Chapter 12

Vvillam, die Madocke makede,(fo102.rb.R. 1.)Daer hi dicke omme wakede,Hemvernoyde so hardeDat1ene auenture vanReynaerde5In dietsche was onvolmaket bleuen,Die Arnout niet en hadde bescreuen,Dat hi die2vite dede soekenEndehise vten walschenboekenIn dietsche heuet begonnen.10God moete hemsire hulpenonnen!Nv keert hemdar toe mijn sinDat ic bidde indit beginBeyde dendorpers endeden doren,Oftsi comen dar si3horen15Dese rime endedese woert,Dien si onnutte sijn gehoert,Dat sise laten onbescauen.Te vele slachtensi den rauenDie emmer es al euenmalsch:20Si makensulke rime valsch,Daer si niet meer af ne wetenDan ic doe hoe die gene hetenDie nv in Babilonienleuen.Dadensi wel, si soudens begeuen.25Mijns dichtens ware oec gestille,(Dat ne seg4ic niet dur harenwille)En hads mi niet gebedenDie in groter houeschedenGherne keret hare saken.30Si bad mi dat ic soude makenDese auenture vanReynaerdeAl begrepent die grinsarde.Je wil wel dat se de gone horenEndedaer toe geuenhar oren35Die gaerne plegen der herenEndeharensin daer toe keren,Sijn si arme, sijn si rike,Dat si leuen houeslike.Dit verstaet in goedensinne.40Nv hoert hoe ict beginne.Het was an enenpijnster dage(fo102va)Dat beyde busch endehageMit groenenlouerenwas beuaen.Nobel, die coninc, hadde gedaen45Sijn hof creyieren ouer alDat hi wel waende, hadde hijs geual,Houden te wel groten loue.Dus quamentes coninx houeAlle diere, groet endeclene,50SonderReynaer, de vos, allene.5Hi hadde te houe so vele misdaenDat hire niet en dorste gaen.Die dief, die steelt, die scuwet tlicht:Dat seit die lettere, dat es recht.55Also dede Reynaert dat hofDaer hi in hadde wel crankenlof.Doe al dat hof vergadert was,Doene was dar niemendan de das,Hine hadde te clagene ouer Reynaerde,60Den fellen mitten rodenbaerde.Nv gaet hier an ene claghe.Ysegrim endesine magheGhingen vorden coninc staen.Ysegrim begonde saen65Endesprac: ‘coninc, edel here,Dur [v] edelheyt endedur v ereBeyde dur recht endedur genadeOntfarmt v der groterscadeDie mi Reynaer heeft gedaen,670Dar ic dicke af hebbe ontfaenGrotenlachter endeverlies.Vor al ontfarme v diesDat hi mijn wijf heft verhoert,Endemine kinderso gevoert75Dat hise beseicte dar si laghen,Datter . ij . no min no meer nesaghenEndeworden beyde al stare-blint.7Nochtanhoende hi mi sint:Et was sint so verre comen80Dats een dach was gecomen,EndeReynaertsoude hebbengedaen(fo102vb)Sijn onsculde . endealso saenAlse die heyligenvor warenbrocht,Was Reynaertandersins bedocht85Endeontfloe in sine veste.Here,8dat kinnennoch die besteDie tenhoue sijn comenhijr.Mi heeft Reynaert, dat felle dijr,So vele te lede gedaen,90Jc weet dat wel sonderwaen,Ware al dat laken perkementDatmenmaket tote Ghent,Men screuet niet daer an.Mer des swigic nochtan,95Mar9mines wiues lachterNe mach10niet bliuenachterNo verswegenno11onghewroken.Als Ysegrim dit heft gesproken,Stont op een hont endehiet Cortoys,100Endesprac ten12coninc in fransoysHoe hi so arm was wileeeer,Dat hi als ne hadde meerOp enenwinter, in enenvorst,Danene enige worst,105EndehemReynaertdie selue nam.Tybaert, de kater, hi wart gramEndespranc in middenden rincEndeseide: ‘heer her coninc,Dur dat Reynaertdus onthout,110Sones hier nieman, ionc noch out,Hine hebbene te wroegeniegenv.Dat Cortoys hier claget nvBi liste had icse gewonnen,Bi nachte dar ic was geronnen115Om mijn beiach inere molen;Dar had ic die worst gestolenEnen slapenden moleman.Hadder Cortoys yet an?Dat was bi nieman dan bi mi.120Ets best dat onboret siDerre clage die Cortoys hier doet.’(fo103ra)Pancer sprac: ‘dunct v goetDatmendere clage onbere?Reynaert is een mordenere125Ende.i. verrader ende.i. dief.Hine heft niemene so lief,No denconinc, minen here,Hine wilde dat hi lijf endeereVerlore,13mochte hire an winnen130Een vet morsiel vanere hennen.Wat segdi vanere sage:En dede hi gistrenan den dagheEne die meeste ouerdaetAn Cuwarde, den hase, die hier staet,135Die noyt enich dier dede?Want hi binnendes coninx vredeEndebinnen des coninx geledeLouede te leerne sinen credeEndesoudenmakengoet capellaen140Endededene vor hemsitten gaenVaste tusschensine been,Endebegonde ouer eenSpellen endelesen bedeEndelude te singene harencrede.145Mi geuel dat ic an dien tidenTer seluer stede soudenliden.Dar hordic haren sancEndemaecte darwaert minengancMit ere harder snelre vaert.150Doe vandic meister ReinaertDie sijn lesse hadde begeuen,Die hi vorenhadde opheuen,Endediende van sinenoudenspeleEndehadde Cuwaerde bider kele155Endesoude hemtlijf hebbengenomen,En waric hemniet te hulpencomenBi auenturen in dien stonden.Siet hier noch de versche wondenAn Cuwarde, den arminc!160Jc seg v, here her coninc,Latijt bliuen onghewroken(fo103rb)Dat v vrede dus es broken,14Ghine wreket als vwe manine wisen,Men salt vwen kinden mesprisen165Hier na ouer menich iaer.’‘Bi gode, Panser, du sechs waer,’Sprac Ysegrim al daer hi stoet,‘Ware Reynaertdoet, et ware goet,Also behoude mi god mijn leuen!170Mar wart hemdit vergeuen,Hi sal honen in derre maentSulkendies hemniet bewaent.’Doe spranc op Grimbert, die das,Die Reynaerds bruedersone was,175Mit ere verbolgentliker tale.‘Her Ysegrim, en weti waleEndeets een out bispel:‘Viants mont seit selden wel.’Wat witi Reynaerde, minenoem?180Jc wilde, hi hinge an enenboemBisiere kele als een dief,Har Ysegrim, endewaert v liefEndegijt also wilt anegaen,Die andren meest heeft mesdaen185Van minenoem endevanv.Al comt hi niet te houe nv,Ware mijn oem alse wel te houeEndehi stont indes coninx loue,Har Ysegrim, als gi doet,190En soudu niet dinken goetEndegine bleuets hudenonbegrepenDar gi mijns oems vel hebt genepenSo dicke mit vwen scarpentanden,Dat hijt niet en dorste anden.195Jn hebbe dar an niet gelogen:Ghi hebt minenoem bedrogenDicke endein menigher wisen.Ghi bedroechtenvandenpladisenDi hi warp vanderkerren,200Doe gi volget na vanverrenEndegi die vette pladisen aet,15(fo. 103va.)Daer gi v seluenmede versaet.Ghine gauet16hemno goet no quaetSonderere pladisen graet,205Dat gi hemieghenbrochtDur dat gijs seluenniene mocht.Sint honedine vanenenbakeDie vet was endevan goedersmake,Dien gi leit al in v butseel.210Doe Reynaerteyscede sijn deel,Andwordi hemtuwen scerne:‘V deel sal ic v gheuen gherne,Reynaert, scone iongelinc:Die wisse dar die bake an hinc,215Becnaget die, sies wel vet.’Reinaerde was luttel te bet.  .  .  .  .  .  .17Vinc. endewarpne in sine sac.Dese pine endedit ongemacHeft hi leden dur Ysegrime220Ende.C. werue meer danic v rime.Ghi heren, dunct v dit genoech?Nochtanis meere ongeuoechDat hi claget om sijn wijf,Die Reynaerde alhar lijf225Gheminnet heuet openbare,Alne make sijs18niet widemare.Jc wil seggen ouer waerDats langher es dan .vij. iaerDat Reynaertheft har trouwe,230Endeoftie scone vrouweDur minne endedur houeschedeEens sinen wille dedeEndesies saen was genesen,Wat clagen mach dar af wesen!235Nv maket hier Cuwart, de hase,Ene clage vanere blase.Oft hi den crede niet wel en las,Reynaert die sijn meysterwas,Enmoest hi sinenclerc niet blouwen?240Dat waer onrecht, bimire trouwen!Cortoys clagede om ene worst(fo. 103vb.)Die hi verloes in enenvorst,Die clage ware bet verholen:En hordi dat si was gestolen?245Male quesijt male perdijt:Mit rechte wert mens qualic quijtDatmenqualike heft gewonnen.Wi soude Reynaerde dat wanconnen,Oft hi verstolengoet vinc an?250Nieman die rechte besceidencan.Reynaertis een gherecht man.Sint dat die ConincsinenbanHebt geboden endesinenvrede,So wetic wel dat hine dede255Dinc ne gheen, dan oft hi wareErumite ofte clusenare.Naest sire huut draget hi ene hare.Binnenden naesten iareSone at hi vleysch, wilt no tam:260Dat seide hi die gistrenvandane quam.Maperthus hebt hi begheuen,Sine casteel, endeheft op geheuenEne cluse dar leget hi in.Ander beiach no andergewin265So wanic wel dat hine heuetDan caritate die menhemgeuet.Bleec endemagher ishi vanpinen:Hongher, dorst, sware carinenDoet hi ouer sine sonden.’270Rechte in desen seluenstonden,Dat Grimbaert stont in deser tale,Saghen si nederwaert in dendaleCantecleer comengeuaren,Endebrochte op ere baren275Ene dode henne, endehiet Coppe,Die Reynaerthadde bidencroppeHouet endehals af gebeten.Dat moste nv die Conincweten.Cantecleer quamvore gaende280Sine vedre sere slaende.In weder side vander bare19(fo. 104ra.)Ghinghen twee hanen wide mare.Dene hane hiete Cantart,Daer na wilengheheten wart285Ver Alenten goede hane.Dander hiet na minenwaneDie goede hane Craiant,Die scoenste hane diemenvantTusschen BartanghenendePollanen.290Elkerlijc van desen hanenDroech ene bernende stallechtDat beyde lanc was enderecht.Dit warenCoppen bruedere twee.Si riepen: ‘wach endewee.’295Om haer suster Coppen doetDreuensi clage endeiamer groet.Pinte endeSprote droegendie bare.Hemwas te moede harde swareOm hare suster die si haddenverloren.300Men mochte harde verre horenDer twier carminge.Dus sijn si comen ten gedinge.Cantecleer spranc inden rincEndeseyde: ‘heer her coninc,305Dur god endedur genade20Nv ontfarme v mire scadeDie mi Reynaertheft ghedaenEndeminen kinderen, die hier staen,Die sere sijn te harenonwille.310Tot enen inganc vandenaprille,Doe die winterwas vergaenEndemen sach die bloemenstaenEndeouer al die velde groene,Doe wasic fier endecoene315Van menigen groten geslachte.Jc hadde21ionger sonen achteEndescoenre dochtre seueneDien wel lusten te leuene,Endemijn wijf Coppe, die vroede,320Hadde vort brocht tenenbroede.Si waren vet endestarc(fo. 104rb.)Endegingen in enenparc,Dat was belokenmit enenmure.Daer binnenstont ene monic-scure22325Daer so vele honde toe hordenDat si menegendire de pelse scorden.Des warenmine kindre onuervaert.Dat benide te hant ReynaertDat sire so vaste woendenbinnen330Dat hire23gheen en conde gewinnen,Reynaert, die felle ghebuur.Hoe dicke ran hi om den muur,Endeleyde om ons sine laghen.Alsene dan de honde saghen,335Settensi hem na mit crachte.Enewarf wart hi optie grachteBi auenturenso belopen.Daer sachic hemal becopenSine diefte endesinen roef,340Want hemdaer den pels stoef.Nochtan quam hi mit barate24Dane, datten gode verwate!Doe ware wi sijns lange quite.Sint quamhi als een erimite,25345Reynaert,die mordadighe dief,Endebrochte mi enenbriefTe lesene, here coninc,Daer vwe zeghel ane ghinc.Doe ic den brief began te lesen,350Dochter mi in gescreuen wesenDat gi had coninclikeEndeals een coninc rikeAllen26direnghegheuenvredeEndeallen vogelen mede:355Endehi seyde mi dat hi wareEne begheuen clusenareEndehadde ghedaen sware carinenEndevanden sonden sinenPenitencie endesware pine.360Hi toende mi pelse endeslauineDie hi brocht vander Elmare,(fo. 104va.)Daer onderene scarpe hare.Doe sprac hi: ‘here Cantecleer,Nv mogedi voerwaer meer365Van mi sondersorghe leuen.Jc hebbe bider stolen begeuenAl vleesch endevleessmout.27Jc bin vorwaert meer so out,Jc moet mire zielen telen.370Gode wil ic v beuelen.Jc ga daer ic hebbe te doene:Jc hebbe noch middach endenoeneEndeprime te segghen vanden daghe.’Doe nam hi neuenenen haghe375Enen wech te dien gescedeEndebegan te lesen sinencrede.Jc wart blide endeonuervaertEndeghinc te minen kindren waert,Ende[was] so vele sonder hoede380Dat ic mit allen minen broedeSondersorge ghinc butenmure,Daer mi geviel quade auenture.Want Reynaert, die felle saghe,Was ghecropendur die haghe.385Endehadde ons die porte ondergaen.Doe wart mire kindresaenEne ghepronden vtenghetale,Dat leyde Reynaertin sine male.Quade auenture mi doe nakede.390Sint dat hire een gesmake[de]Jn sinen ghireghen mont,En conde ons wachter no hontSo bescermen noch bewachtenNo bidaghe no binachten395Hine rouede mine kinder.So vele is mijn getal te minderDantte voren plachte sine,Dat die . xv . kindermineSijn gedeghen al op vire.400So suuer heftse die onghehire28Reynaertin sinen mont verslonden.(fo. 104vb.)Noch gistren wert hemmittenhondenOntiaghet Coppe, die mare,Die hier leget op die bare.405Dat clagic v mit grotensere:Ontfarme v mijns . Coninchere!’Die Conincsprac: ‘her das,V oem die clusenaerwas,Hi heuet gedaen so sware carinen,410Leuic een iaer, et sal hemscinen!Nv hort, heer Cantecleer,Wat sal deser talen meer?V wijf leit hier versleghen.God moet haer zielen pleghen.415Wine moghense niet langherhouden.Wi sullens gode laten woudenEndesullen onse vigelien singen,Endedaerna sulle wi bringhenDen lichaem ter eerdenmit eren.420Daer na sulwi mit desen herenDus beraden endebesprekenHoe wi best gewrekenAn Reynaer[de] desen moert.’Doe hi ghesproken hadde de woert,425Gheboet hi ionghen endeoudenDat si vigelien lesen souden.Des coninx ghebod was scire gedaen.Doe mochtmenhorenharde saenBeginnenlude endeho430Placebo dominoEntie veerse dier toe behorden.Jc seg v in corten woerden,Wie daer die seuende lesse sanc,Mar et ware alte lanc,29435Endewie die zielemisse las.Als der vigelien een ende was,Doe leydemenCoppen in een graftDat mit sinne was gewrachtOnder een linde in dat gras.440Een marmersteen slecht alse glasWas30die sarc die op har lach.(fo. 105ra.)Die letteren, diemendar op sach,Si daden op dat graf bekinnenWie daer op lach begrauen binnen.445Dus spraken die boecstaueAnden sarke op den graue:‘Hier leghet Coppe begrauenDie wel conde scrauen,Die Reynaert, de vos, verbeet450Die haren geslachte was te wreet’.Nv leget Coppe onderdie moude.Die Conincboet al sine houdeDat sihembesprakenHoe si alre best ghewraken455Op Reynaerde die ouerdade.Doe worden si alte radeDat siden ConincriedenDat hi Reynaerde soude onbiedenDat hi te houe soude comen,460Dat hidur scade endedur vromenNe liete, hine quame ten gedinge,Endemen Brunen vandeser dingeDie boetscap soude laden.Des was die Conincsaen beraden465Endesprac dus te Brunen, den bere:31‘Her Brune, ic seg v vor dit hereDat gi dese boetscap doet.Oec radic v dat gi sijt vroetEndegi v wacht yeghenbaraet.470Reynaertes so fel endeso quaet:Hi sal v smekenendelieghen,Mach hi . hi sal v bedrieghenMit valschenworden endemit sconen,Mach hi, bigode . hi sal v honen.’475‘Here,’ sprac Brune . ‘laet v castien,So moete mi god vermaledien,Ofte mi Reynaertsal honen,Jnne salt hemso weder lonenDat hijs anden dilsten si.480Nu ne sorget niet vor mi.’Dus nemet hi orlof endesalhemmaken(fo. 105rb.)Dat hi welsere sal mesraken.Nv es Brune opdie vaertEndeheft in sire hertenonwaert,485Endeet dochte hemouerdaetDat menne helde ouerquaetDatten Reynaerthonen soude.Durt donkerste vanden woudeQuam hi gelopenan ene woestine,490Daer Reynaerthadde de pade sineGheslaghen crom endemenichfout,Also als hi in dat woutPlach te lopen om sijn beiach.Beneuender woestinenlach495Een berch hoge endelanc,Dar most Brune sinengancTe midwaert ouer maken,Sal hi te Maperthus geraken.Reynaerthadde menich huus,500Mar die casteel vanMaperthusDat was die beste vansinenborghen:Daer trac hi toe, alse mit sorghenOft in node was beuaen.Nu is Brune so gegaen505Dat hi te Maperthus es comen,Endeheft die porte vernomenDaer Reynaertop plach te gaene.Doe ginc hi vor die barbakaneSittenop sinen staert510Endesprac: sidi in huus, Reynaert?Jc ben Brune, des coninx bode.Hi heft ghesuorenbisinengode,Ne coemdi niet te gedinge,Endeic v vor mi niet en bringe,515Recht te nemenne endete geuene,Hi doet v rouene vanden leuene,Hi doet v breken op enenrade.Reynaert, nv doet32dat ic v radeEndegaet mit mi te houe waert.’520Dit verhoerde ReynaertDie vore in sine porte lach,Daer hi dicke te leggenplach(fo. 105va.)Dur die warmte van der sonnen.Bider tale die Brune hadde begonnen525Bekindene33te hant ReynaertEndetrac bet in te dale waertJn syn donkerste haghe-dochte.34Menichfout was sine ghedochteHoe hi vonde sulken raet530Daer hi Brunen, denvraet,Te scerne mede mochte driuenEndeselue in sire eren bliuen.Doe sprac Reynaertouer lanc:‘Vwes goedes rades hebt danc,535Her Brune, goede vrient!Hi heft v qualike gedientDie v bereit desen ganc,Entie v dese berghe lancOuer te lopene dede bestaen.540Jc soude te houe sijn gegaen,Al haddijt mi niet geraden,Mar mi es de buuc geladenMit ere vremderspisenJn so vtermaten wisen,545Jc vruchte inne sal niet mogengaen.Jnne mach sitten no staen.Jc bin so vtermaten sat.’‘Wat ati Reynaert’ . ‘wat ic at,Her Brune? ic at ene cranke haue:550Arm man es gheen graue,Dat mogedi wel bi mi weten.Wi arme lude moeten eten,Hadde wijs raet, dat wi node aten.Grote vette honichraten555Der hebic coeuer harde groet.Die moet ic eten dorden noet,Als ic els niet can gewinnen.Nochtan als icse hebbe binnen,Doen is mi pine endeongemac.’560Dit verhorde Brune endesprac:(fo. 105vb.)Helpe dur die doet, vos Reynaert!Hebdi honich dus onwaert?Honich is een edel spiseDie ic vor alle gerechtenprise565Endevor alle gerechtenminne.Reynaert, helpt mi dat ics gewinne.Edel Reynaert, wel soete neue,Also lange als ic leueWil ic v dar omme minnen,570Mach ic des honics bi v gewinnen’.‘Gewinnen, Brune? gi hout v spot!’Jnne doe, Reynaert. so war ic sot,Spot ic mit v, nenic niet.’Echt sprac Reynaert: ‘Brune, mochtijs yet?575Ofte gi honich moget eten,Bi vwer trouwen, doet mi te weten!Mogedijs iet, ic sals v saden.Jc sals v [so] vele beraden,Ghine atet niet mit v tienen,580Waendic v hulde daermede verdienen.’‘Mit mi tienen? hoe mach dat wesen?Reynaert, hoet v vantesen,Endesijt seker endegewis,Had ic dat honich dat is585Tusschenhier endePortegale,35Jc atet op tenenmale.’Reynaer sprac: ‘Brune, wat segdi?Een dorper, heet Lamfret,36woent hier bi.Hi heuets noch37so vele twaren,590Ghine aets niet in seueniaren.Dat soudic v geuenin v gewout,Her Brune, wildi mi wesenhoutEndevor mi dingente houe.’Des quam Brune tenengeloue,595Endesekerde Reynaerde dat:Wilde hine honichs makensat,(Des hi cume onbiten sal)Hi wilde hemwisenouer alGhestade vrient, goet geselle.600Hier omme loech Reynaert, de felle.Doe sprac Reynaertopenbare:(fo. 106ra.)‘Vergaue god dat ie v nv38wareAlso gereet een goed geualAls v dit honich wesen sal,605Al mochtijs eten, seuen amen.’Dese worde si bequamenBrunen endedaden hem39so sochte,Hi loech datment horenmochte.Doe dachte Reynaertdaer hi stoet:610‘Bruun, sijn v auenturengoet,Jc wane hoedaen40v noch latenDaer gi lachgen sult te maten.’Na dit gepens ginc Reynaertwt41Endesprac al ouer luut:615‘Her Bruun, geselle, wel come42!Et staet so, sulli hebbenvrome,Hier ne mach sijn geen langherstaen.Volget mi, ic sal voren gaen,Endehout desen crommenpat.620Ghi sult noch huden wesen sat,Salt na minenwille gaen.Ghi sult hebben sonderwaenAlso vele als gi moget dragen.’Reynaertmeende vangroten slaghen.625Dat was dat hi hembehiet.Die ckeytijf ne wistes nietWaer dat Reynaertdie tale keerde,Die hemdat honich stelenleerde,Dat hi wel dat sware sal becopen.630Al sprekende quamensi dus gelopen,43Reynaertendesijn geselle Brune,Tote Lamfreids andentune.Uvildi horenvanLamfreyde?44Wast waer datmenmi seide,635Hi was timmerman vangrotenloueEndehadde binnen sinen houeEne eyke bracht vten woudeDie hi ontwee clouensoude,Endehadder twe beytel in geslegen,640Alse die tymmermans noch plegen.Die eyke was ondaen wel wide,(fo. 106rb.)Des was Reynaertharde blide,Bidien et was wel sijn geuoech.‘Har Brune’, sprac hi endeloech:645‘Soeket endenemet goem:Hier in desen seluenboemEs honichs45vtermaten vele.Proeuet of ghijs iet in v keleOf in vwenbuuc sult winnen.650Nochtanmoeti v seluendwinghen,Al dunken v goet die honichraten,Etter te seden endete maten,Dat gi v seluen niet en verderuet:Ic waer onneert endeonteruet,655Lieue oem, mesquame v iet.’Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorget niet.Waendi dat ic bin onvroet?Mate is tallenspele goet.’‘Ghi segt oec waer’. sprac Reynaert:660‘Waer omme binic dus vervaert?46Latet al staen endecrupet in.’Brune pensde om sijn gewinEndeliet hemso verdorenDat hi dat hoeft ouer die oren665Endebeyde de vorste voete in stac.Reynaertpogede dat hi trac47Beyde die beytel vter ekenDie daer te voren in steken.Brune bleef beclemmet in den boem.670Hoert hoe de neue sinenoemMit liste brachte in sulke hachte,Dar hi mit liste n  mit crachteJn ghere wijs ne [conde] ontgaenEndebleef biden hoefde geuaen.675Vvat48radi Brunennv te doene?Dat hi was starc endecoeneEn49sal hemniet gehelpenmoghen.Hi sach wel dat hi was bedrogen.Hi began breischenendehulen.680Hi was ghegrepen50bider mulenSo vaste endebiden voeten voren:(fo. 106va.)Al dat hi pijnde was verloren.Hi waende nemmermeer ontgaen.Van verre is Reynaertghestaen685Endesach comen LamfreydeDie51op sinenhals brochte beydeEne scarpe52aexe endeene baerde.Nv mogedi horenvan ReynaerdeHoe hi sinenoem ginc rampeniren:690‘Oem Bruun . vaste gaet mansieren!Haddi gheten, gi sout drinken;Hier coemt Lamfreit, hi sal v scinken.Na53deser tale ginc ReynaertWeder te sinen castele waert695Sonder orlof, endemittienHeft Lamfreit Brunen versien,

Vvillam, die Madocke makede,(fo102.rb.R. 1.)Daer hi dicke omme wakede,Hemvernoyde so hardeDat1ene auenture vanReynaerde5In dietsche was onvolmaket bleuen,Die Arnout niet en hadde bescreuen,Dat hi die2vite dede soekenEndehise vten walschenboekenIn dietsche heuet begonnen.10God moete hemsire hulpenonnen!Nv keert hemdar toe mijn sinDat ic bidde indit beginBeyde dendorpers endeden doren,Oftsi comen dar si3horen15Dese rime endedese woert,Dien si onnutte sijn gehoert,Dat sise laten onbescauen.Te vele slachtensi den rauenDie emmer es al euenmalsch:20Si makensulke rime valsch,Daer si niet meer af ne wetenDan ic doe hoe die gene hetenDie nv in Babilonienleuen.Dadensi wel, si soudens begeuen.25Mijns dichtens ware oec gestille,(Dat ne seg4ic niet dur harenwille)En hads mi niet gebedenDie in groter houeschedenGherne keret hare saken.30Si bad mi dat ic soude makenDese auenture vanReynaerdeAl begrepent die grinsarde.Je wil wel dat se de gone horenEndedaer toe geuenhar oren35Die gaerne plegen der herenEndeharensin daer toe keren,Sijn si arme, sijn si rike,Dat si leuen houeslike.Dit verstaet in goedensinne.40Nv hoert hoe ict beginne.Het was an enenpijnster dage(fo102va)Dat beyde busch endehageMit groenenlouerenwas beuaen.Nobel, die coninc, hadde gedaen45Sijn hof creyieren ouer alDat hi wel waende, hadde hijs geual,Houden te wel groten loue.Dus quamentes coninx houeAlle diere, groet endeclene,50SonderReynaer, de vos, allene.5Hi hadde te houe so vele misdaenDat hire niet en dorste gaen.Die dief, die steelt, die scuwet tlicht:Dat seit die lettere, dat es recht.55Also dede Reynaert dat hofDaer hi in hadde wel crankenlof.Doe al dat hof vergadert was,Doene was dar niemendan de das,Hine hadde te clagene ouer Reynaerde,60Den fellen mitten rodenbaerde.Nv gaet hier an ene claghe.Ysegrim endesine magheGhingen vorden coninc staen.Ysegrim begonde saen65Endesprac: ‘coninc, edel here,Dur [v] edelheyt endedur v ereBeyde dur recht endedur genadeOntfarmt v der groterscadeDie mi Reynaer heeft gedaen,670Dar ic dicke af hebbe ontfaenGrotenlachter endeverlies.Vor al ontfarme v diesDat hi mijn wijf heft verhoert,Endemine kinderso gevoert75Dat hise beseicte dar si laghen,Datter . ij . no min no meer nesaghenEndeworden beyde al stare-blint.7Nochtanhoende hi mi sint:Et was sint so verre comen80Dats een dach was gecomen,EndeReynaertsoude hebbengedaen(fo102vb)Sijn onsculde . endealso saenAlse die heyligenvor warenbrocht,Was Reynaertandersins bedocht85Endeontfloe in sine veste.Here,8dat kinnennoch die besteDie tenhoue sijn comenhijr.Mi heeft Reynaert, dat felle dijr,So vele te lede gedaen,90Jc weet dat wel sonderwaen,Ware al dat laken perkementDatmenmaket tote Ghent,Men screuet niet daer an.Mer des swigic nochtan,95Mar9mines wiues lachterNe mach10niet bliuenachterNo verswegenno11onghewroken.Als Ysegrim dit heft gesproken,Stont op een hont endehiet Cortoys,100Endesprac ten12coninc in fransoysHoe hi so arm was wileeeer,Dat hi als ne hadde meerOp enenwinter, in enenvorst,Danene enige worst,105EndehemReynaertdie selue nam.Tybaert, de kater, hi wart gramEndespranc in middenden rincEndeseide: ‘heer her coninc,Dur dat Reynaertdus onthout,110Sones hier nieman, ionc noch out,Hine hebbene te wroegeniegenv.Dat Cortoys hier claget nvBi liste had icse gewonnen,Bi nachte dar ic was geronnen115Om mijn beiach inere molen;Dar had ic die worst gestolenEnen slapenden moleman.Hadder Cortoys yet an?Dat was bi nieman dan bi mi.120Ets best dat onboret siDerre clage die Cortoys hier doet.’(fo103ra)Pancer sprac: ‘dunct v goetDatmendere clage onbere?Reynaert is een mordenere125Ende.i. verrader ende.i. dief.Hine heft niemene so lief,No denconinc, minen here,Hine wilde dat hi lijf endeereVerlore,13mochte hire an winnen130Een vet morsiel vanere hennen.Wat segdi vanere sage:En dede hi gistrenan den dagheEne die meeste ouerdaetAn Cuwarde, den hase, die hier staet,135Die noyt enich dier dede?Want hi binnendes coninx vredeEndebinnen des coninx geledeLouede te leerne sinen credeEndesoudenmakengoet capellaen140Endededene vor hemsitten gaenVaste tusschensine been,Endebegonde ouer eenSpellen endelesen bedeEndelude te singene harencrede.145Mi geuel dat ic an dien tidenTer seluer stede soudenliden.Dar hordic haren sancEndemaecte darwaert minengancMit ere harder snelre vaert.150Doe vandic meister ReinaertDie sijn lesse hadde begeuen,Die hi vorenhadde opheuen,Endediende van sinenoudenspeleEndehadde Cuwaerde bider kele155Endesoude hemtlijf hebbengenomen,En waric hemniet te hulpencomenBi auenturen in dien stonden.Siet hier noch de versche wondenAn Cuwarde, den arminc!160Jc seg v, here her coninc,Latijt bliuen onghewroken(fo103rb)Dat v vrede dus es broken,14Ghine wreket als vwe manine wisen,Men salt vwen kinden mesprisen165Hier na ouer menich iaer.’‘Bi gode, Panser, du sechs waer,’Sprac Ysegrim al daer hi stoet,‘Ware Reynaertdoet, et ware goet,Also behoude mi god mijn leuen!170Mar wart hemdit vergeuen,Hi sal honen in derre maentSulkendies hemniet bewaent.’Doe spranc op Grimbert, die das,Die Reynaerds bruedersone was,175Mit ere verbolgentliker tale.‘Her Ysegrim, en weti waleEndeets een out bispel:‘Viants mont seit selden wel.’Wat witi Reynaerde, minenoem?180Jc wilde, hi hinge an enenboemBisiere kele als een dief,Har Ysegrim, endewaert v liefEndegijt also wilt anegaen,Die andren meest heeft mesdaen185Van minenoem endevanv.Al comt hi niet te houe nv,Ware mijn oem alse wel te houeEndehi stont indes coninx loue,Har Ysegrim, als gi doet,190En soudu niet dinken goetEndegine bleuets hudenonbegrepenDar gi mijns oems vel hebt genepenSo dicke mit vwen scarpentanden,Dat hijt niet en dorste anden.195Jn hebbe dar an niet gelogen:Ghi hebt minenoem bedrogenDicke endein menigher wisen.Ghi bedroechtenvandenpladisenDi hi warp vanderkerren,200Doe gi volget na vanverrenEndegi die vette pladisen aet,15(fo. 103va.)Daer gi v seluenmede versaet.Ghine gauet16hemno goet no quaetSonderere pladisen graet,205Dat gi hemieghenbrochtDur dat gijs seluenniene mocht.Sint honedine vanenenbakeDie vet was endevan goedersmake,Dien gi leit al in v butseel.210Doe Reynaerteyscede sijn deel,Andwordi hemtuwen scerne:‘V deel sal ic v gheuen gherne,Reynaert, scone iongelinc:Die wisse dar die bake an hinc,215Becnaget die, sies wel vet.’Reinaerde was luttel te bet.  .  .  .  .  .  .17Vinc. endewarpne in sine sac.Dese pine endedit ongemacHeft hi leden dur Ysegrime220Ende.C. werue meer danic v rime.Ghi heren, dunct v dit genoech?Nochtanis meere ongeuoechDat hi claget om sijn wijf,Die Reynaerde alhar lijf225Gheminnet heuet openbare,Alne make sijs18niet widemare.Jc wil seggen ouer waerDats langher es dan .vij. iaerDat Reynaertheft har trouwe,230Endeoftie scone vrouweDur minne endedur houeschedeEens sinen wille dedeEndesies saen was genesen,Wat clagen mach dar af wesen!235Nv maket hier Cuwart, de hase,Ene clage vanere blase.Oft hi den crede niet wel en las,Reynaert die sijn meysterwas,Enmoest hi sinenclerc niet blouwen?240Dat waer onrecht, bimire trouwen!Cortoys clagede om ene worst(fo. 103vb.)Die hi verloes in enenvorst,Die clage ware bet verholen:En hordi dat si was gestolen?245Male quesijt male perdijt:Mit rechte wert mens qualic quijtDatmenqualike heft gewonnen.Wi soude Reynaerde dat wanconnen,Oft hi verstolengoet vinc an?250Nieman die rechte besceidencan.Reynaertis een gherecht man.Sint dat die ConincsinenbanHebt geboden endesinenvrede,So wetic wel dat hine dede255Dinc ne gheen, dan oft hi wareErumite ofte clusenare.Naest sire huut draget hi ene hare.Binnenden naesten iareSone at hi vleysch, wilt no tam:260Dat seide hi die gistrenvandane quam.Maperthus hebt hi begheuen,Sine casteel, endeheft op geheuenEne cluse dar leget hi in.Ander beiach no andergewin265So wanic wel dat hine heuetDan caritate die menhemgeuet.Bleec endemagher ishi vanpinen:Hongher, dorst, sware carinenDoet hi ouer sine sonden.’270Rechte in desen seluenstonden,Dat Grimbaert stont in deser tale,Saghen si nederwaert in dendaleCantecleer comengeuaren,Endebrochte op ere baren275Ene dode henne, endehiet Coppe,Die Reynaerthadde bidencroppeHouet endehals af gebeten.Dat moste nv die Conincweten.Cantecleer quamvore gaende280Sine vedre sere slaende.In weder side vander bare19(fo. 104ra.)Ghinghen twee hanen wide mare.Dene hane hiete Cantart,Daer na wilengheheten wart285Ver Alenten goede hane.Dander hiet na minenwaneDie goede hane Craiant,Die scoenste hane diemenvantTusschen BartanghenendePollanen.290Elkerlijc van desen hanenDroech ene bernende stallechtDat beyde lanc was enderecht.Dit warenCoppen bruedere twee.Si riepen: ‘wach endewee.’295Om haer suster Coppen doetDreuensi clage endeiamer groet.Pinte endeSprote droegendie bare.Hemwas te moede harde swareOm hare suster die si haddenverloren.300Men mochte harde verre horenDer twier carminge.Dus sijn si comen ten gedinge.Cantecleer spranc inden rincEndeseyde: ‘heer her coninc,305Dur god endedur genade20Nv ontfarme v mire scadeDie mi Reynaertheft ghedaenEndeminen kinderen, die hier staen,Die sere sijn te harenonwille.310Tot enen inganc vandenaprille,Doe die winterwas vergaenEndemen sach die bloemenstaenEndeouer al die velde groene,Doe wasic fier endecoene315Van menigen groten geslachte.Jc hadde21ionger sonen achteEndescoenre dochtre seueneDien wel lusten te leuene,Endemijn wijf Coppe, die vroede,320Hadde vort brocht tenenbroede.Si waren vet endestarc(fo. 104rb.)Endegingen in enenparc,Dat was belokenmit enenmure.Daer binnenstont ene monic-scure22325Daer so vele honde toe hordenDat si menegendire de pelse scorden.Des warenmine kindre onuervaert.Dat benide te hant ReynaertDat sire so vaste woendenbinnen330Dat hire23gheen en conde gewinnen,Reynaert, die felle ghebuur.Hoe dicke ran hi om den muur,Endeleyde om ons sine laghen.Alsene dan de honde saghen,335Settensi hem na mit crachte.Enewarf wart hi optie grachteBi auenturenso belopen.Daer sachic hemal becopenSine diefte endesinen roef,340Want hemdaer den pels stoef.Nochtan quam hi mit barate24Dane, datten gode verwate!Doe ware wi sijns lange quite.Sint quamhi als een erimite,25345Reynaert,die mordadighe dief,Endebrochte mi enenbriefTe lesene, here coninc,Daer vwe zeghel ane ghinc.Doe ic den brief began te lesen,350Dochter mi in gescreuen wesenDat gi had coninclikeEndeals een coninc rikeAllen26direnghegheuenvredeEndeallen vogelen mede:355Endehi seyde mi dat hi wareEne begheuen clusenareEndehadde ghedaen sware carinenEndevanden sonden sinenPenitencie endesware pine.360Hi toende mi pelse endeslauineDie hi brocht vander Elmare,(fo. 104va.)Daer onderene scarpe hare.Doe sprac hi: ‘here Cantecleer,Nv mogedi voerwaer meer365Van mi sondersorghe leuen.Jc hebbe bider stolen begeuenAl vleesch endevleessmout.27Jc bin vorwaert meer so out,Jc moet mire zielen telen.370Gode wil ic v beuelen.Jc ga daer ic hebbe te doene:Jc hebbe noch middach endenoeneEndeprime te segghen vanden daghe.’Doe nam hi neuenenen haghe375Enen wech te dien gescedeEndebegan te lesen sinencrede.Jc wart blide endeonuervaertEndeghinc te minen kindren waert,Ende[was] so vele sonder hoede380Dat ic mit allen minen broedeSondersorge ghinc butenmure,Daer mi geviel quade auenture.Want Reynaert, die felle saghe,Was ghecropendur die haghe.385Endehadde ons die porte ondergaen.Doe wart mire kindresaenEne ghepronden vtenghetale,Dat leyde Reynaertin sine male.Quade auenture mi doe nakede.390Sint dat hire een gesmake[de]Jn sinen ghireghen mont,En conde ons wachter no hontSo bescermen noch bewachtenNo bidaghe no binachten395Hine rouede mine kinder.So vele is mijn getal te minderDantte voren plachte sine,Dat die . xv . kindermineSijn gedeghen al op vire.400So suuer heftse die onghehire28Reynaertin sinen mont verslonden.(fo. 104vb.)Noch gistren wert hemmittenhondenOntiaghet Coppe, die mare,Die hier leget op die bare.405Dat clagic v mit grotensere:Ontfarme v mijns . Coninchere!’Die Conincsprac: ‘her das,V oem die clusenaerwas,Hi heuet gedaen so sware carinen,410Leuic een iaer, et sal hemscinen!Nv hort, heer Cantecleer,Wat sal deser talen meer?V wijf leit hier versleghen.God moet haer zielen pleghen.415Wine moghense niet langherhouden.Wi sullens gode laten woudenEndesullen onse vigelien singen,Endedaerna sulle wi bringhenDen lichaem ter eerdenmit eren.420Daer na sulwi mit desen herenDus beraden endebesprekenHoe wi best gewrekenAn Reynaer[de] desen moert.’Doe hi ghesproken hadde de woert,425Gheboet hi ionghen endeoudenDat si vigelien lesen souden.Des coninx ghebod was scire gedaen.Doe mochtmenhorenharde saenBeginnenlude endeho430Placebo dominoEntie veerse dier toe behorden.Jc seg v in corten woerden,Wie daer die seuende lesse sanc,Mar et ware alte lanc,29435Endewie die zielemisse las.Als der vigelien een ende was,Doe leydemenCoppen in een graftDat mit sinne was gewrachtOnder een linde in dat gras.440Een marmersteen slecht alse glasWas30die sarc die op har lach.(fo. 105ra.)Die letteren, diemendar op sach,Si daden op dat graf bekinnenWie daer op lach begrauen binnen.445Dus spraken die boecstaueAnden sarke op den graue:‘Hier leghet Coppe begrauenDie wel conde scrauen,Die Reynaert, de vos, verbeet450Die haren geslachte was te wreet’.Nv leget Coppe onderdie moude.Die Conincboet al sine houdeDat sihembesprakenHoe si alre best ghewraken455Op Reynaerde die ouerdade.Doe worden si alte radeDat siden ConincriedenDat hi Reynaerde soude onbiedenDat hi te houe soude comen,460Dat hidur scade endedur vromenNe liete, hine quame ten gedinge,Endemen Brunen vandeser dingeDie boetscap soude laden.Des was die Conincsaen beraden465Endesprac dus te Brunen, den bere:31‘Her Brune, ic seg v vor dit hereDat gi dese boetscap doet.Oec radic v dat gi sijt vroetEndegi v wacht yeghenbaraet.470Reynaertes so fel endeso quaet:Hi sal v smekenendelieghen,Mach hi . hi sal v bedrieghenMit valschenworden endemit sconen,Mach hi, bigode . hi sal v honen.’475‘Here,’ sprac Brune . ‘laet v castien,So moete mi god vermaledien,Ofte mi Reynaertsal honen,Jnne salt hemso weder lonenDat hijs anden dilsten si.480Nu ne sorget niet vor mi.’Dus nemet hi orlof endesalhemmaken(fo. 105rb.)Dat hi welsere sal mesraken.Nv es Brune opdie vaertEndeheft in sire hertenonwaert,485Endeet dochte hemouerdaetDat menne helde ouerquaetDatten Reynaerthonen soude.Durt donkerste vanden woudeQuam hi gelopenan ene woestine,490Daer Reynaerthadde de pade sineGheslaghen crom endemenichfout,Also als hi in dat woutPlach te lopen om sijn beiach.Beneuender woestinenlach495Een berch hoge endelanc,Dar most Brune sinengancTe midwaert ouer maken,Sal hi te Maperthus geraken.Reynaerthadde menich huus,500Mar die casteel vanMaperthusDat was die beste vansinenborghen:Daer trac hi toe, alse mit sorghenOft in node was beuaen.Nu is Brune so gegaen505Dat hi te Maperthus es comen,Endeheft die porte vernomenDaer Reynaertop plach te gaene.Doe ginc hi vor die barbakaneSittenop sinen staert510Endesprac: sidi in huus, Reynaert?Jc ben Brune, des coninx bode.Hi heft ghesuorenbisinengode,Ne coemdi niet te gedinge,Endeic v vor mi niet en bringe,515Recht te nemenne endete geuene,Hi doet v rouene vanden leuene,Hi doet v breken op enenrade.Reynaert, nv doet32dat ic v radeEndegaet mit mi te houe waert.’520Dit verhoerde ReynaertDie vore in sine porte lach,Daer hi dicke te leggenplach(fo. 105va.)Dur die warmte van der sonnen.Bider tale die Brune hadde begonnen525Bekindene33te hant ReynaertEndetrac bet in te dale waertJn syn donkerste haghe-dochte.34Menichfout was sine ghedochteHoe hi vonde sulken raet530Daer hi Brunen, denvraet,Te scerne mede mochte driuenEndeselue in sire eren bliuen.Doe sprac Reynaertouer lanc:‘Vwes goedes rades hebt danc,535Her Brune, goede vrient!Hi heft v qualike gedientDie v bereit desen ganc,Entie v dese berghe lancOuer te lopene dede bestaen.540Jc soude te houe sijn gegaen,Al haddijt mi niet geraden,Mar mi es de buuc geladenMit ere vremderspisenJn so vtermaten wisen,545Jc vruchte inne sal niet mogengaen.Jnne mach sitten no staen.Jc bin so vtermaten sat.’‘Wat ati Reynaert’ . ‘wat ic at,Her Brune? ic at ene cranke haue:550Arm man es gheen graue,Dat mogedi wel bi mi weten.Wi arme lude moeten eten,Hadde wijs raet, dat wi node aten.Grote vette honichraten555Der hebic coeuer harde groet.Die moet ic eten dorden noet,Als ic els niet can gewinnen.Nochtan als icse hebbe binnen,Doen is mi pine endeongemac.’560Dit verhorde Brune endesprac:(fo. 105vb.)Helpe dur die doet, vos Reynaert!Hebdi honich dus onwaert?Honich is een edel spiseDie ic vor alle gerechtenprise565Endevor alle gerechtenminne.Reynaert, helpt mi dat ics gewinne.Edel Reynaert, wel soete neue,Also lange als ic leueWil ic v dar omme minnen,570Mach ic des honics bi v gewinnen’.‘Gewinnen, Brune? gi hout v spot!’Jnne doe, Reynaert. so war ic sot,Spot ic mit v, nenic niet.’Echt sprac Reynaert: ‘Brune, mochtijs yet?575Ofte gi honich moget eten,Bi vwer trouwen, doet mi te weten!Mogedijs iet, ic sals v saden.Jc sals v [so] vele beraden,Ghine atet niet mit v tienen,580Waendic v hulde daermede verdienen.’‘Mit mi tienen? hoe mach dat wesen?Reynaert, hoet v vantesen,Endesijt seker endegewis,Had ic dat honich dat is585Tusschenhier endePortegale,35Jc atet op tenenmale.’Reynaer sprac: ‘Brune, wat segdi?Een dorper, heet Lamfret,36woent hier bi.Hi heuets noch37so vele twaren,590Ghine aets niet in seueniaren.Dat soudic v geuenin v gewout,Her Brune, wildi mi wesenhoutEndevor mi dingente houe.’Des quam Brune tenengeloue,595Endesekerde Reynaerde dat:Wilde hine honichs makensat,(Des hi cume onbiten sal)Hi wilde hemwisenouer alGhestade vrient, goet geselle.600Hier omme loech Reynaert, de felle.Doe sprac Reynaertopenbare:(fo. 106ra.)‘Vergaue god dat ie v nv38wareAlso gereet een goed geualAls v dit honich wesen sal,605Al mochtijs eten, seuen amen.’Dese worde si bequamenBrunen endedaden hem39so sochte,Hi loech datment horenmochte.Doe dachte Reynaertdaer hi stoet:610‘Bruun, sijn v auenturengoet,Jc wane hoedaen40v noch latenDaer gi lachgen sult te maten.’Na dit gepens ginc Reynaertwt41Endesprac al ouer luut:615‘Her Bruun, geselle, wel come42!Et staet so, sulli hebbenvrome,Hier ne mach sijn geen langherstaen.Volget mi, ic sal voren gaen,Endehout desen crommenpat.620Ghi sult noch huden wesen sat,Salt na minenwille gaen.Ghi sult hebben sonderwaenAlso vele als gi moget dragen.’Reynaertmeende vangroten slaghen.625Dat was dat hi hembehiet.Die ckeytijf ne wistes nietWaer dat Reynaertdie tale keerde,Die hemdat honich stelenleerde,Dat hi wel dat sware sal becopen.630Al sprekende quamensi dus gelopen,43Reynaertendesijn geselle Brune,Tote Lamfreids andentune.Uvildi horenvanLamfreyde?44Wast waer datmenmi seide,635Hi was timmerman vangrotenloueEndehadde binnen sinen houeEne eyke bracht vten woudeDie hi ontwee clouensoude,Endehadder twe beytel in geslegen,640Alse die tymmermans noch plegen.Die eyke was ondaen wel wide,(fo. 106rb.)Des was Reynaertharde blide,Bidien et was wel sijn geuoech.‘Har Brune’, sprac hi endeloech:645‘Soeket endenemet goem:Hier in desen seluenboemEs honichs45vtermaten vele.Proeuet of ghijs iet in v keleOf in vwenbuuc sult winnen.650Nochtanmoeti v seluendwinghen,Al dunken v goet die honichraten,Etter te seden endete maten,Dat gi v seluen niet en verderuet:Ic waer onneert endeonteruet,655Lieue oem, mesquame v iet.’Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorget niet.Waendi dat ic bin onvroet?Mate is tallenspele goet.’‘Ghi segt oec waer’. sprac Reynaert:660‘Waer omme binic dus vervaert?46Latet al staen endecrupet in.’Brune pensde om sijn gewinEndeliet hemso verdorenDat hi dat hoeft ouer die oren665Endebeyde de vorste voete in stac.Reynaertpogede dat hi trac47Beyde die beytel vter ekenDie daer te voren in steken.Brune bleef beclemmet in den boem.670Hoert hoe de neue sinenoemMit liste brachte in sulke hachte,Dar hi mit liste n  mit crachteJn ghere wijs ne [conde] ontgaenEndebleef biden hoefde geuaen.675Vvat48radi Brunennv te doene?Dat hi was starc endecoeneEn49sal hemniet gehelpenmoghen.Hi sach wel dat hi was bedrogen.Hi began breischenendehulen.680Hi was ghegrepen50bider mulenSo vaste endebiden voeten voren:(fo. 106va.)Al dat hi pijnde was verloren.Hi waende nemmermeer ontgaen.Van verre is Reynaertghestaen685Endesach comen LamfreydeDie51op sinenhals brochte beydeEne scarpe52aexe endeene baerde.Nv mogedi horenvan ReynaerdeHoe hi sinenoem ginc rampeniren:690‘Oem Bruun . vaste gaet mansieren!Haddi gheten, gi sout drinken;Hier coemt Lamfreit, hi sal v scinken.Na53deser tale ginc ReynaertWeder te sinen castele waert695Sonder orlof, endemittienHeft Lamfreit Brunen versien,

Vvillam, die Madocke makede,(fo102.rb.R. 1.)Daer hi dicke omme wakede,Hemvernoyde so hardeDat1ene auenture vanReynaerde5In dietsche was onvolmaket bleuen,Die Arnout niet en hadde bescreuen,Dat hi die2vite dede soekenEndehise vten walschenboekenIn dietsche heuet begonnen.10God moete hemsire hulpenonnen!Nv keert hemdar toe mijn sinDat ic bidde indit beginBeyde dendorpers endeden doren,Oftsi comen dar si3horen15Dese rime endedese woert,Dien si onnutte sijn gehoert,Dat sise laten onbescauen.Te vele slachtensi den rauenDie emmer es al euenmalsch:20Si makensulke rime valsch,Daer si niet meer af ne wetenDan ic doe hoe die gene hetenDie nv in Babilonienleuen.Dadensi wel, si soudens begeuen.25Mijns dichtens ware oec gestille,(Dat ne seg4ic niet dur harenwille)En hads mi niet gebedenDie in groter houeschedenGherne keret hare saken.30Si bad mi dat ic soude makenDese auenture vanReynaerdeAl begrepent die grinsarde.Je wil wel dat se de gone horenEndedaer toe geuenhar oren35Die gaerne plegen der herenEndeharensin daer toe keren,Sijn si arme, sijn si rike,Dat si leuen houeslike.Dit verstaet in goedensinne.40Nv hoert hoe ict beginne.Het was an enenpijnster dage(fo102va)Dat beyde busch endehageMit groenenlouerenwas beuaen.Nobel, die coninc, hadde gedaen45Sijn hof creyieren ouer alDat hi wel waende, hadde hijs geual,Houden te wel groten loue.Dus quamentes coninx houeAlle diere, groet endeclene,50SonderReynaer, de vos, allene.5Hi hadde te houe so vele misdaenDat hire niet en dorste gaen.Die dief, die steelt, die scuwet tlicht:Dat seit die lettere, dat es recht.55Also dede Reynaert dat hofDaer hi in hadde wel crankenlof.Doe al dat hof vergadert was,Doene was dar niemendan de das,Hine hadde te clagene ouer Reynaerde,60Den fellen mitten rodenbaerde.Nv gaet hier an ene claghe.Ysegrim endesine magheGhingen vorden coninc staen.Ysegrim begonde saen65Endesprac: ‘coninc, edel here,Dur [v] edelheyt endedur v ereBeyde dur recht endedur genadeOntfarmt v der groterscadeDie mi Reynaer heeft gedaen,670Dar ic dicke af hebbe ontfaenGrotenlachter endeverlies.Vor al ontfarme v diesDat hi mijn wijf heft verhoert,Endemine kinderso gevoert75Dat hise beseicte dar si laghen,Datter . ij . no min no meer nesaghenEndeworden beyde al stare-blint.7Nochtanhoende hi mi sint:Et was sint so verre comen80Dats een dach was gecomen,EndeReynaertsoude hebbengedaen(fo102vb)Sijn onsculde . endealso saenAlse die heyligenvor warenbrocht,Was Reynaertandersins bedocht85Endeontfloe in sine veste.Here,8dat kinnennoch die besteDie tenhoue sijn comenhijr.Mi heeft Reynaert, dat felle dijr,So vele te lede gedaen,90Jc weet dat wel sonderwaen,Ware al dat laken perkementDatmenmaket tote Ghent,Men screuet niet daer an.Mer des swigic nochtan,95Mar9mines wiues lachterNe mach10niet bliuenachterNo verswegenno11onghewroken.Als Ysegrim dit heft gesproken,Stont op een hont endehiet Cortoys,100Endesprac ten12coninc in fransoysHoe hi so arm was wileeeer,Dat hi als ne hadde meerOp enenwinter, in enenvorst,Danene enige worst,105EndehemReynaertdie selue nam.Tybaert, de kater, hi wart gramEndespranc in middenden rincEndeseide: ‘heer her coninc,Dur dat Reynaertdus onthout,110Sones hier nieman, ionc noch out,Hine hebbene te wroegeniegenv.Dat Cortoys hier claget nvBi liste had icse gewonnen,Bi nachte dar ic was geronnen115Om mijn beiach inere molen;Dar had ic die worst gestolenEnen slapenden moleman.Hadder Cortoys yet an?Dat was bi nieman dan bi mi.120Ets best dat onboret siDerre clage die Cortoys hier doet.’(fo103ra)Pancer sprac: ‘dunct v goetDatmendere clage onbere?Reynaert is een mordenere125Ende.i. verrader ende.i. dief.Hine heft niemene so lief,No denconinc, minen here,Hine wilde dat hi lijf endeereVerlore,13mochte hire an winnen130Een vet morsiel vanere hennen.Wat segdi vanere sage:En dede hi gistrenan den dagheEne die meeste ouerdaetAn Cuwarde, den hase, die hier staet,135Die noyt enich dier dede?Want hi binnendes coninx vredeEndebinnen des coninx geledeLouede te leerne sinen credeEndesoudenmakengoet capellaen140Endededene vor hemsitten gaenVaste tusschensine been,Endebegonde ouer eenSpellen endelesen bedeEndelude te singene harencrede.145Mi geuel dat ic an dien tidenTer seluer stede soudenliden.Dar hordic haren sancEndemaecte darwaert minengancMit ere harder snelre vaert.150Doe vandic meister ReinaertDie sijn lesse hadde begeuen,Die hi vorenhadde opheuen,Endediende van sinenoudenspeleEndehadde Cuwaerde bider kele155Endesoude hemtlijf hebbengenomen,En waric hemniet te hulpencomenBi auenturen in dien stonden.Siet hier noch de versche wondenAn Cuwarde, den arminc!160Jc seg v, here her coninc,Latijt bliuen onghewroken(fo103rb)Dat v vrede dus es broken,14Ghine wreket als vwe manine wisen,Men salt vwen kinden mesprisen165Hier na ouer menich iaer.’‘Bi gode, Panser, du sechs waer,’Sprac Ysegrim al daer hi stoet,‘Ware Reynaertdoet, et ware goet,Also behoude mi god mijn leuen!170Mar wart hemdit vergeuen,Hi sal honen in derre maentSulkendies hemniet bewaent.’Doe spranc op Grimbert, die das,Die Reynaerds bruedersone was,175Mit ere verbolgentliker tale.‘Her Ysegrim, en weti waleEndeets een out bispel:‘Viants mont seit selden wel.’Wat witi Reynaerde, minenoem?180Jc wilde, hi hinge an enenboemBisiere kele als een dief,Har Ysegrim, endewaert v liefEndegijt also wilt anegaen,Die andren meest heeft mesdaen185Van minenoem endevanv.Al comt hi niet te houe nv,Ware mijn oem alse wel te houeEndehi stont indes coninx loue,Har Ysegrim, als gi doet,190En soudu niet dinken goetEndegine bleuets hudenonbegrepenDar gi mijns oems vel hebt genepenSo dicke mit vwen scarpentanden,Dat hijt niet en dorste anden.195Jn hebbe dar an niet gelogen:Ghi hebt minenoem bedrogenDicke endein menigher wisen.Ghi bedroechtenvandenpladisenDi hi warp vanderkerren,200Doe gi volget na vanverrenEndegi die vette pladisen aet,15(fo. 103va.)Daer gi v seluenmede versaet.Ghine gauet16hemno goet no quaetSonderere pladisen graet,205Dat gi hemieghenbrochtDur dat gijs seluenniene mocht.Sint honedine vanenenbakeDie vet was endevan goedersmake,Dien gi leit al in v butseel.210Doe Reynaerteyscede sijn deel,Andwordi hemtuwen scerne:‘V deel sal ic v gheuen gherne,Reynaert, scone iongelinc:Die wisse dar die bake an hinc,215Becnaget die, sies wel vet.’Reinaerde was luttel te bet.  .  .  .  .  .  .17Vinc. endewarpne in sine sac.Dese pine endedit ongemacHeft hi leden dur Ysegrime220Ende.C. werue meer danic v rime.Ghi heren, dunct v dit genoech?Nochtanis meere ongeuoechDat hi claget om sijn wijf,Die Reynaerde alhar lijf225Gheminnet heuet openbare,Alne make sijs18niet widemare.Jc wil seggen ouer waerDats langher es dan .vij. iaerDat Reynaertheft har trouwe,230Endeoftie scone vrouweDur minne endedur houeschedeEens sinen wille dedeEndesies saen was genesen,Wat clagen mach dar af wesen!235Nv maket hier Cuwart, de hase,Ene clage vanere blase.Oft hi den crede niet wel en las,Reynaert die sijn meysterwas,Enmoest hi sinenclerc niet blouwen?240Dat waer onrecht, bimire trouwen!Cortoys clagede om ene worst(fo. 103vb.)Die hi verloes in enenvorst,Die clage ware bet verholen:En hordi dat si was gestolen?245Male quesijt male perdijt:Mit rechte wert mens qualic quijtDatmenqualike heft gewonnen.Wi soude Reynaerde dat wanconnen,Oft hi verstolengoet vinc an?250Nieman die rechte besceidencan.Reynaertis een gherecht man.Sint dat die ConincsinenbanHebt geboden endesinenvrede,So wetic wel dat hine dede255Dinc ne gheen, dan oft hi wareErumite ofte clusenare.Naest sire huut draget hi ene hare.Binnenden naesten iareSone at hi vleysch, wilt no tam:260Dat seide hi die gistrenvandane quam.Maperthus hebt hi begheuen,Sine casteel, endeheft op geheuenEne cluse dar leget hi in.Ander beiach no andergewin265So wanic wel dat hine heuetDan caritate die menhemgeuet.Bleec endemagher ishi vanpinen:Hongher, dorst, sware carinenDoet hi ouer sine sonden.’270Rechte in desen seluenstonden,Dat Grimbaert stont in deser tale,Saghen si nederwaert in dendaleCantecleer comengeuaren,Endebrochte op ere baren275Ene dode henne, endehiet Coppe,Die Reynaerthadde bidencroppeHouet endehals af gebeten.Dat moste nv die Conincweten.Cantecleer quamvore gaende280Sine vedre sere slaende.In weder side vander bare19(fo. 104ra.)Ghinghen twee hanen wide mare.Dene hane hiete Cantart,Daer na wilengheheten wart285Ver Alenten goede hane.Dander hiet na minenwaneDie goede hane Craiant,Die scoenste hane diemenvantTusschen BartanghenendePollanen.290Elkerlijc van desen hanenDroech ene bernende stallechtDat beyde lanc was enderecht.Dit warenCoppen bruedere twee.Si riepen: ‘wach endewee.’295Om haer suster Coppen doetDreuensi clage endeiamer groet.Pinte endeSprote droegendie bare.Hemwas te moede harde swareOm hare suster die si haddenverloren.300Men mochte harde verre horenDer twier carminge.Dus sijn si comen ten gedinge.Cantecleer spranc inden rincEndeseyde: ‘heer her coninc,305Dur god endedur genade20Nv ontfarme v mire scadeDie mi Reynaertheft ghedaenEndeminen kinderen, die hier staen,Die sere sijn te harenonwille.310Tot enen inganc vandenaprille,Doe die winterwas vergaenEndemen sach die bloemenstaenEndeouer al die velde groene,Doe wasic fier endecoene315Van menigen groten geslachte.Jc hadde21ionger sonen achteEndescoenre dochtre seueneDien wel lusten te leuene,Endemijn wijf Coppe, die vroede,320Hadde vort brocht tenenbroede.Si waren vet endestarc(fo. 104rb.)Endegingen in enenparc,Dat was belokenmit enenmure.Daer binnenstont ene monic-scure22325Daer so vele honde toe hordenDat si menegendire de pelse scorden.Des warenmine kindre onuervaert.Dat benide te hant ReynaertDat sire so vaste woendenbinnen330Dat hire23gheen en conde gewinnen,Reynaert, die felle ghebuur.Hoe dicke ran hi om den muur,Endeleyde om ons sine laghen.Alsene dan de honde saghen,335Settensi hem na mit crachte.Enewarf wart hi optie grachteBi auenturenso belopen.Daer sachic hemal becopenSine diefte endesinen roef,340Want hemdaer den pels stoef.Nochtan quam hi mit barate24Dane, datten gode verwate!Doe ware wi sijns lange quite.Sint quamhi als een erimite,25345Reynaert,die mordadighe dief,Endebrochte mi enenbriefTe lesene, here coninc,Daer vwe zeghel ane ghinc.Doe ic den brief began te lesen,350Dochter mi in gescreuen wesenDat gi had coninclikeEndeals een coninc rikeAllen26direnghegheuenvredeEndeallen vogelen mede:355Endehi seyde mi dat hi wareEne begheuen clusenareEndehadde ghedaen sware carinenEndevanden sonden sinenPenitencie endesware pine.360Hi toende mi pelse endeslauineDie hi brocht vander Elmare,(fo. 104va.)Daer onderene scarpe hare.Doe sprac hi: ‘here Cantecleer,Nv mogedi voerwaer meer365Van mi sondersorghe leuen.Jc hebbe bider stolen begeuenAl vleesch endevleessmout.27Jc bin vorwaert meer so out,Jc moet mire zielen telen.370Gode wil ic v beuelen.Jc ga daer ic hebbe te doene:Jc hebbe noch middach endenoeneEndeprime te segghen vanden daghe.’Doe nam hi neuenenen haghe375Enen wech te dien gescedeEndebegan te lesen sinencrede.Jc wart blide endeonuervaertEndeghinc te minen kindren waert,Ende[was] so vele sonder hoede380Dat ic mit allen minen broedeSondersorge ghinc butenmure,Daer mi geviel quade auenture.Want Reynaert, die felle saghe,Was ghecropendur die haghe.385Endehadde ons die porte ondergaen.Doe wart mire kindresaenEne ghepronden vtenghetale,Dat leyde Reynaertin sine male.Quade auenture mi doe nakede.390Sint dat hire een gesmake[de]Jn sinen ghireghen mont,En conde ons wachter no hontSo bescermen noch bewachtenNo bidaghe no binachten395Hine rouede mine kinder.So vele is mijn getal te minderDantte voren plachte sine,Dat die . xv . kindermineSijn gedeghen al op vire.400So suuer heftse die onghehire28Reynaertin sinen mont verslonden.(fo. 104vb.)Noch gistren wert hemmittenhondenOntiaghet Coppe, die mare,Die hier leget op die bare.405Dat clagic v mit grotensere:Ontfarme v mijns . Coninchere!’Die Conincsprac: ‘her das,V oem die clusenaerwas,Hi heuet gedaen so sware carinen,410Leuic een iaer, et sal hemscinen!Nv hort, heer Cantecleer,Wat sal deser talen meer?V wijf leit hier versleghen.God moet haer zielen pleghen.415Wine moghense niet langherhouden.Wi sullens gode laten woudenEndesullen onse vigelien singen,Endedaerna sulle wi bringhenDen lichaem ter eerdenmit eren.420Daer na sulwi mit desen herenDus beraden endebesprekenHoe wi best gewrekenAn Reynaer[de] desen moert.’Doe hi ghesproken hadde de woert,425Gheboet hi ionghen endeoudenDat si vigelien lesen souden.Des coninx ghebod was scire gedaen.Doe mochtmenhorenharde saenBeginnenlude endeho430Placebo dominoEntie veerse dier toe behorden.Jc seg v in corten woerden,Wie daer die seuende lesse sanc,Mar et ware alte lanc,29435Endewie die zielemisse las.Als der vigelien een ende was,Doe leydemenCoppen in een graftDat mit sinne was gewrachtOnder een linde in dat gras.440Een marmersteen slecht alse glasWas30die sarc die op har lach.(fo. 105ra.)Die letteren, diemendar op sach,Si daden op dat graf bekinnenWie daer op lach begrauen binnen.445Dus spraken die boecstaueAnden sarke op den graue:‘Hier leghet Coppe begrauenDie wel conde scrauen,Die Reynaert, de vos, verbeet450Die haren geslachte was te wreet’.Nv leget Coppe onderdie moude.Die Conincboet al sine houdeDat sihembesprakenHoe si alre best ghewraken455Op Reynaerde die ouerdade.Doe worden si alte radeDat siden ConincriedenDat hi Reynaerde soude onbiedenDat hi te houe soude comen,460Dat hidur scade endedur vromenNe liete, hine quame ten gedinge,Endemen Brunen vandeser dingeDie boetscap soude laden.Des was die Conincsaen beraden465Endesprac dus te Brunen, den bere:31‘Her Brune, ic seg v vor dit hereDat gi dese boetscap doet.Oec radic v dat gi sijt vroetEndegi v wacht yeghenbaraet.470Reynaertes so fel endeso quaet:Hi sal v smekenendelieghen,Mach hi . hi sal v bedrieghenMit valschenworden endemit sconen,Mach hi, bigode . hi sal v honen.’475‘Here,’ sprac Brune . ‘laet v castien,So moete mi god vermaledien,Ofte mi Reynaertsal honen,Jnne salt hemso weder lonenDat hijs anden dilsten si.480Nu ne sorget niet vor mi.’Dus nemet hi orlof endesalhemmaken(fo. 105rb.)Dat hi welsere sal mesraken.Nv es Brune opdie vaertEndeheft in sire hertenonwaert,485Endeet dochte hemouerdaetDat menne helde ouerquaetDatten Reynaerthonen soude.Durt donkerste vanden woudeQuam hi gelopenan ene woestine,490Daer Reynaerthadde de pade sineGheslaghen crom endemenichfout,Also als hi in dat woutPlach te lopen om sijn beiach.Beneuender woestinenlach495Een berch hoge endelanc,Dar most Brune sinengancTe midwaert ouer maken,Sal hi te Maperthus geraken.Reynaerthadde menich huus,500Mar die casteel vanMaperthusDat was die beste vansinenborghen:Daer trac hi toe, alse mit sorghenOft in node was beuaen.Nu is Brune so gegaen505Dat hi te Maperthus es comen,Endeheft die porte vernomenDaer Reynaertop plach te gaene.Doe ginc hi vor die barbakaneSittenop sinen staert510Endesprac: sidi in huus, Reynaert?Jc ben Brune, des coninx bode.Hi heft ghesuorenbisinengode,Ne coemdi niet te gedinge,Endeic v vor mi niet en bringe,515Recht te nemenne endete geuene,Hi doet v rouene vanden leuene,Hi doet v breken op enenrade.Reynaert, nv doet32dat ic v radeEndegaet mit mi te houe waert.’520Dit verhoerde ReynaertDie vore in sine porte lach,Daer hi dicke te leggenplach(fo. 105va.)Dur die warmte van der sonnen.Bider tale die Brune hadde begonnen525Bekindene33te hant ReynaertEndetrac bet in te dale waertJn syn donkerste haghe-dochte.34Menichfout was sine ghedochteHoe hi vonde sulken raet530Daer hi Brunen, denvraet,Te scerne mede mochte driuenEndeselue in sire eren bliuen.Doe sprac Reynaertouer lanc:‘Vwes goedes rades hebt danc,535Her Brune, goede vrient!Hi heft v qualike gedientDie v bereit desen ganc,Entie v dese berghe lancOuer te lopene dede bestaen.540Jc soude te houe sijn gegaen,Al haddijt mi niet geraden,Mar mi es de buuc geladenMit ere vremderspisenJn so vtermaten wisen,545Jc vruchte inne sal niet mogengaen.Jnne mach sitten no staen.Jc bin so vtermaten sat.’‘Wat ati Reynaert’ . ‘wat ic at,Her Brune? ic at ene cranke haue:550Arm man es gheen graue,Dat mogedi wel bi mi weten.Wi arme lude moeten eten,Hadde wijs raet, dat wi node aten.Grote vette honichraten555Der hebic coeuer harde groet.Die moet ic eten dorden noet,Als ic els niet can gewinnen.Nochtan als icse hebbe binnen,Doen is mi pine endeongemac.’560Dit verhorde Brune endesprac:(fo. 105vb.)Helpe dur die doet, vos Reynaert!Hebdi honich dus onwaert?Honich is een edel spiseDie ic vor alle gerechtenprise565Endevor alle gerechtenminne.Reynaert, helpt mi dat ics gewinne.Edel Reynaert, wel soete neue,Also lange als ic leueWil ic v dar omme minnen,570Mach ic des honics bi v gewinnen’.‘Gewinnen, Brune? gi hout v spot!’Jnne doe, Reynaert. so war ic sot,Spot ic mit v, nenic niet.’Echt sprac Reynaert: ‘Brune, mochtijs yet?575Ofte gi honich moget eten,Bi vwer trouwen, doet mi te weten!Mogedijs iet, ic sals v saden.Jc sals v [so] vele beraden,Ghine atet niet mit v tienen,580Waendic v hulde daermede verdienen.’‘Mit mi tienen? hoe mach dat wesen?Reynaert, hoet v vantesen,Endesijt seker endegewis,Had ic dat honich dat is585Tusschenhier endePortegale,35Jc atet op tenenmale.’Reynaer sprac: ‘Brune, wat segdi?Een dorper, heet Lamfret,36woent hier bi.Hi heuets noch37so vele twaren,590Ghine aets niet in seueniaren.Dat soudic v geuenin v gewout,Her Brune, wildi mi wesenhoutEndevor mi dingente houe.’Des quam Brune tenengeloue,595Endesekerde Reynaerde dat:Wilde hine honichs makensat,(Des hi cume onbiten sal)Hi wilde hemwisenouer alGhestade vrient, goet geselle.600Hier omme loech Reynaert, de felle.Doe sprac Reynaertopenbare:(fo. 106ra.)‘Vergaue god dat ie v nv38wareAlso gereet een goed geualAls v dit honich wesen sal,605Al mochtijs eten, seuen amen.’Dese worde si bequamenBrunen endedaden hem39so sochte,Hi loech datment horenmochte.Doe dachte Reynaertdaer hi stoet:610‘Bruun, sijn v auenturengoet,Jc wane hoedaen40v noch latenDaer gi lachgen sult te maten.’Na dit gepens ginc Reynaertwt41Endesprac al ouer luut:615‘Her Bruun, geselle, wel come42!Et staet so, sulli hebbenvrome,Hier ne mach sijn geen langherstaen.Volget mi, ic sal voren gaen,Endehout desen crommenpat.620Ghi sult noch huden wesen sat,Salt na minenwille gaen.Ghi sult hebben sonderwaenAlso vele als gi moget dragen.’Reynaertmeende vangroten slaghen.625Dat was dat hi hembehiet.Die ckeytijf ne wistes nietWaer dat Reynaertdie tale keerde,Die hemdat honich stelenleerde,Dat hi wel dat sware sal becopen.630Al sprekende quamensi dus gelopen,43Reynaertendesijn geselle Brune,Tote Lamfreids andentune.Uvildi horenvanLamfreyde?44Wast waer datmenmi seide,635Hi was timmerman vangrotenloueEndehadde binnen sinen houeEne eyke bracht vten woudeDie hi ontwee clouensoude,Endehadder twe beytel in geslegen,640Alse die tymmermans noch plegen.Die eyke was ondaen wel wide,(fo. 106rb.)Des was Reynaertharde blide,Bidien et was wel sijn geuoech.‘Har Brune’, sprac hi endeloech:645‘Soeket endenemet goem:Hier in desen seluenboemEs honichs45vtermaten vele.Proeuet of ghijs iet in v keleOf in vwenbuuc sult winnen.650Nochtanmoeti v seluendwinghen,Al dunken v goet die honichraten,Etter te seden endete maten,Dat gi v seluen niet en verderuet:Ic waer onneert endeonteruet,655Lieue oem, mesquame v iet.’Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorget niet.Waendi dat ic bin onvroet?Mate is tallenspele goet.’‘Ghi segt oec waer’. sprac Reynaert:660‘Waer omme binic dus vervaert?46Latet al staen endecrupet in.’Brune pensde om sijn gewinEndeliet hemso verdorenDat hi dat hoeft ouer die oren665Endebeyde de vorste voete in stac.Reynaertpogede dat hi trac47Beyde die beytel vter ekenDie daer te voren in steken.Brune bleef beclemmet in den boem.670Hoert hoe de neue sinenoemMit liste brachte in sulke hachte,Dar hi mit liste n  mit crachteJn ghere wijs ne [conde] ontgaenEndebleef biden hoefde geuaen.675Vvat48radi Brunennv te doene?Dat hi was starc endecoeneEn49sal hemniet gehelpenmoghen.Hi sach wel dat hi was bedrogen.Hi began breischenendehulen.680Hi was ghegrepen50bider mulenSo vaste endebiden voeten voren:(fo. 106va.)Al dat hi pijnde was verloren.Hi waende nemmermeer ontgaen.Van verre is Reynaertghestaen685Endesach comen LamfreydeDie51op sinenhals brochte beydeEne scarpe52aexe endeene baerde.Nv mogedi horenvan ReynaerdeHoe hi sinenoem ginc rampeniren:690‘Oem Bruun . vaste gaet mansieren!Haddi gheten, gi sout drinken;Hier coemt Lamfreit, hi sal v scinken.Na53deser tale ginc ReynaertWeder te sinen castele waert695Sonder orlof, endemittienHeft Lamfreit Brunen versien,

Vvillam, die Madocke makede,(fo102.rb.R. 1.)Daer hi dicke omme wakede,Hemvernoyde so hardeDat1ene auenture vanReynaerde5In dietsche was onvolmaket bleuen,Die Arnout niet en hadde bescreuen,Dat hi die2vite dede soekenEndehise vten walschenboekenIn dietsche heuet begonnen.10God moete hemsire hulpenonnen!Nv keert hemdar toe mijn sinDat ic bidde indit beginBeyde dendorpers endeden doren,Oftsi comen dar si3horen15Dese rime endedese woert,Dien si onnutte sijn gehoert,Dat sise laten onbescauen.Te vele slachtensi den rauenDie emmer es al euenmalsch:20Si makensulke rime valsch,Daer si niet meer af ne wetenDan ic doe hoe die gene hetenDie nv in Babilonienleuen.Dadensi wel, si soudens begeuen.25Mijns dichtens ware oec gestille,(Dat ne seg4ic niet dur harenwille)En hads mi niet gebedenDie in groter houeschedenGherne keret hare saken.30Si bad mi dat ic soude makenDese auenture vanReynaerdeAl begrepent die grinsarde.Je wil wel dat se de gone horenEndedaer toe geuenhar oren35Die gaerne plegen der herenEndeharensin daer toe keren,Sijn si arme, sijn si rike,Dat si leuen houeslike.Dit verstaet in goedensinne.40Nv hoert hoe ict beginne.Het was an enenpijnster dage(fo102va)Dat beyde busch endehageMit groenenlouerenwas beuaen.Nobel, die coninc, hadde gedaen45Sijn hof creyieren ouer alDat hi wel waende, hadde hijs geual,Houden te wel groten loue.Dus quamentes coninx houeAlle diere, groet endeclene,50SonderReynaer, de vos, allene.5Hi hadde te houe so vele misdaenDat hire niet en dorste gaen.Die dief, die steelt, die scuwet tlicht:Dat seit die lettere, dat es recht.55Also dede Reynaert dat hofDaer hi in hadde wel crankenlof.Doe al dat hof vergadert was,Doene was dar niemendan de das,Hine hadde te clagene ouer Reynaerde,60Den fellen mitten rodenbaerde.Nv gaet hier an ene claghe.Ysegrim endesine magheGhingen vorden coninc staen.Ysegrim begonde saen65Endesprac: ‘coninc, edel here,Dur [v] edelheyt endedur v ereBeyde dur recht endedur genadeOntfarmt v der groterscadeDie mi Reynaer heeft gedaen,670Dar ic dicke af hebbe ontfaenGrotenlachter endeverlies.Vor al ontfarme v diesDat hi mijn wijf heft verhoert,Endemine kinderso gevoert75Dat hise beseicte dar si laghen,Datter . ij . no min no meer nesaghenEndeworden beyde al stare-blint.7Nochtanhoende hi mi sint:Et was sint so verre comen80Dats een dach was gecomen,EndeReynaertsoude hebbengedaen(fo102vb)Sijn onsculde . endealso saenAlse die heyligenvor warenbrocht,Was Reynaertandersins bedocht85Endeontfloe in sine veste.Here,8dat kinnennoch die besteDie tenhoue sijn comenhijr.Mi heeft Reynaert, dat felle dijr,So vele te lede gedaen,90Jc weet dat wel sonderwaen,Ware al dat laken perkementDatmenmaket tote Ghent,Men screuet niet daer an.Mer des swigic nochtan,95Mar9mines wiues lachterNe mach10niet bliuenachterNo verswegenno11onghewroken.Als Ysegrim dit heft gesproken,Stont op een hont endehiet Cortoys,100Endesprac ten12coninc in fransoysHoe hi so arm was wileeeer,Dat hi als ne hadde meerOp enenwinter, in enenvorst,Danene enige worst,105EndehemReynaertdie selue nam.Tybaert, de kater, hi wart gramEndespranc in middenden rincEndeseide: ‘heer her coninc,Dur dat Reynaertdus onthout,110Sones hier nieman, ionc noch out,Hine hebbene te wroegeniegenv.Dat Cortoys hier claget nvBi liste had icse gewonnen,Bi nachte dar ic was geronnen115Om mijn beiach inere molen;Dar had ic die worst gestolenEnen slapenden moleman.Hadder Cortoys yet an?Dat was bi nieman dan bi mi.120Ets best dat onboret siDerre clage die Cortoys hier doet.’(fo103ra)Pancer sprac: ‘dunct v goetDatmendere clage onbere?Reynaert is een mordenere125Ende.i. verrader ende.i. dief.Hine heft niemene so lief,No denconinc, minen here,Hine wilde dat hi lijf endeereVerlore,13mochte hire an winnen130Een vet morsiel vanere hennen.Wat segdi vanere sage:En dede hi gistrenan den dagheEne die meeste ouerdaetAn Cuwarde, den hase, die hier staet,135Die noyt enich dier dede?Want hi binnendes coninx vredeEndebinnen des coninx geledeLouede te leerne sinen credeEndesoudenmakengoet capellaen140Endededene vor hemsitten gaenVaste tusschensine been,Endebegonde ouer eenSpellen endelesen bedeEndelude te singene harencrede.145Mi geuel dat ic an dien tidenTer seluer stede soudenliden.Dar hordic haren sancEndemaecte darwaert minengancMit ere harder snelre vaert.150Doe vandic meister ReinaertDie sijn lesse hadde begeuen,Die hi vorenhadde opheuen,Endediende van sinenoudenspeleEndehadde Cuwaerde bider kele155Endesoude hemtlijf hebbengenomen,En waric hemniet te hulpencomenBi auenturen in dien stonden.Siet hier noch de versche wondenAn Cuwarde, den arminc!160Jc seg v, here her coninc,Latijt bliuen onghewroken(fo103rb)Dat v vrede dus es broken,14Ghine wreket als vwe manine wisen,Men salt vwen kinden mesprisen165Hier na ouer menich iaer.’‘Bi gode, Panser, du sechs waer,’Sprac Ysegrim al daer hi stoet,‘Ware Reynaertdoet, et ware goet,Also behoude mi god mijn leuen!170Mar wart hemdit vergeuen,Hi sal honen in derre maentSulkendies hemniet bewaent.’Doe spranc op Grimbert, die das,Die Reynaerds bruedersone was,175Mit ere verbolgentliker tale.‘Her Ysegrim, en weti waleEndeets een out bispel:‘Viants mont seit selden wel.’Wat witi Reynaerde, minenoem?180Jc wilde, hi hinge an enenboemBisiere kele als een dief,Har Ysegrim, endewaert v liefEndegijt also wilt anegaen,Die andren meest heeft mesdaen185Van minenoem endevanv.Al comt hi niet te houe nv,Ware mijn oem alse wel te houeEndehi stont indes coninx loue,Har Ysegrim, als gi doet,190En soudu niet dinken goetEndegine bleuets hudenonbegrepenDar gi mijns oems vel hebt genepenSo dicke mit vwen scarpentanden,Dat hijt niet en dorste anden.195Jn hebbe dar an niet gelogen:Ghi hebt minenoem bedrogenDicke endein menigher wisen.Ghi bedroechtenvandenpladisenDi hi warp vanderkerren,200Doe gi volget na vanverrenEndegi die vette pladisen aet,15(fo. 103va.)Daer gi v seluenmede versaet.Ghine gauet16hemno goet no quaetSonderere pladisen graet,205Dat gi hemieghenbrochtDur dat gijs seluenniene mocht.Sint honedine vanenenbakeDie vet was endevan goedersmake,Dien gi leit al in v butseel.210Doe Reynaerteyscede sijn deel,Andwordi hemtuwen scerne:‘V deel sal ic v gheuen gherne,Reynaert, scone iongelinc:Die wisse dar die bake an hinc,215Becnaget die, sies wel vet.’Reinaerde was luttel te bet.  .  .  .  .  .  .17Vinc. endewarpne in sine sac.Dese pine endedit ongemacHeft hi leden dur Ysegrime220Ende.C. werue meer danic v rime.Ghi heren, dunct v dit genoech?Nochtanis meere ongeuoechDat hi claget om sijn wijf,Die Reynaerde alhar lijf225Gheminnet heuet openbare,Alne make sijs18niet widemare.Jc wil seggen ouer waerDats langher es dan .vij. iaerDat Reynaertheft har trouwe,230Endeoftie scone vrouweDur minne endedur houeschedeEens sinen wille dedeEndesies saen was genesen,Wat clagen mach dar af wesen!235Nv maket hier Cuwart, de hase,Ene clage vanere blase.Oft hi den crede niet wel en las,Reynaert die sijn meysterwas,Enmoest hi sinenclerc niet blouwen?240Dat waer onrecht, bimire trouwen!Cortoys clagede om ene worst(fo. 103vb.)Die hi verloes in enenvorst,Die clage ware bet verholen:En hordi dat si was gestolen?245Male quesijt male perdijt:Mit rechte wert mens qualic quijtDatmenqualike heft gewonnen.Wi soude Reynaerde dat wanconnen,Oft hi verstolengoet vinc an?250Nieman die rechte besceidencan.Reynaertis een gherecht man.Sint dat die ConincsinenbanHebt geboden endesinenvrede,So wetic wel dat hine dede255Dinc ne gheen, dan oft hi wareErumite ofte clusenare.Naest sire huut draget hi ene hare.Binnenden naesten iareSone at hi vleysch, wilt no tam:260Dat seide hi die gistrenvandane quam.Maperthus hebt hi begheuen,Sine casteel, endeheft op geheuenEne cluse dar leget hi in.Ander beiach no andergewin265So wanic wel dat hine heuetDan caritate die menhemgeuet.Bleec endemagher ishi vanpinen:Hongher, dorst, sware carinenDoet hi ouer sine sonden.’270Rechte in desen seluenstonden,Dat Grimbaert stont in deser tale,Saghen si nederwaert in dendaleCantecleer comengeuaren,Endebrochte op ere baren275Ene dode henne, endehiet Coppe,Die Reynaerthadde bidencroppeHouet endehals af gebeten.Dat moste nv die Conincweten.Cantecleer quamvore gaende280Sine vedre sere slaende.In weder side vander bare19(fo. 104ra.)Ghinghen twee hanen wide mare.Dene hane hiete Cantart,Daer na wilengheheten wart285Ver Alenten goede hane.Dander hiet na minenwaneDie goede hane Craiant,Die scoenste hane diemenvantTusschen BartanghenendePollanen.290Elkerlijc van desen hanenDroech ene bernende stallechtDat beyde lanc was enderecht.Dit warenCoppen bruedere twee.Si riepen: ‘wach endewee.’295Om haer suster Coppen doetDreuensi clage endeiamer groet.Pinte endeSprote droegendie bare.Hemwas te moede harde swareOm hare suster die si haddenverloren.300Men mochte harde verre horenDer twier carminge.Dus sijn si comen ten gedinge.Cantecleer spranc inden rincEndeseyde: ‘heer her coninc,305Dur god endedur genade20Nv ontfarme v mire scadeDie mi Reynaertheft ghedaenEndeminen kinderen, die hier staen,Die sere sijn te harenonwille.310Tot enen inganc vandenaprille,Doe die winterwas vergaenEndemen sach die bloemenstaenEndeouer al die velde groene,Doe wasic fier endecoene315Van menigen groten geslachte.Jc hadde21ionger sonen achteEndescoenre dochtre seueneDien wel lusten te leuene,Endemijn wijf Coppe, die vroede,320Hadde vort brocht tenenbroede.Si waren vet endestarc(fo. 104rb.)Endegingen in enenparc,Dat was belokenmit enenmure.Daer binnenstont ene monic-scure22325Daer so vele honde toe hordenDat si menegendire de pelse scorden.Des warenmine kindre onuervaert.Dat benide te hant ReynaertDat sire so vaste woendenbinnen330Dat hire23gheen en conde gewinnen,Reynaert, die felle ghebuur.Hoe dicke ran hi om den muur,Endeleyde om ons sine laghen.Alsene dan de honde saghen,335Settensi hem na mit crachte.Enewarf wart hi optie grachteBi auenturenso belopen.Daer sachic hemal becopenSine diefte endesinen roef,340Want hemdaer den pels stoef.Nochtan quam hi mit barate24Dane, datten gode verwate!Doe ware wi sijns lange quite.Sint quamhi als een erimite,25345Reynaert,die mordadighe dief,Endebrochte mi enenbriefTe lesene, here coninc,Daer vwe zeghel ane ghinc.Doe ic den brief began te lesen,350Dochter mi in gescreuen wesenDat gi had coninclikeEndeals een coninc rikeAllen26direnghegheuenvredeEndeallen vogelen mede:355Endehi seyde mi dat hi wareEne begheuen clusenareEndehadde ghedaen sware carinenEndevanden sonden sinenPenitencie endesware pine.360Hi toende mi pelse endeslauineDie hi brocht vander Elmare,(fo. 104va.)Daer onderene scarpe hare.Doe sprac hi: ‘here Cantecleer,Nv mogedi voerwaer meer365Van mi sondersorghe leuen.Jc hebbe bider stolen begeuenAl vleesch endevleessmout.27Jc bin vorwaert meer so out,Jc moet mire zielen telen.370Gode wil ic v beuelen.Jc ga daer ic hebbe te doene:Jc hebbe noch middach endenoeneEndeprime te segghen vanden daghe.’Doe nam hi neuenenen haghe375Enen wech te dien gescedeEndebegan te lesen sinencrede.Jc wart blide endeonuervaertEndeghinc te minen kindren waert,Ende[was] so vele sonder hoede380Dat ic mit allen minen broedeSondersorge ghinc butenmure,Daer mi geviel quade auenture.Want Reynaert, die felle saghe,Was ghecropendur die haghe.385Endehadde ons die porte ondergaen.Doe wart mire kindresaenEne ghepronden vtenghetale,Dat leyde Reynaertin sine male.Quade auenture mi doe nakede.390Sint dat hire een gesmake[de]Jn sinen ghireghen mont,En conde ons wachter no hontSo bescermen noch bewachtenNo bidaghe no binachten395Hine rouede mine kinder.So vele is mijn getal te minderDantte voren plachte sine,Dat die . xv . kindermineSijn gedeghen al op vire.400So suuer heftse die onghehire28Reynaertin sinen mont verslonden.(fo. 104vb.)Noch gistren wert hemmittenhondenOntiaghet Coppe, die mare,Die hier leget op die bare.405Dat clagic v mit grotensere:Ontfarme v mijns . Coninchere!’Die Conincsprac: ‘her das,V oem die clusenaerwas,Hi heuet gedaen so sware carinen,410Leuic een iaer, et sal hemscinen!Nv hort, heer Cantecleer,Wat sal deser talen meer?V wijf leit hier versleghen.God moet haer zielen pleghen.415Wine moghense niet langherhouden.Wi sullens gode laten woudenEndesullen onse vigelien singen,Endedaerna sulle wi bringhenDen lichaem ter eerdenmit eren.420Daer na sulwi mit desen herenDus beraden endebesprekenHoe wi best gewrekenAn Reynaer[de] desen moert.’Doe hi ghesproken hadde de woert,425Gheboet hi ionghen endeoudenDat si vigelien lesen souden.Des coninx ghebod was scire gedaen.Doe mochtmenhorenharde saenBeginnenlude endeho430Placebo dominoEntie veerse dier toe behorden.Jc seg v in corten woerden,Wie daer die seuende lesse sanc,Mar et ware alte lanc,29435Endewie die zielemisse las.Als der vigelien een ende was,Doe leydemenCoppen in een graftDat mit sinne was gewrachtOnder een linde in dat gras.440Een marmersteen slecht alse glasWas30die sarc die op har lach.(fo. 105ra.)Die letteren, diemendar op sach,Si daden op dat graf bekinnenWie daer op lach begrauen binnen.445Dus spraken die boecstaueAnden sarke op den graue:‘Hier leghet Coppe begrauenDie wel conde scrauen,Die Reynaert, de vos, verbeet450Die haren geslachte was te wreet’.Nv leget Coppe onderdie moude.Die Conincboet al sine houdeDat sihembesprakenHoe si alre best ghewraken455Op Reynaerde die ouerdade.Doe worden si alte radeDat siden ConincriedenDat hi Reynaerde soude onbiedenDat hi te houe soude comen,460Dat hidur scade endedur vromenNe liete, hine quame ten gedinge,Endemen Brunen vandeser dingeDie boetscap soude laden.Des was die Conincsaen beraden465Endesprac dus te Brunen, den bere:31‘Her Brune, ic seg v vor dit hereDat gi dese boetscap doet.Oec radic v dat gi sijt vroetEndegi v wacht yeghenbaraet.470Reynaertes so fel endeso quaet:Hi sal v smekenendelieghen,Mach hi . hi sal v bedrieghenMit valschenworden endemit sconen,Mach hi, bigode . hi sal v honen.’475‘Here,’ sprac Brune . ‘laet v castien,So moete mi god vermaledien,Ofte mi Reynaertsal honen,Jnne salt hemso weder lonenDat hijs anden dilsten si.480Nu ne sorget niet vor mi.’Dus nemet hi orlof endesalhemmaken(fo. 105rb.)Dat hi welsere sal mesraken.Nv es Brune opdie vaertEndeheft in sire hertenonwaert,485Endeet dochte hemouerdaetDat menne helde ouerquaetDatten Reynaerthonen soude.Durt donkerste vanden woudeQuam hi gelopenan ene woestine,490Daer Reynaerthadde de pade sineGheslaghen crom endemenichfout,Also als hi in dat woutPlach te lopen om sijn beiach.Beneuender woestinenlach495Een berch hoge endelanc,Dar most Brune sinengancTe midwaert ouer maken,Sal hi te Maperthus geraken.Reynaerthadde menich huus,500Mar die casteel vanMaperthusDat was die beste vansinenborghen:Daer trac hi toe, alse mit sorghenOft in node was beuaen.Nu is Brune so gegaen505Dat hi te Maperthus es comen,Endeheft die porte vernomenDaer Reynaertop plach te gaene.Doe ginc hi vor die barbakaneSittenop sinen staert510Endesprac: sidi in huus, Reynaert?Jc ben Brune, des coninx bode.Hi heft ghesuorenbisinengode,Ne coemdi niet te gedinge,Endeic v vor mi niet en bringe,515Recht te nemenne endete geuene,Hi doet v rouene vanden leuene,Hi doet v breken op enenrade.Reynaert, nv doet32dat ic v radeEndegaet mit mi te houe waert.’520Dit verhoerde ReynaertDie vore in sine porte lach,Daer hi dicke te leggenplach(fo. 105va.)Dur die warmte van der sonnen.Bider tale die Brune hadde begonnen525Bekindene33te hant ReynaertEndetrac bet in te dale waertJn syn donkerste haghe-dochte.34Menichfout was sine ghedochteHoe hi vonde sulken raet530Daer hi Brunen, denvraet,Te scerne mede mochte driuenEndeselue in sire eren bliuen.Doe sprac Reynaertouer lanc:‘Vwes goedes rades hebt danc,535Her Brune, goede vrient!Hi heft v qualike gedientDie v bereit desen ganc,Entie v dese berghe lancOuer te lopene dede bestaen.540Jc soude te houe sijn gegaen,Al haddijt mi niet geraden,Mar mi es de buuc geladenMit ere vremderspisenJn so vtermaten wisen,545Jc vruchte inne sal niet mogengaen.Jnne mach sitten no staen.Jc bin so vtermaten sat.’‘Wat ati Reynaert’ . ‘wat ic at,Her Brune? ic at ene cranke haue:550Arm man es gheen graue,Dat mogedi wel bi mi weten.Wi arme lude moeten eten,Hadde wijs raet, dat wi node aten.Grote vette honichraten555Der hebic coeuer harde groet.Die moet ic eten dorden noet,Als ic els niet can gewinnen.Nochtan als icse hebbe binnen,Doen is mi pine endeongemac.’560Dit verhorde Brune endesprac:(fo. 105vb.)Helpe dur die doet, vos Reynaert!Hebdi honich dus onwaert?Honich is een edel spiseDie ic vor alle gerechtenprise565Endevor alle gerechtenminne.Reynaert, helpt mi dat ics gewinne.Edel Reynaert, wel soete neue,Also lange als ic leueWil ic v dar omme minnen,570Mach ic des honics bi v gewinnen’.‘Gewinnen, Brune? gi hout v spot!’Jnne doe, Reynaert. so war ic sot,Spot ic mit v, nenic niet.’Echt sprac Reynaert: ‘Brune, mochtijs yet?575Ofte gi honich moget eten,Bi vwer trouwen, doet mi te weten!Mogedijs iet, ic sals v saden.Jc sals v [so] vele beraden,Ghine atet niet mit v tienen,580Waendic v hulde daermede verdienen.’‘Mit mi tienen? hoe mach dat wesen?Reynaert, hoet v vantesen,Endesijt seker endegewis,Had ic dat honich dat is585Tusschenhier endePortegale,35Jc atet op tenenmale.’Reynaer sprac: ‘Brune, wat segdi?Een dorper, heet Lamfret,36woent hier bi.Hi heuets noch37so vele twaren,590Ghine aets niet in seueniaren.Dat soudic v geuenin v gewout,Her Brune, wildi mi wesenhoutEndevor mi dingente houe.’Des quam Brune tenengeloue,595Endesekerde Reynaerde dat:Wilde hine honichs makensat,(Des hi cume onbiten sal)Hi wilde hemwisenouer alGhestade vrient, goet geselle.600Hier omme loech Reynaert, de felle.Doe sprac Reynaertopenbare:(fo. 106ra.)‘Vergaue god dat ie v nv38wareAlso gereet een goed geualAls v dit honich wesen sal,605Al mochtijs eten, seuen amen.’Dese worde si bequamenBrunen endedaden hem39so sochte,Hi loech datment horenmochte.Doe dachte Reynaertdaer hi stoet:610‘Bruun, sijn v auenturengoet,Jc wane hoedaen40v noch latenDaer gi lachgen sult te maten.’Na dit gepens ginc Reynaertwt41Endesprac al ouer luut:615‘Her Bruun, geselle, wel come42!Et staet so, sulli hebbenvrome,Hier ne mach sijn geen langherstaen.Volget mi, ic sal voren gaen,Endehout desen crommenpat.620Ghi sult noch huden wesen sat,Salt na minenwille gaen.Ghi sult hebben sonderwaenAlso vele als gi moget dragen.’Reynaertmeende vangroten slaghen.625Dat was dat hi hembehiet.Die ckeytijf ne wistes nietWaer dat Reynaertdie tale keerde,Die hemdat honich stelenleerde,Dat hi wel dat sware sal becopen.630Al sprekende quamensi dus gelopen,43Reynaertendesijn geselle Brune,Tote Lamfreids andentune.Uvildi horenvanLamfreyde?44Wast waer datmenmi seide,635Hi was timmerman vangrotenloueEndehadde binnen sinen houeEne eyke bracht vten woudeDie hi ontwee clouensoude,Endehadder twe beytel in geslegen,640Alse die tymmermans noch plegen.Die eyke was ondaen wel wide,(fo. 106rb.)Des was Reynaertharde blide,Bidien et was wel sijn geuoech.‘Har Brune’, sprac hi endeloech:645‘Soeket endenemet goem:Hier in desen seluenboemEs honichs45vtermaten vele.Proeuet of ghijs iet in v keleOf in vwenbuuc sult winnen.650Nochtanmoeti v seluendwinghen,Al dunken v goet die honichraten,Etter te seden endete maten,Dat gi v seluen niet en verderuet:Ic waer onneert endeonteruet,655Lieue oem, mesquame v iet.’Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorget niet.Waendi dat ic bin onvroet?Mate is tallenspele goet.’‘Ghi segt oec waer’. sprac Reynaert:660‘Waer omme binic dus vervaert?46Latet al staen endecrupet in.’Brune pensde om sijn gewinEndeliet hemso verdorenDat hi dat hoeft ouer die oren665Endebeyde de vorste voete in stac.Reynaertpogede dat hi trac47Beyde die beytel vter ekenDie daer te voren in steken.Brune bleef beclemmet in den boem.670Hoert hoe de neue sinenoemMit liste brachte in sulke hachte,Dar hi mit liste n  mit crachteJn ghere wijs ne [conde] ontgaenEndebleef biden hoefde geuaen.675Vvat48radi Brunennv te doene?Dat hi was starc endecoeneEn49sal hemniet gehelpenmoghen.Hi sach wel dat hi was bedrogen.Hi began breischenendehulen.680Hi was ghegrepen50bider mulenSo vaste endebiden voeten voren:(fo. 106va.)Al dat hi pijnde was verloren.Hi waende nemmermeer ontgaen.Van verre is Reynaertghestaen685Endesach comen LamfreydeDie51op sinenhals brochte beydeEne scarpe52aexe endeene baerde.Nv mogedi horenvan ReynaerdeHoe hi sinenoem ginc rampeniren:690‘Oem Bruun . vaste gaet mansieren!Haddi gheten, gi sout drinken;Hier coemt Lamfreit, hi sal v scinken.Na53deser tale ginc ReynaertWeder te sinen castele waert695Sonder orlof, endemittienHeft Lamfreit Brunen versien,

Vvillam, die Madocke makede,(fo102.rb.R. 1.)

Daer hi dicke omme wakede,

Hemvernoyde so harde

Dat1ene auenture vanReynaerde

5In dietsche was onvolmaket bleuen,

Die Arnout niet en hadde bescreuen,

Dat hi die2vite dede soeken

Endehise vten walschenboeken

In dietsche heuet begonnen.

10God moete hemsire hulpenonnen!

Nv keert hemdar toe mijn sin

Dat ic bidde indit begin

Beyde dendorpers endeden doren,

Oftsi comen dar si3horen

15Dese rime endedese woert,

Dien si onnutte sijn gehoert,

Dat sise laten onbescauen.

Te vele slachtensi den rauen

Die emmer es al euenmalsch:

20Si makensulke rime valsch,

Daer si niet meer af ne weten

Dan ic doe hoe die gene heten

Die nv in Babilonienleuen.

Dadensi wel, si soudens begeuen.

25Mijns dichtens ware oec gestille,

(Dat ne seg4ic niet dur harenwille)

En hads mi niet gebeden

Die in groter houescheden

Gherne keret hare saken.

30Si bad mi dat ic soude maken

Dese auenture vanReynaerde

Al begrepent die grinsarde.

Je wil wel dat se de gone horen

Endedaer toe geuenhar oren

35Die gaerne plegen der heren

Endeharensin daer toe keren,

Sijn si arme, sijn si rike,

Dat si leuen houeslike.

Dit verstaet in goedensinne.

40Nv hoert hoe ict beginne.

Het was an enenpijnster dage(fo102va)

Dat beyde busch endehage

Mit groenenlouerenwas beuaen.

Nobel, die coninc, hadde gedaen

45Sijn hof creyieren ouer al

Dat hi wel waende, hadde hijs geual,

Houden te wel groten loue.

Dus quamentes coninx houe

Alle diere, groet endeclene,

50SonderReynaer, de vos, allene.5

Hi hadde te houe so vele misdaen

Dat hire niet en dorste gaen.

Die dief, die steelt, die scuwet tlicht:

Dat seit die lettere, dat es recht.

55Also dede Reynaert dat hof

Daer hi in hadde wel crankenlof.

Doe al dat hof vergadert was,

Doene was dar niemendan de das,

Hine hadde te clagene ouer Reynaerde,

60Den fellen mitten rodenbaerde.

Nv gaet hier an ene claghe.

Ysegrim endesine maghe

Ghingen vorden coninc staen.

Ysegrim begonde saen

65Endesprac: ‘coninc, edel here,

Dur [v] edelheyt endedur v ere

Beyde dur recht endedur genade

Ontfarmt v der groterscade

Die mi Reynaer heeft gedaen,6

70Dar ic dicke af hebbe ontfaen

Grotenlachter endeverlies.

Vor al ontfarme v dies

Dat hi mijn wijf heft verhoert,

Endemine kinderso gevoert

75Dat hise beseicte dar si laghen,

Datter . ij . no min no meer nesaghen

Endeworden beyde al stare-blint.7

Nochtanhoende hi mi sint:

Et was sint so verre comen

80Dats een dach was gecomen,

EndeReynaertsoude hebbengedaen(fo102vb)

Sijn onsculde . endealso saen

Alse die heyligenvor warenbrocht,

Was Reynaertandersins bedocht

85Endeontfloe in sine veste.

Here,8dat kinnennoch die beste

Die tenhoue sijn comenhijr.

Mi heeft Reynaert, dat felle dijr,

So vele te lede gedaen,

90Jc weet dat wel sonderwaen,

Ware al dat laken perkement

Datmenmaket tote Ghent,

Men screuet niet daer an.

Mer des swigic nochtan,

95Mar9mines wiues lachter

Ne mach10niet bliuenachter

No verswegenno11onghewroken.

Als Ysegrim dit heft gesproken,

Stont op een hont endehiet Cortoys,

100Endesprac ten12coninc in fransoys

Hoe hi so arm was wileeeer,

Dat hi als ne hadde meer

Op enenwinter, in enenvorst,

Danene enige worst,

105EndehemReynaertdie selue nam.

Tybaert, de kater, hi wart gram

Endespranc in middenden rinc

Endeseide: ‘heer her coninc,

Dur dat Reynaertdus onthout,

110Sones hier nieman, ionc noch out,

Hine hebbene te wroegeniegenv.

Dat Cortoys hier claget nv

Bi liste had icse gewonnen,

Bi nachte dar ic was geronnen

115Om mijn beiach inere molen;

Dar had ic die worst gestolen

Enen slapenden moleman.

Hadder Cortoys yet an?

Dat was bi nieman dan bi mi.

120Ets best dat onboret si

Derre clage die Cortoys hier doet.’(fo103ra)

Pancer sprac: ‘dunct v goet

Datmendere clage onbere?

Reynaert is een mordenere

125Ende.i. verrader ende.i. dief.

Hine heft niemene so lief,

No denconinc, minen here,

Hine wilde dat hi lijf endeere

Verlore,13mochte hire an winnen

130Een vet morsiel vanere hennen.

Wat segdi vanere sage:

En dede hi gistrenan den daghe

Ene die meeste ouerdaet

An Cuwarde, den hase, die hier staet,

135Die noyt enich dier dede?

Want hi binnendes coninx vrede

Endebinnen des coninx gelede

Louede te leerne sinen crede

Endesoudenmakengoet capellaen

140Endededene vor hemsitten gaen

Vaste tusschensine been,

Endebegonde ouer een

Spellen endelesen bede

Endelude te singene harencrede.

145Mi geuel dat ic an dien tiden

Ter seluer stede soudenliden.

Dar hordic haren sanc

Endemaecte darwaert minenganc

Mit ere harder snelre vaert.

150Doe vandic meister Reinaert

Die sijn lesse hadde begeuen,

Die hi vorenhadde opheuen,

Endediende van sinenoudenspele

Endehadde Cuwaerde bider kele

155Endesoude hemtlijf hebbengenomen,

En waric hemniet te hulpencomen

Bi auenturen in dien stonden.

Siet hier noch de versche wonden

An Cuwarde, den arminc!

160Jc seg v, here her coninc,

Latijt bliuen onghewroken(fo103rb)

Dat v vrede dus es broken,14

Ghine wreket als vwe manine wisen,

Men salt vwen kinden mesprisen

165Hier na ouer menich iaer.’

‘Bi gode, Panser, du sechs waer,’

Sprac Ysegrim al daer hi stoet,

‘Ware Reynaertdoet, et ware goet,

Also behoude mi god mijn leuen!

170Mar wart hemdit vergeuen,

Hi sal honen in derre maent

Sulkendies hemniet bewaent.’

Doe spranc op Grimbert, die das,

Die Reynaerds bruedersone was,

175Mit ere verbolgentliker tale.

‘Her Ysegrim, en weti wale

Endeets een out bispel:

‘Viants mont seit selden wel.’

Wat witi Reynaerde, minenoem?

180Jc wilde, hi hinge an enenboem

Bisiere kele als een dief,

Har Ysegrim, endewaert v lief

Endegijt also wilt anegaen,

Die andren meest heeft mesdaen

185Van minenoem endevanv.

Al comt hi niet te houe nv,

Ware mijn oem alse wel te houe

Endehi stont indes coninx loue,

Har Ysegrim, als gi doet,

190En soudu niet dinken goet

Endegine bleuets hudenonbegrepen

Dar gi mijns oems vel hebt genepen

So dicke mit vwen scarpentanden,

Dat hijt niet en dorste anden.

195Jn hebbe dar an niet gelogen:

Ghi hebt minenoem bedrogen

Dicke endein menigher wisen.

Ghi bedroechtenvandenpladisen

Di hi warp vanderkerren,

200Doe gi volget na vanverren

Endegi die vette pladisen aet,15(fo. 103va.)

Daer gi v seluenmede versaet.

Ghine gauet16hemno goet no quaet

Sonderere pladisen graet,

205Dat gi hemieghenbrocht

Dur dat gijs seluenniene mocht.

Sint honedine vanenenbake

Die vet was endevan goedersmake,

Dien gi leit al in v butseel.

210Doe Reynaerteyscede sijn deel,

Andwordi hemtuwen scerne:

‘V deel sal ic v gheuen gherne,

Reynaert, scone iongelinc:

Die wisse dar die bake an hinc,

215Becnaget die, sies wel vet.’

Reinaerde was luttel te bet

.  .  .  .  .  .  .17

Vinc. endewarpne in sine sac.

Dese pine endedit ongemac

Heft hi leden dur Ysegrime

220Ende.C. werue meer danic v rime.

Ghi heren, dunct v dit genoech?

Nochtanis meere ongeuoech

Dat hi claget om sijn wijf,

Die Reynaerde alhar lijf

225Gheminnet heuet openbare,

Alne make sijs18niet widemare.

Jc wil seggen ouer waer

Dats langher es dan .vij. iaer

Dat Reynaertheft har trouwe,

230Endeoftie scone vrouwe

Dur minne endedur houeschede

Eens sinen wille dede

Endesies saen was genesen,

Wat clagen mach dar af wesen!

235Nv maket hier Cuwart, de hase,

Ene clage vanere blase.

Oft hi den crede niet wel en las,

Reynaert die sijn meysterwas,

Enmoest hi sinenclerc niet blouwen?

240Dat waer onrecht, bimire trouwen!

Cortoys clagede om ene worst(fo. 103vb.)

Die hi verloes in enenvorst,

Die clage ware bet verholen:

En hordi dat si was gestolen?

245Male quesijt male perdijt:

Mit rechte wert mens qualic quijt

Datmenqualike heft gewonnen.

Wi soude Reynaerde dat wanconnen,

Oft hi verstolengoet vinc an?

250Nieman die rechte besceidencan.

Reynaertis een gherecht man.

Sint dat die Conincsinenban

Hebt geboden endesinenvrede,

So wetic wel dat hine dede

255Dinc ne gheen, dan oft hi ware

Erumite ofte clusenare.

Naest sire huut draget hi ene hare.

Binnenden naesten iare

Sone at hi vleysch, wilt no tam:

260Dat seide hi die gistrenvandane quam.

Maperthus hebt hi begheuen,

Sine casteel, endeheft op geheuen

Ene cluse dar leget hi in.

Ander beiach no andergewin

265So wanic wel dat hine heuet

Dan caritate die menhemgeuet.

Bleec endemagher ishi vanpinen:

Hongher, dorst, sware carinen

Doet hi ouer sine sonden.’

270Rechte in desen seluenstonden,

Dat Grimbaert stont in deser tale,

Saghen si nederwaert in dendale

Cantecleer comengeuaren,

Endebrochte op ere baren

275Ene dode henne, endehiet Coppe,

Die Reynaerthadde bidencroppe

Houet endehals af gebeten.

Dat moste nv die Conincweten.

Cantecleer quamvore gaende

280Sine vedre sere slaende.

In weder side vander bare19(fo. 104ra.)

Ghinghen twee hanen wide mare.

Dene hane hiete Cantart,

Daer na wilengheheten wart

285Ver Alenten goede hane.

Dander hiet na minenwane

Die goede hane Craiant,

Die scoenste hane diemenvant

Tusschen BartanghenendePollanen.

290Elkerlijc van desen hanen

Droech ene bernende stallecht

Dat beyde lanc was enderecht.

Dit warenCoppen bruedere twee.

Si riepen: ‘wach endewee.’

295Om haer suster Coppen doet

Dreuensi clage endeiamer groet.

Pinte endeSprote droegendie bare.

Hemwas te moede harde sware

Om hare suster die si haddenverloren.

300Men mochte harde verre horen

Der twier carminge.

Dus sijn si comen ten gedinge.

Cantecleer spranc inden rinc

Endeseyde: ‘heer her coninc,

305Dur god endedur genade20

Nv ontfarme v mire scade

Die mi Reynaertheft ghedaen

Endeminen kinderen, die hier staen,

Die sere sijn te harenonwille.

310Tot enen inganc vandenaprille,

Doe die winterwas vergaen

Endemen sach die bloemenstaen

Endeouer al die velde groene,

Doe wasic fier endecoene

315Van menigen groten geslachte.

Jc hadde21ionger sonen achte

Endescoenre dochtre seuene

Dien wel lusten te leuene,

Endemijn wijf Coppe, die vroede,

320Hadde vort brocht tenenbroede.

Si waren vet endestarc(fo. 104rb.)

Endegingen in enenparc,

Dat was belokenmit enenmure.

Daer binnenstont ene monic-scure22

325Daer so vele honde toe horden

Dat si menegendire de pelse scorden.

Des warenmine kindre onuervaert.

Dat benide te hant Reynaert

Dat sire so vaste woendenbinnen

330Dat hire23gheen en conde gewinnen,

Reynaert, die felle ghebuur.

Hoe dicke ran hi om den muur,

Endeleyde om ons sine laghen.

Alsene dan de honde saghen,

335Settensi hem na mit crachte.

Enewarf wart hi optie grachte

Bi auenturenso belopen.

Daer sachic hemal becopen

Sine diefte endesinen roef,

340Want hemdaer den pels stoef.

Nochtan quam hi mit barate24

Dane, datten gode verwate!

Doe ware wi sijns lange quite.

Sint quamhi als een erimite,25

345Reynaert,die mordadighe dief,

Endebrochte mi enenbrief

Te lesene, here coninc,

Daer vwe zeghel ane ghinc.

Doe ic den brief began te lesen,

350Dochter mi in gescreuen wesen

Dat gi had coninclike

Endeals een coninc rike

Allen26direnghegheuenvrede

Endeallen vogelen mede:

355Endehi seyde mi dat hi ware

Ene begheuen clusenare

Endehadde ghedaen sware carinen

Endevanden sonden sinen

Penitencie endesware pine.

360Hi toende mi pelse endeslauine

Die hi brocht vander Elmare,(fo. 104va.)

Daer onderene scarpe hare.

Doe sprac hi: ‘here Cantecleer,

Nv mogedi voerwaer meer

365Van mi sondersorghe leuen.

Jc hebbe bider stolen begeuen

Al vleesch endevleessmout.27

Jc bin vorwaert meer so out,

Jc moet mire zielen telen.

370Gode wil ic v beuelen.

Jc ga daer ic hebbe te doene:

Jc hebbe noch middach endenoene

Endeprime te segghen vanden daghe.’

Doe nam hi neuenenen haghe

375Enen wech te dien gescede

Endebegan te lesen sinencrede.

Jc wart blide endeonuervaert

Endeghinc te minen kindren waert,

Ende[was] so vele sonder hoede

380Dat ic mit allen minen broede

Sondersorge ghinc butenmure,

Daer mi geviel quade auenture.

Want Reynaert, die felle saghe,

Was ghecropendur die haghe.

385Endehadde ons die porte ondergaen.

Doe wart mire kindresaen

Ene ghepronden vtenghetale,

Dat leyde Reynaertin sine male.

Quade auenture mi doe nakede.

390Sint dat hire een gesmake[de]

Jn sinen ghireghen mont,

En conde ons wachter no hont

So bescermen noch bewachten

No bidaghe no binachten

395Hine rouede mine kinder.

So vele is mijn getal te minder

Dantte voren plachte sine,

Dat die . xv . kindermine

Sijn gedeghen al op vire.

400So suuer heftse die onghehire28

Reynaertin sinen mont verslonden.(fo. 104vb.)

Noch gistren wert hemmittenhonden

Ontiaghet Coppe, die mare,

Die hier leget op die bare.

405Dat clagic v mit grotensere:

Ontfarme v mijns . Coninchere!’

Die Conincsprac: ‘her das,

V oem die clusenaerwas,

Hi heuet gedaen so sware carinen,

410Leuic een iaer, et sal hemscinen!

Nv hort, heer Cantecleer,

Wat sal deser talen meer?

V wijf leit hier versleghen.

God moet haer zielen pleghen.

415Wine moghense niet langherhouden.

Wi sullens gode laten wouden

Endesullen onse vigelien singen,

Endedaerna sulle wi bringhen

Den lichaem ter eerdenmit eren.

420Daer na sulwi mit desen heren

Dus beraden endebespreken

Hoe wi best gewreken

An Reynaer[de] desen moert.’

Doe hi ghesproken hadde de woert,

425Gheboet hi ionghen endeouden

Dat si vigelien lesen souden.

Des coninx ghebod was scire gedaen.

Doe mochtmenhorenharde saen

Beginnenlude endeho

430Placebo domino

Entie veerse dier toe behorden.

Jc seg v in corten woerden,

Wie daer die seuende lesse sanc,

Mar et ware alte lanc,29

435Endewie die zielemisse las.

Als der vigelien een ende was,

Doe leydemenCoppen in een graft

Dat mit sinne was gewracht

Onder een linde in dat gras.

440Een marmersteen slecht alse glas

Was30die sarc die op har lach.(fo. 105ra.)

Die letteren, diemendar op sach,

Si daden op dat graf bekinnen

Wie daer op lach begrauen binnen.

445Dus spraken die boecstaue

Anden sarke op den graue:

‘Hier leghet Coppe begrauen

Die wel conde scrauen,

Die Reynaert, de vos, verbeet

450Die haren geslachte was te wreet’.

Nv leget Coppe onderdie moude.

Die Conincboet al sine houde

Dat sihembespraken

Hoe si alre best ghewraken

455Op Reynaerde die ouerdade.

Doe worden si alte rade

Dat siden Conincrieden

Dat hi Reynaerde soude onbieden

Dat hi te houe soude comen,

460Dat hidur scade endedur vromen

Ne liete, hine quame ten gedinge,

Endemen Brunen vandeser dinge

Die boetscap soude laden.

Des was die Conincsaen beraden

465Endesprac dus te Brunen, den bere:31

‘Her Brune, ic seg v vor dit here

Dat gi dese boetscap doet.

Oec radic v dat gi sijt vroet

Endegi v wacht yeghenbaraet.

470Reynaertes so fel endeso quaet:

Hi sal v smekenendelieghen,

Mach hi . hi sal v bedrieghen

Mit valschenworden endemit sconen,

Mach hi, bigode . hi sal v honen.’

475‘Here,’ sprac Brune . ‘laet v castien,

So moete mi god vermaledien,

Ofte mi Reynaertsal honen,

Jnne salt hemso weder lonen

Dat hijs anden dilsten si.

480Nu ne sorget niet vor mi.’

Dus nemet hi orlof endesalhemmaken(fo. 105rb.)

Dat hi welsere sal mesraken.

Nv es Brune opdie vaert

Endeheft in sire hertenonwaert,

485Endeet dochte hemouerdaet

Dat menne helde ouerquaet

Datten Reynaerthonen soude.

Durt donkerste vanden woude

Quam hi gelopenan ene woestine,

490Daer Reynaerthadde de pade sine

Gheslaghen crom endemenichfout,

Also als hi in dat wout

Plach te lopen om sijn beiach.

Beneuender woestinenlach

495Een berch hoge endelanc,

Dar most Brune sinenganc

Te midwaert ouer maken,

Sal hi te Maperthus geraken.

Reynaerthadde menich huus,

500Mar die casteel vanMaperthus

Dat was die beste vansinenborghen:

Daer trac hi toe, alse mit sorghen

Oft in node was beuaen.

Nu is Brune so gegaen

505Dat hi te Maperthus es comen,

Endeheft die porte vernomen

Daer Reynaertop plach te gaene.

Doe ginc hi vor die barbakane

Sittenop sinen staert

510Endesprac: sidi in huus, Reynaert?

Jc ben Brune, des coninx bode.

Hi heft ghesuorenbisinengode,

Ne coemdi niet te gedinge,

Endeic v vor mi niet en bringe,

515Recht te nemenne endete geuene,

Hi doet v rouene vanden leuene,

Hi doet v breken op enenrade.

Reynaert, nv doet32dat ic v rade

Endegaet mit mi te houe waert.’

520Dit verhoerde Reynaert

Die vore in sine porte lach,

Daer hi dicke te leggenplach(fo. 105va.)

Dur die warmte van der sonnen.

Bider tale die Brune hadde begonnen

525Bekindene33te hant Reynaert

Endetrac bet in te dale waert

Jn syn donkerste haghe-dochte.34

Menichfout was sine ghedochte

Hoe hi vonde sulken raet

530Daer hi Brunen, denvraet,

Te scerne mede mochte driuen

Endeselue in sire eren bliuen.

Doe sprac Reynaertouer lanc:

‘Vwes goedes rades hebt danc,

535Her Brune, goede vrient!

Hi heft v qualike gedient

Die v bereit desen ganc,

Entie v dese berghe lanc

Ouer te lopene dede bestaen.

540Jc soude te houe sijn gegaen,

Al haddijt mi niet geraden,

Mar mi es de buuc geladen

Mit ere vremderspisen

Jn so vtermaten wisen,

545Jc vruchte inne sal niet mogengaen.

Jnne mach sitten no staen.

Jc bin so vtermaten sat.’

‘Wat ati Reynaert’ . ‘wat ic at,

Her Brune? ic at ene cranke haue:

550Arm man es gheen graue,

Dat mogedi wel bi mi weten.

Wi arme lude moeten eten,

Hadde wijs raet, dat wi node aten.

Grote vette honichraten

555Der hebic coeuer harde groet.

Die moet ic eten dorden noet,

Als ic els niet can gewinnen.

Nochtan als icse hebbe binnen,

Doen is mi pine endeongemac.’

560Dit verhorde Brune endesprac:(fo. 105vb.)

Helpe dur die doet, vos Reynaert!

Hebdi honich dus onwaert?

Honich is een edel spise

Die ic vor alle gerechtenprise

565Endevor alle gerechtenminne.

Reynaert, helpt mi dat ics gewinne.

Edel Reynaert, wel soete neue,

Also lange als ic leue

Wil ic v dar omme minnen,

570Mach ic des honics bi v gewinnen’.

‘Gewinnen, Brune? gi hout v spot!’

Jnne doe, Reynaert. so war ic sot,

Spot ic mit v, nenic niet.’

Echt sprac Reynaert: ‘Brune, mochtijs yet?

575Ofte gi honich moget eten,

Bi vwer trouwen, doet mi te weten!

Mogedijs iet, ic sals v saden.

Jc sals v [so] vele beraden,

Ghine atet niet mit v tienen,

580Waendic v hulde daermede verdienen.’

‘Mit mi tienen? hoe mach dat wesen?

Reynaert, hoet v vantesen,

Endesijt seker endegewis,

Had ic dat honich dat is

585Tusschenhier endePortegale,35

Jc atet op tenenmale.’

Reynaer sprac: ‘Brune, wat segdi?

Een dorper, heet Lamfret,36woent hier bi.

Hi heuets noch37so vele twaren,

590Ghine aets niet in seueniaren.

Dat soudic v geuenin v gewout,

Her Brune, wildi mi wesenhout

Endevor mi dingente houe.’

Des quam Brune tenengeloue,

595Endesekerde Reynaerde dat:

Wilde hine honichs makensat,

(Des hi cume onbiten sal)

Hi wilde hemwisenouer al

Ghestade vrient, goet geselle.

600Hier omme loech Reynaert, de felle.

Doe sprac Reynaertopenbare:(fo. 106ra.)

‘Vergaue god dat ie v nv38ware

Also gereet een goed geual

Als v dit honich wesen sal,

605Al mochtijs eten, seuen amen.’

Dese worde si bequamen

Brunen endedaden hem39so sochte,

Hi loech datment horenmochte.

Doe dachte Reynaertdaer hi stoet:

610‘Bruun, sijn v auenturengoet,

Jc wane hoedaen40v noch laten

Daer gi lachgen sult te maten.’

Na dit gepens ginc Reynaertwt41

Endesprac al ouer luut:

615‘Her Bruun, geselle, wel come42!

Et staet so, sulli hebbenvrome,

Hier ne mach sijn geen langherstaen.

Volget mi, ic sal voren gaen,

Endehout desen crommenpat.

620Ghi sult noch huden wesen sat,

Salt na minenwille gaen.

Ghi sult hebben sonderwaen

Also vele als gi moget dragen.’

Reynaertmeende vangroten slaghen.

625Dat was dat hi hembehiet.

Die ckeytijf ne wistes niet

Waer dat Reynaertdie tale keerde,

Die hemdat honich stelenleerde,

Dat hi wel dat sware sal becopen.

630Al sprekende quamensi dus gelopen,43

Reynaertendesijn geselle Brune,

Tote Lamfreids andentune.

Uvildi horenvanLamfreyde?44

Wast waer datmenmi seide,

635Hi was timmerman vangrotenloue

Endehadde binnen sinen houe

Ene eyke bracht vten woude

Die hi ontwee clouensoude,

Endehadder twe beytel in geslegen,

640Alse die tymmermans noch plegen.

Die eyke was ondaen wel wide,(fo. 106rb.)

Des was Reynaertharde blide,

Bidien et was wel sijn geuoech.

‘Har Brune’, sprac hi endeloech:

645‘Soeket endenemet goem:

Hier in desen seluenboem

Es honichs45vtermaten vele.

Proeuet of ghijs iet in v kele

Of in vwenbuuc sult winnen.

650Nochtanmoeti v seluendwinghen,

Al dunken v goet die honichraten,

Etter te seden endete maten,

Dat gi v seluen niet en verderuet:

Ic waer onneert endeonteruet,

655Lieue oem, mesquame v iet.’

Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorget niet.

Waendi dat ic bin onvroet?

Mate is tallenspele goet.’

‘Ghi segt oec waer’. sprac Reynaert:

660‘Waer omme binic dus vervaert?46

Latet al staen endecrupet in.’

Brune pensde om sijn gewin

Endeliet hemso verdoren

Dat hi dat hoeft ouer die oren

665Endebeyde de vorste voete in stac.

Reynaertpogede dat hi trac47

Beyde die beytel vter eken

Die daer te voren in steken.

Brune bleef beclemmet in den boem.

670Hoert hoe de neue sinenoem

Mit liste brachte in sulke hachte,

Dar hi mit liste n  mit crachte

Jn ghere wijs ne [conde] ontgaen

Endebleef biden hoefde geuaen.

675Vvat48radi Brunennv te doene?

Dat hi was starc endecoene

En49sal hemniet gehelpenmoghen.

Hi sach wel dat hi was bedrogen.

Hi began breischenendehulen.

680Hi was ghegrepen50bider mulen

So vaste endebiden voeten voren:(fo. 106va.)

Al dat hi pijnde was verloren.

Hi waende nemmermeer ontgaen.

Van verre is Reynaertghestaen

685Endesach comen Lamfreyde

Die51op sinenhals brochte beyde

Ene scarpe52aexe endeene baerde.

Nv mogedi horenvan Reynaerde

Hoe hi sinenoem ginc rampeniren:

690‘Oem Bruun . vaste gaet mansieren!

Haddi gheten, gi sout drinken;

Hier coemt Lamfreit, hi sal v scinken.

Na53deser tale ginc Reynaert

Weder te sinen castele waert

695Sonder orlof, endemittien

Heft Lamfreit Brunen versien,

Back to IndexNext