Chapter 3

VVillem, die Madoc1maecte,(fo. 192ci.m.)Daer hi dicken omme waecte,Hem vernoyde so haerdeDat die auonture van Reynaerde5In dietsche onghemaket bleuen(Die Willem niet heuet vulscreuen),Dat hi die vijte van Reynaerde dede2souckenEndehise na denwalschenbouckenIn dietsche dus heuet begonnen.10God moete ons ziere hulpenjonnen!Nu keert hem daer toe mijn zinDat ic bidde in dit beghinBeede dendorprenenten doren,Ofte si commendaer si horen15Dese rijme endedese woort(Die hemonnutte sijn ghehoort),Dat sise laten onbescauen:Te vele slachtensi denrauenDie emmer es al euenmalsch.20Si makensulke rijme valsch,Daer si niet meer of ne weten(fo. 192d)Dan ic doe hoe datsi heetenDie nu in Babilonienleuen.Dadensi wel, si soudens begheuen.25Dat ensegghic niet dor minenwille:Mijns dichtens ware eenghestille,Ne hads mi eene niet ghebedenDie in groeter houesschedenGherne keert hare saken.30Soe bat mi dat ic soude makenDese auontuere van Reynaerde.Al begripic die grongaerdeEndedie dorpren endedie doren,Ic wille dat die ghene horen35Die gherne pleghender eerenEndeharenzin daer toe keerenDatsi leuen hoofschelike,Sijn si arem, sijn si rike,Diet verstaen met goedensinne.40Nu hoert hoe ic hier beghinne.Het was in eenen tsinxen daghe,Dat beede bosch endehagheMet groenenlouerenwarenbeuaen.Nobel die coninc hadde ghedaen45Sijn hof crayerenouer alDat hi waende, hadde hijs gheual,Houden tenwel groetenloue.Doe quamentes sconinx houeAlle die diere, groet endecleene,50Sonder vos Reynaert alleene.Hi hadde te houe so vele mesdaenDat hire niet dorste gaen:Die hem besculdich kent, ontsiet.Also was Reynaerde ghesciet,55Endehieromme scuwedi sconinx hofDaer hi in hadde cranckenlof.Doe al dat hof versamet was,Was daerniemensonderdie das,Hine hadde te claghene ouer Reynaerde,60Denfellen mettengrijsen baerde.Nv gaet hier vp eene claghe.Isingrijn endesine magheGhinghenvoer denconincstaen.(fo. 193a)Ysengrijn begonste saen65Endesprac: ‘conincheere,Dor hu edelheit endedor hu eereEndedor recht endedor ghenadeOntfaerme hu miere scadeDie mi Reynaert heeft ghedaen,70Daer ic af dickenhebbe ontfaenGroeten lachter endeverlies.Voer al dandre ontfaerme hu diesDat hi mijn wijf heuet verhoert,Endemine kindre so mesvoert75Dat hise beseekede daersi laghen,Datter twee noint ne saghenEndesi worden staer-blent.Nochtan hoendi mi sent:Het was sint so verre comen80Datter eenendach af was ghenomen,Ende Reynaerd soude hebbenghedaenSine onsculde, endealso saenAlse die heleghe warenbrocht,Was hi ander-sins bedocht85Endeontfoer ons in sine veste.Heere, dit kennennoch die besteDie te houe zijn commenhier.Mi heuet Reynaert, dat felle dier,So vele te leede ghedaen,90Ic weet wel al sonder waen,Al ware al tlaken paerkementDatmenmaket nu te Ghent,In ne ghescreeft niet daer an.Dies zwijghic3nochtan,95Ne ware mijns wiues lachterNe mach niet bliuenachterNo onversweghenno onghewroken.’Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,Stont vp een hondekijn, hiet Cortoys,100Ende claghede denconinc in francsoysHoet so arem was wijlen eere,Dat alles goeds en hadde meereIn eenenwinter, in eene vorst,Dan alleene eene worst,105Ende hemReynaert, die felle man,(fo. 193b)Die selue worst stal endenam.Tybeert die cater die wart gram.Aldus hi sine tale beganEndespranc middenin den rinc110Endeseide: ‘heere coninc,Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,So en es hier ionc no hout,Hine hebbe te wroughene ieghenhu.Dat Cortoys claghet nu115Dats ouer menich iaer ghesciet.Die worst was mine, al enclaghic niet.Ic hadse bi miere lust ghewonnen,Daer ic bi nachte quamgheronnenOmme beiach in eene molen,120Daer ic die worst in hadde ghestolenEenenslapendenmolen-man.Hadder Cortoys yewet an,Dan was bi niemene dan bi mi.Hets recht dat omberecht zi125Die claghe die Cortoys doet.’Pancer de beuer sprac: ‘dinct hu goet,Tybeert, datmendie claghe ombeere?Reynaert es eenrecht mordeneereEnde een trekere endeeen dief.130Hine heeft oec niemene so lief,No den coninc minenheere,Hine wilde dat hi lijf endeeereVerlore, mochtire an winnenEen vet morzeel van eere hinnen.135VVat sechdi van eere laghe:En dedi ghistrenin dendagheEene die meeste ouerdaetAn Cuwaerde denhase die hier staet,Die noyt eenich dier ghedede?140Want hi hembinnensconinx vredeEndebinnendes coninx gheleedeGhelouede te leerne sinencredeEndesoudene makencapelaen.Doe dedine sitten gaen145Vaste tusschensine beene.Doe begonstensi ouer eeneSpellen endelesen beede(fo. 193c)Ende lude te zinghene crede.Mi gheuiel dat ic te dientijden150Ter seluer stede soude lijden.Doe hoerdic haerre beeder sancEndemaecte daer-waert minengancMet eere arde snelre vaerde.Doe vandic daer meester Reynaerde155Die ziere lessen hadde begheuen,Die hi te vorenvp hadde gheheuen,Endediende van sinenhouden spelenEndehadde Coewaerde bi der kelenEndesoude hem thoeft af hebbenghenomen,160Waer ic hem niette hulpencomenBi auontuerenin dien stonden.Siet hier noch die verssche wondenEndedie teekine, heere coninc,Die Coewaert van hemontfinc.165Laetti dit bliuen onghewrokenDat hu verde dus es te-broken,Ghine wreket als huwe mannenwijsen,Men saelt huwenkindrenmesprijsenHier-naer ouer wel menich iaer.’170‘Bi Gode, Pancer, ghi secht waer,’Sprac Ysengrijn daer hi stoet,‘Heere, waer Reynaerd doot, hetwaerons goet,Also behoude mi God mijn leuen!Ne ware wert hemdit vergheuen,175Hi sal noch hoenenbinneneere maentSulken dies niet ne bewaent.’Doe spranc vp Grinbert die das,Die Reynaerts broedersone was,Met eere verbolghenlike tale.180‘Heere Ysengrijn, menweet dat waleEndehets een hout bijspel:‘Viants mont seit seldenwel.’Verstaet, neemt miere talengoem:Ic wilde, hi hinghe an eenenboem185Bi ziere kelen als een dief,Die andrenheeft ghedaenmeest grief.Heere Ysengrijn, wildi angaenSoendinc endedat ontfaen,Daer toe willic helpengherne.(fo. 193d)190Mijn oem ensaelt hemoec nietwernen.Entie meest andrenheeft mesdaenSal denandrenin batenstaenVan minenoem endevan hu.Al comt hi niet claghennu,195Ware mijn oem wel te houeEndestonde in sconinx loue,Heere Ysengrijn, als ghi doet,En soude denconinc nietdinckengoetEndeghine bleues hedenonbegrepen200Dat ghi sijn vel so hebt ghenepenSo dicwile met huwenscerpentanden,Dat hi niet ne conde ghehanden.’Ysengrijn sprac: ‘hebdi gheleertAn huwenoem dus lieghenapeert?’205‘In hebbe daeran niet gheloghen:Ghi hebt minenoem bedroghenArde dicke in menegherwijsen.Ghi mesleettene van denpladijseDie hi hu warp van der kerren,210Doe ghi hem volghet vanverrenEndeghi die beste pladijse vp laset,Daer ghi hu ane hadt versadet,Ghine gaeft hemno goet no quaet,Sonder alleene eenenpladijsen-graet,215Dat ghi hem te ieghenbrochtDor dat ghine nietenmocht.Sint hoendine van eenenbakeDie vet was endevan goeder smake.Dien ghi leit in huwenmuzeele.220Doe Reynaert heesschede zijn deele,Andwoerdi hem in scerne:‘Hu deel willic hu gheuengherne,Reynaert, scone ionghelinc:Die wisse daer die bake an hinc,225Becnause, so es so vet.’Reynaerde waes lettel te betDat hi dengoedenbake ghewanIn sulker zorghen, dattene eenmanVinc endewarpene in sínenzac.230Dese pine endedit onghemacHeuet hi leden dor Ysengrijne(fo. 194a)Endeondert weruenmeer dan ic hu rijme!Ghi heeren, dinct hu dit ghenouch?Nochtan ommeer ongheuouch235Dat hi claghet om sijn wijf,Die Reynaerde heuet al haer lijfGhemint, so doet hi hare.Al ne makeden4zijt niet mare,Ic dart wel segghenouer waer240Dat langher es dan .vij. iaerDat Reynaert heuet hare trauwe.Om dat Haersint die scone vrauweDor minne endedor quade zedeReynaert sinenwille dede:245Wattan, so was sciere ghenesen!Wat talen mach daer omme wesen!Nu maket heere Cuwaert die haseEene claghe van eere blase.Of hi den credo niet wel en las,250Reynaerd die zijn meester was,Mochte hi sinenclerc niet blauwen?Dat ware onrecht, en trauwen!Cortoys claghet om eene worstDie hi verloes in eene vorst.255Die claghe ware bet verholen:Endehoerdi datso was ghestolen?Male quesite male perdite:Ouer recht5wert menqualike quiteDatmen heuet qualic ghewonnen.260Wie sal Reynaerde dat verjonnen,Of hi ghestolengoet ghinc an?Niemendie recht versceedencan.Reynaert es een gherecht man.Sint dat die coninc sinenban265Heuet ghebodenendesinenvrede,So weetic wel dat hi ne dedeDinc ne gheene, dan of hi wareHermite ofte clusenare.Naest siere huut draecht hi eenhare.270Binnendesen naestenjareSone hat hi vleesch, no wilt no tam:Dat seidi die ghistren danenquam.Malcroys heuet hi begheuen,(fo. 194b)Sinencasteel, endeheuet vp heuen275Eene cluse daer hi leghet in.Ander beiach no ander ghewinSo wanic wel dat hine heuetDan karitate diemenhemgheuet.Bleec es hi endemagher van pinen,280Hongher, dorst, scerpe karijnenDoghet hi voer sine zondenRecht te desen seluenstonden.’Doe Grimbert stont in dese tale,Saghensi van berghe te dale285Canticler commengheuaren,Endebrochte vp eene bareEene doode hinne, endehiet Coppe,Die Reynaert hadde bi dencroppeHoeft endehals af ghebeten.290Dit moeste nu de coninc weten.Canteclere quamvoer de bare gaendeSine vederenzeere slaende.In weder-zijdenvan der barenGhinc een hane wijde mare.295Die een hane hiet Cantaert,Daer wijlenna gheheetenwaertVrauwe Alentengoeden hane.Die ander hiet, na minenwane,Die goede hane Crayant,300Die scoenste hane diemenvantTusschen PortaengenendePolane.Elker-lijc van desen hanenDrouch6eene berrende stallichtDat lanc was endericht.305Daer warenCoppenbroeders twee,Die riepen: ‘o wy endewee.’Om haerre sustre CoppendootDreuen si claghe endejammer groot.Pinte endeSproete droughendie bare.310Hem was te moede zwareVan haerre suster die si haddenverloren.Men mocht arde verre horenHaerre tweer carminghe.Dus sijn si commenint ghedinghe.315Canticler spranc in den rijnc(fo. 194c)Endeseide: ‘heere coninc,Dor God endedor ghenadeNu ontfaermet miere scadenDie mi Reynaert heeft ghedaen320Endemine kindren,7die hier staenEndeseere hebbenharenonwille.Ten in-gane van aprille,Doe die winter was vergaenEndemen siet die bloumenstaen325Ouer al die velde groene,Doe was ic fier endecoeneVan minengrotengheslachte.Ic hadde jongher zonenachteEndejongher dochtrenzeuene330Dien wel lustente leuene,Die mi Roede die vroedeHadde brocht te dien broede.Si warenalle vet endestaercEnde ghinghenin een scone paerc,335Dat was belokenin eenenmuere.Hier-binnenstoet eene scuereDaer vele hondentoe hoorden,Datsi menich dier fel scoordenDies warenmine kindre onueruaert.340Dit benijdde dus ReynaertDat siere warenso vaste binnenDat hire ne gheenconste ghewinnen.Want Reynaert, die felle ghebuere,Hoe dicken ghinc hi omdenmuere,8345Endeleide om ons sine laghen.Alsene dan die honde saghen,Liepensi na met haerre cracht.Eene waerf wart hi vp de grachtBi auontuerendaer belopen,350Dat ic hemsach een deel becoepenSine diefte endesinenroef,Dat hem die pelse zeere stoef.Nochtan quam hi bi baraten,Dattene God moete verwaten!355Doe waer-wi zijns langhe quijte.Sint quam hi als een hermijte,Reynaerd, die mordadeghe dief,(fo. 194d)Ende brochte mi zeghele endebriefTe lesene, heere coninc,360Daer hu seghele ane hinc.Doe ic die letterenbeganlesen,Dochte mi daer an ghescreuenwesen9Dat ghi haddet coninclikeOuer alle huwenrike365Alle dierenghebodenvredeEndeoec allen voghelenmede.Oec brochte hi mi anderniemareEndeseide dat hi wareEen begheuen clusenare370Endehi hadde ghedaenvele zwareVoer sine zondenmeneghe pine.Hi toechde mi palster endeslauineDie hi brochte van der Elmare,Daer onder eene scerpe hare.375Doe sprac hi: ‘heere Cantecleer,Nu mooghdi wel vor-wert meerVan mi sonder hoede leuen.Ic hebbe bi der stole10vergheuenAl vleesch endevleesch-smout,380Ic bem voert meer so hout,Ic moet miere zielentelen.Gode willic hu beuelen.Ic ga daeric hebbe te doene.Ic hebbe middach endenoene385Endepriemente segghene vandendaghe.Doe nam hi neueneere hagheSinenwech, te dien ghesceedeGhinc hi lesen sinencrede.Ic wart blide endeonueruaert390Endeghinc te minenkindrenwaert,Endewas so wel al sonder hoedeDat ic al met minenbroedeSonder zorghe ghinc butenmuere.Daer gheuiel mi quade auontuere,395Want Reynaert, die felle saghe,Was ghecropendor de hagheEndehadde ons die porte ondergaen.Doe wart miere kindre saenEen ghepronden huten ghetale,(fo. 195a)400Dat leide Reynaert in sine male.Quade auontuere mi doe nakede.Want sint dat hise smakedeIn sinen ghiereghenmont,Ne conste ons wachtre no onse hont405No bewachten no bescaermen.Heere, dat laet hu ontfaermen.Reynaert leide sine lagheBeede bi nachte endebi dagheEnderoefde emmer mine kindre.410So vele es tghetal nu mindreDant ghewone was te zine,Dat die .xv. kindre mineSijn ghedeghen al tote vieren.So zuuer heefse die onghiere415Reynaert in sinenmont verslonden.Noch ghistrenwart hemmettenhondenOntjaghet Coppe die mareDie hier leghet vp dese bare.Dit claghic hu met groetenzeere:420Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!’Die coninc sprac: ‘Grimbeertdie das,Hu oem die clusenare was,Hi heuet ghedaen so goede carine,Leuic een jaer, het sal hemscinen!425Nu hoert hier, Canticleer,Wat sal der talen meer?Hu dochter leghet al hier versleghen.God moet haerre zielen pleghenWine moghense nietlangher houden430(God moeter al ghewouden)Endesullen onse vygelyenzinghen.Daer na sullenwise bringhen,Denlichame, ter eerdenmet eeren.Dan sullen wi met desenheeren435Ons beradenendebesprekenHoe wi ons best ghewrekenAn Reynaerde dese moort.’Doe hi ghesprac deze woort,Beual hi ionghe endehouden440Datsi vygelyenzinghensouden.Dat hi gheboet was sciere ghedaen.(fo. 195b)Doe mochtemenhorenane slaenEndebeghinnenharde hoDat placebo domino445Endedie verse die daertoe horen.Ic seit oec in warenworden,Ne ware oec tware11ons te lanc,Wie daer der zielenvers zancEndewie die zielen-lesse las.450Doe die vygelyenghehent was,Doe leidemenCoppenin dat grafDat bi engiene ghemaect wasOnder die linde in eengras,Van maerber-steene slecht12was455Die saerc die daervp lach.Die letteren, diemendaeran sach,13Deden14an tgraf bekinnenWie daer lach begrauenbinnen.Dus sprakendie bouc-staue460An den zaerc vp dengraue:‘Hier leghet Coppe begrauenDie so wale conste scrauen,Die Reynaert die vos verbeetEndeharengheslachte was te wreet’.465Nv leghet Coppe onder mouden.Die conincsprac tsinenhoudenDatsi hem alle besprakenHoe si alre best ghewrakenDese groete ouerdade.470Doe warensi alle te radeDatsi daer denconinc riedenDat hine dan soude ombiedenDat hi te houe soude comen,No dor scadenno dor vromen475Ne lette, hine quame int ghedinghe,EndemenBrune van diendingheDie bodscap soude laden.Dies was die coninc sciere beradenDat hi dus sprac te Bruundenbeere:480Heere Bruun, dit segghic voer dit heereDat ghi dese bodscap doet.Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,Dat ghi hu wacht van baraet.(fo. 195c)Reynaert es fel endequaet:485Hi sal hu smeekenendelieghen,Mach hi, hi sal hu bedrieghenMet valschenwoordenendemet sconen,Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen.’‘Heere,’ seit hi, ‘laet hu castyen,490So moete mi God vermalendyen,Of mi Reynaert so sal honen,Inne saelt hemweder lonenDat hijs an dendulstenzi.Nu ne zorghet niet om mi.’495Nu neemt hi orlof endehi sal nakenDaer hi zeere sal mesraken.Nv es Brune vp die vaertEnde heuet in ziere hertenonwaertEndehet dochte hem ouer-daet500Dat yement soude sijn so quaetEndedat hemReynaert hoenensoude.Dor denkeer van eenenwoudeQuam hi gheloependor eene wostine,Daer Reynaert hadde de pade sine505Ghesleghencrom endemenichfoude,Also als hi huten woudeHadde gheloepenom sijn beiach.Benedender woestinen lachEen berch oech endelanc,510Daer moeste BruunsinengancTe middewaerde ouer maken,Sal hi te Manpertus gheraken.Reynaerd hadde so menich huus,Maer die casteel Manpertus515Dat was die beste van sinenborghen.Daer trac hi in, als hi in zorghenEndein noede was beuaen.Nu es Brune die beere ghegaenDat hi te Manpertuus es comen,520Daer hi de porte heuet vernomenDaer Reynaerd hute plach te gane,Doe ghinc hi voer die barbecaneSittenouer sinenstaertEndesprac: ‘sidi in huus, Reynaert?525Ic bem Bruun, des coninx bode.(fo. 195d)Die heuet ghezworenbi sinengode:Ne comdi niet tenghedingheEndeic hu niet voer mi bringhe,Recht te nemene endete gheuene530Endein vredenvoert te leuene,Hi doet hu brekenenderaden.Reynaerd, doet dat ic hu radeEnde gaet met mi te houe waert.’Dit verhoerde al nu Reynaert535Die voer sine poerte lach,Daer hi vele te ligghene plachDor waremhede van der zonnen.Bi der tale die Bruunheeft begonnen,Bekendenalte-hant Reynaert540Endetart bet te dale waertIn sine donckerste haghedochte.Menichfout was zijn ghedochteHoe hi vonde sulkenraetDaer hi Bruun, denfellenvraet,545Te scherne mede mochte driuenEnde selue bi ziere eerenbliuen.Doe sprac Reynaert ouer lanc:‘Huwes goets raets hebbet danc,Heere Bruun, wel soete vrient.550Hi heuet hu qualic ghedientDie hu beriet desenganc,Endehu desen berch lancOuer te loepene dede bestaen.Ic soude te houe sijn ghegaen,555Al haddet ghi mi niet gheraden.Maer mi es denbuuc so gheladenEndein so vter-matenwijseMet eere vremder nieuwer spise:Ic vruchte in sal niet moghengaen.560Inne mach sittenno ghestaen,Ic bem so vtermatenzat.’‘Reynaert, wat haetstu, wat?’‘Heere Brune, ic hat crancke haue.Arem man dan nes gheengraue:565Dat mooghdi bi mi wel weten.Wi aerme liede, wi moetenheten,Haddenwijs raet, dat wi node haten.(fo. 196a)Goeder versscher honich-ratenHebbic couuer arde groet,570Die moetic hetendor dennoet,Als ic hel niet mach ghewinnen.Nochtan als icse hebbe binnen,Hebbicker af pine endeonghemac.’Dit hoerde Brune endesprac:575‘Helpe, lieue vos Reynaert,Hebdi honich dus onwaert?Honich es een soete spijseDie ic voer alle gherechtenprijse,Endeicse voer alle gherechtenminne.580Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne.Edele Reynaert, soete neve,Also langhe als ic sal leuenWillic hu daer omme minnen.Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne.’585‘Ghewinnen, Bruun? ghi hout hu spot.’‘In doe, Reynaert, so waer ic zot,Hildic spot met hu, neen ic niet.’Reynaert sprac: ‘Bruun, mochtijs yet?Of ghi honich moghet heten,590Bi huwertrauwen, laet mi weten:Mochtijs yet, ic souts hu saden.Ic saels hu so vele beraden,Ghine hatet niet met hu tienen,Waendic hu hulde daer-met verdienen.’595‘Met mi tienen? hoe mach dat wesen?Reynaert, hout huwenmont vandesen,Ende sijts seker endeghewes:Haddic al thonich dat nu esTusschenhier endePortegale,600Ic haet al vp teenenmale.’Reynaerd sprac: ‘Bruun, wat sechdi?Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,Heuet honich so vele te waren,Ghine hatet niet in .vij. jaren.605Dat soudic hu gheuenin hu ghewout,Heere Brune, wildi mi wesenhoutEndevoer mi dinghente houe.’Doe quam Brune endeghinc ghelouenEndesekerde Reynaerde dat:(fo. 196b)610Wildine honichs makenzat,(Des hi cume ombitensal)Hi wilde wesen ouer alGhestade vrient endegoet gheselle.Hier omme louch Reynaert die felle615Endesprac: ‘Bruun, heelt mare,Verghaue God dat mi nu wareAlso bereet eengoet gheualAlse hu dit honich wesen sal,Al wildijs hebben.vij. hamen.’620Dese woort sijn hembequame,Bruun, endedaden hemso sochte:Hi louch dat hi nemmee ne mochte.Doe peinsde Reynaerd daerhi stoet:‘Bruun, es mine auonture goet,625Ic wane hu daer noch hedenlatenDaer ghi sult lachen te maten.’Na dit peinsenghinc Reynaert huutEndesprac al ouer luut:‘Oem Bruun, gheselle, willecome.630Het staet so, suldi hebbenvrome,Hier ne mach zijn gheenlangherstaen.Volghet mi, ic sal voerengaen.Wi houdendesencrommenpat.Ghi sult noch hedenwerdenzat,635Saelt na minenwille gaen,Ghi sult noch hedenhebbensonderwaenAlso vele als ghi moghet ghedraghen.’Reynaert meende van grotenslaghen:Dit was dat hi hem beriet.640Die keytijf Bruunne wiste nietWaer hem Reynaerd die tale keerde,Die hem honich stelen leerde,Dat hi wel seere sal becoepen.Al sprekende quamdus gheloepen645Reynaert met sinengheselle BruneTote Lamfroits bi den tune.VVildi horenvan Lamfreyde?Dat was, eist waer15somen mi seide,Een temmerman van goedenloue,650Ende hadde bi sinenhoueEene eecke brocht hutenwoude(fo. 196c)Die hi ontwee clieuen soude,Endehadde twee wegghendaerin ghesleghen,Also temmermans noch pleghen.655Die eecke was ontdaen wel wijde,Des was Reynaert arde blide.Te Brunensprac hi endelouch:‘Siet hier hu grote gheuouch,Brune, endenemet wel goem:660Hier in desen seluenboemEs honichs vtermatenvele.Prouft oft ghijs in huwe keleEndein huwenbuuc moghet bringhen.Nochtan suldi hu seluendwinghen,665Al dincket hu goet die honich-raten,Hetet te zedenendete maten,Dat ghi hu seluenniet verderuet:Ic ware ontheert endeontheruet,Wel soete oem, mesquame hu yet.’670Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorghet niet.Waendi dat ic bemonuroet?Mate es tallenspele goet.’‘Ghi secht waer,’ sprac Reynaerd,‘Waer omme bemic oec veruaert?675Gaet toe endecrupet daer in.’Reynaert peinsde omzijn ghewin,Ende Brune liet hemso verdorenDat hi thoeft ouer die horenEndedie twee voerdere voete instac.680EndeReynaert poghede dat hi bracDie wegghenbeede huter eecken:Die daer te vorenghinc so smeeken,Bruunbleef gheuanghenin denboem:Nu heuet de neve sinenoem685In boeshedenbracht met sulkerachte,Dat hi met liste no met crachteIn gheere wijs ne can ontgaenEndebi denhoefde staet gheuaen.Wat raeddi Brunente doene?690Dat hi was sterc endecoeneSal hemniet ghehelpenmoghen.Hi sach wel, hi was bedroghen.Hi began briesschenendedulen,(fo. 196d)Hi was ghegrepenbi zier mulen695So vaste endebi denvoetenvoren:Al dat hi pijnde was verloren,Hine waende nemmermeer ontgaen.Van verrenwas Reynaert ghestaenEndesach commenLamfreyde700Die vp sinenhals brochte beideEen scaerpe haex endeeene barde.Hier mooghdi horenvan ReynaerdeHoe hi sinenoem ghinc rampineeren:‘Oem Brune, vaste gaet mineeren!705Hier comt Lamfroyt endesal hu scijncken:Haddi gheten, so souddi drincken.’Na der talen so ghinc ReynaertWeder te sinencasteele waertSonder orlof, endemettien710Heuet Lamfroyt denbeere versien,Ende vernam dat hi was gheuaen.Doe ne was daer gheenlangherstaen:Hi liep wech metter haestDaer hi die hulpe wiste naest,715Daer dat naeste dorp stont,Endedede hemallen contDat daer stont gheuaeneenbeere.Doe volchde hem eenmekel heere.Int dorp ne bleef man no wijf:720Den beere te nemene sijn lijfLiept al dat loepenmochte.Sulc was die eenenbessem brochte,Sulc eenenvleghel, sulc een rake,Sulc quamgheloepenmet eenenstake,

VVillem, die Madoc1maecte,(fo. 192ci.m.)

Daer hi dicken omme waecte,

Hem vernoyde so haerde

Dat die auonture van Reynaerde

5In dietsche onghemaket bleuen

(Die Willem niet heuet vulscreuen),

Dat hi die vijte van Reynaerde dede2soucken

Endehise na denwalschenboucken

In dietsche dus heuet begonnen.

10God moete ons ziere hulpenjonnen!

Nu keert hem daer toe mijn zin

Dat ic bidde in dit beghin

Beede dendorprenenten doren,

Ofte si commendaer si horen

15Dese rijme endedese woort

(Die hemonnutte sijn ghehoort),

Dat sise laten onbescauen:

Te vele slachtensi denrauen

Die emmer es al euenmalsch.

20Si makensulke rijme valsch,

Daer si niet meer of ne weten(fo. 192d)

Dan ic doe hoe datsi heeten

Die nu in Babilonienleuen.

Dadensi wel, si soudens begheuen.

25Dat ensegghic niet dor minenwille:

Mijns dichtens ware eenghestille,

Ne hads mi eene niet ghebeden

Die in groeter houesscheden

Gherne keert hare saken.

30Soe bat mi dat ic soude maken

Dese auontuere van Reynaerde.

Al begripic die grongaerde

Endedie dorpren endedie doren,

Ic wille dat die ghene horen

35Die gherne pleghender eeren

Endeharenzin daer toe keeren

Datsi leuen hoofschelike,

Sijn si arem, sijn si rike,

Diet verstaen met goedensinne.

40Nu hoert hoe ic hier beghinne.

Het was in eenen tsinxen daghe,

Dat beede bosch endehaghe

Met groenenlouerenwarenbeuaen.

Nobel die coninc hadde ghedaen

45Sijn hof crayerenouer al

Dat hi waende, hadde hijs gheual,

Houden tenwel groetenloue.

Doe quamentes sconinx houe

Alle die diere, groet endecleene,

50Sonder vos Reynaert alleene.

Hi hadde te houe so vele mesdaen

Dat hire niet dorste gaen:

Die hem besculdich kent, ontsiet.

Also was Reynaerde ghesciet,

55Endehieromme scuwedi sconinx hof

Daer hi in hadde cranckenlof.

Doe al dat hof versamet was,

Was daerniemensonderdie das,

Hine hadde te claghene ouer Reynaerde,

60Denfellen mettengrijsen baerde.

Nv gaet hier vp eene claghe.

Isingrijn endesine maghe

Ghinghenvoer denconincstaen.(fo. 193a)

Ysengrijn begonste saen

65Endesprac: ‘conincheere,

Dor hu edelheit endedor hu eere

Endedor recht endedor ghenade

Ontfaerme hu miere scade

Die mi Reynaert heeft ghedaen,

70Daer ic af dickenhebbe ontfaen

Groeten lachter endeverlies.

Voer al dandre ontfaerme hu dies

Dat hi mijn wijf heuet verhoert,

Endemine kindre so mesvoert

75Dat hise beseekede daersi laghen,

Datter twee noint ne saghen

Endesi worden staer-blent.

Nochtan hoendi mi sent:

Het was sint so verre comen

80Datter eenendach af was ghenomen,

Ende Reynaerd soude hebbenghedaen

Sine onsculde, endealso saen

Alse die heleghe warenbrocht,

Was hi ander-sins bedocht

85Endeontfoer ons in sine veste.

Heere, dit kennennoch die beste

Die te houe zijn commenhier.

Mi heuet Reynaert, dat felle dier,

So vele te leede ghedaen,

90Ic weet wel al sonder waen,

Al ware al tlaken paerkement

Datmenmaket nu te Ghent,

In ne ghescreeft niet daer an.

Dies zwijghic3nochtan,

95Ne ware mijns wiues lachter

Ne mach niet bliuenachter

No onversweghenno onghewroken.’

Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken,

Stont vp een hondekijn, hiet Cortoys,

100Ende claghede denconinc in francsoys

Hoet so arem was wijlen eere,

Dat alles goeds en hadde meere

In eenenwinter, in eene vorst,

Dan alleene eene worst,

105Ende hemReynaert, die felle man,(fo. 193b)

Die selue worst stal endenam.

Tybeert die cater die wart gram.

Aldus hi sine tale began

Endespranc middenin den rinc

110Endeseide: ‘heere coninc,

Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,

So en es hier ionc no hout,

Hine hebbe te wroughene ieghenhu.

Dat Cortoys claghet nu

115Dats ouer menich iaer ghesciet.

Die worst was mine, al enclaghic niet.

Ic hadse bi miere lust ghewonnen,

Daer ic bi nachte quamgheronnen

Omme beiach in eene molen,

120Daer ic die worst in hadde ghestolen

Eenenslapendenmolen-man.

Hadder Cortoys yewet an,

Dan was bi niemene dan bi mi.

Hets recht dat omberecht zi

125Die claghe die Cortoys doet.’

Pancer de beuer sprac: ‘dinct hu goet,

Tybeert, datmendie claghe ombeere?

Reynaert es eenrecht mordeneere

Ende een trekere endeeen dief.

130Hine heeft oec niemene so lief,

No den coninc minenheere,

Hine wilde dat hi lijf endeeere

Verlore, mochtire an winnen

Een vet morzeel van eere hinnen.

135VVat sechdi van eere laghe:

En dedi ghistrenin dendaghe

Eene die meeste ouerdaet

An Cuwaerde denhase die hier staet,

Die noyt eenich dier ghedede?

140Want hi hembinnensconinx vrede

Endebinnendes coninx gheleede

Ghelouede te leerne sinencrede

Endesoudene makencapelaen.

Doe dedine sitten gaen

145Vaste tusschensine beene.

Doe begonstensi ouer eene

Spellen endelesen beede(fo. 193c)

Ende lude te zinghene crede.

Mi gheuiel dat ic te dientijden

150Ter seluer stede soude lijden.

Doe hoerdic haerre beeder sanc

Endemaecte daer-waert minenganc

Met eere arde snelre vaerde.

Doe vandic daer meester Reynaerde

155Die ziere lessen hadde begheuen,

Die hi te vorenvp hadde gheheuen,

Endediende van sinenhouden spelen

Endehadde Coewaerde bi der kelen

Endesoude hem thoeft af hebbenghenomen,

160Waer ic hem niette hulpencomen

Bi auontuerenin dien stonden.

Siet hier noch die verssche wonden

Endedie teekine, heere coninc,

Die Coewaert van hemontfinc.

165Laetti dit bliuen onghewroken

Dat hu verde dus es te-broken,

Ghine wreket als huwe mannenwijsen,

Men saelt huwenkindrenmesprijsen

Hier-naer ouer wel menich iaer.’

170‘Bi Gode, Pancer, ghi secht waer,’

Sprac Ysengrijn daer hi stoet,

‘Heere, waer Reynaerd doot, hetwaerons goet,

Also behoude mi God mijn leuen!

Ne ware wert hemdit vergheuen,

175Hi sal noch hoenenbinneneere maent

Sulken dies niet ne bewaent.’

Doe spranc vp Grinbert die das,

Die Reynaerts broedersone was,

Met eere verbolghenlike tale.

180‘Heere Ysengrijn, menweet dat wale

Endehets een hout bijspel:

‘Viants mont seit seldenwel.’

Verstaet, neemt miere talengoem:

Ic wilde, hi hinghe an eenenboem

185Bi ziere kelen als een dief,

Die andrenheeft ghedaenmeest grief.

Heere Ysengrijn, wildi angaen

Soendinc endedat ontfaen,

Daer toe willic helpengherne.(fo. 193d)

190Mijn oem ensaelt hemoec nietwernen.

Entie meest andrenheeft mesdaen

Sal denandrenin batenstaen

Van minenoem endevan hu.

Al comt hi niet claghennu,

195Ware mijn oem wel te houe

Endestonde in sconinx loue,

Heere Ysengrijn, als ghi doet,

En soude denconinc nietdinckengoet

Endeghine bleues hedenonbegrepen

200Dat ghi sijn vel so hebt ghenepen

So dicwile met huwenscerpentanden,

Dat hi niet ne conde ghehanden.’

Ysengrijn sprac: ‘hebdi gheleert

An huwenoem dus lieghenapeert?’

205‘In hebbe daeran niet gheloghen:

Ghi hebt minenoem bedroghen

Arde dicke in menegherwijsen.

Ghi mesleettene van denpladijse

Die hi hu warp van der kerren,

210Doe ghi hem volghet vanverren

Endeghi die beste pladijse vp laset,

Daer ghi hu ane hadt versadet,

Ghine gaeft hemno goet no quaet,

Sonder alleene eenenpladijsen-graet,

215Dat ghi hem te ieghenbrocht

Dor dat ghine nietenmocht.

Sint hoendine van eenenbake

Die vet was endevan goeder smake.

Dien ghi leit in huwenmuzeele.

220Doe Reynaert heesschede zijn deele,

Andwoerdi hem in scerne:

‘Hu deel willic hu gheuengherne,

Reynaert, scone ionghelinc:

Die wisse daer die bake an hinc,

225Becnause, so es so vet.’

Reynaerde waes lettel te bet

Dat hi dengoedenbake ghewan

In sulker zorghen, dattene eenman

Vinc endewarpene in sínenzac.

230Dese pine endedit onghemac

Heuet hi leden dor Ysengrijne(fo. 194a)

Endeondert weruenmeer dan ic hu rijme!

Ghi heeren, dinct hu dit ghenouch?

Nochtan ommeer ongheuouch

235Dat hi claghet om sijn wijf,

Die Reynaerde heuet al haer lijf

Ghemint, so doet hi hare.

Al ne makeden4zijt niet mare,

Ic dart wel segghenouer waer

240Dat langher es dan .vij. iaer

Dat Reynaert heuet hare trauwe.

Om dat Haersint die scone vrauwe

Dor minne endedor quade zede

Reynaert sinenwille dede:

245Wattan, so was sciere ghenesen!

Wat talen mach daer omme wesen!

Nu maket heere Cuwaert die hase

Eene claghe van eere blase.

Of hi den credo niet wel en las,

250Reynaerd die zijn meester was,

Mochte hi sinenclerc niet blauwen?

Dat ware onrecht, en trauwen!

Cortoys claghet om eene worst

Die hi verloes in eene vorst.

255Die claghe ware bet verholen:

Endehoerdi datso was ghestolen?

Male quesite male perdite:

Ouer recht5wert menqualike quite

Datmen heuet qualic ghewonnen.

260Wie sal Reynaerde dat verjonnen,

Of hi ghestolengoet ghinc an?

Niemendie recht versceedencan.

Reynaert es een gherecht man.

Sint dat die coninc sinenban

265Heuet ghebodenendesinenvrede,

So weetic wel dat hi ne dede

Dinc ne gheene, dan of hi ware

Hermite ofte clusenare.

Naest siere huut draecht hi eenhare.

270Binnendesen naestenjare

Sone hat hi vleesch, no wilt no tam:

Dat seidi die ghistren danenquam.

Malcroys heuet hi begheuen,(fo. 194b)

Sinencasteel, endeheuet vp heuen

275Eene cluse daer hi leghet in.

Ander beiach no ander ghewin

So wanic wel dat hine heuet

Dan karitate diemenhemgheuet.

Bleec es hi endemagher van pinen,

280Hongher, dorst, scerpe karijnen

Doghet hi voer sine zonden

Recht te desen seluenstonden.’

Doe Grimbert stont in dese tale,

Saghensi van berghe te dale

285Canticler commengheuaren,

Endebrochte vp eene bare

Eene doode hinne, endehiet Coppe,

Die Reynaert hadde bi dencroppe

Hoeft endehals af ghebeten.

290Dit moeste nu de coninc weten.

Canteclere quamvoer de bare gaende

Sine vederenzeere slaende.

In weder-zijdenvan der baren

Ghinc een hane wijde mare.

295Die een hane hiet Cantaert,

Daer wijlenna gheheetenwaert

Vrauwe Alentengoeden hane.

Die ander hiet, na minenwane,

Die goede hane Crayant,

300Die scoenste hane diemenvant

Tusschen PortaengenendePolane.

Elker-lijc van desen hanen

Drouch6eene berrende stallicht

Dat lanc was endericht.

305Daer warenCoppenbroeders twee,

Die riepen: ‘o wy endewee.’

Om haerre sustre Coppendoot

Dreuen si claghe endejammer groot.

Pinte endeSproete droughendie bare.

310Hem was te moede zware

Van haerre suster die si haddenverloren.

Men mocht arde verre horen

Haerre tweer carminghe.

Dus sijn si commenint ghedinghe.

315Canticler spranc in den rijnc(fo. 194c)

Endeseide: ‘heere coninc,

Dor God endedor ghenade

Nu ontfaermet miere scaden

Die mi Reynaert heeft ghedaen

320Endemine kindren,7die hier staen

Endeseere hebbenharenonwille.

Ten in-gane van aprille,

Doe die winter was vergaen

Endemen siet die bloumenstaen

325Ouer al die velde groene,

Doe was ic fier endecoene

Van minengrotengheslachte.

Ic hadde jongher zonenachte

Endejongher dochtrenzeuene

330Dien wel lustente leuene,

Die mi Roede die vroede

Hadde brocht te dien broede.

Si warenalle vet endestaerc

Ende ghinghenin een scone paerc,

335Dat was belokenin eenenmuere.

Hier-binnenstoet eene scuere

Daer vele hondentoe hoorden,

Datsi menich dier fel scoorden

Dies warenmine kindre onueruaert.

340Dit benijdde dus Reynaert

Dat siere warenso vaste binnen

Dat hire ne gheenconste ghewinnen.

Want Reynaert, die felle ghebuere,

Hoe dicken ghinc hi omdenmuere,8

345Endeleide om ons sine laghen.

Alsene dan die honde saghen,

Liepensi na met haerre cracht.

Eene waerf wart hi vp de gracht

Bi auontuerendaer belopen,

350Dat ic hemsach een deel becoepen

Sine diefte endesinenroef,

Dat hem die pelse zeere stoef.

Nochtan quam hi bi baraten,

Dattene God moete verwaten!

355Doe waer-wi zijns langhe quijte.

Sint quam hi als een hermijte,

Reynaerd, die mordadeghe dief,(fo. 194d)

Ende brochte mi zeghele endebrief

Te lesene, heere coninc,

360Daer hu seghele ane hinc.

Doe ic die letterenbeganlesen,

Dochte mi daer an ghescreuenwesen9

Dat ghi haddet coninclike

Ouer alle huwenrike

365Alle dierenghebodenvrede

Endeoec allen voghelenmede.

Oec brochte hi mi anderniemare

Endeseide dat hi ware

Een begheuen clusenare

370Endehi hadde ghedaenvele zware

Voer sine zondenmeneghe pine.

Hi toechde mi palster endeslauine

Die hi brochte van der Elmare,

Daer onder eene scerpe hare.

375Doe sprac hi: ‘heere Cantecleer,

Nu mooghdi wel vor-wert meer

Van mi sonder hoede leuen.

Ic hebbe bi der stole10vergheuen

Al vleesch endevleesch-smout,

380Ic bem voert meer so hout,

Ic moet miere zielentelen.

Gode willic hu beuelen.

Ic ga daeric hebbe te doene.

Ic hebbe middach endenoene

385Endepriemente segghene vandendaghe.

Doe nam hi neueneere haghe

Sinenwech, te dien ghesceede

Ghinc hi lesen sinencrede.

Ic wart blide endeonueruaert

390Endeghinc te minenkindrenwaert,

Endewas so wel al sonder hoede

Dat ic al met minenbroede

Sonder zorghe ghinc butenmuere.

Daer gheuiel mi quade auontuere,

395Want Reynaert, die felle saghe,

Was ghecropendor de haghe

Endehadde ons die porte ondergaen.

Doe wart miere kindre saen

Een ghepronden huten ghetale,(fo. 195a)

400Dat leide Reynaert in sine male.

Quade auontuere mi doe nakede.

Want sint dat hise smakede

In sinen ghiereghenmont,

Ne conste ons wachtre no onse hont

405No bewachten no bescaermen.

Heere, dat laet hu ontfaermen.

Reynaert leide sine laghe

Beede bi nachte endebi daghe

Enderoefde emmer mine kindre.

410So vele es tghetal nu mindre

Dant ghewone was te zine,

Dat die .xv. kindre mine

Sijn ghedeghen al tote vieren.

So zuuer heefse die onghiere

415Reynaert in sinenmont verslonden.

Noch ghistrenwart hemmettenhonden

Ontjaghet Coppe die mare

Die hier leghet vp dese bare.

Dit claghic hu met groetenzeere:

420Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!’

Die coninc sprac: ‘Grimbeertdie das,

Hu oem die clusenare was,

Hi heuet ghedaen so goede carine,

Leuic een jaer, het sal hemscinen!

425Nu hoert hier, Canticleer,

Wat sal der talen meer?

Hu dochter leghet al hier versleghen.

God moet haerre zielen pleghen

Wine moghense nietlangher houden

430(God moeter al ghewouden)

Endesullen onse vygelyenzinghen.

Daer na sullenwise bringhen,

Denlichame, ter eerdenmet eeren.

Dan sullen wi met desenheeren

435Ons beradenendebespreken

Hoe wi ons best ghewreken

An Reynaerde dese moort.’

Doe hi ghesprac deze woort,

Beual hi ionghe endehouden

440Datsi vygelyenzinghensouden.

Dat hi gheboet was sciere ghedaen.(fo. 195b)

Doe mochtemenhorenane slaen

Endebeghinnenharde ho

Dat placebo domino

445Endedie verse die daertoe horen.

Ic seit oec in warenworden,

Ne ware oec tware11ons te lanc,

Wie daer der zielenvers zanc

Endewie die zielen-lesse las.

450Doe die vygelyenghehent was,

Doe leidemenCoppenin dat graf

Dat bi engiene ghemaect was

Onder die linde in eengras,

Van maerber-steene slecht12was

455Die saerc die daervp lach.

Die letteren, diemendaeran sach,13

Deden14an tgraf bekinnen

Wie daer lach begrauenbinnen.

Dus sprakendie bouc-staue

460An den zaerc vp dengraue:

‘Hier leghet Coppe begrauen

Die so wale conste scrauen,

Die Reynaert die vos verbeet

Endeharengheslachte was te wreet’.

465Nv leghet Coppe onder mouden.

Die conincsprac tsinenhouden

Datsi hem alle bespraken

Hoe si alre best ghewraken

Dese groete ouerdade.

470Doe warensi alle te rade

Datsi daer denconinc rieden

Dat hine dan soude ombieden

Dat hi te houe soude comen,

No dor scadenno dor vromen

475Ne lette, hine quame int ghedinghe,

EndemenBrune van diendinghe

Die bodscap soude laden.

Dies was die coninc sciere beraden

Dat hi dus sprac te Bruundenbeere:

480Heere Bruun, dit segghic voer dit heere

Dat ghi dese bodscap doet.

Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,

Dat ghi hu wacht van baraet.(fo. 195c)

Reynaert es fel endequaet:

485Hi sal hu smeekenendelieghen,

Mach hi, hi sal hu bedrieghen

Met valschenwoordenendemet sconen,

Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen.’

‘Heere,’ seit hi, ‘laet hu castyen,

490So moete mi God vermalendyen,

Of mi Reynaert so sal honen,

Inne saelt hemweder lonen

Dat hijs an dendulstenzi.

Nu ne zorghet niet om mi.’

495Nu neemt hi orlof endehi sal naken

Daer hi zeere sal mesraken.

Nv es Brune vp die vaert

Ende heuet in ziere hertenonwaert

Endehet dochte hem ouer-daet

500Dat yement soude sijn so quaet

Endedat hemReynaert hoenensoude.

Dor denkeer van eenenwoude

Quam hi gheloependor eene wostine,

Daer Reynaert hadde de pade sine

505Ghesleghencrom endemenichfoude,

Also als hi huten woude

Hadde gheloepenom sijn beiach.

Benedender woestinen lach

Een berch oech endelanc,

510Daer moeste Bruunsinenganc

Te middewaerde ouer maken,

Sal hi te Manpertus gheraken.

Reynaerd hadde so menich huus,

Maer die casteel Manpertus

515Dat was die beste van sinenborghen.

Daer trac hi in, als hi in zorghen

Endein noede was beuaen.

Nu es Brune die beere ghegaen

Dat hi te Manpertuus es comen,

520Daer hi de porte heuet vernomen

Daer Reynaerd hute plach te gane,

Doe ghinc hi voer die barbecane

Sittenouer sinenstaert

Endesprac: ‘sidi in huus, Reynaert?

525Ic bem Bruun, des coninx bode.(fo. 195d)

Die heuet ghezworenbi sinengode:

Ne comdi niet tenghedinghe

Endeic hu niet voer mi bringhe,

Recht te nemene endete gheuene

530Endein vredenvoert te leuene,

Hi doet hu brekenenderaden.

Reynaerd, doet dat ic hu rade

Ende gaet met mi te houe waert.’

Dit verhoerde al nu Reynaert

535Die voer sine poerte lach,

Daer hi vele te ligghene plach

Dor waremhede van der zonnen.

Bi der tale die Bruunheeft begonnen,

Bekendenalte-hant Reynaert

540Endetart bet te dale waert

In sine donckerste haghedochte.

Menichfout was zijn ghedochte

Hoe hi vonde sulkenraet

Daer hi Bruun, denfellenvraet,

545Te scherne mede mochte driuen

Ende selue bi ziere eerenbliuen.

Doe sprac Reynaert ouer lanc:

‘Huwes goets raets hebbet danc,

Heere Bruun, wel soete vrient.

550Hi heuet hu qualic ghedient

Die hu beriet desenganc,

Endehu desen berch lanc

Ouer te loepene dede bestaen.

Ic soude te houe sijn ghegaen,

555Al haddet ghi mi niet gheraden.

Maer mi es denbuuc so gheladen

Endein so vter-matenwijse

Met eere vremder nieuwer spise:

Ic vruchte in sal niet moghengaen.

560Inne mach sittenno ghestaen,

Ic bem so vtermatenzat.’

‘Reynaert, wat haetstu, wat?’

‘Heere Brune, ic hat crancke haue.

Arem man dan nes gheengraue:

565Dat mooghdi bi mi wel weten.

Wi aerme liede, wi moetenheten,

Haddenwijs raet, dat wi node haten.(fo. 196a)

Goeder versscher honich-raten

Hebbic couuer arde groet,

570Die moetic hetendor dennoet,

Als ic hel niet mach ghewinnen.

Nochtan als icse hebbe binnen,

Hebbicker af pine endeonghemac.’

Dit hoerde Brune endesprac:

575‘Helpe, lieue vos Reynaert,

Hebdi honich dus onwaert?

Honich es een soete spijse

Die ic voer alle gherechtenprijse,

Endeicse voer alle gherechtenminne.

580Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne.

Edele Reynaert, soete neve,

Also langhe als ic sal leuen

Willic hu daer omme minnen.

Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne.’

585‘Ghewinnen, Bruun? ghi hout hu spot.’

‘In doe, Reynaert, so waer ic zot,

Hildic spot met hu, neen ic niet.’

Reynaert sprac: ‘Bruun, mochtijs yet?

Of ghi honich moghet heten,

590Bi huwertrauwen, laet mi weten:

Mochtijs yet, ic souts hu saden.

Ic saels hu so vele beraden,

Ghine hatet niet met hu tienen,

Waendic hu hulde daer-met verdienen.’

595‘Met mi tienen? hoe mach dat wesen?

Reynaert, hout huwenmont vandesen,

Ende sijts seker endeghewes:

Haddic al thonich dat nu es

Tusschenhier endePortegale,

600Ic haet al vp teenenmale.’

Reynaerd sprac: ‘Bruun, wat sechdi?

Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi,

Heuet honich so vele te waren,

Ghine hatet niet in .vij. jaren.

605Dat soudic hu gheuenin hu ghewout,

Heere Brune, wildi mi wesenhout

Endevoer mi dinghente houe.’

Doe quam Brune endeghinc ghelouen

Endesekerde Reynaerde dat:(fo. 196b)

610Wildine honichs makenzat,

(Des hi cume ombitensal)

Hi wilde wesen ouer al

Ghestade vrient endegoet gheselle.

Hier omme louch Reynaert die felle

615Endesprac: ‘Bruun, heelt mare,

Verghaue God dat mi nu ware

Also bereet eengoet gheual

Alse hu dit honich wesen sal,

Al wildijs hebben.vij. hamen.’

620Dese woort sijn hembequame,

Bruun, endedaden hemso sochte:

Hi louch dat hi nemmee ne mochte.

Doe peinsde Reynaerd daerhi stoet:

‘Bruun, es mine auonture goet,

625Ic wane hu daer noch hedenlaten

Daer ghi sult lachen te maten.’

Na dit peinsenghinc Reynaert huut

Endesprac al ouer luut:

‘Oem Bruun, gheselle, willecome.

630Het staet so, suldi hebbenvrome,

Hier ne mach zijn gheenlangherstaen.

Volghet mi, ic sal voerengaen.

Wi houdendesencrommenpat.

Ghi sult noch hedenwerdenzat,

635Saelt na minenwille gaen,

Ghi sult noch hedenhebbensonderwaen

Also vele als ghi moghet ghedraghen.’

Reynaert meende van grotenslaghen:

Dit was dat hi hem beriet.

640Die keytijf Bruunne wiste niet

Waer hem Reynaerd die tale keerde,

Die hem honich stelen leerde,

Dat hi wel seere sal becoepen.

Al sprekende quamdus gheloepen

645Reynaert met sinengheselle Brune

Tote Lamfroits bi den tune.

VVildi horenvan Lamfreyde?

Dat was, eist waer15somen mi seide,

Een temmerman van goedenloue,

650Ende hadde bi sinenhoue

Eene eecke brocht hutenwoude(fo. 196c)

Die hi ontwee clieuen soude,

Endehadde twee wegghendaerin ghesleghen,

Also temmermans noch pleghen.

655Die eecke was ontdaen wel wijde,

Des was Reynaert arde blide.

Te Brunensprac hi endelouch:

‘Siet hier hu grote gheuouch,

Brune, endenemet wel goem:

660Hier in desen seluenboem

Es honichs vtermatenvele.

Prouft oft ghijs in huwe kele

Endein huwenbuuc moghet bringhen.

Nochtan suldi hu seluendwinghen,

665Al dincket hu goet die honich-raten,

Hetet te zedenendete maten,

Dat ghi hu seluenniet verderuet:

Ic ware ontheert endeontheruet,

Wel soete oem, mesquame hu yet.’

670Brune sprac: ‘Reynaert, ne sorghet niet.

Waendi dat ic bemonuroet?

Mate es tallenspele goet.’

‘Ghi secht waer,’ sprac Reynaerd,

‘Waer omme bemic oec veruaert?

675Gaet toe endecrupet daer in.’

Reynaert peinsde omzijn ghewin,

Ende Brune liet hemso verdoren

Dat hi thoeft ouer die horen

Endedie twee voerdere voete instac.

680EndeReynaert poghede dat hi brac

Die wegghenbeede huter eecken:

Die daer te vorenghinc so smeeken,

Bruunbleef gheuanghenin denboem:

Nu heuet de neve sinenoem

685In boeshedenbracht met sulkerachte,

Dat hi met liste no met crachte

In gheere wijs ne can ontgaen

Endebi denhoefde staet gheuaen.

Wat raeddi Brunente doene?

690Dat hi was sterc endecoene

Sal hemniet ghehelpenmoghen.

Hi sach wel, hi was bedroghen.

Hi began briesschenendedulen,(fo. 196d)

Hi was ghegrepenbi zier mulen

695So vaste endebi denvoetenvoren:

Al dat hi pijnde was verloren,

Hine waende nemmermeer ontgaen.

Van verrenwas Reynaert ghestaen

Endesach commenLamfreyde

700Die vp sinenhals brochte beide

Een scaerpe haex endeeene barde.

Hier mooghdi horenvan Reynaerde

Hoe hi sinenoem ghinc rampineeren:

‘Oem Brune, vaste gaet mineeren!

705Hier comt Lamfroyt endesal hu scijncken:

Haddi gheten, so souddi drincken.’

Na der talen so ghinc Reynaert

Weder te sinencasteele waert

Sonder orlof, endemettien

710Heuet Lamfroyt denbeere versien,

Ende vernam dat hi was gheuaen.

Doe ne was daer gheenlangherstaen:

Hi liep wech metter haest

Daer hi die hulpe wiste naest,

715Daer dat naeste dorp stont,

Endedede hemallen cont

Dat daer stont gheuaeneenbeere.

Doe volchde hem eenmekel heere.

Int dorp ne bleef man no wijf:

720Den beere te nemene sijn lijf

Liept al dat loepenmochte.

Sulc was die eenenbessem brochte,

Sulc eenenvleghel, sulc een rake,

Sulc quamgheloepenmet eenenstake,

Back to Index Next