis,Quod modo per iustas non valet ire vias.Libera qualis erat lex non est, immo ligatamCarcere nummorum ceca cupido tenet:Aurea ni clauis dissoluerit ostia clausa,Eius ad introitum nullus habebit iter.Nil manus in pulsu, nil vox clamore iuuabuntTe cum lege loqui, qui sine claue venis:260Dux tibi si nummus non sit, conducat et ipseCustodes legis, cassus abire potes.Et sic causidicus causam, iudex neque iustumIudicium cernit, dux nisi nummus erit.Sunt tria precipue, quibus est turbacio legis,Vnde sui iuris perdit vbique locum;Munus, amicicia, timor, hec tria iure negantePacta ferunt, quod eis obstat in orbe nichil.Dicit enim Salomon oculos quod Iudicis aurumCecat, et est racio contaminata lucro;270Scimus et hoc omnes, qui iudicis extat amicus,Perdere iudicio nil valet ipse suo.Nouimus hoc eciam, tangat si causa potentem,Cernere iusticiam dat timor inde fugam;Horrendasque minas iudex non sustinet ipsas,Sepius et precibus flectitur absque minis:Litera magnatis dum pulsat iudicis aures,Tollit vis calami debita iura sequi.Set super omne modo sibi ve, qui pauper egendoQuid petit in lege, dum nequit ipse dare!280Publica sunt ista nobis, quod lege modernaPauperis in causa ius negat acta sua.Sic ego non video mea que sunt, set dubitandoAuribus attonitis quero cauenda malis.Ecce dies in qua, fuerat que iuris amica,Nunc magis econtra lex gerit acta sua:Larua tegit faciem, confundit glosaque textum,Vertit et in logicam lex variata scolam;Absque tamen numero sunt legis in orbe scolares,Plurima sunt folia, fructus et inde minor.290Nomine sub iusto quam sepe nephanda parantur,Subque dolus facie plurima iuris agit:Qui magis in causis discernunt talibus orbem,Crimina sunt cautis ista timenda viris.Grandia per multos tenuantur flumina riuos,Alueus et sterilis sic vacuatur aquis:Pluribus expensis patitur thesaurus eclipsim,Fit, nisi preuideat, sepeque diues inops:Sic humus ista breui ditissima tempore pauper,Excessus legum ni moderetur, erit.300Tollere nodosam nescit medicina podagram,Sic nec auaricie lex medicamen habet.Est mea bursa potens, lex inde subacta silebit,510Preueniens auro singula iura fugo:Aut si magnatis michi curia sit specialis,Nil opus est legum viribus, ipse loquor.Continuata diu sic vlcerat illa cicatrix,Non habet vlterius iam noua plaga locum.

Capm. iiii.

Est Apprenticius, Sergantus post et Adultus,

Iudicis officium fine notabit eum.250

Si cupit in primo, multo magis ipse secundo,

Tercius atque gradus est super omne reus;

Et sic lex grauibus auri moderatur habenis,

Quod modo per iustas non valet ire vias.

Libera qualis erat lex non est, immo ligatam

Carcere nummorum ceca cupido tenet:

Aurea ni clauis dissoluerit ostia clausa,

Eius ad introitum nullus habebit iter.

Nil manus in pulsu, nil vox clamore iuuabunt

Te cum lege loqui, qui sine claue venis:260

Dux tibi si nummus non sit, conducat et ipse

Custodes legis, cassus abire potes.

Et sic causidicus causam, iudex neque iustum

Iudicium cernit, dux nisi nummus erit.

Sunt tria precipue, quibus est turbacio legis,

Vnde sui iuris perdit vbique locum;

Munus, amicicia, timor, hec tria iure negante

Pacta ferunt, quod eis obstat in orbe nichil.

Dicit enim Salomon oculos quod Iudicis aurum

Cecat, et est racio contaminata lucro;270

Scimus et hoc omnes, qui iudicis extat amicus,

Perdere iudicio nil valet ipse suo.

Nouimus hoc eciam, tangat si causa potentem,

Cernere iusticiam dat timor inde fugam;

Horrendasque minas iudex non sustinet ipsas,

Sepius et precibus flectitur absque minis:

Litera magnatis dum pulsat iudicis aures,

Tollit vis calami debita iura sequi.

Set super omne modo sibi ve, qui pauper egendo

Quid petit in lege, dum nequit ipse dare!280

Publica sunt ista nobis, quod lege moderna

Pauperis in causa ius negat acta sua.

Sic ego non video mea que sunt, set dubitando

Auribus attonitis quero cauenda malis.

Ecce dies in qua, fuerat que iuris amica,

Nunc magis econtra lex gerit acta sua:

Larua tegit faciem, confundit glosaque textum,

Vertit et in logicam lex variata scolam;

Absque tamen numero sunt legis in orbe scolares,

Plurima sunt folia, fructus et inde minor.290

Nomine sub iusto quam sepe nephanda parantur,

Subque dolus facie plurima iuris agit:

Qui magis in causis discernunt talibus orbem,

Crimina sunt cautis ista timenda viris.

Grandia per multos tenuantur flumina riuos,

Alueus et sterilis sic vacuatur aquis:

Pluribus expensis patitur thesaurus eclipsim,

Fit, nisi preuideat, sepeque diues inops:

Sic humus ista breui ditissima tempore pauper,

Excessus legum ni moderetur, erit.300

Tollere nodosam nescit medicina podagram,

Sic nec auaricie lex medicamen habet.

Est mea bursa potens, lex inde subacta silebit,510

Preueniens auro singula iura fugo:

Aut si magnatis michi curia sit specialis,

Nil opus est legum viribus, ipse loquor.

Continuata diu sic vlcerat illa cicatrix,

Non habet vlterius iam noua plaga locum.

Hic loquitur quasi per epistolam Iudicibus illis directam, qui in caduca suarum diuiciarum multitudine sperantes, deum adiutorem suum ponere nullatenus dignantur.

Capm. v.O qui iudicia vite mortis quoque rerumClauditis in manibus appreciata lucris,310De qua iusticia vosmet saluare putatis,Cum sit lex aliis vendita vestra dolis?O dilectores mundi falsique potentes,Terre quique deos esse putatis opes,O qui mundanos sic affectatis honores,Est quibus assidua sollicitudo comes,Discite precipitem quia sepius ardua casumExpectant que leui mobilitate cadunt.Sepius alta cadit ventorum flatibus arbor,Planta satis placido permanet atque gradu:320Aerias alpes niuibus candescere scimus,Quas subito torquent frigus et omne gelu;Est ibi ventorum rabies seuissima, dumqueTemperiem gratam proxima vallis habet.Sic vobis numquam desunt aduersa, potentes,Nec pax est vobis certa nec vlla quies.Dic michi diuitibus si quando defuit hostis:Quin magis hos quassat sepe ruina grauis.Non dat securos nec ebur nec purpura sompnos,Paupertas vili stramine tuta iacet:330Perdere quo possunt, torquet timor omnis auaros,Vanaque sollicitis incutit vmbra metus.Auri possessor formidat semper, et omnemAd strepitum fures estimat esse prope;Arma, venena timet, furtum timet atque rapinas,Fiduciam certam diues habere nequit.Hunc, dum querit opes, cruciat miseranda cupido,Cum iam quesitas cepit habere, timor.Sic igitur miser est, dum pauper querit habere,Et miser est diues, perdere dumque timet.340Dum iacet in plumis, vigilans mens aspera sentit,Feruet enim variis exagitata dolis:Dicit, ‘Habere volo vicini pauperis agrum,Est etenim campus proximus ille meis.’511Sic fugat a domibus pupillos iste paternis,Insequitur viduas iudiciisque premit:Deliciis fruitur de rebus pauperis iste,Dampna set alterius computat esse nichil.Si posset mundum lucrari, quis deus esset,Vlterius scire nollet in orbe deum.350Iudex, nonne tui fulgor tibi sufficit auri,Vt careat tenebris mens tua ceca tuis?Aproprias aurum tibi fertile, nec tamen vmquam512Ad sterilem vitam respicis ipse tuam.Iusticie montes Iudex vix ardua purusScandit, dum mundi rebus onustus erit.Agrorum fines longos extendere queris,Nec reputas vite tempora curta tue.Quid petis argentum tibi? spem quid ponis in aurum?Sunt nam communes omnibus orbis opes.360Sepius ista dei data conspicis hostibus esse,Ante deum nulla laus et habetur eis:Ista paganus habet, Iudeus, latro cruentus;Crede quod iratus sepe dat ista deus.Parua puto, quecumque malos contingit habere,Non est prauorum copia grande bonum.O quociens vir iustus eget, scelerosus habundat,Hic set non alibi, ius quia regnat ibi.Dilectus domini moritur, dum viuit adulter,Non tamen hii Cristi sunt in amore pares:370Egrotat iustus, dum sanus floret iniqus,Fine tamen proprium quisque reportat onus.Si tamen in mundo iudex sibi ferre salutemPossit, non curat quid sibi finis erit.O qui cuncta cupis, cur temet deseris? OmneEst quod in orbe tenes, set neque temet habes.O qui scis alios non te, tu notus ad omnes,Non tibi quid prodest illa sciencia, nil.Te noscas igitur primo, me nosce secundo,Rectum iudicium sic sapienter age.380Omnia que mundi sunt diligis, omnia CristiLinquis, et ex nichilo credis habere satis:Tu celum perdis, mundum lucraris, inaneCorpus supportas, spiritus vnde cadit.Est tibi perfectum vanum, tibi mobile firmum,Talis enim iudex non bene sentit opus:Edificas turres, thalamos nouitate politos,Quicquid et est orbis plus deitate colis:Edificas ampla, fossa clauderis in arta,Quo medium frontis ostia clausa prement.390Quid vestes referam, lectos vel iudicis edes,Quorum luxuries nescit habere pares?Qui modo prospiceret habitacula queque fuerunt,Alterius nouiter diceret illa Iouis.Gloria nonne tuis erit aut tibi pompa perhennis,Quas facis in domibus, dum tua lucra rapis?En cecidit Babilon, cecidit quoque maxima Troia,Romaque mundipotens vix tenet illa locum.Omnis habet subitum mundana potencia finem,Atque fuga celeri deserit ipsa suos:400Iudex, ergo time, magnos qui scandis honores,Teque ruinoso stare memento loco.Omne quod est mundi tibi carum transiet a te,Inque tuis meritis iudicat ipse deus:Equaque lex domini tunc que modo cernis ineque513Discernet, que tibi pondera iusta dabit.Cum te terribilis exactor missus ab equoIudice sulphurei merget in yma laci,Prodolor! infelix tunc, quamuis sero, dolebis,Talibus in falsis spem posuisse bonis:410Gemma vel argentum nec ibi descendet et aurum,Nec fragilis mundi gloria lapsa breui.Iudicibus populi vanum tamen est quod in istaMateria scripsi; perdita verba dedi:Que nam iusticia, que vel sit Iudicis equaCondicio, non est tempore visa modo:Iusticiarius est; sub tali nomine fallit,Qui sine iusticia nomen inane gerit.

Capm. v.

O qui iudicia vite mortis quoque rerum

Clauditis in manibus appreciata lucris,310

De qua iusticia vosmet saluare putatis,

Cum sit lex aliis vendita vestra dolis?

O dilectores mundi falsique potentes,

Terre quique deos esse putatis opes,

O qui mundanos sic affectatis honores,

Est quibus assidua sollicitudo comes,

Discite precipitem quia sepius ardua casum

Expectant que leui mobilitate cadunt.

Sepius alta cadit ventorum flatibus arbor,

Planta satis placido permanet atque gradu:320

Aerias alpes niuibus candescere scimus,

Quas subito torquent frigus et omne gelu;

Est ibi ventorum rabies seuissima, dumque

Temperiem gratam proxima vallis habet.

Sic vobis numquam desunt aduersa, potentes,

Nec pax est vobis certa nec vlla quies.

Dic michi diuitibus si quando defuit hostis:

Quin magis hos quassat sepe ruina grauis.

Non dat securos nec ebur nec purpura sompnos,

Paupertas vili stramine tuta iacet:330

Perdere quo possunt, torquet timor omnis auaros,

Vanaque sollicitis incutit vmbra metus.

Auri possessor formidat semper, et omnem

Ad strepitum fures estimat esse prope;

Arma, venena timet, furtum timet atque rapinas,

Fiduciam certam diues habere nequit.

Hunc, dum querit opes, cruciat miseranda cupido,

Cum iam quesitas cepit habere, timor.

Sic igitur miser est, dum pauper querit habere,

Et miser est diues, perdere dumque timet.340

Dum iacet in plumis, vigilans mens aspera sentit,

Feruet enim variis exagitata dolis:

Dicit, ‘Habere volo vicini pauperis agrum,

Est etenim campus proximus ille meis.’511

Sic fugat a domibus pupillos iste paternis,

Insequitur viduas iudiciisque premit:

Deliciis fruitur de rebus pauperis iste,

Dampna set alterius computat esse nichil.

Si posset mundum lucrari, quis deus esset,

Vlterius scire nollet in orbe deum.350

Iudex, nonne tui fulgor tibi sufficit auri,

Vt careat tenebris mens tua ceca tuis?

Aproprias aurum tibi fertile, nec tamen vmquam512

Ad sterilem vitam respicis ipse tuam.

Iusticie montes Iudex vix ardua purus

Scandit, dum mundi rebus onustus erit.

Agrorum fines longos extendere queris,

Nec reputas vite tempora curta tue.

Quid petis argentum tibi? spem quid ponis in aurum?

Sunt nam communes omnibus orbis opes.360

Sepius ista dei data conspicis hostibus esse,

Ante deum nulla laus et habetur eis:

Ista paganus habet, Iudeus, latro cruentus;

Crede quod iratus sepe dat ista deus.

Parua puto, quecumque malos contingit habere,

Non est prauorum copia grande bonum.

O quociens vir iustus eget, scelerosus habundat,

Hic set non alibi, ius quia regnat ibi.

Dilectus domini moritur, dum viuit adulter,

Non tamen hii Cristi sunt in amore pares:370

Egrotat iustus, dum sanus floret iniqus,

Fine tamen proprium quisque reportat onus.

Si tamen in mundo iudex sibi ferre salutem

Possit, non curat quid sibi finis erit.

O qui cuncta cupis, cur temet deseris? Omne

Est quod in orbe tenes, set neque temet habes.

O qui scis alios non te, tu notus ad omnes,

Non tibi quid prodest illa sciencia, nil.

Te noscas igitur primo, me nosce secundo,

Rectum iudicium sic sapienter age.380

Omnia que mundi sunt diligis, omnia Cristi

Linquis, et ex nichilo credis habere satis:

Tu celum perdis, mundum lucraris, inane

Corpus supportas, spiritus vnde cadit.

Est tibi perfectum vanum, tibi mobile firmum,

Talis enim iudex non bene sentit opus:

Edificas turres, thalamos nouitate politos,

Quicquid et est orbis plus deitate colis:

Edificas ampla, fossa clauderis in arta,

Quo medium frontis ostia clausa prement.390

Quid vestes referam, lectos vel iudicis edes,

Quorum luxuries nescit habere pares?

Qui modo prospiceret habitacula queque fuerunt,

Alterius nouiter diceret illa Iouis.

Gloria nonne tuis erit aut tibi pompa perhennis,

Quas facis in domibus, dum tua lucra rapis?

En cecidit Babilon, cecidit quoque maxima Troia,

Romaque mundipotens vix tenet illa locum.

Omnis habet subitum mundana potencia finem,

Atque fuga celeri deserit ipsa suos:400

Iudex, ergo time, magnos qui scandis honores,

Teque ruinoso stare memento loco.

Omne quod est mundi tibi carum transiet a te,

Inque tuis meritis iudicat ipse deus:

Equaque lex domini tunc que modo cernis ineque513

Discernet, que tibi pondera iusta dabit.

Cum te terribilis exactor missus ab equo

Iudice sulphurei merget in yma laci,

Prodolor! infelix tunc, quamuis sero, dolebis,

Talibus in falsis spem posuisse bonis:410

Gemma vel argentum nec ibi descendet et aurum,

Nec fragilis mundi gloria lapsa breui.

Iudicibus populi vanum tamen est quod in ista

Materia scripsi; perdita verba dedi:

Que nam iusticia, que vel sit Iudicis equa

Condicio, non est tempore visa modo:

Iusticiarius est; sub tali nomine fallit,

Qui sine iusticia nomen inane gerit.

Hic loquitur de errore Vicecomitum, Balliuorum, necnon et in assisis iuratorum, qui singuli auro conducti diuitum causas iniustas supportantes, pauperes absque iusticia calumpniantur et opprimunt.

Capm. vi.Nunc eciam vicecomitibus quid dicere possum?Numquid in assisis dant nocumenta viris?420Macra fit hec causa, de qua viget vnccio nullaDistillans, vt eis vncta sit inde manus:Legis in assisa si sint tua dona recisa,Ius perit et causa scinditur inde tua;Si tamen assessa sint pre manibus tua dona,Tunc potes assisis sumere lucra tuis.Vtque bouem, precio qui stat conductus aratro,Sic tibi iuratos munere ferre vales:Hii tibi proque tuis vendent periuria nummis,Sic aurum iura vincit in vrbe mea:514430Diuitis iniustam causam sic cerno quietam,Et iustam causam pauperis esse ream.Non comes a vice, set vicio comes accipit ortum,Iuris auaricie fert tamen ipse vices.Sic dico vicecomitibus, quod munere victiCommuni populo dant nocumenta modo:Nec sibi iurati sapiunt quid, sit nisi lucri,De sale conditum quod dabis ante manum:Causidici lanam rapiunt, isti quoque pellemTollunt, sic inopi nil remanebit oui.440Sic ego legiferis concludens vltima primis,Dico quod ex bursa lex viget ecce noua;Vt margaritas si porcus sumat in escas,Sumunt legiferi sic modo iura sibi.Vendere iusticiam quid id est nisi vendere Cristum,515Quem Iudas cupido vendidit ipse dolo?Numquid adhuc Iude similis quis viuit in orbe?Immo sibi plures viuere credo pares.Namque semel Iudam talem committere culpamNouimus, hunc et eo penituisse lego;450Nunc tamen vt merces vendunt communiter omnes,Gaudentes lucrum sic habuisse suum.Rettulit hoc precium Iudas quod cepit iniqum,Nec liquet hinc veniam promeruisse suam:Nunc erit ergo quid hiis, vendunt qui iura sinistris,Est quibus hora fori cotidiana quasi?516Vt vorat et stricte tenet ipsa vorago gehenne,Nec redit vllus homo liber ab ore suo,Sic modo qui vendunt leges que premia carpunt,Hec valet a manibus tollere nemo suis;460Et quia sic similes inferno suntque tenaces,Credo quod infernus fine tenebit eos.Quid seu Balliuis dicam, qui sunt AcherontisVt rapide furie? Tu magis inde caue.Quo portas intrant, prenostica dampna figurant,Cunctis namque viis ve comitatur eis.Vt Crati bufo maledixit, sic maledicoTot legum dominis et sine lege magis.

Capm. vi.

Nunc eciam vicecomitibus quid dicere possum?

Numquid in assisis dant nocumenta viris?420

Macra fit hec causa, de qua viget vnccio nulla

Distillans, vt eis vncta sit inde manus:

Legis in assisa si sint tua dona recisa,

Ius perit et causa scinditur inde tua;

Si tamen assessa sint pre manibus tua dona,

Tunc potes assisis sumere lucra tuis.

Vtque bouem, precio qui stat conductus aratro,

Sic tibi iuratos munere ferre vales:

Hii tibi proque tuis vendent periuria nummis,

Sic aurum iura vincit in vrbe mea:514430

Diuitis iniustam causam sic cerno quietam,

Et iustam causam pauperis esse ream.

Non comes a vice, set vicio comes accipit ortum,

Iuris auaricie fert tamen ipse vices.

Sic dico vicecomitibus, quod munere victi

Communi populo dant nocumenta modo:

Nec sibi iurati sapiunt quid, sit nisi lucri,

De sale conditum quod dabis ante manum:

Causidici lanam rapiunt, isti quoque pellem

Tollunt, sic inopi nil remanebit oui.440

Sic ego legiferis concludens vltima primis,

Dico quod ex bursa lex viget ecce noua;

Vt margaritas si porcus sumat in escas,

Sumunt legiferi sic modo iura sibi.

Vendere iusticiam quid id est nisi vendere Cristum,515

Quem Iudas cupido vendidit ipse dolo?

Numquid adhuc Iude similis quis viuit in orbe?

Immo sibi plures viuere credo pares.

Namque semel Iudam talem committere culpam

Nouimus, hunc et eo penituisse lego;450

Nunc tamen vt merces vendunt communiter omnes,

Gaudentes lucrum sic habuisse suum.

Rettulit hoc precium Iudas quod cepit iniqum,

Nec liquet hinc veniam promeruisse suam:

Nunc erit ergo quid hiis, vendunt qui iura sinistris,

Est quibus hora fori cotidiana quasi?516

Vt vorat et stricte tenet ipsa vorago gehenne,

Nec redit vllus homo liber ab ore suo,

Sic modo qui vendunt leges que premia carpunt,

Hec valet a manibus tollere nemo suis;460

Et quia sic similes inferno suntque tenaces,

Credo quod infernus fine tenebit eos.

Quid seu Balliuis dicam, qui sunt Acherontis

Vt rapide furie? Tu magis inde caue.

Quo portas intrant, prenostica dampna figurant,

Cunctis namque viis ve comitatur eis.

Vt Crati bufo maledixit, sic maledico

Tot legum dominis et sine lege magis.

Hic loquitur quod sicut homines esse super terram necessario expedit, ita leges ad eorum regimen institui oportet, dummodo tamen legis custodes verum a falso discernentes vnicuique quod suum est equo pondere distribuant. De erroribus tamen et iniuriis modo contingentibus innocenciam Regis nostri, minoris etatis causa, quantum ad presens excusat.517

Capm. vii.Pro transgressore fuerant leges situate,Quilibet vt merita posset habere sua:470Nunc tamen iste bonus punitur, et alter iniqus,Dum viget ex auro, iustificatur eo.Omnia tempus habent et habet sua tempora tempus,Causaque sic causas debet habere suas.Quid mare conferret, altis dum fluctuat vndis,Sit nisi nauis ei quam vehit vnda fluens?518Set quid fert nauis nisi nauta regens sit in illa?Quid valet aut nauta, si sibi remus abest?Quid mare, quid nauis, quid nauta, vel est sibi remus,Sit nisi portus aquis ventus et aptus eis?480Gens sine lege quid est, aut lex sine iudice quid nam,Aut quid si iudex sit sine iusticia?In patria nostra si quis circumspicit acta,Hec tria cernet ibi sepe timenda michi.Omnia dampna grauant, set nulla tamen grauiora,Quam cum iusticiam iustus habere nequit.Ex iniusticia discordia crescit, et indeCessat amor solitus, murmurat atque domus:Murmur si veniat, venit et diuisio secum,Terraque diuisa non bene stabit ea;490Et quodcumque sit hoc per se quod stare nequibit,Ve sibi, nam subito corruet absque modo.Testis enim deus est, dicens quod regna peribunt519In se diuisa, credoque dicta sua.Ergo videre queunt quotquot qui regna gubernant,Nostre pars sortis maxima spectat eis.Quicquid delirant reges, plectuntur Achiui,Nam caput infirmum membra dolere facit:Dux si perdat iter, errant de plebe sequentes,Et via qua redient est dubitanda magis.500Propter peccatum regis populi perierunt,Quicquid et econtra litera raro docet;Regia set bonitas fert plebi gaudia pacis,Nam deus ad sancti regis agenda fauet:Si viciosus enim sit rex, quia lex nequit, ipsumVult punire deus, qui super omne potest.Expediens populo foret vt bene viueret omnisRex, iacet in manibus sors quia bina suis:Vna salus populi rex qui bene viuit habetur,Plebis et in pestem rex malus acta parit;510Eius enim scelera constat magis esse nociua,Cuius habent populi condita iura sequi.Cum sit maior homo, sunt plus sua crimina tanto;Dum cadit ex altis, leditur inde magis.Plures cerno reos, magis attamen omnibus ipsos,Legiferi qui sunt et sine lege manent.Cum sine lege furit regni viciata potestas,Esse nichil toto tristius orbe potest:Sanccius esse pecus animoque capacius ipsoEstimo, qui iura dat neque seruat ea.520Imperium Regis non solum bella triumphisOrnant, set leges seruet vbique bonas.520Nonne domus poterit componere se sine lignis;Set sibi quid ligna, si nec acuta foret?Set quid acuta valet, nisi persistens operantisVnitis causis sit manus artificis?Hec sibi si fuerint coniuncta, per omne iuuabunt,Et si diuisa, pars sibi nulla iuuat.Terra quid est sola, populus nisi sistat in illa?Quid populus ve sibi, rex nisi regnet ibi?530Est quid rex, nisi consilium fuerit sibi sanum?Sunt quid consilia, rex nisi credat ea?Attamen in nostra sic stat diuisio terra,Quod sibi quisque suam iam legit ire viam:Conciues hodie discordia vexat in vrbe,Extinguit quod ius quilibet alterius;521Nec lex campestris est iam memorata magistris,Set qui plus poterit, ipse magister erit.Nunc clerus populum, populus culpat quoque clerum,Et tamen in culpa perstat vterque sua:540Invidus alterius nunc culpat quemlibet alter,Parsque suum proprium nulla reformat iter.Si videas vtrumque statum, dices quia certeIn magnis lesi rebus vterque sumus.Nunc magisin specie vox plebis clamat vbiquePectore sub timido que metuenda fero.Curia que maior defendere iura tenetur,Nunc magis iniustas ambulat ipsa vias:Infirmo capite priuantur membra salute,Non tamen est medicus qui modo curat opus.550Est ita magnificus viciorum morbus abortus,Quod valet excessus tollere nulla manus:Sic oritur pestis, per quam iacet obruta virtus,Surgit et in vicium qui regit omne forum.Rex, puer indoctus, morales negligit actus,522In quibus a puero crescere possit homo:Sic etenim puerum iuuenilis concio ducit,Quod nichil expediens, sit nisi velle, sapit.Que vult ille, volunt iuuenes sibi consociati,Ille subintrat iter, hiique sequntur eum:560Vanus honor vanos iuuenes facit esse sodales,Vnde magis vane regia tecta colunt.Hii puerum regem puerili more subornant,Pondera virtutum quo minus ipse gerit.Sunt eciam veteres cupidi, qui lucra sequentesAd pueri placitum plura nephanda sinunt:523Cedunt morigeri, veniunt qui sunt viciosi,Quicquid et est vicii Curia Regis habet.Error ad omne latus pueri consurgit, et ille,Qui satis est docilis, concipit omne malum:570Non dolus immo iocus, non fraus set gloria ludiSunt pueris, set ei sors stat aborta doli.Sunt tamen occulte cause, quas nullus in orbeScire potest, set eas scit magis ipse deus:Nescit enim mater nato que fata parantur,Fine set occultum clarius omne patet.Talia vox populi conclamat vbique moderniIn dubio positi pre grauitate mali:Sic ego condoleo super hiis que tedia cerno,Quo Regi puero scripta sequenda fero.580

Capm. vii.

Pro transgressore fuerant leges situate,

Quilibet vt merita posset habere sua:470

Nunc tamen iste bonus punitur, et alter iniqus,

Dum viget ex auro, iustificatur eo.

Omnia tempus habent et habet sua tempora tempus,

Causaque sic causas debet habere suas.

Quid mare conferret, altis dum fluctuat vndis,

Sit nisi nauis ei quam vehit vnda fluens?518

Set quid fert nauis nisi nauta regens sit in illa?

Quid valet aut nauta, si sibi remus abest?

Quid mare, quid nauis, quid nauta, vel est sibi remus,

Sit nisi portus aquis ventus et aptus eis?480

Gens sine lege quid est, aut lex sine iudice quid nam,

Aut quid si iudex sit sine iusticia?

In patria nostra si quis circumspicit acta,

Hec tria cernet ibi sepe timenda michi.

Omnia dampna grauant, set nulla tamen grauiora,

Quam cum iusticiam iustus habere nequit.

Ex iniusticia discordia crescit, et inde

Cessat amor solitus, murmurat atque domus:

Murmur si veniat, venit et diuisio secum,

Terraque diuisa non bene stabit ea;490

Et quodcumque sit hoc per se quod stare nequibit,

Ve sibi, nam subito corruet absque modo.

Testis enim deus est, dicens quod regna peribunt519

In se diuisa, credoque dicta sua.

Ergo videre queunt quotquot qui regna gubernant,

Nostre pars sortis maxima spectat eis.

Quicquid delirant reges, plectuntur Achiui,

Nam caput infirmum membra dolere facit:

Dux si perdat iter, errant de plebe sequentes,

Et via qua redient est dubitanda magis.500

Propter peccatum regis populi perierunt,

Quicquid et econtra litera raro docet;

Regia set bonitas fert plebi gaudia pacis,

Nam deus ad sancti regis agenda fauet:

Si viciosus enim sit rex, quia lex nequit, ipsum

Vult punire deus, qui super omne potest.

Expediens populo foret vt bene viueret omnis

Rex, iacet in manibus sors quia bina suis:

Vna salus populi rex qui bene viuit habetur,

Plebis et in pestem rex malus acta parit;510

Eius enim scelera constat magis esse nociua,

Cuius habent populi condita iura sequi.

Cum sit maior homo, sunt plus sua crimina tanto;

Dum cadit ex altis, leditur inde magis.

Plures cerno reos, magis attamen omnibus ipsos,

Legiferi qui sunt et sine lege manent.

Cum sine lege furit regni viciata potestas,

Esse nichil toto tristius orbe potest:

Sanccius esse pecus animoque capacius ipso

Estimo, qui iura dat neque seruat ea.520

Imperium Regis non solum bella triumphis

Ornant, set leges seruet vbique bonas.520

Nonne domus poterit componere se sine lignis;

Set sibi quid ligna, si nec acuta foret?

Set quid acuta valet, nisi persistens operantis

Vnitis causis sit manus artificis?

Hec sibi si fuerint coniuncta, per omne iuuabunt,

Et si diuisa, pars sibi nulla iuuat.

Terra quid est sola, populus nisi sistat in illa?

Quid populus ve sibi, rex nisi regnet ibi?530

Est quid rex, nisi consilium fuerit sibi sanum?

Sunt quid consilia, rex nisi credat ea?

Attamen in nostra sic stat diuisio terra,

Quod sibi quisque suam iam legit ire viam:

Conciues hodie discordia vexat in vrbe,

Extinguit quod ius quilibet alterius;521

Nec lex campestris est iam memorata magistris,

Set qui plus poterit, ipse magister erit.

Nunc clerus populum, populus culpat quoque clerum,

Et tamen in culpa perstat vterque sua:540

Invidus alterius nunc culpat quemlibet alter,

Parsque suum proprium nulla reformat iter.

Si videas vtrumque statum, dices quia certe

In magnis lesi rebus vterque sumus.

Nunc magisin specie vox plebis clamat vbiquePectore sub timido que metuenda fero.Curia que maior defendere iura tenetur,Nunc magis iniustas ambulat ipsa vias:Infirmo capite priuantur membra salute,Non tamen est medicus qui modo curat opus.550Est ita magnificus viciorum morbus abortus,Quod valet excessus tollere nulla manus:Sic oritur pestis, per quam iacet obruta virtus,Surgit et in vicium qui regit omne forum.Rex, puer indoctus, morales negligit actus,522In quibus a puero crescere possit homo:Sic etenim puerum iuuenilis concio ducit,Quod nichil expediens, sit nisi velle, sapit.Que vult ille, volunt iuuenes sibi consociati,Ille subintrat iter, hiique sequntur eum:560Vanus honor vanos iuuenes facit esse sodales,Vnde magis vane regia tecta colunt.Hii puerum regem puerili more subornant,Pondera virtutum quo minus ipse gerit.Sunt eciam veteres cupidi, qui lucra sequentesAd pueri placitum plura nephanda sinunt:523Cedunt morigeri, veniunt qui sunt viciosi,Quicquid et est vicii Curia Regis habet.Error ad omne latus pueri consurgit, et ille,Qui satis est docilis, concipit omne malum:570Non dolus immo iocus, non fraus set gloria ludiSunt pueris, set ei sors stat aborta doli.Sunt tamen occulte cause, quas nullus in orbeScire potest, set eas scit magis ipse deus:Nescit enim mater nato que fata parantur,Fine set occultum clarius omne patet.Talia vox populi conclamat vbique moderniIn dubio positi pre grauitate mali:Sic ego condoleo super hiis que tedia cerno,Quo Regi puero scripta sequenda fero.580

Nunc magisin specie vox plebis clamat vbique

Pectore sub timido que metuenda fero.

Curia que maior defendere iura tenetur,

Nunc magis iniustas ambulat ipsa vias:

Infirmo capite priuantur membra salute,

Non tamen est medicus qui modo curat opus.550

Est ita magnificus viciorum morbus abortus,

Quod valet excessus tollere nulla manus:

Sic oritur pestis, per quam iacet obruta virtus,

Surgit et in vicium qui regit omne forum.

Rex, puer indoctus, morales negligit actus,522

In quibus a puero crescere possit homo:

Sic etenim puerum iuuenilis concio ducit,

Quod nichil expediens, sit nisi velle, sapit.

Que vult ille, volunt iuuenes sibi consociati,

Ille subintrat iter, hiique sequntur eum:560

Vanus honor vanos iuuenes facit esse sodales,

Vnde magis vane regia tecta colunt.

Hii puerum regem puerili more subornant,

Pondera virtutum quo minus ipse gerit.

Sunt eciam veteres cupidi, qui lucra sequentes

Ad pueri placitum plura nephanda sinunt:523

Cedunt morigeri, veniunt qui sunt viciosi,

Quicquid et est vicii Curia Regis habet.

Error ad omne latus pueri consurgit, et ille,

Qui satis est docilis, concipit omne malum:570

Non dolus immo iocus, non fraus set gloria ludi

Sunt pueris, set ei sors stat aborta doli.

Sunt tamen occulte cause, quas nullus in orbe

Scire potest, set eas scit magis ipse deus:

Nescit enim mater nato que fata parantur,

Fine set occultum clarius omne patet.

Talia vox populi conclamat vbique moderni

In dubio positi pre grauitate mali:

Sic ego condoleo super hiis que tedia cerno,

Quo Regi puero scripta sequenda fero.580

545-580TextSCEHGDLAs follows inTH₂

Back to Index Next