Eerste hoofdstuk.

Eerste hoofdstuk.Eerste hoofdstuk.Kleine Marius zat zoet en stil in de bank. Zijn te groote donkerbruine oogen gaven zijn bleek gezichtje een uitdrukking alsof hij verschrikt was; en als hem onverwacht iets gevraagd werd kreeg hij een kleur als vuur en stotterde.Kleine Marius zat in op éen na de achterste bank, met een wat krommen rug; want er waren geen leuningen aan de banken en het was streng verboden tegen den lessenaar van de volgende bank te leunen.Zij hadden aardrijkskunde van elf tot twaalf uur op een warmen Augustusdag na de vacantie. De zon scheen in den tuin van den rector en op de vier groote appels aan zijnappelboompje. De blauwe gordijnen waren voor ’t eerste venster neergelaten, maar voor ’t andere had Abraham een vernuftig bedachte zonnewijzer van inktstrepen in de vensterbank gemaakt. Hij telegrafeerde juist aan de vragers in de klasse, dat het over halftwaalf was.„Welke steden zijn er nog meer?” vroeg de leeraarvan den katheder en blies in een veeren pen. Hij was een specialiteit in ’t snijden daarvan; en in alle klassen, waar hij les gaf, lag een sierlijke verzameling veeren pennen, die niemand anders dan de Rector gebruikte.Toch had de leeraar, die Borring heette, moeite ze in orde te houden. Want het gebeurde vaak, dat de een of andere ontaarde leerling de pennen verzamelde in ’t vrije kwartier, ze in een inktkoker stak en er zoolang mee omroerde in ’t zwarte sop, dat de punten naar alle kanten uitstaken en de schachten vol inkt zaten.Als dan daarna Borring in de klasse kwam en riep: „Neen maar, groote hemel! wie heeft mijn pennen vernield?”—dan klonk het antwoord vast en eenstemmig uit de heele klasse: „Meneer Aalbom!”Want het was bekend, dat de Heeren Borring en Aalbom elkander haatten met een innigen haat.Borring schrapte de penneschachten af en blies de fijne, witte en de van inkt doortrokken spiraaltjes van den katheder weg.„Nog meer steden.”—Hij mompelde even een zegenbede aan ’t adres van Aalbom, „meer steden! nog meer!”Geen ander geluid werd in de klasse gehoord, want de achterste bank moest vandaag een beurt hebben en daar antwoordde nooit iemand.Dat wist ook iedereen; maar voor de orde kregen ze toch eens in de maand een beurt, opdat ze hun 4 op de lijst zouden kunnen halen.En de vier of vijf jongens, die daar zaten, zagen er ook niet uit alsof ze er veel om gaven of ze àl of niet konden antwoorden. Daarom was er niemand op de voorste banken, die lust had gevaar te loopen door hun iets in te fluisteren.Alleen hij, die juist een beurt had, zat onrustig aan zijn atlas te friemelen, die dicht voor hem lag. Want onder ’t overhooren moest hij, die een beurt kreeg en zij, die naast hem zaten, hun atlassen dicht slaan.„Met een kaart vóór je is er geen kunst aan aardrijkskunde,” zei Borring.Tegen zijn gewoonte in had hij een beetje geleerd, de lange Tolleiv; ’t was over de steden in België; hij had zijn les thuis twee keer overgelezen en eens in de school.Maar die stilte, telkens als Borring weer gezegd had: „Meer steden,” de heel vage herinneringen aan de Belgische steden, die na Brussel kwamen, en het ongewone voor hem, dat hij antwoorden zou,—dat alles snoerde hem den mond, hoewel hij heel zeker nog één stad wist;—hij zat den naam in zich zelf te noemen, maar hij durfde zijn mond niet open doen; misschien was ’t wel heelemaal mis en zou hij als gewoonlijk door allen worden uitgelachen; ’t was maar ’t best te zwijgen.De anderen op de achterste bank wachtten kalm en onverschillig hun lot af. ’t Waren de grootste en sterkste jongens van de klasse; zij dachten er over om naar zee te gaan en gaven geen steek om hun rapport. Er was maar één van hen, die zijn aardrijkskunde-boek nam en ’t onder de tafel hield om nog wat van de steden in België te leeren en van wat daarop volgde.Kleine Marius zat zoo zoet in zijn bank. Zijn groote oogen volgden den leeraar oplettend, terwijl hij met iets onder den tafel bezig was; het leek wel, dat hij ergens knoopen in legde en die met alle macht aantrok.De heele klasse was zoowat aan ’t gonzen in dit warme middaguur; ieder was met het zijne bezig. Enkelen deden niets, maar zaten met de handen in denzak en staarden in de lucht; de een schreef Latijnsche zinnen achter een hoop boeken; een ander had zijn hoofd op zijn arm gelegd en sliep rustig; aan ’t venster zat er een naar de vier appels van den rector te kijken, terwijl hij er over fantaseerde hoeveel er wel wezen zouden aan den anderen kant van den boom, dien hij niet zien kon, en ook in hoever het te doen zou zijn over dien muur te klimmen op een avond, dat het donker was.Twee waren samen bezig met een groote kaart van Europa, waarop ze schepen lieten zeilen van spaanders, die ze onder van de tafel sneden. Er woei een vliegende zuidwesterstorm in ’t Kanaal, zoodat „Freya” en „De goede Hoop” om het noorden van Schotland heen moesten varen, maar beneden bij Gibraltar lag de andere op den loer met een lang half potlood, dat hij in een inktpot had gestopt en dat een Algerijnsche zeeroover moest voorstellen.„Meer steden, nog meer.”„Nameur,” zeide Tolleiv plotseling.De halve klasse keek verbaasd om, en in op één na de achterste bank was er zelfs éen zoo onkiesch om zijn hoofd heelemaal onder tafel te steken, om te zien of hij zijn aardrijkskundeboek niet op zijn knie had liggen.„Namen—niet Nameur,” zei de leeraar knorrig en keek in het boek vóór zich, „neen, dat komt nu nog niet. Er zijn...... laat eens zien...... er zijn drie andere, die eerst komen. Welke zijn dat?—toe nu! wat zijn dat voor steden?”Maar nu had Tolleiv alles gezegd wat hij wist en hij verzonk in doffe berusting, zonder op te letten, wanneer de leeraar in een penneschacht blies en weer zei: „Welke steden zijn dat?”Kleine Marius was zeker klaargekomen met zijn geheimzinnig werk onder de tafel; want op eens gooidehij wat naar zijn buurman en verborg zijn gezicht achter zijn handen, zoodat alleen zijn oogen er uit kwamen, die van den een naar den ander gingen.De buurman van Marius stuurde wat hij gekregen had weer naar zijn buurman en zoo ging het de heele klasse rond. Enkelen lachten, anderen namen het kalm op, alsof zij er al aan gewend waren; ze zonden het door en gingen weer aan hun bezigheden—wat die ook waren.Maar Abraham was bezig zijn zonnewijzer in de vensterbank te verbeteren, en toen zijn buurman hem een blauwen prop toegooide, werd hij knorrig. Hij kende die ratten wel, die Marius van zijn blauwen zakdoek maakte en ze verveelden hem zóó, dat hij de rat opnam en die door de klasse gooide zonder om te kijken.Maar daardoor gebeurde het, dat de zakdoek van Marius in Spanje neerkwam en den roover met de koopvaardijschepen op den grond sleepte, terwijl de twee, die midden in een spannenden strijd voor Gibraltar waren, opsprongen van hun bank.Dat stoorde den leeraar: „Wat was dat daar?”„Een rat,” was het onmiddellijke antwoord. Maar toen nu de welbekende rat van Marius bij zijn staart van den grond werd opgenomen, barstte de heele klasse in lachen uit; want Marius was erkend als een meester in ’t ratten maken, vooral had hij slag om de ooren goed te krijgen.Maar de Adjunkt werd boos: „Bah, Marius! ben je nu weer bezig met die flauwe ratten? Me dunkt, dat je nu toch te oud wordt voor zulke kinderachtige streken.”Marius kreeg zijn zakdoek terug en begon—erg in zijn wiek geschoten—de knoopen weer los te maken; toch moest hij nu en dan zijn lachen verbergen; hijvond het zoo grappig zooals Abraham die rat weggooide.De leeraar keek op de klok. ’t Uur was bijna om; hij legde zijn dierbare veeren pennen op zij, blies den katheder schoon, knipte zijn mes dicht en begon weer met zijn boek.„Nu, Tolleiv!—je weet er weer niets van. Jij weet ook nooit wat.—Jij dan, Reinier! Kun jij me nog een stad in België noemen, behalve Brussel?—Namen is al genoemd. Nu!... meer steden, nog meer! Jij ook niet?—neen, natuurlijk! Jelui bent allemaal één pot nat, daar achter. Nu jij dan,—Sörensen! meer steden in België, behalve Brussel! toe dan!—-”„’t Is tijd,” meldde de concierge aan de deur.„Ja, kijk nu! Zoo gaat het! Hier zitten we uur in uur uit en verknoeien onzen tijd aan de luie bengels daar, die toch niet willen leeren; voor jelui helpt niets dan een flink pak slaag, en dat zou jelui hebben ook, als ik mijn zin kreeg.”Toen gaf hij ze gauw allemaal een vier en schreeuwde door ’t spektakel heen, dat nu in de klasse opging: „Den volgenden keer tot aan de rivieren in Frankrijk.” No. 1 zette een streepje met den nagel in zijn boek; Abraham legde een groote vouw in ’t blad; twee broers, die samen één boek hadden, liepen onrustig rond om precies te hooren tot hoever ze moesten leeren.„Tot de rivieren in Frankrijk,” riep Reinier en gooide met opzet een grooten inktmop op het blad, als teeken. Toen sloeg hij zijn boek dicht, opdat de vlek flink op ’t andere blad overdrukken zou.Kleine Marius keek met schrik en bewondering naar hem.Van twaalf tot één werd de klasse gesplitst.De burgerscholieren, waartoe natuurlijk de geheeleachterste bank hoorde, bleven zitten, om Engelsche les te krijgen; de gymnasiasten namen hun boeken en trokken naar een ander gebouw.De lagere klassen, die daar waren, gingen om twaalf uur naar huis, zoodat de gymnasiasten in ’t laatste uur een van hun lokalen in bezit namen. Met Abraham aan ’t hoofd baande de acht à tien gymnasiasten zich een weg door ’t gewriemel van de kleine jongens, die de gang in en den trap afstroomden.„Fi donc!” riep Abraham, toen ze eindelijk het lokaal op de tweede verdieping bereikten, waar ze moesten wezen, „hier mag wel eens gelucht worden nu al die stinkers hier gezeten hebben.”Alle vensters werden opengegooid en een paar „stinkers” die zich verlaat hadden en nog rondliepen bij hun lessenaars, werden onbarmhartig de gang in gegooid.Bij elken jongen, die de deur uit stoof, hieven de kleinen buiten een wild wraakgeschreeuw aan; maar de gymnasiasten letten er niet op; zij sloten hun poorten, en de dikke Morten, die zich geduldig „achterblijver” noemen liet—waarom was niet juist te verklaren—werd op de wacht gezet.Want de overmoedige stinkers, die op hun aantal vertrouwden en op de trap, waar langs ze konden vluchten, gooiden elkaar tegen de deur en rammelden aan den knop.No. 1, die altijd dappere redevoeringen hield, stelde een uitval voor van ’t vereenigde leger van de gymnasiasten; maar de stemming was niet krijgshaftig. Abraham zat op den katheder en peuterde aan ’t slot; hij had zich in ’t hoofd gezet, dat hij de lijst van de stinkers wilde zien.Maar plotseling klonken buiten luide triomfkreten. Morten, de achterblijver, gluurde door de deur en riep toen ontzet zijn vrienden toe:„Help, help! Ze hebben den rattenkoning gevangen.”Abraham vloog van den katheder, en de anderen volgden hem.—No. 1 kwam achteraan.Kleine Marius was in handen van de stinkers gevallen.Kleine Marius gaf den gymnasiasten veel zorg; hij was niet grooter dan een middelsoort stinker en hij wou niet groeien; daarom was hij altijd onder bescherming.Maar vandaag hadden ze hem vergeten, terwijl hij zijn kostbare aanteekeningen en thema-boeken zocht. En toen hij de trap op kwam en naar binnen wilde gaan, werd hij bij armen en beenen gegrepen door dertig kleine, vuile handjes en van de deur weggetrokken. En nu rolde kleine Marius heen en weer tusschen zijn vijanden, waar hij juist zoover boven uitstak, dat men zijn groote, wanhopende oogen kon zien en een paar dunne armpjes, die in de lucht schermden.Maar ze stompten hem op zijn buik en knepen hem in zijn rug, trokken hem aan haar en ooren, en gooiden hem zijn eigen boeken naar zijn hoofd, terwijl zijn dierbare aanteekeningen en themaboeken door de lucht stoven als losse bladen.Aan dat spelletje werd plotseling en met geweld een eind gemaakt, toen de gymnasiasten naar buiten stormden; de kleintjes werden op zij gegooid en verdwenen achter deuren en langs de trappen, terwijl de bevrijde Marius bij de gymnasiasten werd binnen gebracht. Maar nauwelijks hadden deze hun poorten gesloten of de gang was weer propvol van jubelende stinkers.„Wraak!” riep Abraham.„Ja, wraak! wraak!” herhaalde No. 1 en trok zich terug.„Jij moet de vertoornde Achilles zijn!”„Ja!” antwoordde kleine Marius met fonkelende oogen.Als Marius de vertoornde Achilles was, zat hij op Abraham’s schouders, en sloeg van daar zijn doodsvijanden onbarmhartig op ’t hoofd met ’n lang lineaal.De gymnasiasten grepen naar hun wapens. Uit de lessenaars werden de linealen gehaald; slingeraars en boogschutters voorzagen zich van stukken krijt uit de kist bij ’t bord; zelfs nam No. 1 een heel klein lineaaltje en liep er mee te zwaaien, terwijl hij de strijders vurig aanmoedigde—heelemaal aan ’t andere eind van de kamer, achter den katheder.Abraham zette haastig zijn plan uiteen! zoodra de vertoornde Achilles het sein gaf, zouden ze het krijgsgeschreeuw aanheffen.Morten, de achterblijver, zou de poort open gooien, de boogschutters en de slingeraars zouden een regen van pijlen en steenen uitzenden, terwijl de ruiterij, gevolgd door de zwaar gewapende hoplieden, zich op den vijand zouden werpen, om hun den weg naar de groote trap af te snijden. Daarna konden ze dan op hun gemak de verspreide stinkers vangen en ze elk afzonderlijk afmaken.Alles was klaar; en ’t was heel stil geworden in de gang. De vertoornde Achilles steeg te paard en plotseling werd het vervaarlijk oorlogsgeschreeuw der gymnasiasten aangeheven. Morten, de achterblijver, rukte de poort open, een regen van projectielen verduisterde de lucht; „astati” en „principes” rukten in volle vaart aan, maar heel vooraan in den strijd stormde de vertoornde Achilles op zijn paard; en zwaaide zijn geweldige lans.Maar een stilte—plotseling—de lucht doorklievendals een bliksemstraal uit den hemel—diep en onheilspellend als steeg ze op uit Hades1—doofde het woeste wapengekletter en nagelde de overwinnende schare der gymnasiasten aan den grond vast.Want midden in de wijd open deur stond een kleine, dikke man, met een dichtgeknoopte grijze jas aan, een groene muts met oorkleppen op. Midden op zijn buik was een groote krijtvlek, die getuigde van een welgemikten worp.Sprakeloos staarde hij van den een naar den ander. No. 1 zat al lang met zijn rug naar ’t geheele tooneel en zijn neus in een grammatica. De slingeraars lieten hun stukken krijt vallen, de zwaar gewapende hoplieden hielden hun linealen op den rug; maar de vertoornde Achilles trok de beenen op, schrompelde heelemaal in elkaar en gleed als een aal langs den rug van Abraham naar beneden.„Ja, ik zal jelui leeren,” riep eindelijk de rector, toen hij zijn stem weer meester was. „Ik zal jelui leeren zoo’n lawaai en zoo’n woest spektakel te maken! Wat is dat hier? Wie heeft er meê gedaan? Dit moet eens voorbeeldig gestraft worden! Jij Broch, deedt zeker niet meê?”„Welneen,” antwoordde No. 1 met een onschuldigen glimlach.„Maar Marius!—Marius, jij deedt meê,” riep de rector bitter, want kleine Marius was zijn lieveling; „hoe kwam je daar toch bij? op Abraham’s rug? Wat moest je daar uitvoeren?—Nou...?”„Ik moest de vertoornde Achilles wezen,” antwoordde kleine Marius met bevende lippen en keek op met zijn verschrikte oogen.„Zoo moest je dat? Hum... moest jij de vertoorndeAchilles wezen; ja, daar lijk je nog al op; precies zoo heb ik hem me altijd voorgesteld.”De rector moest naar het venster gaan om zich ernstig te houden; maar de heele klasse begreep wel, dat de storm voorbij was.Toch stonden allen met diep berouwvolle gezichten naar het standje te luisteren, dat de rector hun gaf, vóor hij den leeraar ging opzoeken, die surveillance had. Want dit was duidelijk, dat zulk een wanorde alleen ontstaan kon, doordat de surveilleerende leeraar zijn plicht verzuimde.En wat was het voor den leeraar Borring niet een genot en een vreugd den rector te kunnen melden, dat Mijnheer Aalbom surveillance had en, voor zoover hij wist, naar het Athenaeum gegaan was om de courant te lezen.1Grieksch: de Onderwereld.Tweede hoofdstuk.Tweede hoofdstuk.Kleine Marius was de beste vriend van Abraham en Abraham was het ideaal van kleine Marius.Ze maakten gewoonlijk samen hun werk op Abraham’s kamer en ’t zou moeilijk te zeggen zijn hoe kleine Marius zich op school gered zou hebben, zonder dien steun. Want hij was slecht in alle vakken—behalve in ’t Latijn.Maar dat was zijn vak. Latijn kon hij! Er was geen hoofdvorm, geen bijvorm, geen onregelmatigheid, en geen regel, geen uitzondering in het uiterste plooitje van Madvigs1wijden geplooiden omslag verborgen,—als je maar bij kleine Marius kwam, hij wist het allemaal.Van den eersten dag af, dat de rector hen „mensa”2liet verbuigen, had Marius zich onderscheiden.Want de rector was zelf bij zijn moeder geweest en had gezegd, als kleine Marius goed oppassen wou, dan zou hij mogen studeeren. De rector zou hem een vrijplaats aan de school bezorgen en hem later ook wel in ’t oog houden.Dat was een geluk en een groote steun voor de moeder van Marius. En ze prentte hem dan ook in wat een gunst het was van den rector, dat hij zou mogen studeeren, als hij knap in het Latijn werd; want dat was de bedoeling.En daarom ging ieder woord uit den mond van den rector regelrecht in ’t hoofd van Marius en zette er zich zoo vast als een spijker in een muur.Maar hoewel zijn hoofd ruim was en eigenlijk te groot voor zijn klein lichaam, was er toch ten slotte geen plaats genoeg voor het andere, dat toch ook geleerd moest worden.Het Latijn van den rector overstemde alles, legde beslag op heel zijn vermogen om in zich op te nemen; verbruikte alles wat hij aan geheugen had en groeide als de dokkebladen in ’t sprookje van Andersen (De gelukkige familie) over alles heen, zoodat al wat anders misschien in hem zou ontkiemd zijn aan belangstelling, leerlust of nieuwsgierigheid, geheel verstikte en hij werd, zooals de rector met trots zei, een volbloed Latijner.De rector liep heen en weer voor de klasse en wreef zich stralend van verrukking in de handen, terwijl kleine Marius onvervaard voortging met lange vormen en uitgangen, die haast niet uit te spreken waren; nooit een fout, nooit een aarzeling. Met de oogen stijf op den rector gericht en de vingers bezig met de wonderlijkste rattenknoopen in den zakdoek:„Monebor,Moneberis,Monebitur,Monebimur,Monebimini,Monebuntur.”„Goed zoo, mijn jongen, heel goed,” zei de rector; en hij kon niet begrijpen, dat het in andere vakken zoo slecht ging met kleine Marius.Alle leeraars klaagden, en de rector moest nu en dan streng voor zijn lieveling zijn, en hem berispen, ja, hij had zelfs een paar keer gedoeld op de vrijplaats, die Marius had en die hij niet moest verspelen.Maar alles was vergeten, als Marius weer een moeilijke verbuiging kreeg om op te zeggen, en dan legde de rector hem de hand op ’t hoofd: „Nou, nou, kleine Marius, ’t zal wel gaan met de wiskunde en al dat andere, als je maar wat grooter wordt en wat vleesch op je botten krijgt. In ’t Latijn ben je een heele professor.”’t Was werkelijk een eerzuchtige droom van den rector om kleine Marius tot iets groots, iets geleerds te maken, zooiets als Madvig; zelf zou hij dan al tevreden zijn met genoemd te worden als degene, die de eerste schreden van ’t kind of den jongeling naar den Parnassus3geleid had.Kleine Marius ging meê zonder er veel over te denken waar dit op uit moest loopen. Hij was naar het oordeel van alle leerlingen en kameraden vreeselijk kinderachtig; en als ’t niet om ’t Latijn was, had hij nooit in zoo’n hooge klasse moeten zitten.Daarom was hij bijna een soort van zondenbok in de klasse geworden, tot Abraham zich over hem ontfermde. Abraham was sterk en nog al knap, en daarbijhad hij een zekere positie in de school als de zoon van Professor Lövdahl.Marius had Abraham altijd uit de verte vereerd; maar toen ze nu groote vrienden werden, was hij uitgelaten van blijdschap. Als hij bij zijn moeder thuis kwam, praatte hij onophoudelijk over Abraham, en als ze samen hun werk zaten te maken, was hij voortdurend in één verrukking.De reden waarom Abraham zich over hem ontfermde was, dat Mevrouw Lövdahl eens gezegd had, dat de moeder van kleine Marius heel ongelukkig was: eenzaam en verlaten in de wereld. De woorden haakten zich in zijn geest vast en toen hij weer eens zag hoe Marius door zijn kamaraden geplaagd werd en door de stinkers vervolgd, wierp hij zich plotseling op als zijn verdediger; en toen duurde het niet lang of ze waren onafscheidelijk.Abraham had niets tegen die stille aanbidding, en dan was het ook voor hem, die al een half jaar hopeloos verliefd was, een groote troost zijn verlangen, zijn klachten, zijn hoop en zijn wanhoop te kunnen uitstorten in het hart van kleine Marius.Kleine Marius zat te luisteren met open mond. Wel had hij hoog tegen Abraham opgezien, maar dat hij zóó groot, zóó verheven was—verliefd, werkelijk ongelukkig verliefd—dat ging boven Marius’ begrip en bracht hem in een nóg grooter bewondering.’t Was hem alsof hij zelf groeide door ’t meê dragen van dat noodlottig geheim; en als hij haar op straat tegenkwam—het was een van de volwassen dochters van Proost Sparre—dan zag hij haar met zijn groote, bruine oogen half verwijtend, half met een uitdrukking van geheimzinnig mede-weten aan.Marius kwam op een middag om zijn werk te maken. Abraham zat met het hoofd in de handen, staardeop het tafelblad en scheen niet te merken, dat er iemand binnenkwam.Kleine Marius ging toen voorzichtig naar hem toe en legde de hand op zijn schouder.Abraham schrikte op—in de war—zonder zijn gedachten nog bij elkaar te kunnen krijgen. Maar toen zag Marius hem zóó deelnemend aan met zijn groote, vochtige oogen, dat het den ongelukkige, met zijn hopelooze liefde, goed deed.„Heb je haar vandaag gezien?”„Spreek niet over haar!—Noem nooit haar naam meer, versta je, Marius!—Als je mijn vriend bent, zweer me dan, dat je nooit haar naam meer noemen zult, zweer me dat!”„Dat zweer ik,” fluisterde kleine Marius bewogen.Dat kalmeerde den andere. Hij ging weer zitten, verborg zijn gezicht in de handen en zuchtte. Zoo zaten zij een paar minuten.Eindelijk zei Abraham met een doffe, griezelige stem en zonder op te zien: „Ze heeft me trouweloos verlaten; alles is voorbij,—ze is verloofd!”Marius gaf een gilletje; maar hij mocht niets vragen om zijn eed van daar straks.Weer na een stilte voegde Abraham er mat en met een klanklooze stem bij. „Met Erichsen, den telegrafist.”„Met hem!” riep Marius uit. „Hij heeft twee keer toelatingsexamen voor de universiteit gedaan, maar zakte allebei de keeren met glans!”„Is dat waar?—Marius?”„Zoo waar als ik hier zit. Moeder heeft het me zelf verteld. Zij kent hem.”Abraham glimlachte honend.„Ik zal hem niet vermoorden, Marius.”„Heb je daaraan gedacht?”„Mijn eerste gedachte was: bloed! Hij of ik. Maar nu zal ik me op een andere manier wreken.”Hij streek zijn haar op, nam de boeken van de plank en gooide ze op tafel.„Nu beginnen wij aan onze wiskunde. Geen woord meer over dat andere.”Nu werkten ze samen wiskunde op deze manier: Abraham, die de bewijzen begreep, liep ze door en verklaarde ze, en telkens vroeg hij: „Begrijp je?” en dan antwoordde Marius: „Ja.” Maar dat was een leugen; hij had nooit een woord van wiskunde begrepen en allerminst vandaag.Toen zij klaar waren met alle lessen voor den volgenden dag, sloeg Abraham zijn laatste boek dicht en zei: „Zóó zal ik me wreken.”Marius keek verwonderd naar hem en naar ’t boek.„Door te werken, begrijp je? en als ik dan van de universiteit komt met ‘laud,’ of misschien met ‘prae ceteris,’ en haar tegenkom met haar ellendigen telegrafist, dan zal ik haar aankijken—zooals je weet, dat ik kijken kan,—en dat zal mijn wraak zijn.”Abraham fronste de wenkbrauwen, zoodat ze ineen liepen en staarde Marius aan; en hij voelde dat dit de vreeselijkste wraak wezen zou.„Daar komt Moeder aan,” zei Abraham; hij hoorde de deur van de kamer van zijn ouders, van de zijne gescheiden door een smalle gang die naar de keuken liep.Mevrouw Lövdahl kwam binnen met een schaal appelen en noten.„Goedenavond lieve Marius, hoe maakt je moeder het?”„Heel goed, dank u!” antwoordde hij en stond wat verlegen op.„Alstjeblieft jongens, neem hier eens wat van! Ikdacht, dat jelui wel een verfrissching noodig zoudt hebben na al die droge geleerdheid, die je in je arme hoofden hebt gestopt.”Ze sprak vlug en melodieus Bergensch4en glimlachte, terwijl ze Abraham’s haar glad streek, dat nog wat aan zijn ongelukkige liefde deed denken.Mevrouw Lövdahl was heel mooi en zag er zoo jong uit, dat het altijd een vermaak voor haar was haar grooten zoon van 14 à 15 jaar aan vreemden voor te stellen. Toen Carsten Lövdahl uit Parijs terug kwam met de schitterendste getuigschriften van oogartsen en met zijn europeesche beschaving, trouwde zij dadelijk met hem, voor ze nog twintig jaar werd; hij was een jaar of vijf ouder.Mevrouw Lövdahl ging tusschen de jongens in zitten en begon aan een appel.„Wat is dat nu voor gedoe, wat jelui voor morgen leeren moet?”Abraham telde ’t op: „Grieksch, Latijn, Wiskunde......”„Bah!” zei Mevrouw Lövdahl, „Grieksch! dat is zeker wat akeligs.”„Dat is de Ilias van Homerus; over de Grieksche helden voor Troje,” zei kleine Marius snel, hij was niet gewend zoo over de studie der klassieken te hooren spreken.„Meen je, dat Moeder niet weet, wat de Ilias is?” zei Abraham, en Marius kreeg een kleur als vuur.Maar Mevrouw Lövdahl keek haar zoon aan en deed alsof zij niet merkte, dat Marius verlegen werd.„Waar is dat nu goed voor?” ging ze voort, „dat jelui maar aldoor van die Grieken leert? Ja, ik weet het niet hoe het er in dien ouden tijd voor Troje uitzag.Maar dat heb ik dan wèl dikwijls gehoord van schippers, thuis bij Vader, dat Grieken de grootste bedriegers zijn, die er bestaan. Net alsof wij niet even groote helden hadden in den ouden tijd,—en nog betere? Waar is Snorre?”5„Achter u, op de plank.”„Heb je Snorre nu heelemaal uitgelezen!”Abraham hief de armen op, alsof hij zich tegen een pak slaag verweren wou.„Ja, ik zal je krijgen, jou ellendige Griek,” riep Mevrouw Lövdahl, en wierp zich op hem, om hem aan zijn haar te trekken; maar Abraham verweerde zich met armen en beenen, en kleine Marius lachte, tot hij bijna onder de tafel rolde.De strijd eindigde, toen Mevrouw Lövdahl haar mooie blonde haar over de ooren en oogen had hangen, haar broche op den grond lag en haar manchetten gekreukeld waren. Abraham triomfeerde openlijk, Marius in stilte.„Kom,” zei Mevrouw Lövdahl, toen ze zich weer opgeknapt had, „nu zul jelui eens een echt bad in de oude Noorsche sagen hebben.”„Och neen, Moeder, spaar ons!”„Ja, dat zul je! voor je straf; omdat je Snorre verwaarloost zul je nu eens hooren wat ’n meester hij is.”En ze begon hun voor te lezen, en ze las uitstekend; want ze kende de Saga-stijl en ze had dien lief. Aan huis bij haar vader—den rijken Abraham Knorr in Bergen—was in haar jeugd alles bijeengekomen wat Noorsch, echt oer-Noorsch gebleven was onder de opkomende, blauwachtig gele reactie.Daar kwamen de stoere schippers en de nationalegenieën—een echt mengsel van allerlei soort—maar allemaal echt Noorsch; en daar kwamen de eerste landstaalmannen6—enthousiast en zwijgend, stijve halzen met weêrbarstige boorden, baaien broeken met hoornen knoopen—Noorsche hoornen knoopen!Er kwamen maar weinig woorden over hun lippen, maar ’t waren orakelspreuken vol inhoud en moeilijk te verstaan, opkomend diep uit het volk. Want in hun volle harten brandde de liefde voor hun vaderland, de vrijheid en hun volk;—die brandde daar met den altijd wakenden twijfel van een half begrepen liefde. Ze waren verstokt en onverzoenlijk, omdat ze er nooit zeker van waren, dat ze het rechte gegrepen hadden; maar ze waren standvastig en trouw, omdat iets diep in hun ziel zei, dat het zaak was vol te houden.Tusschen zulke mannen groeide Wenche Knorr op en ze was voor hen als een Valkyrie7, en nog veel meer. Haar familie was een oude Bergensche en van geslacht tot geslacht ging een liefde voor het vaderland, een nationaal voelen, vol kracht en strijdlust, zooals men meestal vindt waar ’t vreemde bloed overwonnen is.Wenche Knorr was vol geestdrift voor het nationale; ze was bereid tot ieder offer voor de vrijheid en het volk. Ze kleedde zich in stoffen, die in Noorwegen geweven waren en ze kende de landstaal. Ze was er maar bedroefd om, dat er niet meer van haar werd geëischt.En toen ging ze op een schoonen dag heen en verloofdezich met den nieuwen professor Carsten Lövdahl, die ten eerste tot een oude, stokstijve, Deensche ambtenaarsfamilie behoorde en waarvan men bijna niets anders wist, dan dat hij aan de universiteit voortgeholpen was en zeer gezien was geweest in de conversatie in de hoofdstad.Ach, wat een verdriet en teleurstelling gaf dat!’t Was een nederlaag voor de zaak van ’t volk. De meest enthousiasten noemden het een nationale ramp. En hoe graag ook elk ongetrouwde onder de landstaal- en vrijheidsmannen haar zelf de zijne had willen noemen, toch had hij aan wie ook onder zijn kameraden die Valkyrie liever gegund, dan aan zoo’n fat, zoo’n kwast als Carsten Lövdahl.En die stemming was ook duidelijk te merken in zes van de een-en-twintig liederen aan Wenche Lövdahl, die nauwgezet werden uitgezongen aan het bruiloftsmaal.Maar, dat ze hem genomen had, kwam zóó. Zij was een jaar in ’t deftige gedeelte van Christiania geweest; dien winter was zelfs ’t hof daar en er waren veel Zweden.En toen nu Carsten Lövdahl thuis kwam, midden in dien kring—mooier, eleganter en interessanter dan al die anderen en bovendien nog Noorsch—met zijn Noorschheid opgefrischt door een lang verblijf in het buitenland—toen vond Wenche Knorr in hem de schoonste vereeniging van datgene, wat ze van huis uit had liefgehad, en het Europeesche beschaafde, waarvoor ze oog had gekregen in de hoofdstad. En zoo raakten zij verloofd en trouwden.Maar ’t duurde niet lang, voor ze haar vergissing merkte. De oude vrienden hadden niet meer hetzelfde vertrouwen in haar, hoewel zij in haar hart niet veranderd was—even Noorsch, even onvervaardvrijzinnig; en ’t werd nog erger toen zij naar dit ouderwetsche stadje verhuisde, waar zij alleen stond tusschen de vrienden van haar man.Maar vooral, wanneer zij, zooals op dezen avond, iets las, dat haar zoo levendig aan den gedachtenkring van haar jeugd herinnerde, kon er iets gedrukts over haar komen,—als een voorgevoel, dat die tweespalt in haar leven niet tot iets goeds leiden kon.Abraham zat eerst gezichten tegen Marius te trekken, maar verviel spoedig in gedachten over zijn droevig lot. Marius daarentegen luisterde; en het begon hem belang in te boezemen, al dat houwen en slaan naar links en rechts, al die oneenigheid met ’t zwaard in den vuist,—precies als zijn eigen leven onder de stinkers.„Daar is Vader,” viel Abraham zijn moeder in de rede.Zij hield met voorlezen op, toen hij binnen kwam; maar las toch het hoofdstuk voor zich zelf uit, eer zij het boek sloot.De professor was in zijn overhemd met opgeslagen manchetten; hij liep zijn handen af te drogen aan een handdoek.„Goeienavond, jongens! Wat lees je hun voor, Wenche?”„Snorre,” antwoordde Abraham en glimlachte tegen zijn vader.„Bah!—dat dacht ik wel. Is dat nu iets om aan beschaafde jonge menschen voor te lezen?”„De heldendaden van onze dappere voorvaderen?”antwoorddeMevrouw Wenche strijdvaardig.„Helden—bah! Sluipmoordenaars, roovers, moordenaars en brandstichters—dat waren ze! Neen, dan wil ik liever hooren van den rappen Achilles of van Hector, die de zware lans zwaait. Niet waar, jongens?”„Ja,” riep Abraham, en Marius deed meê.„Och, ik heb geen lust jelui te antwoorden,” zei Mevrouw Wenche gemelijk en zette Snorre weer op zijn plaats.De professor bleef heen en weer loopen tusschen zijn kamer en die van Abraham over de kleine gesloten gang; hij liep wat te praten en te schertsen, zooals gewoonlijk terwijl hij zich verkleedde.Toen Mevrouw Wenche wegging, zeide ze:„Kom je nu gauw bij mij binnen, Abraham? Nacht Marius, groet je moeder van mij.”Toen Marius ook was heengegaan, zeide de professor: „Een aardige jongen, die kleine Gottwald. ’t Is wel erg ‘chaud’ tusschen jelui in den laatsten tijd.”„Hij is mijn beste vriend,” zei Abraham wat onzeker.„Beste vriend,” herhaalde de vader en glimlachte. „Die soort van vriendschap voor leven en dood, die je zoo gauw sluit in je jongensjaren. Ja, daar weet ik alles van. ’t Is een geluk, dat er in den regel zoo weinig van overblijft. Dat is een geluk—zeg ik—want ’t zou immers heel lastig zijn—vooral voor hen, die vooruit moeten in de wereld, als zoo’n jongensvriendschap wezenlijk verplichtingen zou opleggen voor leven en dood.”Abraham keek naar buiten, alsof hij zijn vader niet goed begreep, en deze ging voort: „Zie je, schooljongens zijn gelijk, ten minste zoo ongeveer; maar als de school ze loslaat, worden ze door het leven verspreid en ’t leven maakt ze al heel gauw ongelijk. Denk nu maar zelf eens na hoe onmogelijk het voortzetten van zoo’n jongensvriendschap wordt, als bijv. de een opklimt in de maatschappij, terwijl de ander daalt, of blijft staan waar hij is. Zie je, daarom is ’t zoo goed ingericht, dat ’t leven zelf er voor zorgt, datzulke vriendschappen niet langer duren dan zoolang ze onschadelijk zijn.”„Ja, maar Marius zal immers studeeren,” viel Abraham in.„Ja zeker, ja zeker, maar daar zit het hem niet in; ik dacht ook niet aan Marius. Hij kan immers niet helpen—dat wil zeggen—er is iets met hem, wat je nog niet begrijpen kunt, en waar je je ook niet om hoeft te bekommeren. Hij is zeker een beste, brave jongen, waar je gerust meê kunt omgaan. Dat komt wel terecht. Ik wou je alleen maar waarschuwen voor zoo’n sentimenteele vriendschap voor leven en dood. Je weet, ik houd niet van sentimentaliteit. Dat past niet voor ons, mannen.”Abraham voelde zich altijd gevleid, als zijn vader hem zoo als een jongeren vriend behandelde; vooral vond hij het prettig zoo meêgerekend te worden tot „ons mannen.” De toespeling op iets met Marius wekte zijn nieuwsgierigheid; maar hij zag aan ’t gezicht van zijn vader, dat hij er niet naar moest vragen.Professor Lövdahl was nu klaar met zijn toilet. Hij nam een schoonen zakdoek en ging neuriënd heen om een uur voor ’t avondeten in de club door te brengen. Hij leefde heel geregeld, zijn uiterlijk was mooi en goed verzorgd en al zijn opinies waren klaar en sierlijk gerangschikt in zijn goed hoofd.Hoewel hij in werkelijkheid niet veel ouder was dan zijn vrouw, scheen de afstand tusschen hen veel grooter. Want hij had van jongs af aan zijn best gedaan er waardig uit te zien; hij hield van het oude, wat zeker was en vast stond; zij dweepte met het nieuwe, dat vol hoop was en in snellen groei. Daarom werden zij langzamerhand zoo door en door verschillend van elkaar.Wanneer iemand hem vroeg, waarom hij toch dehoofdstad en zijn eervolle betrekking als professor verlaten had, die hem al zoo jong was aangeboden, om zich in dit weinig wetenschappelijk stadje te begraven, vertelde Professor Lövdahl meestal een verhaal uit de eerste jaren van zijn huwelijk.„Mijn vrouw is, zooals u weet, een Bergensche—een Bergensche met hart en ziel. Zij heeft dat lichte enthousiaste gemoed, dat behoefte heeft aan den omgang met sterk bewogen en licht beweeglijke menschen; en daarom kunt u wel begrijpen, dat Christiania geen stad voor haar was. Ik, van mijn kant, ben, zooals u weet, een Europaeer; ik kan zoowat overal leven,—alleen niet in Bergen, neen! dat verklaar ik u, niet in Bergen! Welnu, zij wilde voor geen geld in Christiania blijven en ik wilde voor geen geld naar Bergen. Toen kwamen we elkaar tegemoet en—we ontmoetten elkaar in deze stad.”Die geschiedenis was bijna waar, en als hij andere redenen voor deze verhuizing had, was dat in ieder geval zijn geheim. Maar booze tongen beweerden, dat Carsten Lövdahl nooit de universiteit zou hebben verlaten, als zijn positie hem volkomen voldoening gegeven had. ’t Zou zeker wel ’t geval zijn, dat zijn kennis vrij hol was, zoodat de jongere assistenten hem nu en dan ernstig vast dreigden te zetten.Niettegenstaande hij dus de beste protectie had en volgens zijn levensopvatting geheel in overeenstemming was met den geest, die den boventoon voerde aan de universiteit, was hij wijs genoeg om op de teekenen des tijds te letten. Hij ging heen terwijl alles nog in de beste orde was: hij ging heen met den onbesproken naam als de eerste oogenspecialiteit van het land.In ’t stadje, waar hij woonde, had hij praktijk als huisdokter, zooals hij dat wenschte. Hij werktenog slechts bij uitzondering in zijn specialiteit en hield zijn wetenschappelijken roem boven water door kleine, voorzichtige artikelen in binnen- en buitenlandsche tijdschriften.Het groote vermogen van zijn vrouw verzekerde hem een onbezorgd leven in den overvloed, waaraan hij behoefte had. Een man, wiens naam wat beteekende in de wetenschap, die schreef en dat nog wel in ’t Fransch, en die niettegenstaande dat niet arm of haveloos was, maar zelfs tegen den besten koopman in weelde en conversatie op kon,—zoo’n man moest natuurlijk een hooge en eervolle positie in ’t stadje hebben.Dat had Professor Lövdahl dan ook; zijn invloed was bijna onbegrensd; daarbij was hij door ieder geacht en bemind—door vrouwen en mannen; en ’t eenige, waar men een beetje om lachte, was zijn lust om alleen aan ’t woord te komen en lang en sierlijk op een onderwijzenden toon te spreken.Onder het avondeten vertelde Marius Gottwald onophoudelijk van Abraham; maar zijn moeder kon niet begrijpen, hoe Mevrouw Lövdahl met haar zoon kon vechten.„Och, u kunt toch wel begrijpen, dat het gekheid was, Moeder,” riep Marius beleedigd, „u begrijpt toch wel, dat het voor de grap was.”„Ja, ja, natuurlijk,” antwoordde Mevrouw Gottwald, om hem te kalmeeren; maar ze kon zich toch maar niet voorstellen hoe zij ooit met kleine Marius zou kunnen vechten, alwas’t dan tienmaal voor de grap. Mevrouw Gottwald, zooals ieder in de stad haar uit beleefdheid noemde, hoewel ieder wist, dat zij nooit getrouwd was geweest, was voor een paar jaar van den Oostkant van ’t land gekomen met een kleinen jongen en vrij wat geld. Professor Lövdahl, aan wienzij door een collega was aanbevolen, zette haar in een modezaakje, dat Mevrouw Lövdahl met alle macht steunde.Achter den winkel had zij haar huiskamertje en daarnaast was de slaapkamer van haar en Marius. ’t Overige gedeelte van ’t huis werd ingenomen door de keuken en de vestibule; op de verdieping daarboven had zij een paar commensaals.Zoodra Marius gegeten had, zei hij: „Leg u nu dien hoed neer, Moeder, wij moeten met kracht aan het werk.”„Moet je nog meer werken vandaag, mijn jongen? Je hebt den heelen middag gewerkt; laten we nu uitscheiden voor vandaag; ’t is bij negenen.”„Maar Moeder, u lijkt wel dwaas! U weet toch wel, dat ik werken moet?”„Ja maar wat heb je dan den heelen avond bij Abraham gedaan?”„We hebben alle andere lessen geleerd, alleen het Latijn—”„Leer jelui dan je Latijnsche les ook niet samen?”„Jawel, ziet u—die leeren we wel; maar Abraham heeft geen lust zoo nauwkeurig te analyseeren;—dat hoeft hij ook niet, want hij weet het toch wel. Maar ik moet harder werken, anders wordt Aalbom kwaad en klaagt bij den rector.”„Toe, werk nu niet meer, lieve jongen,—’t is heelemaal niet goed voor je,” ze wilde hem naar zich toe trekken, maar hij had geen tijd voor zulke dingen, rukte zich los en greep het boek.„Ziezoo, nu beginnen we, Moeder: tum vero Phaeton—nu moet u mij elk woord vragen.”De arme Mevrouw Gottwald had werkelijk geleerd hoe ze vragen moest; maar daar ze toch geen syllabe van de antwoorden begreep, was dit voor haar eentamelijk vermoeiend slot aan haar werkdag; en zelfs haar bewondering voor de geleerdheid van haar zoon kon niet altijd haar oogen open houden.Intusschen noemde zij de Latijnsche woorden, waarna Marius onmiddellijk alles zei, wat er van dat woord te zeggen was; en dan weer ’t volgende!„Candescere,” las Mevrouw Gottwald slaperig.„Candescere, candi, candes, can......”Kleine Marius werd vuurrood, en zijn vingers, die tot nu toe vreedzaam met zijn zakdoek bezig waren geweest, vlogen nu naar de boeken, terwijl hij wanhopend naar zijn Madvig zocht.Maar Mevrouw Gottwald was opeens klaar wakker; zij kende die aanvallen.Plotseling kon bij hem alles stilstaan; en dan was ’t alsof hij zijn verstand verloren had. En daar was niets aan te doen, dan hem hoe eer hoe beter naar bed te brengen.Ze greep daarom stevig zijn beide handen.„Neen, lieve Marius, nu mag je volstrekt niet langer werken; kom, nu moet je gaan slapen; dan weet ik zeker, dat je morgen je les kent.”„Neen, neen, Moederlief; laat me los; ikmoethet opzoeken, maar één oogenblik. Ik weet waar het staat, toe, laat u me los!”Hij smeekte zoo innig, met zijn groote verschrikte oogen, maar zij hield zich dapper en kreeg hem half door trekken en half door lokken in de slaapkamer.Maar aldoor onder het uitkleeden, hoorde ze hem Latijnsche woorden mompelen; en lang nadat hij in slaap gevallen was, schokte plotseling zijn hand, die ze vasthield en zijn hoofd was heet en droog.Zoo zat ze lang. En sombere gedachten aan schande, berouw en vernedering kwamen als gewoonlijkbinnen en zetten zich als stamgasten om dat kleine bedje en staarden haar aan.Maar dien avond lette ze niet op hen; haar oogen weken niet van dat bleeke gezichtje, met dat pijnlijke trekken om den mond en de blauwe kringen onder de oogen.Ja,—ze had al eens geprobeerd het tegen den rector te zeggen. Maar ’t was niet zoo gemakkelijk voor een vrouw alleen in haar positie, en de rector hield zooveel van hem, juist om dat Latijn.En Dr. Bentzen was uit principe een tegenstander van dat moderne gepraat over overlading bij ’t onderwijs aan kinderen in de school; als ze maar zooveel Latijn leerden en zoo vaak een pak slaag gekregen als in zijn jeugd; maar nu was het maar verwennen en oppassen aan alle kanten. ’t Was om je dood te ergeren.Kleine Marius moest maar flink eten en buiten in de frissche lucht spelen.—En dan hoefde hij zich toch niet dood te werken!Ja, dat was nu alles goed en wel; iedereen was zoo vriendelijk voor haar. Maar zie toch eens hoe wonderlijk hij aan zijn slapen ligt te wrijven.1Madvig: Leerboek der Latijnsche taal.2Mensa: tafel, het eerste woord, dat men in ’t Latijn leert verbuigen.3Parnassus: de berg der Grieksche Goden, hier: zetel der Klassieke Geleerdheid.4n.l. ’t dialect van de stad Bergen in Noorwegen.5Schrijver van de Noorsche Koningssagen en de jongere Edda.6Voorstanders van de „landstaal,” ’t zoogenaamde „nieuwe Noorsch,” verschillend van ’t Deensch.7Bovenaardsche wezens, die de strijders in den slag beschermden bij de oude Noren.

Eerste hoofdstuk.Eerste hoofdstuk.Kleine Marius zat zoet en stil in de bank. Zijn te groote donkerbruine oogen gaven zijn bleek gezichtje een uitdrukking alsof hij verschrikt was; en als hem onverwacht iets gevraagd werd kreeg hij een kleur als vuur en stotterde.Kleine Marius zat in op éen na de achterste bank, met een wat krommen rug; want er waren geen leuningen aan de banken en het was streng verboden tegen den lessenaar van de volgende bank te leunen.Zij hadden aardrijkskunde van elf tot twaalf uur op een warmen Augustusdag na de vacantie. De zon scheen in den tuin van den rector en op de vier groote appels aan zijnappelboompje. De blauwe gordijnen waren voor ’t eerste venster neergelaten, maar voor ’t andere had Abraham een vernuftig bedachte zonnewijzer van inktstrepen in de vensterbank gemaakt. Hij telegrafeerde juist aan de vragers in de klasse, dat het over halftwaalf was.„Welke steden zijn er nog meer?” vroeg de leeraarvan den katheder en blies in een veeren pen. Hij was een specialiteit in ’t snijden daarvan; en in alle klassen, waar hij les gaf, lag een sierlijke verzameling veeren pennen, die niemand anders dan de Rector gebruikte.Toch had de leeraar, die Borring heette, moeite ze in orde te houden. Want het gebeurde vaak, dat de een of andere ontaarde leerling de pennen verzamelde in ’t vrije kwartier, ze in een inktkoker stak en er zoolang mee omroerde in ’t zwarte sop, dat de punten naar alle kanten uitstaken en de schachten vol inkt zaten.Als dan daarna Borring in de klasse kwam en riep: „Neen maar, groote hemel! wie heeft mijn pennen vernield?”—dan klonk het antwoord vast en eenstemmig uit de heele klasse: „Meneer Aalbom!”Want het was bekend, dat de Heeren Borring en Aalbom elkander haatten met een innigen haat.Borring schrapte de penneschachten af en blies de fijne, witte en de van inkt doortrokken spiraaltjes van den katheder weg.„Nog meer steden.”—Hij mompelde even een zegenbede aan ’t adres van Aalbom, „meer steden! nog meer!”Geen ander geluid werd in de klasse gehoord, want de achterste bank moest vandaag een beurt hebben en daar antwoordde nooit iemand.Dat wist ook iedereen; maar voor de orde kregen ze toch eens in de maand een beurt, opdat ze hun 4 op de lijst zouden kunnen halen.En de vier of vijf jongens, die daar zaten, zagen er ook niet uit alsof ze er veel om gaven of ze àl of niet konden antwoorden. Daarom was er niemand op de voorste banken, die lust had gevaar te loopen door hun iets in te fluisteren.Alleen hij, die juist een beurt had, zat onrustig aan zijn atlas te friemelen, die dicht voor hem lag. Want onder ’t overhooren moest hij, die een beurt kreeg en zij, die naast hem zaten, hun atlassen dicht slaan.„Met een kaart vóór je is er geen kunst aan aardrijkskunde,” zei Borring.Tegen zijn gewoonte in had hij een beetje geleerd, de lange Tolleiv; ’t was over de steden in België; hij had zijn les thuis twee keer overgelezen en eens in de school.Maar die stilte, telkens als Borring weer gezegd had: „Meer steden,” de heel vage herinneringen aan de Belgische steden, die na Brussel kwamen, en het ongewone voor hem, dat hij antwoorden zou,—dat alles snoerde hem den mond, hoewel hij heel zeker nog één stad wist;—hij zat den naam in zich zelf te noemen, maar hij durfde zijn mond niet open doen; misschien was ’t wel heelemaal mis en zou hij als gewoonlijk door allen worden uitgelachen; ’t was maar ’t best te zwijgen.De anderen op de achterste bank wachtten kalm en onverschillig hun lot af. ’t Waren de grootste en sterkste jongens van de klasse; zij dachten er over om naar zee te gaan en gaven geen steek om hun rapport. Er was maar één van hen, die zijn aardrijkskunde-boek nam en ’t onder de tafel hield om nog wat van de steden in België te leeren en van wat daarop volgde.Kleine Marius zat zoo zoet in zijn bank. Zijn groote oogen volgden den leeraar oplettend, terwijl hij met iets onder den tafel bezig was; het leek wel, dat hij ergens knoopen in legde en die met alle macht aantrok.De heele klasse was zoowat aan ’t gonzen in dit warme middaguur; ieder was met het zijne bezig. Enkelen deden niets, maar zaten met de handen in denzak en staarden in de lucht; de een schreef Latijnsche zinnen achter een hoop boeken; een ander had zijn hoofd op zijn arm gelegd en sliep rustig; aan ’t venster zat er een naar de vier appels van den rector te kijken, terwijl hij er over fantaseerde hoeveel er wel wezen zouden aan den anderen kant van den boom, dien hij niet zien kon, en ook in hoever het te doen zou zijn over dien muur te klimmen op een avond, dat het donker was.Twee waren samen bezig met een groote kaart van Europa, waarop ze schepen lieten zeilen van spaanders, die ze onder van de tafel sneden. Er woei een vliegende zuidwesterstorm in ’t Kanaal, zoodat „Freya” en „De goede Hoop” om het noorden van Schotland heen moesten varen, maar beneden bij Gibraltar lag de andere op den loer met een lang half potlood, dat hij in een inktpot had gestopt en dat een Algerijnsche zeeroover moest voorstellen.„Meer steden, nog meer.”„Nameur,” zeide Tolleiv plotseling.De halve klasse keek verbaasd om, en in op één na de achterste bank was er zelfs éen zoo onkiesch om zijn hoofd heelemaal onder tafel te steken, om te zien of hij zijn aardrijkskundeboek niet op zijn knie had liggen.„Namen—niet Nameur,” zei de leeraar knorrig en keek in het boek vóór zich, „neen, dat komt nu nog niet. Er zijn...... laat eens zien...... er zijn drie andere, die eerst komen. Welke zijn dat?—toe nu! wat zijn dat voor steden?”Maar nu had Tolleiv alles gezegd wat hij wist en hij verzonk in doffe berusting, zonder op te letten, wanneer de leeraar in een penneschacht blies en weer zei: „Welke steden zijn dat?”Kleine Marius was zeker klaargekomen met zijn geheimzinnig werk onder de tafel; want op eens gooidehij wat naar zijn buurman en verborg zijn gezicht achter zijn handen, zoodat alleen zijn oogen er uit kwamen, die van den een naar den ander gingen.De buurman van Marius stuurde wat hij gekregen had weer naar zijn buurman en zoo ging het de heele klasse rond. Enkelen lachten, anderen namen het kalm op, alsof zij er al aan gewend waren; ze zonden het door en gingen weer aan hun bezigheden—wat die ook waren.Maar Abraham was bezig zijn zonnewijzer in de vensterbank te verbeteren, en toen zijn buurman hem een blauwen prop toegooide, werd hij knorrig. Hij kende die ratten wel, die Marius van zijn blauwen zakdoek maakte en ze verveelden hem zóó, dat hij de rat opnam en die door de klasse gooide zonder om te kijken.Maar daardoor gebeurde het, dat de zakdoek van Marius in Spanje neerkwam en den roover met de koopvaardijschepen op den grond sleepte, terwijl de twee, die midden in een spannenden strijd voor Gibraltar waren, opsprongen van hun bank.Dat stoorde den leeraar: „Wat was dat daar?”„Een rat,” was het onmiddellijke antwoord. Maar toen nu de welbekende rat van Marius bij zijn staart van den grond werd opgenomen, barstte de heele klasse in lachen uit; want Marius was erkend als een meester in ’t ratten maken, vooral had hij slag om de ooren goed te krijgen.Maar de Adjunkt werd boos: „Bah, Marius! ben je nu weer bezig met die flauwe ratten? Me dunkt, dat je nu toch te oud wordt voor zulke kinderachtige streken.”Marius kreeg zijn zakdoek terug en begon—erg in zijn wiek geschoten—de knoopen weer los te maken; toch moest hij nu en dan zijn lachen verbergen; hijvond het zoo grappig zooals Abraham die rat weggooide.De leeraar keek op de klok. ’t Uur was bijna om; hij legde zijn dierbare veeren pennen op zij, blies den katheder schoon, knipte zijn mes dicht en begon weer met zijn boek.„Nu, Tolleiv!—je weet er weer niets van. Jij weet ook nooit wat.—Jij dan, Reinier! Kun jij me nog een stad in België noemen, behalve Brussel?—Namen is al genoemd. Nu!... meer steden, nog meer! Jij ook niet?—neen, natuurlijk! Jelui bent allemaal één pot nat, daar achter. Nu jij dan,—Sörensen! meer steden in België, behalve Brussel! toe dan!—-”„’t Is tijd,” meldde de concierge aan de deur.„Ja, kijk nu! Zoo gaat het! Hier zitten we uur in uur uit en verknoeien onzen tijd aan de luie bengels daar, die toch niet willen leeren; voor jelui helpt niets dan een flink pak slaag, en dat zou jelui hebben ook, als ik mijn zin kreeg.”Toen gaf hij ze gauw allemaal een vier en schreeuwde door ’t spektakel heen, dat nu in de klasse opging: „Den volgenden keer tot aan de rivieren in Frankrijk.” No. 1 zette een streepje met den nagel in zijn boek; Abraham legde een groote vouw in ’t blad; twee broers, die samen één boek hadden, liepen onrustig rond om precies te hooren tot hoever ze moesten leeren.„Tot de rivieren in Frankrijk,” riep Reinier en gooide met opzet een grooten inktmop op het blad, als teeken. Toen sloeg hij zijn boek dicht, opdat de vlek flink op ’t andere blad overdrukken zou.Kleine Marius keek met schrik en bewondering naar hem.Van twaalf tot één werd de klasse gesplitst.De burgerscholieren, waartoe natuurlijk de geheeleachterste bank hoorde, bleven zitten, om Engelsche les te krijgen; de gymnasiasten namen hun boeken en trokken naar een ander gebouw.De lagere klassen, die daar waren, gingen om twaalf uur naar huis, zoodat de gymnasiasten in ’t laatste uur een van hun lokalen in bezit namen. Met Abraham aan ’t hoofd baande de acht à tien gymnasiasten zich een weg door ’t gewriemel van de kleine jongens, die de gang in en den trap afstroomden.„Fi donc!” riep Abraham, toen ze eindelijk het lokaal op de tweede verdieping bereikten, waar ze moesten wezen, „hier mag wel eens gelucht worden nu al die stinkers hier gezeten hebben.”Alle vensters werden opengegooid en een paar „stinkers” die zich verlaat hadden en nog rondliepen bij hun lessenaars, werden onbarmhartig de gang in gegooid.Bij elken jongen, die de deur uit stoof, hieven de kleinen buiten een wild wraakgeschreeuw aan; maar de gymnasiasten letten er niet op; zij sloten hun poorten, en de dikke Morten, die zich geduldig „achterblijver” noemen liet—waarom was niet juist te verklaren—werd op de wacht gezet.Want de overmoedige stinkers, die op hun aantal vertrouwden en op de trap, waar langs ze konden vluchten, gooiden elkaar tegen de deur en rammelden aan den knop.No. 1, die altijd dappere redevoeringen hield, stelde een uitval voor van ’t vereenigde leger van de gymnasiasten; maar de stemming was niet krijgshaftig. Abraham zat op den katheder en peuterde aan ’t slot; hij had zich in ’t hoofd gezet, dat hij de lijst van de stinkers wilde zien.Maar plotseling klonken buiten luide triomfkreten. Morten, de achterblijver, gluurde door de deur en riep toen ontzet zijn vrienden toe:„Help, help! Ze hebben den rattenkoning gevangen.”Abraham vloog van den katheder, en de anderen volgden hem.—No. 1 kwam achteraan.Kleine Marius was in handen van de stinkers gevallen.Kleine Marius gaf den gymnasiasten veel zorg; hij was niet grooter dan een middelsoort stinker en hij wou niet groeien; daarom was hij altijd onder bescherming.Maar vandaag hadden ze hem vergeten, terwijl hij zijn kostbare aanteekeningen en thema-boeken zocht. En toen hij de trap op kwam en naar binnen wilde gaan, werd hij bij armen en beenen gegrepen door dertig kleine, vuile handjes en van de deur weggetrokken. En nu rolde kleine Marius heen en weer tusschen zijn vijanden, waar hij juist zoover boven uitstak, dat men zijn groote, wanhopende oogen kon zien en een paar dunne armpjes, die in de lucht schermden.Maar ze stompten hem op zijn buik en knepen hem in zijn rug, trokken hem aan haar en ooren, en gooiden hem zijn eigen boeken naar zijn hoofd, terwijl zijn dierbare aanteekeningen en themaboeken door de lucht stoven als losse bladen.Aan dat spelletje werd plotseling en met geweld een eind gemaakt, toen de gymnasiasten naar buiten stormden; de kleintjes werden op zij gegooid en verdwenen achter deuren en langs de trappen, terwijl de bevrijde Marius bij de gymnasiasten werd binnen gebracht. Maar nauwelijks hadden deze hun poorten gesloten of de gang was weer propvol van jubelende stinkers.„Wraak!” riep Abraham.„Ja, wraak! wraak!” herhaalde No. 1 en trok zich terug.„Jij moet de vertoornde Achilles zijn!”„Ja!” antwoordde kleine Marius met fonkelende oogen.Als Marius de vertoornde Achilles was, zat hij op Abraham’s schouders, en sloeg van daar zijn doodsvijanden onbarmhartig op ’t hoofd met ’n lang lineaal.De gymnasiasten grepen naar hun wapens. Uit de lessenaars werden de linealen gehaald; slingeraars en boogschutters voorzagen zich van stukken krijt uit de kist bij ’t bord; zelfs nam No. 1 een heel klein lineaaltje en liep er mee te zwaaien, terwijl hij de strijders vurig aanmoedigde—heelemaal aan ’t andere eind van de kamer, achter den katheder.Abraham zette haastig zijn plan uiteen! zoodra de vertoornde Achilles het sein gaf, zouden ze het krijgsgeschreeuw aanheffen.Morten, de achterblijver, zou de poort open gooien, de boogschutters en de slingeraars zouden een regen van pijlen en steenen uitzenden, terwijl de ruiterij, gevolgd door de zwaar gewapende hoplieden, zich op den vijand zouden werpen, om hun den weg naar de groote trap af te snijden. Daarna konden ze dan op hun gemak de verspreide stinkers vangen en ze elk afzonderlijk afmaken.Alles was klaar; en ’t was heel stil geworden in de gang. De vertoornde Achilles steeg te paard en plotseling werd het vervaarlijk oorlogsgeschreeuw der gymnasiasten aangeheven. Morten, de achterblijver, rukte de poort open, een regen van projectielen verduisterde de lucht; „astati” en „principes” rukten in volle vaart aan, maar heel vooraan in den strijd stormde de vertoornde Achilles op zijn paard; en zwaaide zijn geweldige lans.Maar een stilte—plotseling—de lucht doorklievendals een bliksemstraal uit den hemel—diep en onheilspellend als steeg ze op uit Hades1—doofde het woeste wapengekletter en nagelde de overwinnende schare der gymnasiasten aan den grond vast.Want midden in de wijd open deur stond een kleine, dikke man, met een dichtgeknoopte grijze jas aan, een groene muts met oorkleppen op. Midden op zijn buik was een groote krijtvlek, die getuigde van een welgemikten worp.Sprakeloos staarde hij van den een naar den ander. No. 1 zat al lang met zijn rug naar ’t geheele tooneel en zijn neus in een grammatica. De slingeraars lieten hun stukken krijt vallen, de zwaar gewapende hoplieden hielden hun linealen op den rug; maar de vertoornde Achilles trok de beenen op, schrompelde heelemaal in elkaar en gleed als een aal langs den rug van Abraham naar beneden.„Ja, ik zal jelui leeren,” riep eindelijk de rector, toen hij zijn stem weer meester was. „Ik zal jelui leeren zoo’n lawaai en zoo’n woest spektakel te maken! Wat is dat hier? Wie heeft er meê gedaan? Dit moet eens voorbeeldig gestraft worden! Jij Broch, deedt zeker niet meê?”„Welneen,” antwoordde No. 1 met een onschuldigen glimlach.„Maar Marius!—Marius, jij deedt meê,” riep de rector bitter, want kleine Marius was zijn lieveling; „hoe kwam je daar toch bij? op Abraham’s rug? Wat moest je daar uitvoeren?—Nou...?”„Ik moest de vertoornde Achilles wezen,” antwoordde kleine Marius met bevende lippen en keek op met zijn verschrikte oogen.„Zoo moest je dat? Hum... moest jij de vertoorndeAchilles wezen; ja, daar lijk je nog al op; precies zoo heb ik hem me altijd voorgesteld.”De rector moest naar het venster gaan om zich ernstig te houden; maar de heele klasse begreep wel, dat de storm voorbij was.Toch stonden allen met diep berouwvolle gezichten naar het standje te luisteren, dat de rector hun gaf, vóor hij den leeraar ging opzoeken, die surveillance had. Want dit was duidelijk, dat zulk een wanorde alleen ontstaan kon, doordat de surveilleerende leeraar zijn plicht verzuimde.En wat was het voor den leeraar Borring niet een genot en een vreugd den rector te kunnen melden, dat Mijnheer Aalbom surveillance had en, voor zoover hij wist, naar het Athenaeum gegaan was om de courant te lezen.1Grieksch: de Onderwereld.

Eerste hoofdstuk.

Kleine Marius zat zoet en stil in de bank. Zijn te groote donkerbruine oogen gaven zijn bleek gezichtje een uitdrukking alsof hij verschrikt was; en als hem onverwacht iets gevraagd werd kreeg hij een kleur als vuur en stotterde.

Kleine Marius zat in op éen na de achterste bank, met een wat krommen rug; want er waren geen leuningen aan de banken en het was streng verboden tegen den lessenaar van de volgende bank te leunen.

Zij hadden aardrijkskunde van elf tot twaalf uur op een warmen Augustusdag na de vacantie. De zon scheen in den tuin van den rector en op de vier groote appels aan zijnappelboompje. De blauwe gordijnen waren voor ’t eerste venster neergelaten, maar voor ’t andere had Abraham een vernuftig bedachte zonnewijzer van inktstrepen in de vensterbank gemaakt. Hij telegrafeerde juist aan de vragers in de klasse, dat het over halftwaalf was.

„Welke steden zijn er nog meer?” vroeg de leeraarvan den katheder en blies in een veeren pen. Hij was een specialiteit in ’t snijden daarvan; en in alle klassen, waar hij les gaf, lag een sierlijke verzameling veeren pennen, die niemand anders dan de Rector gebruikte.

Toch had de leeraar, die Borring heette, moeite ze in orde te houden. Want het gebeurde vaak, dat de een of andere ontaarde leerling de pennen verzamelde in ’t vrije kwartier, ze in een inktkoker stak en er zoolang mee omroerde in ’t zwarte sop, dat de punten naar alle kanten uitstaken en de schachten vol inkt zaten.

Als dan daarna Borring in de klasse kwam en riep: „Neen maar, groote hemel! wie heeft mijn pennen vernield?”—dan klonk het antwoord vast en eenstemmig uit de heele klasse: „Meneer Aalbom!”

Want het was bekend, dat de Heeren Borring en Aalbom elkander haatten met een innigen haat.

Borring schrapte de penneschachten af en blies de fijne, witte en de van inkt doortrokken spiraaltjes van den katheder weg.

„Nog meer steden.”—Hij mompelde even een zegenbede aan ’t adres van Aalbom, „meer steden! nog meer!”

Geen ander geluid werd in de klasse gehoord, want de achterste bank moest vandaag een beurt hebben en daar antwoordde nooit iemand.

Dat wist ook iedereen; maar voor de orde kregen ze toch eens in de maand een beurt, opdat ze hun 4 op de lijst zouden kunnen halen.

En de vier of vijf jongens, die daar zaten, zagen er ook niet uit alsof ze er veel om gaven of ze àl of niet konden antwoorden. Daarom was er niemand op de voorste banken, die lust had gevaar te loopen door hun iets in te fluisteren.

Alleen hij, die juist een beurt had, zat onrustig aan zijn atlas te friemelen, die dicht voor hem lag. Want onder ’t overhooren moest hij, die een beurt kreeg en zij, die naast hem zaten, hun atlassen dicht slaan.

„Met een kaart vóór je is er geen kunst aan aardrijkskunde,” zei Borring.

Tegen zijn gewoonte in had hij een beetje geleerd, de lange Tolleiv; ’t was over de steden in België; hij had zijn les thuis twee keer overgelezen en eens in de school.

Maar die stilte, telkens als Borring weer gezegd had: „Meer steden,” de heel vage herinneringen aan de Belgische steden, die na Brussel kwamen, en het ongewone voor hem, dat hij antwoorden zou,—dat alles snoerde hem den mond, hoewel hij heel zeker nog één stad wist;—hij zat den naam in zich zelf te noemen, maar hij durfde zijn mond niet open doen; misschien was ’t wel heelemaal mis en zou hij als gewoonlijk door allen worden uitgelachen; ’t was maar ’t best te zwijgen.

De anderen op de achterste bank wachtten kalm en onverschillig hun lot af. ’t Waren de grootste en sterkste jongens van de klasse; zij dachten er over om naar zee te gaan en gaven geen steek om hun rapport. Er was maar één van hen, die zijn aardrijkskunde-boek nam en ’t onder de tafel hield om nog wat van de steden in België te leeren en van wat daarop volgde.

Kleine Marius zat zoo zoet in zijn bank. Zijn groote oogen volgden den leeraar oplettend, terwijl hij met iets onder den tafel bezig was; het leek wel, dat hij ergens knoopen in legde en die met alle macht aantrok.

De heele klasse was zoowat aan ’t gonzen in dit warme middaguur; ieder was met het zijne bezig. Enkelen deden niets, maar zaten met de handen in denzak en staarden in de lucht; de een schreef Latijnsche zinnen achter een hoop boeken; een ander had zijn hoofd op zijn arm gelegd en sliep rustig; aan ’t venster zat er een naar de vier appels van den rector te kijken, terwijl hij er over fantaseerde hoeveel er wel wezen zouden aan den anderen kant van den boom, dien hij niet zien kon, en ook in hoever het te doen zou zijn over dien muur te klimmen op een avond, dat het donker was.

Twee waren samen bezig met een groote kaart van Europa, waarop ze schepen lieten zeilen van spaanders, die ze onder van de tafel sneden. Er woei een vliegende zuidwesterstorm in ’t Kanaal, zoodat „Freya” en „De goede Hoop” om het noorden van Schotland heen moesten varen, maar beneden bij Gibraltar lag de andere op den loer met een lang half potlood, dat hij in een inktpot had gestopt en dat een Algerijnsche zeeroover moest voorstellen.

„Meer steden, nog meer.”

„Nameur,” zeide Tolleiv plotseling.

De halve klasse keek verbaasd om, en in op één na de achterste bank was er zelfs éen zoo onkiesch om zijn hoofd heelemaal onder tafel te steken, om te zien of hij zijn aardrijkskundeboek niet op zijn knie had liggen.

„Namen—niet Nameur,” zei de leeraar knorrig en keek in het boek vóór zich, „neen, dat komt nu nog niet. Er zijn...... laat eens zien...... er zijn drie andere, die eerst komen. Welke zijn dat?—toe nu! wat zijn dat voor steden?”

Maar nu had Tolleiv alles gezegd wat hij wist en hij verzonk in doffe berusting, zonder op te letten, wanneer de leeraar in een penneschacht blies en weer zei: „Welke steden zijn dat?”

Kleine Marius was zeker klaargekomen met zijn geheimzinnig werk onder de tafel; want op eens gooidehij wat naar zijn buurman en verborg zijn gezicht achter zijn handen, zoodat alleen zijn oogen er uit kwamen, die van den een naar den ander gingen.

De buurman van Marius stuurde wat hij gekregen had weer naar zijn buurman en zoo ging het de heele klasse rond. Enkelen lachten, anderen namen het kalm op, alsof zij er al aan gewend waren; ze zonden het door en gingen weer aan hun bezigheden—wat die ook waren.

Maar Abraham was bezig zijn zonnewijzer in de vensterbank te verbeteren, en toen zijn buurman hem een blauwen prop toegooide, werd hij knorrig. Hij kende die ratten wel, die Marius van zijn blauwen zakdoek maakte en ze verveelden hem zóó, dat hij de rat opnam en die door de klasse gooide zonder om te kijken.

Maar daardoor gebeurde het, dat de zakdoek van Marius in Spanje neerkwam en den roover met de koopvaardijschepen op den grond sleepte, terwijl de twee, die midden in een spannenden strijd voor Gibraltar waren, opsprongen van hun bank.

Dat stoorde den leeraar: „Wat was dat daar?”

„Een rat,” was het onmiddellijke antwoord. Maar toen nu de welbekende rat van Marius bij zijn staart van den grond werd opgenomen, barstte de heele klasse in lachen uit; want Marius was erkend als een meester in ’t ratten maken, vooral had hij slag om de ooren goed te krijgen.

Maar de Adjunkt werd boos: „Bah, Marius! ben je nu weer bezig met die flauwe ratten? Me dunkt, dat je nu toch te oud wordt voor zulke kinderachtige streken.”

Marius kreeg zijn zakdoek terug en begon—erg in zijn wiek geschoten—de knoopen weer los te maken; toch moest hij nu en dan zijn lachen verbergen; hijvond het zoo grappig zooals Abraham die rat weggooide.

De leeraar keek op de klok. ’t Uur was bijna om; hij legde zijn dierbare veeren pennen op zij, blies den katheder schoon, knipte zijn mes dicht en begon weer met zijn boek.

„Nu, Tolleiv!—je weet er weer niets van. Jij weet ook nooit wat.—Jij dan, Reinier! Kun jij me nog een stad in België noemen, behalve Brussel?—Namen is al genoemd. Nu!... meer steden, nog meer! Jij ook niet?—neen, natuurlijk! Jelui bent allemaal één pot nat, daar achter. Nu jij dan,—Sörensen! meer steden in België, behalve Brussel! toe dan!—-”

„’t Is tijd,” meldde de concierge aan de deur.

„Ja, kijk nu! Zoo gaat het! Hier zitten we uur in uur uit en verknoeien onzen tijd aan de luie bengels daar, die toch niet willen leeren; voor jelui helpt niets dan een flink pak slaag, en dat zou jelui hebben ook, als ik mijn zin kreeg.”

Toen gaf hij ze gauw allemaal een vier en schreeuwde door ’t spektakel heen, dat nu in de klasse opging: „Den volgenden keer tot aan de rivieren in Frankrijk.” No. 1 zette een streepje met den nagel in zijn boek; Abraham legde een groote vouw in ’t blad; twee broers, die samen één boek hadden, liepen onrustig rond om precies te hooren tot hoever ze moesten leeren.

„Tot de rivieren in Frankrijk,” riep Reinier en gooide met opzet een grooten inktmop op het blad, als teeken. Toen sloeg hij zijn boek dicht, opdat de vlek flink op ’t andere blad overdrukken zou.

Kleine Marius keek met schrik en bewondering naar hem.

Van twaalf tot één werd de klasse gesplitst.

De burgerscholieren, waartoe natuurlijk de geheeleachterste bank hoorde, bleven zitten, om Engelsche les te krijgen; de gymnasiasten namen hun boeken en trokken naar een ander gebouw.

De lagere klassen, die daar waren, gingen om twaalf uur naar huis, zoodat de gymnasiasten in ’t laatste uur een van hun lokalen in bezit namen. Met Abraham aan ’t hoofd baande de acht à tien gymnasiasten zich een weg door ’t gewriemel van de kleine jongens, die de gang in en den trap afstroomden.

„Fi donc!” riep Abraham, toen ze eindelijk het lokaal op de tweede verdieping bereikten, waar ze moesten wezen, „hier mag wel eens gelucht worden nu al die stinkers hier gezeten hebben.”

Alle vensters werden opengegooid en een paar „stinkers” die zich verlaat hadden en nog rondliepen bij hun lessenaars, werden onbarmhartig de gang in gegooid.

Bij elken jongen, die de deur uit stoof, hieven de kleinen buiten een wild wraakgeschreeuw aan; maar de gymnasiasten letten er niet op; zij sloten hun poorten, en de dikke Morten, die zich geduldig „achterblijver” noemen liet—waarom was niet juist te verklaren—werd op de wacht gezet.

Want de overmoedige stinkers, die op hun aantal vertrouwden en op de trap, waar langs ze konden vluchten, gooiden elkaar tegen de deur en rammelden aan den knop.

No. 1, die altijd dappere redevoeringen hield, stelde een uitval voor van ’t vereenigde leger van de gymnasiasten; maar de stemming was niet krijgshaftig. Abraham zat op den katheder en peuterde aan ’t slot; hij had zich in ’t hoofd gezet, dat hij de lijst van de stinkers wilde zien.

Maar plotseling klonken buiten luide triomfkreten. Morten, de achterblijver, gluurde door de deur en riep toen ontzet zijn vrienden toe:

„Help, help! Ze hebben den rattenkoning gevangen.”

Abraham vloog van den katheder, en de anderen volgden hem.—No. 1 kwam achteraan.

Kleine Marius was in handen van de stinkers gevallen.

Kleine Marius gaf den gymnasiasten veel zorg; hij was niet grooter dan een middelsoort stinker en hij wou niet groeien; daarom was hij altijd onder bescherming.

Maar vandaag hadden ze hem vergeten, terwijl hij zijn kostbare aanteekeningen en thema-boeken zocht. En toen hij de trap op kwam en naar binnen wilde gaan, werd hij bij armen en beenen gegrepen door dertig kleine, vuile handjes en van de deur weggetrokken. En nu rolde kleine Marius heen en weer tusschen zijn vijanden, waar hij juist zoover boven uitstak, dat men zijn groote, wanhopende oogen kon zien en een paar dunne armpjes, die in de lucht schermden.

Maar ze stompten hem op zijn buik en knepen hem in zijn rug, trokken hem aan haar en ooren, en gooiden hem zijn eigen boeken naar zijn hoofd, terwijl zijn dierbare aanteekeningen en themaboeken door de lucht stoven als losse bladen.

Aan dat spelletje werd plotseling en met geweld een eind gemaakt, toen de gymnasiasten naar buiten stormden; de kleintjes werden op zij gegooid en verdwenen achter deuren en langs de trappen, terwijl de bevrijde Marius bij de gymnasiasten werd binnen gebracht. Maar nauwelijks hadden deze hun poorten gesloten of de gang was weer propvol van jubelende stinkers.

„Wraak!” riep Abraham.

„Ja, wraak! wraak!” herhaalde No. 1 en trok zich terug.

„Jij moet de vertoornde Achilles zijn!”

„Ja!” antwoordde kleine Marius met fonkelende oogen.

Als Marius de vertoornde Achilles was, zat hij op Abraham’s schouders, en sloeg van daar zijn doodsvijanden onbarmhartig op ’t hoofd met ’n lang lineaal.

De gymnasiasten grepen naar hun wapens. Uit de lessenaars werden de linealen gehaald; slingeraars en boogschutters voorzagen zich van stukken krijt uit de kist bij ’t bord; zelfs nam No. 1 een heel klein lineaaltje en liep er mee te zwaaien, terwijl hij de strijders vurig aanmoedigde—heelemaal aan ’t andere eind van de kamer, achter den katheder.

Abraham zette haastig zijn plan uiteen! zoodra de vertoornde Achilles het sein gaf, zouden ze het krijgsgeschreeuw aanheffen.

Morten, de achterblijver, zou de poort open gooien, de boogschutters en de slingeraars zouden een regen van pijlen en steenen uitzenden, terwijl de ruiterij, gevolgd door de zwaar gewapende hoplieden, zich op den vijand zouden werpen, om hun den weg naar de groote trap af te snijden. Daarna konden ze dan op hun gemak de verspreide stinkers vangen en ze elk afzonderlijk afmaken.

Alles was klaar; en ’t was heel stil geworden in de gang. De vertoornde Achilles steeg te paard en plotseling werd het vervaarlijk oorlogsgeschreeuw der gymnasiasten aangeheven. Morten, de achterblijver, rukte de poort open, een regen van projectielen verduisterde de lucht; „astati” en „principes” rukten in volle vaart aan, maar heel vooraan in den strijd stormde de vertoornde Achilles op zijn paard; en zwaaide zijn geweldige lans.

Maar een stilte—plotseling—de lucht doorklievendals een bliksemstraal uit den hemel—diep en onheilspellend als steeg ze op uit Hades1—doofde het woeste wapengekletter en nagelde de overwinnende schare der gymnasiasten aan den grond vast.

Want midden in de wijd open deur stond een kleine, dikke man, met een dichtgeknoopte grijze jas aan, een groene muts met oorkleppen op. Midden op zijn buik was een groote krijtvlek, die getuigde van een welgemikten worp.

Sprakeloos staarde hij van den een naar den ander. No. 1 zat al lang met zijn rug naar ’t geheele tooneel en zijn neus in een grammatica. De slingeraars lieten hun stukken krijt vallen, de zwaar gewapende hoplieden hielden hun linealen op den rug; maar de vertoornde Achilles trok de beenen op, schrompelde heelemaal in elkaar en gleed als een aal langs den rug van Abraham naar beneden.

„Ja, ik zal jelui leeren,” riep eindelijk de rector, toen hij zijn stem weer meester was. „Ik zal jelui leeren zoo’n lawaai en zoo’n woest spektakel te maken! Wat is dat hier? Wie heeft er meê gedaan? Dit moet eens voorbeeldig gestraft worden! Jij Broch, deedt zeker niet meê?”

„Welneen,” antwoordde No. 1 met een onschuldigen glimlach.

„Maar Marius!—Marius, jij deedt meê,” riep de rector bitter, want kleine Marius was zijn lieveling; „hoe kwam je daar toch bij? op Abraham’s rug? Wat moest je daar uitvoeren?—Nou...?”

„Ik moest de vertoornde Achilles wezen,” antwoordde kleine Marius met bevende lippen en keek op met zijn verschrikte oogen.

„Zoo moest je dat? Hum... moest jij de vertoorndeAchilles wezen; ja, daar lijk je nog al op; precies zoo heb ik hem me altijd voorgesteld.”

De rector moest naar het venster gaan om zich ernstig te houden; maar de heele klasse begreep wel, dat de storm voorbij was.

Toch stonden allen met diep berouwvolle gezichten naar het standje te luisteren, dat de rector hun gaf, vóor hij den leeraar ging opzoeken, die surveillance had. Want dit was duidelijk, dat zulk een wanorde alleen ontstaan kon, doordat de surveilleerende leeraar zijn plicht verzuimde.

En wat was het voor den leeraar Borring niet een genot en een vreugd den rector te kunnen melden, dat Mijnheer Aalbom surveillance had en, voor zoover hij wist, naar het Athenaeum gegaan was om de courant te lezen.

1Grieksch: de Onderwereld.

1Grieksch: de Onderwereld.

Tweede hoofdstuk.Tweede hoofdstuk.Kleine Marius was de beste vriend van Abraham en Abraham was het ideaal van kleine Marius.Ze maakten gewoonlijk samen hun werk op Abraham’s kamer en ’t zou moeilijk te zeggen zijn hoe kleine Marius zich op school gered zou hebben, zonder dien steun. Want hij was slecht in alle vakken—behalve in ’t Latijn.Maar dat was zijn vak. Latijn kon hij! Er was geen hoofdvorm, geen bijvorm, geen onregelmatigheid, en geen regel, geen uitzondering in het uiterste plooitje van Madvigs1wijden geplooiden omslag verborgen,—als je maar bij kleine Marius kwam, hij wist het allemaal.Van den eersten dag af, dat de rector hen „mensa”2liet verbuigen, had Marius zich onderscheiden.Want de rector was zelf bij zijn moeder geweest en had gezegd, als kleine Marius goed oppassen wou, dan zou hij mogen studeeren. De rector zou hem een vrijplaats aan de school bezorgen en hem later ook wel in ’t oog houden.Dat was een geluk en een groote steun voor de moeder van Marius. En ze prentte hem dan ook in wat een gunst het was van den rector, dat hij zou mogen studeeren, als hij knap in het Latijn werd; want dat was de bedoeling.En daarom ging ieder woord uit den mond van den rector regelrecht in ’t hoofd van Marius en zette er zich zoo vast als een spijker in een muur.Maar hoewel zijn hoofd ruim was en eigenlijk te groot voor zijn klein lichaam, was er toch ten slotte geen plaats genoeg voor het andere, dat toch ook geleerd moest worden.Het Latijn van den rector overstemde alles, legde beslag op heel zijn vermogen om in zich op te nemen; verbruikte alles wat hij aan geheugen had en groeide als de dokkebladen in ’t sprookje van Andersen (De gelukkige familie) over alles heen, zoodat al wat anders misschien in hem zou ontkiemd zijn aan belangstelling, leerlust of nieuwsgierigheid, geheel verstikte en hij werd, zooals de rector met trots zei, een volbloed Latijner.De rector liep heen en weer voor de klasse en wreef zich stralend van verrukking in de handen, terwijl kleine Marius onvervaard voortging met lange vormen en uitgangen, die haast niet uit te spreken waren; nooit een fout, nooit een aarzeling. Met de oogen stijf op den rector gericht en de vingers bezig met de wonderlijkste rattenknoopen in den zakdoek:„Monebor,Moneberis,Monebitur,Monebimur,Monebimini,Monebuntur.”„Goed zoo, mijn jongen, heel goed,” zei de rector; en hij kon niet begrijpen, dat het in andere vakken zoo slecht ging met kleine Marius.Alle leeraars klaagden, en de rector moest nu en dan streng voor zijn lieveling zijn, en hem berispen, ja, hij had zelfs een paar keer gedoeld op de vrijplaats, die Marius had en die hij niet moest verspelen.Maar alles was vergeten, als Marius weer een moeilijke verbuiging kreeg om op te zeggen, en dan legde de rector hem de hand op ’t hoofd: „Nou, nou, kleine Marius, ’t zal wel gaan met de wiskunde en al dat andere, als je maar wat grooter wordt en wat vleesch op je botten krijgt. In ’t Latijn ben je een heele professor.”’t Was werkelijk een eerzuchtige droom van den rector om kleine Marius tot iets groots, iets geleerds te maken, zooiets als Madvig; zelf zou hij dan al tevreden zijn met genoemd te worden als degene, die de eerste schreden van ’t kind of den jongeling naar den Parnassus3geleid had.Kleine Marius ging meê zonder er veel over te denken waar dit op uit moest loopen. Hij was naar het oordeel van alle leerlingen en kameraden vreeselijk kinderachtig; en als ’t niet om ’t Latijn was, had hij nooit in zoo’n hooge klasse moeten zitten.Daarom was hij bijna een soort van zondenbok in de klasse geworden, tot Abraham zich over hem ontfermde. Abraham was sterk en nog al knap, en daarbijhad hij een zekere positie in de school als de zoon van Professor Lövdahl.Marius had Abraham altijd uit de verte vereerd; maar toen ze nu groote vrienden werden, was hij uitgelaten van blijdschap. Als hij bij zijn moeder thuis kwam, praatte hij onophoudelijk over Abraham, en als ze samen hun werk zaten te maken, was hij voortdurend in één verrukking.De reden waarom Abraham zich over hem ontfermde was, dat Mevrouw Lövdahl eens gezegd had, dat de moeder van kleine Marius heel ongelukkig was: eenzaam en verlaten in de wereld. De woorden haakten zich in zijn geest vast en toen hij weer eens zag hoe Marius door zijn kamaraden geplaagd werd en door de stinkers vervolgd, wierp hij zich plotseling op als zijn verdediger; en toen duurde het niet lang of ze waren onafscheidelijk.Abraham had niets tegen die stille aanbidding, en dan was het ook voor hem, die al een half jaar hopeloos verliefd was, een groote troost zijn verlangen, zijn klachten, zijn hoop en zijn wanhoop te kunnen uitstorten in het hart van kleine Marius.Kleine Marius zat te luisteren met open mond. Wel had hij hoog tegen Abraham opgezien, maar dat hij zóó groot, zóó verheven was—verliefd, werkelijk ongelukkig verliefd—dat ging boven Marius’ begrip en bracht hem in een nóg grooter bewondering.’t Was hem alsof hij zelf groeide door ’t meê dragen van dat noodlottig geheim; en als hij haar op straat tegenkwam—het was een van de volwassen dochters van Proost Sparre—dan zag hij haar met zijn groote, bruine oogen half verwijtend, half met een uitdrukking van geheimzinnig mede-weten aan.Marius kwam op een middag om zijn werk te maken. Abraham zat met het hoofd in de handen, staardeop het tafelblad en scheen niet te merken, dat er iemand binnenkwam.Kleine Marius ging toen voorzichtig naar hem toe en legde de hand op zijn schouder.Abraham schrikte op—in de war—zonder zijn gedachten nog bij elkaar te kunnen krijgen. Maar toen zag Marius hem zóó deelnemend aan met zijn groote, vochtige oogen, dat het den ongelukkige, met zijn hopelooze liefde, goed deed.„Heb je haar vandaag gezien?”„Spreek niet over haar!—Noem nooit haar naam meer, versta je, Marius!—Als je mijn vriend bent, zweer me dan, dat je nooit haar naam meer noemen zult, zweer me dat!”„Dat zweer ik,” fluisterde kleine Marius bewogen.Dat kalmeerde den andere. Hij ging weer zitten, verborg zijn gezicht in de handen en zuchtte. Zoo zaten zij een paar minuten.Eindelijk zei Abraham met een doffe, griezelige stem en zonder op te zien: „Ze heeft me trouweloos verlaten; alles is voorbij,—ze is verloofd!”Marius gaf een gilletje; maar hij mocht niets vragen om zijn eed van daar straks.Weer na een stilte voegde Abraham er mat en met een klanklooze stem bij. „Met Erichsen, den telegrafist.”„Met hem!” riep Marius uit. „Hij heeft twee keer toelatingsexamen voor de universiteit gedaan, maar zakte allebei de keeren met glans!”„Is dat waar?—Marius?”„Zoo waar als ik hier zit. Moeder heeft het me zelf verteld. Zij kent hem.”Abraham glimlachte honend.„Ik zal hem niet vermoorden, Marius.”„Heb je daaraan gedacht?”„Mijn eerste gedachte was: bloed! Hij of ik. Maar nu zal ik me op een andere manier wreken.”Hij streek zijn haar op, nam de boeken van de plank en gooide ze op tafel.„Nu beginnen wij aan onze wiskunde. Geen woord meer over dat andere.”Nu werkten ze samen wiskunde op deze manier: Abraham, die de bewijzen begreep, liep ze door en verklaarde ze, en telkens vroeg hij: „Begrijp je?” en dan antwoordde Marius: „Ja.” Maar dat was een leugen; hij had nooit een woord van wiskunde begrepen en allerminst vandaag.Toen zij klaar waren met alle lessen voor den volgenden dag, sloeg Abraham zijn laatste boek dicht en zei: „Zóó zal ik me wreken.”Marius keek verwonderd naar hem en naar ’t boek.„Door te werken, begrijp je? en als ik dan van de universiteit komt met ‘laud,’ of misschien met ‘prae ceteris,’ en haar tegenkom met haar ellendigen telegrafist, dan zal ik haar aankijken—zooals je weet, dat ik kijken kan,—en dat zal mijn wraak zijn.”Abraham fronste de wenkbrauwen, zoodat ze ineen liepen en staarde Marius aan; en hij voelde dat dit de vreeselijkste wraak wezen zou.„Daar komt Moeder aan,” zei Abraham; hij hoorde de deur van de kamer van zijn ouders, van de zijne gescheiden door een smalle gang die naar de keuken liep.Mevrouw Lövdahl kwam binnen met een schaal appelen en noten.„Goedenavond lieve Marius, hoe maakt je moeder het?”„Heel goed, dank u!” antwoordde hij en stond wat verlegen op.„Alstjeblieft jongens, neem hier eens wat van! Ikdacht, dat jelui wel een verfrissching noodig zoudt hebben na al die droge geleerdheid, die je in je arme hoofden hebt gestopt.”Ze sprak vlug en melodieus Bergensch4en glimlachte, terwijl ze Abraham’s haar glad streek, dat nog wat aan zijn ongelukkige liefde deed denken.Mevrouw Lövdahl was heel mooi en zag er zoo jong uit, dat het altijd een vermaak voor haar was haar grooten zoon van 14 à 15 jaar aan vreemden voor te stellen. Toen Carsten Lövdahl uit Parijs terug kwam met de schitterendste getuigschriften van oogartsen en met zijn europeesche beschaving, trouwde zij dadelijk met hem, voor ze nog twintig jaar werd; hij was een jaar of vijf ouder.Mevrouw Lövdahl ging tusschen de jongens in zitten en begon aan een appel.„Wat is dat nu voor gedoe, wat jelui voor morgen leeren moet?”Abraham telde ’t op: „Grieksch, Latijn, Wiskunde......”„Bah!” zei Mevrouw Lövdahl, „Grieksch! dat is zeker wat akeligs.”„Dat is de Ilias van Homerus; over de Grieksche helden voor Troje,” zei kleine Marius snel, hij was niet gewend zoo over de studie der klassieken te hooren spreken.„Meen je, dat Moeder niet weet, wat de Ilias is?” zei Abraham, en Marius kreeg een kleur als vuur.Maar Mevrouw Lövdahl keek haar zoon aan en deed alsof zij niet merkte, dat Marius verlegen werd.„Waar is dat nu goed voor?” ging ze voort, „dat jelui maar aldoor van die Grieken leert? Ja, ik weet het niet hoe het er in dien ouden tijd voor Troje uitzag.Maar dat heb ik dan wèl dikwijls gehoord van schippers, thuis bij Vader, dat Grieken de grootste bedriegers zijn, die er bestaan. Net alsof wij niet even groote helden hadden in den ouden tijd,—en nog betere? Waar is Snorre?”5„Achter u, op de plank.”„Heb je Snorre nu heelemaal uitgelezen!”Abraham hief de armen op, alsof hij zich tegen een pak slaag verweren wou.„Ja, ik zal je krijgen, jou ellendige Griek,” riep Mevrouw Lövdahl, en wierp zich op hem, om hem aan zijn haar te trekken; maar Abraham verweerde zich met armen en beenen, en kleine Marius lachte, tot hij bijna onder de tafel rolde.De strijd eindigde, toen Mevrouw Lövdahl haar mooie blonde haar over de ooren en oogen had hangen, haar broche op den grond lag en haar manchetten gekreukeld waren. Abraham triomfeerde openlijk, Marius in stilte.„Kom,” zei Mevrouw Lövdahl, toen ze zich weer opgeknapt had, „nu zul jelui eens een echt bad in de oude Noorsche sagen hebben.”„Och neen, Moeder, spaar ons!”„Ja, dat zul je! voor je straf; omdat je Snorre verwaarloost zul je nu eens hooren wat ’n meester hij is.”En ze begon hun voor te lezen, en ze las uitstekend; want ze kende de Saga-stijl en ze had dien lief. Aan huis bij haar vader—den rijken Abraham Knorr in Bergen—was in haar jeugd alles bijeengekomen wat Noorsch, echt oer-Noorsch gebleven was onder de opkomende, blauwachtig gele reactie.Daar kwamen de stoere schippers en de nationalegenieën—een echt mengsel van allerlei soort—maar allemaal echt Noorsch; en daar kwamen de eerste landstaalmannen6—enthousiast en zwijgend, stijve halzen met weêrbarstige boorden, baaien broeken met hoornen knoopen—Noorsche hoornen knoopen!Er kwamen maar weinig woorden over hun lippen, maar ’t waren orakelspreuken vol inhoud en moeilijk te verstaan, opkomend diep uit het volk. Want in hun volle harten brandde de liefde voor hun vaderland, de vrijheid en hun volk;—die brandde daar met den altijd wakenden twijfel van een half begrepen liefde. Ze waren verstokt en onverzoenlijk, omdat ze er nooit zeker van waren, dat ze het rechte gegrepen hadden; maar ze waren standvastig en trouw, omdat iets diep in hun ziel zei, dat het zaak was vol te houden.Tusschen zulke mannen groeide Wenche Knorr op en ze was voor hen als een Valkyrie7, en nog veel meer. Haar familie was een oude Bergensche en van geslacht tot geslacht ging een liefde voor het vaderland, een nationaal voelen, vol kracht en strijdlust, zooals men meestal vindt waar ’t vreemde bloed overwonnen is.Wenche Knorr was vol geestdrift voor het nationale; ze was bereid tot ieder offer voor de vrijheid en het volk. Ze kleedde zich in stoffen, die in Noorwegen geweven waren en ze kende de landstaal. Ze was er maar bedroefd om, dat er niet meer van haar werd geëischt.En toen ging ze op een schoonen dag heen en verloofdezich met den nieuwen professor Carsten Lövdahl, die ten eerste tot een oude, stokstijve, Deensche ambtenaarsfamilie behoorde en waarvan men bijna niets anders wist, dan dat hij aan de universiteit voortgeholpen was en zeer gezien was geweest in de conversatie in de hoofdstad.Ach, wat een verdriet en teleurstelling gaf dat!’t Was een nederlaag voor de zaak van ’t volk. De meest enthousiasten noemden het een nationale ramp. En hoe graag ook elk ongetrouwde onder de landstaal- en vrijheidsmannen haar zelf de zijne had willen noemen, toch had hij aan wie ook onder zijn kameraden die Valkyrie liever gegund, dan aan zoo’n fat, zoo’n kwast als Carsten Lövdahl.En die stemming was ook duidelijk te merken in zes van de een-en-twintig liederen aan Wenche Lövdahl, die nauwgezet werden uitgezongen aan het bruiloftsmaal.Maar, dat ze hem genomen had, kwam zóó. Zij was een jaar in ’t deftige gedeelte van Christiania geweest; dien winter was zelfs ’t hof daar en er waren veel Zweden.En toen nu Carsten Lövdahl thuis kwam, midden in dien kring—mooier, eleganter en interessanter dan al die anderen en bovendien nog Noorsch—met zijn Noorschheid opgefrischt door een lang verblijf in het buitenland—toen vond Wenche Knorr in hem de schoonste vereeniging van datgene, wat ze van huis uit had liefgehad, en het Europeesche beschaafde, waarvoor ze oog had gekregen in de hoofdstad. En zoo raakten zij verloofd en trouwden.Maar ’t duurde niet lang, voor ze haar vergissing merkte. De oude vrienden hadden niet meer hetzelfde vertrouwen in haar, hoewel zij in haar hart niet veranderd was—even Noorsch, even onvervaardvrijzinnig; en ’t werd nog erger toen zij naar dit ouderwetsche stadje verhuisde, waar zij alleen stond tusschen de vrienden van haar man.Maar vooral, wanneer zij, zooals op dezen avond, iets las, dat haar zoo levendig aan den gedachtenkring van haar jeugd herinnerde, kon er iets gedrukts over haar komen,—als een voorgevoel, dat die tweespalt in haar leven niet tot iets goeds leiden kon.Abraham zat eerst gezichten tegen Marius te trekken, maar verviel spoedig in gedachten over zijn droevig lot. Marius daarentegen luisterde; en het begon hem belang in te boezemen, al dat houwen en slaan naar links en rechts, al die oneenigheid met ’t zwaard in den vuist,—precies als zijn eigen leven onder de stinkers.„Daar is Vader,” viel Abraham zijn moeder in de rede.Zij hield met voorlezen op, toen hij binnen kwam; maar las toch het hoofdstuk voor zich zelf uit, eer zij het boek sloot.De professor was in zijn overhemd met opgeslagen manchetten; hij liep zijn handen af te drogen aan een handdoek.„Goeienavond, jongens! Wat lees je hun voor, Wenche?”„Snorre,” antwoordde Abraham en glimlachte tegen zijn vader.„Bah!—dat dacht ik wel. Is dat nu iets om aan beschaafde jonge menschen voor te lezen?”„De heldendaden van onze dappere voorvaderen?”antwoorddeMevrouw Wenche strijdvaardig.„Helden—bah! Sluipmoordenaars, roovers, moordenaars en brandstichters—dat waren ze! Neen, dan wil ik liever hooren van den rappen Achilles of van Hector, die de zware lans zwaait. Niet waar, jongens?”„Ja,” riep Abraham, en Marius deed meê.„Och, ik heb geen lust jelui te antwoorden,” zei Mevrouw Wenche gemelijk en zette Snorre weer op zijn plaats.De professor bleef heen en weer loopen tusschen zijn kamer en die van Abraham over de kleine gesloten gang; hij liep wat te praten en te schertsen, zooals gewoonlijk terwijl hij zich verkleedde.Toen Mevrouw Wenche wegging, zeide ze:„Kom je nu gauw bij mij binnen, Abraham? Nacht Marius, groet je moeder van mij.”Toen Marius ook was heengegaan, zeide de professor: „Een aardige jongen, die kleine Gottwald. ’t Is wel erg ‘chaud’ tusschen jelui in den laatsten tijd.”„Hij is mijn beste vriend,” zei Abraham wat onzeker.„Beste vriend,” herhaalde de vader en glimlachte. „Die soort van vriendschap voor leven en dood, die je zoo gauw sluit in je jongensjaren. Ja, daar weet ik alles van. ’t Is een geluk, dat er in den regel zoo weinig van overblijft. Dat is een geluk—zeg ik—want ’t zou immers heel lastig zijn—vooral voor hen, die vooruit moeten in de wereld, als zoo’n jongensvriendschap wezenlijk verplichtingen zou opleggen voor leven en dood.”Abraham keek naar buiten, alsof hij zijn vader niet goed begreep, en deze ging voort: „Zie je, schooljongens zijn gelijk, ten minste zoo ongeveer; maar als de school ze loslaat, worden ze door het leven verspreid en ’t leven maakt ze al heel gauw ongelijk. Denk nu maar zelf eens na hoe onmogelijk het voortzetten van zoo’n jongensvriendschap wordt, als bijv. de een opklimt in de maatschappij, terwijl de ander daalt, of blijft staan waar hij is. Zie je, daarom is ’t zoo goed ingericht, dat ’t leven zelf er voor zorgt, datzulke vriendschappen niet langer duren dan zoolang ze onschadelijk zijn.”„Ja, maar Marius zal immers studeeren,” viel Abraham in.„Ja zeker, ja zeker, maar daar zit het hem niet in; ik dacht ook niet aan Marius. Hij kan immers niet helpen—dat wil zeggen—er is iets met hem, wat je nog niet begrijpen kunt, en waar je je ook niet om hoeft te bekommeren. Hij is zeker een beste, brave jongen, waar je gerust meê kunt omgaan. Dat komt wel terecht. Ik wou je alleen maar waarschuwen voor zoo’n sentimenteele vriendschap voor leven en dood. Je weet, ik houd niet van sentimentaliteit. Dat past niet voor ons, mannen.”Abraham voelde zich altijd gevleid, als zijn vader hem zoo als een jongeren vriend behandelde; vooral vond hij het prettig zoo meêgerekend te worden tot „ons mannen.” De toespeling op iets met Marius wekte zijn nieuwsgierigheid; maar hij zag aan ’t gezicht van zijn vader, dat hij er niet naar moest vragen.Professor Lövdahl was nu klaar met zijn toilet. Hij nam een schoonen zakdoek en ging neuriënd heen om een uur voor ’t avondeten in de club door te brengen. Hij leefde heel geregeld, zijn uiterlijk was mooi en goed verzorgd en al zijn opinies waren klaar en sierlijk gerangschikt in zijn goed hoofd.Hoewel hij in werkelijkheid niet veel ouder was dan zijn vrouw, scheen de afstand tusschen hen veel grooter. Want hij had van jongs af aan zijn best gedaan er waardig uit te zien; hij hield van het oude, wat zeker was en vast stond; zij dweepte met het nieuwe, dat vol hoop was en in snellen groei. Daarom werden zij langzamerhand zoo door en door verschillend van elkaar.Wanneer iemand hem vroeg, waarom hij toch dehoofdstad en zijn eervolle betrekking als professor verlaten had, die hem al zoo jong was aangeboden, om zich in dit weinig wetenschappelijk stadje te begraven, vertelde Professor Lövdahl meestal een verhaal uit de eerste jaren van zijn huwelijk.„Mijn vrouw is, zooals u weet, een Bergensche—een Bergensche met hart en ziel. Zij heeft dat lichte enthousiaste gemoed, dat behoefte heeft aan den omgang met sterk bewogen en licht beweeglijke menschen; en daarom kunt u wel begrijpen, dat Christiania geen stad voor haar was. Ik, van mijn kant, ben, zooals u weet, een Europaeer; ik kan zoowat overal leven,—alleen niet in Bergen, neen! dat verklaar ik u, niet in Bergen! Welnu, zij wilde voor geen geld in Christiania blijven en ik wilde voor geen geld naar Bergen. Toen kwamen we elkaar tegemoet en—we ontmoetten elkaar in deze stad.”Die geschiedenis was bijna waar, en als hij andere redenen voor deze verhuizing had, was dat in ieder geval zijn geheim. Maar booze tongen beweerden, dat Carsten Lövdahl nooit de universiteit zou hebben verlaten, als zijn positie hem volkomen voldoening gegeven had. ’t Zou zeker wel ’t geval zijn, dat zijn kennis vrij hol was, zoodat de jongere assistenten hem nu en dan ernstig vast dreigden te zetten.Niettegenstaande hij dus de beste protectie had en volgens zijn levensopvatting geheel in overeenstemming was met den geest, die den boventoon voerde aan de universiteit, was hij wijs genoeg om op de teekenen des tijds te letten. Hij ging heen terwijl alles nog in de beste orde was: hij ging heen met den onbesproken naam als de eerste oogenspecialiteit van het land.In ’t stadje, waar hij woonde, had hij praktijk als huisdokter, zooals hij dat wenschte. Hij werktenog slechts bij uitzondering in zijn specialiteit en hield zijn wetenschappelijken roem boven water door kleine, voorzichtige artikelen in binnen- en buitenlandsche tijdschriften.Het groote vermogen van zijn vrouw verzekerde hem een onbezorgd leven in den overvloed, waaraan hij behoefte had. Een man, wiens naam wat beteekende in de wetenschap, die schreef en dat nog wel in ’t Fransch, en die niettegenstaande dat niet arm of haveloos was, maar zelfs tegen den besten koopman in weelde en conversatie op kon,—zoo’n man moest natuurlijk een hooge en eervolle positie in ’t stadje hebben.Dat had Professor Lövdahl dan ook; zijn invloed was bijna onbegrensd; daarbij was hij door ieder geacht en bemind—door vrouwen en mannen; en ’t eenige, waar men een beetje om lachte, was zijn lust om alleen aan ’t woord te komen en lang en sierlijk op een onderwijzenden toon te spreken.Onder het avondeten vertelde Marius Gottwald onophoudelijk van Abraham; maar zijn moeder kon niet begrijpen, hoe Mevrouw Lövdahl met haar zoon kon vechten.„Och, u kunt toch wel begrijpen, dat het gekheid was, Moeder,” riep Marius beleedigd, „u begrijpt toch wel, dat het voor de grap was.”„Ja, ja, natuurlijk,” antwoordde Mevrouw Gottwald, om hem te kalmeeren; maar ze kon zich toch maar niet voorstellen hoe zij ooit met kleine Marius zou kunnen vechten, alwas’t dan tienmaal voor de grap. Mevrouw Gottwald, zooals ieder in de stad haar uit beleefdheid noemde, hoewel ieder wist, dat zij nooit getrouwd was geweest, was voor een paar jaar van den Oostkant van ’t land gekomen met een kleinen jongen en vrij wat geld. Professor Lövdahl, aan wienzij door een collega was aanbevolen, zette haar in een modezaakje, dat Mevrouw Lövdahl met alle macht steunde.Achter den winkel had zij haar huiskamertje en daarnaast was de slaapkamer van haar en Marius. ’t Overige gedeelte van ’t huis werd ingenomen door de keuken en de vestibule; op de verdieping daarboven had zij een paar commensaals.Zoodra Marius gegeten had, zei hij: „Leg u nu dien hoed neer, Moeder, wij moeten met kracht aan het werk.”„Moet je nog meer werken vandaag, mijn jongen? Je hebt den heelen middag gewerkt; laten we nu uitscheiden voor vandaag; ’t is bij negenen.”„Maar Moeder, u lijkt wel dwaas! U weet toch wel, dat ik werken moet?”„Ja maar wat heb je dan den heelen avond bij Abraham gedaan?”„We hebben alle andere lessen geleerd, alleen het Latijn—”„Leer jelui dan je Latijnsche les ook niet samen?”„Jawel, ziet u—die leeren we wel; maar Abraham heeft geen lust zoo nauwkeurig te analyseeren;—dat hoeft hij ook niet, want hij weet het toch wel. Maar ik moet harder werken, anders wordt Aalbom kwaad en klaagt bij den rector.”„Toe, werk nu niet meer, lieve jongen,—’t is heelemaal niet goed voor je,” ze wilde hem naar zich toe trekken, maar hij had geen tijd voor zulke dingen, rukte zich los en greep het boek.„Ziezoo, nu beginnen we, Moeder: tum vero Phaeton—nu moet u mij elk woord vragen.”De arme Mevrouw Gottwald had werkelijk geleerd hoe ze vragen moest; maar daar ze toch geen syllabe van de antwoorden begreep, was dit voor haar eentamelijk vermoeiend slot aan haar werkdag; en zelfs haar bewondering voor de geleerdheid van haar zoon kon niet altijd haar oogen open houden.Intusschen noemde zij de Latijnsche woorden, waarna Marius onmiddellijk alles zei, wat er van dat woord te zeggen was; en dan weer ’t volgende!„Candescere,” las Mevrouw Gottwald slaperig.„Candescere, candi, candes, can......”Kleine Marius werd vuurrood, en zijn vingers, die tot nu toe vreedzaam met zijn zakdoek bezig waren geweest, vlogen nu naar de boeken, terwijl hij wanhopend naar zijn Madvig zocht.Maar Mevrouw Gottwald was opeens klaar wakker; zij kende die aanvallen.Plotseling kon bij hem alles stilstaan; en dan was ’t alsof hij zijn verstand verloren had. En daar was niets aan te doen, dan hem hoe eer hoe beter naar bed te brengen.Ze greep daarom stevig zijn beide handen.„Neen, lieve Marius, nu mag je volstrekt niet langer werken; kom, nu moet je gaan slapen; dan weet ik zeker, dat je morgen je les kent.”„Neen, neen, Moederlief; laat me los; ikmoethet opzoeken, maar één oogenblik. Ik weet waar het staat, toe, laat u me los!”Hij smeekte zoo innig, met zijn groote verschrikte oogen, maar zij hield zich dapper en kreeg hem half door trekken en half door lokken in de slaapkamer.Maar aldoor onder het uitkleeden, hoorde ze hem Latijnsche woorden mompelen; en lang nadat hij in slaap gevallen was, schokte plotseling zijn hand, die ze vasthield en zijn hoofd was heet en droog.Zoo zat ze lang. En sombere gedachten aan schande, berouw en vernedering kwamen als gewoonlijkbinnen en zetten zich als stamgasten om dat kleine bedje en staarden haar aan.Maar dien avond lette ze niet op hen; haar oogen weken niet van dat bleeke gezichtje, met dat pijnlijke trekken om den mond en de blauwe kringen onder de oogen.Ja,—ze had al eens geprobeerd het tegen den rector te zeggen. Maar ’t was niet zoo gemakkelijk voor een vrouw alleen in haar positie, en de rector hield zooveel van hem, juist om dat Latijn.En Dr. Bentzen was uit principe een tegenstander van dat moderne gepraat over overlading bij ’t onderwijs aan kinderen in de school; als ze maar zooveel Latijn leerden en zoo vaak een pak slaag gekregen als in zijn jeugd; maar nu was het maar verwennen en oppassen aan alle kanten. ’t Was om je dood te ergeren.Kleine Marius moest maar flink eten en buiten in de frissche lucht spelen.—En dan hoefde hij zich toch niet dood te werken!Ja, dat was nu alles goed en wel; iedereen was zoo vriendelijk voor haar. Maar zie toch eens hoe wonderlijk hij aan zijn slapen ligt te wrijven.1Madvig: Leerboek der Latijnsche taal.2Mensa: tafel, het eerste woord, dat men in ’t Latijn leert verbuigen.3Parnassus: de berg der Grieksche Goden, hier: zetel der Klassieke Geleerdheid.4n.l. ’t dialect van de stad Bergen in Noorwegen.5Schrijver van de Noorsche Koningssagen en de jongere Edda.6Voorstanders van de „landstaal,” ’t zoogenaamde „nieuwe Noorsch,” verschillend van ’t Deensch.7Bovenaardsche wezens, die de strijders in den slag beschermden bij de oude Noren.

Tweede hoofdstuk.

Kleine Marius was de beste vriend van Abraham en Abraham was het ideaal van kleine Marius.

Ze maakten gewoonlijk samen hun werk op Abraham’s kamer en ’t zou moeilijk te zeggen zijn hoe kleine Marius zich op school gered zou hebben, zonder dien steun. Want hij was slecht in alle vakken—behalve in ’t Latijn.

Maar dat was zijn vak. Latijn kon hij! Er was geen hoofdvorm, geen bijvorm, geen onregelmatigheid, en geen regel, geen uitzondering in het uiterste plooitje van Madvigs1wijden geplooiden omslag verborgen,—als je maar bij kleine Marius kwam, hij wist het allemaal.

Van den eersten dag af, dat de rector hen „mensa”2liet verbuigen, had Marius zich onderscheiden.

Want de rector was zelf bij zijn moeder geweest en had gezegd, als kleine Marius goed oppassen wou, dan zou hij mogen studeeren. De rector zou hem een vrijplaats aan de school bezorgen en hem later ook wel in ’t oog houden.

Dat was een geluk en een groote steun voor de moeder van Marius. En ze prentte hem dan ook in wat een gunst het was van den rector, dat hij zou mogen studeeren, als hij knap in het Latijn werd; want dat was de bedoeling.

En daarom ging ieder woord uit den mond van den rector regelrecht in ’t hoofd van Marius en zette er zich zoo vast als een spijker in een muur.

Maar hoewel zijn hoofd ruim was en eigenlijk te groot voor zijn klein lichaam, was er toch ten slotte geen plaats genoeg voor het andere, dat toch ook geleerd moest worden.

Het Latijn van den rector overstemde alles, legde beslag op heel zijn vermogen om in zich op te nemen; verbruikte alles wat hij aan geheugen had en groeide als de dokkebladen in ’t sprookje van Andersen (De gelukkige familie) over alles heen, zoodat al wat anders misschien in hem zou ontkiemd zijn aan belangstelling, leerlust of nieuwsgierigheid, geheel verstikte en hij werd, zooals de rector met trots zei, een volbloed Latijner.

De rector liep heen en weer voor de klasse en wreef zich stralend van verrukking in de handen, terwijl kleine Marius onvervaard voortging met lange vormen en uitgangen, die haast niet uit te spreken waren; nooit een fout, nooit een aarzeling. Met de oogen stijf op den rector gericht en de vingers bezig met de wonderlijkste rattenknoopen in den zakdoek:

„Goed zoo, mijn jongen, heel goed,” zei de rector; en hij kon niet begrijpen, dat het in andere vakken zoo slecht ging met kleine Marius.

Alle leeraars klaagden, en de rector moest nu en dan streng voor zijn lieveling zijn, en hem berispen, ja, hij had zelfs een paar keer gedoeld op de vrijplaats, die Marius had en die hij niet moest verspelen.

Maar alles was vergeten, als Marius weer een moeilijke verbuiging kreeg om op te zeggen, en dan legde de rector hem de hand op ’t hoofd: „Nou, nou, kleine Marius, ’t zal wel gaan met de wiskunde en al dat andere, als je maar wat grooter wordt en wat vleesch op je botten krijgt. In ’t Latijn ben je een heele professor.”

’t Was werkelijk een eerzuchtige droom van den rector om kleine Marius tot iets groots, iets geleerds te maken, zooiets als Madvig; zelf zou hij dan al tevreden zijn met genoemd te worden als degene, die de eerste schreden van ’t kind of den jongeling naar den Parnassus3geleid had.

Kleine Marius ging meê zonder er veel over te denken waar dit op uit moest loopen. Hij was naar het oordeel van alle leerlingen en kameraden vreeselijk kinderachtig; en als ’t niet om ’t Latijn was, had hij nooit in zoo’n hooge klasse moeten zitten.

Daarom was hij bijna een soort van zondenbok in de klasse geworden, tot Abraham zich over hem ontfermde. Abraham was sterk en nog al knap, en daarbijhad hij een zekere positie in de school als de zoon van Professor Lövdahl.

Marius had Abraham altijd uit de verte vereerd; maar toen ze nu groote vrienden werden, was hij uitgelaten van blijdschap. Als hij bij zijn moeder thuis kwam, praatte hij onophoudelijk over Abraham, en als ze samen hun werk zaten te maken, was hij voortdurend in één verrukking.

De reden waarom Abraham zich over hem ontfermde was, dat Mevrouw Lövdahl eens gezegd had, dat de moeder van kleine Marius heel ongelukkig was: eenzaam en verlaten in de wereld. De woorden haakten zich in zijn geest vast en toen hij weer eens zag hoe Marius door zijn kamaraden geplaagd werd en door de stinkers vervolgd, wierp hij zich plotseling op als zijn verdediger; en toen duurde het niet lang of ze waren onafscheidelijk.

Abraham had niets tegen die stille aanbidding, en dan was het ook voor hem, die al een half jaar hopeloos verliefd was, een groote troost zijn verlangen, zijn klachten, zijn hoop en zijn wanhoop te kunnen uitstorten in het hart van kleine Marius.

Kleine Marius zat te luisteren met open mond. Wel had hij hoog tegen Abraham opgezien, maar dat hij zóó groot, zóó verheven was—verliefd, werkelijk ongelukkig verliefd—dat ging boven Marius’ begrip en bracht hem in een nóg grooter bewondering.

’t Was hem alsof hij zelf groeide door ’t meê dragen van dat noodlottig geheim; en als hij haar op straat tegenkwam—het was een van de volwassen dochters van Proost Sparre—dan zag hij haar met zijn groote, bruine oogen half verwijtend, half met een uitdrukking van geheimzinnig mede-weten aan.

Marius kwam op een middag om zijn werk te maken. Abraham zat met het hoofd in de handen, staardeop het tafelblad en scheen niet te merken, dat er iemand binnenkwam.

Kleine Marius ging toen voorzichtig naar hem toe en legde de hand op zijn schouder.

Abraham schrikte op—in de war—zonder zijn gedachten nog bij elkaar te kunnen krijgen. Maar toen zag Marius hem zóó deelnemend aan met zijn groote, vochtige oogen, dat het den ongelukkige, met zijn hopelooze liefde, goed deed.

„Heb je haar vandaag gezien?”

„Spreek niet over haar!—Noem nooit haar naam meer, versta je, Marius!—Als je mijn vriend bent, zweer me dan, dat je nooit haar naam meer noemen zult, zweer me dat!”

„Dat zweer ik,” fluisterde kleine Marius bewogen.

Dat kalmeerde den andere. Hij ging weer zitten, verborg zijn gezicht in de handen en zuchtte. Zoo zaten zij een paar minuten.

Eindelijk zei Abraham met een doffe, griezelige stem en zonder op te zien: „Ze heeft me trouweloos verlaten; alles is voorbij,—ze is verloofd!”

Marius gaf een gilletje; maar hij mocht niets vragen om zijn eed van daar straks.

Weer na een stilte voegde Abraham er mat en met een klanklooze stem bij. „Met Erichsen, den telegrafist.”

„Met hem!” riep Marius uit. „Hij heeft twee keer toelatingsexamen voor de universiteit gedaan, maar zakte allebei de keeren met glans!”

„Is dat waar?—Marius?”

„Zoo waar als ik hier zit. Moeder heeft het me zelf verteld. Zij kent hem.”

Abraham glimlachte honend.

„Ik zal hem niet vermoorden, Marius.”

„Heb je daaraan gedacht?”

„Mijn eerste gedachte was: bloed! Hij of ik. Maar nu zal ik me op een andere manier wreken.”

Hij streek zijn haar op, nam de boeken van de plank en gooide ze op tafel.

„Nu beginnen wij aan onze wiskunde. Geen woord meer over dat andere.”

Nu werkten ze samen wiskunde op deze manier: Abraham, die de bewijzen begreep, liep ze door en verklaarde ze, en telkens vroeg hij: „Begrijp je?” en dan antwoordde Marius: „Ja.” Maar dat was een leugen; hij had nooit een woord van wiskunde begrepen en allerminst vandaag.

Toen zij klaar waren met alle lessen voor den volgenden dag, sloeg Abraham zijn laatste boek dicht en zei: „Zóó zal ik me wreken.”

Marius keek verwonderd naar hem en naar ’t boek.

„Door te werken, begrijp je? en als ik dan van de universiteit komt met ‘laud,’ of misschien met ‘prae ceteris,’ en haar tegenkom met haar ellendigen telegrafist, dan zal ik haar aankijken—zooals je weet, dat ik kijken kan,—en dat zal mijn wraak zijn.”

Abraham fronste de wenkbrauwen, zoodat ze ineen liepen en staarde Marius aan; en hij voelde dat dit de vreeselijkste wraak wezen zou.

„Daar komt Moeder aan,” zei Abraham; hij hoorde de deur van de kamer van zijn ouders, van de zijne gescheiden door een smalle gang die naar de keuken liep.

Mevrouw Lövdahl kwam binnen met een schaal appelen en noten.

„Goedenavond lieve Marius, hoe maakt je moeder het?”

„Heel goed, dank u!” antwoordde hij en stond wat verlegen op.

„Alstjeblieft jongens, neem hier eens wat van! Ikdacht, dat jelui wel een verfrissching noodig zoudt hebben na al die droge geleerdheid, die je in je arme hoofden hebt gestopt.”

Ze sprak vlug en melodieus Bergensch4en glimlachte, terwijl ze Abraham’s haar glad streek, dat nog wat aan zijn ongelukkige liefde deed denken.

Mevrouw Lövdahl was heel mooi en zag er zoo jong uit, dat het altijd een vermaak voor haar was haar grooten zoon van 14 à 15 jaar aan vreemden voor te stellen. Toen Carsten Lövdahl uit Parijs terug kwam met de schitterendste getuigschriften van oogartsen en met zijn europeesche beschaving, trouwde zij dadelijk met hem, voor ze nog twintig jaar werd; hij was een jaar of vijf ouder.

Mevrouw Lövdahl ging tusschen de jongens in zitten en begon aan een appel.

„Wat is dat nu voor gedoe, wat jelui voor morgen leeren moet?”

Abraham telde ’t op: „Grieksch, Latijn, Wiskunde......”

„Bah!” zei Mevrouw Lövdahl, „Grieksch! dat is zeker wat akeligs.”

„Dat is de Ilias van Homerus; over de Grieksche helden voor Troje,” zei kleine Marius snel, hij was niet gewend zoo over de studie der klassieken te hooren spreken.

„Meen je, dat Moeder niet weet, wat de Ilias is?” zei Abraham, en Marius kreeg een kleur als vuur.

Maar Mevrouw Lövdahl keek haar zoon aan en deed alsof zij niet merkte, dat Marius verlegen werd.

„Waar is dat nu goed voor?” ging ze voort, „dat jelui maar aldoor van die Grieken leert? Ja, ik weet het niet hoe het er in dien ouden tijd voor Troje uitzag.Maar dat heb ik dan wèl dikwijls gehoord van schippers, thuis bij Vader, dat Grieken de grootste bedriegers zijn, die er bestaan. Net alsof wij niet even groote helden hadden in den ouden tijd,—en nog betere? Waar is Snorre?”5

„Achter u, op de plank.”

„Heb je Snorre nu heelemaal uitgelezen!”

Abraham hief de armen op, alsof hij zich tegen een pak slaag verweren wou.

„Ja, ik zal je krijgen, jou ellendige Griek,” riep Mevrouw Lövdahl, en wierp zich op hem, om hem aan zijn haar te trekken; maar Abraham verweerde zich met armen en beenen, en kleine Marius lachte, tot hij bijna onder de tafel rolde.

De strijd eindigde, toen Mevrouw Lövdahl haar mooie blonde haar over de ooren en oogen had hangen, haar broche op den grond lag en haar manchetten gekreukeld waren. Abraham triomfeerde openlijk, Marius in stilte.

„Kom,” zei Mevrouw Lövdahl, toen ze zich weer opgeknapt had, „nu zul jelui eens een echt bad in de oude Noorsche sagen hebben.”

„Och neen, Moeder, spaar ons!”

„Ja, dat zul je! voor je straf; omdat je Snorre verwaarloost zul je nu eens hooren wat ’n meester hij is.”

En ze begon hun voor te lezen, en ze las uitstekend; want ze kende de Saga-stijl en ze had dien lief. Aan huis bij haar vader—den rijken Abraham Knorr in Bergen—was in haar jeugd alles bijeengekomen wat Noorsch, echt oer-Noorsch gebleven was onder de opkomende, blauwachtig gele reactie.

Daar kwamen de stoere schippers en de nationalegenieën—een echt mengsel van allerlei soort—maar allemaal echt Noorsch; en daar kwamen de eerste landstaalmannen6—enthousiast en zwijgend, stijve halzen met weêrbarstige boorden, baaien broeken met hoornen knoopen—Noorsche hoornen knoopen!

Er kwamen maar weinig woorden over hun lippen, maar ’t waren orakelspreuken vol inhoud en moeilijk te verstaan, opkomend diep uit het volk. Want in hun volle harten brandde de liefde voor hun vaderland, de vrijheid en hun volk;—die brandde daar met den altijd wakenden twijfel van een half begrepen liefde. Ze waren verstokt en onverzoenlijk, omdat ze er nooit zeker van waren, dat ze het rechte gegrepen hadden; maar ze waren standvastig en trouw, omdat iets diep in hun ziel zei, dat het zaak was vol te houden.

Tusschen zulke mannen groeide Wenche Knorr op en ze was voor hen als een Valkyrie7, en nog veel meer. Haar familie was een oude Bergensche en van geslacht tot geslacht ging een liefde voor het vaderland, een nationaal voelen, vol kracht en strijdlust, zooals men meestal vindt waar ’t vreemde bloed overwonnen is.

Wenche Knorr was vol geestdrift voor het nationale; ze was bereid tot ieder offer voor de vrijheid en het volk. Ze kleedde zich in stoffen, die in Noorwegen geweven waren en ze kende de landstaal. Ze was er maar bedroefd om, dat er niet meer van haar werd geëischt.

En toen ging ze op een schoonen dag heen en verloofdezich met den nieuwen professor Carsten Lövdahl, die ten eerste tot een oude, stokstijve, Deensche ambtenaarsfamilie behoorde en waarvan men bijna niets anders wist, dan dat hij aan de universiteit voortgeholpen was en zeer gezien was geweest in de conversatie in de hoofdstad.

Ach, wat een verdriet en teleurstelling gaf dat!

’t Was een nederlaag voor de zaak van ’t volk. De meest enthousiasten noemden het een nationale ramp. En hoe graag ook elk ongetrouwde onder de landstaal- en vrijheidsmannen haar zelf de zijne had willen noemen, toch had hij aan wie ook onder zijn kameraden die Valkyrie liever gegund, dan aan zoo’n fat, zoo’n kwast als Carsten Lövdahl.

En die stemming was ook duidelijk te merken in zes van de een-en-twintig liederen aan Wenche Lövdahl, die nauwgezet werden uitgezongen aan het bruiloftsmaal.

Maar, dat ze hem genomen had, kwam zóó. Zij was een jaar in ’t deftige gedeelte van Christiania geweest; dien winter was zelfs ’t hof daar en er waren veel Zweden.

En toen nu Carsten Lövdahl thuis kwam, midden in dien kring—mooier, eleganter en interessanter dan al die anderen en bovendien nog Noorsch—met zijn Noorschheid opgefrischt door een lang verblijf in het buitenland—toen vond Wenche Knorr in hem de schoonste vereeniging van datgene, wat ze van huis uit had liefgehad, en het Europeesche beschaafde, waarvoor ze oog had gekregen in de hoofdstad. En zoo raakten zij verloofd en trouwden.

Maar ’t duurde niet lang, voor ze haar vergissing merkte. De oude vrienden hadden niet meer hetzelfde vertrouwen in haar, hoewel zij in haar hart niet veranderd was—even Noorsch, even onvervaardvrijzinnig; en ’t werd nog erger toen zij naar dit ouderwetsche stadje verhuisde, waar zij alleen stond tusschen de vrienden van haar man.

Maar vooral, wanneer zij, zooals op dezen avond, iets las, dat haar zoo levendig aan den gedachtenkring van haar jeugd herinnerde, kon er iets gedrukts over haar komen,—als een voorgevoel, dat die tweespalt in haar leven niet tot iets goeds leiden kon.

Abraham zat eerst gezichten tegen Marius te trekken, maar verviel spoedig in gedachten over zijn droevig lot. Marius daarentegen luisterde; en het begon hem belang in te boezemen, al dat houwen en slaan naar links en rechts, al die oneenigheid met ’t zwaard in den vuist,—precies als zijn eigen leven onder de stinkers.

„Daar is Vader,” viel Abraham zijn moeder in de rede.

Zij hield met voorlezen op, toen hij binnen kwam; maar las toch het hoofdstuk voor zich zelf uit, eer zij het boek sloot.

De professor was in zijn overhemd met opgeslagen manchetten; hij liep zijn handen af te drogen aan een handdoek.

„Goeienavond, jongens! Wat lees je hun voor, Wenche?”

„Snorre,” antwoordde Abraham en glimlachte tegen zijn vader.

„Bah!—dat dacht ik wel. Is dat nu iets om aan beschaafde jonge menschen voor te lezen?”

„De heldendaden van onze dappere voorvaderen?”antwoorddeMevrouw Wenche strijdvaardig.

„Helden—bah! Sluipmoordenaars, roovers, moordenaars en brandstichters—dat waren ze! Neen, dan wil ik liever hooren van den rappen Achilles of van Hector, die de zware lans zwaait. Niet waar, jongens?”

„Ja,” riep Abraham, en Marius deed meê.

„Och, ik heb geen lust jelui te antwoorden,” zei Mevrouw Wenche gemelijk en zette Snorre weer op zijn plaats.

De professor bleef heen en weer loopen tusschen zijn kamer en die van Abraham over de kleine gesloten gang; hij liep wat te praten en te schertsen, zooals gewoonlijk terwijl hij zich verkleedde.

Toen Mevrouw Wenche wegging, zeide ze:

„Kom je nu gauw bij mij binnen, Abraham? Nacht Marius, groet je moeder van mij.”

Toen Marius ook was heengegaan, zeide de professor: „Een aardige jongen, die kleine Gottwald. ’t Is wel erg ‘chaud’ tusschen jelui in den laatsten tijd.”

„Hij is mijn beste vriend,” zei Abraham wat onzeker.

„Beste vriend,” herhaalde de vader en glimlachte. „Die soort van vriendschap voor leven en dood, die je zoo gauw sluit in je jongensjaren. Ja, daar weet ik alles van. ’t Is een geluk, dat er in den regel zoo weinig van overblijft. Dat is een geluk—zeg ik—want ’t zou immers heel lastig zijn—vooral voor hen, die vooruit moeten in de wereld, als zoo’n jongensvriendschap wezenlijk verplichtingen zou opleggen voor leven en dood.”

Abraham keek naar buiten, alsof hij zijn vader niet goed begreep, en deze ging voort: „Zie je, schooljongens zijn gelijk, ten minste zoo ongeveer; maar als de school ze loslaat, worden ze door het leven verspreid en ’t leven maakt ze al heel gauw ongelijk. Denk nu maar zelf eens na hoe onmogelijk het voortzetten van zoo’n jongensvriendschap wordt, als bijv. de een opklimt in de maatschappij, terwijl de ander daalt, of blijft staan waar hij is. Zie je, daarom is ’t zoo goed ingericht, dat ’t leven zelf er voor zorgt, datzulke vriendschappen niet langer duren dan zoolang ze onschadelijk zijn.”

„Ja, maar Marius zal immers studeeren,” viel Abraham in.

„Ja zeker, ja zeker, maar daar zit het hem niet in; ik dacht ook niet aan Marius. Hij kan immers niet helpen—dat wil zeggen—er is iets met hem, wat je nog niet begrijpen kunt, en waar je je ook niet om hoeft te bekommeren. Hij is zeker een beste, brave jongen, waar je gerust meê kunt omgaan. Dat komt wel terecht. Ik wou je alleen maar waarschuwen voor zoo’n sentimenteele vriendschap voor leven en dood. Je weet, ik houd niet van sentimentaliteit. Dat past niet voor ons, mannen.”

Abraham voelde zich altijd gevleid, als zijn vader hem zoo als een jongeren vriend behandelde; vooral vond hij het prettig zoo meêgerekend te worden tot „ons mannen.” De toespeling op iets met Marius wekte zijn nieuwsgierigheid; maar hij zag aan ’t gezicht van zijn vader, dat hij er niet naar moest vragen.

Professor Lövdahl was nu klaar met zijn toilet. Hij nam een schoonen zakdoek en ging neuriënd heen om een uur voor ’t avondeten in de club door te brengen. Hij leefde heel geregeld, zijn uiterlijk was mooi en goed verzorgd en al zijn opinies waren klaar en sierlijk gerangschikt in zijn goed hoofd.

Hoewel hij in werkelijkheid niet veel ouder was dan zijn vrouw, scheen de afstand tusschen hen veel grooter. Want hij had van jongs af aan zijn best gedaan er waardig uit te zien; hij hield van het oude, wat zeker was en vast stond; zij dweepte met het nieuwe, dat vol hoop was en in snellen groei. Daarom werden zij langzamerhand zoo door en door verschillend van elkaar.

Wanneer iemand hem vroeg, waarom hij toch dehoofdstad en zijn eervolle betrekking als professor verlaten had, die hem al zoo jong was aangeboden, om zich in dit weinig wetenschappelijk stadje te begraven, vertelde Professor Lövdahl meestal een verhaal uit de eerste jaren van zijn huwelijk.

„Mijn vrouw is, zooals u weet, een Bergensche—een Bergensche met hart en ziel. Zij heeft dat lichte enthousiaste gemoed, dat behoefte heeft aan den omgang met sterk bewogen en licht beweeglijke menschen; en daarom kunt u wel begrijpen, dat Christiania geen stad voor haar was. Ik, van mijn kant, ben, zooals u weet, een Europaeer; ik kan zoowat overal leven,—alleen niet in Bergen, neen! dat verklaar ik u, niet in Bergen! Welnu, zij wilde voor geen geld in Christiania blijven en ik wilde voor geen geld naar Bergen. Toen kwamen we elkaar tegemoet en—we ontmoetten elkaar in deze stad.”

Die geschiedenis was bijna waar, en als hij andere redenen voor deze verhuizing had, was dat in ieder geval zijn geheim. Maar booze tongen beweerden, dat Carsten Lövdahl nooit de universiteit zou hebben verlaten, als zijn positie hem volkomen voldoening gegeven had. ’t Zou zeker wel ’t geval zijn, dat zijn kennis vrij hol was, zoodat de jongere assistenten hem nu en dan ernstig vast dreigden te zetten.

Niettegenstaande hij dus de beste protectie had en volgens zijn levensopvatting geheel in overeenstemming was met den geest, die den boventoon voerde aan de universiteit, was hij wijs genoeg om op de teekenen des tijds te letten. Hij ging heen terwijl alles nog in de beste orde was: hij ging heen met den onbesproken naam als de eerste oogenspecialiteit van het land.

In ’t stadje, waar hij woonde, had hij praktijk als huisdokter, zooals hij dat wenschte. Hij werktenog slechts bij uitzondering in zijn specialiteit en hield zijn wetenschappelijken roem boven water door kleine, voorzichtige artikelen in binnen- en buitenlandsche tijdschriften.

Het groote vermogen van zijn vrouw verzekerde hem een onbezorgd leven in den overvloed, waaraan hij behoefte had. Een man, wiens naam wat beteekende in de wetenschap, die schreef en dat nog wel in ’t Fransch, en die niettegenstaande dat niet arm of haveloos was, maar zelfs tegen den besten koopman in weelde en conversatie op kon,—zoo’n man moest natuurlijk een hooge en eervolle positie in ’t stadje hebben.

Dat had Professor Lövdahl dan ook; zijn invloed was bijna onbegrensd; daarbij was hij door ieder geacht en bemind—door vrouwen en mannen; en ’t eenige, waar men een beetje om lachte, was zijn lust om alleen aan ’t woord te komen en lang en sierlijk op een onderwijzenden toon te spreken.

Onder het avondeten vertelde Marius Gottwald onophoudelijk van Abraham; maar zijn moeder kon niet begrijpen, hoe Mevrouw Lövdahl met haar zoon kon vechten.

„Och, u kunt toch wel begrijpen, dat het gekheid was, Moeder,” riep Marius beleedigd, „u begrijpt toch wel, dat het voor de grap was.”

„Ja, ja, natuurlijk,” antwoordde Mevrouw Gottwald, om hem te kalmeeren; maar ze kon zich toch maar niet voorstellen hoe zij ooit met kleine Marius zou kunnen vechten, alwas’t dan tienmaal voor de grap. Mevrouw Gottwald, zooals ieder in de stad haar uit beleefdheid noemde, hoewel ieder wist, dat zij nooit getrouwd was geweest, was voor een paar jaar van den Oostkant van ’t land gekomen met een kleinen jongen en vrij wat geld. Professor Lövdahl, aan wienzij door een collega was aanbevolen, zette haar in een modezaakje, dat Mevrouw Lövdahl met alle macht steunde.

Achter den winkel had zij haar huiskamertje en daarnaast was de slaapkamer van haar en Marius. ’t Overige gedeelte van ’t huis werd ingenomen door de keuken en de vestibule; op de verdieping daarboven had zij een paar commensaals.

Zoodra Marius gegeten had, zei hij: „Leg u nu dien hoed neer, Moeder, wij moeten met kracht aan het werk.”

„Moet je nog meer werken vandaag, mijn jongen? Je hebt den heelen middag gewerkt; laten we nu uitscheiden voor vandaag; ’t is bij negenen.”

„Maar Moeder, u lijkt wel dwaas! U weet toch wel, dat ik werken moet?”

„Ja maar wat heb je dan den heelen avond bij Abraham gedaan?”

„We hebben alle andere lessen geleerd, alleen het Latijn—”

„Leer jelui dan je Latijnsche les ook niet samen?”

„Jawel, ziet u—die leeren we wel; maar Abraham heeft geen lust zoo nauwkeurig te analyseeren;—dat hoeft hij ook niet, want hij weet het toch wel. Maar ik moet harder werken, anders wordt Aalbom kwaad en klaagt bij den rector.”

„Toe, werk nu niet meer, lieve jongen,—’t is heelemaal niet goed voor je,” ze wilde hem naar zich toe trekken, maar hij had geen tijd voor zulke dingen, rukte zich los en greep het boek.

„Ziezoo, nu beginnen we, Moeder: tum vero Phaeton—nu moet u mij elk woord vragen.”

De arme Mevrouw Gottwald had werkelijk geleerd hoe ze vragen moest; maar daar ze toch geen syllabe van de antwoorden begreep, was dit voor haar eentamelijk vermoeiend slot aan haar werkdag; en zelfs haar bewondering voor de geleerdheid van haar zoon kon niet altijd haar oogen open houden.

Intusschen noemde zij de Latijnsche woorden, waarna Marius onmiddellijk alles zei, wat er van dat woord te zeggen was; en dan weer ’t volgende!

„Candescere,” las Mevrouw Gottwald slaperig.

„Candescere, candi, candes, can......”

Kleine Marius werd vuurrood, en zijn vingers, die tot nu toe vreedzaam met zijn zakdoek bezig waren geweest, vlogen nu naar de boeken, terwijl hij wanhopend naar zijn Madvig zocht.

Maar Mevrouw Gottwald was opeens klaar wakker; zij kende die aanvallen.

Plotseling kon bij hem alles stilstaan; en dan was ’t alsof hij zijn verstand verloren had. En daar was niets aan te doen, dan hem hoe eer hoe beter naar bed te brengen.

Ze greep daarom stevig zijn beide handen.

„Neen, lieve Marius, nu mag je volstrekt niet langer werken; kom, nu moet je gaan slapen; dan weet ik zeker, dat je morgen je les kent.”

„Neen, neen, Moederlief; laat me los; ikmoethet opzoeken, maar één oogenblik. Ik weet waar het staat, toe, laat u me los!”

Hij smeekte zoo innig, met zijn groote verschrikte oogen, maar zij hield zich dapper en kreeg hem half door trekken en half door lokken in de slaapkamer.

Maar aldoor onder het uitkleeden, hoorde ze hem Latijnsche woorden mompelen; en lang nadat hij in slaap gevallen was, schokte plotseling zijn hand, die ze vasthield en zijn hoofd was heet en droog.

Zoo zat ze lang. En sombere gedachten aan schande, berouw en vernedering kwamen als gewoonlijkbinnen en zetten zich als stamgasten om dat kleine bedje en staarden haar aan.

Maar dien avond lette ze niet op hen; haar oogen weken niet van dat bleeke gezichtje, met dat pijnlijke trekken om den mond en de blauwe kringen onder de oogen.

Ja,—ze had al eens geprobeerd het tegen den rector te zeggen. Maar ’t was niet zoo gemakkelijk voor een vrouw alleen in haar positie, en de rector hield zooveel van hem, juist om dat Latijn.

En Dr. Bentzen was uit principe een tegenstander van dat moderne gepraat over overlading bij ’t onderwijs aan kinderen in de school; als ze maar zooveel Latijn leerden en zoo vaak een pak slaag gekregen als in zijn jeugd; maar nu was het maar verwennen en oppassen aan alle kanten. ’t Was om je dood te ergeren.

Kleine Marius moest maar flink eten en buiten in de frissche lucht spelen.—En dan hoefde hij zich toch niet dood te werken!

Ja, dat was nu alles goed en wel; iedereen was zoo vriendelijk voor haar. Maar zie toch eens hoe wonderlijk hij aan zijn slapen ligt te wrijven.

1Madvig: Leerboek der Latijnsche taal.2Mensa: tafel, het eerste woord, dat men in ’t Latijn leert verbuigen.3Parnassus: de berg der Grieksche Goden, hier: zetel der Klassieke Geleerdheid.4n.l. ’t dialect van de stad Bergen in Noorwegen.5Schrijver van de Noorsche Koningssagen en de jongere Edda.6Voorstanders van de „landstaal,” ’t zoogenaamde „nieuwe Noorsch,” verschillend van ’t Deensch.7Bovenaardsche wezens, die de strijders in den slag beschermden bij de oude Noren.

1Madvig: Leerboek der Latijnsche taal.

2Mensa: tafel, het eerste woord, dat men in ’t Latijn leert verbuigen.

3Parnassus: de berg der Grieksche Goden, hier: zetel der Klassieke Geleerdheid.

4n.l. ’t dialect van de stad Bergen in Noorwegen.

5Schrijver van de Noorsche Koningssagen en de jongere Edda.

6Voorstanders van de „landstaal,” ’t zoogenaamde „nieuwe Noorsch,” verschillend van ’t Deensch.

7Bovenaardsche wezens, die de strijders in den slag beschermden bij de oude Noren.

Back to IndexNext