[See English page]LAURENTII VALLENSISDE FALSO CREDITA ET EMENTITA CONSTANTINI DONATIONE DECLAMATIO.[10]
[See English page]
Plures a me libri compluresque emissi sunt in omni fere doctrinarum genere. In quibus quod a nonnullis magnisque et longo iam aevo probatis auctoribus dissentio cum sint, qui indigne ferant meque ut temerarium sacrilegumque criminentur, quid tandem nunc facturi quidam putandi sunt? Quantopere in me debacchaturi, et si facultas detur, quam avide me ad supplicium festinanterque rapturi, qui non tantum adversus mortuos scribo, sed adversus etiam vivos; nec in unum alterumve, sed in plurimos; nec contra privatos modo, verum etiam contra magistratus! At quos magistratus! Nempe summum pontificem, qui non temporali solum armatus est gladio, regum ac principum more, sed ecclesiastico quoque, ut ab eo neque subter ipsum, ut sic loquar, clipeum alicuius principis[11]protegere te possis, quominus excommunicatione, anathemate, exsecratione[12]feriare. Quod si prudenter, ut dixit, sic fecisse existimatus est, qui inquit, “Nolo scribere in eos qui possunt proscribere,” quanto mihi magis idem faciendum[See English page]esse videatur in eum qui ne proscriptioni quidem relinquat[13]locum, quique invisibilibus me potestatis suae iaculis persequatur, ut iure possim dicere, “Quo ibo a spiritu tuo et quo a tua fugiam facie!” Nisi forte putamus patientius haec esse laturum summum pontificem[14]quam ceteri[15]facerent. Nihil minus, si quidem Paulo, quod bona se conscientia conversatum esse dicerat, Ananias, princeps sacerdotum, coram tribuno qui iudex sedebat, iussit os verberari;[16]et Phasur, eadem praeditus dignitate, Ieremiam ob loquendi libertatem coniecit in carcerem. Sed illum tribunus ac praeses, hunc rex adversus iniuriam pontificis tutari et potuit et voluit. Me vero quis tribunus, quis praeses, quis rex e manibus summi sacerdotis, si me rapuerit ille, etiam ut velit eripere poterit?
Verum non est causa cur me duplex hic periculi terror conturbet arceatque a proposito. Nam neque contra ius fasque summo pontifici licet aut ligare quempiam[17]aut solvere, et in defendenda veritate atque iustitia profundere animam summae virtutis, summae laudis, summi praemii est. An vero multi ob terrestrem patriam defendendam mortis adiere discrimen? Ego ob caelestem[18]patriam assequendam (assequuntur autem eam qui Deo placent, non qui hominibus) mortis discrimine deterrebor? Facessat igitur trepidatio; procul abeant metus; timores excidant! Forti animo, magna fiducia, bona spe, defendenda est causa veritatis, causa iustitiae, causa Dei!
Neque enim is verus est habendus orator qui bene scit[19]dicere nisi et dicere audeat. Audeamus itaque accusare eum[20]quicumque digna committit accusatione. Et qui in omnes peccat, unius pro omnium voce carpatur. At non debeo palam obiurgare fratrem, sed inter me et ipsum. Immo, “publice peccans,” et qui privatum consilium non admitteret, “publice arguendus est, ut ceteri timorem habeant.” An non Paulus, cuius verbis modo sum usus, in[See English page]os Petrum coram ecclesia reprehendit, quia reprehensibilis erat? Et hoc ad nostram doctrinam scriptum reliquit.—At non sum Paulus, qui Petrum possim reprehendere. Immo Paulus sum, qui Paulum imitor. Quemadmodum, quod multo plus est, unus cum Deo spiritus efficior, cum studiose mandatis illius obtempero. Neque aliquem sua dignitas ab increpationibus tutum reddit quae Petrum non reddidit, multosque alios eodem praeditos gradu; ut Marcellum quod diis libasset, ut Celestinum quod cum Nestorio haeretico[21]sentiret, ut quosdam etiam nostra memoria quos ab inferioribus (quis enim non est inferior papa?) reprehensos scimus, ut taceam condemnatos.
Neque vero id ago ut quemquam[22]cupiam insectari et in eum quasi Philippicas scribere, hoc enim a me facinus procul absit, sed ut errorem a mentibus hominum convellam, ut eos a vitiis sceleribusque vel admonendo vel increpando summoveam. Non ausim dicere ut alii per me edocti luxuriantem nimiis sarmentis papalem sedem, quae Christi vinea est, ferro coerceant, et plenas uvas non graciles labruscas ferre compellant. Quod cum facio, numquis[23]erit qui aut mihi os aut sibi aures velit occludere, ne dicam supplicium mortemque proponere? Hunc ego, si hoc faciat, etiam si papa sit, quid dicam esse, bonumne pastorem, an aspidem surdam quae nolit exaudire vocem incantantis, velit eiusdem membra morsu venenoque praestringere?
Scio iamdudum exspectare[24]aures hominum quidnam pontificibus Romanis criminis[25]impingam. Profecto ingens, sive supinae ignorantiae, sive immanis avaritiae quae est idolorum servitus, sive imperandi vanitatis cuius crudelitas semper est comes. Nam aliquot iam saeculis aut non[26]intellexerunt donationem Constantini commenticiam[27]fictamque esse, aut ipsi finxerunt, sive posteriores in maiorum suorum dolis vestigia imprimentes pro vera quam[See English page]falsam cognoscerent defenderunt, dedecorantes pontificatus maiestatem, dedecorantes veterum pontificum memoriam, dedecorantes religionem Christianam, et omnia caedibus, ruinis,[28]flagitiisque miscentes. Suam esse aiunt urbem Romam; suum regnum Siciliae Neapolitanumque; suam universam Italiam, Gallias, Hispanias,[29]Germanos, Britannos; suum denique occidentem; haec enim cuncta in ipsa donationis pagina contineri. Ergo haec omnia tua sunt, summe pontifex? Omnia tibi in animo est recuperare? Omnes reges ac principes occidentis spoliare urbibus, aut cogere ut annua tibi tributa pensitent, sententia est?
At ego contra existimo iustius licere principibus spoliare te imperio omni quod obtines. Nam, ut ostendam, donatio illa unde natum esse suum ius summi pontifices volunt Silvestro pariter et Constantino fuit incognita.
Verum antequam ad confutandam donationis paginam venio, quod unum istorum patrocinium est, non modo falsum verum etiam stolidum, ordo postulat ut altius repetam. Et primum dicam non tales fuisse Constantinum Silvestrumque, illum quidem qui donare vellet, qui iure donare posset, qui ut in manum alteri ea traderet in sua haberet potestate, hunc autem qui vellet accipere, quique iure accepturus[30]foret. Secundo loco, si haec non essent, quae verissima atque clarissima sunt, neque hunc acceptasse neque illum tradidisse possessionem rerum quae dicuntur donatae, sed eas semper in arbitrio et imperio Caesarum permansisse. Tertio, nihil datum Silvestro a Constantino, sed priori pontifici ante quem etiam baptismum[31]acceperat, donaque illa mediocria fuisse, quibus[See English page]papa degere vitam posset. Quarto, falso dici donationis exemplum aut apud Decreta reperiri aut ex historia Silvestri esse sumptum, quod neque in illa neque in[32]ulla historia invenitur. In eoque quaedam contraria, impossibilia, stulta, barbara, ridicula contineri. Praeterea loquar de quorundam[33]aliorum Caesarum vel simulata vel frivola donatione. Ubi ex abundanti adiciam, si Silvester possedisset, tamen, sive illo sive quovis alio pontifice a possessione deiecto, post tantam temporis intercapedinem nec divino nec humano iure posse repeti. Postremo, ea quae a summo pontifice tenentur nullius temporis longitudine potuisse[34]praescribi.
Atque quod ad primam partem attinet, loquamur autem de Constantino prius, deinde de Silvestro.
Non est committendum ut publicam et quasi Caesaream causam non maiore quam privatae solent ore agamus. Itaque quasi in[35]contione[36]regum ac principum orans, ut certe facio, nam mea haec oratio in manus eorum ventura est, libet tamquam praesentes et in conspectu positos alloqui. Vos appello reges ac principes, difficile est enim privatum hominem animi regii concipere imaginem, vestram mentem inquiro, conscientiam scrutor, testimonium postulo. Numquid[37]vestrum quispiam, si fuisset Constantini loco, faciendum sibi putasset ut urbem Romam, patriam suam, caput orbis terrarum, reginam civitatum, potentissimam, nobilissimam, ditissimam populorum, triumphatricem nationum, et ipso aspectu sacram, liberalitatis gratia donaret alteri, et se ad humile oppidum conferret deinde Byzantium? donaret praeterea una cum Roma Italiam, non provinciam sed provinciarum victricem: donaret tres Gallias: donaret duas Hispanias: donaret Germanos: donaret Britannos: totum donaret occidentem: et se altero ex duobus[38]Imperii oculis orbaret? Hoc ego, ut quis faciat compos mentis, adduci non possum ut credam.
Quid enim vobis exspectatius, quid iucundius,[39]quid gratius contingere[See English page]solet, quam accessionem imperiis vestris vos regnisque adiungere, et longe lateque quam maxime proferre dicionem? In hoc, ut videre videor, omnis vestra cura, omnis cogitatio, omnis labor dies[40]noctesque consumitur. Ex hoc praecipua spes gloriae, propter hoc voluptates relinquitis, propter hoc mille pericula aditis, propter hoc carissima[41]pignora, propter hoc partem corporis aequo animo amittitis. Siquidem neminem vestrum aut audivi aut legi a conatu ampliandi imperii fuisse deterritum, quod aut luminis, aut manus, aut cruris, aut alterius membri iacturam fecisset. Quin ipse hic ardor atque haec late dominandi cupiditas, ut quisque maxime potens est, ita eum maxime angit atque agitat. Alexander non contentus deserta Libyae pedibus peragrasse, orientem ad extremum usque Oceanum vicisse, domuisse septentrionem, inter tot vulnera, tot casus, recusantibus iam, detestantibus[42]tam longinquas, tam asperas expeditiones militibus, ipse sibi nihil effecisse videbatur, nisi et occidentem, et omnes nationes aut vi, aut nominis sui auctoritate sibi tributarias reddidisset. Parum dico: iam Oceanum transire et si quis alius orbis esset explorare, ac suo subicere arbitrio destinaverat. In caelum[43]tandem, ut opinor, tentasset ascendere. Talis fere est omnium regum voluntas, etsi non omnium talis audacia. Taceo quanta scelera, quot abominanda propter imperium assequendum ampliandumve admissa sunt, ut nec fratres a fratrum, nec filii a parentum, nec parentes a filiorum sanguine nefarias abstineant manus. Adeo nusquam magis, nusquam atrocius grassari solet humana temeritas. Et quod mirari possis, non segniores ad hoc videas animos senum quam iuvenum, orborum quam parentum, regum quam tyrannorum.
Quod si tanto conatu peti dominatus solet, quanto maiore necesse est conservetur! Neque enim tantopere miserum est non ampliare imperium quam imminuere; neque tam deforme tibi alterius regnum non accedere tuo quam tuum accedere alieno. Nam[See English page]quod ab rege aliquo aut populo legimus nonnullos praepositos regno aut urbibus, id factum est non de prima nec de maxima, sed de postrema quodammodo ac minima imperii parte, atque ea ratione ut donantem qui donatus est quasi dominum et se ministrum illius semper agnosceret.
Nunc quaeso, nonne abiecto animo et minime generoso videntur esse, qui opinantur Constantinum meliorem a se imperii alienasse partem? Non dico Romam, Italiamque et cetera, sed Gallias, ubi ipse proelia gesserat, ubi solum diu dominatus fuerat, ubi suae gloria suique imperii rudimenta posuerat. Hominem, qui cupiditate dominandi nationibus bella intulisset, socios affinesque bello civili persecutus imperio privasset; cui nondum perdomitae ac profligatae reliquiae essent alterius factionis, qui cum multis nationibus bella gerere non modo soleret spe gloriae imperiique sed etiam necesse haberet, utpote quotidie[44]a barbaris lacessitus; qui filiis, qui coniunctis sanguine, qui amicitiis[45]abundaret; qui senatum populumque Romanum huic facto repugnaturum nosset; qui expertus esset instabilitatem victarum nationum, et ad omnem fere Romani principis mutationem rebellantium; qui se meminisset more aliorum Caesarum, non electione patrum consensuque plebis, sed exercitu, armis, bello dominatum occupasse; quae tam vehemens causa et urgens aderat, ut ista negligeret et tanta liberalitate uti vellet?
Aiunt, quia effectus erat Christianus. Ergone Imperii optima parte se abdicaret? Credo scelus erat, flagitium, nefas iam regnare, nec cum Christiana religione coniungi poterat regnum! Qui in adulterio sunt, qui usuris rem auxerunt, qui aliena possident, ii[46]post baptismum alienam uxorem, alienam pecuniam, aliena bona reddere solent. Hanc cogitationem si habes, Constantine, restituere urbibus libertatem, non mutare dominum debes. Sed non id in[See English page]causa fuit; tantum in honorem religionis ut faceres adductus es. Quasi religiosum sit magis regnum deponere quam pro tutela religionis illud administrare! Nam quod ad accipientes attinet, neque honesta erit illis neque utilis ista donatio. Tu vero si Christianum te ostendere, si pietatem indicare tuam, si consultum non dico Romanae ecclesiae vis sed ecclesiae Dei, nunc praecipue, nunc principem agas, ut pugnes pro iis[47]qui pugnare non possunt nec debent, ut eos tua auctoritate tutos reddas qui insidiis iniuriisque obnoxii sunt. Nabuchodonosor, Cyro, Assuero, multisque aliis principibus sacramentum veritatis Deus aperiri voluit; a nullo tamen eorum exegit ut imperio cederet, ut partem regni donaret, sed tantum libertatem Hebraeis[48]redderet eosque ab infestantibus finitimis protegeret. Hoc satis fuit Iudaeis; hoc sat erit et Christianis. Factus es, Constantine, Christianus? At indignissima res est Christianum te nunc imperatorem minori[49]esse principatu quam fueras infidelis. Est enim principatus praecipuum quoddam Dei munus, ad quem gentiles etiam principes a Deo eligi existimantur.
At erat levatus a lepra. Ideo verisimile est referre gratiam voluisse, et maiore mensura reddere quod acceperat. Itane? Naaman[50]ille Syrus ab Heliseo curatus munera tantum offerre voluit, non dimidium bonorum. Constantinus dimidium Imperii obtulisset? Piget me impudenti fabellae tamquam indubitatae historiae respondere, sic enim haec fabula ex historia Naaman et Helisei, ut altera[51]draconis ex fabuloso dracone Beli adumbrata[See English page]est. Sed, ut ista concedam, numquid in hac historia de donatione fit mentio? Minime. Verum de hoc commodius postea.[52]
Levatus est a lepra? Cepit[53]ob id mentem Christianam Dei timore Dei amore imbutus; illi honorem habere voluit. Non tamen persuaderi possum eum tanta donare voluisse, quippe cum videam neminem, aut gentilem in honorem deorum, aut fidelem in honorem Dei viventis, imperium deposuisse sacerdotibusque donasse. Siquidem ex regibus Israel nemo adduci potuit ut pristino more ad templum Ierusalem populos sacrificaturos ire permitteret, eo videlicet timore ne forte ad regem Iudae a quo defecerant redirent, sacro illo cultu religionis admoniti ac templi maiestate. Et quanto maius est hoc quod fecisse dicitur Constantinus! Ac ne quid tibi propter curationem leprae blandiaris, Ieroboam primus a Deo in regem Israel electus est, et quidem ex infima condicione, quod mea sententia plus est quam esse lepra levatum;[54]et tamen is non est ausus regnum suum Deo credere. Et tu vis Constantinum regnum Deo donasse quod ab illo non accepisset, qui praesertim (id quod in Ieroboam non cadebat) offenderet filios, deprimeret amicos, negligeret suos, laederet patriam, maerore omnes afficeret, suique oblivisceretur!
Qui si etiam talis fuisset, et quasi in alium hominem versus, certe non defuissent qui eum admonerent, et imprimis filii, propinqui amici; quos quis est qui non putet protinus Imperatorem fuisse adituros? Ponite igitur illos ante oculos, mente Constantini audita, trepidos, festinantes cum gemitu lacrimisque[55]ad genua principis procumbentes, et hoc voce utentes:
“Itane, pater antehac filiorum amantissime, filios privas, exheredas,[56]abdicas! Nam quod te optima maximaque Imperii parte exuere vis, non tam querimur quam miramur. Querimur autem[See English page]quod eam ad alios defers, cum nostra et iactura et turpitudine. Quid enim causae est quod liberos tuos exspectata successione Imperii fraudas, qui ipse una cum patre regnasti? Quid in te commisimus? Qua in te, qua in patriam, qua in nomen Romanum ac maiestatem Imperii impietate digni videmur quos praecipua optimaque prives principatus portione, qui a patriis laribus, a conspectu natalis soli, ab assueta aura, a vetusta consuetudine relegemur![57]Penates, fana,[58]sepulchra exules relinquemus, nescio ubi aut qua terrarum regione victuri!“Quid nos propinqui, quid nos amici, qui tecum totiens in acie stetimus, qui fratres, parentes, filios hostili mucrone confossos palpitantesque conspeximus, nec aliena morte territi sumus, et ipsi pro te parati mortem oppetere, nunc abs te universi deserimur![59]Qui Romae gerimus magistratus, qui urbibus Italiae, qui Galliis, qui Hispaniis, qui ceteris provinciis[60]praesumus, aut praefuturi sumus,[61]omnesne revocamur! Omnes privati iubemur esse! An iacturam hanc aliunde pensabis? Et quomodo pro merito ac pro dignitate poteris, tanta orbis terrarum parte alteri tradita? Num qui praeerat centum populis, eum tu, Caesar, uni praeficies? Quomodo tibi istud in mentem venire potuit? Quomodo subita tuorum te cepit oblivio, ut nihil te misereat amicorum, nihil proximorum, nihil filiorum? Utinam nos, Caesar, salva tua dignitate atque victoria, in bello contigisset occumbere potius quam ista cernamus!“Et tu quidem de imperio tuo ad tuum arbitratum agere potes, atque etiam de nobis, uno dumtaxat excepto, in quo[62]ad mortem usque erimus contumaces; ne a cultu deorum immotalium desistamus—magno etiam aliis exemplo, ut scias tua ista largitas quid mereatur de religione Christiana. Nam si non largiris Silvestro Imperium, tecum Christiani esse volumus, multis factum nostrum imitaturis: sin largiris, non modo Christiani fieri non sustinebimus,[See English page]sed invisum, detestabile, exsecrandum nobis hoc nomen efficies, talesque reddes ut tandem tu et vitae et mortis nostrae miserearis, nec nos sed te ipsum duritiae accuses.”
“Itane, pater antehac filiorum amantissime, filios privas, exheredas,[56]abdicas! Nam quod te optima maximaque Imperii parte exuere vis, non tam querimur quam miramur. Querimur autem[See English page]quod eam ad alios defers, cum nostra et iactura et turpitudine. Quid enim causae est quod liberos tuos exspectata successione Imperii fraudas, qui ipse una cum patre regnasti? Quid in te commisimus? Qua in te, qua in patriam, qua in nomen Romanum ac maiestatem Imperii impietate digni videmur quos praecipua optimaque prives principatus portione, qui a patriis laribus, a conspectu natalis soli, ab assueta aura, a vetusta consuetudine relegemur![57]Penates, fana,[58]sepulchra exules relinquemus, nescio ubi aut qua terrarum regione victuri!
“Quid nos propinqui, quid nos amici, qui tecum totiens in acie stetimus, qui fratres, parentes, filios hostili mucrone confossos palpitantesque conspeximus, nec aliena morte territi sumus, et ipsi pro te parati mortem oppetere, nunc abs te universi deserimur![59]Qui Romae gerimus magistratus, qui urbibus Italiae, qui Galliis, qui Hispaniis, qui ceteris provinciis[60]praesumus, aut praefuturi sumus,[61]omnesne revocamur! Omnes privati iubemur esse! An iacturam hanc aliunde pensabis? Et quomodo pro merito ac pro dignitate poteris, tanta orbis terrarum parte alteri tradita? Num qui praeerat centum populis, eum tu, Caesar, uni praeficies? Quomodo tibi istud in mentem venire potuit? Quomodo subita tuorum te cepit oblivio, ut nihil te misereat amicorum, nihil proximorum, nihil filiorum? Utinam nos, Caesar, salva tua dignitate atque victoria, in bello contigisset occumbere potius quam ista cernamus!
“Et tu quidem de imperio tuo ad tuum arbitratum agere potes, atque etiam de nobis, uno dumtaxat excepto, in quo[62]ad mortem usque erimus contumaces; ne a cultu deorum immotalium desistamus—magno etiam aliis exemplo, ut scias tua ista largitas quid mereatur de religione Christiana. Nam si non largiris Silvestro Imperium, tecum Christiani esse volumus, multis factum nostrum imitaturis: sin largiris, non modo Christiani fieri non sustinebimus,[See English page]sed invisum, detestabile, exsecrandum nobis hoc nomen efficies, talesque reddes ut tandem tu et vitae et mortis nostrae miserearis, nec nos sed te ipsum duritiae accuses.”
Nonne hac oratione Constantinus, nisi exstirpatam[63]ab eo volumus humanitatem, si sua sponte non movebatur, motus fuisset? Quid si hos audire noluisset, nonne erant qui huic facto et oratione adversarentur et manu? An senatus populusque Romanus sibi tanta in re nihil agendum putasset? Nonne oratorem, ut ait Virgilius, gravem pietate ac meritis advocasset, qui apud Constantinum hanc haberet orationem?
“Caesar, si tu tuorum immemor es atque etiam tui, ut nec filiis hereditatem, nec propinquis opes, nec amicis honores, nec tibi Imperium esse integrum velis, non tamen senatus populusque Romanus immemor potest esse sui iuris suaeque dignitatis. Etenim quomodo tibi tantum permittis de Imperio Romano quod non tuo sed nostro sanguine paratum[64]est! Tune unum corpus in duas secabis partes, et ex uno duo efficies regna, duo capita, duas voluntates; et quasi duobus fratribus gladios quibus[65]de hereditate decernant porriges! Nos civitatibus quae de hac urbe bene meritae sunt iura civitatis damus, ut cives Romani sint: tu a nobis dimidium Imperii aufers, ne hanc urbem parentem suam agnoscant! Et in alveis quidem apium si duo reges nati sunt, alterum qui deterior est occidimus: tu in alveo Imperii Romani, ubi unus et optimus princeps est,[66]alterum et hunc deterrimum, et non apem sed fucum, collocandum putas! Prudentiam tuam vehementer desideramus, Imperator. Nam quid futurum est, si vel te vivo, vel post tuam mortem, aut huic parti quam alienas, aut alteri quam tibi relinquis, bellum a barbaris nationibus inferatur? Quo[See English page]robore militum, quibus copiis occurremus? Vix nunc totius Imperii viribus possumus; tunc poterimus? An perpetuo membrum hoc cum illo in concordia erit? Ut reor, nec esse poterit, cum Roma dominari velit, nolit pars illa servire. Quin et te vivo breve intra tempus, revocatis veteribus praesidibus[67], suffectis novis, te in tuum regnum profecto et longe agente, hic altero dominante, nonne omnia nova, id est diversa atque adversa, erunt? Regno fere inter duos fratres diviso, protinus et populorum animi dividuntur, et prius a se ipsis quam ab externis hostibus bellum auspicantur. Idem eventurum in hoc Imperio quis non videt? An ignoras hanc olim imprimis fuisse causam optimatibus, cur dicerent citius se in conspectu populi Romani esse morituros quam rogationem illam ferri sinerent ut pars senatus ac pars plebis ad incolendum Veios mitteretur, duasque urbes communes[68]populi Romani esse; si enim in una urbe tantum dissensionum esset, quid in duabus urbibus futurum! Ita hoc tempore, si tantum discordiarum in uno Imperio, testor conscientiam tuam ac labores, quid in duobus imperiis fiet!“Age vero, putasne hinc fore qui tibi bellis occupato esse auxilio aut velint aut sciant? Ita ab armis atque ab omni re bellica abhorrentes erunt qui praeficientur militibus atque urbibus, ut ille qui praeficit. Quid, nonne hunc tam imperitum regnandi et iniuriae facilem aut Romanae legiones aut ipsae provinciae[69]spoliare tentabunt, ut quem sperabunt vel non repugnaturum, vel poenas non repetiturum? Credo, me hercule, ne unum quidem mensem illos in officio mansuros, sed statim et ad primum profectionis tuae nuntium[70]rebellaturos. Quid facies? Quid consilii capies, cum duplici atque adeo multiplici bello urgebere? Nationes quas subegimus continere vix possumus; quomodo illis accedente ex liberis gentibus bello resistetur?[See English page]“Tu, Caesar, quid ad te spectet ipse videris. Nobis autem haec res non minus quam tibi curae esse debet. Tu mortalis es: Imperium populi Romani decet esse immortale, et quantum in nobis est erit, neque Imperium modo, verum etiam pudor. Scilicet quorum religionem contemnimus eorum accipiemus imperium, et, principes orbis terrarum, huic contemptissimo homini serviemus! Urbe a Gallis capta, Romani senes demulceri sibi barbam a victoribus passi non sunt: nunc sibi tot senatorii ordinis, tot praetorii, tot tribunicii,[71]tot consulares, triumphalesque viri eos dominari patientur, quos ipsi tamquam[72]servos malos omni contumeliarum genere suppliciorumque affecerunt! Istine homines magistratus creabunt, provincias regent, bella gerent, de nobis sententias capitis ferent? Sub his nobilitas Romana stipendia faciet, honores sperabit, munera assequetur? Et quod maius quodque altius penetret vulnus accipere possumus? Non ita putes, Caesar, Romanum degenerasse sanguinem ut istud passurus sit aequo animo et non quavis ratione devitandum existimet: quod medius fidius neque mulieres nostrae[73]sustinerent, sed magis se una cum dulcibus liberis sacrisque penatibus concremarent, ut non Carthaginienses[74]feminae[75]fortiores fuerint quam Romanae.“Etenim, Caesar, si regem te delegissemus, haberes tu quidem magnum de Imperio Romano agendi arbitrium, sed non ita ut vel minimum de ipsius imminueres maiestate, alioquin qui te fecissemus regem, eadem facultate abdicare te regno iuberemus—nedum posses regnum dividere, nedum tot provincias[76]alienare, nedum ipsum regni caput peregrino atque humillimo homini addicere. Canem ovili praeficimus;[77]quem si lupi mavult officio fungi, aut eicimus aut occidimus. Nunc tu, cum diu canis officio in ovili Romano defendendo sis functus, ad extremum in lupum nullo exemplo converteris?“Atque, ut intelligas, quandoquidem nos pro iure nostro cogis[78]asperius loqui, nullum tibi in populi Romani Imperio ius esse.[See English page]Caesar vi dominatum occupavit,[79]Augustus et in vitium successit et adversariorum partium profligatione se dominum fecit, Tiberius, Gaius, Claudius, Nero, Galba, Otho, Vitellius, Vespasianus, ceterique aut eadem aut simili via libertatem nostram praedati sunt, tu quoque, aliis expulsis aut interemptis, dominus effectus es. Sileo quod ex matrimonio natus non sis.“Quare, ut tibi nostram mentem testificemur, Caesar, si non libet te[80]Romae principatum tenere, habes filios, quorum aliquem in locum tuum, nobis quoque permittentibus ac rogantibus, naturae lege substituas. Sin minus, nobis in animo est publicam amplitudinem cum privata dignitate defendere. Neque enim minor haec iniuria Quiritum quam olim fuit violata Lucretia, neque nobis deerit Brutus qui contra Tarquinium[81]se ad libertatem recuperandam huic populo praebeat ducem. Et in istos primum quos nobis praeponis, deinde et in te ferrum stringemus, quod in multos Imperatores et quidem leviores ob causas fecimus.”
“Caesar, si tu tuorum immemor es atque etiam tui, ut nec filiis hereditatem, nec propinquis opes, nec amicis honores, nec tibi Imperium esse integrum velis, non tamen senatus populusque Romanus immemor potest esse sui iuris suaeque dignitatis. Etenim quomodo tibi tantum permittis de Imperio Romano quod non tuo sed nostro sanguine paratum[64]est! Tune unum corpus in duas secabis partes, et ex uno duo efficies regna, duo capita, duas voluntates; et quasi duobus fratribus gladios quibus[65]de hereditate decernant porriges! Nos civitatibus quae de hac urbe bene meritae sunt iura civitatis damus, ut cives Romani sint: tu a nobis dimidium Imperii aufers, ne hanc urbem parentem suam agnoscant! Et in alveis quidem apium si duo reges nati sunt, alterum qui deterior est occidimus: tu in alveo Imperii Romani, ubi unus et optimus princeps est,[66]alterum et hunc deterrimum, et non apem sed fucum, collocandum putas! Prudentiam tuam vehementer desideramus, Imperator. Nam quid futurum est, si vel te vivo, vel post tuam mortem, aut huic parti quam alienas, aut alteri quam tibi relinquis, bellum a barbaris nationibus inferatur? Quo[See English page]robore militum, quibus copiis occurremus? Vix nunc totius Imperii viribus possumus; tunc poterimus? An perpetuo membrum hoc cum illo in concordia erit? Ut reor, nec esse poterit, cum Roma dominari velit, nolit pars illa servire. Quin et te vivo breve intra tempus, revocatis veteribus praesidibus[67], suffectis novis, te in tuum regnum profecto et longe agente, hic altero dominante, nonne omnia nova, id est diversa atque adversa, erunt? Regno fere inter duos fratres diviso, protinus et populorum animi dividuntur, et prius a se ipsis quam ab externis hostibus bellum auspicantur. Idem eventurum in hoc Imperio quis non videt? An ignoras hanc olim imprimis fuisse causam optimatibus, cur dicerent citius se in conspectu populi Romani esse morituros quam rogationem illam ferri sinerent ut pars senatus ac pars plebis ad incolendum Veios mitteretur, duasque urbes communes[68]populi Romani esse; si enim in una urbe tantum dissensionum esset, quid in duabus urbibus futurum! Ita hoc tempore, si tantum discordiarum in uno Imperio, testor conscientiam tuam ac labores, quid in duobus imperiis fiet!
“Age vero, putasne hinc fore qui tibi bellis occupato esse auxilio aut velint aut sciant? Ita ab armis atque ab omni re bellica abhorrentes erunt qui praeficientur militibus atque urbibus, ut ille qui praeficit. Quid, nonne hunc tam imperitum regnandi et iniuriae facilem aut Romanae legiones aut ipsae provinciae[69]spoliare tentabunt, ut quem sperabunt vel non repugnaturum, vel poenas non repetiturum? Credo, me hercule, ne unum quidem mensem illos in officio mansuros, sed statim et ad primum profectionis tuae nuntium[70]rebellaturos. Quid facies? Quid consilii capies, cum duplici atque adeo multiplici bello urgebere? Nationes quas subegimus continere vix possumus; quomodo illis accedente ex liberis gentibus bello resistetur?
[See English page]
“Tu, Caesar, quid ad te spectet ipse videris. Nobis autem haec res non minus quam tibi curae esse debet. Tu mortalis es: Imperium populi Romani decet esse immortale, et quantum in nobis est erit, neque Imperium modo, verum etiam pudor. Scilicet quorum religionem contemnimus eorum accipiemus imperium, et, principes orbis terrarum, huic contemptissimo homini serviemus! Urbe a Gallis capta, Romani senes demulceri sibi barbam a victoribus passi non sunt: nunc sibi tot senatorii ordinis, tot praetorii, tot tribunicii,[71]tot consulares, triumphalesque viri eos dominari patientur, quos ipsi tamquam[72]servos malos omni contumeliarum genere suppliciorumque affecerunt! Istine homines magistratus creabunt, provincias regent, bella gerent, de nobis sententias capitis ferent? Sub his nobilitas Romana stipendia faciet, honores sperabit, munera assequetur? Et quod maius quodque altius penetret vulnus accipere possumus? Non ita putes, Caesar, Romanum degenerasse sanguinem ut istud passurus sit aequo animo et non quavis ratione devitandum existimet: quod medius fidius neque mulieres nostrae[73]sustinerent, sed magis se una cum dulcibus liberis sacrisque penatibus concremarent, ut non Carthaginienses[74]feminae[75]fortiores fuerint quam Romanae.
“Etenim, Caesar, si regem te delegissemus, haberes tu quidem magnum de Imperio Romano agendi arbitrium, sed non ita ut vel minimum de ipsius imminueres maiestate, alioquin qui te fecissemus regem, eadem facultate abdicare te regno iuberemus—nedum posses regnum dividere, nedum tot provincias[76]alienare, nedum ipsum regni caput peregrino atque humillimo homini addicere. Canem ovili praeficimus;[77]quem si lupi mavult officio fungi, aut eicimus aut occidimus. Nunc tu, cum diu canis officio in ovili Romano defendendo sis functus, ad extremum in lupum nullo exemplo converteris?
“Atque, ut intelligas, quandoquidem nos pro iure nostro cogis[78]asperius loqui, nullum tibi in populi Romani Imperio ius esse.[See English page]Caesar vi dominatum occupavit,[79]Augustus et in vitium successit et adversariorum partium profligatione se dominum fecit, Tiberius, Gaius, Claudius, Nero, Galba, Otho, Vitellius, Vespasianus, ceterique aut eadem aut simili via libertatem nostram praedati sunt, tu quoque, aliis expulsis aut interemptis, dominus effectus es. Sileo quod ex matrimonio natus non sis.
“Quare, ut tibi nostram mentem testificemur, Caesar, si non libet te[80]Romae principatum tenere, habes filios, quorum aliquem in locum tuum, nobis quoque permittentibus ac rogantibus, naturae lege substituas. Sin minus, nobis in animo est publicam amplitudinem cum privata dignitate defendere. Neque enim minor haec iniuria Quiritum quam olim fuit violata Lucretia, neque nobis deerit Brutus qui contra Tarquinium[81]se ad libertatem recuperandam huic populo praebeat ducem. Et in istos primum quos nobis praeponis, deinde et in te ferrum stringemus, quod in multos Imperatores et quidem leviores ob causas fecimus.”
Haec profecto Constantinum, nisi lapidem eum aut truncum existimamus, permovissent. Quae si populus non dixisset, tamen dicere apud se et his passim verbis fremere credibile erat. Eamus nunc et dicamus Constantinum gratificari voluisse Silvestro, quem tot hominum odiis, tot gladiis subiceret ut vix, quantum sentio, unum Silvester diem in vita futurus fuisset. Nam eo paucisque aliis absumptis, videbatur[82]omnis sublatum iri de pectoribus Romanorum tam dirae iniuriae contumeliaeque suspicio.[83]
Age porro, si fieri potest, concedamus neque preces, neque minas, neque ullam rationem aliquid profecisse, perstareque adhuc Constantinum, nec velle a suscepta semel persuasione recedere.[84]Quis non ad Silvestri orationem, si res vera fuisset umquam,[85]commotum[86]assentiatur? Quae talis haud dubie fuisset:
[See English page]
“Princeps optime ac fili, Caesar, pietatem quidem tuam tam pronam tamque effusam non possum non amare atque amplecti, verumtamen quod in offerendis Deo muneribus immolandisque victimis nonnihil erres, minime demiror; quippe qui adhuc es in Christiana militia tiro. Ut non decebat olim a sacerdote omnem pecudem feramque et avem[87]sacrificari, ita non omne ab eodem accipiendum est munus. Ego sacerdos sum ac pontifex, qui dispicere debeo quid ad altare patiar offerri, ne forte, non dico immundum animal offeratur, sed vipera aut serpens. Itaque sic habeas. Si foret tui iuris, partem Imperii cum regina orbis, Roma, alteri tradere quam filiis (quod minime sentio); si populus hic, si Italia, si ceterae nationes sustinerent, ut quos oderunt et quorum religionem adhuc respuunt, capti illecebris saeculi, eorum imperio obnoxii esse vellent (quod impossibile est): tamen, si quid mihi credendum putas, fili amantissime, ut tibi assentirer[88]ulla adduci ratione non possem,[89]nisi vellem mihi ipsi esse dissimilis et condiconem meam oblivisci ac propemodum dominum Iesum[90]abnegare. Tua enim munera, sive, ut tu vis, tuae remunerationes et gloriam et innocentiam et sanctimoniam meam atque omnium qui mihi successuri sunt polluerent ac prorsus everterent, viamque iis qui ad cognitionem veritatis venturi sunt intercluderent.“An vero Heliseus,[91]Naaman Syro a lepra curato, mercedem accipere noluit: ego te curato accipiam? Ille munera respuit; ego regna mihi dari sinam? Ille personam prophetae maculare noluit; ego personam Christi quam in me gero maculare potero? Cur autem ille accipiendis muneribus personam prophetae maculari putavit? Nempe quod videri poterat vendere sacra, faenerare donum Dei, indigere praesidiis hominum, elevare atque imminuere beneficii dignitatem. Maluit ergo sibi principes ac reges[92]beneficiarios facere, quam ipse beneficiarius illorum esse; immo ne mutua quidem beneficentia uti. ‘Beatius est enim multo,’ ut inquit Dominus,[See English page]‘dare quam accipere.’ Eadem mihi atque adeo maior est causa, cui etiam a Domino praecipitur dicente, ‘Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, daemones eicite; gratis accepistis, gratis date.’ Egone tantum flagitium admittam, Caesar, ut Dei praecepta[93]non exsequar; ut gloriam meam polluam? ‘Melius est,’ ut inquit Paulus, ‘mihi mori quam ut gloriam meam quis evacuet.’ Gloria nostra est apud Deum honorificare ministerium nostrum, ut idem inquit, ‘Vobis dico gentibus; quamdiu ego quidem sum gentium apostolus, glorificabo ministerium meum.’“Ego, Caesar, aliis quoque sim et exemplum et causa delinquendi; Christianus homo, sacerdos Dei, pontifex Romanus, vicarius Christi? Iam vero innocentia sacerdotum quomodo incolumis erit inter opes, inter magistratus, inter administrationem saecularium negotiorum?[94]Ideone terrenis renuntiamus, ut eadem uberiora assequamur; et privata abiecimus, ut aliena possideamus et publica? Nostrae erunt urbes? nostra tributa? nostra vectigalia? Et cur clericos, si hoc[95]fecerimus, nos vocari licebit? Pars nostra sive sors, quae Graece dicitur κλῆρος,[96]est non terrena sed caelestis. Levitae, qui iidem[97]clerici sunt, partem cum fratribus non fuere sortiti: et tu nos iubes etiam fratrum sortiri portionem!“Quo mihi divitas atque opes, qui Domini voce iubeor nec de crastino esse sollicitus, et cui dictum est ab illo: ‘Nolite thesaurizare super terram; nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris’; et, ‘Difficilius est divitem introire in regnum caelorum, quam camelum per foramen acus transire?’ Ideoque pauperes sibi ministros elegit et qui omnia relinquerent[98]et eum sequerentur; et paupertatis ipse fuit exemplum. Usque adeo divitiarum pecuniarumque tractatio innocentiae inimica est, non modo possessio illarum atque dominatus. Unus Iudas, qui loculos[See English page]habebat et portabat quae mittebantur, praevaricatus est; et amore pecuniae, cui assueverat, Magistrum, Dominum, Deum et reprehendit et prodidit. Itaque vereor, Caesar, ne me ex Petro facias Iudam.“Audi etiam quid Paulus dicat: ‘Nihil intulimus in hunc mundum: haud dubium, quod nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus. Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum diaboli et desideria multa et inutilia et nociva, quae mergunt homines in interitum et perditionem. Radix enim omnium malorum est cupiditas, quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis. Tu autem, homo Dei, haec fuge.’ Et tu me accipere iubes, Caesar, quae velut venenum effugere debeo!“Et quis praeterea, pro tua prudentia, Caesar, consideres, quis inter haec divinis rebus faciendis locus? Apostoli, quibusdam indignantibus quod viduae ipsorum in ministerio quotidiano despicerentur, responderunt non esse aequum relinquere se verbum Dei et ministrare mensis. Et tamen viduarum mensis ministrare, quanto aliud est quam exigere vectigalia, curare aerarium, stipendium numerare militibus, et mille aliis huiusmodi curis implicari? ‘Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus,’ inquit Paulus. Numquid Aaron, cum ceteris Levitici generis, aliud quam Domini tabernaculum procurabat? Cuius[99]filii, quia ignem alienum in thuribula sumpserant, igni caelesti conflagraverunt. Et tu iubes nos ignem saecularium divitiarum, vetitum ac profanum,[100]in sacrata thuribula, id est in sacerdotalia opera sumere! Num Eleazar, num Phinees, num ceteri pontifices ministrique aut tabernaculi aut templi quicquam nisi quod ad rem divinam pertineret administrabant? Administrabant dico? Immo administrare poterant, si officio suo satisfacere volebant? Quod si nolint, audiant exsecrationem Domini dicentis: ‘Maledicti, qui opus Domini[See English page]faciunt negligenter.’ Quae exsecratio, cum in omnes, tum in pontifices maxime cadit.“O quantum est pontificale munus! Quantum est caput esse ecclesiae! Quantum est praeponi pastorem tanto ovili, e cuius manu uniuscuiusque agni ovisque amissae sanguis exigitur; cui dictum est: ‘Si amas me plusquam alii, ut fateris, pasce agnos meos.’ Iterum, ‘si amas me, ut fateris, pasce oves meas.’ Tertio, ‘si amas me, ut fateris, pasce oves meas!’ Et tu me iubes, Caesar, capras etiam pascere et porcos, qui nequeunt ab eodem pastore custodiri!“Quid, quod me regem facere vis, aut potius Caesarem, id est regum principem? Dominus Iesus Christus, Deus et homo, rex et sacerdos, cum se regem affirmaret, audi de quo regno locutus est: ‘Regnum meum,’ inquit, ‘non est de hoc mundo: si enim de hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent.’ Et quae fuit prima vox, ac frequentior[101]clamor praedicationis eius, nonne hic:[102]‘Paenitentiam agite; appropinquavit enim regnum caelorum. Appropinquavit regnum Dei, cui comparabitur regnum caeli?’ Nonne, cum haec dixit, regnum saeculare nihil ad se pertinere declaravit? Eoque non modo regnum huiusmodi non quaesivit, sed oblatum quoque accipere noluit. Nam cum intelligeret aliquando populos destinasse ut eum raperent regemque facerent, in montium solitudines fugit. Quod nobis qui locum eius[103]tenemus non solum exemplo dedit imitandum, sed etiam praecepto, inquiens: ‘Principes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eos. Non ita erit inter vos; sed quicumque voluerit inter vos maior fieri sit vester minister, et qui voluerit primus inter vos esse erit vester servus: sicut filius hominis non venit ut ministretur ei, sed ut ministret et det animam suam in[104]redemptionem pro multis.’[See English page]“Iudices olim Deus, ut scias, Caesar, constituit super Israel, non reges, populumque sibi nomen regium postulantem detestatus est. Nec aliter ob duritiam[105]cordis illorum regem dedit, quam quod repudium permiserat, quod in nova lege revocavit. Et ego regnum accipiam, qui vix iudex esse permittor? ‘An nescitis,’ inquit Paulus, ‘quod sancti de hoc mundo iudicabunt? Et si in vobis iudicabitur mundus, indigni estis qui de minimis iudicetis. Nescitis quod angelos iudicabimus? Quanto magis saecularia? Saecularia igitur iudicia si habueritis, contemptibiles qui sunt in ecclesia, eos constituite ad iudicandum.’ Atqui iudices de rebus et controversiis[106]tantummodo iudicabant, non etiam tributa exigebant. Ego exigam, qui scio a Domino interrogatum Petrum: ‘A quibusnam reges terrae acciperent tributum censumve, a filiis an ab alienis?’ et cum hic respondisset ‘Ab alienis,’ ad eodem dictum: ‘Ergo liberi sunt filii?’ Quod si omnes filii mei sunt, Caesar, ut certe sunt, omnes liberi erunt; nihil quisquam solvet. Igitur non est opus mihi tua donatione, qua nihil assecuturus sum praeter laborem quem, ut minime debeo, ita minime possum ferre.“Quid quod necesse haberem potestatem exercere sanguinis, punire sontes, bella gerere, urbes diripere, regiones ferro ignique vastare! Aliter non est quod sperem posse me tueri quae tradidisses. Et si haec fecero, sacerdos, pontifex, Christi vicarius, sum? Ut illum in me tonantem audiam atque dicentem: ‘Domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus, et tu fecisti eam speluncam latronum.’ ‘Non veni in mundum,’ inquit Dominus, ‘ut iudicem mundum, sed ut liberem eum.’ Et ego qui illi successi causa mortium[See English page]ero, cui in persona Petri dictum est: ‘Converte gladium tuum in locum suum: omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt?’ Ne defendere quidem nobis ferro nos licet, siquidem defendere Dominum Petrus volebat cum auriculam abscidit servo. Et tu divitiarum aut comparandarum aut tuendarum causa uti ferro nos iubes?“Nostra potestas est potestas clavium, dicente Domino, ‘Tibi dabo claves regni caelorum. Quodcumque[107]ligaveris super terram erit ligatum et in caelis, et quodcumque solveris super terram erit solutum et in caelis. Et portae inferi non praevalebunt adversus eas.’ Nihil ad hanc potestatem, nihil ad hanc dignitatem,[108]nihil ad hoc regnum adici potest. Quo qui contentus non est, aliud sibi quoddam a diabolo postulat, qui etiam Domino dicere ausus est: ‘Tibi dabo omnia regna mundi, si cadens in terram adoraveris me.’ Quare, Caesar, cum pace tua dictum sit, noli mihi diabolus effici qui Christum, id est me, regna mundi a te data accipere iubeas. Malo enim illa spernere quam possidere.“Et ut aliquid de infidelibus, sed, ut spero, futuris fidelibus, loquar; noli me de angelo lucis reddere illis angelum tenebrarum, quorum corda ad pietatem inducere volo, non ipsorum cervici iugum imponere, et gladio quod est verbum Dei, non gladio ferreo,[109]mihi subicere; ne deteriores efficiantur, ne recalcitrent, ne cornu feriant, ne nomen Dei meo irritati errore blasphement.[110]Filios mihi carissimos[111]volo reddere, non servos; adoptare, non emere; generare, non manu capere; animas eorum offerre sacrificium Deo, non diabolo corpora. ‘Discite a me,’ inquit Dominus, ‘quia mitis sum et humilis corde. Capite iugum meum, et invenietis requiem animabus vestris. Iugum enim meum suave[112]et pondus meum leve.’“Cuius ad extremum, ut iam[113]finem faciam, illam de[114]hac re[See English page]sententiam accipe quam quasi inter me et te tulit. ‘Reddite quae sunt Caesaris Caesari; et quae sunt Dei Deo.’ Quo fit ut nec tu, Caesar, tua relinquere, neque ego quae Caesaris sunt accipere debeam; quae vel si millies offeras numquam accipiam.”
“Princeps optime ac fili, Caesar, pietatem quidem tuam tam pronam tamque effusam non possum non amare atque amplecti, verumtamen quod in offerendis Deo muneribus immolandisque victimis nonnihil erres, minime demiror; quippe qui adhuc es in Christiana militia tiro. Ut non decebat olim a sacerdote omnem pecudem feramque et avem[87]sacrificari, ita non omne ab eodem accipiendum est munus. Ego sacerdos sum ac pontifex, qui dispicere debeo quid ad altare patiar offerri, ne forte, non dico immundum animal offeratur, sed vipera aut serpens. Itaque sic habeas. Si foret tui iuris, partem Imperii cum regina orbis, Roma, alteri tradere quam filiis (quod minime sentio); si populus hic, si Italia, si ceterae nationes sustinerent, ut quos oderunt et quorum religionem adhuc respuunt, capti illecebris saeculi, eorum imperio obnoxii esse vellent (quod impossibile est): tamen, si quid mihi credendum putas, fili amantissime, ut tibi assentirer[88]ulla adduci ratione non possem,[89]nisi vellem mihi ipsi esse dissimilis et condiconem meam oblivisci ac propemodum dominum Iesum[90]abnegare. Tua enim munera, sive, ut tu vis, tuae remunerationes et gloriam et innocentiam et sanctimoniam meam atque omnium qui mihi successuri sunt polluerent ac prorsus everterent, viamque iis qui ad cognitionem veritatis venturi sunt intercluderent.
“An vero Heliseus,[91]Naaman Syro a lepra curato, mercedem accipere noluit: ego te curato accipiam? Ille munera respuit; ego regna mihi dari sinam? Ille personam prophetae maculare noluit; ego personam Christi quam in me gero maculare potero? Cur autem ille accipiendis muneribus personam prophetae maculari putavit? Nempe quod videri poterat vendere sacra, faenerare donum Dei, indigere praesidiis hominum, elevare atque imminuere beneficii dignitatem. Maluit ergo sibi principes ac reges[92]beneficiarios facere, quam ipse beneficiarius illorum esse; immo ne mutua quidem beneficentia uti. ‘Beatius est enim multo,’ ut inquit Dominus,[See English page]‘dare quam accipere.’ Eadem mihi atque adeo maior est causa, cui etiam a Domino praecipitur dicente, ‘Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, daemones eicite; gratis accepistis, gratis date.’ Egone tantum flagitium admittam, Caesar, ut Dei praecepta[93]non exsequar; ut gloriam meam polluam? ‘Melius est,’ ut inquit Paulus, ‘mihi mori quam ut gloriam meam quis evacuet.’ Gloria nostra est apud Deum honorificare ministerium nostrum, ut idem inquit, ‘Vobis dico gentibus; quamdiu ego quidem sum gentium apostolus, glorificabo ministerium meum.’
“Ego, Caesar, aliis quoque sim et exemplum et causa delinquendi; Christianus homo, sacerdos Dei, pontifex Romanus, vicarius Christi? Iam vero innocentia sacerdotum quomodo incolumis erit inter opes, inter magistratus, inter administrationem saecularium negotiorum?[94]Ideone terrenis renuntiamus, ut eadem uberiora assequamur; et privata abiecimus, ut aliena possideamus et publica? Nostrae erunt urbes? nostra tributa? nostra vectigalia? Et cur clericos, si hoc[95]fecerimus, nos vocari licebit? Pars nostra sive sors, quae Graece dicitur κλῆρος,[96]est non terrena sed caelestis. Levitae, qui iidem[97]clerici sunt, partem cum fratribus non fuere sortiti: et tu nos iubes etiam fratrum sortiri portionem!
“Quo mihi divitas atque opes, qui Domini voce iubeor nec de crastino esse sollicitus, et cui dictum est ab illo: ‘Nolite thesaurizare super terram; nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris’; et, ‘Difficilius est divitem introire in regnum caelorum, quam camelum per foramen acus transire?’ Ideoque pauperes sibi ministros elegit et qui omnia relinquerent[98]et eum sequerentur; et paupertatis ipse fuit exemplum. Usque adeo divitiarum pecuniarumque tractatio innocentiae inimica est, non modo possessio illarum atque dominatus. Unus Iudas, qui loculos[See English page]habebat et portabat quae mittebantur, praevaricatus est; et amore pecuniae, cui assueverat, Magistrum, Dominum, Deum et reprehendit et prodidit. Itaque vereor, Caesar, ne me ex Petro facias Iudam.
“Audi etiam quid Paulus dicat: ‘Nihil intulimus in hunc mundum: haud dubium, quod nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus. Nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum diaboli et desideria multa et inutilia et nociva, quae mergunt homines in interitum et perditionem. Radix enim omnium malorum est cupiditas, quam quidam appetentes erraverunt a fide, et inseruerunt se doloribus multis. Tu autem, homo Dei, haec fuge.’ Et tu me accipere iubes, Caesar, quae velut venenum effugere debeo!
“Et quis praeterea, pro tua prudentia, Caesar, consideres, quis inter haec divinis rebus faciendis locus? Apostoli, quibusdam indignantibus quod viduae ipsorum in ministerio quotidiano despicerentur, responderunt non esse aequum relinquere se verbum Dei et ministrare mensis. Et tamen viduarum mensis ministrare, quanto aliud est quam exigere vectigalia, curare aerarium, stipendium numerare militibus, et mille aliis huiusmodi curis implicari? ‘Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus,’ inquit Paulus. Numquid Aaron, cum ceteris Levitici generis, aliud quam Domini tabernaculum procurabat? Cuius[99]filii, quia ignem alienum in thuribula sumpserant, igni caelesti conflagraverunt. Et tu iubes nos ignem saecularium divitiarum, vetitum ac profanum,[100]in sacrata thuribula, id est in sacerdotalia opera sumere! Num Eleazar, num Phinees, num ceteri pontifices ministrique aut tabernaculi aut templi quicquam nisi quod ad rem divinam pertineret administrabant? Administrabant dico? Immo administrare poterant, si officio suo satisfacere volebant? Quod si nolint, audiant exsecrationem Domini dicentis: ‘Maledicti, qui opus Domini[See English page]faciunt negligenter.’ Quae exsecratio, cum in omnes, tum in pontifices maxime cadit.
“O quantum est pontificale munus! Quantum est caput esse ecclesiae! Quantum est praeponi pastorem tanto ovili, e cuius manu uniuscuiusque agni ovisque amissae sanguis exigitur; cui dictum est: ‘Si amas me plusquam alii, ut fateris, pasce agnos meos.’ Iterum, ‘si amas me, ut fateris, pasce oves meas.’ Tertio, ‘si amas me, ut fateris, pasce oves meas!’ Et tu me iubes, Caesar, capras etiam pascere et porcos, qui nequeunt ab eodem pastore custodiri!
“Quid, quod me regem facere vis, aut potius Caesarem, id est regum principem? Dominus Iesus Christus, Deus et homo, rex et sacerdos, cum se regem affirmaret, audi de quo regno locutus est: ‘Regnum meum,’ inquit, ‘non est de hoc mundo: si enim de hoc mundo esset regnum meum, ministri mei utique decertarent.’ Et quae fuit prima vox, ac frequentior[101]clamor praedicationis eius, nonne hic:[102]‘Paenitentiam agite; appropinquavit enim regnum caelorum. Appropinquavit regnum Dei, cui comparabitur regnum caeli?’ Nonne, cum haec dixit, regnum saeculare nihil ad se pertinere declaravit? Eoque non modo regnum huiusmodi non quaesivit, sed oblatum quoque accipere noluit. Nam cum intelligeret aliquando populos destinasse ut eum raperent regemque facerent, in montium solitudines fugit. Quod nobis qui locum eius[103]tenemus non solum exemplo dedit imitandum, sed etiam praecepto, inquiens: ‘Principes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eos. Non ita erit inter vos; sed quicumque voluerit inter vos maior fieri sit vester minister, et qui voluerit primus inter vos esse erit vester servus: sicut filius hominis non venit ut ministretur ei, sed ut ministret et det animam suam in[104]redemptionem pro multis.’
[See English page]
“Iudices olim Deus, ut scias, Caesar, constituit super Israel, non reges, populumque sibi nomen regium postulantem detestatus est. Nec aliter ob duritiam[105]cordis illorum regem dedit, quam quod repudium permiserat, quod in nova lege revocavit. Et ego regnum accipiam, qui vix iudex esse permittor? ‘An nescitis,’ inquit Paulus, ‘quod sancti de hoc mundo iudicabunt? Et si in vobis iudicabitur mundus, indigni estis qui de minimis iudicetis. Nescitis quod angelos iudicabimus? Quanto magis saecularia? Saecularia igitur iudicia si habueritis, contemptibiles qui sunt in ecclesia, eos constituite ad iudicandum.’ Atqui iudices de rebus et controversiis[106]tantummodo iudicabant, non etiam tributa exigebant. Ego exigam, qui scio a Domino interrogatum Petrum: ‘A quibusnam reges terrae acciperent tributum censumve, a filiis an ab alienis?’ et cum hic respondisset ‘Ab alienis,’ ad eodem dictum: ‘Ergo liberi sunt filii?’ Quod si omnes filii mei sunt, Caesar, ut certe sunt, omnes liberi erunt; nihil quisquam solvet. Igitur non est opus mihi tua donatione, qua nihil assecuturus sum praeter laborem quem, ut minime debeo, ita minime possum ferre.
“Quid quod necesse haberem potestatem exercere sanguinis, punire sontes, bella gerere, urbes diripere, regiones ferro ignique vastare! Aliter non est quod sperem posse me tueri quae tradidisses. Et si haec fecero, sacerdos, pontifex, Christi vicarius, sum? Ut illum in me tonantem audiam atque dicentem: ‘Domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus, et tu fecisti eam speluncam latronum.’ ‘Non veni in mundum,’ inquit Dominus, ‘ut iudicem mundum, sed ut liberem eum.’ Et ego qui illi successi causa mortium[See English page]ero, cui in persona Petri dictum est: ‘Converte gladium tuum in locum suum: omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt?’ Ne defendere quidem nobis ferro nos licet, siquidem defendere Dominum Petrus volebat cum auriculam abscidit servo. Et tu divitiarum aut comparandarum aut tuendarum causa uti ferro nos iubes?
“Nostra potestas est potestas clavium, dicente Domino, ‘Tibi dabo claves regni caelorum. Quodcumque[107]ligaveris super terram erit ligatum et in caelis, et quodcumque solveris super terram erit solutum et in caelis. Et portae inferi non praevalebunt adversus eas.’ Nihil ad hanc potestatem, nihil ad hanc dignitatem,[108]nihil ad hoc regnum adici potest. Quo qui contentus non est, aliud sibi quoddam a diabolo postulat, qui etiam Domino dicere ausus est: ‘Tibi dabo omnia regna mundi, si cadens in terram adoraveris me.’ Quare, Caesar, cum pace tua dictum sit, noli mihi diabolus effici qui Christum, id est me, regna mundi a te data accipere iubeas. Malo enim illa spernere quam possidere.
“Et ut aliquid de infidelibus, sed, ut spero, futuris fidelibus, loquar; noli me de angelo lucis reddere illis angelum tenebrarum, quorum corda ad pietatem inducere volo, non ipsorum cervici iugum imponere, et gladio quod est verbum Dei, non gladio ferreo,[109]mihi subicere; ne deteriores efficiantur, ne recalcitrent, ne cornu feriant, ne nomen Dei meo irritati errore blasphement.[110]Filios mihi carissimos[111]volo reddere, non servos; adoptare, non emere; generare, non manu capere; animas eorum offerre sacrificium Deo, non diabolo corpora. ‘Discite a me,’ inquit Dominus, ‘quia mitis sum et humilis corde. Capite iugum meum, et invenietis requiem animabus vestris. Iugum enim meum suave[112]et pondus meum leve.’
“Cuius ad extremum, ut iam[113]finem faciam, illam de[114]hac re[See English page]sententiam accipe quam quasi inter me et te tulit. ‘Reddite quae sunt Caesaris Caesari; et quae sunt Dei Deo.’ Quo fit ut nec tu, Caesar, tua relinquere, neque ego quae Caesaris sunt accipere debeam; quae vel si millies offeras numquam accipiam.”
Ad hanc Silvestri orationem apostolico viro dignam, quid esset quod amplius Constantinus posset opponere? Quod cum ita sit, qui aiunt donationem esse factam nonne iniuriosi sunt in Constantinum, quem suos privare imperiumque Romanum voluisse convellere; iniuriosi in senatum populumque Romanum, Italiam, totumque occidentem, quem contra ius fasque mutari imperium permississe; iniuriosi in Silvestrum, quem indignam sancto viro donationem acceptam habuisse; iniuriosi in summum pontificatum cui licere terrenis potiri regnis et Romanum moderari Imperium arbitrantur? Haec tamen omnia eo pertinent, ut appareat Constantinum inter tot impedimenta numquam fuisse facturum, ut rem Romanam Silvestro ex maxima parte donaret ut isti aiunt.
Age porro, ut credamus istam donationem de qua facit pagina vestra mentionem, debet constare etiam de acceptatione Silvestri. Nunc de illa non constat. At credibile est, dicitis, ratam hunc habuisse donationem. Ita credo, nec ratam habuisse modo, verum etiam petiisse, rogasse, precibus extorsisse, credibile est. Quid vos credibile, quod praeter opinionem est hominum, dicitis? Nec quia in pagina privilegii de donatione fit mentio, putandum est fuisse acceptatum:[115]sed e contrario, quia non fit mentio de acceptatione, dicendum est non fuisse donatum.[116]Ita plus contra vos[See English page]facit, hunc donum respuisse, quam illum dare voluisse; et beneficium in invitum non confertur. Neque vero tantum donata respuisse Silvestrum suspicari debemus, sed tacite etiam indicasse nec illum dare iure[117]nec se iure accipere posse.
Sed o caecam semper inconsultamque avaritiam![118]Demus ut tabulas quoque de assensu Silvestri proferre possitis veras, incorruptas, sinceras: num protinus donata sunt quae in talibus[119]continentur? Ubi possessio? Ubi in manus traditio? Nam si chartam modo Constantinus dat, non gratificari Silvestro voluit, sed illudere. Verisimile est, dicitis, qui donat quippiam eum et possessionem tradere. Videte quid loquamini! cum possessionem non esse datam constet, et an datum sit ius ambigatur. Verisimile est qui possessionem non dedit, eum ne ius quidem dare voluisse.
An non constat possessionem numquam fuisse traditam? Quod negare impudentissimum est. Numquid Silvestrum Constantinus in Capitolium quasi triumphantem inter frequentium Quiritum, sed infidelium, plausum duxit? In sella aurea adsistente universo senatu collocavit? Magistratus pro sua quemque dignitate regem salutare et adorare iussit? Hoc[120]erga novos principes fieri solet, non tantum aliquod palatium velut Lateranense tradi. Num postea per universam Italiam circumduxit?[121]Adiit cum illo Gallias; adiit Hispanos;[122]adiit Germanos, ceterumque occidentem? Aut si gravabantur[123]ambo tantum obire terrarum, quibusnam tam ingens officium delegarunt, qui et Caesaris vice traderent possessionem et Silvestri acciperent? Magni ii[124]viri atque eximiae auctoritatis esse debuerunt: et tamen qui fuerint ignoramus. Et quantum in his duobus verbis,tradereetaccipere, subest pondus![125]Nostra memoria, ut exempla vetusta omittam, numquam aliter facitatum vidimus, cum quis aut urbis aut regionis aut provinciae dominus factus est; ita demum traditam existimari possessionem, si magistratus[See English page]pristini summoveantur novique subrogentur. Hoc si tunc Silvester fieri non postulasset, tamen magnificentiae Constantini intererat, ut declararet non verbo se, sed re possessionem tradere, suos praesides amovere aliosque ab illo substitui iubere. Non traditur possessio quae penes eosdem remanet qui possidebant, et novus dominus illos summovere non audet.
Sed fac istud quoque non obstare, et nihilominus putari Silvestrum possedisse, atque omnia praeter morem praeterque naturam tunc esse dicamus administrata. Postquam ille abiit, quos provinciis urbibusque rectores Silvester praeposuit; quae bella gessit; quas nationes ad arma spectantes oppressit; per quos haec administravit? Nihil horum scimus, respondetis. Ita puto, nocturno tempore haec omnia gesta sunt, et ideo nemo vidit.
Age, fuit in possessione Silvester? Quis eum de possessione deiecit? Nam perpetuo in possessione non fuit, neque successorum aliquis saltem usque ad Gregorium Magnum, qui et ipse caruit possessione. Qui extra possessionem est, nec se ab ea deiectum probare potest, is profecto numquam possedit; et si se possedisse dicat, insanit. Vides ut te insanum etiam probo! Alioquin, dic quis papam deiecit? Ipsene Constantinus, an eius filii, an Iulianus, an quis[126]alius Caesar? Profer nomen expulsoris, profer tempus, unde primum, unde secundo, ac deinceps expulsus est. Num per seditionem[127]et caedes, an sine his? Coniurarunt in eum pariter nationes, an quae prima? Quid! Nemo omnium auxilio fuit: ne illorum quidem qui per Silvestrum aliumve papam praepositi urbibus ac provinciis erant? Uno die universa amisit; an paulatim et per partes? Restitit ipse suique magistratus; an ad primum se tumultum abdicarunt? Quid! Ipsi victores non in eam faecem[128]hominum, quam indignam imperio ducebant, ferro grassati sunt, in ultionem[129]contumeliae, in tutelam occupatae dominationis, in[See English page]contemptum religionis nostrae, in ipsum etiam posteritatis exemplum? Omnino eorum qui victi sunt nemo fugam cepit? nemo latuit? nemo timuit? O admirabilem casum! Imperium Romanum tantis laboribus, tanto cruore partum, tam placide, tam quiete a Christianis sacerdotibus vel partum est, vel amissum, ut nullus cruor, nullum bellum, nulla querela intercesserit; et quod non minus admirari debeas, per quos hoc gestum sit, quo tempore, quomodo, quamdiu, prorsus ignotum. Putes in silvis inter arbores regnasse Silvestrum, non Romae, et inter homines; et ab hibernis[130]imbribus frigoribusque, non ab hominibus eiectum.
Quis non habet cognitum, qui paulo plura lectitarit, quot reges Romae, quot consules, quot dictatores, quot tribuni plebis, quot censores, quot aediles[131]creati fuerint? Nemoque ex tanta hominum copia, ex tanta vetustate nos fugit. Scimus item quot Atheniensium duces, quot Thebanorum, quot Lacedaemoniorum exstiterint; pugnas eorum terrestres navalesque universas tenemus. Non ignoramus qui reges Persarum, Medorum,[132]Chaldaeorum, Hebraeorum fuerint, aliorumque plurimorum; et quomodo horum quisque aut acceperit regnum, aut tenuerit, aut perdiderit, aut recuperaverit. Romanum autem, sive Silvestrianum, Imperium, qua ratione inceperit, aut qua desierit, quando, per quos, in ipsa quoque urbe nescitur. Interrogo num[133]quos harum rerum testes auctoresque proferre possitis. Nullos, respondetis. Et non pudet vos, non tam homines, quam pecudes dicere verisimile esse possedisse Silvestrum!
Quod quia vos non potestis, ego e contrario docebo, ad ultimum usque diem vitae Constantinum, et gradatim deinceps omnes Caesares possedisse, ut ne quid habeatis quod hiscere possitis. At perdifficile est et magni, ut opinor, operis hoc docere! Evolvantur omnes Latinae Graecaeque historiae; citentur ceteri auctores qui de illis meminere temporibus: ac[134]neminem reperies in hac re ab alio discrepare. Unum ex mille testimoniis sufficiat.[135]Eutropius, qui Constantinum, qui tres Constantini filios a patre relictos[See English page]dominos orbis terrarum vidit, qui de Iuliano filio fratris Constantini ita scribit: “Hic Iulianus, qui fuit subdiaconus[136]in Romana ecclesia, Imperator[137]effectus apostatavit in idolorum cultu,[138]rerum potitus est, ingentique apparatu Parthis intulit bellum, cui expeditioni ego quoque interfui.” Nec de donatione Imperii occidentis tacuisset; nec paulo post de Ioviano, qui successit Iuliano, ita dixisset: “Pacem cum Sapore necessariam quidem sed ignobilem fecit, mutatis finibus ac nonnulla Imperii Romani parte tradita. Quod ante, ex quo Romanum Imperium conditum erat, numquam accidit. Quin etiam legiones nostrae apud Caudium per Pontium Telesinum[139]et in Hispania apud Numantiam et in Numidia sub iugo missae sunt, ut nihil tamen finium traderetur.”
Hoc loco libet vos,[140]nuperrime licet[141]defuncti estis, convenire, pontifices Romani, et te, Eugeni, qui vivis cum Felicis[142]tamen venia. Cur donationem Constantini magno ore iactitatis, frequenterque vos ultores erepti Imperii quibusdam regibus principibusque minamini, et confessionem quandam servitutis a Caesare dum coronandus est et a nonnullis aliis principibus extorquetis, veluti ab rege Neapolitano atque Siciliae; id quod numquam aliquis veterum Romanorum pontificum fecit, non Damasus apud Theodosium, non Syricius apud Arcadium,[143]non Anastasius apud Honorium, non Ioannes apud Iustinianum, non alii apud alios sanctissimi papae apud optimos Caesares, sed semper illorum Romam Italiamque, cum provinciis quas nominavi, fuisse professi sunt? Eoque numismata aurea, ut de aliis monumentis sileam templisque urbis Romanae, circumferuntur, non Graecis sed Latinis litteris inscripta, Constantini iam Christiani et deinceps[See English page]cunctorum ferme Imperatorum, quorum multa penes me sunt cum hac plerumque subscriptione subter imaginem crucis, “Concordia orbis.” Qualia infinita reperirentur summorum pontificum, si umquam Romae imperassetis! Quae nulla reperiuntur, neque aurea, neque argentea, neque ab aliquo visa memorantur. Et tamen necesse erat illo tempore proprium habere numisma quisquis imperium Romae teneret; saltem sub imagine Salvatoris aut Petri.
Pro[144]imperitiam hominum! Non cernitis, si donatio Constantini vera est, Caesari—de Latino loquor—nihil relinqui. En qualis Imperator, qualis rex Romanus erit, cuius regnum si quis habeat, nec aliud habeat, omnino nil habet! Quod si itaque palam est Silvestrum non possedisse; hoc est, Constantinum non tradidisse possessionem, haud dubium erit ne ius quidem, ut dixi, dedisse possidendi: nisi dicitis ius quidem datum, sed aliqua causa possessionem non traditam; ita plane dabat quod minime futurum intelligebat; dabat quod tradere non poterat; dabat quod non prius venire in manus eius cui dabatur possibile erat quam esset extinctum; dabat donum quod ante quingentos annos aut numquam valiturum foret. Verum hoc loqui aut sentire insanum est.
Sed iam tempus est, ne longior fiam, causae adversariorum iam concisae atque laceratae letale[145]vulnus imprimere et uno eam iugulare ictu. Omnis fere historia, quae nomen historiae meretur, Constantinum a puero cum patre Constantio[146]Christianum refert multo etiam ante pontificatum Silvestri; ut Eusebius ecclesiasticae scriptor historiae, quem Rufinus,[147]non in postremis doctus, in Latinum interpretatus duo volumina de aevo suo adiecit, quorum[See English page]uterque paene[148]Constantini temporibus fuit. Adde huc testimonium etiam Romani pontificis qui his rebus gerendis non interfuit sed praefuit, non testis sed auctor, non alieni negotii sed sui narrator. Is est Melchiades papa, qui proximus fuit ante Silvestrum, qui ita ait: “Ecclesia ad hoc usque pervenit, ut non solum gentes sed etiam Romani principes, qui totius orbis monarchiam tenebant, ad fidem Christi et[149]fidei sacramenta concurrerent. E quibus vir religiosissimus Constantinus, primus fidem veritatis patenter adeptus, licentiam dedit per universum orbem[150]suo degentibus imperio non solum fieri Christianos, sed etiam fabricandi ecclesias, et praedia constituit tribuenda. Denique idem praefatus princeps donaria immensa contulit, et fabricam templi primae sedis beati Petri instituit; adeo ut sedem imperialem relinqueret et beato Petro suisque successoribus profuturam concederet.” En nihil Melchiades a Constantino datum ait, nisi palatium Lateranense, et praedia, de quibus Gregorius in registro facit saepissime mentionem. Ubi sunt qui nos[151]in dubium vocare non sinunt donatio Constantini valeat necne, cum illa donatio fuerit et ante Silvestrum et rerum tantummodo privatarum?
[See English page]
Quae res quamquam plana et aperta sit, tamen de ipso quod isti stolidi proferre solent privilegio disserendum est.
Et ante omnia non modo ille qui Gratianus videri voluit, qui nonnulla ad opus Gratiani adiecit, improbitatis arguendus est, verum etiam inscitiae qui opinantur paginam privilegii apud Gratianum contineri; quod neque docti umquam putarunt, et in vetustissimis quibusque editionibus[152]decretorum non invenitur. Et si quo in loco huius rei Gratianus meminisset, non in hoc ubi isti collocant seriem ipsam orationis abrumpentes, sed in eo ubi agit de Ludovici[153]pactione meminisset. Praeterea duo millia locorum in decretis sunt quae ab huius loci fide dissentiant; quorum unus est ubi, quae superius retuli, Melchiadis verba ponuntur. Nonnulli eum qui hoc capitulum adiecit aiunt vocatumPaleamvel vero nomine, vel ideo quod quae de suo adiunxit ad Gratianum comparata instar palearum iuxta frumenta existimentur. Utcumque sit, indignissimum est credere, quae ab[154]hoc adiecta sunt, ea decretorum collectorem aut ignorasse, aut magnifecisse habuisseque pro veris. Bene habet, sufficit; vicimus. Primum quod hoc Gratianus non ait ut isti mentiebantur, immo adeo, prout[155]ex infinitis locis datur intelligi, negat atque confutat. Deinde quod unum et ignotum et nullius auctoritatis ac minimi[156]hominem afferunt, ita etiam stolidum, ut ea Gratiano affinxerit, quae cum ceteris illius dictis congruere non possent. Hunc ergo vos auctorem profertis? Huius unius testimonio nitimini?[157]Huius chartulam ad tantae rei confirmationem contra sexcenta probationum genera recitatis? At ego exspectaveram ut aurea sigilla, marmoratos titulos, mille auctores ostenderetis.
Sed ipse, dicitis, Palea auctorem profert, fontem historiae ostendit,[See English page]et Gelasium[158]papam cum multis episcopis in testimonium citat. “Ex Gestis,” inquit, “Silvestri, quae beatus Gelasius in concilio septuaginta episcoporum a catholicis legi commemorat, et pro antiquo usu multas hoc dicit ecclesias imitari; in quibus legitur, Constantinus et cetera.” Multo superius, ubi de libris legendis et non legendis agitur, etiam dixerat, “Actus beati Silvestri praesulis, licet eius qui scripsit nomen ignoremus, a multis tamen ab urbe Roma catholicis legi cognovimus, et pro antiquo usu hoc imitantur ecclesiae.” Mira haec auctoritas, mirum testimonium, inexpugnabilis probatio! Dono vobis hoc, Gelasium dum de concilio septuaginta episcoporum loquitur id dixisse. Num id dixit, paginam privilegii in beatissimi Silvestri Gestis legi? Is vero tantum ait Gesta Silvestri legi[159]et hoc Romae, cuius ecclesiae auctoritatem multae aliae sequuntur,[160]quod ego non nego; concedo, fateor; me quoque una cum Gelasio testem exhibeo. Verum quid vobis ista res prodest, nisi ut in adducendis testibus mentiri voluisse videamini? Ignoratur nomen eius qui hoc in Decretis ascripsit, et solus hoc dicit. Ignoratur nomen eius qui scripsit historiam, et solus is et falso testis affertur. Et vos, boni viri atque prudentes, hoc satis superque esse ad tantae rei testimonium existimatis? At videte, quantum inter meum intersit vestrumque iudicium. Ego ne si hoc quidem apud Gesta Silvestri privilegium contineretur, pro vero habendum putarem, cum historia illa non historia sit, sed poetica et impudentissima fabula, ut posterius ostendam; nec quisquam alius alicuius dumtaxat[161]auctoritatis de hoc privilegio[See English page]habeat mentionem. Et Iacobus Voraginensis, propensus in amorem clericorum ut archiepiscopus, tamen in Gestis sanctorum de donatione Constantini, ut fabulosa nec digna quae inter Gesta Silvestri poneretur, silentium egit; lata quodammodo sententia contra eos, si qui haec litteris mandavissent.