Eerste Tooneel.

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

(Hetzelfde tooneel van het eerste bedrijf in schemer gehouden. Door het open tuimelraam plast fel-rosse schijn).

[Inhoud]Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).

Eerste Tooneel.Jan, De Zwaan, De menigte.Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…[63]Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).

Jan, De Zwaan, De menigte.

Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…

Jan(de trap afglijdend, driftig tegen de menigte buiten, wier voeten en beenen uitsluitend zichtbaar zijn).Nee!… Nee!… Ik verdraai ’t!… Je krijgt ’r niet één meer … Vier hebbe me d’r te grabbele gesmete, waar zwaan?… Me komme d’r ook niet met stele an!… Maak niet zoo’n verroeste oploop voor onze stoep … Loop deur!… As je z’n pink geeft,[62]neme ze je heele poot … Hè-’k ’t je niet veruit gezeid?… Toe, langnek, blijf niet buiten, schiet de trap af, dan doe ’k de klink op de deur!…

De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…

De Zwaan(z’n kop door het venster stekend).Da’s me de trap wel … Mo’k me zwemvlieze opehale?… ’k Hè lieverfrisschelucht.(nijdig).Jessis mensche, dring toch niet zoo! Je staat haast op me veere! ’k Mot me vlerke langer as vedaag gebruike(hij zwaait de vleugels—de menschen wijken een weinig achteruit).’t Is godbeter schande!.… Toe nou, juffrouw: je hangt met je rokke op me staart!… ’k Bijt je zoo in je kuite, aap van ’n jongen! Wat zè-je me daarvan?… ’t Is om de duvel in te krijge! Smijt ze d’r nog één toe door ’t raam, Jan—anders loope ze me onder de voet.…

Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…

Jan(z’n zakken doortastend).Ik dank jou—laat ze d’r zellef gaan plukke!(naar omhoog wijzend).Stomme bliksems, de heele hemel zit ’r vol van, zoo plentie as je niet berrege ken, waar zwaan?… Ik hè d’r nog krap ’n dozijn in me zakke … Morrege gane me weer … Morrege zel ’k nog is strooie as me werom komme … As je op me zwaan trapt, gooi ik je dood, platvoet! Je hiele komme je kouse deur!…

Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…

Stem uit de menigte(klagend).Me kenne ’t zoo best gebruike, Jan! Kom nou, jongen! ’k Hei niet te vrete.…

Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…

Tweede stem(smartelijk).De heele week hè-’k as ’n hond gesappeld—je ken me toch—ik ben de juffrouw van ’t mangelhuis—de blare berste an me poote … As ’k me huur niet betaal wor ’k op straat gezet.…

[63]

Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?

Derde stem(driftig).Deele zel je! Deele zel je, snotneus! Waarom hij alles—wij niks?

De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…

De Zwaan.Is ’t gedaan met dat dringe? ’k Waarschouw je as ’k uit me slof schiet!…

Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…

Vierde stem.Jan—ik ben uit de snoepwinkel! Jan—ik hei je altijd apeneute verkocht—en van de pollekebrokke krijg ’k nog ’n cent die je me brenge zou!… Geef mijn d’r zoo’n kleine.…

Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!

Vijfde stem.God zal je zegene, Jan … ik ben al vier maande zonder werrek—vier maande, Jan!

Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…

Jan.Dan motte juillie zelf gaan plukke—ik zweet ’r nog van.…

De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…

De Zwaan.Geef ze d’r een—dan raakie de hurrie kwijt! De heele gracht is zwart van de mensche … De tram kan d’r niet deur.… Jessis, Jessis—de brug zwiept d’r van.… Je mot de overkant zien.… Jonges klim niet in de lantares! Mot je je nek breke? Welja, ’k zou me vlerke as ’n vloermat gebruike! Bè-je wel wijs, meid? Denk-ie dat eksterooge geen zeer doen … oe, oe!…

Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!

Tweede stem.Jan, Jan, luister nou is!

Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…

Derde stem.Oppasse! Daar komt de bereje politie.…

Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).

Vierde stem.Laat je niet ondersteboven rijje! De politie!.… Stoot me niet in me ribbe! Mot ’k onder de paarde rake!(De beenen van een paard en de sleep van een sabel worden zichtbaar).

Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…

Agent.Achteruit! Achteruit!… Motte d’r ongelukke[64]van komme? Wat is d’r an ’t handje?… Wat mot die zwaan hier?…

De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…

De Zwaan(nijdig, met opgeheven vleugels).As je knol op me lijf trapt, leg ’k z’n ooge dicht!…

Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!

Agent.Wi-jij maar is mee na ’t bureau gaan? Jij hoort hier niet! Veruit!

Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…

Jan..Meneer de agent, da’s mijn zwaan—is met me sterre weze plukke an de hemel.…

Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…

Agent.Deurloope mensche, of me slaan d’r op in!… De straat mot vrij blijve … Is die zwaan van jou?… Dan mag die niet los op straat loope.… Is me dat ’n gedonder!… Achteruit! Achteruit!…

Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!

Derde stem.Jan-van-de-kruier het sterre gestole—z’n zakke vol! As dat maar màg!

Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).

Agent.Hou jij d’r me paard is vast, jongen! Dan zalle me zien(springt van het paard, bukt naast de zwaan voor het tuimelraam).

[Inhoud]Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…

Tweede Tooneel.Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?Jan.Nee, hoor!De Zwaan.Sterre benne vrij![65]Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!Agent.Mot ’k verbaal opmake?…De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…Jan.An me kouwe zool!Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…[66]Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…Veldwachter.Praat ’k met jóú?…De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…[67]Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!De Zwaan.Hahaha![68]Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…[69]De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…Jan.Zal ’k, zwaan?De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?Veldwachter.Dat zal ’k.Jan(haperend).Daar dan.…[70]Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…Jan.Hij ’s nog zoo nat.…Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…

Rijksveldwachter, Jan, De Zwaan, Menigte.

Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?

Veldwachter(op handen en knieën).Bè-jij an ’t moere geweest?

Jan.Nee, hoor!

Jan.Nee, hoor!

De Zwaan.Sterre benne vrij!

De Zwaan.Sterre benne vrij!

[65]

Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…

Veldwachter.Jòu wordt niks gevraagd—maak da-je oprukt!… Jij hoort in je vijver.…

De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!

De Zwaan.Hahaha! Ik lach me de bult van de schoenfrik. De mensche staan na je leere zitwerk te kijke!(met zijn snavel den rug van den veldwachter rakend).Je lijkt ’n fuik, hahaha!

Agent.Mot ’k verbaal opmake?…

Agent.Mot ’k verbaal opmake?…

De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!

De Zwaan.Water en brood lust ìk gráág!

Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!

Agent.Niet zoo dringe, mensche!… Je douwt me ’t raam door!… Haal jij je zakke is leeg!

Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…

Jan.Eén mag-ie d’r kijke, wat zwaan?… Die hou ’k zoo tusschen me vingers.… Da’s ’n witte,(de witte ster doorlicht z’n handen).Daar kè-je de halleve gracht voor koope, hè zwaan?… Da’s ’n kanjer van ’n steen, haast as ’n kei zoo zwaar.…

Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…

Veldwachter(zacht-gebluft).Geef is op—laat is voele.…

Jan.An me kouwe zool!

Jan.An me kouwe zool!

Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!

Veldwachter.Je krijgt ’m werom, Jan!

Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…

Jan.Nee hoor!… Ik hou ’m vast(dichter op den veldwachter toegaand, belicht hij diens gelaat met de wit-lichtende ster).Hù!… Daar zet je ooge bij, hè?…

Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…

Veldwachter(zacht).Da’s ’n wonder! Da’s ’n wonder … Zóo groot het de koningin ze niet.… ’k Wor d’r blind van—da’s machtig.… Hè-je ’r meer zoo?…

[66]

Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?

Jan(pralend).Twee zakke vol! Poppetje gezien? Kassie dicht!(steekt de ster in z’n zak).As je me zwaan vraagt, neemt-ie je mee, wat zwaan?

De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…

De Zwaan.Daar ken-ie na fluite!…

Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?

Veldwachter.Waarom hem wel, mijn niet?

De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…

De Zwaan.Jij het ’n knol om op te rijje—’n knol met viér poote—ik hé d’r maar twéé.…

Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…

Veldwachter.Me paard reikt niet an de hemel.… Me paard ken me geen stèrre geve.…

De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…

De Zwaan.Dan geeft-ie je wat anders … Daar komt ’t al … Hou je dop op—’t regent vijge, hahaha!… Trap d’r niet in, mensche!… Hahaha!…

Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…

Veldwachter.Jan!… Jan!… Jan, wees jij wijzer … Met je zwaan ken ’k niet prate … Voor jou leit wat in ’t vet … Je het de spiegelruit van de horlogewinkel met ’n steen ingesmete, toe je rooie Gijs wou rake.…

Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…

Jan(angstig).Hij het mijn met z’n spanriem ’n lik gegeve, de stiekemer!…

De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…

De Zwaan.En de meide trekt-ie an d’r vlechte.…

Veldwachter.Praat ’k met jóú?…

Veldwachter.Praat ’k met jóú?…

De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…

De Zwaan.Toch zal ’k ’t zegge—Jan is me vrind!…

Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…

Jan.As-die ’n muis het gevange, bindt-ie ’m an ’n end garen—en de vliege knipt-ie d’r vleugels af.…

De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…

De Zwaan.Mijn most-ie ’t flikke!…

[67]

Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…

Jan.Jij laat je toch ommers ook niet op je falie geve?…

Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…

Veldwachter.Je mag niet met steene smijte—en voor de ruit bè-je d’r gloeiend bij—dat hei-je op ’t bureau gehoord … Al kruip-ie nog zoo onder de bedstee, méé mot je na ’t rooie dorrep—met handboeie zoo dik as me knuist.…

Jan.Hoor-ie dat, zwaan?

Jan.Hoor-ie dat, zwaan?

Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…

Veldwachter.’t Zou wat moois zijn, as me de ruite van de horlogewinkels stuk liete gooie!… Daar kè-je van luste.…

Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…

Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…

Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…

Veldwachter.Over de twee honderd gulden kost-ie as me weinig rekene.…

Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…

Jan.Hoor-ie dat, zwaan?…

Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …

Veldwachter.En gezien hè-’k ’t met me éige ooge …

Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?

Jan.Mot jij dan ook àlles verraje?

Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!

Veldwachter.…En nou weer sterre van d’r plaats hale—jij groeit voor de galg op!(tot de zwaan).En jou ken ’k ook!

De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…

De Zwaan.As me in de vijver zwemme, benne me allemaal eender.…

Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!

Veldwachter.Ik weet hoe je hiet!

De Zwaan.Hahaha!

De Zwaan.Hahaha!

[68]

Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…

Veldwachter.Lach jij maar—je zel d’r van luste!… ’k Onthou je!… Je het ’n streep op je kop.…

De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.

De Zwaan.Me benne eender—me broers en me zusters—d’r loopt bij allemaal ’n streepie door.

Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…

Veldwachter(op de straat over de zwaan neerzittend en met de vinger dreigend).Onthou je dag en je uur, witkop! Magge wij ’t late passeere as de spiegelruit van de horlogemaker—217a, voorbij de melkboer—an gruzelemente gaat?… D’r was ’n barst in zoo groot as me sabel. Toe kwam ik achter ’m an—enne toe zee ik: ga jij maar is mee—enne toe hebbe me z’n vader op ’t bureau late komme—enne die het ’m op z’n donder gespeeld dat ’t klapte—maar de horlogemaker van 217azee: daar ben ik niet mee gehollepe.Ikmot de eed aflegge voor de heere van de Rechtbank—mot ik dat niet?…

De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…

De Zwaan.Dat mot je—dat mot je.…

Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…

Veldwachter.Z’n broer het zes volle maande rats enne gort enne mik.…

De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…

De Zwaan.…’k Wou dat ìk ’n bakkie kreeg.…

Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…

Jan.Zal ’k d’r hem een?(krijgt de witte ster aarzelend uit den zak).As die zeit dat-ie niks het gezien?…

Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…

Veldwachter.Machtig … Machtig … Je ken d’r bij leze … De vonke spatte d’r uit … Sta stil beroerde hengst … Hij schrikt ’r werachtig van … Hè-’k nog is gehad op de Amstel toe ’t vuurwerk was … Pas op jonges—hij slaat achteruit tegen je schene.…

[69]

De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…

De Zwaan.Je mot ’t zellef wete, Jan—ìk verdraaide ’t!… Hònderd ruite kè-je d’r voor stuk smijte.…

Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…

Jan.Me moeder het zoo gehuild, zwaan, toe ze Jacob kwamme hale.…

De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…

De Zwaan.Die huilt ommers toejoer! Vanmiddag toe jij brood bracht, stong ze ook achter je wagen te blerre … Mot je daarvoor zoo’n smeris-met-’n-paard-tusschen-z’n-beene, ’n steen van duizende guldes geve?…

Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…

Veldwachter(in bewondering).Potverdikkie! Potverdikkie!… ’n Wonder … ’n Wonder … Me knoope glimme d’r van as katte-ooge … Ha’k niet kenne droome … Krijg ’k ’m, Jan?…

Jan.Zal ’k, zwaan?

Jan.Zal ’k, zwaan?

De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…

De Zwaan.As-die zeit dat-ie niks het gezien.…

Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…

Veldwachter.’k Zel ’m op me helm steke—’m elke dag poese.…

Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…

Jan.Hoef ’k niet te zitte?… Zel je an de heere zegge, dat ’r al ’n barst in de ruit was?…

Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.

Veldwachter(de handen uitstrekkend).Dat zal ’k.

Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?

Jan.Dat ik ’t niet gedaan heb?

Veldwachter.Dat zal ’k.

Veldwachter.Dat zal ’k.

Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?

Jan.En da-me geen boete hoeve te betale?

Veldwachter.Dat zal ’k.

Veldwachter.Dat zal ’k.

Jan(haperend).Daar dan.…

Jan(haperend).Daar dan.…

[70]

Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…

Veldwachter(de ster gretig grijpend).Potverdikkie … Potverdikkie(wrijft haar op met z’n mouw).Of d’r ’n dievelantaren in zit(verwoed tot een aantal grijplustige handen van de menigte).Blijf d’r af met je poote, tuig, schorum!… Mo’k me lat gebruike?(tot de zwaan).Daar zou je ’n moord voor doen—da’s om bij te griene—’t water loopt ’r van uit je ooge(tot de weer grijpende handen).Poote thuis! ’k Waarschouw je! Pas op, juffrouw: gister hè-’k je pas bekeurd voor je kleeje kloppe na bezette tijd … En jij ook: jij staat onder toezicht da-je je man het wille vergeve … En jij: bè-je alweer zat? Mo’k je as ’n meelzak meeslepe, beroerde hondemepper! D’r af met je kromme vingers!(hij slaat de hand aan ’t gevest van z’n sabel—zij wijken grommend achteruit).Nee Jan, jij hoeft niet bang te weze—jìj krijgt me endje sigaar. Neem an—je ken ’m rooke—’t is d’r een met ’n bandje van de mejoor.…

Jan.Hij ’s nog zoo nat.…

Jan.Hij ’s nog zoo nat.…

Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?

Veldwachter.Dan droog-ie ’m an je kiel(bevestigt de ster op z’n helm).Potverdikkie! As me kammerade nou niet voor me anslaan(zet de helm op).Hoe doet-ie?

De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…

De Zwaan.Of-ie zoo van ’n heilige-prent vort ben geloope.…

Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).

Veldwachter(tot de handen).Voor ’t laatst hoor! Deurloope! Deurloope!(trekt z’n sabel).Achteruit, potverdikkie!… Achteruit as ik ’n ster op me kop heb!(tot de zwaan).Hou jìj me hengst is vast, dan[71]ik de boel schoonvege!…(staat op, springt op het paard—de beenen der menigte wijken geheel).

De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…

De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Wat ’n stomme klabak … Nou kenne ze overal de laje lichte enne de slote forseere … ’n Uur in de wind zie je ’m ankomme! ’n Smeris met illemenaasie! Hahaha! Je lacht je ’n kriek!… Ze holle ’m achterna de heele gracht af, om ’m vuur voor d’r segare te vrage! Hahaha!… Straks valt-ie met z’n knol op ’n zolderschuit! Je zel d’r van beleve! ’k Hou me buik vast, hahaha!(zich naar Jan keerend).Scheelt ’r wat an?…

Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…

Jan.’t Endje stinkt zoo … Puf!… ’t Zweet breekt me d’r van uit … Lijkt wel ’n vetkaars … Puf.…

De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…

De Zwaan.Zuig ’r dan niet op, jò!… Daar hè-je de schoenfrik … Nou! Mot ’k schoensmeer an me schoone veere krijge?…

[Inhoud]Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.

Derde Tooneel.Schoenlapper, De Zwaan, Jan.Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…[72]Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?Schoenlapper.Of ’k wàt?…De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…Jan.Kom d’r in, schoenfrik!Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…Schoenlapper.…Gans dan.…[73]De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …[74]Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…Jan.Waar benne de schoene?Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…De Zwaan.Amen.Jan.Amen.

Schoenlapper, De Zwaan, Jan.

Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!

Schoenlapper(voor het raam bukkend).Vollek!

Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?

Jan(bij de tafel, bezig z’n zakken in de la te ledigen).Kom-ie om cente?

Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…

Schoenlapper(angstig-starend).Jessis-mierande, jò, d’r leit vuur in de la van de tafel! Mot je de boel in brand stekel Brááánd! Brááánd!…

De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…

De Zwaan(hem in de zij porrend).Hou je bek! Je schreeuwt de kindere wakker!…

[72]

Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?

Jan(de lade toeschuivend).Hèhèhè!… Dat noemt-ie brand as-ie diamante ziet.… Hei-je de schoene van vader en Jacob meegebracht?

Schoenlapper.Of ’k wàt?…

Schoenlapper.Of ’k wàt?…

De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…

De Zwaan.Of-ie de schoene mee het gebracht?…

Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…

Schoenlapper.As ’k duite krijg ja—as ’k ze niet krijg néé.…

Jan.Kom d’r in, schoenfrik!

Jan.Kom d’r in, schoenfrik!

Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…

Schoenlapper.D’r in komme ken ’k—maar op me buik schrijve doe ’k niemedal meer.…

De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!

De Zwaan.Jouw buik zit op je rug, hahaha!

Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!

Schoenlapper.Verkoop je flauwsies an je soort! An jòù valt geen droog brood te verdiene!

De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!

De Zwaan.Of ìk ’t ken hellepe, da’k zonder kouse en schoene an in de hemel kom!

Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?

Schoenlapper.Dàt most ’r bij komme—’n bliekiesvreter in de hemel!… Hoor je ’m Jan?

De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…

De Zwaan.Me zalle zien wie d’r eerder is—jij of ik! Hahaha! Hij denkt dat ze hèm noodig hebbe—hoor-ie Jan?… In de hemel rake de schoene niet stukkend—daar loope ze op d’r bloote voete.…

Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…

Schoenlapper.As ze d’r mijn niet noodig hebbe, leelijke eend.…

De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…

De Zwaan.Hahaha! Eend zeit-ie.…

Schoenlapper.…Gans dan.…

Schoenlapper.…Gans dan.…

[73]

De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!

De Zwaan.Hahaha! Gans zeit-ie.… Dat weet nog niet eens ’t onderscheid tusschen ’n gans en mijn! Ik ben de zwaan uit ’t Vondelpark, schoenfrik!

Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…

Schoenlapper.Nou, as ze mijn in de hemel niet noodig hebbe: jòù zeker niet!…

De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…

De Zwaan.Mijn niet?… Mijn niet?… Hoor je die, Jan?… Ik zit bij de troon naast onze lieve Heer met allemaal andere witte zwane—en as ’t geen zwane benne, benne ’t blomme—enkel zwane en blomme—da’s de hemel. Schoensmeer en pik—en zole en achterlappe kenne me d’r niet—die motte in de gang blijve—die worde niet binnen gelate.…

Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…

Schoenlapper.Kles maar!… Dat mot ’k eerst zien … ’n Zwaan in de hemel, hèhèhè.… Hèhèhè!… ’t Is ’n historie! Geen cente om ’t lapwerk te betale—en ’n eend ’t hoogste word.…

Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…

Jan.’t Is geen eend—’t is me zwaan!… Kom de trap af, dan krijg-ie ’n steen!(schuift de la open—het licht breekt door de spleet).Da’s me geldla—dat benne me cente die blinke.…

Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…

Schoenlapper(laat z’n bundel schoenen vallen).’k Waarschouw je, Jan, d’r komt brand van.…

Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …

Jan(een groene ster in de hand nemend).’t Benne sterre, frik!… Die komt van dicht bij de maan! En die krijg jij, as vader z’n schoene en Jakob z’n schoene goed gemaakt benne.… Laat is kijke …

[74]

Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?

Schoenlapper(geen oog van de ster af).Moeder Maria.… Moeder Maria.… Is dat voor mijn?

De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…

De Zwaan.Eerst de zole nakijke, Jan!… Of ze genaaid benne en niet gelijmd—en of ’t geen bordpepier is!…

Jan.Waar benne de schoene?

Jan.Waar benne de schoene?

Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…

Schoenlapper.Weet ’k niet.… Die diamant brandt in me kop.…

Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…

Jan(de ster onder z’n kiel stoppend).Zoo hè-je d’r geen hinder van.… De schoene van vader!…

Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…

Schoenlapper(zoekend).Een paar en nog ’n paar! De halve nacht voor opgezete.… Was haast geen lappe meer an … en d’r stong nog drie twee en dertig half.…

Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…

Jan(de zolen met de ster belichtend).Nou dan benne me kiet (geeft de ster aan den schoenlapper, die beduusd aan de tafel neerzit).… En voor moeder maak je de toffels.…

Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…

Schoenlapper(dwazerig over den steen heen glimlachend, zet z’n bril op).Allemachtigste God wat ’n zwaarte.… Daar ken ’k bij lappe zonder olie in de lamp.… Ze schijnt door me hande heen.… Ze lacht tegen me.… Hèhèhè!(droogt z’n oogen).Allemachtigste God—da’s de ster van Bethlehem—Jan!… Jij het de ster van Bethlehem teruggevonde.(z’n handen aan z’n rooden zakdoek schoonwrijvend).Die mag ’k niet met me smerige hande vasthoue—daar mot ’k me voor reinige.… Prachtig! Prachtig!…[75]As dat me vrouw had beleefd—en me dochter—en me kleinzoon, die in ’t pothuis bediend zijn geworde—weet je Jan: hoe je stong te kijke na ’t kissie?… Hèhèhè!… Da’k dàt zie voor me dood! Dat God me beloont voor ’t nakomme van de geboje—de geboje—de geboje, zwaan.…

De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…

De Zwaan(knikkend).Boven al bemin éénen God—IJdelijk zweer nog spot.…

Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…

Schoenlapper.Vier den heiligen dag des Heeren—Vader en moeder zult gij eeren.…

Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…

Jan.Met wil of met werken sla niemand dood—Doe geen overspel of onkuischheid snood.…

De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…

De Zwaan(knikkend).Wacht u voor stelen en onrechtvaardig leven—Gij zult geen getuigenis der valschheid geven.…

Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…

Schoenlapper.Begeer ook niemands echtgenoot—Noch iemands goed, ’t zij klein of groot. Amen.…

De Zwaan.Amen.

De Zwaan.Amen.

Jan.Amen.

Jan.Amen.

[Inhoud]Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

Vierde Tooneel.De vorigen, de Bakker, Sien.Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!De Bakker.Ga je?…[76]De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…De Zwaan.Jij zooveel meer.…Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…[78]Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…Bakker.Nooit van z’n leven.Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…Jan.Wat mot ’k dàn?[79]De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…[80]Sien.Jessis wat ’n steen!Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!Bakker.Mag ik is wege?Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?Sien(bij de la).Legge d’r meer in?Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…Schoenlapper.Hèhèhè!…Bakker.Wat lach-ie, bult?Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…Jan.Mag dat, zwaan?De Zwaan.Tien telle—langer niet!Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…[82]Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…Bakker.Effen nog.…Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…Bakker.En honderd derek?De Zwaan.Op slag!Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).De Zwaan.Me benne op de helft.Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…[84]Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…Sien.Hoe ken ik d’r nou in?Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…Bakker.En me steen?Jan.Haal ’m maar van de tafel.…Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!De Zwaan.Jan pas op de la!Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).Jan.Wat mot dat nou?Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

De vorigen, de Bakker, Sien.

Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!

Sien(tot de zwaan buiten).Kischt! Kischt! Wat mot je!… Kischt!… Geef ’m ’n trap, bakker!

De Bakker.Ga je?…

De Bakker.Ga je?…

[76]

De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…

De Zwaan(de vlerken in verweer).As je ’n poot na me uitsteekt … Hij ruikt na de zure gist, Jan, da’k ’r misselijk van wor.…

Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).

Jan(tot den schoenlapper).Doe ’m weg! Doe ’m weg!… Da’s de bakker(de schoenlapper steekt de ster in een van de schoenen).

Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…

Sien(de trap af komend met den bakker).Hij laat nog geen hàlf pannebrood los, moeder.…

De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…

De Zwaan.Kom-ie dat nou pas zegge?… Bè-je tòch na ’t vuurwerk geweest? Ha’k je zoo verboje.…

Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…

Sien(angstig).Hij het zoo lang staan klesse, moeder(nijdig).Snij uit lamme zwaan! ’k Schrik me kepot van me móéder … Wat hè-’k met jou te make?(tot den bakker).Of jij me nou naloopt—tekort zalle me je niet …—me hebbe je àltijd betaald as me ’t hadde.…

Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …

Bakker(op ’n tree van de trap neerzittend).As me ’t hadde … As me ’t hadde … Vier gulde vijf en negetig …

Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…

Sien.Dat lieg-ie. Jij schrijft toejoer met dubbel krijt.…

De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!

De Zwaan.Ken niet. ’t Krijt stopt-ie in z’n meel!

Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…

Bakker.As ’k jou nog is hoor, krijg je me slof na je bast!… ’t Staat in me boekie. Me boekie liegt niet.…

De Zwaan.Jij zooveel meer.…

De Zwaan.Jij zooveel meer.…

Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…

Bakker(verwoed dreigend).Mot me slof d’r an!(leest).[77]Drie weke—da’s een en twintig dage anderhalf panne—da’s drie gulden negen en negetig—en veertien roggemikke.…

Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…

Jan.Lieg-ie … ’k Hei ze elleke dag geteld—tweemaal benne me met cente gekomme.…

Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…

Bakker.’k La-me nog geen krùmmel afstrijje—vier gulden vijf en negetig bij mekander … En nou blijf ’k hier zitte to’k me cente gebeurd heb.…

De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…

De Zwaan.As ’t an mijn lee, liet ’k je blare zitte.…

Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!

Bakker(naar z’n slof tastend).Je het ’t gehoord!

De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …

De Zwaan.Hahaha!… Laat ’m zitte, Jan, dan vreet ik terwijl z’n kom met goudvisschies leeg …

Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…

Bakker(snel opstaand).Je mot ’r is an komme!(stapt vlug de trap op, grijpt achter de onderdeur, zet zich weer op de tree met een goudvisschenkom).Zoo. Al duurt ’t ’n verreljaar: de cente van de een en twintig maal anderhallef pannebrood en van veertien roggemikke—vier gulden vijf en negetig—vier gulden vijf en negetig.…

Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…

Schoenlapper.As ze nou toch fassoenlijk benne, de mensche van de kruierij—wat zet jij ze dan ’t mes op d’r keel.…

Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…

Bakker.Waar bemoei jìj je mee? Van jou krijg ’k ommers óók over de gulden?… Fassoenlijk! Fassoenlijk! De mensche van de kruierij! ’n Zoon die die zes maande gezeten het—’n dochter die de manne anhaalt.…

[78]

Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…

Sien.Jou dan toch niet, rooie sproetekop!… ’k Hei je nog straks ’n lik motte geve.…

Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…

Bakker(bulderend van ’t lachen).Hahaha! Hahaha! As ’k op je stoep loop te fluite, kom-ie toch as de hondjes! Hahaha! As ’k maar fluit(tracht in z’n lachen te fluiten).As ’k maar fluit.…

Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…

Jan.Ga van de trap af, bakker—d’r ken niemand deur.…

Bakker.Nooit van z’n leven.

Bakker.Nooit van z’n leven.

Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?

Jan(tot de zwaan).Zal ’k ’m de rooie geve?

De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…

De Zwaan.Die groote rooie an de meeldief voor meel met krijt …?(de bakker werpt z’n slof, die op het bed terecht komt).Mot ’k je ’n tand met soldeer uit je bek slaan?…

Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…

Bakker.Spuug jij ’n ander op z’n vessie! Met de mensche hè-’k genoeg last! As de beeste nou ook nog beginne—waar of niet, goudvisschies?—ken ’k de blinde voor de rame hange(sarrend).Vier-vijf-en-negetig … Vier-vijf-en-negetig … Vijf gulden min vijf kopere cente.…

Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?

Jan.Zal ’k ’m de rooie van naast de melkweg?

De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…

De Zwaan.Van naast de melkweg?… Toe maar!… In elleke pint melk giet-ie d’r tien water … Ik bemoei me d’r niet mee … As je d’r zoo mee omspringt—een an de smeris—een voor zole en achterlappe—hou je geen kiezelsteen over.…

Jan.Wat mot ’k dàn?

Jan.Wat mot ’k dàn?

[79]

De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …

De Zwaan.Voor de rooie mot-ie de vier-vijf-en-negetig verrekene enne twéé jaar lang èlleke dag zes pannebrooje brenge èn twee roggemikke èn ’n snijkoek met kandij en sukade … Boter bij de visch: op slag vóór-ie ’m in z’n hande krijgt—een honderd brooje voorschot, tien roggemikke en tien snijkoeke met kandij en sukade …

Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …

Jan.Hù!… Daar komme we niet door!… Daar ete me ons verstoppinge an …

De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!

De Zwaan.Hindert niet eens in ’t jaar!

Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…

Bakker.Vier-vijf-en-negetig!… Vier-vijf-en-negetig(tot Sien).As je me ’n smàkker geef, zoo as an de jongen van de stikkedoor, trek ’k ’r ’n pannebrood af.…

Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…

Sien.Ik lust geen getrouwde manne.…

Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!

Bakker.Manne … panne … manne … panne, hahaha!

Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).

Jan(bij de tafella).’k Zel je ’n diamante steen late kijke(het licht schemert door den spleet).

Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!

Bakker(verrast opstaand en de kom op tafel neerzettend).Deksels—dat lijkt Bengaals!

Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…

Jan(de roode ster in de hand).Geef jij daarvoor twee jaar lang.…

De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…

De Zwaan.Drie jaar—twee is niemedal.…

Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…

Jan.…Drie jaar lang èlleke dag zes panne, twee roggemikke en ’n Groninger koek met kandij en sukade?…

De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…

De Zwaan.En ’n Berliner bol dadelijk en honderd brooje dadelijk as ’k gezeid heb!…

[80]

Sien.Jessis wat ’n steen!

Sien.Jessis wat ’n steen!

Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…

Schoenlapper(de zijne uit den schoen krijgend).De mijne is groen—groen as koper—groen as gras.…

Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?

Bakker(verbaasd).Christenezielen!… Waar vin je die?… Is-ie ècht?

Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…

Jan.Hoor je ’m, zwaan—of-ie echt is—of-ie echt is?…

De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!

De Zwaan.Hij denkt dat onze lieve heer zoo de sterre vervalscht as hìj ’t meel, hahaha!

Bakker.Mag ik is wege?

Bakker.Mag ik is wege?

Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…

Jan.As me gek benne—eerst de honderd panne voorschot.…

Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?

Bakker.Snijdt-ie ruite stuk?

Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?

Jan.Zien?(springt op het bed, wrijft de ster langs een ruit, die in scherven ineenzakt).Is-ie echt?

Sien(bij de la).Legge d’r meer in?

Sien(bij de la).Legge d’r meer in?

Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…

Jan(heftig).Laat ’m dicht—anders vliege ze na de hemel!…

De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…

De Zwaan.Wat doe je ze ook uit je zakke in de la te legge!…

Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…

Jan(voor de la geposteerd).Je zweet ’r nog al niet van!… Afblijve hoor!…

Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…

Bakker.Christeneziele!… ’n Rooie en ’n groene steen.. As-ie werachtig echt is, werachtig … dan geef ’k je[81]d’r ’n nieuw goud-tientje voor, splinternieuw!…

Schoenlapper.Hèhèhè!…

Schoenlapper.Hèhèhè!…

Bakker.Wat lach-ie, bult?

Bakker.Wat lach-ie, bult?

Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…

Schoenlapper.Ik geef d’r hònderd nieuwe, duizend, tien duizend.… De lommerd schiet ’r meer op.…

Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…

Sien.Geef ’m mijn, Jan—voor ’n brosch.…

Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?

Jan.Jij ben van de febriek vortgebleve—jij mag d’r enkel na kijke, waar zwaan?

De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…

De Zwaan.Drie jaar lang, as ’k gezeid heb.…

Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!

Jan(tot den bakker).Graag of niet?… En honderd brooje daalijk!

Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…

Bakker(enkel oog voor den steen).Me heele winkel mag-ie leeghale—de pannebrooje—de hardgebakke-duitsche—de kedetjes—de pijn-de-luksjes—de beschuite—de berliner bolle—de krakelinge—de appelbolle—de snijkoeke—de moppe.… Maar eerst in me éige hande ’t gewicht voele.…

Jan.Mag dat, zwaan?

Jan.Mag dat, zwaan?

De Zwaan.Tien telle—langer niet!

De Zwaan.Tien telle—langer niet!

Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…

Bakker(de ster uit Jan’s handen nemend).Of ’k zoo in me oven kijk—of-die an ’t smelte is!—of je bloed ziet.…

De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…

De Zwaan.As je ’m nog langer kneedt wordt-ie allerhande.…

[82]

Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).

Sien.Hou ’m is hier bij me hals, bakker(slaat de tippen van haar jak weg).

Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…

Bakker.Of je in de zon leit te baje—of je kin in de rooie was zit(de ster op z’n hand leggend).’k Ken d’r ’n ring van late make bij de goudsmid.… ’k Ken d’r an me horlogieketting hange.… Christeneziele … ’k Ken d’r op me das steke, hahaha!…

De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….

De Zwaan(’n goudvisch opvangend dien Jan ’m toewerpt).Hap!.… Smaakt na de gist.….

Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…

Bakker.As ’k daarmee in de kerk zit, zel de domenee in z’n woorde blijve steke—en de diakene—de diakene zelle niet wete wat voor tekst.…

De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…

De Zwaan(een goudvisch vangend).Hap! Hap!… Of ’k ’r weer van zel spoege?… Hap! Nou lust ’k niemeer.…

Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).

Schoenlapper(tot Sien).Nee je krijgt ’m niet! Nee, nee, nee!(bergt de groene in zijn zak).

De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…

De Zwaan.Meeldief, de tien telle benne om.…

Bakker.Effen nog.…

Bakker.Effen nog.…

Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…

Jan(de ster afnemend).Houe mag-ie ’r, voor drie jaar lang.…

De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…

De Zwaan.…Zes panne per dag èn twee mikke per dag èn ’n snijkoek per dag.…

Bakker.En honderd derek?

Bakker.En honderd derek?

De Zwaan.Op slag!

De Zwaan.Op slag!

Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…

Bakker.As ’k ’r zooveel in me kar heb—’t is me[83]nog al niks—honderd—honderd.…(loopt de trap op, gaat achter de onderdeur).Wie pakt ’r an?.…

Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…

Jan.Ikke!… Ho!… Ho!… Schrijf jij is op, schoenfrik.…

Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?

Schoenlapper.Ik hei geen papier.… Mag ’t met krijt op de zool van de laars?

Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…

Jan.As je ’t maar sekuur doet.… Je weet hoe-ie de mensche loere draait.…

Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!

Bakker.Nou dan! Me arrem is geen uithangbord!

Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?

Jan(tot Sien).Ho!… Ho!… Nog niet!(kijkt in de ladenkast).Daar kenne ze niet in.… Zelle me ze op jouw bed legge?

Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!

Sien.Eerst ’n ouwe krant.… Daar!

Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).

Jan(de brooden van Sien, die halfwege de trap staat, aannemend en in de achterste bedstee leggend, koortsachtig vlug op en neer loopend).Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht, negen, tien.…(de brooden verdwijnen in de bedstee; zij vegen zich àllen het zweet van het voorhoofd).

Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).

Schoenlapper(tellend).… Twintig.… Dertig … Veertig … Vijftig …(hij geeft met het stuk krijt streepjes).

De Zwaan.Me benne op de helft.

De Zwaan.Me benne op de helft.

Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).

Jan.’k Zweet as ’n sleepersknol(zij vegen zich weer àllen het zweet van het voorhoofd).

Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…

Bakker.Vijf tegelijk—en nog is vijf.…

[84]

Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…

Sien.Je ken ze beter as kaze opgooie.…

Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…

Bakker.…Een en zeventig, twee en zeventig.…

De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…

De Zwaan.…Dat lieg-ie.… Een en zestig.…

Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…

Bakker.…Een en zestíg—twee en zestig.… drie en zestig.… leeg is de kar.… De rest krijg je morrege vroeg—dan benne ze verscher.…

Sien.Hoe ken ik d’r nou in?

Sien.Hoe ken ik d’r nou in?

Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…

Jan.Hù!… Dan vreet je je d’r doorheen, as in de berreg van rijstebrei.…

Bakker.En me steen?

Bakker.En me steen?

Jan.Haal ’m maar van de tafel.…

Jan.Haal ’m maar van de tafel.…

Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!

Sien(bij de lade).D’r legge d’r nog wel tien!

De Zwaan.Jan pas op de la!

De Zwaan.Jan pas op de la!

Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).

Sien(nijdig).Sta jij toch niet alles af te loere, lamme hinkepoot.… Daar!(trekt het gordijn voor de ramen dicht).

Jan.Wat mot dat nou?

Jan.Wat mot dat nou?

Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.

Bakker(nijdig).Da’s ’n andere ster.… Je het ’m verruild!(haar langs de goudvisschenkom strijkend).Glas snijdt-ie niet eens!… Jullie benne flesschetrekkers, oplichters, kwartjesvinders! Waar benne me goudvissche gebleve?(met de gebalde vuist de ster vasthoudend en ’r mee dreigend).Me drie en zestig brooje werom en me vier gulden vijf en negetíg!… ’k Sla alles kort en klein.… Ik breek jou je nek bliksemsche aap!… En dat rooie stuk glas gaat over me knie.

Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.

Schoenlapper.Je mot ’t gordijn opetrekke, Sìen.

Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

Jan.Dat doeikal(het roode licht van het venster stort weer binnen. Tegen het beddelaken, onbewegelijk naast elkaar staan Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen).

Back to IndexNext