Chapter 4

725So si quamenvan harenwerke.Selue die pape van der kerkeBrochte eenencruus-staf,Die hem de coster noede gaf.Die coster drouch eene vane730Mede te stekene endete slane.Des spapenwijf, vrauwe Iulocke,Quam gheloepenmet harenrocke,Daer so omme hadde ghesponnen.Voer hemallen quam gheronnen.735Lamfroyt met eere scerper haex.(fo. 197a)Al hadde Brune lettel ghemaex,Hi ontsach meer ongheualEnde sette al ieghen al.Doe hi dat gheruchte hoorde,740Hi spranc vp, so dat hem scordeVan sinen aensichte al die huut.Al brochte Brune dat hoeft huutMet aerbeide endemet pinen,Nochtan liet hi daer van denzinen745Eene oere endebeede sine lier.Nye maecte God so leelic dier.Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht?Al haddi thoeft hute brocht,Eer hi die voete conde ghewinnen,750Bleuer alle die claeuwenbinnenEndesine twee anscoen beede.Dus gherochte hi huut met leede.Hoe mochte hi zijn ontheert meer?Die voete warenhem so zeer,755Dat hi tloepenniet conste ghedoghen.Dat bloet liep hem ouer die hoghen,Dat hi niet wel conste ghesien.Hine dorste bliuenno vlien.Hi sach suut onder die zonne760Lamfroyt commengheronnen,Daer na die priester, die heere,Hi quam gheloepenvele zeere,Daer na die coster metter vane,Daer na alle die prochiane,765Die houde liedenmettenionghen.Daer na quamvp harenstap ghespronghenSulke quene, die van houdenCume eenentant hadde behouden.Wie so wille wachte hemdies:770Die scade heuet of verliesEndegroet ongheual,Ouer hem so willet al.Dit sceen arem man Brunenwel:Sulc dreechdem nu an sijn vel,775Die des ghesweghenhadde stille,Hadde Bruunghestaen tsinenwille.Dit was benedeneere riuiere(fo. 197b)Dat Brune, onsalichst alre diere,16Van meneghendorper was beringhet.780Doe was daer lettel ghedinghet.Hem naecte groet onghemac.Die een slouch, die ander stac.Die een slouch, die ander warp.Lamfroyt was hem alte scaerp.17785Een, hiet Lottram Lanc-voet,Hi drouch eenenverhoernden18cloet,Endestacken emmer na dat hoghe.Vrauwe Vulmaerte scerpe logheGhinckene kokenmet eenenstaue.790Abelquac endemijn vrauwe BaueLaghen beede onder die voeteEnde stredenbeede omeene cloete.Ludmoer metter langher neseDrouch eenenloedwapper an eenpese795Endeghinckermet al omme zwinghen.Ludolf mettencrommenvingherenDede hem alles te voren.Want hi was best gheboren,Sonder Lamfroy alleene:800Hughelijn mettencrommenbeeneWas zijn vader, dat weet menwale,Endewas gheborenvan Abstale,19Endewas sone vrauwe Ogernen,Eene20hout-makigghe van lanternen.805Ander wijf endeander man,Meer dan ic ghenomencan,Daden Brunengroet onghemac,So dat hem zijn bloet huut lac.Brune ontfinc al sulc payment810Als hem elc gaf daer omtrent.Die pape liet den cruus-stafGhedichte21slaen slach in slachEndedie coster metter vaneGhinc hem vastelike ane.815Lamfroyt quam ter seluer wijlenMet eere scerper bijlenEndeslouchene tusschenhals endehoeft,Dat Brune wart zeere verdoeft,Dat hi verspranc van denslaghe(fo. 197c)820Tusschender riuiere enter hagheIn eenentrop van houdenwiuenEndewarper een ghetal van viuenIn die riuiere die daer liep,Die wel wijt was endediep.825Des papen wijf wasser eene,Des was spapenbliscap cleene,Doe hi zijn wijf sach in die vliet,Doene luste hem langher nietBruun te stekene no te slane.830Hi riep: ‘siet, edele prochiane,Ghindre vloot vrauwe JulockeBeede met spillenendemet rocke.Nu toe, die haer helpenmach!Ic gheue hem iaer endedach835Vul pardoenendeaflaetVan alre sondelikerdaet.’Beede man endewijfLieten denaermen keytijfBrune ligghenouer doot840Endeghinghendaer die pape ghebootBeede met stringhenendemet haken.Die wijle datsi die vrauwe huut traken,So quam Brune in die riuiereEndeontswam hemallen sciere.845Die dorperenwarenalle gram:Si saghendat hemBrune ontswam,Datsi hemniet mochtenvolghen.Vpt touuer stondensi verbolghenEnde ghinghenna hemrampineren.850Bruundie lach in die ryuiereDaer hi vant denmeestenstroem.Al dryuende bat hi dat God denboemMoeste verdrouuenendeverwaten,Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten855Endebeede sine lier.Voert vloucte hi dat felle dier,Den boesen vos Reynaerde,Diene met sinenbrunenbaerdeSo diepe in die eecke dede crupen,860Daer na Lamfroyt van der stupen,Daer hi hem so leede dede.(fo. 197d)In aldustanenghebedeLach Brune also langhe wijle,Dat hi wel een halue mile865Van der stede was ghedreuenDaer die dorpers warenbleuen.Hi was verpijnet endemoedeEnde onder-commenvan denbloede,So dat hi hadde crancke vaert.870Doe zwam hi te lande waertEndecroep ligghenin dat hoeuer.Ghine saghet noint droeuerGheen dier no gheenenman.Hi lach jammerlic endestan875Endeslouch met beede sinenlancken.Des mochte hi al Reynaerde dancken.Nv hoert wat Reynaert heeft ghedaen.Hi hadde een vet hoen gheuaenBi Lamfroyts an der heyden,880Eer hi danen was versceiden.Hi hadt vp eenenberch ghedreghenVerre huut allen weghen,Daer het eenlic was ghenouch.Dat was wel zijn gheuouch,885Dor dat daer was niemens gancEndehi dor niemens bedwancSine proye dorste rumen.Doe hi dat hoen totenplumenHadde gheleit in sine male,890Doe ghinc hi neder te daleEenen verholenlikenpat.Hi was vtermatenzat.Dat weder was scone endeheetHi hadde gheloepen dat hemdat zweet895Neder liep neuen die liere.Daer ommeliep hi ter riuiere,Dor dat hi hem vercoelensoude.In bliscap arde menichfoudeWas sijn herte doe beuaen.900Hi hopede wel al sonderwaenDat Lamfroyt hadde denbeere versleghenEndehine thuus-waert hadde ghedreghen.Doe sprac hi: ‘hets mi wel gheuaren.(fo. 198a)Die mi te houe meest soude daren,905Die hebbic doot in desen daghe.Nochtan wanic sonder clagheEndesonder wanconst bliuen.Ic mach te rechte bliscap driuen.’Doe Reynaert was in dese tale,910Sach hi neder-waert te daleEndevernam Bruundaer hi lach.Enteneerstenals hine sach,Hadde hijs rauwe endetoren(Daer die bliscap was te voren,915Daer lach nu22thorenendenijt)Endesprac: ‘vermalendijt,Lamfroyt, moet dijn herte sijn!Du best dulre dan eenzwijn,Lamfroyt, ergher puten sone!920Lettel eerenbestu ghewone.Hoe es di dese beere ontgaen,Die di te vorenwas gheuaen?Hoe menich morseel leghetder-an,Dat gherne hetet menich man.925O wy, Lamfroyt, verscrouendruut,Hoe rikelike een beere-huutHeefstu heden verloren,Die di ghewonnenwas te voren!’Dit scelden heuet Reynaert ghelaten930Endeghinc neder bi der stratenDor te siene hoet Bruunstoet.Doe hine sach ligghenal eenbloetEndeziec endeonghesont,Den aermenbeere, te dier stont,935Dat sach Reynaert arde gherne,Doe bescalt hine te sinenscherne:‘Siere priester, dieu vo saut!Kendi Reynaert, denrybaut?Wildine scauwen, so siettene hier,940Denroden scalc, denfellen ghier!Seght mi, priester, soete vrient,Bi den heere dienghi dient,In wat ordinen wildi hu doen,Dat ghi draghet23roedencapproen?945So weder sidi abd so pryhore?(fo. 198b)Hi ghinc hu arde na denhoreDie hu dese crune heuet bescoren.Ghi hebt huwentop verloren,Ghi hebt hu anscoenaf ghedaen:950Ic wane, ghi wilt zinghengaenVan huwencomplete dat ghetijde.’Dit hoerde Brune endewart omblijde,Want hine const doe niet ghewreken.Hem so dochte sijn herte breken,955Endeslouch weder in die riuiere:Hine wilde van denfellen diereNemmeer hoerendie tale.Hi liet hemneder daer te daleMettenstrome dryuente hant960Endeghinc ligghenvp dat zant.Hoe sal nu Brune te houe comen?Al mocht hem al de weerelt vromen,Hine ghinghe niet ouer sine voete.Hi was ghenoopt so onsoete965In die eecke, daer hi te vorenVan tween voetenhadde verlorenAlle die claeuwenendedat vel,Hine conste niet ghepeinsen welHoe hi best tenconinc gaet.970Nu hoert hoe hi die vaert bestaet.Hi zat ouer sine hamenEndebegan met groter scamenRutsen ouer sinenstaert,Endeals hi dus moede waert975So wentelde hi dan eene wile.Dus dreef hi meer dan eene mile,Eer hi tes coninx houe quam.DoemenBrune vernamIn derre wijs van verrencomen,980Wart ghetwifelt van hemzomenWat daer quam ghewentelt zoe.Dien conincwart de herte onvroe,Die Brune bekende te hant,Endeseide: ‘dit es mijn seriant985Brune, hemes dat hoeft so roet:Hi es ghewont toter doot.Ay God, wie heeftene so mesmaect?’(fo. 198c)Binnen desen so was Brune ghenaect,Dat hi denconinc claghenmochte.990Hi stan endeversuchte onzochteEndesprac: ‘coninc, edel heere,Wreket mi dor hu selues eereOuer Reynaerde, dat felle dier,24Die mi mine scone lier995Met ziere lust verliesen dedeEnde daer toe mine hoere25mede,Endeheuet mi ghemaect als ghi siet.’Die coninc sprac: ‘of ic dit nietNe wreke, so moetic zijn verdoomt!’1000Endehier na so heuet hi ghenoomtAlle die hoechste bi namen,Endeontboet datsi quamenAlle gader an sinenraet.Doe riedensi hoe dese daet1005Best werde gherecht tes conincs eere.Doe rieden die meeste heerenDat menne twee weruendaghensoude,Reynaerde, of die conincwoude,Ende horentale endeweder-tale.1010Oec seidensi, si wildenwaleDat Tybeert die cater van desenTote Reynaerde bode soude wesen:Al ware hi cranc, hi ware vroet.Dese raet dinct den coninc goet.1015Doe sprac die coninc: ‘heere Tybeert,Gaet wech, eer ghi weder keertBesiet dat Reynaert met hu come.Dese heeren segghensome,Al es Reynaert andrendierenfel,1020Hi gheloeuet hu so welDat hi gherne doet huwenraet.Ne comt hi niet, hets hemquaet:Men salne drie weruendaghen,Te lachtre alle sinenmaghen.1025Gaet Tybeert, dit secht hem.’‘Ay heere,’ sprac Tybeert: ‘ic bemEen arem wicht, een cleene dier.Heere Brune, die staerc was endefier,Ne conste Reynaert niet ghewinnen:(fo. 198d)1030In welker wijs salics beghinnen?’Doe sprac die coninc: ‘heere Tybeert,Ghi zijt wijs endewel gheleert,Al sidi niet groet, nochtanHets menich die met luste can1035Dat werkenendemet goedenrade,Dat hi met crachte niet ne dade.Gaet, doet sciere mijn ghebod.’Tybeert sprac: ‘nu helpe mi GodDat het mi moete wel vergaen.1040Ic sal eene vaert bestaenDie mi doet zwaer in minenmoet.God gheuere mi af al goet!’Nv moet Tybeert doendie vaert,Die zeere es drouue endeveruaert.1046Endeals hi vp denwech quam,Sach hi van verrenendevernamSente Martins voghel, endequamgheuloghen.Doe wart Tybeert vroe endein hoghenEnderiep an sente Martins voghel:1050‘Kere haerwaert dinen vloghel.26Nu vliech te miere rechter hant.’Die voghel vloech daer hi vantEen haghe, daerhi in wilde lijden,Endevloech Tybeert ter luchterzijden.1055Dit teekin ende dit ghemoetDochte Tybeert niet wesengoet.Hadde hi ghesien denvoghel lijdenScone ter rechter zijden,So waende hi hebbengoet gheual.1060Nu was hi dies onthopet al.Nochtan maecte hi hemseluenmoet,Endegheliet hem, als menich doet,Bet dan hem te moede was:Dus liep hi henensinenpas,1065Tes hi quam te ManpertusEndevant Reynaerde in zijn huusAlleene staen verweendelike.Tybeert sprac: ‘God die rikeMoete hu goedenauont gheuen.1070Die coninc dreecht hu an hu leuen,Ne comdi niet te houe met mi.’Reynaert sprac: ‘Tybeert, helet vry,(fo. 199a)Neue, ghi zijt mi willecome.God gheue hu eere endevrome.1075Bi Gode, dat jan ic hu wale!’Wat coste Reynaerde scone tale?Al seghet sine tonghe wale,Sine herte die es binnenfel.Dit wert Tybeerde ghetoghetwel,1080Eer die lijne wert ghelesenTen hende. Endemet desen27Sprac Reynaert: ‘neve, ic wille dat ghiTauont herberghe hebt met mi,Endemorghen willen wi mettendaghe1085Te houe waert sonder saghe.In hebbe oec onder alle mine magheNiement, Tybeert, daer ic mi nuBet vp verlate dan vp hu.Hier was commenBruunde vraet.281090Hi toechde mi so fel ghelaetEndedochte mi so ouer-staerc,Dat ic omme dusent maercDen wech met hemniethadde bestaen.Dat sal ic met hu, al sonder waen,1095Maerghin metter dagheraet.’Tybeert sprac: ‘hets beterenraetEnde het dinct mi beter ghedaen,Dat wi nochtauont te houe gaenDan wi tote morghin beiden.1100Die mane scijnet an der heidenAlso claer alse die dach.Ic wane niemenne sachBeter tijt tote onser vaert.’‘Neen, lieue neve,’ sprac Reynaert,1105‘Sulc mochte ons daer ghemoeten,Hi soude ons queddenendegroeten,Die ons nemmermee dade goet,Quame hi snachts in ons ghemoet.Ghi moet herberghentauont met mi’.1110Tybeert sprac: ‘wat soudenwyEten, Reynaert, of ic hier bleue?’‘Daer omme zorghe ic, lieue neve,Hier es der spijsen quadentijt.Ghi mocht heten, begheerdijt,(fo. 199b)1115Een stic van eere honich-ratenDie bequamelic es vtermaten.Wat sechdi, moochdi shonichs yet.’Tybeert sprac: ‘mine roukes niet.Reynaert, hebdi nietin huus?1120Gauedi mi eene vette muus,Daer mede lietic hu ghewaert.’‘Eene vette muus?’ sprac Reynaert,‘Soete Tybeert, wat secht-di?Hier woent noch een pape bi,1125Een scuere staet noch an sijn huus,Daer in es meneghe vette muus:Ic waense niet ghedroughe eenwaghen.So dicken hoere ic denpape claghenDat sine dryuenhutenhuuse.’1130‘Reynaert, zijn daer so vette muse?Verghaue God, waer ic nu daer!’‘Tybeert’, seit hi, ‘sechdi waer?Wildi muse?’ ‘Of icse wille?Reynaert, doet dies een ghestille:1135Ic minne muse voer alle saken.Weetti niet dat muse smakenBet dan eenich venisoen?Wildi minenwille doen,Dat ghi mi leet daer si zijn,1140Daer mede mochti die hulde mijnHebben, al haddi minenvadreDoot endemijn gheslachte al gadre.’Reynaert sprac: ‘neve, houddi hu spot?’‘Neenic, Reynaert, also helpe mi God!’1145‘Weet God, Tybeert, wistic dat,Ghi soutter sijn nochtauont sat.’‘Sat, Reynaert, dat ware vele.’‘Tybeert, dat sechdi thuwenspele.’‘In doe, Reynaert, bi miere wet.1150Haddic een muus endewaer so vet,In gaefse niet omme eenenbusant.’‘Tybeert, gaet met mi te hant.Ic leede hu daer ter seluer stat,Daer icker hu sal maken zat,1155Eer ic nemmermeer van hu sceede.’‘Ia ic, Reynaert, vp die gheleede(fo. 199c)Ghinghe ic met hu te Mompelier.’‘So gaen wi dan, wi sijn hierAl te langhe,’ sprac Reynaert.1160Doe so namensi vp die vaert,Tybeert endesijn oem Reynaert,Ende liependaer si loepen wilden,Datsi nye toghel vp hilden,Eer si quamentes papenscuere,1165Die met eenenerdinenmuereAl omme endeomme was beloken,Daer Reynaert in was te-brokenDes ander daghes daerte voren,Doe die pape hadde verloren1170Eenenhane, die hi hem nam.Hier omme was tornich endegramDes papensone Martinet,Endehadde voer dat gat ghesetEen strec denvos mede te vane:1175Dus gherne wrake hi denhane.Dit wiste Reynaert, dat felle dier,Endesprac: ‘neue Tybeert, hierCrupet in dit selue gat.Ne weset trage no lat.1180Gaet al omme endeomme gripen.Hoert hoe die muse pipen.Keert weder huut als ghi zijt sat.Ic sal hier bliuenvoer dit gatEndesal hu hier butenbeiden:1185Wine moghenniet tauont sceiden,Morghin gaenwi te houe waert.Tybeert, siet dat ghi niet enspaert.Gaet heten, endelaet ons keerenTe miere herberghenmet eeren.1190Mijn wijf sal ons wel ontfaen.’‘Willic te desen gate in gaen?Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?Die papenconnenvele baraet:Ic besteecse arde noode.’1195‘O wy, Tybeert, twi sidi bloode?Wanen quamhuwerhertendesenwanc?’Tybeert scaemde hemendesprancDaer hi vant groet ongherec:(fo. 199d)Want eer hijt wiste, was hemeenstrec1200Omme sinenhals arde vast.Dus hoende Reynaert sinengast.Alse Tybeert gheware wartDes strecs, wart hi veruaertEndespranc voert: dat strec liep toe.1205Tybeert moeste roupendoeEnde wroughede hemseluendor dennoot.Hi makede een gheroup so grootMet eeneniammerlikenghelate,Dat Reynaert hoerde vp der strate1210Buten, daer hi alleene stoet,Enderiep: ‘vindise goetDie muse, Tybeert, endevet?Wiste nu dat MartinetDat ghi ter taflensatet1215Endedit wiltbraet dus hatet,Dat ghi verteert, in weet hoe,Hi sauder hu saeuse makentoe:So houesch een cnape es Martinet.Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.1220Pleecht men tes coninx houe des?Verghaue God, die gheweldich es,Dat, Tybeert, daer met hu wareYsingrijn, die mordenare,In sulker bliscap als ghi zijt!’1225Dus heeft Reynaert groot delijtDor Tybeerts ongheual.EndeTybeert stont endeghalSo lude, dat Martinet ontspranc.Martinet riep: ‘ha ha, God danc!1230Ter goeder tijt heeft nu ghestaenMijn strec: ic hebber met gheuaenDen hoenre-dief, na minenwane,Nu toe! ghelden wi hemdenhane!’Met desen wart hi totenviere1235Endeontstac eenenstroe-wisch sciereEndewecte moedre endevadreEndedie kindre alle gadre,Enderiep: ‘nu toe! hi es gheuaen.’Doe mochtemensienporrensaen1240Alle die in dien huus waren.(fo.200a)Selue die pape ne wilde nietsparen,Quam hute sinenbedde moeder-naect.Martinet hi was gheraectTote Tybeert enderiep: ‘hijs hier.’1245Die pape spranc an dat vierEndeghegreep zijns wijfs rocke.Een offer-keersse nam vrauwe IulockeEnde ontstacse metter haest.Die pape liep Tybeert naest1250Endeghinckenmettenrocke slaen.Doe moeste Tybeert daerontfaenWel meneghen slach al in een.Die pape stont, als hemwel sceen,Al naect, endeslouch slach in slach1255Vp Tybeert, die voer hem lach.Daer ne spaerdene haer ne gheen.Martinet ghegreep eenensteenEndewarp Tybeert eenhoghe huut.Die pape stont al bloeter huut1260Endehief vp eenengroetenslach.Alse Tybeert dat ghesach,Dat hi emmer steruensoude,Doe dedi eendeel als die boude,Dat dien pape verghinc te scanden.1265Beede met claeuwenendemet tandenDedi hempant, alsoet wel scheen,Endespranc dienpape tusschendie been,In die burse al sonder naet,Daermendienbeyaert mede slaet.1270Dat dinc viel neder vp denvloer.Die vrauwe was zeerich endezwoerBi der zielen van harenvader,Sine wilde wel om al gaderDie offerande van eenenjare,1275Dat niet den pape gheuallen wareDit vernoy endedese scame.So sprac: ‘int-sleets duuels nameMoete dit strec sijn gheset!Siet, lieue neve Martinet,1280Dit was van huwes vaderghewande,Siet hier mijn scade endemijn scande,Emmermeer voert in allen stonden,(fo. 200b)Al ghenase hi van der wonden,Hi bliuet den soetenspele mat.’1285Reynaert stont noch doe voer tgat.Doe hi dese tale hoerde,Hi louch dat hembachtenscordeEndehem crakede die tauerne.Doe sprac hi te sinenscherne:1290‘Swijghet, Iulocke, soete vrauwe,Endelaet zijncken desen rauweEndelaet bliuenhuwentoren.Wattan? al heuet hu heere verlorenEenenvan denclippelen zinen,1295Al te meer29so sal hi pinen.Laet bliuendese tale achtre:Gheneset de pape, enes gheenlachtreDat hi ludet met eere clocken.’Dus troeste Reynaert vrauwe Iulocken,1300Die haer arde zeere mesliet.Die pape mochte langher nietGhestaen, hi viel in ommacht.Doe hiefsene vp met haerre crachtEndedrouchene recht te bedde waert.1305Hier-binnenkeerde ReynaertAlleene ter herberghenwaert,Endeliet Tybeert zeere veruaertEndein zorghenvan der doot.Al was Tybeerts zorghe groet,1310Doe hise alle onledich sachOuer dien pape, die daerlachGhewont, doe ghinc hi hem pinen,So dat hi mettentanden zineDie pese middenbeet ontwee.1315Doe ne wildi lettennemmeeEndespranc weder hute tengateEndedede hem vp die rechte strate,Die tes conincx waert ghelach.Eer hi daer quam so waest dach1320Endedie zonne begonste rijsen.In eens arems ziecs wijsenQuam Tybeert in thof gheronnen,Die tes papenhadde ghewonnenDat hi langhe claghenmach.(fo. 200c)1325Alse die coninc dit versachDat hi hadde dat hoeghe verloren,Doe mochtemenvreeselike horenDen coninc dreeghendendief Reynaert.Die coninc doe nietlangher ne spaert.1330Hine riep sine baroene te radeEndevraechde wat hi best dadeIeghenReynaerts ouerdaet?Doe wart ghindre menich raetHoemenReynaert ter redenenbrochte,1335Die dese ouerdaet wrochte.Doe sprac Grimbeert die das,Die Reynaerts broeder sone was:‘Ghi heeren, ghi hebt meneghenraet.Al ware mijn oem noch also quaet,1340Salmenvry recht voert draghen,Men salne drie waeruendaghen,Alsomendoet eenenvryen man.Endeen comt hi niet dan,So es hi sculdich alre dinc,1345Daer hi af voer denconincVan desen heerenes beclaghet.’‘Wie wildi, Grimbert, dattene daghet?’Sprac de coninc, ‘wie es hier,Die sijn hoeghe ofte sijn lier1350Wille settenin auontuerenOmme eene felle creatuere?Ic wane hier nimene enes so zot!’Grimbert sprac: ‘so helpe mi God!Siet mi hier, ic bem so coene1355Dat ic wel dar bestaente doeneDese bodscap, ghebiedijt.’‘Grimbeert, gaet wech endezijtVroet endewacht hu ieghenmesval.’Grimbert sprac: ‘conincheere, ic sal.’1360Dvs gaet Grimbertte Manpertuus.Als hire quam, vant hi in huusSinen oem endevrauwe Ermelijnen,Die bi harenwelpekijnenLaghen in die haghedochte.1365Endeten eerstendat Grimbeert mochte,Groette hi sinenoem endeziere moyen.(fo. 200d)Hi sprac: ‘en sal hu nietvernoyenDes onrechts, daer ghi in zijt?Dincket hu noch niet wesen tijt1370Dat ghi trect, oem Reynaert,Tote des conincs houe waert,Daer ghi wel zeere zijt beclaghet?Ghi zijt .iij. waeruenghedaghet.Vermerrendi maerghin dendach,1375So zorghic dat hu ne machNe gheene ghenade me ghescien.Ghi sult in den derdendaghe sienHuwencasteel bestormen, Manpertuus.Ghi sult gherecht sien voer hu huus1380Eene galghe ofte eenrat.Ouer waer segghic hu dat:Beede hu kindre endehu wijfSullen verliesen haer lijfLachterlike, al sonder waen.1385Ghine moghet selue niet ontgaen.Daer omme es hu de beste raetDat ghi met mi te houe gaet.Hets messelic hoet gheuallenmach:Hu es dickenvp eenen dach1390Vremder auontuerengheuallen,Dan ghi noch quite van hemallenMet des conincx orloueMaerghin sciet huten houe.’Reynaert seide: ‘ghi secht waer.1395Nochtan, Grimbeert, comme ic daerOnder des conincs ghesinde,Dat ic binnendenhoue vindeEs vp mi verbolghenal.Quame ic danen, het ware gheual.1400Nochtan dinct mi beter wesen(Ghenese of ic mach ghenesen)Dat ic met hu te houe vareDan het al verlorenware,Casteel, kindre endewijf,1405Ende daer toe mijns selues lijf.In mach denconinc niet ontgaen.Alse ghi wilt, so willic gaen.Hoert,’ seit hi, ‘vrauwe Hermelijne,(fo. 201a)Ic beuele hu die kindre mine,1410Dat ghire wale pleghet nu.Voer alle dandre beuelic huMinenzone Reynaerdine.Hem staen wel de gaerneline30In zine muulkine ouer al.1415Ic hope dat hi mi slachtensal.Hier es Rossel, een31scone dief!Die hebbic nochtan harde lief,Ja als yement sine kindre doet.Al eist dat ic nu van hier moet,1420Ic salt mi nemenarde na,Vp dat ic mach, dat ic ontga.Grimbeert neve, God moet hu lonen.’Met hoofschenwoordenendemet sconenNam Reynaert an de sine orlof1425Enderuumde sijns selues hof.Ay hoe drouue bleef vrauwe HermelineEnde hare cleene welpekine.Doe Reynaert sciet huut ManpertuusEndehi hof liet endehuus1430Aldus omberaden staen:Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen.Teerst dat hi quam an der heyden,Hi sprac te Grimbeerte endezeide:‘Grimbert, scone wel soete neve,1435Van zorghensuchtic endebeue.Lieue neve, ic wille gaen(Nu hoert mine redene saen)Te biechtenhier te di:Hier nes ander pape bi.1440Hebbic mine biechte ghedaen,Hoe so die sakensijn vergaen,Mine ziele sal te claerre wesen.’Grimbeert andwoerde na desen:‘Oem, wildi te biechtengaen,1445So moetti dan verlouensaenAlle diefte endeallen roef,Of en diet hu niet een loef.’‘Dat weetic wel,’ sprac Reynaert:‘Grimbeert, nu hoert haerwaert1450Endevandet mi gheraden.Siet, ic comme hu te ghenaden(fo. 201b)Van alle gader miere mesdaet.32

725So si quamenvan harenwerke.

Selue die pape van der kerke

Brochte eenencruus-staf,

Die hem de coster noede gaf.

Die coster drouch eene vane

730Mede te stekene endete slane.

Des spapenwijf, vrauwe Iulocke,

Quam gheloepenmet harenrocke,

Daer so omme hadde ghesponnen.

Voer hemallen quam gheronnen.

735Lamfroyt met eere scerper haex.(fo. 197a)

Al hadde Brune lettel ghemaex,

Hi ontsach meer ongheual

Ende sette al ieghen al.

Doe hi dat gheruchte hoorde,

740Hi spranc vp, so dat hem scorde

Van sinen aensichte al die huut.

Al brochte Brune dat hoeft huut

Met aerbeide endemet pinen,

Nochtan liet hi daer van denzinen

745Eene oere endebeede sine lier.

Nye maecte God so leelic dier.

Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht?

Al haddi thoeft hute brocht,

Eer hi die voete conde ghewinnen,

750Bleuer alle die claeuwenbinnen

Endesine twee anscoen beede.

Dus gherochte hi huut met leede.

Hoe mochte hi zijn ontheert meer?

Die voete warenhem so zeer,

755Dat hi tloepenniet conste ghedoghen.

Dat bloet liep hem ouer die hoghen,

Dat hi niet wel conste ghesien.

Hine dorste bliuenno vlien.

Hi sach suut onder die zonne

760Lamfroyt commengheronnen,

Daer na die priester, die heere,

Hi quam gheloepenvele zeere,

Daer na die coster metter vane,

Daer na alle die prochiane,

765Die houde liedenmettenionghen.

Daer na quamvp harenstap ghespronghen

Sulke quene, die van houden

Cume eenentant hadde behouden.

Wie so wille wachte hemdies:

770Die scade heuet of verlies

Endegroet ongheual,

Ouer hem so willet al.

Dit sceen arem man Brunenwel:

Sulc dreechdem nu an sijn vel,

775Die des ghesweghenhadde stille,

Hadde Bruunghestaen tsinenwille.

Dit was benedeneere riuiere(fo. 197b)

Dat Brune, onsalichst alre diere,16

Van meneghendorper was beringhet.

780Doe was daer lettel ghedinghet.

Hem naecte groet onghemac.

Die een slouch, die ander stac.

Die een slouch, die ander warp.

Lamfroyt was hem alte scaerp.17

785Een, hiet Lottram Lanc-voet,

Hi drouch eenenverhoernden18cloet,

Endestacken emmer na dat hoghe.

Vrauwe Vulmaerte scerpe loghe

Ghinckene kokenmet eenenstaue.

790Abelquac endemijn vrauwe Baue

Laghen beede onder die voete

Ende stredenbeede omeene cloete.

Ludmoer metter langher nese

Drouch eenenloedwapper an eenpese

795Endeghinckermet al omme zwinghen.

Ludolf mettencrommenvingheren

Dede hem alles te voren.

Want hi was best gheboren,

Sonder Lamfroy alleene:

800Hughelijn mettencrommenbeene

Was zijn vader, dat weet menwale,

Endewas gheborenvan Abstale,19

Endewas sone vrauwe Ogernen,

Eene20hout-makigghe van lanternen.

805Ander wijf endeander man,

Meer dan ic ghenomencan,

Daden Brunengroet onghemac,

So dat hem zijn bloet huut lac.

Brune ontfinc al sulc payment

810Als hem elc gaf daer omtrent.

Die pape liet den cruus-staf

Ghedichte21slaen slach in slach

Endedie coster metter vane

Ghinc hem vastelike ane.

815Lamfroyt quam ter seluer wijlen

Met eere scerper bijlen

Endeslouchene tusschenhals endehoeft,

Dat Brune wart zeere verdoeft,

Dat hi verspranc van denslaghe(fo. 197c)

820Tusschender riuiere enter haghe

In eenentrop van houdenwiuen

Endewarper een ghetal van viuen

In die riuiere die daer liep,

Die wel wijt was endediep.

825Des papen wijf wasser eene,

Des was spapenbliscap cleene,

Doe hi zijn wijf sach in die vliet,

Doene luste hem langher niet

Bruun te stekene no te slane.

830Hi riep: ‘siet, edele prochiane,

Ghindre vloot vrauwe Julocke

Beede met spillenendemet rocke.

Nu toe, die haer helpenmach!

Ic gheue hem iaer endedach

835Vul pardoenendeaflaet

Van alre sondelikerdaet.’

Beede man endewijf

Lieten denaermen keytijf

Brune ligghenouer doot

840Endeghinghendaer die pape gheboot

Beede met stringhenendemet haken.

Die wijle datsi die vrauwe huut traken,

So quam Brune in die riuiere

Endeontswam hemallen sciere.

845Die dorperenwarenalle gram:

Si saghendat hemBrune ontswam,

Datsi hemniet mochtenvolghen.

Vpt touuer stondensi verbolghen

Ende ghinghenna hemrampineren.

850Bruundie lach in die ryuiere

Daer hi vant denmeestenstroem.

Al dryuende bat hi dat God denboem

Moeste verdrouuenendeverwaten,

Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten

855Endebeede sine lier.

Voert vloucte hi dat felle dier,

Den boesen vos Reynaerde,

Diene met sinenbrunenbaerde

So diepe in die eecke dede crupen,

860Daer na Lamfroyt van der stupen,

Daer hi hem so leede dede.(fo. 197d)

In aldustanenghebede

Lach Brune also langhe wijle,

Dat hi wel een halue mile

865Van der stede was ghedreuen

Daer die dorpers warenbleuen.

Hi was verpijnet endemoede

Ende onder-commenvan denbloede,

So dat hi hadde crancke vaert.

870Doe zwam hi te lande waert

Endecroep ligghenin dat hoeuer.

Ghine saghet noint droeuer

Gheen dier no gheenenman.

Hi lach jammerlic endestan

875Endeslouch met beede sinenlancken.

Des mochte hi al Reynaerde dancken.

Nv hoert wat Reynaert heeft ghedaen.

Hi hadde een vet hoen gheuaen

Bi Lamfroyts an der heyden,

880Eer hi danen was versceiden.

Hi hadt vp eenenberch ghedreghen

Verre huut allen weghen,

Daer het eenlic was ghenouch.

Dat was wel zijn gheuouch,

885Dor dat daer was niemens ganc

Endehi dor niemens bedwanc

Sine proye dorste rumen.

Doe hi dat hoen totenplumen

Hadde gheleit in sine male,

890Doe ghinc hi neder te dale

Eenen verholenlikenpat.

Hi was vtermatenzat.

Dat weder was scone endeheet

Hi hadde gheloepen dat hemdat zweet

895Neder liep neuen die liere.

Daer ommeliep hi ter riuiere,

Dor dat hi hem vercoelensoude.

In bliscap arde menichfoude

Was sijn herte doe beuaen.

900Hi hopede wel al sonderwaen

Dat Lamfroyt hadde denbeere versleghen

Endehine thuus-waert hadde ghedreghen.

Doe sprac hi: ‘hets mi wel gheuaren.(fo. 198a)

Die mi te houe meest soude daren,

905Die hebbic doot in desen daghe.

Nochtan wanic sonder claghe

Endesonder wanconst bliuen.

Ic mach te rechte bliscap driuen.’

Doe Reynaert was in dese tale,

910Sach hi neder-waert te dale

Endevernam Bruundaer hi lach.

Enteneerstenals hine sach,

Hadde hijs rauwe endetoren

(Daer die bliscap was te voren,

915Daer lach nu22thorenendenijt)

Endesprac: ‘vermalendijt,

Lamfroyt, moet dijn herte sijn!

Du best dulre dan eenzwijn,

Lamfroyt, ergher puten sone!

920Lettel eerenbestu ghewone.

Hoe es di dese beere ontgaen,

Die di te vorenwas gheuaen?

Hoe menich morseel leghetder-an,

Dat gherne hetet menich man.

925O wy, Lamfroyt, verscrouendruut,

Hoe rikelike een beere-huut

Heefstu heden verloren,

Die di ghewonnenwas te voren!’

Dit scelden heuet Reynaert ghelaten

930Endeghinc neder bi der straten

Dor te siene hoet Bruunstoet.

Doe hine sach ligghenal eenbloet

Endeziec endeonghesont,

Den aermenbeere, te dier stont,

935Dat sach Reynaert arde gherne,

Doe bescalt hine te sinenscherne:

‘Siere priester, dieu vo saut!

Kendi Reynaert, denrybaut?

Wildine scauwen, so siettene hier,

940Denroden scalc, denfellen ghier!

Seght mi, priester, soete vrient,

Bi den heere dienghi dient,

In wat ordinen wildi hu doen,

Dat ghi draghet23roedencapproen?

945So weder sidi abd so pryhore?(fo. 198b)

Hi ghinc hu arde na denhore

Die hu dese crune heuet bescoren.

Ghi hebt huwentop verloren,

Ghi hebt hu anscoenaf ghedaen:

950Ic wane, ghi wilt zinghengaen

Van huwencomplete dat ghetijde.’

Dit hoerde Brune endewart omblijde,

Want hine const doe niet ghewreken.

Hem so dochte sijn herte breken,

955Endeslouch weder in die riuiere:

Hine wilde van denfellen diere

Nemmeer hoerendie tale.

Hi liet hemneder daer te dale

Mettenstrome dryuente hant

960Endeghinc ligghenvp dat zant.

Hoe sal nu Brune te houe comen?

Al mocht hem al de weerelt vromen,

Hine ghinghe niet ouer sine voete.

Hi was ghenoopt so onsoete

965In die eecke, daer hi te voren

Van tween voetenhadde verloren

Alle die claeuwenendedat vel,

Hine conste niet ghepeinsen wel

Hoe hi best tenconinc gaet.

970Nu hoert hoe hi die vaert bestaet.

Hi zat ouer sine hamen

Endebegan met groter scamen

Rutsen ouer sinenstaert,

Endeals hi dus moede waert

975So wentelde hi dan eene wile.

Dus dreef hi meer dan eene mile,

Eer hi tes coninx houe quam.

DoemenBrune vernam

In derre wijs van verrencomen,

980Wart ghetwifelt van hemzomen

Wat daer quam ghewentelt zoe.

Dien conincwart de herte onvroe,

Die Brune bekende te hant,

Endeseide: ‘dit es mijn seriant

985Brune, hemes dat hoeft so roet:

Hi es ghewont toter doot.

Ay God, wie heeftene so mesmaect?’(fo. 198c)

Binnen desen so was Brune ghenaect,

Dat hi denconinc claghenmochte.

990Hi stan endeversuchte onzochte

Endesprac: ‘coninc, edel heere,

Wreket mi dor hu selues eere

Ouer Reynaerde, dat felle dier,24

Die mi mine scone lier

995Met ziere lust verliesen dede

Ende daer toe mine hoere25mede,

Endeheuet mi ghemaect als ghi siet.’

Die coninc sprac: ‘of ic dit niet

Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!’

1000Endehier na so heuet hi ghenoomt

Alle die hoechste bi namen,

Endeontboet datsi quamen

Alle gader an sinenraet.

Doe riedensi hoe dese daet

1005Best werde gherecht tes conincs eere.

Doe rieden die meeste heeren

Dat menne twee weruendaghensoude,

Reynaerde, of die conincwoude,

Ende horentale endeweder-tale.

1010Oec seidensi, si wildenwale

Dat Tybeert die cater van desen

Tote Reynaerde bode soude wesen:

Al ware hi cranc, hi ware vroet.

Dese raet dinct den coninc goet.

1015Doe sprac die coninc: ‘heere Tybeert,

Gaet wech, eer ghi weder keert

Besiet dat Reynaert met hu come.

Dese heeren segghensome,

Al es Reynaert andrendierenfel,

1020Hi gheloeuet hu so wel

Dat hi gherne doet huwenraet.

Ne comt hi niet, hets hemquaet:

Men salne drie weruendaghen,

Te lachtre alle sinenmaghen.

1025Gaet Tybeert, dit secht hem.’

‘Ay heere,’ sprac Tybeert: ‘ic bem

Een arem wicht, een cleene dier.

Heere Brune, die staerc was endefier,

Ne conste Reynaert niet ghewinnen:(fo. 198d)

1030In welker wijs salics beghinnen?’

Doe sprac die coninc: ‘heere Tybeert,

Ghi zijt wijs endewel gheleert,

Al sidi niet groet, nochtan

Hets menich die met luste can

1035Dat werkenendemet goedenrade,

Dat hi met crachte niet ne dade.

Gaet, doet sciere mijn ghebod.’

Tybeert sprac: ‘nu helpe mi God

Dat het mi moete wel vergaen.

1040Ic sal eene vaert bestaen

Die mi doet zwaer in minenmoet.

God gheuere mi af al goet!’

Nv moet Tybeert doendie vaert,

Die zeere es drouue endeveruaert.

1046Endeals hi vp denwech quam,

Sach hi van verrenendevernam

Sente Martins voghel, endequamgheuloghen.

Doe wart Tybeert vroe endein hoghen

Enderiep an sente Martins voghel:

1050‘Kere haerwaert dinen vloghel.26

Nu vliech te miere rechter hant.’

Die voghel vloech daer hi vant

Een haghe, daerhi in wilde lijden,

Endevloech Tybeert ter luchterzijden.

1055Dit teekin ende dit ghemoet

Dochte Tybeert niet wesengoet.

Hadde hi ghesien denvoghel lijden

Scone ter rechter zijden,

So waende hi hebbengoet gheual.

1060Nu was hi dies onthopet al.

Nochtan maecte hi hemseluenmoet,

Endegheliet hem, als menich doet,

Bet dan hem te moede was:

Dus liep hi henensinenpas,

1065Tes hi quam te Manpertus

Endevant Reynaerde in zijn huus

Alleene staen verweendelike.

Tybeert sprac: ‘God die rike

Moete hu goedenauont gheuen.

1070Die coninc dreecht hu an hu leuen,

Ne comdi niet te houe met mi.’

Reynaert sprac: ‘Tybeert, helet vry,(fo. 199a)

Neue, ghi zijt mi willecome.

God gheue hu eere endevrome.

1075Bi Gode, dat jan ic hu wale!’

Wat coste Reynaerde scone tale?

Al seghet sine tonghe wale,

Sine herte die es binnenfel.

Dit wert Tybeerde ghetoghetwel,

1080Eer die lijne wert ghelesen

Ten hende. Endemet desen27

Sprac Reynaert: ‘neve, ic wille dat ghi

Tauont herberghe hebt met mi,

Endemorghen willen wi mettendaghe

1085Te houe waert sonder saghe.

In hebbe oec onder alle mine maghe

Niement, Tybeert, daer ic mi nu

Bet vp verlate dan vp hu.

Hier was commenBruunde vraet.28

1090Hi toechde mi so fel ghelaet

Endedochte mi so ouer-staerc,

Dat ic omme dusent maerc

Den wech met hemniethadde bestaen.

Dat sal ic met hu, al sonder waen,

1095Maerghin metter dagheraet.’

Tybeert sprac: ‘hets beterenraet

Ende het dinct mi beter ghedaen,

Dat wi nochtauont te houe gaen

Dan wi tote morghin beiden.

1100Die mane scijnet an der heiden

Also claer alse die dach.

Ic wane niemenne sach

Beter tijt tote onser vaert.’

‘Neen, lieue neve,’ sprac Reynaert,

1105‘Sulc mochte ons daer ghemoeten,

Hi soude ons queddenendegroeten,

Die ons nemmermee dade goet,

Quame hi snachts in ons ghemoet.

Ghi moet herberghentauont met mi’.

1110Tybeert sprac: ‘wat soudenwy

Eten, Reynaert, of ic hier bleue?’

‘Daer omme zorghe ic, lieue neve,

Hier es der spijsen quadentijt.

Ghi mocht heten, begheerdijt,(fo. 199b)

1115Een stic van eere honich-raten

Die bequamelic es vtermaten.

Wat sechdi, moochdi shonichs yet.’

Tybeert sprac: ‘mine roukes niet.

Reynaert, hebdi nietin huus?

1120Gauedi mi eene vette muus,

Daer mede lietic hu ghewaert.’

‘Eene vette muus?’ sprac Reynaert,

‘Soete Tybeert, wat secht-di?

Hier woent noch een pape bi,

1125Een scuere staet noch an sijn huus,

Daer in es meneghe vette muus:

Ic waense niet ghedroughe eenwaghen.

So dicken hoere ic denpape claghen

Dat sine dryuenhutenhuuse.’

1130‘Reynaert, zijn daer so vette muse?

Verghaue God, waer ic nu daer!’

‘Tybeert’, seit hi, ‘sechdi waer?

Wildi muse?’ ‘Of icse wille?

Reynaert, doet dies een ghestille:

1135Ic minne muse voer alle saken.

Weetti niet dat muse smaken

Bet dan eenich venisoen?

Wildi minenwille doen,

Dat ghi mi leet daer si zijn,

1140Daer mede mochti die hulde mijn

Hebben, al haddi minenvadre

Doot endemijn gheslachte al gadre.’

Reynaert sprac: ‘neve, houddi hu spot?’

‘Neenic, Reynaert, also helpe mi God!’

1145‘Weet God, Tybeert, wistic dat,

Ghi soutter sijn nochtauont sat.’

‘Sat, Reynaert, dat ware vele.’

‘Tybeert, dat sechdi thuwenspele.’

‘In doe, Reynaert, bi miere wet.

1150Haddic een muus endewaer so vet,

In gaefse niet omme eenenbusant.’

‘Tybeert, gaet met mi te hant.

Ic leede hu daer ter seluer stat,

Daer icker hu sal maken zat,

1155Eer ic nemmermeer van hu sceede.’

‘Ia ic, Reynaert, vp die gheleede(fo. 199c)

Ghinghe ic met hu te Mompelier.’

‘So gaen wi dan, wi sijn hier

Al te langhe,’ sprac Reynaert.

1160Doe so namensi vp die vaert,

Tybeert endesijn oem Reynaert,

Ende liependaer si loepen wilden,

Datsi nye toghel vp hilden,

Eer si quamentes papenscuere,

1165Die met eenenerdinenmuere

Al omme endeomme was beloken,

Daer Reynaert in was te-broken

Des ander daghes daerte voren,

Doe die pape hadde verloren

1170Eenenhane, die hi hem nam.

Hier omme was tornich endegram

Des papensone Martinet,

Endehadde voer dat gat gheset

Een strec denvos mede te vane:

1175Dus gherne wrake hi denhane.

Dit wiste Reynaert, dat felle dier,

Endesprac: ‘neue Tybeert, hier

Crupet in dit selue gat.

Ne weset trage no lat.

1180Gaet al omme endeomme gripen.

Hoert hoe die muse pipen.

Keert weder huut als ghi zijt sat.

Ic sal hier bliuenvoer dit gat

Endesal hu hier butenbeiden:

1185Wine moghenniet tauont sceiden,

Morghin gaenwi te houe waert.

Tybeert, siet dat ghi niet enspaert.

Gaet heten, endelaet ons keeren

Te miere herberghenmet eeren.

1190Mijn wijf sal ons wel ontfaen.’

‘Willic te desen gate in gaen?

Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet?

Die papenconnenvele baraet:

Ic besteecse arde noode.’

1195‘O wy, Tybeert, twi sidi bloode?

Wanen quamhuwerhertendesenwanc?’

Tybeert scaemde hemendespranc

Daer hi vant groet ongherec:(fo. 199d)

Want eer hijt wiste, was hemeenstrec

1200Omme sinenhals arde vast.

Dus hoende Reynaert sinengast.

Alse Tybeert gheware wart

Des strecs, wart hi veruaert

Endespranc voert: dat strec liep toe.

1205Tybeert moeste roupendoe

Ende wroughede hemseluendor dennoot.

Hi makede een gheroup so groot

Met eeneniammerlikenghelate,

Dat Reynaert hoerde vp der strate

1210Buten, daer hi alleene stoet,

Enderiep: ‘vindise goet

Die muse, Tybeert, endevet?

Wiste nu dat Martinet

Dat ghi ter taflensatet

1215Endedit wiltbraet dus hatet,

Dat ghi verteert, in weet hoe,

Hi sauder hu saeuse makentoe:

So houesch een cnape es Martinet.

Tybeert, ghi singhet in lanc so bet.

1220Pleecht men tes coninx houe des?

Verghaue God, die gheweldich es,

Dat, Tybeert, daer met hu ware

Ysingrijn, die mordenare,

In sulker bliscap als ghi zijt!’

1225Dus heeft Reynaert groot delijt

Dor Tybeerts ongheual.

EndeTybeert stont endeghal

So lude, dat Martinet ontspranc.

Martinet riep: ‘ha ha, God danc!

1230Ter goeder tijt heeft nu ghestaen

Mijn strec: ic hebber met gheuaen

Den hoenre-dief, na minenwane,

Nu toe! ghelden wi hemdenhane!’

Met desen wart hi totenviere

1235Endeontstac eenenstroe-wisch sciere

Endewecte moedre endevadre

Endedie kindre alle gadre,

Enderiep: ‘nu toe! hi es gheuaen.’

Doe mochtemensienporrensaen

1240Alle die in dien huus waren.(fo.200a)

Selue die pape ne wilde nietsparen,

Quam hute sinenbedde moeder-naect.

Martinet hi was gheraect

Tote Tybeert enderiep: ‘hijs hier.’

1245Die pape spranc an dat vier

Endeghegreep zijns wijfs rocke.

Een offer-keersse nam vrauwe Iulocke

Ende ontstacse metter haest.

Die pape liep Tybeert naest

1250Endeghinckenmettenrocke slaen.

Doe moeste Tybeert daerontfaen

Wel meneghen slach al in een.

Die pape stont, als hemwel sceen,

Al naect, endeslouch slach in slach

1255Vp Tybeert, die voer hem lach.

Daer ne spaerdene haer ne gheen.

Martinet ghegreep eenensteen

Endewarp Tybeert eenhoghe huut.

Die pape stont al bloeter huut

1260Endehief vp eenengroetenslach.

Alse Tybeert dat ghesach,

Dat hi emmer steruensoude,

Doe dedi eendeel als die boude,

Dat dien pape verghinc te scanden.

1265Beede met claeuwenendemet tanden

Dedi hempant, alsoet wel scheen,

Endespranc dienpape tusschendie been,

In die burse al sonder naet,

Daermendienbeyaert mede slaet.

1270Dat dinc viel neder vp denvloer.

Die vrauwe was zeerich endezwoer

Bi der zielen van harenvader,

Sine wilde wel om al gader

Die offerande van eenenjare,

1275Dat niet den pape gheuallen ware

Dit vernoy endedese scame.

So sprac: ‘int-sleets duuels name

Moete dit strec sijn gheset!

Siet, lieue neve Martinet,

1280Dit was van huwes vaderghewande,

Siet hier mijn scade endemijn scande,

Emmermeer voert in allen stonden,(fo. 200b)

Al ghenase hi van der wonden,

Hi bliuet den soetenspele mat.’

1285Reynaert stont noch doe voer tgat.

Doe hi dese tale hoerde,

Hi louch dat hembachtenscorde

Endehem crakede die tauerne.

Doe sprac hi te sinenscherne:

1290‘Swijghet, Iulocke, soete vrauwe,

Endelaet zijncken desen rauwe

Endelaet bliuenhuwentoren.

Wattan? al heuet hu heere verloren

Eenenvan denclippelen zinen,

1295Al te meer29so sal hi pinen.

Laet bliuendese tale achtre:

Gheneset de pape, enes gheenlachtre

Dat hi ludet met eere clocken.’

Dus troeste Reynaert vrauwe Iulocken,

1300Die haer arde zeere mesliet.

Die pape mochte langher niet

Ghestaen, hi viel in ommacht.

Doe hiefsene vp met haerre cracht

Endedrouchene recht te bedde waert.

1305Hier-binnenkeerde Reynaert

Alleene ter herberghenwaert,

Endeliet Tybeert zeere veruaert

Endein zorghenvan der doot.

Al was Tybeerts zorghe groet,

1310Doe hise alle onledich sach

Ouer dien pape, die daerlach

Ghewont, doe ghinc hi hem pinen,

So dat hi mettentanden zine

Die pese middenbeet ontwee.

1315Doe ne wildi lettennemmee

Endespranc weder hute tengate

Endedede hem vp die rechte strate,

Die tes conincx waert ghelach.

Eer hi daer quam so waest dach

1320Endedie zonne begonste rijsen.

In eens arems ziecs wijsen

Quam Tybeert in thof gheronnen,

Die tes papenhadde ghewonnen

Dat hi langhe claghenmach.(fo. 200c)

1325Alse die coninc dit versach

Dat hi hadde dat hoeghe verloren,

Doe mochtemenvreeselike horen

Den coninc dreeghendendief Reynaert.

Die coninc doe nietlangher ne spaert.

1330Hine riep sine baroene te rade

Endevraechde wat hi best dade

IeghenReynaerts ouerdaet?

Doe wart ghindre menich raet

HoemenReynaert ter redenenbrochte,

1335Die dese ouerdaet wrochte.

Doe sprac Grimbeert die das,

Die Reynaerts broeder sone was:

‘Ghi heeren, ghi hebt meneghenraet.

Al ware mijn oem noch also quaet,

1340Salmenvry recht voert draghen,

Men salne drie waeruendaghen,

Alsomendoet eenenvryen man.

Endeen comt hi niet dan,

So es hi sculdich alre dinc,

1345Daer hi af voer denconinc

Van desen heerenes beclaghet.’

‘Wie wildi, Grimbert, dattene daghet?’

Sprac de coninc, ‘wie es hier,

Die sijn hoeghe ofte sijn lier

1350Wille settenin auontueren

Omme eene felle creatuere?

Ic wane hier nimene enes so zot!’

Grimbert sprac: ‘so helpe mi God!

Siet mi hier, ic bem so coene

1355Dat ic wel dar bestaente doene

Dese bodscap, ghebiedijt.’

‘Grimbeert, gaet wech endezijt

Vroet endewacht hu ieghenmesval.’

Grimbert sprac: ‘conincheere, ic sal.’

1360Dvs gaet Grimbertte Manpertuus.

Als hire quam, vant hi in huus

Sinen oem endevrauwe Ermelijnen,

Die bi harenwelpekijnen

Laghen in die haghedochte.

1365Endeten eerstendat Grimbeert mochte,

Groette hi sinenoem endeziere moyen.(fo. 200d)

Hi sprac: ‘en sal hu nietvernoyen

Des onrechts, daer ghi in zijt?

Dincket hu noch niet wesen tijt

1370Dat ghi trect, oem Reynaert,

Tote des conincs houe waert,

Daer ghi wel zeere zijt beclaghet?

Ghi zijt .iij. waeruenghedaghet.

Vermerrendi maerghin dendach,

1375So zorghic dat hu ne mach

Ne gheene ghenade me ghescien.

Ghi sult in den derdendaghe sien

Huwencasteel bestormen, Manpertuus.

Ghi sult gherecht sien voer hu huus

1380Eene galghe ofte eenrat.

Ouer waer segghic hu dat:

Beede hu kindre endehu wijf

Sullen verliesen haer lijf

Lachterlike, al sonder waen.

1385Ghine moghet selue niet ontgaen.

Daer omme es hu de beste raet

Dat ghi met mi te houe gaet.

Hets messelic hoet gheuallenmach:

Hu es dickenvp eenen dach

1390Vremder auontuerengheuallen,

Dan ghi noch quite van hemallen

Met des conincx orloue

Maerghin sciet huten houe.’

Reynaert seide: ‘ghi secht waer.

1395Nochtan, Grimbeert, comme ic daer

Onder des conincs ghesinde,

Dat ic binnendenhoue vinde

Es vp mi verbolghenal.

Quame ic danen, het ware gheual.

1400Nochtan dinct mi beter wesen

(Ghenese of ic mach ghenesen)

Dat ic met hu te houe vare

Dan het al verlorenware,

Casteel, kindre endewijf,

1405Ende daer toe mijns selues lijf.

In mach denconinc niet ontgaen.

Alse ghi wilt, so willic gaen.

Hoert,’ seit hi, ‘vrauwe Hermelijne,(fo. 201a)

Ic beuele hu die kindre mine,

1410Dat ghire wale pleghet nu.

Voer alle dandre beuelic hu

Minenzone Reynaerdine.

Hem staen wel de gaerneline30

In zine muulkine ouer al.

1415Ic hope dat hi mi slachtensal.

Hier es Rossel, een31scone dief!

Die hebbic nochtan harde lief,

Ja als yement sine kindre doet.

Al eist dat ic nu van hier moet,

1420Ic salt mi nemenarde na,

Vp dat ic mach, dat ic ontga.

Grimbeert neve, God moet hu lonen.’

Met hoofschenwoordenendemet sconen

Nam Reynaert an de sine orlof

1425Enderuumde sijns selues hof.

Ay hoe drouue bleef vrauwe Hermeline

Ende hare cleene welpekine.

Doe Reynaert sciet huut Manpertuus

Endehi hof liet endehuus

1430Aldus omberaden staen:

Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen.

Teerst dat hi quam an der heyden,

Hi sprac te Grimbeerte endezeide:

‘Grimbert, scone wel soete neve,

1435Van zorghensuchtic endebeue.

Lieue neve, ic wille gaen

(Nu hoert mine redene saen)

Te biechtenhier te di:

Hier nes ander pape bi.

1440Hebbic mine biechte ghedaen,

Hoe so die sakensijn vergaen,

Mine ziele sal te claerre wesen.’

Grimbeert andwoerde na desen:

‘Oem, wildi te biechtengaen,

1445So moetti dan verlouensaen

Alle diefte endeallen roef,

Of en diet hu niet een loef.’

‘Dat weetic wel,’ sprac Reynaert:

‘Grimbeert, nu hoert haerwaert

1450Endevandet mi gheraden.

Siet, ic comme hu te ghenaden(fo. 201b)

Van alle gader miere mesdaet.32

Back to Index Next