[Inhoud]Die Eerste Nederlandse Vloot aan die Suid-Afrikaanse Kus.[73][Inhoud]INLEIDING.In die begin van 1492 het ds. Petrus Plancius, die geleerde Amsterdamse predikant en intellektuele leidsman van die Nederlandse skeepvaart, belangrike kaarte en inligtinge omtrent die reis na Indië van ’n Spanjaard gekry. Om dieselfde tyd stuur ’n aantal Amsterdamse handelaars vir Cornelis de Houtman na Lissabon om daar „secreete informatie .… op het stuk van den Oost-Indischen en Moluckschen handel” in te samel. Teen die end van 1492 keer Jan Huyghen van Linschoten in sy vaderland terug en deel sy kennis mee. Twee jaar later kom De Houtman van Lissabon terug, en ná verder raadpleging met Plancius besluit die reeds genoemde handelaars, in die eerste „Compagnie van Verre” verenig, om „de navigatie ende handelingen (op Indië) in den name des Heere te beginnen.”Op 2 April 1595 het die eerste Nederlandse vloot wat om die Kaap heen Indië sou bereik, onder Cornelis de Houtman en ander bevelhebbers van Texel geseil.1Onder die joernale van hierdie reis[74]is dié van Frank van der Does een van die interessantste. Hy was adelbors op dieHollandiaen was, soos uit die volgende uittreksel uit sy joernaal blyk, onder dié wat by Mosselbaai aan land gegaan en met die Hottentotte in aanraking gekom het. Dit was die eerste keer dat die Hollanders met hierdie volk kennis gemaak het en op Suid-Afrikaanse grond voet gesit het.[75][Inhoud]DIE EERSTE NEDERLANDSE VLOOT AAN DIE SUID-AFRIKAANSE KUS.Uit die Joernaal van Frank van der Does2.Den eersten Augusto voor middach, hebben wy sien driven een groote langhe struycke die genoempt werde Trombas, waervan Jan Huygen verhaelt, waenneer dien gesien worden, niet verre van Cabo de Bona Esperança te weesen; siende daer beneffens veranderinghe van vooghels die zeer groot waere, waervan hy meede mensie maeckt van een vaste zeeckerheyt te weesen; waerover wy alle zeer verblyt waeren, verhoopende dat alsulcxs eerlanck by experientie bevonden zouden werden, waernaer wy alle zeer verlangende waeren.Den 2 en ditto omtrent 2 uren voor zononderganck, weesende zeer duyster weer, hebben wy gesien het vaste landt Afryca, waerover wy alle zeer verblyt ende verhuecht waeren, vermoedende naer de hoochte die wy doen tertyt hadden, dat het Cabo Dos Agullas waere, overmits dat dezelve Cabo op de 35 graeden der breede geleegen es, oock hebben alsulcke hoochte. Het zelve lant was hoech, berch ende heuvelachtich ende es by Oosten[76]de Cabo Bona Esperanca geleeghen 2 ofte 33 mylen3o.s.o. ende w.n.w. Wy waeren 5 ofte 6 mylen van daen, toen wy int gesichte kreeghen.…. Van daer aff hebben wy vervordert om aldaer lancx de custe eenieghe rede ofte Baye te zoeken, daar wy eenighe verversinghe tot preservatie onser ziecken mochten becoomen.Den 4en ditto teeghen avont is de pynas4naer langhe soecken langs den wall loopende, streekende aldaer meest o. ende w. met een westen windt in een baye geloopen, alwaer wy hem met de andere scheepen volgende, het loot geworpen hebben, weesende ¼ mylen van den wal, ende hadden 20 vadem diepte blauw cleygrond met zandt gemengt, ende in de baye coomende, hebbende wy het geanckert op 9 vadem goede ankergront, maer weynich schuts hebbende voor eenen zeelycken5wint, soedat wy den tyt, die wy daer laeghen noyt slecht6water hadden, maer ter contrarye groote geweldighe deininghen die uyt ende daer naer de baeye in quamen rollen. Deesevoorn.baye was genaempt naer uytwyzen der caerten Aguada de Sambras7ende is geleeghen op 34 graeden 0 minuten ende geseylt 23 mylen naer gissinghe.Den 5 en ditto synder sommighe adelborsten, soe van het eene schip als oock van het andere verordineert[77]met St. Bueningen8onsen commys aen landt te vaeren, waer van ick meede een was, ende syn met ieder ons geweer naer landt geseylt ende een partye met een roeyjacht, ende alsoe die in de schuyte waeren het ongeluck toesloech meer als de andere in de jacht, is ons een zeer grooten storm beloopen, wesende 13 personen in de schuyte sterck, daar mede wy op eenen leeghen wall gedreeven syn, niet cunnende aen boort coomen, weesende de scheepen uyt het gesichte, noch en dorsten oock niet stranden, eensdeels om de groote barninghen9, die sonder twyffel int stranden de schuyte ende eenighe van ons luyden ofte allegaeder vernielt soude hebben, ten anderen dat wy vreesden aen lant coomende, dat ons die Africaense wilden souden doot geslaeghen, jae opgegeeten hebben. Sulck perickel niet genoech weesende, soe syn ons noch aen boort ofte by gecoomen twee groote walvissen, die wy vreesden, dat se de schuyte in eynden geslaeghen soude hebben, twelck niet all zonder zorghe was, soe dat wy genoechsaem in duysent vreesen ende perickelen des doots stonden, daer wy door Godes hulpe, naer dat het den gansen daghe tot savonts laedt geduyrt hadde, uyt verlost werden, niet sonder groote blytschappe, als men bevroeden mach, ende alsoe wy eerst aen het schip Maurytius quamen, daer wy eenich volck uyt sette, vonden wy aldaer onsen schipper10, die ons met grooter blytschappe wellekom[78]heette, niet anders meenende ofte wy hadden alle gelyck om hals geweest, merckende daeruyt de goedherticheyt van onsen schipper booven alle de andere.Uit Begin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie (1646).UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).(Foto A. Elliott.)Wy hebben daernae met de wilden aldaar gehandelt, die om wenich waerdye van yser een gans hoorenbeest gaff, oock sommighe schaepen meede voor dezelve prys, als een oude dissele ofte oudt brootmes, daer condt ghy een geheel os voor coopen, welcke ossen ofte hoorenbeesten eenen zeer grooten bult van smeer ende vlees op haer rugghe hebben, zeer vreemdt om (te) sien. De schaepen haeren staerten hebben meer smeers ende vet als aen twee ofte 3 jae 4 schaepen by ons aen haer ganse lyff hebben, wandt de staerdt werdt voor tbeste quartier gehouden ende hebben aldaer 5 quartier, twelck ongeloofflyck schynt te weesen, gelyck nochtans alsulcx alhier van dezelve verhaelt staedt, waerachtich es, yder staert een halff elle dick synde int ronde, al gevild synde. Sy en hebben oock aldaer geen woll, maer cort haer als de calvers in ons lant. Ende hebben den tyt die wy daer laeghen van haer met vrintschappe goede verversinghe van water, ossen ende schaepen verkreeghen, die wy van haar voor eenen cleynen prys affkochten ende met stucken van oudt ysser betaelde. Wy vonden oock in de baye een cleyn eylandeken, alwaer by duysenden zeewolven op waeren ende groote watervogelen die genaemt werden pinguyns, weesende zeer vreemdt van maecksel, want en conden niet vliegen ende hadden corte vleugelen, sonder pennen ende veeren. De huyt[79]was gelyck cort zeehonden haer, waervan wy eenighe van de wolven ende vogels hebben met gewelt gevanghen ende met handtspaecken doot geslaeghen, want sy waeren van beyden in soe grooten getale, dat se met een gedruys op u aen quamen vallen, soe dat men genoech te doen hadde, dat men tgedierte van hen aff conde keeren. Sy waeren seer vreemdt van smaeke, maer overmits de nieuwsgiericheyt hebben ’t alle voor goedt vleys gegeeten, hoe well den smaeck niet seer soedt was.Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]1Die vloot het bestaan uit drie skepe,Mauritius,HollandiaenAmsterdam, en ’n jagDuyfke—altesaam skaars 250 koppe. Die gesag oor die vloot het by die skeepsraad, waarvan De Houtman voorsitter was, bestaande uit offisiere en bevelhebbers, berus. Cornelis de Houtman was senior kommies op dieMauritius, en Jan Jansz Moelenaer was die skipper daarvan. Een kommies van dieHollandia, nl. Gerrit van Beuningen, het gedurig met Houtman in vyandskap verkeer. Hy is in Indië deur die skeepsraad veroordeel en as ’n gevangene teruggebring na Nederland. Die bekwame en getroue skipper van dieHollandia, Jan Dignumsz, is op die kus van Madagaskar oorlede, en die bevordering van Pieter[74]Dircksz Keyser, opperste piloot, tot skipper in sy plek het veel stryd veroorsaak. Nieteenstaande al die verdeeldheid en wanordelikheid was die reis ’n gebeurtenis van die allergrootste betekenis. De Jonge sê daarvan: „De scheepstogt, waarvan de gevolgen in later dagen zoo groot werden, was zonder beleid, zonder eendragt en eigenlijk zonder begrip van de grootsche taak welke volvoerd moest worden, ten einde gebragt; maar de reis was volbragt, hoe dan ook, en dat was het groote, het sprekende feit; want nu was de baan gebroken en aan Spanje’s Koning, aan geheel Europa was bewezen, dat het kleine volk van Noord-Nederland zijne vlag kon en durfde vertoonen tot aan het uiteinde der aarde en dat het, voor zijnen kolonialen handel, Lissabon kon ontberen.” Sien De Jonge,Ndl. Gezag In O. Indië, 2, blss. 187 vv.↑2Afgedruk in De Jonge, 2, blss. 287 vv. Sien De Jonge, blss. 285 vv. oor ander berigte van hierdie reis en veralD’ Eerste Boeck van Willem Lodewyckszuitgegee vir die Linschoten-Vereniging deur Rouffaer en Yzerman. Lodewycksz was onderkommies op dieAmsterdam. In die Kaapse argief is ook uittreksels en afskrifte deur Theal van joernale van die reis, ook ’n uittreksel uit die joernaal van Van der Does. Die teks van De Jonge is vollediger en beter.↑3Vgl. bls. 54, aant. 3.↑4Lang en smal seilskip, wat baie vinnig kon vaar.↑5Wind uit die see uit. Theal (Kaapse arg.) het hierzeeuwlijcken.↑6Swak, stil. Kom ook inItinerariovoor.↑7Die latere Mosselbaai, deur Vasco da Gama in 1497 die baai van San Braz, of die Heilige Blasius, genoem.↑8D.w.s. Beuningen.↑9Branders.↑10Jan Dignumsz.↑11Lodewycksz sê egter: „eenige draghen berderkens onder de voeten, in plaets van schoenen.” Berderkens = plankies.↑12Lodewycksz was nie so onnodig skrikkerig nie en het beter opgelet. Hy sê o.m.: „Wy hebben geene van haer wooningen connen vinden, veel min eenigh vrouwen persoon, ende meest haer sien vier (vuur) stoken onder eenighe hegghen, welck zy seer haest ende practijckich, midts twee houtgiens d’ een teghen d’ ander vryvende, connen becomen, aldaer haren nacht over brenghende, ende dit vier saghen wy alle nachten op vele plaetsen. Als wy eenighe Ossen ghedoot hadden, baden zy ons om d’ inghewant, dwelck zy aten al rauw, de meeste vuylicheit daer uyt schuddende, oft een stuck vande huijt over tvier met vier stocxkens ghespannen, ende een luttel vande pensen warm gemaeckt, in voeghen als men speck ende warmoes doet.”↑13Ook hier lyk dit of Lodewycksz noukeuriger waargeneem het. Die listigheid van die Hottentotte, wat so behendig hulle verblyf kon wegsteek, het hom nie ontgaan nie.—„Den 6 Augusti voeren wy met dry Sloepen aen landt, alwaer ick ghesonden worde om tlandt te ontdecken, dwelck seker een schone landauwe is, met welrieckende bosschagien ende bloemen verciert. Een half myl int lant ghegaen zijnde, hebben ons van eenen bergh laten sien aende ghene die inde Sloepen gebleven waren. Wy vonden diversche stappen van Menschen, Vee ende Honden, oock Patrysen, ende wyder de Spiegeltiens ende Bellekens ghebroken, diemen haer daeghs te voren ghegheven hadde, ende tstuck Lijnwaet op de Heyde ligghen. Ter wylen waren eenighe Inwoonderen by de schuyte gheweest, daer wy na toe ginghen: maer waren neffens ons weder ghekeert sonder haer ghewaer te worden; so behandich connen zy haer door de bosschagie voegen; doch quamen haest weder. Wy gaven haer te verstaan, soo ons best moghelijck was, dat zy ons Vee souden brenghen, wy souden haer Yser (dwelck zyCorinoemen) geven, dwelck zy ook seyden te doen. Desen naemiddagh sonden wy noch 20 man te lande in, met de Inwoonderen om te besien oft zy eenighe huysinghe souden connen vinden, meer was te vergheefs: want de Inwoonderen gingen met de onse, houdende gheenen wech, ende ginghen ons volck, so ginghen zy mede, ende stille staende, saten zy neder achter op haer hielen huckende. Derhalve als oock dat de nacht over quam, zyn de onse, ende wy met haer weder tscheeps ghevaren.”↑
[Inhoud]Die Eerste Nederlandse Vloot aan die Suid-Afrikaanse Kus.[73][Inhoud]INLEIDING.In die begin van 1492 het ds. Petrus Plancius, die geleerde Amsterdamse predikant en intellektuele leidsman van die Nederlandse skeepvaart, belangrike kaarte en inligtinge omtrent die reis na Indië van ’n Spanjaard gekry. Om dieselfde tyd stuur ’n aantal Amsterdamse handelaars vir Cornelis de Houtman na Lissabon om daar „secreete informatie .… op het stuk van den Oost-Indischen en Moluckschen handel” in te samel. Teen die end van 1492 keer Jan Huyghen van Linschoten in sy vaderland terug en deel sy kennis mee. Twee jaar later kom De Houtman van Lissabon terug, en ná verder raadpleging met Plancius besluit die reeds genoemde handelaars, in die eerste „Compagnie van Verre” verenig, om „de navigatie ende handelingen (op Indië) in den name des Heere te beginnen.”Op 2 April 1595 het die eerste Nederlandse vloot wat om die Kaap heen Indië sou bereik, onder Cornelis de Houtman en ander bevelhebbers van Texel geseil.1Onder die joernale van hierdie reis[74]is dié van Frank van der Does een van die interessantste. Hy was adelbors op dieHollandiaen was, soos uit die volgende uittreksel uit sy joernaal blyk, onder dié wat by Mosselbaai aan land gegaan en met die Hottentotte in aanraking gekom het. Dit was die eerste keer dat die Hollanders met hierdie volk kennis gemaak het en op Suid-Afrikaanse grond voet gesit het.[75][Inhoud]DIE EERSTE NEDERLANDSE VLOOT AAN DIE SUID-AFRIKAANSE KUS.Uit die Joernaal van Frank van der Does2.Den eersten Augusto voor middach, hebben wy sien driven een groote langhe struycke die genoempt werde Trombas, waervan Jan Huygen verhaelt, waenneer dien gesien worden, niet verre van Cabo de Bona Esperança te weesen; siende daer beneffens veranderinghe van vooghels die zeer groot waere, waervan hy meede mensie maeckt van een vaste zeeckerheyt te weesen; waerover wy alle zeer verblyt waeren, verhoopende dat alsulcxs eerlanck by experientie bevonden zouden werden, waernaer wy alle zeer verlangende waeren.Den 2 en ditto omtrent 2 uren voor zononderganck, weesende zeer duyster weer, hebben wy gesien het vaste landt Afryca, waerover wy alle zeer verblyt ende verhuecht waeren, vermoedende naer de hoochte die wy doen tertyt hadden, dat het Cabo Dos Agullas waere, overmits dat dezelve Cabo op de 35 graeden der breede geleegen es, oock hebben alsulcke hoochte. Het zelve lant was hoech, berch ende heuvelachtich ende es by Oosten[76]de Cabo Bona Esperanca geleeghen 2 ofte 33 mylen3o.s.o. ende w.n.w. Wy waeren 5 ofte 6 mylen van daen, toen wy int gesichte kreeghen.…. Van daer aff hebben wy vervordert om aldaer lancx de custe eenieghe rede ofte Baye te zoeken, daar wy eenighe verversinghe tot preservatie onser ziecken mochten becoomen.Den 4en ditto teeghen avont is de pynas4naer langhe soecken langs den wall loopende, streekende aldaer meest o. ende w. met een westen windt in een baye geloopen, alwaer wy hem met de andere scheepen volgende, het loot geworpen hebben, weesende ¼ mylen van den wal, ende hadden 20 vadem diepte blauw cleygrond met zandt gemengt, ende in de baye coomende, hebbende wy het geanckert op 9 vadem goede ankergront, maer weynich schuts hebbende voor eenen zeelycken5wint, soedat wy den tyt, die wy daer laeghen noyt slecht6water hadden, maer ter contrarye groote geweldighe deininghen die uyt ende daer naer de baeye in quamen rollen. Deesevoorn.baye was genaempt naer uytwyzen der caerten Aguada de Sambras7ende is geleeghen op 34 graeden 0 minuten ende geseylt 23 mylen naer gissinghe.Den 5 en ditto synder sommighe adelborsten, soe van het eene schip als oock van het andere verordineert[77]met St. Bueningen8onsen commys aen landt te vaeren, waer van ick meede een was, ende syn met ieder ons geweer naer landt geseylt ende een partye met een roeyjacht, ende alsoe die in de schuyte waeren het ongeluck toesloech meer als de andere in de jacht, is ons een zeer grooten storm beloopen, wesende 13 personen in de schuyte sterck, daar mede wy op eenen leeghen wall gedreeven syn, niet cunnende aen boort coomen, weesende de scheepen uyt het gesichte, noch en dorsten oock niet stranden, eensdeels om de groote barninghen9, die sonder twyffel int stranden de schuyte ende eenighe van ons luyden ofte allegaeder vernielt soude hebben, ten anderen dat wy vreesden aen lant coomende, dat ons die Africaense wilden souden doot geslaeghen, jae opgegeeten hebben. Sulck perickel niet genoech weesende, soe syn ons noch aen boort ofte by gecoomen twee groote walvissen, die wy vreesden, dat se de schuyte in eynden geslaeghen soude hebben, twelck niet all zonder zorghe was, soe dat wy genoechsaem in duysent vreesen ende perickelen des doots stonden, daer wy door Godes hulpe, naer dat het den gansen daghe tot savonts laedt geduyrt hadde, uyt verlost werden, niet sonder groote blytschappe, als men bevroeden mach, ende alsoe wy eerst aen het schip Maurytius quamen, daer wy eenich volck uyt sette, vonden wy aldaer onsen schipper10, die ons met grooter blytschappe wellekom[78]heette, niet anders meenende ofte wy hadden alle gelyck om hals geweest, merckende daeruyt de goedherticheyt van onsen schipper booven alle de andere.Uit Begin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie (1646).UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).(Foto A. Elliott.)Wy hebben daernae met de wilden aldaar gehandelt, die om wenich waerdye van yser een gans hoorenbeest gaff, oock sommighe schaepen meede voor dezelve prys, als een oude dissele ofte oudt brootmes, daer condt ghy een geheel os voor coopen, welcke ossen ofte hoorenbeesten eenen zeer grooten bult van smeer ende vlees op haer rugghe hebben, zeer vreemdt om (te) sien. De schaepen haeren staerten hebben meer smeers ende vet als aen twee ofte 3 jae 4 schaepen by ons aen haer ganse lyff hebben, wandt de staerdt werdt voor tbeste quartier gehouden ende hebben aldaer 5 quartier, twelck ongeloofflyck schynt te weesen, gelyck nochtans alsulcx alhier van dezelve verhaelt staedt, waerachtich es, yder staert een halff elle dick synde int ronde, al gevild synde. Sy en hebben oock aldaer geen woll, maer cort haer als de calvers in ons lant. Ende hebben den tyt die wy daer laeghen van haer met vrintschappe goede verversinghe van water, ossen ende schaepen verkreeghen, die wy van haar voor eenen cleynen prys affkochten ende met stucken van oudt ysser betaelde. Wy vonden oock in de baye een cleyn eylandeken, alwaer by duysenden zeewolven op waeren ende groote watervogelen die genaemt werden pinguyns, weesende zeer vreemdt van maecksel, want en conden niet vliegen ende hadden corte vleugelen, sonder pennen ende veeren. De huyt[79]was gelyck cort zeehonden haer, waervan wy eenighe van de wolven ende vogels hebben met gewelt gevanghen ende met handtspaecken doot geslaeghen, want sy waeren van beyden in soe grooten getale, dat se met een gedruys op u aen quamen vallen, soe dat men genoech te doen hadde, dat men tgedierte van hen aff conde keeren. Sy waeren seer vreemdt van smaeke, maer overmits de nieuwsgiericheyt hebben ’t alle voor goedt vleys gegeeten, hoe well den smaeck niet seer soedt was.Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]1Die vloot het bestaan uit drie skepe,Mauritius,HollandiaenAmsterdam, en ’n jagDuyfke—altesaam skaars 250 koppe. Die gesag oor die vloot het by die skeepsraad, waarvan De Houtman voorsitter was, bestaande uit offisiere en bevelhebbers, berus. Cornelis de Houtman was senior kommies op dieMauritius, en Jan Jansz Moelenaer was die skipper daarvan. Een kommies van dieHollandia, nl. Gerrit van Beuningen, het gedurig met Houtman in vyandskap verkeer. Hy is in Indië deur die skeepsraad veroordeel en as ’n gevangene teruggebring na Nederland. Die bekwame en getroue skipper van dieHollandia, Jan Dignumsz, is op die kus van Madagaskar oorlede, en die bevordering van Pieter[74]Dircksz Keyser, opperste piloot, tot skipper in sy plek het veel stryd veroorsaak. Nieteenstaande al die verdeeldheid en wanordelikheid was die reis ’n gebeurtenis van die allergrootste betekenis. De Jonge sê daarvan: „De scheepstogt, waarvan de gevolgen in later dagen zoo groot werden, was zonder beleid, zonder eendragt en eigenlijk zonder begrip van de grootsche taak welke volvoerd moest worden, ten einde gebragt; maar de reis was volbragt, hoe dan ook, en dat was het groote, het sprekende feit; want nu was de baan gebroken en aan Spanje’s Koning, aan geheel Europa was bewezen, dat het kleine volk van Noord-Nederland zijne vlag kon en durfde vertoonen tot aan het uiteinde der aarde en dat het, voor zijnen kolonialen handel, Lissabon kon ontberen.” Sien De Jonge,Ndl. Gezag In O. Indië, 2, blss. 187 vv.↑2Afgedruk in De Jonge, 2, blss. 287 vv. Sien De Jonge, blss. 285 vv. oor ander berigte van hierdie reis en veralD’ Eerste Boeck van Willem Lodewyckszuitgegee vir die Linschoten-Vereniging deur Rouffaer en Yzerman. Lodewycksz was onderkommies op dieAmsterdam. In die Kaapse argief is ook uittreksels en afskrifte deur Theal van joernale van die reis, ook ’n uittreksel uit die joernaal van Van der Does. Die teks van De Jonge is vollediger en beter.↑3Vgl. bls. 54, aant. 3.↑4Lang en smal seilskip, wat baie vinnig kon vaar.↑5Wind uit die see uit. Theal (Kaapse arg.) het hierzeeuwlijcken.↑6Swak, stil. Kom ook inItinerariovoor.↑7Die latere Mosselbaai, deur Vasco da Gama in 1497 die baai van San Braz, of die Heilige Blasius, genoem.↑8D.w.s. Beuningen.↑9Branders.↑10Jan Dignumsz.↑11Lodewycksz sê egter: „eenige draghen berderkens onder de voeten, in plaets van schoenen.” Berderkens = plankies.↑12Lodewycksz was nie so onnodig skrikkerig nie en het beter opgelet. Hy sê o.m.: „Wy hebben geene van haer wooningen connen vinden, veel min eenigh vrouwen persoon, ende meest haer sien vier (vuur) stoken onder eenighe hegghen, welck zy seer haest ende practijckich, midts twee houtgiens d’ een teghen d’ ander vryvende, connen becomen, aldaer haren nacht over brenghende, ende dit vier saghen wy alle nachten op vele plaetsen. Als wy eenighe Ossen ghedoot hadden, baden zy ons om d’ inghewant, dwelck zy aten al rauw, de meeste vuylicheit daer uyt schuddende, oft een stuck vande huijt over tvier met vier stocxkens ghespannen, ende een luttel vande pensen warm gemaeckt, in voeghen als men speck ende warmoes doet.”↑13Ook hier lyk dit of Lodewycksz noukeuriger waargeneem het. Die listigheid van die Hottentotte, wat so behendig hulle verblyf kon wegsteek, het hom nie ontgaan nie.—„Den 6 Augusti voeren wy met dry Sloepen aen landt, alwaer ick ghesonden worde om tlandt te ontdecken, dwelck seker een schone landauwe is, met welrieckende bosschagien ende bloemen verciert. Een half myl int lant ghegaen zijnde, hebben ons van eenen bergh laten sien aende ghene die inde Sloepen gebleven waren. Wy vonden diversche stappen van Menschen, Vee ende Honden, oock Patrysen, ende wyder de Spiegeltiens ende Bellekens ghebroken, diemen haer daeghs te voren ghegheven hadde, ende tstuck Lijnwaet op de Heyde ligghen. Ter wylen waren eenighe Inwoonderen by de schuyte gheweest, daer wy na toe ginghen: maer waren neffens ons weder ghekeert sonder haer ghewaer te worden; so behandich connen zy haer door de bosschagie voegen; doch quamen haest weder. Wy gaven haer te verstaan, soo ons best moghelijck was, dat zy ons Vee souden brenghen, wy souden haer Yser (dwelck zyCorinoemen) geven, dwelck zy ook seyden te doen. Desen naemiddagh sonden wy noch 20 man te lande in, met de Inwoonderen om te besien oft zy eenighe huysinghe souden connen vinden, meer was te vergheefs: want de Inwoonderen gingen met de onse, houdende gheenen wech, ende ginghen ons volck, so ginghen zy mede, ende stille staende, saten zy neder achter op haer hielen huckende. Derhalve als oock dat de nacht over quam, zyn de onse, ende wy met haer weder tscheeps ghevaren.”↑
Die Eerste Nederlandse Vloot aan die Suid-Afrikaanse Kus.[73]
[73]
[Inhoud]INLEIDING.In die begin van 1492 het ds. Petrus Plancius, die geleerde Amsterdamse predikant en intellektuele leidsman van die Nederlandse skeepvaart, belangrike kaarte en inligtinge omtrent die reis na Indië van ’n Spanjaard gekry. Om dieselfde tyd stuur ’n aantal Amsterdamse handelaars vir Cornelis de Houtman na Lissabon om daar „secreete informatie .… op het stuk van den Oost-Indischen en Moluckschen handel” in te samel. Teen die end van 1492 keer Jan Huyghen van Linschoten in sy vaderland terug en deel sy kennis mee. Twee jaar later kom De Houtman van Lissabon terug, en ná verder raadpleging met Plancius besluit die reeds genoemde handelaars, in die eerste „Compagnie van Verre” verenig, om „de navigatie ende handelingen (op Indië) in den name des Heere te beginnen.”Op 2 April 1595 het die eerste Nederlandse vloot wat om die Kaap heen Indië sou bereik, onder Cornelis de Houtman en ander bevelhebbers van Texel geseil.1Onder die joernale van hierdie reis[74]is dié van Frank van der Does een van die interessantste. Hy was adelbors op dieHollandiaen was, soos uit die volgende uittreksel uit sy joernaal blyk, onder dié wat by Mosselbaai aan land gegaan en met die Hottentotte in aanraking gekom het. Dit was die eerste keer dat die Hollanders met hierdie volk kennis gemaak het en op Suid-Afrikaanse grond voet gesit het.[75][Inhoud]DIE EERSTE NEDERLANDSE VLOOT AAN DIE SUID-AFRIKAANSE KUS.Uit die Joernaal van Frank van der Does2.Den eersten Augusto voor middach, hebben wy sien driven een groote langhe struycke die genoempt werde Trombas, waervan Jan Huygen verhaelt, waenneer dien gesien worden, niet verre van Cabo de Bona Esperança te weesen; siende daer beneffens veranderinghe van vooghels die zeer groot waere, waervan hy meede mensie maeckt van een vaste zeeckerheyt te weesen; waerover wy alle zeer verblyt waeren, verhoopende dat alsulcxs eerlanck by experientie bevonden zouden werden, waernaer wy alle zeer verlangende waeren.Den 2 en ditto omtrent 2 uren voor zononderganck, weesende zeer duyster weer, hebben wy gesien het vaste landt Afryca, waerover wy alle zeer verblyt ende verhuecht waeren, vermoedende naer de hoochte die wy doen tertyt hadden, dat het Cabo Dos Agullas waere, overmits dat dezelve Cabo op de 35 graeden der breede geleegen es, oock hebben alsulcke hoochte. Het zelve lant was hoech, berch ende heuvelachtich ende es by Oosten[76]de Cabo Bona Esperanca geleeghen 2 ofte 33 mylen3o.s.o. ende w.n.w. Wy waeren 5 ofte 6 mylen van daen, toen wy int gesichte kreeghen.…. Van daer aff hebben wy vervordert om aldaer lancx de custe eenieghe rede ofte Baye te zoeken, daar wy eenighe verversinghe tot preservatie onser ziecken mochten becoomen.Den 4en ditto teeghen avont is de pynas4naer langhe soecken langs den wall loopende, streekende aldaer meest o. ende w. met een westen windt in een baye geloopen, alwaer wy hem met de andere scheepen volgende, het loot geworpen hebben, weesende ¼ mylen van den wal, ende hadden 20 vadem diepte blauw cleygrond met zandt gemengt, ende in de baye coomende, hebbende wy het geanckert op 9 vadem goede ankergront, maer weynich schuts hebbende voor eenen zeelycken5wint, soedat wy den tyt, die wy daer laeghen noyt slecht6water hadden, maer ter contrarye groote geweldighe deininghen die uyt ende daer naer de baeye in quamen rollen. Deesevoorn.baye was genaempt naer uytwyzen der caerten Aguada de Sambras7ende is geleeghen op 34 graeden 0 minuten ende geseylt 23 mylen naer gissinghe.Den 5 en ditto synder sommighe adelborsten, soe van het eene schip als oock van het andere verordineert[77]met St. Bueningen8onsen commys aen landt te vaeren, waer van ick meede een was, ende syn met ieder ons geweer naer landt geseylt ende een partye met een roeyjacht, ende alsoe die in de schuyte waeren het ongeluck toesloech meer als de andere in de jacht, is ons een zeer grooten storm beloopen, wesende 13 personen in de schuyte sterck, daar mede wy op eenen leeghen wall gedreeven syn, niet cunnende aen boort coomen, weesende de scheepen uyt het gesichte, noch en dorsten oock niet stranden, eensdeels om de groote barninghen9, die sonder twyffel int stranden de schuyte ende eenighe van ons luyden ofte allegaeder vernielt soude hebben, ten anderen dat wy vreesden aen lant coomende, dat ons die Africaense wilden souden doot geslaeghen, jae opgegeeten hebben. Sulck perickel niet genoech weesende, soe syn ons noch aen boort ofte by gecoomen twee groote walvissen, die wy vreesden, dat se de schuyte in eynden geslaeghen soude hebben, twelck niet all zonder zorghe was, soe dat wy genoechsaem in duysent vreesen ende perickelen des doots stonden, daer wy door Godes hulpe, naer dat het den gansen daghe tot savonts laedt geduyrt hadde, uyt verlost werden, niet sonder groote blytschappe, als men bevroeden mach, ende alsoe wy eerst aen het schip Maurytius quamen, daer wy eenich volck uyt sette, vonden wy aldaer onsen schipper10, die ons met grooter blytschappe wellekom[78]heette, niet anders meenende ofte wy hadden alle gelyck om hals geweest, merckende daeruyt de goedherticheyt van onsen schipper booven alle de andere.Uit Begin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie (1646).UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).(Foto A. Elliott.)Wy hebben daernae met de wilden aldaar gehandelt, die om wenich waerdye van yser een gans hoorenbeest gaff, oock sommighe schaepen meede voor dezelve prys, als een oude dissele ofte oudt brootmes, daer condt ghy een geheel os voor coopen, welcke ossen ofte hoorenbeesten eenen zeer grooten bult van smeer ende vlees op haer rugghe hebben, zeer vreemdt om (te) sien. De schaepen haeren staerten hebben meer smeers ende vet als aen twee ofte 3 jae 4 schaepen by ons aen haer ganse lyff hebben, wandt de staerdt werdt voor tbeste quartier gehouden ende hebben aldaer 5 quartier, twelck ongeloofflyck schynt te weesen, gelyck nochtans alsulcx alhier van dezelve verhaelt staedt, waerachtich es, yder staert een halff elle dick synde int ronde, al gevild synde. Sy en hebben oock aldaer geen woll, maer cort haer als de calvers in ons lant. Ende hebben den tyt die wy daer laeghen van haer met vrintschappe goede verversinghe van water, ossen ende schaepen verkreeghen, die wy van haar voor eenen cleynen prys affkochten ende met stucken van oudt ysser betaelde. Wy vonden oock in de baye een cleyn eylandeken, alwaer by duysenden zeewolven op waeren ende groote watervogelen die genaemt werden pinguyns, weesende zeer vreemdt van maecksel, want en conden niet vliegen ende hadden corte vleugelen, sonder pennen ende veeren. De huyt[79]was gelyck cort zeehonden haer, waervan wy eenighe van de wolven ende vogels hebben met gewelt gevanghen ende met handtspaecken doot geslaeghen, want sy waeren van beyden in soe grooten getale, dat se met een gedruys op u aen quamen vallen, soe dat men genoech te doen hadde, dat men tgedierte van hen aff conde keeren. Sy waeren seer vreemdt van smaeke, maer overmits de nieuwsgiericheyt hebben ’t alle voor goedt vleys gegeeten, hoe well den smaeck niet seer soedt was.Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]
[Inhoud]INLEIDING.In die begin van 1492 het ds. Petrus Plancius, die geleerde Amsterdamse predikant en intellektuele leidsman van die Nederlandse skeepvaart, belangrike kaarte en inligtinge omtrent die reis na Indië van ’n Spanjaard gekry. Om dieselfde tyd stuur ’n aantal Amsterdamse handelaars vir Cornelis de Houtman na Lissabon om daar „secreete informatie .… op het stuk van den Oost-Indischen en Moluckschen handel” in te samel. Teen die end van 1492 keer Jan Huyghen van Linschoten in sy vaderland terug en deel sy kennis mee. Twee jaar later kom De Houtman van Lissabon terug, en ná verder raadpleging met Plancius besluit die reeds genoemde handelaars, in die eerste „Compagnie van Verre” verenig, om „de navigatie ende handelingen (op Indië) in den name des Heere te beginnen.”Op 2 April 1595 het die eerste Nederlandse vloot wat om die Kaap heen Indië sou bereik, onder Cornelis de Houtman en ander bevelhebbers van Texel geseil.1Onder die joernale van hierdie reis[74]is dié van Frank van der Does een van die interessantste. Hy was adelbors op dieHollandiaen was, soos uit die volgende uittreksel uit sy joernaal blyk, onder dié wat by Mosselbaai aan land gegaan en met die Hottentotte in aanraking gekom het. Dit was die eerste keer dat die Hollanders met hierdie volk kennis gemaak het en op Suid-Afrikaanse grond voet gesit het.[75]
INLEIDING.
In die begin van 1492 het ds. Petrus Plancius, die geleerde Amsterdamse predikant en intellektuele leidsman van die Nederlandse skeepvaart, belangrike kaarte en inligtinge omtrent die reis na Indië van ’n Spanjaard gekry. Om dieselfde tyd stuur ’n aantal Amsterdamse handelaars vir Cornelis de Houtman na Lissabon om daar „secreete informatie .… op het stuk van den Oost-Indischen en Moluckschen handel” in te samel. Teen die end van 1492 keer Jan Huyghen van Linschoten in sy vaderland terug en deel sy kennis mee. Twee jaar later kom De Houtman van Lissabon terug, en ná verder raadpleging met Plancius besluit die reeds genoemde handelaars, in die eerste „Compagnie van Verre” verenig, om „de navigatie ende handelingen (op Indië) in den name des Heere te beginnen.”Op 2 April 1595 het die eerste Nederlandse vloot wat om die Kaap heen Indië sou bereik, onder Cornelis de Houtman en ander bevelhebbers van Texel geseil.1Onder die joernale van hierdie reis[74]is dié van Frank van der Does een van die interessantste. Hy was adelbors op dieHollandiaen was, soos uit die volgende uittreksel uit sy joernaal blyk, onder dié wat by Mosselbaai aan land gegaan en met die Hottentotte in aanraking gekom het. Dit was die eerste keer dat die Hollanders met hierdie volk kennis gemaak het en op Suid-Afrikaanse grond voet gesit het.[75]
In die begin van 1492 het ds. Petrus Plancius, die geleerde Amsterdamse predikant en intellektuele leidsman van die Nederlandse skeepvaart, belangrike kaarte en inligtinge omtrent die reis na Indië van ’n Spanjaard gekry. Om dieselfde tyd stuur ’n aantal Amsterdamse handelaars vir Cornelis de Houtman na Lissabon om daar „secreete informatie .… op het stuk van den Oost-Indischen en Moluckschen handel” in te samel. Teen die end van 1492 keer Jan Huyghen van Linschoten in sy vaderland terug en deel sy kennis mee. Twee jaar later kom De Houtman van Lissabon terug, en ná verder raadpleging met Plancius besluit die reeds genoemde handelaars, in die eerste „Compagnie van Verre” verenig, om „de navigatie ende handelingen (op Indië) in den name des Heere te beginnen.”
Op 2 April 1595 het die eerste Nederlandse vloot wat om die Kaap heen Indië sou bereik, onder Cornelis de Houtman en ander bevelhebbers van Texel geseil.1Onder die joernale van hierdie reis[74]is dié van Frank van der Does een van die interessantste. Hy was adelbors op dieHollandiaen was, soos uit die volgende uittreksel uit sy joernaal blyk, onder dié wat by Mosselbaai aan land gegaan en met die Hottentotte in aanraking gekom het. Dit was die eerste keer dat die Hollanders met hierdie volk kennis gemaak het en op Suid-Afrikaanse grond voet gesit het.[75]
[Inhoud]DIE EERSTE NEDERLANDSE VLOOT AAN DIE SUID-AFRIKAANSE KUS.Uit die Joernaal van Frank van der Does2.Den eersten Augusto voor middach, hebben wy sien driven een groote langhe struycke die genoempt werde Trombas, waervan Jan Huygen verhaelt, waenneer dien gesien worden, niet verre van Cabo de Bona Esperança te weesen; siende daer beneffens veranderinghe van vooghels die zeer groot waere, waervan hy meede mensie maeckt van een vaste zeeckerheyt te weesen; waerover wy alle zeer verblyt waeren, verhoopende dat alsulcxs eerlanck by experientie bevonden zouden werden, waernaer wy alle zeer verlangende waeren.Den 2 en ditto omtrent 2 uren voor zononderganck, weesende zeer duyster weer, hebben wy gesien het vaste landt Afryca, waerover wy alle zeer verblyt ende verhuecht waeren, vermoedende naer de hoochte die wy doen tertyt hadden, dat het Cabo Dos Agullas waere, overmits dat dezelve Cabo op de 35 graeden der breede geleegen es, oock hebben alsulcke hoochte. Het zelve lant was hoech, berch ende heuvelachtich ende es by Oosten[76]de Cabo Bona Esperanca geleeghen 2 ofte 33 mylen3o.s.o. ende w.n.w. Wy waeren 5 ofte 6 mylen van daen, toen wy int gesichte kreeghen.…. Van daer aff hebben wy vervordert om aldaer lancx de custe eenieghe rede ofte Baye te zoeken, daar wy eenighe verversinghe tot preservatie onser ziecken mochten becoomen.Den 4en ditto teeghen avont is de pynas4naer langhe soecken langs den wall loopende, streekende aldaer meest o. ende w. met een westen windt in een baye geloopen, alwaer wy hem met de andere scheepen volgende, het loot geworpen hebben, weesende ¼ mylen van den wal, ende hadden 20 vadem diepte blauw cleygrond met zandt gemengt, ende in de baye coomende, hebbende wy het geanckert op 9 vadem goede ankergront, maer weynich schuts hebbende voor eenen zeelycken5wint, soedat wy den tyt, die wy daer laeghen noyt slecht6water hadden, maer ter contrarye groote geweldighe deininghen die uyt ende daer naer de baeye in quamen rollen. Deesevoorn.baye was genaempt naer uytwyzen der caerten Aguada de Sambras7ende is geleeghen op 34 graeden 0 minuten ende geseylt 23 mylen naer gissinghe.Den 5 en ditto synder sommighe adelborsten, soe van het eene schip als oock van het andere verordineert[77]met St. Bueningen8onsen commys aen landt te vaeren, waer van ick meede een was, ende syn met ieder ons geweer naer landt geseylt ende een partye met een roeyjacht, ende alsoe die in de schuyte waeren het ongeluck toesloech meer als de andere in de jacht, is ons een zeer grooten storm beloopen, wesende 13 personen in de schuyte sterck, daar mede wy op eenen leeghen wall gedreeven syn, niet cunnende aen boort coomen, weesende de scheepen uyt het gesichte, noch en dorsten oock niet stranden, eensdeels om de groote barninghen9, die sonder twyffel int stranden de schuyte ende eenighe van ons luyden ofte allegaeder vernielt soude hebben, ten anderen dat wy vreesden aen lant coomende, dat ons die Africaense wilden souden doot geslaeghen, jae opgegeeten hebben. Sulck perickel niet genoech weesende, soe syn ons noch aen boort ofte by gecoomen twee groote walvissen, die wy vreesden, dat se de schuyte in eynden geslaeghen soude hebben, twelck niet all zonder zorghe was, soe dat wy genoechsaem in duysent vreesen ende perickelen des doots stonden, daer wy door Godes hulpe, naer dat het den gansen daghe tot savonts laedt geduyrt hadde, uyt verlost werden, niet sonder groote blytschappe, als men bevroeden mach, ende alsoe wy eerst aen het schip Maurytius quamen, daer wy eenich volck uyt sette, vonden wy aldaer onsen schipper10, die ons met grooter blytschappe wellekom[78]heette, niet anders meenende ofte wy hadden alle gelyck om hals geweest, merckende daeruyt de goedherticheyt van onsen schipper booven alle de andere.Uit Begin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie (1646).UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).(Foto A. Elliott.)Wy hebben daernae met de wilden aldaar gehandelt, die om wenich waerdye van yser een gans hoorenbeest gaff, oock sommighe schaepen meede voor dezelve prys, als een oude dissele ofte oudt brootmes, daer condt ghy een geheel os voor coopen, welcke ossen ofte hoorenbeesten eenen zeer grooten bult van smeer ende vlees op haer rugghe hebben, zeer vreemdt om (te) sien. De schaepen haeren staerten hebben meer smeers ende vet als aen twee ofte 3 jae 4 schaepen by ons aen haer ganse lyff hebben, wandt de staerdt werdt voor tbeste quartier gehouden ende hebben aldaer 5 quartier, twelck ongeloofflyck schynt te weesen, gelyck nochtans alsulcx alhier van dezelve verhaelt staedt, waerachtich es, yder staert een halff elle dick synde int ronde, al gevild synde. Sy en hebben oock aldaer geen woll, maer cort haer als de calvers in ons lant. Ende hebben den tyt die wy daer laeghen van haer met vrintschappe goede verversinghe van water, ossen ende schaepen verkreeghen, die wy van haar voor eenen cleynen prys affkochten ende met stucken van oudt ysser betaelde. Wy vonden oock in de baye een cleyn eylandeken, alwaer by duysenden zeewolven op waeren ende groote watervogelen die genaemt werden pinguyns, weesende zeer vreemdt van maecksel, want en conden niet vliegen ende hadden corte vleugelen, sonder pennen ende veeren. De huyt[79]was gelyck cort zeehonden haer, waervan wy eenighe van de wolven ende vogels hebben met gewelt gevanghen ende met handtspaecken doot geslaeghen, want sy waeren van beyden in soe grooten getale, dat se met een gedruys op u aen quamen vallen, soe dat men genoech te doen hadde, dat men tgedierte van hen aff conde keeren. Sy waeren seer vreemdt van smaeke, maer overmits de nieuwsgiericheyt hebben ’t alle voor goedt vleys gegeeten, hoe well den smaeck niet seer soedt was.Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]
DIE EERSTE NEDERLANDSE VLOOT AAN DIE SUID-AFRIKAANSE KUS.
Uit die Joernaal van Frank van der Does2.Den eersten Augusto voor middach, hebben wy sien driven een groote langhe struycke die genoempt werde Trombas, waervan Jan Huygen verhaelt, waenneer dien gesien worden, niet verre van Cabo de Bona Esperança te weesen; siende daer beneffens veranderinghe van vooghels die zeer groot waere, waervan hy meede mensie maeckt van een vaste zeeckerheyt te weesen; waerover wy alle zeer verblyt waeren, verhoopende dat alsulcxs eerlanck by experientie bevonden zouden werden, waernaer wy alle zeer verlangende waeren.Den 2 en ditto omtrent 2 uren voor zononderganck, weesende zeer duyster weer, hebben wy gesien het vaste landt Afryca, waerover wy alle zeer verblyt ende verhuecht waeren, vermoedende naer de hoochte die wy doen tertyt hadden, dat het Cabo Dos Agullas waere, overmits dat dezelve Cabo op de 35 graeden der breede geleegen es, oock hebben alsulcke hoochte. Het zelve lant was hoech, berch ende heuvelachtich ende es by Oosten[76]de Cabo Bona Esperanca geleeghen 2 ofte 33 mylen3o.s.o. ende w.n.w. Wy waeren 5 ofte 6 mylen van daen, toen wy int gesichte kreeghen.…. Van daer aff hebben wy vervordert om aldaer lancx de custe eenieghe rede ofte Baye te zoeken, daar wy eenighe verversinghe tot preservatie onser ziecken mochten becoomen.Den 4en ditto teeghen avont is de pynas4naer langhe soecken langs den wall loopende, streekende aldaer meest o. ende w. met een westen windt in een baye geloopen, alwaer wy hem met de andere scheepen volgende, het loot geworpen hebben, weesende ¼ mylen van den wal, ende hadden 20 vadem diepte blauw cleygrond met zandt gemengt, ende in de baye coomende, hebbende wy het geanckert op 9 vadem goede ankergront, maer weynich schuts hebbende voor eenen zeelycken5wint, soedat wy den tyt, die wy daer laeghen noyt slecht6water hadden, maer ter contrarye groote geweldighe deininghen die uyt ende daer naer de baeye in quamen rollen. Deesevoorn.baye was genaempt naer uytwyzen der caerten Aguada de Sambras7ende is geleeghen op 34 graeden 0 minuten ende geseylt 23 mylen naer gissinghe.Den 5 en ditto synder sommighe adelborsten, soe van het eene schip als oock van het andere verordineert[77]met St. Bueningen8onsen commys aen landt te vaeren, waer van ick meede een was, ende syn met ieder ons geweer naer landt geseylt ende een partye met een roeyjacht, ende alsoe die in de schuyte waeren het ongeluck toesloech meer als de andere in de jacht, is ons een zeer grooten storm beloopen, wesende 13 personen in de schuyte sterck, daar mede wy op eenen leeghen wall gedreeven syn, niet cunnende aen boort coomen, weesende de scheepen uyt het gesichte, noch en dorsten oock niet stranden, eensdeels om de groote barninghen9, die sonder twyffel int stranden de schuyte ende eenighe van ons luyden ofte allegaeder vernielt soude hebben, ten anderen dat wy vreesden aen lant coomende, dat ons die Africaense wilden souden doot geslaeghen, jae opgegeeten hebben. Sulck perickel niet genoech weesende, soe syn ons noch aen boort ofte by gecoomen twee groote walvissen, die wy vreesden, dat se de schuyte in eynden geslaeghen soude hebben, twelck niet all zonder zorghe was, soe dat wy genoechsaem in duysent vreesen ende perickelen des doots stonden, daer wy door Godes hulpe, naer dat het den gansen daghe tot savonts laedt geduyrt hadde, uyt verlost werden, niet sonder groote blytschappe, als men bevroeden mach, ende alsoe wy eerst aen het schip Maurytius quamen, daer wy eenich volck uyt sette, vonden wy aldaer onsen schipper10, die ons met grooter blytschappe wellekom[78]heette, niet anders meenende ofte wy hadden alle gelyck om hals geweest, merckende daeruyt de goedherticheyt van onsen schipper booven alle de andere.Uit Begin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie (1646).UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).(Foto A. Elliott.)Wy hebben daernae met de wilden aldaar gehandelt, die om wenich waerdye van yser een gans hoorenbeest gaff, oock sommighe schaepen meede voor dezelve prys, als een oude dissele ofte oudt brootmes, daer condt ghy een geheel os voor coopen, welcke ossen ofte hoorenbeesten eenen zeer grooten bult van smeer ende vlees op haer rugghe hebben, zeer vreemdt om (te) sien. De schaepen haeren staerten hebben meer smeers ende vet als aen twee ofte 3 jae 4 schaepen by ons aen haer ganse lyff hebben, wandt de staerdt werdt voor tbeste quartier gehouden ende hebben aldaer 5 quartier, twelck ongeloofflyck schynt te weesen, gelyck nochtans alsulcx alhier van dezelve verhaelt staedt, waerachtich es, yder staert een halff elle dick synde int ronde, al gevild synde. Sy en hebben oock aldaer geen woll, maer cort haer als de calvers in ons lant. Ende hebben den tyt die wy daer laeghen van haer met vrintschappe goede verversinghe van water, ossen ende schaepen verkreeghen, die wy van haar voor eenen cleynen prys affkochten ende met stucken van oudt ysser betaelde. Wy vonden oock in de baye een cleyn eylandeken, alwaer by duysenden zeewolven op waeren ende groote watervogelen die genaemt werden pinguyns, weesende zeer vreemdt van maecksel, want en conden niet vliegen ende hadden corte vleugelen, sonder pennen ende veeren. De huyt[79]was gelyck cort zeehonden haer, waervan wy eenighe van de wolven ende vogels hebben met gewelt gevanghen ende met handtspaecken doot geslaeghen, want sy waeren van beyden in soe grooten getale, dat se met een gedruys op u aen quamen vallen, soe dat men genoech te doen hadde, dat men tgedierte van hen aff conde keeren. Sy waeren seer vreemdt van smaeke, maer overmits de nieuwsgiericheyt hebben ’t alle voor goedt vleys gegeeten, hoe well den smaeck niet seer soedt was.Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]
Uit die Joernaal van Frank van der Does2.
Den eersten Augusto voor middach, hebben wy sien driven een groote langhe struycke die genoempt werde Trombas, waervan Jan Huygen verhaelt, waenneer dien gesien worden, niet verre van Cabo de Bona Esperança te weesen; siende daer beneffens veranderinghe van vooghels die zeer groot waere, waervan hy meede mensie maeckt van een vaste zeeckerheyt te weesen; waerover wy alle zeer verblyt waeren, verhoopende dat alsulcxs eerlanck by experientie bevonden zouden werden, waernaer wy alle zeer verlangende waeren.
Den 2 en ditto omtrent 2 uren voor zononderganck, weesende zeer duyster weer, hebben wy gesien het vaste landt Afryca, waerover wy alle zeer verblyt ende verhuecht waeren, vermoedende naer de hoochte die wy doen tertyt hadden, dat het Cabo Dos Agullas waere, overmits dat dezelve Cabo op de 35 graeden der breede geleegen es, oock hebben alsulcke hoochte. Het zelve lant was hoech, berch ende heuvelachtich ende es by Oosten[76]de Cabo Bona Esperanca geleeghen 2 ofte 33 mylen3o.s.o. ende w.n.w. Wy waeren 5 ofte 6 mylen van daen, toen wy int gesichte kreeghen.…. Van daer aff hebben wy vervordert om aldaer lancx de custe eenieghe rede ofte Baye te zoeken, daar wy eenighe verversinghe tot preservatie onser ziecken mochten becoomen.
Den 4en ditto teeghen avont is de pynas4naer langhe soecken langs den wall loopende, streekende aldaer meest o. ende w. met een westen windt in een baye geloopen, alwaer wy hem met de andere scheepen volgende, het loot geworpen hebben, weesende ¼ mylen van den wal, ende hadden 20 vadem diepte blauw cleygrond met zandt gemengt, ende in de baye coomende, hebbende wy het geanckert op 9 vadem goede ankergront, maer weynich schuts hebbende voor eenen zeelycken5wint, soedat wy den tyt, die wy daer laeghen noyt slecht6water hadden, maer ter contrarye groote geweldighe deininghen die uyt ende daer naer de baeye in quamen rollen. Deesevoorn.baye was genaempt naer uytwyzen der caerten Aguada de Sambras7ende is geleeghen op 34 graeden 0 minuten ende geseylt 23 mylen naer gissinghe.
Den 5 en ditto synder sommighe adelborsten, soe van het eene schip als oock van het andere verordineert[77]met St. Bueningen8onsen commys aen landt te vaeren, waer van ick meede een was, ende syn met ieder ons geweer naer landt geseylt ende een partye met een roeyjacht, ende alsoe die in de schuyte waeren het ongeluck toesloech meer als de andere in de jacht, is ons een zeer grooten storm beloopen, wesende 13 personen in de schuyte sterck, daar mede wy op eenen leeghen wall gedreeven syn, niet cunnende aen boort coomen, weesende de scheepen uyt het gesichte, noch en dorsten oock niet stranden, eensdeels om de groote barninghen9, die sonder twyffel int stranden de schuyte ende eenighe van ons luyden ofte allegaeder vernielt soude hebben, ten anderen dat wy vreesden aen lant coomende, dat ons die Africaense wilden souden doot geslaeghen, jae opgegeeten hebben. Sulck perickel niet genoech weesende, soe syn ons noch aen boort ofte by gecoomen twee groote walvissen, die wy vreesden, dat se de schuyte in eynden geslaeghen soude hebben, twelck niet all zonder zorghe was, soe dat wy genoechsaem in duysent vreesen ende perickelen des doots stonden, daer wy door Godes hulpe, naer dat het den gansen daghe tot savonts laedt geduyrt hadde, uyt verlost werden, niet sonder groote blytschappe, als men bevroeden mach, ende alsoe wy eerst aen het schip Maurytius quamen, daer wy eenich volck uyt sette, vonden wy aldaer onsen schipper10, die ons met grooter blytschappe wellekom[78]heette, niet anders meenende ofte wy hadden alle gelyck om hals geweest, merckende daeruyt de goedherticheyt van onsen schipper booven alle de andere.
Uit Begin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie (1646).UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).(Foto A. Elliott.)
UitBegin ende Voortgang van de Oost-Indische Compagnie(1646).
(Foto A. Elliott.)
Wy hebben daernae met de wilden aldaar gehandelt, die om wenich waerdye van yser een gans hoorenbeest gaff, oock sommighe schaepen meede voor dezelve prys, als een oude dissele ofte oudt brootmes, daer condt ghy een geheel os voor coopen, welcke ossen ofte hoorenbeesten eenen zeer grooten bult van smeer ende vlees op haer rugghe hebben, zeer vreemdt om (te) sien. De schaepen haeren staerten hebben meer smeers ende vet als aen twee ofte 3 jae 4 schaepen by ons aen haer ganse lyff hebben, wandt de staerdt werdt voor tbeste quartier gehouden ende hebben aldaer 5 quartier, twelck ongeloofflyck schynt te weesen, gelyck nochtans alsulcx alhier van dezelve verhaelt staedt, waerachtich es, yder staert een halff elle dick synde int ronde, al gevild synde. Sy en hebben oock aldaer geen woll, maer cort haer als de calvers in ons lant. Ende hebben den tyt die wy daer laeghen van haer met vrintschappe goede verversinghe van water, ossen ende schaepen verkreeghen, die wy van haar voor eenen cleynen prys affkochten ende met stucken van oudt ysser betaelde. Wy vonden oock in de baye een cleyn eylandeken, alwaer by duysenden zeewolven op waeren ende groote watervogelen die genaemt werden pinguyns, weesende zeer vreemdt van maecksel, want en conden niet vliegen ende hadden corte vleugelen, sonder pennen ende veeren. De huyt[79]was gelyck cort zeehonden haer, waervan wy eenighe van de wolven ende vogels hebben met gewelt gevanghen ende met handtspaecken doot geslaeghen, want sy waeren van beyden in soe grooten getale, dat se met een gedruys op u aen quamen vallen, soe dat men genoech te doen hadde, dat men tgedierte van hen aff conde keeren. Sy waeren seer vreemdt van smaeke, maer overmits de nieuwsgiericheyt hebben ’t alle voor goedt vleys gegeeten, hoe well den smaeck niet seer soedt was.
Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]
Cort verhaal van de Inwoonderen [bij] Aguado de Sambras.
Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]
Alsoe ick in dezelve baeye beneffens sommighe anderen weesende 18 p. sterck wel 2 mylen met de inwoonderen int lant geweest ben, alwaer wy dezelve wel besaeghen ende hoorden spreecken. Sy syn cleyn van parsoon, leelyck van gesichte, haer haer opt hooft staedt oft affgeschroyt waer van de zonne ende sien daeruyt eeven gelyck een dieff, die door het langhe hanghen verdroocht es. Sy gaen gans naeckt, dan hebben een staert van een wilt cleyn gedierte voor haer schamelheyt, twelck door de staert seer weynich bedeckt es; daer beneffens hebben zy in plaetse een cleedt een wilde beest syn huydt om den hals hangen, die van het smeeren wel sterck ruycken ende stinken, alwaer het haer noch opstaedt, twelck het buytenste is, ende hanght haer omt lyff gelyck een mantel. In plaetse van schoenen hebben sy twee dobbele leer[80]lappen11, die sy onder haer voeten in plaetse van aen de teenen vastbinden. Sy hebben seer oolyck geweer, waervan ick een meede daer van daen ghebrocht hebbe, synde het fatsoen van een spiets, synde een duym dick ende 8 ofte 9 voeten lang, sommighe met een yseren spits ende sommighe niet. Belangende haer spraeck is eeven gelyck ofte men een deel Calcoense hanen hoorden raesen, eeven gelyck is oock haer spraecke, daer van gy weynich anders cont hooren als clocken ende flueyten. Oock souden sy well, naer dat men conde mercken yemant van ons luyden gegeten hebben, want sy weynich werck maekte om rauwe dermen te eeten daer sy den dreck met eenen vingher maer een weynich uytgestreecken hadden, waerdoor wel stondt te vermoeden dat het menscheneeters moeten weesen12.…. Wat haere vrouwen ofte wooninghen aengaen ende haer superstitie en heeft niemant van ons luyden gesien, vermoedende dat[81]ze verre int lant mosten woonen13als wy luyden met haer geweest hadden. Belanghende het lant was hooch, clippich ende steenich sonder eenighe vruchtbaere boomen, die wy aldaer geen gesien en hebben, daer wy int lant waeren.
Den 11en ditto s’avonts met son onderganck hebben wy onse anckers gelicht met grooter pyne, overmits de veele crancken die wy binnen scheeps boort hadden, pogende om onse voiage te vorderen.[83]
1Die vloot het bestaan uit drie skepe,Mauritius,HollandiaenAmsterdam, en ’n jagDuyfke—altesaam skaars 250 koppe. Die gesag oor die vloot het by die skeepsraad, waarvan De Houtman voorsitter was, bestaande uit offisiere en bevelhebbers, berus. Cornelis de Houtman was senior kommies op dieMauritius, en Jan Jansz Moelenaer was die skipper daarvan. Een kommies van dieHollandia, nl. Gerrit van Beuningen, het gedurig met Houtman in vyandskap verkeer. Hy is in Indië deur die skeepsraad veroordeel en as ’n gevangene teruggebring na Nederland. Die bekwame en getroue skipper van dieHollandia, Jan Dignumsz, is op die kus van Madagaskar oorlede, en die bevordering van Pieter[74]Dircksz Keyser, opperste piloot, tot skipper in sy plek het veel stryd veroorsaak. Nieteenstaande al die verdeeldheid en wanordelikheid was die reis ’n gebeurtenis van die allergrootste betekenis. De Jonge sê daarvan: „De scheepstogt, waarvan de gevolgen in later dagen zoo groot werden, was zonder beleid, zonder eendragt en eigenlijk zonder begrip van de grootsche taak welke volvoerd moest worden, ten einde gebragt; maar de reis was volbragt, hoe dan ook, en dat was het groote, het sprekende feit; want nu was de baan gebroken en aan Spanje’s Koning, aan geheel Europa was bewezen, dat het kleine volk van Noord-Nederland zijne vlag kon en durfde vertoonen tot aan het uiteinde der aarde en dat het, voor zijnen kolonialen handel, Lissabon kon ontberen.” Sien De Jonge,Ndl. Gezag In O. Indië, 2, blss. 187 vv.↑2Afgedruk in De Jonge, 2, blss. 287 vv. Sien De Jonge, blss. 285 vv. oor ander berigte van hierdie reis en veralD’ Eerste Boeck van Willem Lodewyckszuitgegee vir die Linschoten-Vereniging deur Rouffaer en Yzerman. Lodewycksz was onderkommies op dieAmsterdam. In die Kaapse argief is ook uittreksels en afskrifte deur Theal van joernale van die reis, ook ’n uittreksel uit die joernaal van Van der Does. Die teks van De Jonge is vollediger en beter.↑3Vgl. bls. 54, aant. 3.↑4Lang en smal seilskip, wat baie vinnig kon vaar.↑5Wind uit die see uit. Theal (Kaapse arg.) het hierzeeuwlijcken.↑6Swak, stil. Kom ook inItinerariovoor.↑7Die latere Mosselbaai, deur Vasco da Gama in 1497 die baai van San Braz, of die Heilige Blasius, genoem.↑8D.w.s. Beuningen.↑9Branders.↑10Jan Dignumsz.↑11Lodewycksz sê egter: „eenige draghen berderkens onder de voeten, in plaets van schoenen.” Berderkens = plankies.↑12Lodewycksz was nie so onnodig skrikkerig nie en het beter opgelet. Hy sê o.m.: „Wy hebben geene van haer wooningen connen vinden, veel min eenigh vrouwen persoon, ende meest haer sien vier (vuur) stoken onder eenighe hegghen, welck zy seer haest ende practijckich, midts twee houtgiens d’ een teghen d’ ander vryvende, connen becomen, aldaer haren nacht over brenghende, ende dit vier saghen wy alle nachten op vele plaetsen. Als wy eenighe Ossen ghedoot hadden, baden zy ons om d’ inghewant, dwelck zy aten al rauw, de meeste vuylicheit daer uyt schuddende, oft een stuck vande huijt over tvier met vier stocxkens ghespannen, ende een luttel vande pensen warm gemaeckt, in voeghen als men speck ende warmoes doet.”↑13Ook hier lyk dit of Lodewycksz noukeuriger waargeneem het. Die listigheid van die Hottentotte, wat so behendig hulle verblyf kon wegsteek, het hom nie ontgaan nie.—„Den 6 Augusti voeren wy met dry Sloepen aen landt, alwaer ick ghesonden worde om tlandt te ontdecken, dwelck seker een schone landauwe is, met welrieckende bosschagien ende bloemen verciert. Een half myl int lant ghegaen zijnde, hebben ons van eenen bergh laten sien aende ghene die inde Sloepen gebleven waren. Wy vonden diversche stappen van Menschen, Vee ende Honden, oock Patrysen, ende wyder de Spiegeltiens ende Bellekens ghebroken, diemen haer daeghs te voren ghegheven hadde, ende tstuck Lijnwaet op de Heyde ligghen. Ter wylen waren eenighe Inwoonderen by de schuyte gheweest, daer wy na toe ginghen: maer waren neffens ons weder ghekeert sonder haer ghewaer te worden; so behandich connen zy haer door de bosschagie voegen; doch quamen haest weder. Wy gaven haer te verstaan, soo ons best moghelijck was, dat zy ons Vee souden brenghen, wy souden haer Yser (dwelck zyCorinoemen) geven, dwelck zy ook seyden te doen. Desen naemiddagh sonden wy noch 20 man te lande in, met de Inwoonderen om te besien oft zy eenighe huysinghe souden connen vinden, meer was te vergheefs: want de Inwoonderen gingen met de onse, houdende gheenen wech, ende ginghen ons volck, so ginghen zy mede, ende stille staende, saten zy neder achter op haer hielen huckende. Derhalve als oock dat de nacht over quam, zyn de onse, ende wy met haer weder tscheeps ghevaren.”↑
1Die vloot het bestaan uit drie skepe,Mauritius,HollandiaenAmsterdam, en ’n jagDuyfke—altesaam skaars 250 koppe. Die gesag oor die vloot het by die skeepsraad, waarvan De Houtman voorsitter was, bestaande uit offisiere en bevelhebbers, berus. Cornelis de Houtman was senior kommies op dieMauritius, en Jan Jansz Moelenaer was die skipper daarvan. Een kommies van dieHollandia, nl. Gerrit van Beuningen, het gedurig met Houtman in vyandskap verkeer. Hy is in Indië deur die skeepsraad veroordeel en as ’n gevangene teruggebring na Nederland. Die bekwame en getroue skipper van dieHollandia, Jan Dignumsz, is op die kus van Madagaskar oorlede, en die bevordering van Pieter[74]Dircksz Keyser, opperste piloot, tot skipper in sy plek het veel stryd veroorsaak. Nieteenstaande al die verdeeldheid en wanordelikheid was die reis ’n gebeurtenis van die allergrootste betekenis. De Jonge sê daarvan: „De scheepstogt, waarvan de gevolgen in later dagen zoo groot werden, was zonder beleid, zonder eendragt en eigenlijk zonder begrip van de grootsche taak welke volvoerd moest worden, ten einde gebragt; maar de reis was volbragt, hoe dan ook, en dat was het groote, het sprekende feit; want nu was de baan gebroken en aan Spanje’s Koning, aan geheel Europa was bewezen, dat het kleine volk van Noord-Nederland zijne vlag kon en durfde vertoonen tot aan het uiteinde der aarde en dat het, voor zijnen kolonialen handel, Lissabon kon ontberen.” Sien De Jonge,Ndl. Gezag In O. Indië, 2, blss. 187 vv.↑2Afgedruk in De Jonge, 2, blss. 287 vv. Sien De Jonge, blss. 285 vv. oor ander berigte van hierdie reis en veralD’ Eerste Boeck van Willem Lodewyckszuitgegee vir die Linschoten-Vereniging deur Rouffaer en Yzerman. Lodewycksz was onderkommies op dieAmsterdam. In die Kaapse argief is ook uittreksels en afskrifte deur Theal van joernale van die reis, ook ’n uittreksel uit die joernaal van Van der Does. Die teks van De Jonge is vollediger en beter.↑3Vgl. bls. 54, aant. 3.↑4Lang en smal seilskip, wat baie vinnig kon vaar.↑5Wind uit die see uit. Theal (Kaapse arg.) het hierzeeuwlijcken.↑6Swak, stil. Kom ook inItinerariovoor.↑7Die latere Mosselbaai, deur Vasco da Gama in 1497 die baai van San Braz, of die Heilige Blasius, genoem.↑8D.w.s. Beuningen.↑9Branders.↑10Jan Dignumsz.↑11Lodewycksz sê egter: „eenige draghen berderkens onder de voeten, in plaets van schoenen.” Berderkens = plankies.↑12Lodewycksz was nie so onnodig skrikkerig nie en het beter opgelet. Hy sê o.m.: „Wy hebben geene van haer wooningen connen vinden, veel min eenigh vrouwen persoon, ende meest haer sien vier (vuur) stoken onder eenighe hegghen, welck zy seer haest ende practijckich, midts twee houtgiens d’ een teghen d’ ander vryvende, connen becomen, aldaer haren nacht over brenghende, ende dit vier saghen wy alle nachten op vele plaetsen. Als wy eenighe Ossen ghedoot hadden, baden zy ons om d’ inghewant, dwelck zy aten al rauw, de meeste vuylicheit daer uyt schuddende, oft een stuck vande huijt over tvier met vier stocxkens ghespannen, ende een luttel vande pensen warm gemaeckt, in voeghen als men speck ende warmoes doet.”↑13Ook hier lyk dit of Lodewycksz noukeuriger waargeneem het. Die listigheid van die Hottentotte, wat so behendig hulle verblyf kon wegsteek, het hom nie ontgaan nie.—„Den 6 Augusti voeren wy met dry Sloepen aen landt, alwaer ick ghesonden worde om tlandt te ontdecken, dwelck seker een schone landauwe is, met welrieckende bosschagien ende bloemen verciert. Een half myl int lant ghegaen zijnde, hebben ons van eenen bergh laten sien aende ghene die inde Sloepen gebleven waren. Wy vonden diversche stappen van Menschen, Vee ende Honden, oock Patrysen, ende wyder de Spiegeltiens ende Bellekens ghebroken, diemen haer daeghs te voren ghegheven hadde, ende tstuck Lijnwaet op de Heyde ligghen. Ter wylen waren eenighe Inwoonderen by de schuyte gheweest, daer wy na toe ginghen: maer waren neffens ons weder ghekeert sonder haer ghewaer te worden; so behandich connen zy haer door de bosschagie voegen; doch quamen haest weder. Wy gaven haer te verstaan, soo ons best moghelijck was, dat zy ons Vee souden brenghen, wy souden haer Yser (dwelck zyCorinoemen) geven, dwelck zy ook seyden te doen. Desen naemiddagh sonden wy noch 20 man te lande in, met de Inwoonderen om te besien oft zy eenighe huysinghe souden connen vinden, meer was te vergheefs: want de Inwoonderen gingen met de onse, houdende gheenen wech, ende ginghen ons volck, so ginghen zy mede, ende stille staende, saten zy neder achter op haer hielen huckende. Derhalve als oock dat de nacht over quam, zyn de onse, ende wy met haer weder tscheeps ghevaren.”↑
1Die vloot het bestaan uit drie skepe,Mauritius,HollandiaenAmsterdam, en ’n jagDuyfke—altesaam skaars 250 koppe. Die gesag oor die vloot het by die skeepsraad, waarvan De Houtman voorsitter was, bestaande uit offisiere en bevelhebbers, berus. Cornelis de Houtman was senior kommies op dieMauritius, en Jan Jansz Moelenaer was die skipper daarvan. Een kommies van dieHollandia, nl. Gerrit van Beuningen, het gedurig met Houtman in vyandskap verkeer. Hy is in Indië deur die skeepsraad veroordeel en as ’n gevangene teruggebring na Nederland. Die bekwame en getroue skipper van dieHollandia, Jan Dignumsz, is op die kus van Madagaskar oorlede, en die bevordering van Pieter[74]Dircksz Keyser, opperste piloot, tot skipper in sy plek het veel stryd veroorsaak. Nieteenstaande al die verdeeldheid en wanordelikheid was die reis ’n gebeurtenis van die allergrootste betekenis. De Jonge sê daarvan: „De scheepstogt, waarvan de gevolgen in later dagen zoo groot werden, was zonder beleid, zonder eendragt en eigenlijk zonder begrip van de grootsche taak welke volvoerd moest worden, ten einde gebragt; maar de reis was volbragt, hoe dan ook, en dat was het groote, het sprekende feit; want nu was de baan gebroken en aan Spanje’s Koning, aan geheel Europa was bewezen, dat het kleine volk van Noord-Nederland zijne vlag kon en durfde vertoonen tot aan het uiteinde der aarde en dat het, voor zijnen kolonialen handel, Lissabon kon ontberen.” Sien De Jonge,Ndl. Gezag In O. Indië, 2, blss. 187 vv.↑
1Die vloot het bestaan uit drie skepe,Mauritius,HollandiaenAmsterdam, en ’n jagDuyfke—altesaam skaars 250 koppe. Die gesag oor die vloot het by die skeepsraad, waarvan De Houtman voorsitter was, bestaande uit offisiere en bevelhebbers, berus. Cornelis de Houtman was senior kommies op dieMauritius, en Jan Jansz Moelenaer was die skipper daarvan. Een kommies van dieHollandia, nl. Gerrit van Beuningen, het gedurig met Houtman in vyandskap verkeer. Hy is in Indië deur die skeepsraad veroordeel en as ’n gevangene teruggebring na Nederland. Die bekwame en getroue skipper van dieHollandia, Jan Dignumsz, is op die kus van Madagaskar oorlede, en die bevordering van Pieter[74]Dircksz Keyser, opperste piloot, tot skipper in sy plek het veel stryd veroorsaak. Nieteenstaande al die verdeeldheid en wanordelikheid was die reis ’n gebeurtenis van die allergrootste betekenis. De Jonge sê daarvan: „De scheepstogt, waarvan de gevolgen in later dagen zoo groot werden, was zonder beleid, zonder eendragt en eigenlijk zonder begrip van de grootsche taak welke volvoerd moest worden, ten einde gebragt; maar de reis was volbragt, hoe dan ook, en dat was het groote, het sprekende feit; want nu was de baan gebroken en aan Spanje’s Koning, aan geheel Europa was bewezen, dat het kleine volk van Noord-Nederland zijne vlag kon en durfde vertoonen tot aan het uiteinde der aarde en dat het, voor zijnen kolonialen handel, Lissabon kon ontberen.” Sien De Jonge,Ndl. Gezag In O. Indië, 2, blss. 187 vv.↑
2Afgedruk in De Jonge, 2, blss. 287 vv. Sien De Jonge, blss. 285 vv. oor ander berigte van hierdie reis en veralD’ Eerste Boeck van Willem Lodewyckszuitgegee vir die Linschoten-Vereniging deur Rouffaer en Yzerman. Lodewycksz was onderkommies op dieAmsterdam. In die Kaapse argief is ook uittreksels en afskrifte deur Theal van joernale van die reis, ook ’n uittreksel uit die joernaal van Van der Does. Die teks van De Jonge is vollediger en beter.↑
2Afgedruk in De Jonge, 2, blss. 287 vv. Sien De Jonge, blss. 285 vv. oor ander berigte van hierdie reis en veralD’ Eerste Boeck van Willem Lodewyckszuitgegee vir die Linschoten-Vereniging deur Rouffaer en Yzerman. Lodewycksz was onderkommies op dieAmsterdam. In die Kaapse argief is ook uittreksels en afskrifte deur Theal van joernale van die reis, ook ’n uittreksel uit die joernaal van Van der Does. Die teks van De Jonge is vollediger en beter.↑
3Vgl. bls. 54, aant. 3.↑
3Vgl. bls. 54, aant. 3.↑
4Lang en smal seilskip, wat baie vinnig kon vaar.↑
4Lang en smal seilskip, wat baie vinnig kon vaar.↑
5Wind uit die see uit. Theal (Kaapse arg.) het hierzeeuwlijcken.↑
5Wind uit die see uit. Theal (Kaapse arg.) het hierzeeuwlijcken.↑
6Swak, stil. Kom ook inItinerariovoor.↑
6Swak, stil. Kom ook inItinerariovoor.↑
7Die latere Mosselbaai, deur Vasco da Gama in 1497 die baai van San Braz, of die Heilige Blasius, genoem.↑
7Die latere Mosselbaai, deur Vasco da Gama in 1497 die baai van San Braz, of die Heilige Blasius, genoem.↑
8D.w.s. Beuningen.↑
8D.w.s. Beuningen.↑
9Branders.↑
9Branders.↑
10Jan Dignumsz.↑
10Jan Dignumsz.↑
11Lodewycksz sê egter: „eenige draghen berderkens onder de voeten, in plaets van schoenen.” Berderkens = plankies.↑
11Lodewycksz sê egter: „eenige draghen berderkens onder de voeten, in plaets van schoenen.” Berderkens = plankies.↑
12Lodewycksz was nie so onnodig skrikkerig nie en het beter opgelet. Hy sê o.m.: „Wy hebben geene van haer wooningen connen vinden, veel min eenigh vrouwen persoon, ende meest haer sien vier (vuur) stoken onder eenighe hegghen, welck zy seer haest ende practijckich, midts twee houtgiens d’ een teghen d’ ander vryvende, connen becomen, aldaer haren nacht over brenghende, ende dit vier saghen wy alle nachten op vele plaetsen. Als wy eenighe Ossen ghedoot hadden, baden zy ons om d’ inghewant, dwelck zy aten al rauw, de meeste vuylicheit daer uyt schuddende, oft een stuck vande huijt over tvier met vier stocxkens ghespannen, ende een luttel vande pensen warm gemaeckt, in voeghen als men speck ende warmoes doet.”↑
12Lodewycksz was nie so onnodig skrikkerig nie en het beter opgelet. Hy sê o.m.: „Wy hebben geene van haer wooningen connen vinden, veel min eenigh vrouwen persoon, ende meest haer sien vier (vuur) stoken onder eenighe hegghen, welck zy seer haest ende practijckich, midts twee houtgiens d’ een teghen d’ ander vryvende, connen becomen, aldaer haren nacht over brenghende, ende dit vier saghen wy alle nachten op vele plaetsen. Als wy eenighe Ossen ghedoot hadden, baden zy ons om d’ inghewant, dwelck zy aten al rauw, de meeste vuylicheit daer uyt schuddende, oft een stuck vande huijt over tvier met vier stocxkens ghespannen, ende een luttel vande pensen warm gemaeckt, in voeghen als men speck ende warmoes doet.”↑
13Ook hier lyk dit of Lodewycksz noukeuriger waargeneem het. Die listigheid van die Hottentotte, wat so behendig hulle verblyf kon wegsteek, het hom nie ontgaan nie.—„Den 6 Augusti voeren wy met dry Sloepen aen landt, alwaer ick ghesonden worde om tlandt te ontdecken, dwelck seker een schone landauwe is, met welrieckende bosschagien ende bloemen verciert. Een half myl int lant ghegaen zijnde, hebben ons van eenen bergh laten sien aende ghene die inde Sloepen gebleven waren. Wy vonden diversche stappen van Menschen, Vee ende Honden, oock Patrysen, ende wyder de Spiegeltiens ende Bellekens ghebroken, diemen haer daeghs te voren ghegheven hadde, ende tstuck Lijnwaet op de Heyde ligghen. Ter wylen waren eenighe Inwoonderen by de schuyte gheweest, daer wy na toe ginghen: maer waren neffens ons weder ghekeert sonder haer ghewaer te worden; so behandich connen zy haer door de bosschagie voegen; doch quamen haest weder. Wy gaven haer te verstaan, soo ons best moghelijck was, dat zy ons Vee souden brenghen, wy souden haer Yser (dwelck zyCorinoemen) geven, dwelck zy ook seyden te doen. Desen naemiddagh sonden wy noch 20 man te lande in, met de Inwoonderen om te besien oft zy eenighe huysinghe souden connen vinden, meer was te vergheefs: want de Inwoonderen gingen met de onse, houdende gheenen wech, ende ginghen ons volck, so ginghen zy mede, ende stille staende, saten zy neder achter op haer hielen huckende. Derhalve als oock dat de nacht over quam, zyn de onse, ende wy met haer weder tscheeps ghevaren.”↑
13Ook hier lyk dit of Lodewycksz noukeuriger waargeneem het. Die listigheid van die Hottentotte, wat so behendig hulle verblyf kon wegsteek, het hom nie ontgaan nie.—„Den 6 Augusti voeren wy met dry Sloepen aen landt, alwaer ick ghesonden worde om tlandt te ontdecken, dwelck seker een schone landauwe is, met welrieckende bosschagien ende bloemen verciert. Een half myl int lant ghegaen zijnde, hebben ons van eenen bergh laten sien aende ghene die inde Sloepen gebleven waren. Wy vonden diversche stappen van Menschen, Vee ende Honden, oock Patrysen, ende wyder de Spiegeltiens ende Bellekens ghebroken, diemen haer daeghs te voren ghegheven hadde, ende tstuck Lijnwaet op de Heyde ligghen. Ter wylen waren eenighe Inwoonderen by de schuyte gheweest, daer wy na toe ginghen: maer waren neffens ons weder ghekeert sonder haer ghewaer te worden; so behandich connen zy haer door de bosschagie voegen; doch quamen haest weder. Wy gaven haer te verstaan, soo ons best moghelijck was, dat zy ons Vee souden brenghen, wy souden haer Yser (dwelck zyCorinoemen) geven, dwelck zy ook seyden te doen. Desen naemiddagh sonden wy noch 20 man te lande in, met de Inwoonderen om te besien oft zy eenighe huysinghe souden connen vinden, meer was te vergheefs: want de Inwoonderen gingen met de onse, houdende gheenen wech, ende ginghen ons volck, so ginghen zy mede, ende stille staende, saten zy neder achter op haer hielen huckende. Derhalve als oock dat de nacht over quam, zyn de onse, ende wy met haer weder tscheeps ghevaren.”↑