Sed ipsum falsarium ac vere “paleam,” non triticum, obtorto collo in iudicium trahere volo. Quid ais, falsarie? Unde fit quod istud privilegium inter Silvestri Gesta non legimus? Credo hic liber rarus est, difficilis inventu, nec vulgo habetur, sed tamquam fasti olim a pontificibus, aut libri Sibyllini[162]a decemviris custoditur! Lingua Graeca aut Syriaca aut Chaldaica scriptus est! Testatur Gelasius a multis catholicis legi; Voraginensis de eo meminit; nos quoque mille et antique scripta exemplaria vidimus; et in omni fere cathedrali ecclesia, cum adest Silvestri natalis dies, lectitantur: et tamen nemo se illic legisse istud ait quod tu affingis, nemo audisse, nemo somniasse. An alia quaedam fortassis historia est? Et quaenam ista erit? Ego aliam nescio, nec abs te aliam dici interpretor, quippe de ea tu loqueris quam Gelasius apud multas ecclesias lectitari refert. In hac autem tuum privilegium non invenimus. Quod si istud in Vita Silvestri non legitur, quid tu ita legi tradidisti? Quid in tanta re iocari ausus es, et levium hominum cupiditatem eludere?
Sed stultus sum qui illius potius insector audacium, quam istorum dementiam qui crediderunt. Si quis apud Graecos, apud Hebraeos, apud barbaros diceret hoc esse memoriae proditum, nonne iuberetis nominari auctorem, proferri codicem, et locum ab interprete fideli exponi antequam crederetis? Nunc de lingua[See English page]vestra, de notissimo codice fit mentio, et vos tam incredibile factum aut non inquiritis, aut, cum scriptum non reperiatis, tam prona estis credulitate ut pro scripto habeatis atque pro vero. Et hoc titulo contenti, terras miscetis et maria, et, quasi nullum subsit dubium, eos qui vobis non credunt, terrore bellorum aliisque minis prosequimini. Bone Iesu, quanta vis, quanta divinitas est veritatis, quae per sese sine magno conatu ab omnibus dolis ac fallaciis se ipsa defendit, ut non immerito, cum esset apud Darium regem exorta contentio quid foret maxime validum et alius aliud diceret, tributa sit palma veritati!
Quia cum sacerdotibus, non cum saecularibus, mihi res est, ecclesiastica magis quam saecularia sunt exempla repetenda. Iudas Machabaeus, cum dimissis Romam legatis foedus amicitiamque a senatu impetrasset, curavit verba foederis in aes incidenda Ierosolimamque portanda. Taceo de lapideis decalogi tabulis, quas Deus Moysi dedit. Ista vero tam magnifica Constantini et tam inaudita donatio nullis neque in auro, neque in argento, neque in aere, neque in marmore, neque postremo in libris, probari documentis potest; sed tantum, si isti credimus, in charta, sive membrana. Iobal primus musices auctor, ut est apud Iosephum, cum esset a maioribus per manus tradita opinio res humanas semel aqua iterum igni delendas, doctrinam suam duabus columnis[163]inscripsit, lateritia contra ignem, lapidea contra aquas; quae ad Iosephi aevum, ut idem scribit, permansit; ut suum in homines beneficium semper exstaret. Et apud Romanos rusticanos[164]adhuc et agrestes, cum parvae et rarae litterae essent, tamen leges duodecim tabularum in aes fuere incisae, quae vi[165]capta atque incensa a Gallis urbe incolumes postea sunt repertae. Adeo duo maxima in rebus humanis, diuturnitatem temporis et fortunae violentiam, vincit[See English page]circumspecta providentia. Constantinus vero orbis terrarum donationem papyro[166]tantum et atramento signavit, cum praesertim machinator fabulae, quisquis ille fuit, faciat Constantinum dicentem se credere non defore qui donationem hanc impia aviditate rescinderent! Hoc times, Constantine, et non caves ne ii qui Romam Silvestro eriperent chartulam quoque surriperent?
Quid ipse Silvester pro se nihil agit? Ita omnia Constantino remittit? Ita securus ac segnis est in tanto negotio? Nihil sibi, nihil ecclesiae suae, nihil posteritati prospicit? En, cui Imperium Romanum administrandum committas,[167]qui tam magnae rei tantoque aut lucro aut periculo indormit! Si quidem sublata chartula, privilegii donationem utique aetate procedente probare non poterit.
“Paginam privilegii” appellat homo vesanus. Privilegiumne tu (libet velut praesentem insectari) vocas donationem orbis terrarum; et hoc in pagina vis esse scriptum; et isto genere orationis usum esse Constantinum? Si titulus absurdus est, qualia cetera existimemus?
“Constantinus Imperator quarto die sui baptismatis privilegium Romanae ecclesiae pontifici contulit, ut in toto orbe Romano[168]sacerdotes ita hunc caput habeant, sicut iudices regem.” Hoc in ipsa Silvestri historia continetur; ex quo dubitari non potest ubinam scriptum significetur “privilegium.” Sed, more eorum qui mendacia machinantur, a vero incoepit[169]ut sequentibus, quae falsa sunt, conciliet fidem, ut Sinon apud Virgilium:
[See English page]
“Cuncta equidem tibi, rex, fuerint quaecumque fatebor.Vera, inquit, nec me Argolica de gente negabo.”
“Cuncta equidem tibi, rex, fuerint quaecumque fatebor.Vera, inquit, nec me Argolica de gente negabo.”
“Cuncta equidem tibi, rex, fuerint quaecumque fatebor.Vera, inquit, nec me Argolica de gente negabo.”
“Cuncta equidem tibi, rex, fuerint quaecumque fatebor.
Vera, inquit, nec me Argolica de gente negabo.”
Hoc primum, deinde falsa subiecit. Ita hoc loco noster Sinon facit, qui cum a vero incoepisset, adiecit:
“In eo privilegio, inter cetera, legitur: ‘Utile iudicavimus una cum omnibus satrapis nostris et universo senatu, optimatibus etiam, et cum cuncto populo imperio Romanae ecclesiae subiacenti ut sicut beatus Petrus in terris vicarius Dei videtur esse constitutus, etiam et pontifices ipsius principis apostolorum vicem principatus potestatem amplius quam terrenae imperialis nostrae serenitatis mansuetudo habere videretur, concessam a nobis nostroque imperio obtineant.’”
“In eo privilegio, inter cetera, legitur: ‘Utile iudicavimus una cum omnibus satrapis nostris et universo senatu, optimatibus etiam, et cum cuncto populo imperio Romanae ecclesiae subiacenti ut sicut beatus Petrus in terris vicarius Dei videtur esse constitutus, etiam et pontifices ipsius principis apostolorum vicem principatus potestatem amplius quam terrenae imperialis nostrae serenitatis mansuetudo habere videretur, concessam a nobis nostroque imperio obtineant.’”
O scelerate atque malefice! Eadem quam affers in testimonium refert historia, longo tempore neminem senatorii ordinis voluisse accipere religionem Christianam, et Constantinum pauperes sollicitasse pretio ad baptismum. Et tu ais intra primos statim dies senatum, optimates, satrapes,[170]quasi iam Christianos, de honestanda ecclesia Romana cum Caesare decrevisse! Quid! Quod vis interfuisse satrapes? O cautes, O stipes! Sic loquuntur Caesares? Sic concipi solent decreta Romana? Quis umquam satrapes in consiliis Romanorum nominari audivit? Non teneo memoria umquam legisse me ullum, non modo Romanum, sed ne in Romanorum quidem provinciis satrapem nominatum. At hic Imperatoris[See English page]satrapes vocat, eosque senatui praeponit, cum omnes honores, etiam qui principi deferuntur, tantum a senatu decernantur, aut iuncto[171]“populoque Romano.” Hinc est quod in lapidibus vetustis aut tabulis aereis aut numismatis duas litteras videmus scriptas: S. C.; id est, “Senatus consulto,” vel quattuor:[172]S. P. Q. R., hoc est, “Senatus populusque Romanus.” Et, ut Tertullianus meminit, cum Pontius Pilatus de admirandis Christi actionibus ad Tiberium Caesarem, non ad senatum, scripsisset, siquidem ad senatum scribere de magnis rebus magistratus consueverant, senatus hanc rem indigne tulit, Tiberioque praerogativam ferenti ut Iesus pro deo coleretur repugnavit, ob tacitam tantummodo indignationem offensae senatoriae dignitatis. Et ut scias quantum senatus valeat auctoritas, ne pro deo coleretur obtinuit.
Quid! Quod ais optimates? Quos aut primarios in republica viros intelligimus, qui cur nominentur[173]cum de ceteris magistratibus silentium sit? aut eos qui populares non sunt, benevolentiam populi aucupantes, sed optimi cuiusque et bonarum partium studiosi ac defensores, ut Cicero quadam oratione demonstrat? Ideoque Caesarem ante oppressam rempublicam popularem fuisse dicimus, Catonem ex optimatibus, quorum differentiam Sallustius explicavit. Neque hi optimates magisquam populares aut ceteri boni viri dicuntur in consilio adhiberi.
Sed quid mirum si adhibentur optimates, ubi cunctus populus, si homini credimus, cum senatu et Caesare iudicavit, et is quidem Romanae ecclesiae subiacens! Et quis iste est populus? Romanusne?[See English page]At cur non dicitur populus Romanus potiusquam populus subiacens? Quae nova ista contumelia est in Quirites, de quibus optimi poetae elogium est:
“Tu regere imperio populos, Romane, memento?”
“Tu regere imperio populos, Romane, memento?”
“Tu regere imperio populos, Romane, memento?”
“Tu regere imperio populos, Romane, memento?”
Qui regit alios populos,[174]ipse vocatur populus subiacens, quod inauditum est. Nam in hoc, ut in multis epistolis Gregorius testatur, differt Romanus princeps[175]a ceteris, quod solus est princeps liberi populi. Ceterum ita sit ut vis. Nonne et alii populi subiacent? An alios quoque significas? Quomodo fieri istud triduo poterat, ut omnes populi subiacentes imperio Romanae ecclesiae illi decreto adessent? Tametsi num[176]omnis faex populi iudicabat? Quid! Antequam subiecisset Romano pontifici populum Constantinus subiectum vocaret? Quid! Quod ii[177]qui subiacentes vocantur faciendo dicuntur praefuisse decreto? Quid! Quod hoc ipsum dicuntur decrevisse, ut sint subiacentes et ut ille cui subiacent hos habeat subiacentes? Quid agis aliud, infelix,[178]nisi ut iudices te voluntatem fallendi habere, facultatem non habere?
“Eligentes nobis ipsum principem apostolorum, vel eius vicarios, firmos apud Deum esse patronos. Et sicut nostra est terrena imperialis potentia, ita eius sacrosanctam Romanam ecclesiam decrevimus veneranter honorare, et amplius quam nostrum imperium terrenumque thronum, sedem sacratissimam beati Petri gloriose exaltari,[179]tribuentes ei potestatem et gloriam et dignitatem, atque vigorem et honorificentiam imperialem.”
“Eligentes nobis ipsum principem apostolorum, vel eius vicarios, firmos apud Deum esse patronos. Et sicut nostra est terrena imperialis potentia, ita eius sacrosanctam Romanam ecclesiam decrevimus veneranter honorare, et amplius quam nostrum imperium terrenumque thronum, sedem sacratissimam beati Petri gloriose exaltari,[179]tribuentes ei potestatem et gloriam et dignitatem, atque vigorem et honorificentiam imperialem.”
Revivisce paulisper, Firmiane[180]Lactanti, resisteque huic asino tam vaste immaniterque rudenti. Ita verborum turgentium strepitu delectatur, ut eadem repetat et inculcet quae modo dixerat.[See English page]Huncne in modum aevo tuo loquebantur Caesarum scribae, ne dicam agasones? Elegit sibi illos Constantinus non patronos, sed “esse patronos.” Interposuit illud “esse” ut numerum redderet concinniorem. Honesta ratio! Barbare loqui ut venustius currat oratio, si modo quid in tanta scabritia venustum esse potest! “Eligentes principem apostolorum, vel eius vicarios.” Non eligis[181]Petrum et eius deinceps vicarios, sed aut hunc exclusis illis, aut illos hoc excluso. Et pontifices Romanos appellat vicarios Petri, quasi vel vivat Petrus, vel minori dignitate sint ceteri quam Petrus fuit. Nonne et illud barbarum est; “a nobis nostroque imperio?” Quasi imperium habeat animum concedendi et potestatem! Nec fuit contentus dicere “obtineant,” nisi etiam diceret “concessam,” cum satis alterum esset. Et illud “firmos patronos,” perquam elegans est! Scilicet firmos vult ne pecunia corrumpantur aut metu labantur. Et illud “terrena imperialis potentia”; duo adiectiva sine copula! Et illud “veneranter honorare,” et illud “nostrae imperialis serenitatis mansuetudo!” Lactantianam eloquentiam redolet, cum de potentia agatur imperii, serenitatem nominare et mansuetudinem, non amplitudinem et maiestatem. Quod etiam tumida superbia inflatum est, ut in illo quoque, “gloriose exaltari”[182]per “gloriam et potestatem et dignitatem, et vigorem et honorificentiam imperialem”! quod ex Apocalypsi sumptum videtur, ubi dicitur: “Dignus est agnus qui occisus est, accipere virtutem et divinitatem[183]et sapientiam et fortitudinem et honorem et benedictionem.” Frequenter, ut posterius liquebit, titulos Dei sibi[See English page]arrogare fingitur Constantinus, et imitari velle sermonem sacrae Scripturae, quem numquam legerat.
“Atque decernentes sancimus, ut principatum teneat, tam super quatuor sedes Alexandrinam, Antiochenam, Ierosolimitanam, Constantinopolitanam, quam etiam super omnes in universo orbe terrarum Dei ecclesias; etiam pontifex, qui per tempora ipsius sacrosanctae Romanae ecclesiae extiterit, celsior et princeps cunctis sacerdotibus et totius mundi existat, et eius iudicio, quae ad cultum Dei et fidem Christianorum vel stabilitatem procurandam fuerint, disponantur.”[184]
“Atque decernentes sancimus, ut principatum teneat, tam super quatuor sedes Alexandrinam, Antiochenam, Ierosolimitanam, Constantinopolitanam, quam etiam super omnes in universo orbe terrarum Dei ecclesias; etiam pontifex, qui per tempora ipsius sacrosanctae Romanae ecclesiae extiterit, celsior et princeps cunctis sacerdotibus et totius mundi existat, et eius iudicio, quae ad cultum Dei et fidem Christianorum vel stabilitatem procurandam fuerint, disponantur.”[184]
Omitto hic barbariem sermonis, quod “princeps sacerdotibus” pro “sacerdotum” dixit, et quod in eodem loco posuit “extiterit” et “existat,” et, cum dixerit “in universo orbe terrarum,” iterum addit “totius mundi,” quasi quiddam diversum, aut caelum, quae mundi pars est, complecti velit, cum bona pars orbis terrarum sub Roma non esset, et quod “fidem Christianorum,” “vel stabilitatem procurandam,” tamquam non possent simul esse, distinxit, et quod “decernere” et “sancire” miscuit, et veluti prius cum ceteris Constantinus non iudicasset, decernere eum et, tamquam poenam proponat, sancire, et quidem una cum populo sancire facit. Quis hoc Christianus pati queat, et non papam, qui hoc patitur ac libens audit et recitat, censorie severeque castiget, quod, cum a Christo primatum acceperit Romana sedes et id, Gratiano testante multisque Graecorum, octava synodus declararit, accepisse dicatur[See English page]a Constantino vix dum Christiano tamquam a Christo? Hoc ille modestissimus princeps dicere, hoc piissimus pontifex audire voluisset? Absit tam grave ab utroque illorum nefas!
Quid, quod multo est absurdius, capitne rerum natura, ut quis de Constantinopoli loqueretur tamquam una patriarchalium sedium, quae nondum esset nec patriarchalis, nec sedes, nec urbs Christiana, nec sic nominata, nec condita, nec ad condendum destinata? Quippe privilegium concessum est triduo quod Constantinus esset effectus Christianus, cum Byzantium[185]adhuc erat, non Constantinopolis. Mentior nisi hoc quoque confiteatur[186]hic stolidus. Scribit enim prope calcem privilegii:
“Unde congruum prospeximus, nostrum imperium et regiam potestatem orientalibus transferri regionibus, et in Byzantiae provinciae optimo loco nomini nostro civitatem aedificari, et illic nostrum constitui imperium.”
“Unde congruum prospeximus, nostrum imperium et regiam potestatem orientalibus transferri regionibus, et in Byzantiae provinciae optimo loco nomini nostro civitatem aedificari, et illic nostrum constitui imperium.”
Si ille transferre volebat alio imperium, nondum transtulerat. Si illic volebat constituere imperium, nondum constituerat. Si sic volebat aedificare urbem, nondum aedificaverat. Non ergo fecisset mentionem de patriarchali, de una quattuor sedium, de Christiana, de sic nominata, de condita; de qua condenda, ut historiae placet quam Palea in testimonium affert, ne cogitarat quidem. A qua[187]non videt haec belua, sive is Palea sit, sive alius quem Palea sequitur, se dissentire, ubi Constantinus, non sua sponte, sed inter quietem admonitu Dei, non Romae, sed Byzantii, non intra paucos dies, sed post aliquot annos, dicitur decrevisse de urbe condenda, nomenque quod in somnis edoctus fuerat indidisse. Quis ergo non[See English page]videt, qui privilegium composuit, eum diu post tempora Constantini fuisse, et, cum vellet adornare mendacium, excidisse sibi quod ante dixisset haec gesta esse Romae tertio die quam ille fuisset baptizatus: ut in eum decentissime cadat tritum vetustate proverbium, “Mendaces memores esse oportere”?
Quid, quod Byzantiam provinciam vocat quod erat oppidum nomine[188]Byzantium? Locus haudquaquam capax tantae urbis condendae: namque muris complexa est Constantinopolis vetus Byzantium! Et hic in eius optimo loco ait urbem esse condendam! Quid, quod Thraciam,[189]ubi positum erat Byzantium, vult esse in oriente, quae vergit ad Aquilonem! Opinor ignorabat Constantinus locum quem condendae urbi delegerat, sub quo caelo esset, urbsque an provincia, quanta eius mensura foret!
“Ecclesiis beatorum apostolorum Petri et Pauli pro continuatione luminariorum possessionum praedia contulimus, et rebus diversis eas ditavimus, et per nostram imperialem iussionem sacram tam in oriente quam in occidente quam etiam a septentrione et meridionali plaga, videlicet in Iudaea, Graecia, Asia, Thracia, Africa, et Italia, vel diversis insulis, nostra largitate eis concessimus, ea prorsus ratione, ut per manus beatissimi patris nostri Silvestri summi pontificis successorumque eius omnia disponantur.”
“Ecclesiis beatorum apostolorum Petri et Pauli pro continuatione luminariorum possessionum praedia contulimus, et rebus diversis eas ditavimus, et per nostram imperialem iussionem sacram tam in oriente quam in occidente quam etiam a septentrione et meridionali plaga, videlicet in Iudaea, Graecia, Asia, Thracia, Africa, et Italia, vel diversis insulis, nostra largitate eis concessimus, ea prorsus ratione, ut per manus beatissimi patris nostri Silvestri summi pontificis successorumque eius omnia disponantur.”
O furcifer! Ecclesiaene, id est templa, Romae erant Petro et Paulo dicatae? Quis eas exstruxerat?[190]Quis aedificare ausus fuisset cum nusquam foret, ut historia ait, Christianis locus nisi secreta et latebrae? Aut si qua templa Romae fuissent illis dicata apostolis, non erant digna in quibus tanta luminaria accenderentur; aediculae sacrae, non aedes; sacella, non templa; oratoria inter privatos parietes, non publica delubra. Non ergo ante cura gerenda erat de luminaribus templorum, quam de ipsis templis.
[See English page]
Quid ais tu, qui facis Constantinum dicentem Petrum et Paulum beatos, Silvestrum vero cum adhuc vivit beatissimum, et suam qui paulo ante fuisset ethnicus iussionem sacram? Tantane conferenda sunt pro luminaribus continuandis, ut totus orbis terrarum fatigetur? At quae ista praedia sunt, praesertim “possessionum”? Praediorum possessiones dicere solemus, non “possessionum praedia.” Das praedia, nec quae praedia explicas. Ditasti diversis rebus, nec quando, nec quibus rebus ostendis. Vis plagas orbis a Silvestro disponi, nec pandis quo genere disponendi. Concessisti haec antea? Cur te hodie incoepisse significas honorare ecclesiam Romanam et ei privilegium concedere? Hodie concedis; hodie ditas? Cur dicis “concessimus” et “ditavimus”? Quid loqueris, aut quid sentis, bestia? Cum fabulae machinatore mihi sermo est, non cum optimo principe Constantino.
Sed quid in te ullam prudentiam, ullam doctrinam requiro, qui nullo ingenio, nulla litteratura es praeditus; qui ais “luminariorum” pro luminarium, et “orientalibus transferri regionibus” pro eo quod est ad orientales transferri regiones? Quid porro? Istaene sunt quattuor plagae? Quam orientalem numeras? Thraciamne? At, ut dixi, vergit ad septentrionem. An Iudaeam? At magis ad meridiem spectat, utpote vicina Aegypto. Quam item occidentalem? Italiamne? At haec in Italia gerebantur, quam nemo illic agens occidentalem vocat; cum Hispanias dicamus esse in occidente; et Italia hinc ad meridiem illinc ad arcton magisquam ad occidentem vergit. Quam septentrionalem? An Thraciam? At ipse ad orientem esse vis. An Asiam? At haec sola totum possidet orientem, septentrionem vero communem[191]cum Europa. Quam meridionalem? Certe Africam. At cur non aliquam nominatim provinciam proferebas? Nisi forte Aethiopes Romano imperio[See English page]suberant. Et nihilominus non habent locum Asia et Africa cum orbem terrarum in quattuor dividimus partes et nominatim regiones singularum referimus, sed cum in tres, Asiam, Africam, Europam; nisi Asiam pro Asiatica provincia, Africam pro ea provincia quae prope Gaetulos[192]est, appellas, quae non video cur praecipue nominentur.[193]
Sicine[194]locutus esset Constantinus, cum quattuor orbis plagas exsequitur,[195]ut has regiones nominaret, ceteras non nominaret; et a Iudaea inciperet, quae pars Syriae numeratur et quae amplius Iudaea non erat, eversa Hierosolima, fugatis et prope exstinctis[196]Iudaeis, ita ut credam vix aliquem in sua tunc patria remansisse, sed alias habitasse nationes? Ubi tandem erat Iudaea, quae nec Iudaea amplius vocabatur, ut hodie videmus illud terrae nomen exstinctum? Et sicut exterminatis Chananeis Chananea regio desiit appellari, commutato nomine in Iudaeam a novis incolis, ita exterminatis Iudaeis et convenis gentibus eam incolentibus desierat Iudaea nominari.
Nuncupas Iudaeam, Thraciam, insulas; Hispanias vero, Gallias, Germanos non putas nuncupandos, et cum de aliis linguis loquaris, Hebraea, Graeca, barbara, de ulla provinciarum Latino sermone utentium non loqueris. Video: has tu ideo[197]omisisti, ut postea in donatione complectereris. Et quid non tanti erant tot provinciae occidentis, ut continuandis luminaribus suppeditarent sumptus, nisi reliquus orbis adiuvaret?
Transeo quod haec concedi ais per largitatem; non ergo, ut isti aiunt, ob leprae curationem. Alioquin insolens sit, quisquis renumerationem loco munerum ponit.
“Beato Silvestro eius vicario de praesenti tradimus palatium imperii nostri Lateranense, deinde diadema, videlicet coronam capitis nostri, simulque phrygium, nec non et superhumerale, videlicet lorum quod imperiale circumdare[198]solet collum, verum etiam[See English page]chlamydem[199]purpuream, atque tunicam coccineam, et omnia imperialia indumenta, seu etiam dignitatem imperialium praesidentium equitum; conferentes etiam ei imperialia sceptra, simulque cuncta signa atque banna et diversa ornamenta imperialia, et omnem processionem imperialis culminis, et gloriam potestatis nostrae.“Viris etiam diversi ordinis reverendissimis[200]clericis sanctae Romanae ecclesiae servientibus, illud culmen singularis potentiae et praecellentiae habere sancimus, cuius amplissimus noster senatus videtur gloria adornari, id est patricios,[201]consules effici. Nec non in ceteris dignitatibus imperialibus eos promulgavimus decorari. Et sicut imperialis extat decorata militia, ita clerum sanctae Romanae ecclesiae adornari decrevimus. Et quemadmodum imperialis potentia diversis officiis, cubiculariorum nempe et ostiariorum[202]atque omnium concubitorum ordinatur,[203]ita et sanctam Romanam ecclesiam decorari volumus. Et ut amplissime pontificale decus praefulgeat, decernimus[204]et ut clerici sancti eiusdem sanctae Romanae ecclesiae mappulis et linteaminibus, id est candidissimo colore decoratos equos equitent, et sicut noster senatus calciamentis utitur cum udonibus, id est candido linteamine illustrentur, et ita caelestia sicut terrena ad laudem Dei decorentur.”
“Beato Silvestro eius vicario de praesenti tradimus palatium imperii nostri Lateranense, deinde diadema, videlicet coronam capitis nostri, simulque phrygium, nec non et superhumerale, videlicet lorum quod imperiale circumdare[198]solet collum, verum etiam[See English page]chlamydem[199]purpuream, atque tunicam coccineam, et omnia imperialia indumenta, seu etiam dignitatem imperialium praesidentium equitum; conferentes etiam ei imperialia sceptra, simulque cuncta signa atque banna et diversa ornamenta imperialia, et omnem processionem imperialis culminis, et gloriam potestatis nostrae.
“Viris etiam diversi ordinis reverendissimis[200]clericis sanctae Romanae ecclesiae servientibus, illud culmen singularis potentiae et praecellentiae habere sancimus, cuius amplissimus noster senatus videtur gloria adornari, id est patricios,[201]consules effici. Nec non in ceteris dignitatibus imperialibus eos promulgavimus decorari. Et sicut imperialis extat decorata militia, ita clerum sanctae Romanae ecclesiae adornari decrevimus. Et quemadmodum imperialis potentia diversis officiis, cubiculariorum nempe et ostiariorum[202]atque omnium concubitorum ordinatur,[203]ita et sanctam Romanam ecclesiam decorari volumus. Et ut amplissime pontificale decus praefulgeat, decernimus[204]et ut clerici sancti eiusdem sanctae Romanae ecclesiae mappulis et linteaminibus, id est candidissimo colore decoratos equos equitent, et sicut noster senatus calciamentis utitur cum udonibus, id est candido linteamine illustrentur, et ita caelestia sicut terrena ad laudem Dei decorentur.”
O sancte Iesu! Ad hunc sententias volventem sermonibus imperitis non respondebis de turbine? Non tonabis? Non in tantam blasphemiam[205]ultricia fulmina iaculabere? Tantumne probrum in tua familia sustines? Hoc audire, hoc videre, hoc tamdiu conniventibus oculis praeterire potes? Sed patiens[206]es, et multae misericordiae. Vereor tamen ne patientia haec tua sit potius ira et condemnatio, qualis in illos fuit, de quibus dixisti: “Et dimisi eos secundum desiderium cordis eorum, ibunt in adinventionibus suis,”[See English page]et alibi: “Tradidi eos in reprobum sensum, ut faciant quae non conveniunt, quia non probaverunt se habere notitiam mei.” Iube me, quaeso, Domine, ut exclamem adversus eos, et forte convertantur.[207]
O Romani pontifices, exemplum facinorum omnium ceteris pontificibus! O improbissimi scribae et Pharisaei,[208]qui sedetis super cathedram Moysi, et opera Dathan et Abiron facitis! Itane vestimenta, apparatus, pompa, equitatus, omnis denique vita Caesaris vicarium Christi decebit? Quae communicatio sacerdotis ad Caesarem? Istane Silvester vestimenta sibi induit? Eo apparatu incessit? Ea celebritate ministrantium domi vixit atque regnavit? Sceleratissimi homines non intelligunt Silvestro magis vestes Aaron, qui summus Dei sacerdos fuerat, quam gentilis principis fuisse sumendas.
Sed haec alias erunt exagitanda vehementius. Impraesentiarum autem de barbarismo cum[209]hoc sycophanta loquamur, cuius ex stultiloquio impudentissimum eius patescit[210]sua sponte mendacium.
“Tradimus,” inquit, “palatium imperii nostri Lateranense”; quasi male hoc loco inter ornamenta donum palatii posuisset, iterum postea ubi de donis agitur replicavit. “Deinde diadema”; et quasi illi non videant qui adsunt, interpretatur; “videlicet coronam.” Verum hic non addidit “ex auro,” sed posterius easdem res inculcans inquit; “ex auro purissimo et gemmis preciosis.” Ignoravit homo imperitus diadema e panno esse aut fortassis ex serico; unde sapiens illud regis dictum celebrari solet, quem ferunt traditum sibi diadema priusquam capiti imponeret retentum diu considerasse ac dixisse: “O nobilem magisquam felicem pannum! Quem si quis penitus agnosceret,[211]quam multis sollicitudinibus[212]periculisque et miseriis sis refertus, ne humi quidem iacentem[See English page]vellet tollere.” Iste non putat illud nisi ex auro esse, cui circulus aureus nunc cum gemmis apponi a regibus solet. Verum non erat rex Constantinus, nec regem appellare, nec regio se ritu ornare fuisset ausus. Imperator Romanorum erat, non rex. Ubi rex est, ibi respublica non est. At in republica multi fuerunt etiam uno tempore imperatores; nam Cicero frequenter ita scribit: M. Cicero imperator illi vel illi imperatori salutem: licet postea peculiari nomine Romanus princeps, ut summus omnium, imperator appelletur.
“Simulque phrygium, nec non superhumerale, videlicet lorum quod imperiale circumdare solet collum.” Quis umquam phrygium Latine dici audivit? Tu mihi dum barbare loqueris videri vis Constantini aut Lactantii esse sermonem. Plautus in Menaechmis[213]phrygionem[214]pro concinnatore vestium posuit. Plinius phrygionas[215]appellat vestes acu pictas, quod earum Phryges fuerint[216]inventores. Phrygium vero quid significat?[217]Hoc non exponis, quod obscurum; exponis quod est clarius. Superhumerale ais esse lorum, nec quid sit lorum tenes; non enim cingulum ex corio factum, quod dicitur lorum, sentis circumdari pro ornamento Caesaris collo: hinc est quod habenas et verbera vocamus lora; quod si quando dicantur lora aurea, non nisi de habenis quae auratae collo equi aut alterius pecudis circumdari assolent intelligi potest. Quae te res, ut mea fert opinio, fefellit, et cum lorum circumdare collo[218]Caesaris atque Silvestri vis, de homine, de imperatore, de summo pontifice, equum aut asinum[219]facis.
“Verum et chlamydem[220]purpuream, atque tunicam coccineam.” Quia Matthaeus ait chlamydem coccineam, et Ioannes vestem purpuream, utrumque voluit hic eodem loco coniungere. Quod si idem color est, ut Evangelistae significant, quid tu non fuisti contentus alterum nominasse, ut illi contenti fuerunt: nisi accipis purpuram, ut nunc imperiti loquuntur, genus panni serici colore[See English page]albo? Est autem purpura piscis, cuius sanguine lana tingitur, ideoque a tinctura datum est nomen panno, cuius color pro rubro accipi potest, licet sit magis nigricans et proximus colori sanguinis concreti, et quasi violaceus. Inde ab Homero atque Virgilio purpureus dicitur sanguis et marmor porphyritum,[221]cuius color est simillimus amethysto;[222]Graeci enim purpuram porphyram vocant. Coccineum pro rubro accipi forte non ignoras; sed cur faciat coccineum cum nos dicamus coccum, et chlamys quod genus sit vestimenti, iurarem te plane nescire.
Atque ut ne se[223]longius persequendo singulas vestes mendacem proderet, uno semel verbo complexus est, dicens; “omnia imperialia indumenta.” Quid! Etiamne illa quibus in bello, quibus in venatione, quibus in conviviis, quibus in ludis amiciri solet? Quid stultius quam omnia Caesaris indumenta dicere convenire pontifici?
Sed quam lepide addit; “Seu etiam dignitatem imperialium praesidentium equitum”! “Seu” inquit. Distinguere duo haec invicem voluit, quasi multum inter se habeant similitudinis, et de imperatorio habitu ad equestrem dignitatem delabitur,[224]nescio quid loquens. Mira quaedam effari vult, sed deprehendi in mendacio[225]timet, eoque inflatis buccis et turgido gutture dat sine mente sonum.
“Conferentes ei etiam imperialia sceptra.” Quae structura orationis! Qui nitor! Qui ordo! Quaenam sunt sceptra ista imperialia? Unum est sceptrum, non plura; si modo sceptrum gerebat imperator. Num et pontifex sceptrum manu gestabit? Cur non ei dabimus et ensem et galeam et iaculum?
“Simulque cuncta signa atque banna.” Quid tu “signa” accipis? Signa sunt aut statuae, unde frequenter legimus signa et tabulas[See English page]pro sculpturis ac picturis,—prisci enim non in parietibus pingebant, sed in tabulis,—aut vexilla, unde illud; “Signa, pares aquilas.” A priore significato sigilla dicuntur parvae statuae atque sculpturae. Num ergo statuas aut aquilas suas Silvestro dabat Constantinus? Quid hoc absurdius? At “banna” quid sibi velit, non invenio. Deus te perdat, improbissime mortalium, qui sermonem barbarum attribuis saeculo erudito!
“Et diversa ornamenta imperialia.” Quia dixit “banna,” satis putavit significatum esse, et ideo cetera sub verbum universale conclusit. Et quam frequenter inculcat “imperalia”; quasi propria quaedam sint ornamenta imperatoris magis quam consulis, quam dictatoris, quam Caesaris!
“Et omnem processionem imperialis culminis, et gloriam potestatis nostrae.”“Proicit ampullas et sesquipedalia verba,”“Rex regum Darius, consanguineusque deorum,”
“Et omnem processionem imperialis culminis, et gloriam potestatis nostrae.”
“Proicit ampullas et sesquipedalia verba,”
“Rex regum Darius, consanguineusque deorum,”
numquam nisi numero plurali loquens.[226]Quae est ista processio imperialis; cucumeris per herbam torti, et crescentis[227]in ventrem? Triumphasse existimas Caesarem quotiens domo prodibat, ut nunc solet papa, praecedentibus albis equis, quos stratos ornatosque famuli dextrant; quo, ut taceam alias ineptias, nihil est vanius, nihilque a pontifice Romano alienius? Quae etiam ista gloria est? Gloriamne, ut Hebraeae linguae mos est, pompam et apparatus illum splendorem homo Latinus appellasset? Ut illud quoque militiam pro milites, quod ab Hebraeis sumus mutuati, quorum libros Constantinus aut ipsius scribae numquam aspexerant?
Verum quanta est munificentia tua, Imperator, qui non satis habes ornasse[228]pontificem, nisi ornes et omnem clerum! “Culmen[See English page]singularis potentiae et praecellentiae,” ais, “effici patricios, consules.” Quis audivit senatores aliosve homines effici patricios? Consules efficiuntur, non patricii;[229]ex domo vel patricia, quae eadem senatoria dicitur, siquidem senatores patres conscripti sunt, vel ex equestri, vel ex plebeia; plusque est senatorem esse quam patricium, nam senator est unus e delectis consiliariis reipublicae, patricius[230]vero qui e domo senatoria ortum ducit. Ita qui senator aut ex patribus conscriptis non protinus et patricius[230]est. Ridiculeque Romani mei hoc tempore faciunt, qui praetorem suum senatorem vocant, cum neque senatus ex uno homine constare possit, necesseque sit senatorem habere collegas; et is[231]qui nunc senator dicitur fungatur officio praetoris. At dignitas patriciatus in multis libris invenitur, inquies. Audio: sed in his qui de temporibus post Constantinum loquuntur. Ergo post Constantinum privilegium confectum est.
Sed numquid clerici fieri consules possunt? Coniugio sibi interdixere Latini clerici: et consules fient, habitoque delectu militum cum legionibus et auxiliis in provincias, quas fuerint sortiti, se conferent? Ministrine et servi consules fient?[232]Nec bini, ut solebat, sed centeni ac milleni ministri qui Romanae ecclesiae servient, dignitate afficientur imperatoria? Et ego stolidus mirabar quod papa effici diceretur! Ministri imperatores erunt; clerici vero milites. Militesne clerici fient, aut militaria ornamenta gestabunt, nisi imperialia ornamenta universis clericis impertis? Nam nescio quid dicas. Et quis non videt hanc fabulam ab iis excogitatam esse, qui sibi omnem vestiendi licentiam esse voluerunt? Ut existimem,[See English page]si qua inter daemones qui aerem incolunt ludorum genera exercentur, eos exprimendo clericorum cultu, fastu, luxu, exerceri, et hoc scaenici[233]lusus genere maxime delectari.
Utrum magis insequar, sententiarum an verborum stoliditatem? Sententiarum audistis. Verborum haec est; ut dicat senatum videri adornari, quasi non utique adornetur, et quidem adornari gloria; et quod fit, factum esse velit, ut “promulgavimus” pro promulgamus, illo enim modo sonat iucundius oratio; et eandem rem per praesens et per praeteritum enuntiet, velut “decernimus” et “decrevimus”; et omnia sint referta his vocibus, “decernimus,” “decoramus,” “imperialis,” “imperatoria,” “potentia,” “gloria”; et “exstat” pro est posuerit, cum “extare” sit supereminere, vel superesse; et “nempe” pro scilicet; et “concubitores” pro contubernales. “Concubitores” sunt qui concumbunt, et coeunt; nimirum scorta intelligenda sunt. Addit, cum quibus dormiat, ne timeat, opinor, nocturna phantasmata: addit cubicularios: addit hostiarios.
Non otiosum[234]est, quare haec ab eo minuta referuntur. Pupillum instituit aut adolescentem filium, non senem; cui omnia quibus necesse habet tenera aetas ipse velut amantissimus pater praeparat, ut David Salomoni[235]fecit. Atque ut per omnes numeros fabula impleatur, dantur clericis equi, ne asinario illo Christi more super asellos sedeant; et dantur non operti sive instrati operimentis coloris albi, sed decorati colore albo. At quibus operimentis! Non stragulis, non Babylonicis, aut quo alio genere, sed “mappulis[See English page]et linteaminibus”! Mappae ad mensam pertinent, linteamina ad lectulos. Et quasi dubium sit cuius sint haec coloris, interpretatur; “id est candidissimo colore.” Dignus Constantino sermo, digna Lactantio facundia, cum in ceteris, tum vero in illo “equos equitent”!
Et cum de vestitu senatorum nihil dixerit, non de laticlavo, non de purpura, non de ceteris, de calceamentis sibi loquendum putavit; nec lunulas appellavit, sed udones, sive “cum udonibus,” quos ut solet homo ineptus exponit, “id est candido linteamine,” quasi udones linteamen sint! Non occurrit impraesentiarum,[236]ubi repererim “udones,” nisi apud Martialem Valerium, cuius disticon quod inscribitur “Udones Cilicii”[237]hoc est:
“Non hos lana dedit, sed olentis barba mariti;Cinyphio[238]poterit planta latere sinu.”
“Non hos lana dedit, sed olentis barba mariti;Cinyphio[238]poterit planta latere sinu.”
“Non hos lana dedit, sed olentis barba mariti;Cinyphio[238]poterit planta latere sinu.”
“Non hos lana dedit, sed olentis barba mariti;
Cinyphio[238]poterit planta latere sinu.”
Ergo non linei utique, nec candidi sunt udones, quibus hic bipes asellus non calceari pedes senatorum ait, sed senatores illustrari.
Atque per hoc, “sicut caelestia ita terrena[239]ad laudem Dei decorentur,” quae tu “caelestia” vocas; quae “terrena”? Quomodo caelestia decorantur? Quae autem Deo laus sit ista tu videris. Ego vero, si qua mihi fides est, nihil puto nec Deo nec ceteris hominibus magis esse invisum quam tantam clericorum in rebus saecularibus licentiam. Verum quid ego in singula impetum facio? Dies me deficiat,[240]si universa, non dico amplificare, sed attingere velim.