[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46][Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47][Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
[Inhoud]Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?
Negende Tooneel.Bet, Jan, Sien, Jacob.Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).Jacob.Ga op zij, moeder …[30]Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …Bet.Zel wel overgaan.…Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…Jan.As ’k drinke krijg.…Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…Jacob.Prèbéére.…Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van![32]Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…Jacob.Om in je broek te doen, jò!Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…Bet.Hèhèhè! Lekker!Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?Jacob.Ja, jò.Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?Jacob.Ja, jò(een stilte).Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?Jan.Of diamante duur benne?Bet.Ja, jongen.Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…[34]Jan.Wat snuit je dan je neus?Bet.Mag dat niet?Jan.Hoe duur benne diamante?Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…Bet.Wat scheelt ’r an?Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …[35]Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…Jan.En dan?Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!Jan.De dokter het ’t toch zellef.…Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…[36]Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…Jan.Zijn dan de cente op?Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?Sien.Van een van de meide gekrege.…Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…Jan.Me kenne toch gaan zoeke?Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?
Bet, Jan, Sien, Jacob.
Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…
Bet(tot Sien, die mee de trap op wil).Waar mot dat na toe.…
Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?
Sien.Mag ’k niet effen hiernáast?
Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …
Bet(wantrouwend).Waarvoor hiernaast?(de hand boven de oogen leggend en de schaduw van ’n stappenden man ziend).Hier blijve!… Of ’k ’t niet in ’t snotje heb …(de man buiten fluit).Jewel! Fluit je hond!(nijdig de trap op en over de onderdeur vinnig pratend).As je maar deurloopt, hè? Mot je ’t met me dochter achter me rug anlegge, vuile kerel!(Een stem: „Wat mot je van mijn?”)… ’n Meid van nog geen achttien! As ’t maar gedaan is!…(Een stem: „Is de stoep vrij! Ben jij beduveld!”)’k Ransel d’r net zoo lief dood, as je ’t maar …
Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …
Jacob(driftig de trap op).Laat mijn d’r is bij, moeder …
Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …
Bet(drenserig-angstig).Nee toe Jacob—jij niet—nee geen gevecht—leg in Jezisnaam dat mes uit je hande …
Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).
Jacob(naast haar dreigend).… Je ben gewaarschouwd, brani—me làte niet voor ons huis fluite.…(Een stem:„Me late! Me late! ’k Zal zooveel fluite as ’k lust”…fluit).
Jacob.Ga op zij, moeder …
Jacob.Ga op zij, moeder …
[30]
Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …
Bet.Leg nou dat mes neer—je ben ’r pas ongelukkig door geworde—je komt ’r niet door …
Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…
Jacob(driftig het mes tegen den grond smijtend).Daar dan—’k kan ’t wel met me klauwe af.…
Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…
Bet(de bovendeur sluitend).Nee. Je gaat ’r niet uit … Wees jij nou de wijste …(fel tot Sien).Bè-je in je schik? Ellendeling van ’n meid! Ongeluk breng-ie an!…
Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?
Sien(angstig).Heb ik die vent besteld?
Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).
Jacob(de trap afkomend).’k Laat ’t voor jóú—de snotneus—nog niet droog achter z’n oore …(raapt ’t mes op).As ’k je met ’m zie, komt-ie niet gaaf uit me klauwe …(zit weer aan de werktafel).
Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …
Bet(door den kier loerend).Kijk ’m afzakke, de schooier …(de trap af en fel tegen Sien).Da’s de laatste keer! Dat mot nòg is gebeure. Afspraakies make hier voor ’t huis …
Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?
Sien(angstig).’k Weet nie eens wie d’r stong! Hoe ken ’k dan …?
Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).
Bet(feller).Dat lieg-ie! As ’k je niet tegenhiew, was je na buite geloope.… Hou je bek: ’k geloof je geen word.… Bij God, ’k wor d’r angstig van.… Dat neemt ’n faliekant einde met jou.… Heb-ie niks om hande? Benne je vader z’n kouse klaar …? Veruit! Nieuwe voete anbreije!(Sien begint mokkend te breien. Een stilte. Jacob’s slijpsteen snort).
Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …
Jan.Je had ’m op z’n ooge motte timmere, Jacob! As je ze ’n pomp in d’r maag geeft of ’n puist voor[31]d’r neus, legge ze voor merakel.…(Een stilte.).Wat ’n loeder om te loope fluite, hè?… As je was komme bakkeleije, had-ie ’m gesmeerd, hè?(Een stilte).’k Ben zoo heet, moeder …
Bet.Zel wel overgaan.…
Bet.Zel wel overgaan.…
Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…
Jan(klagerig).’k Hé zoo’n dorst.…
Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…
Bet.Mot je nòg meer drinke? Daar ráák-ie van an ’t zweete.…
Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…
Jan.Enne ’t trekt zoo over me ribbe—haal dan die lamme deken vort.…
Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…
Bet.Om je ’n kou te late vatte?… Is ’t zoo beter?…
Jan.As ’k drinke krijg.…
Jan.As ’k drinke krijg.…
Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.
Bet.Eet liever straks ’n boterham, kind.
Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…
Jan(drensend).Nee … Drinke!…(op huilen af).’k Hè zoo’n dorst.…
Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…
Bet(tot Jacob).Z’n hande gloeie! Zou ’k ’m.…
Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…
Jacob.Wat ken water voor kwaad?… Misschien ha-je nièt met ’m motte uitgaan.…
Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…
Bet.Het de dokter niet gezeid: met ’n zachte dag zou ’k ’t prebeere.…
Jacob.Prèbéére.…
Jacob.Prèbéére.…
Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van!
Bet.Makkelijk klesse achteraf …(Jan water gevend).Meer krijg-ie vedaag niet—doe d’r làngzaam over, dan hebbie d’r meer plezier van!
[32]
Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…
Jan(na gulzig geslokt te hebben).Hè! Hè! ’k Wou da-’k as de zwane op de vijver van ’t Parrek lee, dan slurpte ’k me buik vol da’k as de buurvrouw zoo dik wier(een stilte).Daar gaat de bel van de winkel weer. „Geef me d’r van de twaalef”… ’k Wou dat ik d’r een had.…
Jacob.Om in je broek te doen, jò!
Jacob.Om in je broek te doen, jò!
Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!
Jan.Hù! ’k Hè vroeger de zwaarste endjes gerookt!
Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?
Jacob.Hak maar op, jò!… Van wie z’n cente?
Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…
Jan(vroolijk).As vader ’n endje liet slonzige, hèhèhè!—en van de straat hóópe!…
Bet.Hèhèhè! Lekker!
Bet.Hèhèhè! Lekker!
Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…
Jan.As je ’t boveste blaadje d’r af plukt smake ze best—enne as ze ’r te lang op gelurkt hebbe, stop-ie ze in ’n pijp van ’n cent.…
Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!
Bet.’k Had ’t motte zien ondeugende jongen!
Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?
Jan.Pieng. Pieng. Nou het-ie z’n twaalef om ’n dubbeltje … Zit jij te pruime, Jacob?
Jacob.Ja, jò.
Jacob.Ja, jò.
Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?
Jan.Dat zou ikke niet motte. Slik-ie dat in—die smurrie van de tebak?
Jacob.Ja, jò(een stilte).
Jacob.Ja, jò(een stilte).
Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!
Jan.Pieng. Pieng. Weer een. Hij verkoopt ze maar, hè? As ik in segare dee, verkocht ’k ènkel stinkstokke—allemaal dezelfde—en de eene gaf ’k voor[33]vier en de andere voor vijf en voor zes en voor zeven—ze merreke d’r toch geen mieter van!
Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…
Jacob.’k Zou bij jóú motte weze.…
Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…
Jan.Pieng. Pieng. Geholpe is-die. Gistere is-ie drie en veertig maal overgegaan—eergistere zes en zeventig keere.…
Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…
Bet.Hoe zoo’n kind ’t onthoudt.…
Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…
Jan.’k Heb toch niks anders te doen.…
Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?
Bet.En de prenteboeke die Riessie je te leen het gegeve?
Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?
Jan.Ken ’k droome! Wil je d’r is hoore?
Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…
Bet.Nee—je maakt je te moe op de nacht.…
Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?
Jan(terwijl Bet en Sien kousen stoppen en Jacob ’n beitel aanzet).Lang, zeer lang geleje woonde d’r in ’n ver, vreemd land ’n machtige koning. En die ze peleis blonk van ’t goud. As ’t feest was droeg-ie ’n jas van purper met allemaal diamante. En z’n troon was van diamante en z’n kroon was van jeweele … Benne die duur, moeder?
Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?
Bet(moeilijk door ’r tranen sprekend).Wàt, kind?
Jan.Of diamante duur benne?
Jan.Of diamante duur benne?
Bet.Ja, jongen.
Bet.Ja, jongen.
Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?
Jan.Huil je, moeder? Werom huil je?
Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…
Bet(zich inhoudend).Ik huil niet, gekke jongen.…
[34]
Jan.Wat snuit je dan je neus?
Jan.Wat snuit je dan je neus?
Bet.Mag dat niet?
Bet.Mag dat niet?
Jan.Hoe duur benne diamante?
Jan.Hoe duur benne diamante?
Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…
Bet.Dat ken ’k je niet voorrekene—van duizend en van tienduizend.…
Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?
Jan.An me kouwe zool!… Zoo’n vuile steen-met-lichies tienduizend gulde? Wat hè-je d’r an? Zou jij d’r een motte, Jacob?… Voor an je vinger?
Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…
Jacob.Je ken d’r mijn tien thuìs brenge.…
Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…
Jan.Hù!… Hù!… As je nog ruitemaker was! Om ruite te snije, wat moeder?… Au!…
Bet.Wat scheelt ’r an?
Bet.Wat scheelt ’r an?
Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…
Jan.Zoo’n verrekte scheut an me hart.…
Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…
Jacob.Daar zit ommers je hart niet—je hart zit an je linkerkant.…
Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?
Jan.Hù!… Zel jij wete! Bij de een zit ’t hier—bij de ander daar! Is ’t niet, moeder?
Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…
Bet.Bij de meeste zit ’t nèrges—anders zou ’t ’n boel beter weze.…
Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…
Jan.As ’k jou tien van die diamante in ’n pepieretje meebreng, ellek van tienduizend—hij is goed hoor!—hoeveel cente benne dat?…
Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …
Jacob.Da’s de ton uit de Staatsloterij—ik ben met minder tevreje …
[35]
Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?
Jan.Wat zou jij d’r mee doen?… Met zoo’n zak vol daalders?
Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…
Jacob.…Dan stak ’k me kop onder de pomp, om wakker te worde.…
Jan.En dan?
Jan.En dan?
Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!
Sien.Dan kocht-ie zich ’n bed met ’n dozijn dekes, om niet langer op de grond te slape!
Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?
Jan.As ik dood ben, het-ie geen bed vannoodig, hé?
Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!
Bet(schrikkend).Allemachtigste God, kind, zeg niet zulleke krankzinnighede!
Jan.De dokter het ’t toch zellef.…
Jan.De dokter het ’t toch zellef.…
Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).
Bet(driftig).Hou je mond! Je maakt iemand koud.…(staat op).Je ben werachentig niet wijs!(zoent hem, begint te huilen).
Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…
Jan.Au, moeder! Je drukt zoo op me.…
Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).
Bet.Val dan niet zoo dol uit, kind!(droogt zich de oogen, gaat naar ’r plaats terug).
Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?
Jan.Nou Jacob! As je je kop onder de pomp het gestoke.… Watte dan?
Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…
Jacob.Dan dronk ’k nog drie glaze water—en dan—en dan.…
Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…
Jan.Hèhèhè! Mot ’k je daarvoor tien diamante van honderdduizend gulde—dat motte wel keie weze, hèhèhè!—meesjouwe, om je te late wassche en drinke.…
[36]
Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…
Jacob.…En dan kochte me ’t huis hiernaast an de gracht van de dokter en me ginge rije in ’n bakkie met twéé paarde na ’t Kalfie—en.…
Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?
Jan.…En ìk op de bok bij de koessier! Mag ’k moeder?
Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…
Bet(glimlachend).Daar prate me nog wel over.…
Jan.Zijn dan de cente op?
Jan.Zijn dan de cente op?
Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…
Jacob.Ken je begrijpe.… Me koope ’t huis d’r naast ook.…
Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…
Sien.Da ’s ommers de pastorie.… De kappelaan zel je zien komme.…
Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…
Jacob.Dan neme me ’t andere om de hoek—is toch te huur.…
Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…
Bet.En je vader z’n takels hale me uit de lommerd, voor ze verstaan.…
Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…
Sien.En mijn geef je d’r twee voor me oore.…
Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?
Bet.Die mot zich weer toetakele.… Doe die gemeene kam uit je haar! Hoe kom-ie daar an?
Sien.Van een van de meide gekrege.…
Sien.Van een van de meide gekrege.…
Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…
Bet.Gekrege.… Gekrege.… Jij krijgt alles.…
Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?
Jan.Wees nou stil, moeder—(met aandrang).Wees nou stil!… Jacob vertelt toch!… Benne ze op, Jacob?
Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …
Jacob.Op? Da’s niet op te make! Stel je voor! Me[37]kenne nog voor ’n nieuwe potkachel zorrege—die daar rookt je blare an je tong—en voor ’n kar met ’n ponnie met koper beslag—en voor ’n stel heele toffels—’k loop op me tandvleesch en voor ’n …
Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…
Bet.…Voor ’n hardgebakken pannebrood—ja, ja, knap as me d’r voor morrege een los krijge.…
Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…
Sien.En voor ’n kaartje bij Carré—om de olifante te zien.…
Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…
Bet.Olifante.… Olifante.… Wie denkt ’r an olifante.…
Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?
Jan.Lieg-ie niet? Ken je dat allemaal voor tien van die smerige steene koope?
Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?
Jacob.Mot ’k ’r ’n vloek op doen?
Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?
Jan.Jessis, Jessis!… Waar vin je die dinge?
Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…
Jacob.’k Wou da-’k ’t wist.…
Jan.Me kenne toch gaan zoeke?
Jan.Me kenne toch gaan zoeke?
Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…
Bet.Nee, je vindt ze niet zoo dichtebij.…
Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!
Jacob.An de hemel ken je ze plukke—is ’t niet moeder? Da’s meteen de manier om uit je hél te rake!
Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]
Bet.Je mot niet van de hel prate, hè-’k je al zoo dikkels verboje!(zachter tot Jan).Jan, me lieve jongen, àl de sterre benne diamante—àl de sterre—da’s waar![38]
Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!
Jan.Hèhèhè, an me kouwe zool!… Pieng. Pieng. Alweer van de twaalef.… An de hemel.… De sterre?… Diamante?… Wat ’n lak! Mot je eerst ’n ladder hebbe, om d’r bij te kenne!
Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?
Jacob.Dach-ie dat ’t zoo makkelek gong?
[Inhoud]Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?
Tiende Tooneel.De vorigen, Bonnet, Riesje.Bonnet.Komme we niet ongelege?Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…Jan.Welbedankt meneer.Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.[39]Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?Bet.Daar in de melkkan.Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…[40]Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…Jan.Neem dan ’n stoel.Sien.Je most mijn zoo zanike!Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?
De vorigen, Bonnet, Riesje.
Bonnet.Komme we niet ongelege?
Bonnet.Komme we niet ongelege?
Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…
Bet.Nee meneer—ach wat ’n pracht van ’n blomme.… Mag-ie wel goed voor danke, Jan.…
Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…
Riesje.En je mot ze in water zette, om ze levend te houe.…
Jan.Welbedankt meneer.
Jan.Welbedankt meneer.
Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…
Bonnet.Ze liet me niet met rust—toen hebbe we een van de bouquette stuk gebroke.… Ruik maar is, jongen.…
Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…
Jan.Au! Sodeju, d’r zit ’n spijker in.…
Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…
Bonnet(lachend).’n Spijker! Je zal je an ’n doorn geprikt hebbe.…
Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?
Riesje.Uitzuige Jan.… Draag-ie je oranjestrik nòg?
Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.
Jan.’k Hé-d’r gezien—twéémaal.
Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.
Bonnet.Hij ziet ’r goed uit—beter as de laatste keer.
[39]
Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.
Bet.Met de avond, meneer—en met de koors.
Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?
Bonnet.Is ’t nou na je zin, Ries?… ’t Is ’n beste meid—dat mag ’k gerust zegge—d’r gaat geen dag voorbij of ze vraagt hoe ’t met ’m gaat. Dat komt ’r van, Jan, as kindere niet na d’r ouwers luistere! Zou je nou nog in ’n boom klimme, om d’r ’n vlieger uit te hale?
Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?
Jan.Ja hoor! Die kleine meid van Bierman sting d’r zoo om te blerre. Zet je ze naast me bed neer, moeder?
Bet.Daar in de melkkan.
Bet.Daar in de melkkan.
Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!
Bonnet.Dag Jan—kikker maar gauw op!
Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!
Riesje.Dàààg!(z’n hand nemend).Beterschap!
Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?
Bonnet.Dag juffrouw—dag Sien.(tot Bet).Hebbe we met de bruiloft niet te laat spektakel geschopt?
Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!
Bet.Nee meneer—me hadde plezier in ’t zinge!
Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.
Bonnet(op de trap).Thijs ken elk oogenblik terug komme—zoo heel ver heb ’k ’m niet gestuurd. Dag juffrouw.
Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!
Riesje.Dag juffrouw. Dag Sientje.(bij de trap heel aarzelend)… Dag Jacob …(bij de deur).Dag Jan!
Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?
Jan.Dàààg Riessie!…(een stilte)… Waarom zee meneer jóú niet goeie-dag?
Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…
Jacob.Ja, ja. Omdat-ie me niet gezien het, zou ’k denke.…
Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…
Sien.An je!… ’t Meissie dorst ’t eerst toe hij vort was … Of ze d’r òns ook doorhale!…
[40]
Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…
Jacob.’k Zel ’r niet van krepeere.…
Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!
Jan.Al ha-je tien jaar gezete zee ’k je nog goeie-dag … Zet ze dichter bij me bed, moeder!
Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…
Bet.’k Ken de tafel toch niet onder de lamp wegtrekke.…
Jan.Neem dan ’n stoel.
Jan.Neem dan ’n stoel.
Sien.Je most mijn zoo zanike!
Sien.Je most mijn zoo zanike!
Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?
Bet.’t Is niemedal Jan, me lieve, lieve jongen—zanik jij maar—ik ken d’r tegen.… Wie daar?
[Inhoud]Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).
Elfde Tooneel.De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?Bet.Nee dokter—’n boodschap.Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.Dokter.Goeie avond!Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…[41]Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).
De Dokter, Bet, Jan, Jacob, Sien.
Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?
Dokter(over de onderdeur).Is de kruier thuis?
Bet.Nee dokter—’n boodschap.
Bet.Nee dokter—’n boodschap.
Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…
Dokter.Wil je ’m zeggen dat ’k vannacht om vier uur gepord moet worden—vooral niet later—’k heb ’n verlossing buiten de stad.…
Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.
Bet.Me zalle d’r voor zorge, dokter.
Dokter.Goeie avond!
Dokter.Goeie avond!
Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…
Bet.Dokter! Zou u d’r gelijk nog niet effen willen inkomme—hij het koors—’k ben met ’m uitgeweest, om ’n luchie te scheppe en de koningin te zien rijje.…
[41]
Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?
Dokter.Dan kom ’k liever àls ’k tijd heb in den loop van den avond—de wachtkamer zit vol. Tot zoolang kun je wel geduld hebben, niewaar Jan?
Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!
Jan.’t Is niemedal, dokter—enkel wat warrem!
Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).
Dokter.Flink zoo!… Vier uur—niet later—’t rijtuig is om half vijf besteld(af).
[Inhoud]Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).
Twaalfde Tooneel.Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?[42]Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).
Bet, Jan, Sien, de Kapelaan.
Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…
Bet(boven aan de trap).Of dat nou zoo’n moeite geweest was die paar trejen af te komme! Affijn.…
Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?
Jacob.Is ’t droog buiten?(luider omdat zij over de onderdeur leunt).Hoe doet ’t weer, moeder?
Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…
Bet.’t Vriest, zou ’k meene—de plassies legge droog … Gelijk het-ie: de vlag van boven zit in de takke … Alles vlag wa-je ziet … Goeie-avond, meneer de kappelaan.…
Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?
Kapelaan.Navond—hoe is ’t met de jongen?
Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?
Bet.Dat begrijp u wel—niet voor- en niet achteruit … Zeg-ie niks, Jan? Meneer de kappelaan vraagt hoe ’t met je is?
Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…
Jan.Dankie kappelaan! ’k Hé blomme gekrege, kappelaan … Mot je niet is ruike?…
Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?
Kapelaan.Dank je Jan. Ligt-ie niet op de tocht met die deur open?
[42]
Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…
Bet.Tocht? D’r is geen zuchie te bekenne! En hij leit beschut.…
Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!
Kapelaan.Wat zijn de laatste berichten van den dokter?(Bet legt ’n vinger op ’r mond—hij praat zachter).Wat zegt de dokter?(zij fluistert hem iets in ’t oor—hij schudt bedenkelijk ’t hoofd).Moed houen—moed houen … Dag Jan!
Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).
Jan.Dag kappelaan …(strekt haastig de vijf vingers langs den neus, trekt in bedwongen gelach de deken over ’t hoofd).
Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).
Kapelaan.Navond! Navond Thijs!(af).
[Inhoud]Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).
Dertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).Bet.Wat hè-jij?Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …Thijs.Gedaan gekrege, de duvel![43]Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …[44]Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…Thijs.Is d’r ommers niemeer …Jacob.’k Zel zien.(af).
Thijs, Bet, Sien, Jan, Jacob.
Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).
Thijs.Goeie avond, meneer de kappelaan(smijt de deur kwaadaardig achter zich dicht).
Bet.Wat hè-jij?
Bet.Wat hè-jij?
Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…
Thijs(grimmig).Meer as me lief is!(heftig tot Sien).As de jongen d’r niet van ondersteboven raakte, ongeluk, sloeg ’k je ribbekast stuk!…
Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …
Sien(angstig-driest).Wat hè-’k nóú weer?… ’k Hè hier geen leve! ’k Spring zoo de gracht in, as ’t langer duurt!… Wat doe ’k? Wat doe ’k? ’k Leg je toch geen stroo in de weg …
Thijs.Gedaan gekrege, de duvel!
Thijs.Gedaan gekrege, de duvel!
[43]
Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…
Bet(verwoed.).Gedaan? Op de febriek? Wie zeit dat?…
Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…
Thijs.’k Kom nog geen tien telle geleje de baas tege—op weg hier na toe—zij en de andere opstokers(heftig).Wat ha-jij op te stoke, ongeluk!… Hoe motte me nou met je an, verdomde meid!…
Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …
Sien(angstig krijscherig).Me hebbe ’t toch allemaal, met z’n tweehonderd—met z’n tweehonderd …
Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…
Bet …Hou je bek met je geschreeuw!…
Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …
Thijs(verwoed de hand opheffend).’k Zal ’r …
Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …
Bet(tusschen beiden komend).Maak je hande niet vuil—maak je niet van streek … De ellende—de ellende … Nou, nou, nou(zit verslagen neer).Dat kost je je laaste takels … Nou, nou, nou—(opstuivend)… Al mo’k je d’r morrege na toe sleepe … Al mo’k je bij je hare …
Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …
Thijs.Hellept wat—ze was al tweemaal beboet—het ze stiekem gehoue …
Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …
Sien(drenserig).De baas het aldeur de smoor an me gehad … Mot ìk ’t weer lijje …
Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …
Bet.Krijsch da-ze ’t hiernaast kenne hoore … God, God—me hart krimpt ’r van … De bakker, die ’k zoo van haar weekgeld cente beloofd heb. Over de vier gulde … over de vier gulde … Nog geen hallef brood wou-die meegeve …
Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …
Sien(Jan bedoelend).Hij mocht ’r toch wèl zien …
[44]
Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!
Bet.Ik zeg niks meer … Mijn mag je morrege dood in me bed vinde … Dat benne me kindere … De een vortgejaagd om de koningin te zien rije … de ander meestake—meestake—en zes maande zitte … Krijg jij nou de schoene van je vader en hem uit de schoenlapper z’n poote—zet jij nou ’n korst brood op tafel..!
Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…
Jacob(z’n pet opnemend).’k Zel zien of ’k van de schare ken beure.…
Thijs.Is d’r ommers niemeer …
Thijs.Is d’r ommers niemeer …
Jacob.’k Zel zien.(af).
Jacob.’k Zel zien.(af).
[Inhoud]Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46]
Veertiende Tooneel.Thijs, Bet, Sien, Jan.Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …Thijs.Gaat niet.Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.[45]Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …Sien.La mijn bij de bakker probeere.Bet.Jou wordt niks gevraagd.Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.Bet.Nee.Sien.En as ’k nou …Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …Bet.Ik heb geen harsens meer …Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).[46]
Thijs, Bet, Sien, Jan.
Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …
Bet.Ga na boven en vraag van de kissies sigare, die je weg het gebracht …
Thijs.Gaat niet.
Thijs.Gaat niet.
Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …
Bet.En werom gaat dat niet? Je het ’t toch fassoenlek verdiend …
Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …
Thijs.As ze gewend zijn da’k Zaterdag met ’t briefie kom, ken ’k niet zóo om ’t loon mane as ’k ’n loop hè gedaan—néé—dan zalle me venavond geen boterham vrete …
Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.
Bet.Mot dat zieke wurrem met ’n leege maag slape?… Ha-nou niet je boterham met die smerige zwane gedeeld, Jan, me lieve jongen.
[45]
Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …
Jan.Ik lust geen ete, moeder … As je maar ’n kom water geeft—’k hè ’t benauwd …
Sien.La mijn bij de bakker probeere.
Sien.La mijn bij de bakker probeere.
Bet.Jou wordt niks gevraagd.
Bet.Jou wordt niks gevraagd.
Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.
Sien.Mijn het-ie nog nooit nee gezeid.
Bet.Nee.
Bet.Nee.
Sien.En as ’k nou …
Sien.En as ’k nou …
Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …
Bet.Nee. Misschien wacht ’t weer een op je …
Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.
Thijs.Veruit. ’k Loop met ’r mee.
Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …
Bet.God-nog-an-toe—mot die takel d’r ook an …
Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …
Thijs(driftig).’k Ken ’t toch niet van me lijf hakke …
Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …
Bet.Wacht dan tot Jacob werom is …
Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).
Thijs.Die vindt de boel toch geslote …(de trap op).
Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …
Jan.Je mot de dokter venacht om vier uur komme porre, vader … Ze motte bevalle …
Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …
Thijs.Kè-jìj dat niet zegge? Mot ’t kind dat …
Bet.Ik heb geen harsens meer …
Bet.Ik heb geen harsens meer …
Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).
Thijs.Veruit! Jij ken ’m beter drage …(geeft Sien den takel, die er mee voor gaat, daarna op straat staan blijft).
[46]
[Inhoud]Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47]
Vijftiende Tooneel.De vorigen, Rijksveldwachter.Veldwachter.Banes?Thijs(op de trap).Voor mijn?Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).[47]
De vorigen, Rijksveldwachter.
Veldwachter.Banes?
Veldwachter.Banes?
Thijs(op de trap).Voor mijn?
Thijs(op de trap).Voor mijn?
Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …
Veldwachter.Je zoon Jan mot kommende week Dinsdag voorkomme …
Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …
Thijs(het papier inkijkend).Nou eerst?… Dacht da-ze ’t vergete ware …
Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…
Veldwachter(lachend).Nee, Banes—me schenke niks … wat in ’n goed vat leit, wat?…
Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …
Thijs.De jongen ken ommers geen stap doen, zoo ziek as ’n hond …
Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…
Veldwachter.Mot jezelf gaan met ’n bewijs van de dokter … En anders bij verstek. Wat het-ie uitgehaald?…
Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).
Thijs(norsch).Steen door ’n ruit—hallef jaar geleje, godbeter!(tot Bet).Pak an(geeft haar de dagvaarding).Of niet elleke gezonde jongen ’s wild op z’n tijd is.(pratend op straat met den Rijksveldwachter).La-ze mijn maar late bloeie … Die ’t breed het, laat ’t breed hange(tot Sien).Veruit! Mot ’t jongen broeie?(af).
[47]
[Inhoud]Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
Zestiende Tooneel.Bet, Jan.Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?Jan(doodsangstig).Is-ie vort?Bet.Dat merk-ie toch …Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …[48]Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…Bet.D’r staat niemand …Jan.Daar! Daar!Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?Jan.Nee, nee.…Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…Jan.Nee, nee.…Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?Jan(moe achterover liggend).Ja.…Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.Jan(zwak).Ja.…Bet.Slaap-ie?Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!Bet.Wàt hè-je daar?Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…Jan(afwezig).Wat zé-je?…Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…[50]Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
Bet, Jan.
Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?
Bet(het papier na lezing neersmijtend).Welja! Gekkewerk!(tot Jan die in één angst staart).Wat kijk-ie, jongen?… Jan, hoor je niet?
Jan(doodsangstig).Is-ie vort?
Jan(doodsangstig).Is-ie vort?
Bet.Dat merk-ie toch …
Bet.Dat merk-ie toch …
Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …
Jan(opgewonden).’k Heb ’m niet voorbij ’t raam hoore gaan …
Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …
Bet.Dan zel-ie de hoek om weze … Ga legge …
Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …
Jan.Nee, niet legge … Dat zeg-ie maar!… Dat zeg-ie maar!… Je verstopt me onder de bedstee, moeder … Je zeit da’k vort ben geloope …
Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …
Bet(op den stoel bij z’n bed, met de melkkan met bloemen in de hand)… Wat scheelt je nou?… D’r wil ommers niemand wat van je …
Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!
Jan(zich met moeite oprichtend en de armen om haar hals slaand)… Je geeft me niet mee—je geeft me niet mee, moeder—moeder!—as-ie me hale komt—verstop je me, moeder—ik wil hiér dood gaan!
Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …
Bet(fel-angstig).Dood gaan! Dood gaan! Allemachtigste God, kind hou toch je mond! Je gaat niet dood …
Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …
Jan.Ik wil niet in de kast dood gaan …
[48]
Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…
Bet(wild).As je dat nog is zeit, laa’k je alleen legge! Ze komme je niet hale. En over ’n maand ben je beter. Al was ’t alleen voor mijn, omda’k van jóú zooveel hou.(heftig).Wat zoek je nou in Jezis-naam—je maakt me bang, kind!…
Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…
Jan.Hij staat ’r nog … Laat ’m dan uitrukke, die lamme smeris!…
Bet.D’r staat niemand …
Bet.D’r staat niemand …
Jan.Daar! Daar!
Jan.Daar! Daar!
Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?
Bet.Da’s de kaars van Jacob, domme jongen,(blaast haar uit).Gezien?
Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…
Jan(kreunend).’k Hé weer zoo’n verroeste pijn—die klabak het me zoo an ’t schrikke gemaakt …(weent langaangehouden klagend).Ooooooo!…
Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?
Bet.Zel wel overgaan … Je mot niet zoo kleinzeerig weze. Het Jacob gehuild, toen-ie ’n ijzersplinter in z’n oog had? Nee ommers?(troostend de bloemen op den stoel zettend).Daar heb-ie je blomme weer … Wi-je nog is ruike?
Jan.Nee, nee.…
Jan.Nee, nee.…
Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…
Bet.En je oranjestrikkie is op ’t bed gevalle … Anspelde?…
Jan.Nee, nee.…
Jan.Nee, nee.…
Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?
Bet.As je pijn het, mot je an andere dinge denke—dan gaat ’t vanzellef voorbij.… Weet je wie die heer met de steek was, die met z’n hand zóo tegen[49]je kwam?… Da-was de burgemeester … Of-ie je kon, watte?… Hindert de lamp je, jongen?… Zel ’k ’r wat neerdraaie … Zoo goeie?… Zoo goeie?
Jan(moe achterover liggend).Ja.…
Jan(moe achterover liggend).Ja.…
Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.
Bet(gejaagd-opmonterend).Pieng. Pieng. Hoor-ie? Weer ’n klant, Jan.
Jan(zwak).Ja.…
Jan(zwak).Ja.…
Bet.Slaap-ie?
Bet.Slaap-ie?
Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!
Jan(de oogen openend en in den schijn van het tuimelraam kijkend)… Daar hé-je de zwaan!
Bet.Wàt hè-je daar?
Bet.Wàt hè-je daar?
Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…
Jan.De zwaan uit ’t Parrek.…
Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…
Bet(angstig).De zwaan … De zwaan.…
Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…
Jan(fluit een paar maal zachtjes of-ie ’n vogel lokken wil).Hou open je bek.…
Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…
Bet(dicht bij z’n bed).Bè-je wakker, Jan, of droom je.…
Jan(afwezig).Wat zé-je?…
Jan(afwezig).Wat zé-je?…
Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…
Bet.Gotogot, kind, wat hé-je ’n koors(begint te snikken).As jij—as jij—as jij me af genome wor, hè-’k niks, niks meer—jij ben alles van me … àlles, Jantje—àlles Jantje(bij Lammersen begint de harmonica: „Geef me nog ’n drupje, geef me nog ’n drupje—o, wat is de bloemkool mooi” te spelen).Hoor-ie, Jan?… Hoor-ie?… Buurman is werom——nou speelt-ie zooas-ie beloofd het.…
[50]
Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?
Jan(vaag).As z’n vrouw ’m maar niet op z’n tabberd komt, hè?… Wat ’n slabek ze tegen ’m opzet, hè … Puf, puf, ’n hette, wat?