Vijfde Tooneel.

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

[Inhoud]Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).

Vijfde Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…[86]Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).

Zwaan, Jan, Schoenlapper, Bakker, Sien, Thijs, Bet, Aaltje, Lammersen.

Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!

Bakker(verwoed).Me goudvissche, me brooje en me cente! ’k Maak ’r politiezake van! Drie en zestíg goed doorbakke panne!… Vier goudvissche!

Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…

Bet(met een kerkboek in de hand).God-nog-an-toe, bakker—me wete d’r niks van.…

Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!

Bakker.Drie en zestig brooje.… in de bedstee!

Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…

Thijs(met een takel in de hand).Eens gegeve blijft gegeve.…

Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …

Lammersen(met zijn harmonica onder den arm).Al stóóf je ’n goudvisch—slikke ken je ze niet—d’r zel d’r geen in gezete hebbe. Vliege doene ze niet …

Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…

Aaltje(met een pak quitanties in de hand).Me hart staat ’r van overeind—wat ’n weer, wat ’n weer!—mot in de buurt ingeslage weze.…

[86]

Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…

Bet.Me lippe ziene d’r wit van … Wat was dat, Jan?…

Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…

Bakker.Wat ’t was?… Wat ’t was?… Me kar met brood leeghale.… Me goudvissche stele!… Valsche diamante in me poote stoppe.… Ik mot me brooje terug!… Me brooje uit de bedstee! Ik mot me cente!(schiet op het raam toe, springt op Jan’s bed, roept:)Politie!… Politie!…

De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…

De Zwaan(nijdig met de vlerken slaand).Ik ken getuige da-je ’m over je knie het gebroke.… Daar kenne ze niet tegen.…

Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).

Bakker.Dan neem ’k met geweld!(holt op de bedstee toe).

[Inhoud]Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).

Zesde Tooneel.De vorigen, Jacob.Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!Bakker.Opzij of.…Jacob.Of wat?…Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…Bet.Jacob!… Jacob!…De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…[87]Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).

De vorigen, Jacob.

Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!

Jacob(die de trap af is gekomen—den bakker bij de bedstee werend).Hande thuis!

Bakker.Opzij of.…

Bakker.Opzij of.…

Jacob.Of wat?…

Jacob.Of wat?…

Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…

Bakker.Of ’k bega ’n ongeluk!…

Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…

Jacob(een groot slagersmes trekkend).Dat zelle me afwachte.…

Bet.Jacob!… Jacob!…

Bet.Jacob!… Jacob!…

De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…

De Zwaan.Jacob, Jacob: met wil of met werken sla niemand dood.…

[87]

Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…

Bakker(de trap op-wijkend).As jij steekt, steek ik dubbel—al trek je tien messe, ben ’k nog niet bang—niet voor ’n dozijn zooas jij.… ’k Neem d’r getuige op.… Jij het ’t gezien schoenfrik—en jij Lammersen—en jij zwaan.…

De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…

De Zwaan.Ik ben beneje de jare.…

Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).

Bakker.Je ken ’t allemaal beëedige van de goudvissche enne de drie en zestig brooje enne van ’t mes dat-ie voor me neus het gehoue.… Ik haal ’n diender.… Met de gevangeniswage kom ’k voor je deur!(angstig af).

[Inhoud]Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…

Zevende Tooneel.Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.Bet.De schrik zit in me beene.Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…Thijs.Drie en zestig.…Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…[88]Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).Bet(glimlachend).Betaald?.…Jacob.Betaald?.…Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…Bet.Goed, jongen.Jan.En jij ook, vader.…Thijs.Ik doen ’t al.…Jan.Juillie ook!…Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem![89]Jacob.Ik kijk na de brooje.…Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…[91]Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…Bet.Jacob … Jacob.…Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.Thijs.Wij komme tekort.…[92]Lammersen.Dat doene me zeker!De Zwaan.Wat zee ìk?Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig![94]Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?De Zwaan.Dat weet ik.Jacob.Hoe dan?Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…Lammersen.Dat denk-ie.…De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.Jacob.Hier?Thijs.Hier in ’t pothuis?Aaltje.An wie?[95]De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!Jacob.As ze maar bieje.…Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…

Zwaan, Jan, Schoenlapper, Jacob, Sien, Thijs,Bet, Aaltje, Lammersen.

Bet.De schrik zit in me beene.

Bet.De schrik zit in me beene.

Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…

Aaltje.Ik ken geen voet verzette.…

Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).

Jacob.Hij hèt hier niks mee te neme. Wàt wou-ie?(kijkt door den gordijnkier der bedstee).Ik vraag wat-ie.…(schrikt achteruit).

Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…

Bet(angstig).Wat zie je dan?(zij, Thijs, Aaltje, Lammersen en Sien schuifelen naar Jacob, staren dicht bij de bedstee, glimlachen verbaasd).Drie en zestig brooje.…

Thijs.Drie en zestig.…

Thijs.Drie en zestig.…

Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…

Lammersen.Je ken ’n bakkerij beginne.…

[88]

Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!

Aaltje.’k Hei d’r nog nooit zoo’n berg gezien!

Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?

Jacob.Drie en zestig.… Hoe hou je ze goed?

Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…

Sien.Waar mot ik nou gaan slape?.…

Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…

Jan(bij de tafel).En je schoene benne gebracht vader.…

Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?

Thijs.Me schoene?(tot den schoenlapper).Zoo zònder cente?

Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).

Schoenlapper.Jan het betaald,(zij draaien zich allen naar Jan, staande dicht tezaam, Bet met haar kerkboek, Thijs met zijn takel, Lammersen met de harmonica, Aaltje met het pak quitanties, Jacob met het groote mes).

Bet(glimlachend).Betaald?.…

Bet(glimlachend).Betaald?.…

Jacob.Betaald?.…

Jacob.Betaald?.…

Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…

Thijs.Jan, Jan—hoe kom-ie an geld!.… Jan, Jan, as je ons in ongelegenheid brengt!… Jan, Jan, as ’t maar zuiver spul is!…

Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…

Jan.Hou je ooge is dicht, moeder.…

Bet.Goed, jongen.

Bet.Goed, jongen.

Jan.En jij ook, vader.…

Jan.En jij ook, vader.…

Thijs.Ik doen ’t al.…

Thijs.Ik doen ’t al.…

Jan.Juillie ook!…

Jan.Juillie ook!…

Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?

Lammersen.Me ooge dicht?… Een of twee?

Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem!

Jan.Allebei.… Zoo. Nou motte juillie niet schrikke.… Jij doet valsch, Jacob!… Jij kijkt stiekem!

[89]

Jacob.Ik kijk na de brooje.…

Jacob.Ik kijk na de brooje.…

Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…

Jan.Mag-ie niet. Ooge toe! Allemaal! As ’k drie zeg, mag-ie ze open doen! Eene—tweeje—drieje!…(heeft een geel-groene ster uit de la gegrepen).Die is voor vader z’n takels.…

Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?

Bet(na een aangehouden ònbèwègelijke stilte van allen).Jan—me lieve jongen—hoe kom je daar an?

Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…

Jan.Ben met de zwaan weze vliege—geplukt op drie meter van de maan.…

Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…

Bet.Jan—me lieve jongen—je mag niet neme wat van God-de-Heer is.…

Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…

Jacob.Sterre benne vrij(langzaam voor zich uit starend).… Sterre benne vrij.… Je mag geen appele plukke—geen pere—geen bloeme—sterre benne vrij—sterre benne vrij.…

Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…

Bet.Jan—me lieve jongen—de sterre benne van God-de-Heer—die het-ie buiten ons bereik gesteld—daar magge me niet na tàste.…

Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…

Jacob.As me niks hebbe, magge me dat!…

Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…

Thijs.Daar ben ’k angstig van—daar doen ’k me ooge bij toe.…

Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…

Aaltje.Jan, bran je vingers niet.…

Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?

Jan.Nou dan, vader!… Neem je ’m niet?

Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?

Thijs..Nee.… Zal ’k, moeder?

Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).

Bet.Jan—me lieve jongen—je het ’r geen geve over(smartelijk-angstig).Jan, ik hei al zoo’n boel[90]gehuild—zoo da’k me trane niet telle ken.… God-de-Heer zel ze an de hemel misse.…(naar boven starend).Heele gate benne d’r gekomme in de wolleke.… Stele, Jan, is erger nog as wat je broer Jacob in drift het gedaan … erger as ’t schandaal met je zuster!(tot de zwaan).Bè-jij de duvel, zwaan, da-jij voor ladder gediend het?… Laat de zwaan ze werom brenge, Jan, me lieve jongen, op de plaatse waarvan ze vandaan benne gekomme—’k wor as van de dood zoo benauwd, as ’k de plekke an de hemel zie, die je leeg het geplukt(de anderen kijken mede verschrikt omhoog).

Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?

Jan(benepen).Mocht ’t niet, zwaan?

De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…

De Zwaan.Hahaha!… Hahaha!… Juffrouw hoe kè-je zoo wurme over niks!… Ikke de duvel?… Ikke? ’k Hei toch geen bokkepoot!… ’k Vreet toch geen vuur.…

Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…

Bet.Me zoon Jan hei-je opgezet tot ’n doodzonde … tot ’n doodzonde—dat weet je toch, zwaan.…

De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…

De Zwaan.Wees wijzer, juffrouw—de heele rijkdom in de stad loopt met sterre an d’r vingers, d’r halze, d’r oore—de koningin het ’r ’n kroon vol van in d’r haar.…

Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…

Bet.Mensche as wij magge ’t niet.… Enne as iedereen plukke gaat—iédereen zulleke gate as Jan maakt—blijft ’r geen lichie meer in de hemel over(smartelijk)Geen lichie … Geen enkel lichie.… As ze de maan ook nog neme—en de zon ook nog neme—wat rest ’r dan?.…

[91]

Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…

Thijs(de handen naar de ster uitstrekkend).Zel ’k ’r?… Me takels zitte vast.… Me zelle geen zorreg meer hebbe—me zelle op heele schoene loope—me zelle drie-en-zestig brooje ete.…

Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…

Bet(angstig).Nee! Nee! Nee!…

Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…

Jacob.Al ha-je ’m uit de modder geschept—al geve ze me leveslang: ìk ben d’r niet vies van!…

Bet.Jacob … Jacob.…

Bet.Jacob … Jacob.…

Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…

Jacob(het mes neerleggend).Zes maande hè-’k me kop tegen de mure van me cel kapot gestoote—zes maande kalk en tralies en ’n reepie lucht zoo groot as me hande—zes maande as ’t nacht wier dezelfde ster, die hij in z’n vingers houdt—dezelfde gele ster met de groene rande—en geen ander licht!… As me hersens dampte, as ’k niet slape kon, zag ’k ’r—as ’k ’n strop om me nek wou legge, zag ’k ’r—as ’k lee te vloeke, zag ’k ’r—as ’k de dage, de ure dat ’t nog dure most, telde, telde, telde—as hij de schel van de segarewinkel—zag ’k ’r. Zes lange maande benne me same alleen geweest—het ze me hoore tekeer gaan, da’k ’t nòg is zou doen, nog is en nog is, as ze me weer ’t brood roove as toe met de staking(luciede lachend).Ik ben ’r niet vies van—me kenne mekaar.… Wì-jij d’r niet, vader?… Nee?… Hahaha!… Jij niet, moeder?… Nee?… Mijn dan, Jan!(grijpt de ster uit Jan’s handen).God het ’r meer as zat, meer as zat—wij komme tekort.…

Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.

Aaltje.Da’s waar—wij komme tekort.

Thijs.Wij komme tekort.…

Thijs.Wij komme tekort.…

[92]

Lammersen.Dat doene me zeker!

Lammersen.Dat doene me zeker!

De Zwaan.Wat zee ìk?

De Zwaan.Wat zee ìk?

Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…

Bet(angstig).Alles mag-ie wat d’r groeit—aarpels en groentes—niet wat an dehemelloopt, Jacob.…

Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?

Jacob.Hahaha!… Ik ben d’r dronke van—me beene doen of ’k te veel klare geroke!(bij z’n scharensliep).De bulle worde d’r nieuw van. Dat mes hè-’k alvast niemeer te slijpe—of ’t zoo gepolletoerd is!… Mò-je me beitel zien!… Het ’n rand van goud!… Wat zelle me ’t eerst koope, Jan?

Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…

Jan.Je het je hoofd nog niet onder de pomp gehouwe—enne je zou drìe glaze water boordevol leeg-drinke.…

Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…

Jacob.Me drinke geen water—me drinke toejoer wijn as Bonnet voor jou het gebracht.…

Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?

Lammersen.Zel ik d’r gaan hale in de slijterij om de hoek?

Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…

Aaltje.Jij niet! Jij niet! Je hoeft ’t lieremannetje niet heelemaal te krijge.…

Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!

Lammersen.Is ’t jóúw ster?(zij wil hem in de rede vallen).Moel houe!

Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…

Aaltje.Moel houe?… Kommandeer jij je vlóóie!…

Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!

Lammersen.As me ’t vlooietheater koope, waar Jan, hahaha!

Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…

Jacob.Drinke me ’n flesch wijn, vader—as van[93]Bonnet—met ’n zilvere brani-hoed op z’n kop en ’n schort voor z’n buik?…

Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!

Thijs.Van zóó’n steen as ’n kinderhoofie het de slijterij nooit werom!

Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…

Sien.Dan gane me ’m an de bank an de overzij wissele.…

Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!

Bet.Jacob, Jacob—doe ’t nièt!

Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…

Thijs.Ze kenne je na ’t bero slepe.…

Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!

Bet.Ze zelle met z’n alle roepe: hou de dief!

Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…

Thijs.Mot ik je van ’t bero komme hale, as met Jan z’n steen door de ruit van de horlogemaker?…

Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…

Lammersen.Waar is waar—(tot Aaltje)blijf ’r af met je zeepsopvingers—da’s geen spek voor jouw bek!—waar is waar: as je d’r mee op de gracht loopt, trapt de heele buurt op je hiele!…

Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…

Jacob.Dan doene me ’t zoo—in me zak.…

Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…

Bet(angstig-klagend).Jacob, Jacob—hij glimt je broek door.…

Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…

Thijs.Daar schrik ’k van—je staat van binnen in brand.…

Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…

Jacob.’k Voel d’r niks van—da’s gedorie ’n bak as ’k nog nooit hé gezien—me broek is heel—’k lijk ’n fietslantaren!.…

Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig!

Sien.Doe ’m d’r is uit. Weg is ’t.… Doe ’m d’r is in.… Angstig!

[94]

Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).

Lammersen.Hahaha!(zingt).„Zie de maan schijn door de boome—makkers staak je wild geraas.…”(de anderen zingen zachtjes mee.).

Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!

Aaltje(de harmonica die hij wil gaan bespelen neerduwend).Toe schei uit! Motte me mekander niet verstaan!

Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?

Jacob(de ster in de hand).Daar sta ’k bij te gape—daar loopt me hoofd bij leeg(steekt haar in z’n kiel).… Ze schijnt je heele boddie door(legt haar op de scharensliep).Verdraaid as je d’r erges verstoppe ken! Hoe krijge me d’r dan gewisseld? Zonder last met de polisie?

De Zwaan.Dat weet ik.

De Zwaan.Dat weet ik.

Jacob.Hoe dan?

Jacob.Hoe dan?

Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!

Sien(schrikkend bij de la van de tafel, die ze snel weer sluit).Die lamme zwaan! Hoepel toch op!

Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?

Lammersen.Wil jij alweer wijzer weze—wijzer as wij zwaan?

De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…

De Zwaan.Ik in me water zie de dinge eenmaal boven en eenmaal beneje—’t gras an de wallekant is wijzer as jij.…

Lammersen.Dat denk-ie.…

Lammersen.Dat denk-ie.…

De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.

De Zwaan.Je ken d’r hièr verkoope, Jacob.

Jacob.Hier?

Jacob.Hier?

Thijs.Hier in ’t pothuis?

Thijs.Hier in ’t pothuis?

Aaltje.An wie?

Aaltje.An wie?

[95]

De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…

De Zwaan.Ik zel de mensche gaan roepe—de mensche met cente.…

Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…

Jan.De dokter, zwaan—en de kappelaan, zwaan—en de bank-van-de-overzij.…

De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!

De Zwaan.Laat mijn maar scharrele.… Je mot doen asdie vent op de markt—eenmaal—andermaal—niemand meer?… Je ken niet wete wat ’n gèk d’r voor geeft!

Jacob.As ze maar bieje.…

Jacob.As ze maar bieje.…

Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…

Jan.Voor tienduizend doene me ’t.…

De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…

De Zwaan.Hier mot je weze, mensche! Hier mot je weze! Me hebbe ’n ster tekoop.…

[Inhoud]Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).

Achtste Tooneel.De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?[96]Jan.’t Is geen spiegeltje.…Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…Jan.Me benne rijk geworde, dokter!Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!Lammersen.Stilte!…Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…Bonnet.Zeg ik nee?Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…Schoenmaker.En nieuwe veters.…Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …Aaltje.As ik—kijk me pak is!…Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!Jacob.Màg niet?…Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…[98]Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…Lammersen.Was-ie goed?Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…Bankier.Me klerke zitte te wachte.…Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…[99]Bonnet.Met bandjes.…Jacob.Zit je in de kerk.…Kapelaan.Bij ’t doopvont.…Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…Bankier.En ringe as ik.…Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche![100]Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…Kapelaan.De godslamp gaat voor!Dokter.Tienduizend en één.…Bankier.Elfduizend.…Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.Dokter.Twaalf duizend.…Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…[101]Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…Bankier.Veertig duizend.…[102]Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…Kapelaan.De godslamp gaat voor.…Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..Bet.Ik ga niet weg.…Jan.En je gaat na buiten!…Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).

De Vorigen,daarna achtereenvolgens op de trap:Bonnet, Riesje, Kapelaan, Dokter, Bankier, De Schele.Naast de Zwaan een menigte beenen, een paar gebogen lichamen en het meisje van Bierman met een vlieger. Riesje houdt bloemen èn ’n prentenboek in de hand; de Bankier heeft ringen met steenen aan de vingers en een zwaren gouden ketting; de Schele heeft koolvegen in het gelaat.

Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!

Bonnet.Heere! Heere!(houdt de handt voor de oogen).Wat ’n lamp is dat!

Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…

Jan(vroolijk).Hù!… ’t Is geen lamp.…

Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?

Riesje.Hou je ’n spiegeltje in de zon, Jan?

[96]

Jan.’t Is geen spiegeltje.…

Jan.’t Is geen spiegeltje.…

Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…

Kapelaan.Thijs Banes hoe komt ’t zoo licht hier!… Bè-jij ’t Jan—’k zie je maar hallef.…

Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!

Jan.Geplukt op drie meter van de maan, kappelaan!

Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…

Dokter(z’n bril afdrogend).Me glaze—me glaze—brande in me ooge.…

Jan.Me benne rijk geworde, dokter!

Jan.Me benne rijk geworde, dokter!

Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…

Bankier.Da’s ’n schat—’n schat—zoo heb ik d’r niet een—niet één.…

Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…

Jan.Ik hè-d’r ’n la vol van, meneer!… Nou dan Jacob!…

Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!

Jacob(tot de pratenden, buiten).Suscht!

Lammersen.Stilte!…

Lammersen.Stilte!…

Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…

Jacob(tot de bukkenden, bij het raam).Of juillie nou kijkt en kiest: wie geen zak duite het, ken opdoeke!… Stilte!… Me gane verkoope.… Mò-’k me longe uitschreeuwe?… Me hebbe hier ’n diamante steen, die in me zak as ’n kaars brandt.… Geloof je me niet, meneer?…

Bonnet.Zeg ik nee?

Bonnet.Zeg ik nee?

Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…

Jacob.Je mot me weer is voorbijloope, nou ’k je met cente ken dood smijte!… Die in me zak brandt, zee ik(laat het zien).Nou?(algemeen gezucht van verwondering).En die in me boddie brandt(doet het—hernieuwde verbluffing).Die steen is niet van steen en niet van glas—d’r zit geen lichie van binnen—dààr!—hóé je ’m draait blijft de vlam ’r in—[97]je hande doet-ie geen zeer—je vingers bladdert-ie niet—je warmt ’r je ooge an, zonder dat-ie hette geeft.… Da’s ’n mes! Zie je dat mes? Da’s ’n mes van ijzer zoo dun. Wat wordt ’t? Da’s geen mes meer—da’s geen ijzer meer—da’s geen heft meer—da’s zilver, kokend zilver van guldes en daalders!… Wat is dat?… Is dat ’n beitel?… Is dat ’n beitel!… Da’s alweer van zilver, met ’n bandje van goud!… Met die steen, mensche, hoef je niemeer te werke—de bakker smijt de alkove vol brood—de schoen-maker lapt je zole en hakke.…

Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…

Schoenmaker.En nieuwe wreefstukke.…

Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…

Jacob.En wreefstukke—hoor je ’t?…

Schoenmaker.En nieuwe veters.…

Schoenmaker.En nieuwe veters.…

Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …

Jacob.En veters—hoor je ’t?… As je in de zorreg zit …

Aaltje.As ik—kijk me pak is!…

Aaltje.As ik—kijk me pak is!…

Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…

Jacob.Kijk d’r pak onbetaalde briefies!—hei-je ineene de ton uit de Staatsloterij—kè-je je takels en kleere uit de lommerd hale.…

Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.

Bet(benepen).En ’t kerkboek met ’t gouwe slot.

Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…

Jacob.Hoor je dat, mensche.…—je kerkboeke.…

Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!

Kapelaan.Ho! Ho! Ho!… Mag niet! Mag niet!

Jacob.Màg niet?…

Jacob.Màg niet?…

Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…

Kapelaan.Kerkboeke magge niet na oome Jan.…

Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…

Bet.’k Hè-d’r z’n eiere van betaald.…

[98]

Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …

Kapelaan.Mag niet.… Mag niet …

Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?

Jacob.Verkoop ik nou de steen of jij?… Stilte daar buiten!… Wie staat ’r te lache?

Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…

Jan.Da’s de schele van hiernaast, die-die in ’t kolehok op had geslote—zie je toch an d’r zwarte gezich!… Je lijkt wel ’n nikker, schele!…

Lammersen.Was-ie goed?

Lammersen.Was-ie goed?

Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!

Aaltje.De flauwe streke! Geef ’m geen asem, Jan!

Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …

Bankier.Thijs, laat je zoon Jacob opschiete—anders krijg je geen kwitanties meer voor me te incasseere …

Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…

Thijs.Hoor je niet, Jacob?… De meneer van de bank-aan-de-overzij het geen tijd.…

Bankier.Me klerke zitte te wachte.…

Bankier.Me klerke zitte te wachte.…

Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…

Aaltje.En de meide voere niks uit! Ga an je werk Jans.…

Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…

Jacob.Dag schele! Je mag je wel wassche—anders wordt ’t heeregoed zwart, hahaha!(de schele af).Nou dan!… Wie biedt ’r? Wie biedt ’r? Wie biedt ’r?… Niet allemaal tegelijk.… Me verstane mekaar geen woord!… Wie biedt ’r?… Wie biedt ’r? Wie dan?… Me ster weegt geen ons en geen pond en geen tien ponde—me ster ken ’k niet houe van de zwaarte.… Met zoo’n reuzester, mensche, raak je niet in ’t rooie dorp—groeit ’r geen eelt an je duime—kè-je in ’n huis an de gracht met ’n stoep en twee deure gaan wone—koop-ie ’n slijperskar met ’n ponnie en koperbeslag—eet je gebraje spek bij je aarpels—rook je segare.…

[99]

Bonnet.Met bandjes.…

Bonnet.Met bandjes.…

Jacob.Zit je in de kerk.…

Jacob.Zit je in de kerk.…

Kapelaan.Bij ’t doopvont.…

Kapelaan.Bij ’t doopvont.…

Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…

Jacob.Brengt de dokter pijpe drop en zoethout.…

Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…

Dokter.Midden in de nacht voor je mee.…

Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…

Jacob.Draag-ie hooge hoeje.…

Bankier.En ringe as ik.…

Bankier.En ringe as ik.…

Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?

Jacob.Met zoo’n ster drink je wijn, of ’t je bruiloft is en soep met vleeschprakkies—waar, Jan?

Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…

Jan.Dat ’t vet an je tong kleeft!.…

Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…

Jacob.Met zoo’n ster, van vlak naast de maan, kè-je ete en lol make en na ’t Kalfie rijje met twéé knolle d’r voor—’n hééle dag buiten—’n hééle dag—en ’s nachts in ’n bed van heb-’k-jou-daar, zonder rematiek in je schoere! Met zoo’n ster—zoo’n ster.…

Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…

Schoenlapper.…Van Bethlehem—met doorne is-ie gekroond.…

Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…

Jacob.Kè-je bloeme koope—schuite vol.…

Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…

Riesje(hem de hare toewerpend).Daar hè-je de mijne, Jacob.…

Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche!

Jacob(ze oprapend—de bloemen in de eene, de ster in de andere hand).Met me ster kè-je de weg na de hemel vinde—uit je hel rake, mensche!

[100]

Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…

Bet.Jacob, Jacob—zeg-ie ’t wéér? ’k Hè-je zoo dikkels verboje.…

Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?

Kapelaan.Jan, hoeveel doodzonde benne d’r?

Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…

Jan.Zeven, kappelaan!(snel).Hoovaardigheid, gierigheid, onkuischheid, nijd, gulzigheid, gramschap, traagheid.…

Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…

Kapelaan.Goed zoo, Jan. Heel goed, Jan(tot Jacob).As jij ’t óók maar zoo wist.… Geef d’r mijn voor de godslamp van ’t altaar, Jacob—voor de godslamp—dan zelle me honderd kaarsies brande voor Jàn.…

Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…

Dokter.Toe je ’n ijzersplinter in je oog ha gekrege, Jacob, het Jan d’r bij gezete, hoe ’k met me elektrieke lichie in je hoofd hè gekeke—enne de watte voor Jan hè-’k zellef meegebracht—duizend losse guldes geef ’k toe.…

Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…

Bankier.Jacob—ik geef d’r tienduizend.…

Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…

Bet.Tienduizend.… Tienduizend.…

Kapelaan.De godslamp gaat voor!

Kapelaan.De godslamp gaat voor!

Dokter.Tienduizend en één.…

Dokter.Tienduizend en één.…

Bankier.Elfduizend.…

Bankier.Elfduizend.…

Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.

Bonnet.Elf duizend en ’n kissie segare.

Dokter.Twaalf duizend.…

Dokter.Twaalf duizend.…

Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…

Bankier.Ik ben van de bank-an-de-overzij—ik laat me niet kenne! Twintig duizend jantje contantje.…

[101]

Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…

Kapelaan.De godslamp gaat voor.… In de godslamp is haast geen olie meer.…

Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?

Bankier.Ik ga voor! Dertig duizend!… Dertig, hoor je, Jacob? Hoor-ie, Jan?

Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…

Lammersen.Zelle me d’r tien gulde bijlegge, petroon?… Dertig duizend en tien.…

Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…

Aaltje.Bè-je dol! Je het ommers geen rooie cent.…

Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…

Jacob.Dertig duizend en tien—en tien—wie meer—wie meer?… ’t Kost me duurder ingekocht!… In de groote magezijne, die op laste van gas en belastinge zitte, krijg je ze voor geen honderd!(als ’n koopman op de markt).Ik sta hier niet voor me plezier, mensche! Ik mot me patent betale! Van de marktmeesters hè-’k permissie! ’t Is ’n merakel,’nmerakel, ’n merakel! De werkman mot de werkman steune! As ’k in me kis leg, zel je nog an me denke! Maar ’k sterf niet—’k hè pas voor vijftig jaar bijgeteekend! ’n Merakel! ’n Merakel! ’k Ben te nakend om crediet te geve—’t mot weg, weg, weg!… Wanneer de bruid is an de man, wil ’n ieder d’r an! Merakel! Merakel!… Wie meer as dertig duizend en tien?… Eenmaal.…

Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…

Lammersen..Wat haast je nou, Jacob? Mot ik d’r an blijve hange?…

Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…

Jacob.Ken mijn niet schele.… Eenmaal, andermaal.…

Bankier.Veertig duizend.…

Bankier.Veertig duizend.…

[102]

Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…

Jacob.Veertig duizend.… Veertig duizend.… Veertig duizend.… Eenmaal.…

Kapelaan.De godslamp gaat voor.…

Kapelaan.De godslamp gaat voor.…

Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!

Jacob.Andermaal.… Ten derde maal!… Voor de meneer van de bank-an-de-overzij.… Daar hei-je ’r!

Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…

Bankier.’k Zal je daalijk de cente an late reike(neemt de ster aan, die nog even in zijn hand licht, dan plots dooft).Hij is z’n vuur kwijt!(angstig).Hij brandt niemeer(algemeene teleurstelling).Zóó mot ik d’r niet, zóó hè-’k d’r niet gekocht.…

Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).

Jan.Dat ken ommers niet.… Laat mijn d’r is kijke!(grijpt de ster, die dadelijk weer schijnt).Zie je, meneer!(reikt haar opnieuw over. De ster verliest haar licht in de handen van den Bankier).

Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…

Bankier(vertoornd).’k Zie niemedal!… ’k Hei ’n ster mèt licht gekocht.…

Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?

Jan(verlegen).Daarnet dee ze ’t toch(herneemt de ster, die in volle lichting glanst).Hèt ze licht, kappelaan?

Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).

Kapelaan.Dat het ze.… Ze het ’n licht as geen godslamp nog het—(grijpt haar—de ster dooft in zijn hand. Allen wijken onthutst van de trap. De kapelaan maakt het teeken des kruizes, legt de ster op Jacob’s scharesliep).

Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?

Jacob(haar weer in volle glanzing opnemend).Hoe ken dat nou Jan?

Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…

Jan(die naar de tafel gevlucht is).Weet ik ’t! Ken ik ’t hellepe? De zwaan het ze(in de la kijkend).…[103]Zwaan, zwaan.… d’r leit ’r niet één meer met licht—ze benne allemaal dóód.…

De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…

De Zwaan.Ik sta d’r zellef van te beve.… Hè-’k nog nooit meegemaakt. Dat komt omdat de zon an de hemel staat, Jacob—enne over de dake schijnt.… Daar kenne ze niet tegen, Jan.… Daar worde ze bang van, Jan.… Daar schuile ze bij weg, Jan.… Je ziet ze ommers nooit overdag!… As ’t weer nacht wordt—as de maan van achter de wolleke na vore stapt—zelle ze door de rete van de la schijne.… Ik lieg d’r geen woord van!…

Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…

Jacob.En de mijne dan?(vreugdevol).Brandt de mijne niet as ’n spaander?… Brandt-ie niet dat ’t ’n lust is—in me poote?(met zwakke teleurstelling).Maar wat hè-’k an ’n ster zònder cente?…

De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…

De Zwaan.As je lacht bè-je meer as tevreje, Jacob … Je lacht of je in de zon staat te kijke, waar of niet, Jan? Waar of niet, moeder?… Waar of niet, vader?…

Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…

Jacob.Kenne me d’r àlles mee koope?…

De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …

De Zwaan.Alles—as je je haast—vóór-ie as de andere schuile gaat.… En wâ-je krijgt mo-je dééle …

Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?

Jacob(lachend).Da’s goeie!… En die in de la?

De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?

De Zwaan.Die brande vannacht en morregenacht en overmorregenacht, zoo lang as je maar denke kan ….Lach je weer, Jan?

Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?

Jan(onbeweeglijk in den leunstoel).Me lache met z’n alle.… Moeder lacht—en vader lacht—en de[104]schoenfrik lacht—en de waschbaas lacht—en de juffrouw lacht—maar de dokter en de meneer-van-de-bank en me zuster en de meneer-uit-de-segare-winkel en de kappelaan lache niet.… Waarom lach je niet, kappelaan?

Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…

Kapelaan.Die ster het de duvel gebracht—wie d’r anraakt komt in ’t eeuwige vuur—de hemel is eeuwig—de hel is eeuwig—hè-’k je geleerd Jan!.…

Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?

Jan(angstig).Hoor je dat, zwaan?

De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…

De Zwaan.Jacob—’t dakraampie van ’t huis an de andere kant van de gracht, waar de mevrouw met de zeven honde woont, die de scheerder elleke week wassche mot, begint bleek te worde enne de kopere schelleknop glimt of d’r ’n smeris staat.… Jacob, de bakkers gane rije en ’t werkvollek loopt met d’r boterhammezakkie.… Jacob, de winkels make ze an kant en de klok van de kerk zel gaan luie.… Wi-je nog inslaan voor vandaag, dan mo-je d’r spied achter zette.… Làng houdt ze d’r vonke niemeer.…

Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!

Jacob.Opzij mensche! Daar komme me met de grootste steen van de wereld!.… Ga je mee, vader? Ga je mee, Lammersen?… Speel ’n deun op je kerkorgel, dat de buurt over de drooghekke kijkt! De muziek voorop en me ster d’r achter! Ze magge de strate wel afzette!.… Laat meneer de kappelaan deur, mensche—die mot ’r niks van hebbe(tot den meneer-van-de-bank, die mee weggaat).Nòg kè-je d’r an—voor veertigduizend! Nee? Vooruit! Niet allemaal gelijk op de trap—ze zwiept ’r van op en neer[105]as ’n dobber.… Eerst juillie! Ik loop in geen zeven sloote.… Nou dan, Jan!

Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..

Jan.Nee, ìk niet—de la kenne me niet alleen late—enne me beene voele zoo raar—of ’k d’r sneeuwballe mee hè gegooid zoo steke ze—’k ken d’r geen trekking in krijge.… Zeg-ie me niet gedag, moeder?..

Bet.Ik ga niet weg.…

Bet.Ik ga niet weg.…

Jan.En je gaat na buiten!…

Jan.En je gaat na buiten!…

Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…

Bet.’k Blijf voor de deur.… ’k Ben zoo bang in de volte.…

Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).

Jacob(tot Lammersen, die naast de zwaan bukt).Hé! Speel je niet, hinkepoot?(de harmonica zet in).Zoo loope me gesmeerd.… Daar benne me, mensche! Daar benne me!(Langs het tuimelraam beweegt een langdurig gedrang van beenen, rokken, kinderen, honden, enz.).

[Inhoud]Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

Negende Tooneel.De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…Sien(nijdig).Nee![106]Riesje.Me magge toch?Sien.’k Hei geen trek!Riesje.Jij dan, Jan?Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…Riesje.Wat hindert dat?Jan.Me voete en me hande slape.…Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …Riesje.Hoe ken dat dan?De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

De Zwaan, Jan, Riesje, Sien.

Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…

Riesje.D’r komt geen end an.… Of ze de koningin wachte!… Hei-je je strikkie nog, Jan?… Nog meer! Nog meer! Wat ’n vollek! Wat ’n vollek!… Da’s ’n huzaar met spore.… Da’s de vleeschhouwer.… Da’s de teef van de lantaarnopsteker.… Zelle me gaan kijke, Sien?…

Sien(nijdig).Nee!

Sien(nijdig).Nee!

[106]

Riesje.Me magge toch?

Riesje.Me magge toch?

Sien.’k Hei geen trek!

Sien.’k Hei geen trek!

Riesje.Jij dan, Jan?

Riesje.Jij dan, Jan?

Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…

Jan.Ik ben zoo moei in me kop.…

Riesje.Wat hindert dat?

Riesje.Wat hindert dat?

Jan.Me voete en me hande slape.…

Jan.Me voete en me hande slape.…

Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).

Riesje(angstig).Slape?… Doe is zóó!(heft de knie).

Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.

Jan.Ken ’k niet.… D’r houdt iemand me voete vast.

Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).

Riesje.Doe is zóo(heft de twee handen).

Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …

Jan.Ken ’k niet.… Ken ’k niet.… D’r hange gewichte an me polse.… Daarnet hè ’k toch nog alles gedaan …

Riesje.Hoe ken dat dan?

Riesje.Hoe ken dat dan?

De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…

De Zwaan.Van de schrik dat de zon de lichies in de la uit het geblaze.…

Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…

Jan.Je mot me moeder gaan roepe, staat bij de deur.…

Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

Riesje.En dan kijk ’k meteen.… ’k Zie d’r niet. ’k Zel d’r zoeke(af).

Back to IndexNext